r_ ahlak felsefesi.pdf

7/25/2019 R_ Ahlak Felsefesi.pdf

1/266

AHLAK FELSEFES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

DO. DR. ENVER ORMAN

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES


2/266


3/266

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE LSANS PROGRAMI

AHLAK FELSEFES

DO. DR. ENVER ORMAN


4/266


5/266

5

NSZ

Ahlak felsefesi (etik) isimli dersimizin temel konusu, toplumsal bir olgu olarak ahlaknve ahlak felsefesinin ne olduunu ortaya koymaktr. Bu balamda burada ilk olarak ahlakn veahlak felsefesinin snrlarn ve ieriini ortaya koymaya altk. Genel olarak ahlakn veahlak felsefesinin ne olduunun ortaya koyulmasyla birlikte bu alana ait temel sorunlar veakmlar Antikadan gnmze kadar tarihsel bir srayla ilenmitir. Ahlak Felsefesi alannailikin temel sorunlar ve bunlara ynelik zmler ilikili filozoflar, felsefe okullar ya daakmlar ad altnda detayl bir biimde ortaya konulmutur.

Bir toplumdaki insani ilikilerin zn belirleyen kurallar btn olaraktanmlayabileceimiz ahlak ve bu toplumsal olguyu ele alan felsefe disiplini olarak ahlakfelsefesini dier felsefe disiplinleri ile ilikisini kurarak incelememiz, bize bu dersi alrken

byk katk salayacaktr.

almalarnzda gz nnde bulundurmanz gereken bir dier nemli nokta, bukitapta sunulan bilgilerin sistematik bir btn halinde hazrlanm olmasdr. Bunun iin her

blm birbirinden tmyle bamsz ya da birbirinin tekrar olarak deil, birbirinitamamlayacak ekilde planlanmtr. Dolaysyla, kitabn her bir blmnde sunulan dersleri,

bir dieri ile iliki iinde ve karlatrmal olarak renmeniz hem sizin iin kolaylksalayacak, hem de daha verimli olacaktr.


6/266

6

NDEKLER

NSZ..................................................................................................................................................... 5

NDEKLER............................................................................................................................................. 6KISALTMALAR .......................................................................................................................................... 9

YAZAR NOTU .......................................................................................................................................... 10

1. AHLAK VE AHLAK FELSEFES (ETK) NEDR? ....................................................................................... 11

1.1. Ahlak Nedir? ................................................................................................................................... 17

1.2. Ahlak Felsefesi ya da Etik Nedir? .................................................................................................... 18

1.3. Olgu-Deer likileri Balamnda Ahlak Felsefesi............................................................................ 18

2. AHLAK FELSEFESNN FELSEFENN DER DSPLNLERYLE LKS................................................... 28

2.1. Ontoloji ve Etik ............................................................................................................................... 34

2.2. Epistemoloji ve Etik ........................................................................................................................ 35

2.3. Estetik ve Etik ................................................................................................................................. 36

2.4. Siyaset Felsefesi ve Etik .................................................................................................................. 36

3. AHLAK FELSEFESNE DAR BAZI TEMEL PERSPEKTF VE YAKLAIMLAR............................................. 46

3.1. znelci ve Nesnelci Yaklamlar..................................................................................................... 52

3.2. Entelektalist ve Volontarist Yaklamlar....................................................................................... 53

3.3. Empirist ve Rasyonelist Yaklamlar............................................................................................... 53

3.4. dealist ve Materyalist Yaklamlar................................................................................................. 54

3.5. Kukucu, Eletirel, Pozitivist ve Pragmatist Yaklamlar................................................................. 55

4. AHLAK FELSEFESNE DAR BAZI TEMEL KAVRAMLAR........................................................................ 65

4.1. zgrlk ve rade (sten)............................................................................................................... 71

4.2. Sorumluluk ve Vicdan ..................................................................................................................... 72

4.3. dev ve Hak.................................................................................................................................... 73

4.4.Evrensel, Tikel ve Bireysel ............................................................................................................... 74

5. PRESOKRATKLER VE SOFSTLERN AHLAK ANLAYILARI................................................................... 83

5.1. Herakleitos ..................................................................................................................................... 89

5.2. Parmenides ..................................................................................................................................... 89

5.3. Demokritos ..................................................................................................................................... 89

5.4. nsan Odakl Felsefe ve Genel Olarak Sofistler............................................................................... 90

5.4.1. Protagoras ........................................................................................................................... 92

5.4.2. Gorgias ................................................................................................................................. 93

6. SOKRATES VE AHLAK FELSEFESNN MERKEZ KONUMU................................................................ 102


7/266

7

6.1. Kendini Tanmak ve Yaam Anlamlandrmak............................................................................... 108

6.2. Evrensel ve Bireysel lgiler Arasnda Filozof................................................................................. 109

6.3. Ebe ve At Sinei Olarak ronik Sokrates........................................................................................ 109

6.4. Bilgi Erdemdir ve retilebilir...................................................................................................... 110

7. SOKRATES SONRASI VE PLATONUN DEALST ET....................................................................... 120

7.1. Sofistler ve Sokratesin Miras...................................................................................................... 126

7.1.1. Sokrates Sonras Felsefede Etik......................................................................................... 126

7.2. Kavram Realizmi ve dealar Teorisi............................................................................................... 128

7.2.1. OntolojiEpistemoloji - Etik ..................................................................................................... 128

7.3. Politika ve Ahlak ........................................................................................................................... 129

8. ARSTOTELESN ET...................................................................................................................... 138

8.1. Madde ve Biim (Form)................................................................................................................ 144

8.2. nsann Ayrc zellii Olarak Akl................................................................................................ 145

8.3. l ve Orta Nokta....................................................................................................................... 146

8.4. Siyaset ve Etik ............................................................................................................................... 146

8.5. Aristoteles ve Sonras................................................................................................................... 147

9. ORTA A FELSEFESNDE ETK........................................................................................................ 156

9.1. Din, Felsefe ve Ahlak .................................................................................................................... 162

9.2. Patristik Felsefe ve Augustinus ..................................................................................................... 163

9.3. Skolastik Felsefe ve Thomas Aquinas ........................................................................................... 163

9.4. Ge Skolastik ve Nominalizm........................................................................................................ 165

9.5. slam Felsefesi ve Etik................................................................................................................... 166

10. DESCARTES, SPNOZA VE LEBNZDE ETK..................................................................................... 175

10.1. Descartesn Dnen zne Kavram Balamnda Etik............................................................... 181

10.2. Spinozann Etii......................................................................................................................... 182

10.3. Leibnizin Etii............................................................................................................................. 184

11. NGLZ EMPRZM........................................................................................................................ 193

11.1. Locke ve ngiliz Empirizminin Balangc..................................................................................... 199

11.2. Berkeleyin znel dealizmi........................................................................................................ 200

11.3. Humeun Kukuculuu ve Ahlak Anlay.................................................................................... 200

11.4. ngiliz Yararcl.......................................................................................................................... 203

12. KANTIN DEV ET...................................................................................................................... 211

12.1. Salt Akln Eletirisi ve Baz Temel Kavramlar.............................................................................. 217

12.2. Pratik Akln Eletirisinin Genel erevesi.................................................................................. 217


8/266

8

12.3. Koulsuz Buyruk (Kategorik mperativ) ve dev Ahlak............................................................. 218

12.4. zgrlk ve Sorumluluk likisi................................................................................................... 220

12.5. yi rade (sten) ve dev............................................................................................................ 220

13. ALMAN DEALZM......................................................................................................................... 229

13.1. Fichte .......................................................................................................................................... 235

13.2. Schelling ...................................................................................................................................... 236

13.3. Hegel ........................................................................................................................................... 237

14. HEGEL SONRASI AHLAK ANLAYILARI............................................................................................ 247

14.1. Hegel Sonras Felsefe.................................................................................................................. 253

14.2. Schopenhauerin Ktmserlik Etii............................................................................................ 253

14.3. Marksizmin Ahlak Anlay......................................................................................................... 254

14.4. Nietzschede Ahlak..................................................................................................................... 254

14.5. Pozitivizm, Analitik felsefe ve Pragmatizm ................................................................................. 256

KAYNAKA........................................................................................................................................... 265


9/266

9

KISALTMALAR

Bkz.: Baknz


10/266

10

YAZAR NOTU

Bu metin felsefe disiplinlerinden biri olan ahlak felsefesini tm detaylar ile birlikteortaya koyan bir alma olmaktan ziyade rencilere almalarnda elik edecek ders notlarolarak tasarlanmtr. Bu kitabn hazrlanmasndaki balca ama, bir konuya giri yapmak,konuya ilikin temel kavramlar ve nemli filozoflarn bu konulardaki grlerini genel olaraksunmaktr. Bylece elimizdekibu metin rencilerin yapacaklar okumalarda onlara rehberliketmek amacn gtmektedir.

