yahudi̇li̇kte ahlak
TRANSCRIPT
YAHUDİLİKTE AHLAK
• Yahudiliğin en temel özelliği kendilerini seçilmiş bir toplum olarak görmeleridir. Dolayısıyla din sadece onlara indirilmiştir.
• Yahudi ahlakının temelini Hz.Musa’ya verilen on emir oluşturmaktadır:
1.Seni Mısır diyarından, esaret evinden çıkaran benim. Benden başka Tanrı olmayacak.
2.Kendin için yontma put yapmayacaksın.
3.Tanrı’nın adını boş yere ağzına almayacaksın.
• 4.Cumartesi gününü daima hatırlayıp onu kutsal bileceksin.
• 5.Babana ve annene hürmet edeceksin.
• 6.Öldürmeyeceksin.• 7.Zina
yapmayacaksın.
• 8.Çalmayacaksın.• 9.Komşuna karşı
yalancı şahitlik yapmayacaksın.
• 10.Komşunun evine tamah etmeyeceksin, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.
• Eğer İsrailoğulları bu on emri yerine getirirlerse mutlu yaşayacak, bu emirlere itaat etmezlerse acı ve ısdırap çekeceklerdir.
Aile Hayatı
• Yahudiliğe göre insan Tanrının kendi suretinde yarattığı bir varlıktır.
• Erkek ve kadına verilen cinsel duygu ve davranışın amacı insan neslinin ve ilahi yaratışın devamının sağlanmasıdır.
• Bu yüzden Yahudilik hem bekarlığa hem de ruhbanlığa karşıdır.
• Evlilik dini bir görevdir. • «Evlenmeyen insan tam bir insan değildir.»
• Evlilik kutsal olunca evlilik işleri de haham nezaretinde yapılır ve ketuba denilen bir evlilik sözleşmesi imzalanır.
Ketuba kadının haklarını garanti altına alan dini bir belgedir. Damat ketubayı imzalar ve geline «Musa şeriatına ve israil kanunlarına göre sen bana bu yüzükle bağlısın» der ve geline yüzük takar. Bu işlerden biri eksik olursa evlilik geçersiz olur.
• Bekarlık hoş karşılanmamıştır. Hahamlar da evlenirler. Yüksek rütbedeki din adamlarının evlenmesi zorunludur.
• Yahudi din adamlarına göre kutsal ruh ancak evli bir erkeğe iner.
Erkeklerin 18 yaşında evlenmesi tavsiye edilir. Geleneksel olarak erkeklerin bir ev inşa etmesi, bir üzüm bağı dikmesi ve sonra bir hanım alması istenmiştir.
• 20 yaşına kadar Kutsal Varlık onun evlenmesini bekler, eğer bu konuda başarısız olursa ona lanet eder.
• Kızların ise 12 yaşında evlenmesi tavsiye edilir ve kızın ben şu özelliklere sahip biriyle evlenmek istiyorum deme hakkı vardır.
• Evlenen erkek savaştan muaf tutulur ve ona bir iş yükletilmez. Bir yıl evinde serbestçe oturmasına izin verilir.
• Kıza eş bulmak babanın görevidir. Kızının dengi bir erkeğe vermesi tavsiye edilir.
• Erdemli kadın, ev halkından önce şafakta kalkar, yün ile gergef işi yapar ve elleriyle keten kumaşı yapar.
• Bir bahçe edinir ve yetiştirdiği yiyeceklerden fakir ve muhtaç olanlara verir.
• Çok evlilik İsrail peygamberleri zamanında uygulanmış ve daha sonraları uzun süre devam etmiştir.
• Süleyman (AS) ın 700 hanımı ve 300 cariyesinin olduğu söylenmektedir. Ancak Tekvinin ikinci yaratılış hikayesinde sıkı bir şekilde tek evlilik tavsiye edilmiştir.
• Yahudilikte çok evlilik 11. asırdan sonra uygulamadan kalkmıştır. Günümüzde ise çok evli insanlar toplumdan dışlanmaktadır.
• Evliliğin en önemli yanlarından biri neslin devamının sağlanmasıdır. Tevrattaki «semereli olun ve çoğalın, yeryüzünü doldurun» ifadesi çok çocuğa teşvik olarak algılanmıştır.
• Yahudiler, dünyanın yeniden doldurulması için en azından iki çocuk yapılmasını tavsiye etmektedirler.
• Ortodoks yahudileri yahudi olmayanlarla evliliği hoş karşılamazlar. Bunun nedeni, yahudi geleneğinin ve mirasının korunmasıdır.
• Reformist yahudiler evlenilecek kişinin dinini değiştirip yahudi olması halinde evlenilebileceğini kabul ederken Ortodoks yahudiler böyle bir durumda bile evliliği hoş karşılamazlar.
• Yahudi olmayan kişiyle evlenilirse başta anne-baba olmak üzere tüm akrabaları, yahudi olmayan kişiyi dışlamaktadırlar.
• Çocukların ebeveynlerine karşı en büyük görevleri onlara itaat etmektir.
• Ebeveynin en büyük görevi de çocuklarına ticareti ve yüzmeyi öğretmeleri; Yahudilik dini ve uygulamaları hakkında bilgi vermeleridir.
• Tüm yahudiler birbirlerini akraba olarak görürler. Bu yüzden yahudi geleneğinde geniş aile şekli yaygındır.
• Saygı konusunda baba anneden önce gelir.
• Gayrı meşru ilişkiler şiddetle cezalandırılır.
Erkeğin kadın elbisesi, kadının da erkek elbisesi giymesi Tanrıya karşı iğrenç bir eylem olarak kabul edilir.
BoşanmaErkek için boşanma oldukça kolay bir işti. Talmudda boşama konusunda erkeğe öncelik verilmiştir.
• 11. asırda Haham Gershom çok evliliği ve boşanma konusunda erkek egemenliğini kaldırarak, hanımın rızasını şart koşmuştur.
• Daha sonraları boşanmak için yüklü miktarda para ödeme şartı getirilmiştir. Ancak kadın kötü bir fiil işlerse o zaman koca parayı ödemek zorunda değildi.
• Kötü fiiller şunlardı: toplumda duyulacak seviyede yüksek sesle ağlamak
• Kocasının yanında çocuklarını lanetlemek
• Dışarıya başını örtmeden çıkmak• Aklı noksanlığı• Cüzzam gibi ciddi hastalık vs .boşanmak için bir
nedendir.
• Teorik olarak erkeğin birden çok kadınla evlenmeye hakkı olmasına rağmen kadının böyle bir hakkı yoktur.
• Eğer erkek boşanma akdini kadına vermezse o kadın yahudi toplumunda bir başka erkekle evlenemez.
Kürtaj
Bu konuda kilit nokta fetüsün ne zaman canlandığıdır. Din adamlarının çoğu fetüsün doğum anında tam bir insan olacağı düşüncesindedirler.
• Eğer meseleye böyle bakılırsa kürtaj bir cinayet olarak algılanmaz. Ancak fetüse saygı gösterilmeli ve kürtaj rastgele yapılmamalıdır.
• Eğer bir kadın doğum yaparken zorlanırsa kürtaj yapılabilir. Annenin hayatı daha önemlidir.
Eşitlik
• Yahudi din alimlerine göre insanların farklı yaratılması, sadece fıtri bir özellik olmayıp aynı zamanda sosyal bir realitedir.
• Önemli olan doğuştan gelen farklılıkların ortadan kaldırılması değil insanların sonradan oluşturduğu farklılıkların ortadan kaldırılmasıdır.
• Midrash din adamlarına göre Allah Adem’i dünyanın dört bir tarafından aldığı toprakla yarattı. Böyle olunca hiç kimse diğerine karşı daha mükemmel olduğunu iddia edemez.
• Dolayısıyla hiçbir nesil diğer nesilden ve hiçbir ırk da diğer ırktan iyi olduğunu iddia edemez. Zira herkesin ve her ırkın babası tek ve aynı kişidir.