Ahlak felsefesini genel hatlaryla ortaya koymaya altmz bu metni alrkenrencilerin daha zengin bir bak asna sahip olabilmeleri iin hem konuyla ilikili artokumalar yapmalarn ve hem de dier felsefe disiplinleri ile ilikisini kurarak almalarntavsiye ederim.

Bu almann tm okuyucularmza katk yapacan umar, felsefi dnmenin kiininyaamnda ne kadar gerekli ve olumlu anlamda dntrc olduunu bir kez dahahatrlatmak isterim.


11/266

11

1. AHLAK VE AHLAK FELSEFES (ETK) NEDR?


12/266

12

Bu Blmde Neler reneceiz?

Bu blmde ahlak nedir, ahlak felsefesi ya da etik nedir? ile olgu-deer ilikileribalamnda ahlak felsefesi konularn reneceiz.


13/266

13

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1)nsana zg toplumsal bir olgu olarak ahlak nedir?

2)

Ahlak felsefesi nedir?

3)Ahlak felsefesinin konu edindii sorunlar nelerdir?


14/266

14

Blmde Hedeflenen Kazanmlar veKazanm Yntemleri

Konu KazanmKazanmn nasl elde

edilecei veyagelitirilecei

Ahlak nedir?

Ahlakn ne olduu ve felsefetarafndan nasl bir sorun

olarak ele alndn ortaya

koyabilir.

Okuma yaparak

Aratrma yaparak

Fikir yrterek

Ahlak felsefesi ya da etik

nedir?

Ahlak felsefesinin yani

etiin kapsamn, kendisinekonu edindii temel kavramve sorunlar ortaya koyabilir.

Okuma yaparak

Aratrma yaparak

Olgu-deer ilikileribalamnda ahlak felsefesi

Ahlak felsefesini toplumsal

birbalamda ve olgu-deerilikileri kapsamnda ele alp

irdeleyebilir.

Okuma yaparak

Aratrma yaparakFikir yrterek


15/266

15

Anahtar Kavramlar

Ahlak

Etik

Olgu

Deer


16/266

16

Giri

Ahlak felsefesi (etik) dersinin bu ilk blmde genel bir ifadeyle toplumsal bir olguolarak ahlakn ve ahlak felsefesinin ne olduu, ierii ve snrlar belirlenmeye allmtr.

Ahlak bir toplumdaki insani ilikilerin zn belirleyen kurallar btn olarakanlalabilir. Burada insani ilikiderken kastettiimiz ey, insanlarn birbirlerini insan olarakgrmeleriyle ekillenen eylem ve davranlardr.

Ahlak felsefesi, kiiliimizi ve davranlarmz belirleyen bir toplumsal olgu olarakahlak ele alan felsefe disiplinidir. Ahlak felsefesi ahlak,hem tarihsel bir olgu olarak hem denormatif ve ideal bir bak asyla ele alabilir. Bu anlamda ahlak felse fesi ya da etik, hemanalitik hem de sentetik ve speklatif bir karakter ve ilevle karmza kabilir. Ksacasfilozoflar hem varolan toplumsal ahlaklar analiz edip anlamaya hem de bize ideal ve evrensel

bir ahlak sistemi sunmaya alabilirler.Bu blmde ayrca olay, olgu ve deer kavramlar balamnda ahlakn ve ahlak

felsefesinin ierii ve snrlar belirlenmeye allmtr. Ahlakn ve ahlak felsefesinindeerlerle ilgili olduu sylenegelir. nsan olmaktan kaynaklanan davranlarmz belirleyendeerler, olaylar ve olgulardan ayrmlaryla tanmlanabilirler. Olaylar znel

beklentilerimizden bamsz ortaya kan biricik ve tekil gerekliklere, olgular iseyine znelbeklentilerimizden bamsz rutin ve genel gerekliklere iaret ederler. Bu anlamda olaylar veolgular nesnel bir karakter tarlar. Buna karn deerler ise bu sz konusu nesnelgerekliklerin bizim kiiliimiz ve znelliimiz zerinde etkileri ve sonularyla

biimlenirler. Bir deerin olgusal gerekliibirey ve toplum tarafndan alglanmas vezmsenmesiyle ilgilidir.


17/266

17

1.1. Ahlak Nedir?

Ahlakszc Arapa hulkkknden gelmekte olup, tpk Yunanca ethosve Latincemos kklerinden kaynaklanan etik ve moral szckleri gibi, tre, gelenek, grenek,alkanlk, karakter, huy benzeri anlamlara gelmektedir.1Felsefi almalarda ahlakve moralszckleri kkenlerine uygun kullanlrken etik szc ise ahlak felsefesi ya da moralfelsefe anlamlarnda kullanlagelmitir.

Ahlakszcnn tre, gelenek, grenek, alkanlk, karakter, huy benzeri anlamlaragelmesi konumuz balamnda zengin armlara iaret etmektedir. Treler ve geleneklerinsan davranlar balamnda belli alkanlklara yol amakta, bu alkanlklar toplumsal ve

bireysel dzlemde belli karakter ve huylarn olumasna yol amaktadr. te toplumsal yaamtarafndan olumlanan ve desteklenen belli karakter ve huylardan beslenen belli davrankalplar, o toplumun normlarn ve ahlakn oluturmaktadr. Burada normal szc

Yunanca nomoskknden gelmektedir ve gelenek, grenek, dzen, buyruk niteliinde yasagibi anlamlara gelmektedir.2Bu balamda nomosun iaret ettii yasa ve dzen, doal yasa vedzendenfarkl olarak toplumsal bir yasa ve dzendir.

Yukarda sylenenlerden hareketle ahlak, tikel bir topluluktaki insanlar aras ilikileridzenleyen ilke ve kurallar btn olarak tanmlayabiliriz. Bu ilke ve kurallarn sz konusutoplum ya da topluluun olumlanan ve olumsuzlanan davranlarn dzenleyen bir sistematikyap oluturduu sylenebilir. lke ve kurallarla rl her normatif dzen temel olaraktopluluk ya da sosyal grubu oluturan bireylerin ounluunca benimsendii oranda bir

balayclk ve caydrclk tayacaktr. Ahlaki ilke ve kurallarn belli bir devletin politik

otoritesi ve hukuksal yaps tarafndan gzetilip desteklenmesi ahlaki, politik ve hukukisreler ve gereklik alanlarn i ie olduu gsterir. Bu balamda ahlak, siyaset ve hukukfelsefeleri de yakn bir iliki iindedir. Ahlak felsefesine eitim felsefesi ve bilimierevesiiinde bakarsak, toplumsal eitim srecinin bireylerde oluturulmu normlar dzleminde birkarakter yaratmaya alt rahatlkla sylenebilir. Toplumsal yaamn doal rgs iindeyaratlan bu karakterin, devletin resmi kurumlar tarafndan desteklenmesi, durumu pekitirenve kalc klan bir ge olarak karmza karken, devlet tarafndan desteklenmemesi ise siviltoplum ve devlet arasnda bir gerilim gesi olarak karmza kacaktr.

Bu balamda herhangi tikel bir topluluun ahlak, kendine zg ekonomik, politik vekltrel artlarla belirlenir. Bu alanlar birbirinden tmyle yaltmak olanakszdr. Toplumsalyaamn birbiri iine gemi bu dokusu iinde ahlak, insanlar aras ilikileri dzenleyenkurallar btn olarak anlalabilir. Ahlak toplumun manevi gerekliinin bir gesi olmasnakarn tm maddi gereklikten etkilenen ve etkileyen bir dinamizm tar. Toplumda egemenolan maddi ve manevi retim sreleri ahlaki yaamn zn ve dokusunu belirler.

1Bkz. Doan zlem,Etik-Ahlak Felsefesi-, s.23 ve .Zeki Eybolu, Trk Dilinin Terimleri Szl.

2Bkz. F.E.Peters,Antik Yunan Felsefesi Terimleri Szl.


18/266

18

1.2. Ahlak Felsefesi ya da Etik Nedir?

Ahlak felsefesi ya da etik, hem tarihsel geliim seyri iindeki farkl ahlaki yaplarfelsefi dn asndan konu edinebilir hem de tarihsel ve toplumsal tm snrlamalar aanevrensel bir ahlakn varlna dair bir sorgulama ve araya iaret etmektedir. Ahlak felsefesi

balamnda bu aray temel olarak iyi nedir sorusu erevesinde ekillenmektedir. Zatenbilindii zere iyi kavram tpk doru ve gzel kavramlar gibi felsefenin temelkavramlarndandr. Bu kavram ayn zamanda felsefi dnn temel disiplini olan etik,epistemoloji (bilgi kuram) ve estetiin (arlkl olarak sanat felsefesi) alanlarn belirleyenkavramlar olarak karmza kmaktadrlar.

Ahlak felsefesinin tarihsel geliim seyri iinde farkl ahlaki norm ve deerleri analizetmesi, onun olgusal bir gereklik olarak tikel ahlaki yaplara dair analitik ya da dier birifadeyle zmleyici ilevineiaret etmektedir. Byle bir analitik ilev, ahlak felsefesinin tm

tikel toplumsal snrlamalar aan evrensel norm ve deerler belirleme abas iin de bir zeminoluturmaktadr. Bu balamda etik ile uraan filozoflar genellikle olgusal gereklikten yadavarolan gereklikten hareketle tm insanlar iin olmas gerekenleri saptamaya alrlar. Bunakarn Platoncu idealizmin varolan tikel gereklii ideal gerekliin kt bir kopyasolduunu dndnden, evrenselve ideal gerekliin asl balangc oluturmas gerektiinidnr ve felsefe tarihi balamnda bu tavrnda yalnz olduu sylenemez. rnein Platonvarolan olgusal gereklie transendent (akn) bir dzlemden hareketle evrensel ve zorunlunormlar saptamaya alrken, Kant transendental (aknsal) bir dzlemden hareketle bir ahlakfelsefesi oluturur. Bu balamda tikel toplumsal ahlaklar barndran empirik geeklikle, olasideal ve evrensel bir ahlaki sistematiin ilikisinin nasl dzenlenmesi gerektii sorusu,tmyle ontolojik ve epistemolojik dzlemde yantlanabilir.

1.3. Olgu-Deer likileri Balamnda Ahlak Felsefesi

Olgu terimi, doada ve toplumda olagelen olaylar ayrc nitelikleri asndansnflamamza elveren genellemelere iaret etmektedir. rnein Fransz ya da Rus EkimDevrimi toplumsal balamda olagelmi iki tarihsel olaydr. te bu sz konusu iki devrimsonular ve kapsamlar asndan ok nemli ve devasa birer tarihsel olaya iaretetmekteyken, onlarn birer devrim olmas ise tarihsel bir olguya iaret etmektedir. Doa

alanndan bir rnek vermek gerekirse elimizdeki ta yere braktmzda dmesi doal birolaya iaret ederken, yerekimi ise doal bir olgu ve yasaya iaret etmektedir. Bu anlamdabtn doal ve toplumsal yasalar eer zorunlu ya da genellenebilir bir ierik tayorlarsa birerolgu olarak nitelenebilirler. u anda darda yamurun yayor olmas ya da bir aracngeiyor olmas doal ve toplumsal birer olaya iaret ediyorken yamurve trafikbirer doalve toplumsal olgudurlar. Bu anlamda olgular tekrarlanabilir genel durumlara iaret ederkenolaylar bu genel durumlarn anlk ve biricik rnekleri olarak karmza kmaktadrlar.

Dikkat edilirse toplumsal olgu ve yasalar doal ve toplumsal olgulardan yaltlamazlarve ancak onlarn varl zerinde ekillenebilirler. Ya da dier bir dile getirile insan toplumu

doasz varolamaz, fakat doa insan toplumu olmakszn varolabilir. Bu nemli ayrmn doal


19/266

19

ve toplumsal olgu ve yasalarn ayrm balamnda bir nemi vardr. nsan asndan hemdoalhem de toplumsal olgular ve onlarn zaman ve mekniindeki rnekleri olarak olaylardeerlendirmeye tabi tutulur. Ahlaki ve politik adan insan doasn aklsal bir dn

balamnda iyi kavrayamayan ve toplumsal normlar balamnda insan doalln yalnzcabastrmay hedefleyen baz geleneksel toplumlarn modern toplumsal ilikiler karsnda gkaybettii grlmektedir.

Olgu ve deer ilikileri de ahlak felsefesi balamnda ncelikle analiz edilmesigereken ivedi bir sorundur. Olgu olan, olagelen eylere, deer ise olmas gereken, olmasistenen eylere iaret etmektedir. Olgunun gereklikte bizim toplumsal ve bireysel

beklentilerimizden bamsz olarak tm olaylar btnne iaret ettii sylenebilir. Olgubylece gereklik alanna, iaret edilebilir ve llebilir olaylar alanna karlk gelmektedir.rnein darda u an yamur yayor olmas doal bir olay olarak iaret edilebilir vellebilir bir eydir. Bu olgusal gerekliin u an iin farkl insanlarda farkl sonular ve

deerler yaratmas ise farkl bir olgu olarak karmza kmaktadr.Yamurun yamas o andatarlasn ekmi bir ifti iin ya da yapt mlekleri kurumas iin darya brakmmleki iin farkl bir deer tayacaktr.3Birisi iin iyi olan bir olay bakas iin ktolacaktr. Bu durumda deerlerznelliimizden bamsz olarak varolan doal ve toplumsalolgularn, toplumsal ve kiisel beklentilerimize ynelik etki ve sonularyla dolayml ya dailgilidir. Toplumsal gereklii gzlediimizde ekonomik, estetik, ahlaki, politik ve dinselolarak rneklendirilebilecek birok farkl deerden sz edilebilir. rnein dininanlar olan

birisi iin bir ibadet yeri din inanlar olmayan birisine gre farkl bir ierik ve deerlekarmza kacaktr. rnein Mozartn bir senfonisi ya da Zeki Mrenin bir arks herinsan iin ayn deer ve anlam tamayacaktr. Ahlaki alandan bir rnek vermek gerekirse yalan sylemek ya da szn tutmak tm bireyler tarafndan ayn ekildedeerlendirilmeyecektir. Deerler bizi kendi ieriklerine uygun ekilde davranmaya yneltenilkeler olarak anlalabilirler. Bu balamda ahlaki, siyasi, din, ekonomik ve estetik gibi farkldeerlerin varl sz konusudur.

Deerlerin kendileri de birer toplumsal olgu olarak karmza karlar. Toplumdaisellemi normlar, kiisel deer yarglar ve bireysel znelliimizin beklentilerinden

bamsz bir gereklik alan olarak karmzda durur ve bizi her gereklik alan gibi belirler vesnrlarlar. Buna karn fiziksel olgulardan farkl olarak deerler, birer toplumsal olgu olarak

dorudan gzlenebilen ve llebilen olgular deildirler. Deerler daha ok insanlarn olgusalgereklik karsnda oluturduu karakterle biimlenen isel tepki mekanizmalarna iaretederler. Bu isellemi tepki mekanizmalar ya da davran kalplar, bizi ounlukla uzunsoluklu dnmeden olaylar karsnda tepki vermeye ve davranmaya ynlendirirler. teahlak felsefesinin bir dier grevi de bu isellemi tepki mekanizmalarn ve davrankalplarn bilince kavuturmak ve onlarn normatif deeri konusunda bir felsefi dn vetartma sreci balatmaktr. Ahlak felsefesi, davranlarmz belirleyen deerlerin vekarakter zelliklerimizin bilinli bir dn sreciyle sorgulanmasn hedefler.

3Ahmet Arslan,Felsefeye Giri, Vadi Yaynlar, Ankara, 2001; s.100.


20/266

20

Deerler bize iinde bulunduumuz toplumun dzeni balamnda tikel bir ynduygusu ve disiplin verirler. Davranlarmz yneten deerlerimizi kendi yaltlm bireyselvarlmz iinde retemeyiz. Belli bir deerler sistemi iine doarz. ster ailemiz ve istersetm toplum asndan belli davranlar gstermemiz beklenir. Bu beklenti her zaman gz ardedilebilecek, umursanmayacak bir hafiflie sahip deildir. Toplumsal beklentiler bireysel

benlikleri ve onlarn bu beklentilere aykr davranma arzularn basklar. Bylece doalolgulardan farkl olarak dorudan iaret edilemeyen toplumsal deerler, bireyler iin oldukanesnel ve balayc bir forma brnrler. Toplumsal deerler insana yalnzca bir doa varlolmadn ve bir kltr varl olduunu srekli hatrlatrlar. nsan toplum iinde kendidolaysz bedensel varoluunu ve onun igd ve itepilerini srekli denetleme, dzenlemegereksinimi iindedir. Ahlak insan toplumsal kurallar balamnda srekli biimlendirir vedenetler.

Bu ilk blmn baz sonular yle zetlenebilir: Ahlak toplumsal bir olgu olarak

doal gereklik ve olgulardan yaltlamaz. Bu balamda olgular ve deerler karlkl olarakbirbirlerini belirleyen bir yap iindedirler. Toplumsal bir varlk olarak birey, olgularndeerlere dntn ve deerlerin olgusal bir gereklie evrildii bir tarihsel sre iindeyaar.