Kadın erkek eşitliği
Yahudilikte cinsler arasındaki ayırım bebeğin doğumuyla başlar. Levililer: Kadın erkek çocuk doğurursa yedi gün murdar olacaktır. Kız doğurursa iki hafta murdar kalacaktır.
• İlk erkek çocuk kuvvetin başlangıcı kabul edildiğinden mirastan daha çok pay alır. Kızlar ise erkek çocuk olmadığı zaman mirastan pay alırlar.
• Kadının temel görevi, çocuk doğurmak, çocuğunu yetiştirmek ve onların ekonomik ve manevi gelişimini sağlamaktır.
• Kadın ve erkek ayrılığının temel nedeni, kadınların cinsel cazibelerinin ibadet anında erkeklerin zihinlerini meşgul edeceği düşüncesidir.
• Erkelerle kadınların tek başlarına birlikte kalması yasaklanmakta, kadınların başlarını örtmesi ve vücutlarını tamamen kapatacak elbise giyinmesi ve konuşma anında seslerini yükseltmemeleri gerekmektedir.
Sosyo-ekonomik adalet • Yahudilikte hep varlıklı ve güçlü olmak en
büyük hedeflerden sayılmıştır. Tzedeka prensibi sadece adaleti değil, yardımlaşmayı da içerir. Bu yüzden toplumda sosyal adaleti gerçekleştirmek dini bir görevdir.
• Dünyadaki yoksulluk yahudilere göre kaynakların yetersizliğinden ziyade sosyo ekonomik adaletsizliğin bir sonucudur.
• Yahudi hukukuna göre bir kişi eğer yapabiliyorsa ihtiyaç içindeki tüm fakirleri giderlerini karşılamaya çalışmalıdır. Bunu yapamıyorsa kazancının beşte birini vermelidir.
Malının onda birini vermek ortalama bir durumdur ve bir kimse bundan daha azını verirse o cömert değildir.
Savaş ve Barış• Yahudilik geleneği başlangıçtan itibaren savaş
olayları ile dolu olup savaşın Tanrı tarafından kutsandığına inanılmıştır.
• Zira Tanrının kendisinin de bu savaş ortamlarında ilk sıralarda yer aldığı görülmektedir.
• Çıkış 15:3 te Hz. Musa ve kavminin «Rab, cenk eridir» diyerek şarkı söylediği belirtilmektedir.
• Yahudiliğin savaşa bu kadar önem vermesinin sebebi, İsrailoğullarının asker millet olması ve Tanrının her şeye gücünün yeteceğine olan inançlarıdır.
• Savaş taraftarı olmalarının diğer nedeni ise, tüm Yahudilerin kötülere karşı mücadele etmelerinin gerekmesidir. Zira dünyada iyi ile kötü sürekli mücadele halindedir.
• Savaşın amacı yıkıcılık olmayıp, olumlu sonuçlar almaya yönelik olmalıdır. Buna göre şehir dışında meyve veren ağaçların kesilmesi, su kanallarının kullanılamaz hale getirilmesi yasaklanmıştır.
• Meyve ağacını kesenin cezası kırbaçlanmaktır.
• Aynı zamanda ev eşyalarına zarar vermek, elbiseleri yırtmak, bir binayı yıkmak, kaynak suyun akışını engellemek veya yiyecek maddelerini imha etmek de yasaklanmıştır.
• Barış konusundaki temel görüşlerini shalom(selam) kelimesi oluşturmaktadır. Shalom iyi olma, barış, huzur ve refah anlamlarına gelmektedir.
• Bazı Yahudi alimleri, Tanrının Ademi yalnız yaratmasını, barışa verdiği önemin göstergesi olarak kabul etmektedirler.
• Talmud’a göre bir insanın hayatına son vermek tüm dünyayı yok etmek gibi kabul edilirken bir insanın hayatını kurtarmak da tüm insanları kurtarmak olarak kabul edilir.
Kudüs
Ağlama Duvarı