Ahlak felsefesi de ahlakn zn oluturan deerlerin bu ikili karakterine uygunolarak, hem analitik hem norm ya da deer koyucu bir ileve sahip olabilir. Filozoflar ahlakfelsefesi balamnda hem varolan ahlaki sistemleri, toplumlarn kendilerine zg ahlaklarnanlamaya hem ideal ve evrensel bir ahlaki anlay ve sistematii ortaya koymayaalabilirler.


21/266

21

Uygulamalar

1)Ahlakn ve ahlak felsefesinin toplumsal bir olgu olarak ieriini irdeleyiniz.


22/266

22

Uygulama Sorular

1)Ahlak felsefesinin kendisine konu edindii temel sorunlar nelerdir? Tartnz.

2)

Ahlak felsefesinin deer koyucu ilevini, toplumsal olay ve olgular balamndatartnz.


23/266

23

Bu Blmde Ne rendik zeti

Bu ilk blmde genel olarak, toplumsal bir olgu olarak ahlakn ve ahlak felsefesinin neolduunu, ieriini ve snrlarn belirledik. Bu blmde ayrca olay, olgu ve deer kavramlar

balamnda ahlakn ve ahlak felsefesinin ieriini ve snrlarn ortayakoyduk.


24/266

24

Blm Sorular

1)Ahlak teriminin aklamas olarak aada verilen klardan hangisi dorudur?

a)Ahlak gzel sz syleme sanatdr.

b)Ahlak bize doru dnmenin kurallarn reterek varln doasnanlayabilmemizi salayan sistemdir.

c)Ahlak Mutlakn sadece kendinde deil ayn zamanda kendisi iin de olduunukavrayabilmemizi salayan kurallar btndr.

d)Ahlak bir toplumdaki insani ilikilerin zn belirleyen kurallar btndr.

e)Ahlak doada ikin olan yasay anlama yetisinin kategorilerine uygun olarak

kavrayp ona gre davranmamz salayan retidir.

2)Ahlak felsefesi iin aada yaplan tanmlamalardan hangisi dorudur?

a)Ahlak felsefesi varlk olarak varln ne olduunu aratran felsefe disiplinidir.

b)Ahlak felsefesi dnmenin yasalarn ortaya koyarak doru akl yrtebilmemizisalayan felsefe disiplinidir.

c)Ahlak felsefesi kiiliimizi ve davranlarmz belirleyen toplumsal olgu olarakahlak ele alan felsefe disiplinidir.

d)Ahlak felsefesi insann bilgisinin sadece znel olabileceinin kantlamasn yapanfelsefe disiplinidir.

e)Ahlak felsefesi toplumlar arasndaki ilikilerin doasn anlamamz ama edinenfelsefe disiplinidir.

3)Aada verilen kavramlardan hangisi ahlak felsefesinin temel kavramdr?

a)Transendental

b)yi

c)Gerek

d)Sonsuz

e)Evrensel


25/266

25

4)Ahlak felsefesine ilikin aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?

a)Ahlak felsefesi ahlak, hem tarihsel bir olgu olarak hem de normatif ve ideal birbak asyla ele alabilir.

b)

Ahlak felsefesi hem tarihsel geliim seyri iindeki farkl ahlaki yaplar felsefidn asndan konu edinir hem de tarihsel ve toplumsal tm snrlamalar aan evrensel

bir ahlakn varlna dair bir sorgulama ve araya iaret eder.

c)Ahlak felsefesinin tarihsel geliim seyri iinde farkl ahlaki norm ve deerlerianaliz etmesi, onun olgusal bir gereklik olarak tikel ahlaki yaplara dair analitik ya da dier

bir ifadeyle zmleyici ilevine iaret etmektedir.

d)Ahlak felsefesi temel olarak iyi nedir sorusu erevesinde ekillenmektedir.

e)

Ahlak felsefesi iyi, doru ve akn kavramlarnn ayrmn yaparak insanlararasndaki ilikileri nesnel bir dzene oturtmay amalar.

5)....znel beklentilerimizden bamsz ortaya kan biricik ve tekilgerekliklere,....ise yine znel beklentilerimizden bamsz rutin ve genel gerekliklere iareteder. cmlesinde bo braklan yerlere gelecek kavramlar aadaki kalrdan hangisidindedoru verilmitir?

a)OlaylarOlgular

b)

OlaylarDeerler

c)Deerler Olgular

d)OlgularKavramlar

e)Deerler Kavramlar

6)Aada verilen rneklerden hangisinde olay ve olgu arasndaki ayrm doruverilmitir?

a)

Fransz devrimi bir olgudur, genel olarak devrim ise olaya iaret eder.

b)Darda yamur yayor olmas bir olgudur, yamur ise doal bir olaydr.

c)Ta yere braktmzda dmesi doal bir olaydr, yerekimi ise doal bir olgudur.

d)u an snav oluyor olmam bir olgudur, snav ise olaya iaret eder.

e) kinci dnya sava bir olgudur, genel olarak sava ise olaya iaret eder.


26/266

26

7)Olgu ve deer tanmlamalar iin aada verilen bilgilerden hangisi dorudur?

a)Olgu doada ve toplumda olagelen olaylar ayrc nitelikleri asndansnflamamza elveren genellemelere, deer ise daha ok insanlarn olgusal gereklikkarsnda oluturduu karakterle biimlenen isel tepki mekanizmalarna iaret eder.

b)Olgu znel beklentilerimizden bamsz ortaya kan biricik ve tekil gerekliklere,deer ise znel beklentilerimizden bamsz rutin ve genel gerekliklere iaret eder.

c)Olgu olmas gereken, olmas istenen eylere, deer ise olan, olagelen eylere iareteder.

d)Olgu znel bir karakter tar, deer ise nesnel bir karakter tar.

e)Olgu gzlemlenebilir ya da llebilir olmayan gerekliklere iaret ederken, deer

ise llebilir gerekliklere iaret eder.

8)Aadakilerden hangisi ahlak szcnn anlamlar arasnda yer almaz?

a)Gelenek

b)Karakter

c)Evrensel

d)Huy

e)Grenek

9)Deer kavram ile ilikili aada verilen bilgilerden hangisi dorudur?

a)Deerler bize iinde bulunduumuz toplumun dzeni balamnda transendent(akn) bir yn duygusu ve disiplin verirler.

b)Deerler tpk fiziksel olgular gibi dorudan gzlenebilir ve llebilirler.

c)

Deerler sadece ahlak alanna aittir, bunun dnda siyasi, dini, estetik vb.deerlerden bahsedemeyiz.

d)Deerler olmas gereken, olmas istenen eylere iaret eder.

e)Deerler znelliimizi aan ve yalnzca nesnellik alanna ait olan olgulardr.


27/266

27

10) Aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?

a)Ahlak felsefesi ahlak, hem tarihsel bir olgu olarak hem de normatif ve ideal birbak asyla ele alabilir.

b)

Toplumsal yaam tarafndan olumlanan ve desteklenen belli karakter ve huylardanbeslenen belli davran kalplar, o toplumun normlarn ve ahlakn oluturmaktadr.

c)Ahlak, tikel bir topluluktaki insanlar aras ilikileri dzenleyen ilke ve kurallarbtn olarak tanmlayabiliriz.

d)Filozoflar hem varolan toplumsal ahlaklar analiz edip anlamaya ve hem de bizeideal ve evrensel bir ahlak sistemi sunmaya alabilirler.

e)Ahlak felsefesi ahlak sadece tarihsel bir olgu olarak ele alr.

Cevaplar

1)d , 2)c , 3)b , 4)e , 5)a, 6)c, 7)a, 8) c, 9) d, 10)e


28/266

28

2. AHLAK FELSEFESNN FELSEFENN DERDSPLNLERYLE LKS


29/266

29


Bu blmde ontoloji ve etik, epistemoloji ve etik, estetik ve etik ve son olaraktasiyaset felsefesi ve etik konularnreneceiz.


30/266

30


1)Etik ile dier felsefe disiplinleri arasnda ne trden balantve ilikiler szkonusudur?


31/266

31

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri



Ontoloji ve etik Ontoloji ile etik arasnda netrden balant ve ilikilerolduunu ortaya koyabilir.

Okuma yaparak


Epistemoloji ve etik Epistemolojiile etik arasndane trden balant ve

ilikiler olduunu ortayakoyabilir.

Okuma yaparak


Estetik ve etik Estetikile etik arasnda netrden balant ve ilikilerolduunu ortaya koyabilir.

Okuma yaparak


Siyaset felsefesi ve etik Siyaset felsefesiile etik

arasnda ne trden balantve ilikiler olduunu ortaya

koyabilir.

Okuma yaparak



32/266

32

Anahtar Kavramlar

Ontoloji

Epistemoloji

Estetik


33/266

33

Giri

Ahlak felsefesi felsefenin dier disiplinleriyle youn ve derin bir iliki iindedir.Bunun nedeni ncelikle felsefi dnn kendine zg dn yntemi ve sistematiiiinde bir btnlk oluturmasdr. Felsefenin herbir disiplini felsefi btnln bir dal veunsuru olarak varolabilir ve anlalabilir.

Varlk felsefesi (ontoloji) insann varlk evreninde nasl bir yeri olduunu ele aldiin, ahlak felsefesiyle derin ve youn bir iliki iindedir. Bunun nedeni ise ahlakn tmyle

bilinli veaklsal bir varlk olarak insan iradesi ve davranlaryla ilgili olmasdr.

Bilgi felsefesi (epistemoloji) ise bilginin nelii, snrlar ve kapsamyla ilgilenenfelsefe disiplini olarak ahlak felsefesini dorudan etkiler. nsan ncelikle bilen ve bilinli birzne olarak, ahlaki deer ve davranlarn znesi olarak ortaya kabilir ve kendisini

gerekletirebilir.Estetik ya da sanat felsefesi ise gzel olann ve sanatsal yaratmn zne odaklanan

felsefe disiplini olarak ahlak felsefesiyle karlkl dinamik bir iliki iindedir. Sanattoplumda bireysel kiiliklerdeki norm ve karakterlerin serimlenmesi yoluyla insann ahlakiigrsn besler. Ayn ekilde herhangi bir sanatnn ve dolaysyla sanatsal yaratmnahlaki ilke ve normlardan bamsz ve yaltk varolmas dnlemez.

Bu blmde son olarak siyaset felsefesiyle ahlak felsefesinin ilikisi ele alnmtr.nsan insan yapan siyasi ya da dier bir dile getirile politik kurumlar ele alan siyaset

felsefesiyle, bu siyasi kurumlamann zn oluturan ahlaki ilke ve normlar ele alan ahlakfelsefesinin birbirinden ayranlalmas mmkn deildir.


34/266

34

2.1. Ontoloji ve Etik

Varlk felsefesi ya da varlk retisi anlamlarna gelen ontoloji, felsefenin nemli vetemel disiplinlerinden birisidir. Varln ve varolu srecinin genel zellikleri ve dinamiklerizerinde derinlikli bir kavramsal sistematie sahip olmadaninsann ahlaki gereklii zerindederinlikli bir anlay ve bilin gelitirmek olanakl deildir. ncellikle insan tm maddi vemanevi boyutlaryla var olan gereklik alanna aittir. nsan gerek bir varlk olarak varoludzleminin neresinde yer almaktadr? nsan nasl bir varlktr ve bu erevede onun ahlakidavranlar nasl anlalmaldr? Bu tr sorular ontolojik (varlk felsefesi) zeminli etik (ahlakfelsefesi) sorulardr.

nsann tm varlk dzlemleri kendi karmak gerekliinin iinde zmsediisylenebilir. nsan bedeniyle doal bir varolua sahiptir; fiziksel ve kimyasal bileenlerdenoluan inorganik gereklii canllnn zeminini oluturan organik bedeninin ieriini

oluturur. nsan bu organik bedeniyle dier hayvanlarda olduu zere d dnyayalglamasna elveren belli duyu yetilerine ve onlarla dolayml belli i yaant ve duygularasahiptir. Fakat insan yalnzca duyu yetilerine ve eitli duygulanmlara deil, dierhayvanlardan farklolarak yksek bir soyutlama, dil ve dnme yetisine de sahiptir. Birokfilozof ve dnr tarafndan insan akll hayvan olarak tanmlanr. Akll ile kastedilenkavramlarla dnme yetisiyken, hayvan ya da hayvanlkla kastedilen ise insann biyolojikyani bedensel varldr. Bu balamda insan hem akl sahibi bir varlkhem de beden sahibi birvarlk olduu iin, maddi ve manevi gerekliklerin gerilimli ve i ie varlyla dolaymldinamik bir varlktr. Akln evrensel ve mantki kurallarylabedenin doal igd ve itkileriinsan davranlarn ve ahlaki gereklii belirler. Eer insan kendisini dolaysz bir ekilde

bedeninin dolaysz igd ve itkilerini doyurmaya yneltirsebir hayvandan fark kalmazd.nsan dier hayvanlardan farkl olarak doann ve bedenin emrinde yaamaz. nsan ayrca onudier hayvanlardan ayrteden kendine zg aklsal dnme yetisiyle biimlenen, bir irade vedavran kltrne sahiptir.

Aklyla biimlenen iradesi insan bir kltr ve tarih varl klar. Hem teknolojik hemde manevi anlamda insan kendi dolaysz doal varoluunu srekli kavrayarak

biimlendirmeye alr. Bylece doann dngsel ve tekrarlayc srecine kout bir tarihselgeliim ve dnm sreci ortaya kar. Bir tarih ve toplum varl olarak insan, doal

igdlerini iradesi ya da istenciyle denetler ve ycelttir. nsan igdlerinin bu denetlenmeve yceltilme srecinde ahlaki norm ve deerlerin byk bir ilevi vardr. Yalnzca ekonomik

beklentiler ve hayat standardnn maddi olarak ykseltilmesi deil, insan ruhunun dnsel vetinsel olarak derinletirilmesi ve yceltilmesi de tarihsel dnm srecinin motoru olarakilev grr. Giyilen kyafetlerden yenilen yiyeceklere, oturulan evlerden allan meknlaraher ey teknolojik bir geliim srecinden nasibini alr. Ayn zamanda inanlan deerlerdenahlaki ilke ve normlara, bilimsel ve sanatsal varsaymlardan felsefi ve metafizik kavramlaradein her ey tarihsel deiim ve geliim srecinden nasibini alr. Bu anlamda insan kendiaklsal dnme yetisiyle kendi doal varoluunu srekli tahkim edip dntrerek varolantarihsel bir varlk olarak karmza kar. Ahlak da bu dnm srecinin nemli bir


35/266

35

bileenidir. Ahlak felsefesi de insana zg bu ontolojik dnm srecini gzard ederek igremez ve anlalamaz.

2.2. Epistemoloji ve Etik

Bilgi felsefesi (epistemoloji) bilindii zere felsefenin bilginin niteliini, kkenini vesnrlarn ele alp inceleyen disiplinidir. Epistemoloji Modern Felsefe ile birlikte belirgin birekilde ortayakm ve ykselie gemi bir felsefe disiplini olarakModern Dnem AhlakFelsefesi (Etik) tartmalarn ekillenmesinde nemli bir rol oynamtr. Bilgi srecindeznenin rolnn n plana kt modern ruh ayn zamanda ahlaki znenin davran srecinedair derin felsefi tartmalar da beraberinde getirmitir. Fakat bu demek deildir ki ahlakfelsefesine dair tartmalar modern dneme zg tartmalardr. Modern ncesi dnem, Antikve Orta a felsefe gelenei ahlak ierii olarak alan felsefi dnn rnleriyle doludur.Tm felsefe tarihi boyunca gzlemlenen bu tartmalarda epistemolojik sorun, zm ve

tavrlarn etik sorun, zm ve tavrlarla kout olduunu, bu iki alann birbirini sreklibeslediini grmekteyiz.

Bilginin nelii, kkeni ve snrlarna dair bir tartma ayn zamanda insandavranlarnn, ahlaki ynelimlerin nelii, kkeni ve snrlarna dair bir tartma olarak dagrlebilir. Bilgi alannda empirik, greli veya pragmatist bir duru sergileyen bir filozofun,etik alannda bu epistemolojik duruuna aykr bir ynelime sahip olmas pek olas deildir.Byk filozoflarn ontolojik, epistemolojik, etik ve estetik ynelimlerinin bir sistematikyntem dhilindebirbirine bal olduu rahatlkla sylenebilir. Bilgi ve ahlak felsefelerininyakn ve isel ilikilerine dair yine baka bir rnek vermek gerekirse, insan bilgisinin

kaynann akl olduunu syleyen bir filozof insanin ahlaki davranlarnn kaynan daaklda bulacaktr. Bu anlamda sz konusu filozofun insan duyarllk ve duygularnn insannahlaki davranlarnn oluum sreci zerindeki etkilerine dair daha mesafeli ve kukucu birtavr al iinde olaca aikrdr.

ncelikle yukarda varlk felsefesi (ontoloji) ve ahlak felsefesi (etik) ilikileribalamnda dile getirdiimiz zere, insan aklsal dnme yetisine sahip olarak belli bazbilgilerle donatlm tarihsel bir varlktr. Ancak sahip olduu bilgi birikimi ve bilinlilikdurumuyla insan, ahlaki bir zne olarak karmza kabilir. Eer insan tarihsel sre boyunca

toplumsal olarak edindii bilgilerden ve kltrden mahrum olsayd, ahlaki bir zne olamazd.Hayvanlarn insani anlamda bir iradeleri ve ahlaklar yoktur, nk onlar kendi dolayszigdlerini belirleyen ve dntren bir bilgi durumuna ve aklsal yceltme srecine iyedeildirler. Bu nedenle ahlak ilkelerden mahrum bilgisiz ve bilinsiz hayvanlar, deliler veyeterince olgunlamam ocuklar, ahlaki yarglama ve deerlendirmenin konusu olamazlar.

Tm bu sylenenler, bilginin ne olduunu ele alan felsefe disiplini olarakepistemolojiyle, insani deer ve davranlar ele alan ahlak felsefesinin neden i ie birgeliim sreciyle biimlendiini bize gsterirler.


36/266

36

2.3. Estetik ve Etik

Estetik ya da sanat felsefesi de yine ahlak felsefesi (etik) alanna dair inceleme vetartmalarla yakndan ilgili bir felsefe disiplinidir. Estetik gzelin neliine ve kkenlerinedair bir sorgulama iindeyken, etik bilindii gibiinsan davranlar balamnda iyinin neliineve kkenedair bir sorgulama iindedir. Antik Dnem filozoflar genel olarak bu iki kavram,yani gzel ve iyi kavramlarn e anlaml olarak dnmler ve birbirlerinden pekayrmamlardr.

Gzellik insani arzu ve iradeyi kendisine eken ve biimlendiren deer olarak, ahlakinorm ve deerlerle yakndan ilgilidir. Eer gzellik ya da kiinin gzel bulduu ey insanmutlu ediyorsa ve insan iten gelen bir ynelimlegzel bulduu eye yneliyorsagzel ve iyiolduu dnlen deerlerin akmas ve ortakl insan mutlu edecektir. Bu nedenle iyiyive gzeli aktran ve onlarn ortak deerler olduunu savunan Antik Dnem filozoflar

mutluluk ahlakna sahiptiler. nsan kendisine iten bir arzuyla eken gzellik deerleriyleahlaki iyilik deerlerinin birbirine akmad ve ayrt bir kiilik ve toplum yaam isetmyle bir gerilim ve kendiyle atma srecine iaret eder.

Sanat felsefesi anlamnda estetik, bize ahlaki olarak ne verebilir? Gzelin davurumuolarak sanat yaptnn insan ahlaki adan ycelttii ve arndrd dncesi Aristoteles vedaha ncesine kadar geri gtrlebilir. Sanat yapt ncelikle bir karakter ve kiilik analiziolarak da grlebilir. Sanat yapt bize bizi gsterir, bize ayna tutar. Sanat bu anlamda insanruhunun bir davurumu olarak, dolaysz olarak iaret edilemeyen ahlaki duygu ve deerlerincanl imgeler ve olay rgleri balamnda gznne getirir. Bu anlamda denilebilir ki iyi bir

sanat yapt insann ahlaki igrs ve kavrayn besler.

Olguya ters ynden baktmzda iseahlakn ve genel olarak insan kiiliini belirleyentm normatif ve ideolojik kalplarn sanatnn kiiliini ve retim srecini belirlediisylenebilir. Trnak iinde ahlaksz bir sanatve dolaysyla sanat ve estetik anlaytan szedilemez. rnein Dostoyevski ya da Balzac kendi toplumsal ve ahlaki deerleriningerekliinden bamsz var olamazlar. Bylece sanatnn ahlaki ve politik gr veynelimleri onun sanatn dorudan etkiler. Bu sz konusu etkinin sanaty sanat yapanunsur olmad, herkesin ahlaki bir perspektife sahip olmakla birlikte sanat olmad

sylenmelidir. Bu saptama dorudan sanat sanat iin midir., sanat toplum iin midir. tartmasyla ilgilidir. Sanatn doasna dair bu iki anlay, birbirinden tasarmsal bir katlklaayrmak kavraymza olumlu bir katk sunmayacaktr. Sanatn ve sanatnn toplumla veahlaki normlarla ilikisi hem sanat felsefesihem de ahlak felsefesi balamnda ele alnabilir.

Ne sanaty ve estetik algy ahlaki vicdan ve iradeden ne de ahlaki vicdan ve iradeyisanatnn kiilii ve estetik algdan tmyle yaltarak kavrayabiliriz.

2.4. Siyaset Felsefesi ve Etik

Siyaset felsefesi toplumsal iyilik ve mutluluun siyasal ve kurumsal gerekleri zerinde

bir inceleme ve sorgulama olarak karmza karken, ahlak felsefesi ya da etik genel olarakinsan iyilii ve mutluluunu sorgular ve bireysel znenin vicdan ve davranlarna odaklanr.


37/266

37

Ksacas siyaset felsefesi insani iyilik ve mutluluun siyasal ve kurumsal gerekleri zerindeyounlaan bir dnce disipliniyken, ahlak felsefesi genel ve kavramsal olarak iyilik vemutluluun z ve mahiyeti zerinde younlaan bir dnce disiplinidir. Dorusu bireyitoplumdan ve toplumu ise siyasal ya da dier bir ifadeyle politik kurumlama ve iktidardanayr dnmek pek olas deildir. Fakat eitli felsefe ve bilim dallarnn kendi alanlarndayounlap derinlemeleri iin, inceleme alanlarn snrlandrmalar zorunlu grnmektedir.Hele gnmz dnyasnda bilgi ve kltr birikiminin devasa oranda artm olduu artlarda,felsefe ve bilimler alannda uzmanlama kanlmaz bir durum olarak karmza kmaktadr.

Aslnda ilk filozoflarda politik ve etik meselelerin birlikte ele alndn grmekteyiz.Toplum, devlet ve birey ilikilerinin nasl dzenlenmesi gerektii sorunu, insan iin veinsanlarn karlkl ilikileri asndan neyi iyi ve doru olduu tartmasndan ayrlamaz.Hem siyaset felsefesi hem de ahlak felsefesinin insanlar aras ilikilerin nasl dzenlenmesigerektiine dair temel bir problemden hareketle ortaya kt ve ivme kazand sylenebilir.

Siyaset felsefesi tpk ahlak felsefesi (etik) gibi, ikili bir perspektifle biimlendirilip elealnabilir. lkin siyaset felsefesi, tarihsel ve toplumsal balamda var olan tikel ve kendinezg siyaset kurumlarnn felsefi olarak analizi olarak karmza kabilir. Bu abannistisnasz btn filozoflarda var olduunu grmekteyiz. kinci olarak siyaset felsefesikarmza kural koyucu ve idealist bir perspektifle kabilir. rnein Platon siyasi ya da dier

bir ifadeyle politik adan neyin olmas gerektiine odaklanr. deal bir dzlemden hareketle,idealar teorisinden hareketle devlet kurumunu ve politik gereklii tanmlamaya alr.Oysaki modern dnem analitik dnrler ncelikle varolan siyasi gereklii analiz etmeyihedeflerler.

Siyasi ve ahlaki gereklii i ie rlm olarak grdmzde siyaset ve ahlakfelsefelerini de birbirinden yaltk ve soyut bir ekilde kavramak zorlaacaktr. Aristotelesinsan bireyini politik hayvan olarak tanmlamtr. Gerekten bireyi toplumsal ilikilerden ve

bu toplumsal ilikilerin kurumsal ve politik dolaymlarndan soyutlayarak anlamak vekavramak olas deildir.

Ksaca zetlemek gerekirse ahlak felsefesi felsefenin dier disiplinleriyle bir btnoluturduundan, sz konusu alana ilikin terminoloji ve tartmalarn anlalmas belli birdzeyde ontoloji, epistemoloji ve estetik bilgisini gerektirir.

Bu anlamda ontoloji, epistemoloji, sanat felsefesi ve siyaset felsefesine dair belli balkavram ve akmlar bilmeden ahlak felsefesi yapmak mmkn deildir. Ayn ekilde ahlakfelsefesine dair temel kavram ve perspektifleri bilmeden felsefenin dier alanlarndaderinlemek ve kendini gelitirmek pek kolay ve verimli olmayacaktr.


38/266

38

Uygulamalar

1) Ahlak felsefesinin felsefenin dier disiplinleri ile olan ilikisini irdeleyiniz.


39/266

39

Uygulama Sorular1)Siyaset felsefesi ile ahlak felsefesinin neden birbirleri ile karlkl ve zorunlu bir

balantya sahiptirler? Tartnz.

2)Varlk felsefesi (ontoloji) ve ahlak felsefesi (etik) ilikileri nasl tanmlanabilir?Tartnz.

3)Bilgi felsefesi (epistemoloji) ve ahlak felsefesinin ilikileri nasl tanmlanabilir?Tartnz.

4)

Estetik ya da sanat felsefesi ahlak felsefesiyle ne tarz bir karlk ve dinamikilikiye sahiptir?


40/266

40

Bu Blmde Ne rendikzeti

Bu blmde genel olarak varlk felsefesi, bilgi felsefesi,estetik ve siyaset felsefesininne olduunu belirttik. Bununla birlikte ayrntl bir biimdebu alanlarn ahlak felsefesi ilenasl bir iliki ierisinde olduklarn ortaya koyduk.


41/266

41


42/266

42

Blm Sorular

1) Aadakilerden hangisi ahlak felsefesinin ilikili olduu felsefe disiplinlerindenbiri deildir?

a)

Ontoloji

b)Mutlak dealizm

c) Epistemoloji

d)Estetik

e) Siyaset felsefesi

2)

Varlk felsefesinin (ontoloji) ahlak felsefesi ile ilikili olmasnn nedeni aadakiklardan hangisinde doru verilmitir?

a) Varlk felsefesi bilginin nelii, snrlar ve kapsamyla ilgilendii iin ahlakfelsefesi ile yakndan ilikilidir.

b)Varlk felsefesi varl varlk olmak bakmndan inceledii iin ahlak felsefesi ileilikilidir.

c) Varlk felsefesi gzel olann nesnel gerekliini ortaya koymaya alt iin ahlakfelsefesiyle iliki ierisindedir.

d)Varlk felsefesi bize doru dnmenin kurallar rettii iin ahlak felsefesi ileilikilidir.

e) Varlk felsefesi insann varlk evreninde nasl bir yeri olduunu ele ald iin ahlakfelsefesi ile derin ve youn bir iliki iindedir.

3) nsan davranlarn ve ahlaki gereklii belirleyen nedir?

a) nsan davranlarn ve ahlaki gereklii akln evrensel ve mantki kurallaryla,

bedenin doal igd ve itkileri belirler.

b) nsan davranlar ve ahlaki gereklii belirleyen ey anlama yetisidir.

c) nsann soyutlama, dil ve dnme yetisine sahip olmas onun davranlarn veahlaki gerekliini belirler.

d) nsann biyolojik yani bedensel varl onun davranlarn ve ahlaki gerekliibelirler.

e)

nsann davranlarn ve ahlaki gereklii belirleyen ey kartlarn birliiyasasdr.


43/266

43

4) Bilgi felsefesinin (epistemoloji) ahlak felsefesi ile ilikisi hangi kta doruverilmitir?

a) nsan tm maddi ve maneviboyutlaryla varolan gereklik alanna ait olduundanbilgi felsefesi ahlak felsefesi ile yakndan ilikilidir.

b)Bilgi felsefesi, insan hem akl sahibi bir varlk hem de beden sahibi bir varlkolduu iin ahlak felsefesiyle ilikilidir.

c) Bilgi felsefesi iyilik ve mutluluun z ve mahiyeti zerinde younlaan birdnce disiplini olduu iin ahlak felsefesi ile yakndan ilikilidir.

d)Bilginin nelii, kkeni ve snrlarna dair bir tartma ayn zamanda insandavranlarnn, ahlaki ynelimlerin nelii, kkeni ve snrlarna dair bir tartma olarak dagrlebilecei iin bu iki disiplin biribiriyle ilikilidir.

e) Bilgi felsefesi toplum, devlet ve birey ilikilerinin nasl dzenlenmesi gerektiizerine dnd iin ahlak felsefesi ile ilikilidir.

5) nsann ahlaki bir zne olarak karmza kabilmesi neye baldr?

a) nsan olgu ve deer arasndaki ilikinin zn kavradnda ahlaki bir zne olmazelliini kazanr.

b) nsan ahlaki bir zne yapan zellii igdlerine gre hareket etmesidir.

c) nsan sahip olduu bilgi birikimi ve bilinlilik durumu ile ahlaki bir zne olmazelliine sahip olur.

d) nsann ahlaki bir zne olmas varlk ile dncenin bir olduunu kavramasnabaldr.

e) nsan duygularnn etkisinde hareket etmekle ahlaki bir zne olma zelliinikazanr.


44/266

44

6) Gzellik hangi bakmdan ahlaki norm ve deerlerle yakndan ilgilidir?

a) Gzellik insani arzu ve iradeyi kendisine eken ve biimlendiren deer olarakahlaki norm ve deerlerle yakndan ilgilidir.

b)

Gzellik evrendeki yerimizin ne olduunu bize gsterdii iin ahlaki norm vedeerlerle yaknda ilikilidir.

c) Gzellik toplumsal yaam ierisinde nasl yaamamz gerektiini gsteren kurallarortaya koyduu iin ahlaki norm ve deerlerle yaknda ilikilidir.

d)Gzellik olan deil olmas gerekeni bize gsterdii iin ahlaki norm ve deerlerleilikilidir.

e) Gzellik varln doasn kavramamzda bize doru dnme kurallarn

gsterdii iin ahlaki norm ve deerlerle yakndan ilikilidir.

7) Antik Dnem filozoflarnn iyi ile birlikte eanlaml olarak dndkleri kavramaadakilerden hangisidir?

a) Mutlak

b)Gerek

c) Varlk

d)

Gzel

e) Somut

8) Ahlak felsefesinin siyaset felsefesi ile ilikisi hakknda verilen bilgilerden hangisidorudur?

a) Hem ahlak hem de siyaset felsefesinin ortak zellii bireysel znenin vicdan vedavranlarna odaklanmalardr.

b)

Ahlak felsefesi ve siyaset felsefesinin her ikisi de toplumsal iyilik ve mutluluunsiyasal ve kurumsal gerekleri zerine inceleme yaparlar.

c) Gzelin doasnn nelii aratrma konularnn ortak noktas olduundan ahlak vesiyaset felsefesi birbirleriyle iliki iindedirler.

d)Toplum ierisinde insanlarn belirli kurallara gre yaamalar ve mutlu olmalariin neyi bilebileceimiz sorusunu sormalar ahlak ve siyaset felsefesini birbirleriyle ilikiliklar.

e)

nsanlar aras ilikilerin nasl dzenlenmesi gerektiine dair temel bir problemdenhareket ettikleri iin ahlak ve siyaset felsefesi birbirleriyle ilikilidir.


45/266

45

9) nsan bilgisinin kaynann akl olduunu syleyen bir filozof insann ahlakidavranlarnn kaynan da akldabulacaktr cmlesi ile ahlak felsefesinin ilikili klnd

bir dier felsefe disiplini aadakilerden hangisidir?

a) Sanat felsefesi

b)Bilgi felsefesi

c) Doa felsefesi

d)Mantk

e) Varlk felsefesi

10) Aada verilen bilgilerden hangisi yanltr?

a)

Siyaset felsefesi insani iyilik ve mutluluun siyasal ve kurumsal gerekleri zerindeyounlaan, ahlak felsefesi ise genel ve kavramsal olarak iyilik ve mutluluun z vemahiyeti zerinde younlaan bir dnce disiplinidir.

b)Varln ve varolu srecinin genel zelliklerive dinamikleri zerinde derinlikli birkavramsal sistematie sahip olmadan, insann ahlaki gereklii zerinde derinlikli bir anlayve bilin gelitirmek olanakl deildir.

c) Doalclk gzel olann ve sanatsal yaratmn zne odaklanan felsefe disiplini

olarak ahlak felsefesiyle karlkl dinamik bir iliki iindedir.

d)Bilgi felsefesi (epistemoloji) ise bilginin nelii, snrlar ve kapsamyla ilgilenenfelsefe disiplini olarak, ahlak felsefesini dorudan etkiler.

e) Gzelin davurumu olarak sanat yaptnn insan ahlaki adan ycelttii vearndrd dncesi Aristoteles ve daha ncesine kadar geri gtrlebilir.

Cevaplar

1)b , 2)e , 3)a , 4)d , 5)c, 6)a, 7) d, 8)e, 9)b, 10)c


46/266

46

3. AHLAK FELSEFESNE DAR BAZI TEMEL PERSPEKTF VEYAKLAIMLAR


47/266

47


Bu blmde znelci ve nesnelci yaklamlar, entelektalist ve volontarist yaklamlar,empirist ve rasyonalist yaklamlar, idealist ve materyalist yaklamlar ile kukucu, eletirel,

pozitivist vepragmatist yaklamlarkonularn reneceiz.


48/266

48


1)Felsefe tarihi kapsamnda ortaya kan temel etik anlaylar nelerdir?


49/266

49




znelci ve nesnelciyaklamlar Ahlak felsefesi balamnda

znelci ve nesnelciyaklamlar ortayakoyabilir.

Okuma yaparakAratrma yaparakFikir yrterek

Entelektalist ve volontaristyaklamlar

Ahlak felsefesibalamndaentelektel ve volontarist

yaklamlar ortayakoyabilir.

Okuma yaparak


Empirist ve rasyonalist

yaklamlar

Ahlak felsefesi balamndaempirist ve rasyonelist


Okuma yaparak


dealist ve materyalistyaklamlar Ahlak felsefesi balamnda

idealist ve materyalist


Okuma yaparak


Kukucu, eletirel, pozitivist

ve pragmatist yaklamlar

Ahlak felsefesi balamnda

kukucu, eletirel, pozitivistve pragmatist yaklamlarortaya koyabilir.

Okuma yaparakAratrma yaparakFikir yrterek


50/266

50

Anahtar Kavramlar

Entelektalizm

Volontarizm

Empirizm

Rasyonalizm

dealizm

Rasyonalizm

Pozitivizm

Pragmatizm


51/266

51

Giri

Ahlak felsefesine dair baz temel perspektifler ve yaklamlar baln tayan bublmde, konuya dair tm yaklam ve perspektifleri zetlememiz elbette mmkn deildir.

Bu blmde ncelikle ahlaki deerlere znelci ve nesnelci alardan yaklaananlaylar zetlenmitir. znelci yaklam ahlaki deerlerin kiiden kiiye ve toplumdantopluma deien zelliinden hareketle, tm deerlerin bireysel ve toplumsal znellikledolayml olduunu savunur. Ahlaki ilke ve normlar bu balamda tmyle tikel ve greli birkarakter tarlar. Buna karn nesnelci yaklama sahip olan filozoflar ise ahlaki ilke venormlarn insan znelliini aan bir nesnellik zemininde varolduunu ve kavranabileceinisavunurlar. Nesnelci yaklama sahip filozoflar iin, davranlarmz ynetmesi gerekenahlaki ilke ve normlar evrensel ve zorunlu bir gerekliin davurumu olarak anlalmaldrlar.

Ahlak felsefesi alannda entelektalist ve volontarist anlaylar daha ok ahlakidavranta bilgi ve iradenin (istencin) ne olduu ve rolleri zerindeki tartmayla ekillenirler.Entelektalistler iin bilmek, iyi ve erdemli bir davran iin yeterli bir ltken;volontaristler (iradeciler) bilmenin yetmediini, iyi ve erdemli bir davran iin ayrca

bilgiden ayr bir ileyie sahip bir iradisreci gerektirdiini savunurlar.

Bu blmde ayrca ahlak felsefesi balamnda empirist ve rasyonalist yaklamlar ilemateryalist ve idealist yaklamlara deinilmitir. Ahlak felsefesi alannda empirist yaklaminsan duyarll ve algsn temel alrken, rasyonalizm insann aklsal dnme yetisini ahlakiilke ve deerlerin z olarak grmtr. Materyalizm maddi gereklii ahlaki deerleri

aklamann zemini olarak grrken, idealist filozoflar tm maddi gereklii aan baz idealilke ve deerlere dayanarak kendi ahlak felsefelerini oluturmulardr.

Son balk altnda ise klasik metafizie tepki balamnda Humeun kukuculuuna,Kantn eletirel felsefesi, pozitivizm ve pragmatizmin ahlak anlaylarna ksacadeinilmitir. Hume empirizm temelli kukucu anlayyla bilgimiz ve ahlakidavranlarmzn nesnel ve aklsal bir temele iye olmad savlarken, Kant eletirelfelsefesiyle insan trne zgbir nesnellik ve aklsallk zemininde ahlak analiz etmitir.Pozitivizm ahlaki deerleri gzlenebilen ve llebilen olgular zemininde aklamaya vetemellendirmeye alrken, pragmatizm bilgi ve ahlaki erdemin temelini bireysel vetoplumsal yarar balamnda kavramaya almtr.


52/266

52

3.1. znelci ve Nesnelci Yaklamlar

Ahlak felsefesinde ahlaki deer ve davranlarn kkeni ve ieriinin znel mi yoksanesnel mi olduuna dair bir tartma, tm felsefe tarihi boyunca etkili olmutur denilebilir.Ahlaki iyinin kkeni ve ieriine ynelik bu tarzda bir tartmann en tipik rnei belki deAntik felsefede Sofistlerle Sokrates-Platon gelenei arasndaki tartmalarda ortaya kmtr.yi, adalet, cesaret, cmertlikgibi ahlaki deerlerin bireysel znellie gre mi ekillendii,yoksa toplumsal bir uzlama sonucu oluan normlara m iaret ettii tartlabilir. FakatPlatoncu idealizm asndan bu tr deerler birer ideaolarak hem bireysel znelliihem detoplumsal normlar aan mutlak, evrensel ve nesnel bir gereklie sahiptirler. Bu u anlamagelir; iyilik, adalet, cesaret, lmllk gibi bu trden ahlaki deerler bireysel ve toplumsal

beklenti ve eilimlerden bamsz bir yap tarlar, nk onlar akn (transendent) bir varlkdzlemine ve gereklik alanna aittirler.

Bilindii zere buna kar Sofistler ahlaki deerlerin bireysel ve toplumsal gerekliiaan bir yapda olmadn, tersine bu tr deer ve kavramalarn tam da bireysel ve toplumsalgereklik zemininde ekillendiini dile getirmilerdir. Ksacas nesnelciler ahlaki deerlerin

bireysel ve toplumsal znelliin beklentilerinden bamsz bir nesnellik tadn dilegetirirlerken, znelciler ise ahlaki deerlerin bireysel ve toplumsal znelliin beklentilerine veeilimlerine paralel bir seyir izleyen tmyle znel deerler olduunda srar ederler.

Nesnellik ve znellik felsefe tarihi boyunca farkl anlam ierikleri kazanm kavramiftleridir. rnein Platoncu idealizm asndan ahlaki deerlerin nesnellii, tm greli vetikel gereklii aan ontolojik bir gereklik olarak karmza karken, Kant transendentalidealizm asndan ahlaki deerlerin nesnellii, tm greli ve tikel duygulanmlar nceleyenaklsal bir gereklie iaret eder. Kant iin insan aklnn transendental ve apriori ilkeleri,empirik doamzn greli ve tikel gereklii karsnda zorunlu ve evrensel bir ieriklekarmza kar. Aktr ki Kantn ahlaki alandaki bu evrensellik vurgusu Platondan farklolarak ontolojik deil,epistemolojik dzleme iaret eder. Ahlaki ilke ve deerlerin bireysel vetoplumsal koullamalar aan tmyle evrensel ve zorunlu bir nesnel zemin zerindeekillendiini savunan felsefi grlerin, insan aklnn insan insan yapan bir deer ve yetiolarak ahlaki gerekliin de zemini olduunu savunduklarn grmekteyiz. Bu balamda aklve nesnelliin aktn grmekteyiz.

rneklerle aklamak gerekirse baz toplumlarda ocuk ve genlerin yallarngrlerine kar kmas kt bir ahlaki davran olarak grlrken, bazlarnda ise byle birkar k ve eletiri tevik bile edilebilir. Byle bir ahlaki tercihin yararlar ve sonulartartlabilir ve byle tartmalar eitim biliminin de ieriini oluturur. Ahlaki alandadeerlerin znel olduunu savunanlar, farkl toplumlar arasndaki bu ayrmlardan hareketle,tm ahlaki ilke ve deerlerin bireyden bireye ve toplumdan topluma deiim gsterdiini dilegetirirler. Buna karn ahlaki deerlerin bireysel ve toplumsal znelliin tikel ve grelizeminini aan bir nesnellik tadn savunanlar isebireyler ve toplumlara gre ekillenendeerlerin gerek ve hakiki deerler olmad ve yalnzca hakiki deerlerin kt ve eksik

kopyalar ya da rnekleri olduunu dile getirirler. nsanlar hakiki ve ideal deerleri


53/266

53

bilmedikleri ve yeterince zmseyemedikleri iin, onlarn eksik ve kt uygulamalarnasarlrlar. Onlar bunu estetik ve felsefi deerler iinde dile getirirler.

Herhangi bir birey kendi kiisel yaam tarihi boyunca grlerini deitiripyenileyebilir, bu balamda farkl ahlaki ilke ve deerlere sahip olabilir. Ayn ekilde bu

tarihsel deiim ve dnm sreci toplumlarn kltrel yaam iin de geerlidir. Bireyler vetoplumlar iin bir zamanlar doru ve iyi grnen eyler bir sre sonra yanl ve ktgrnebilir. En azndan belli eksikliklerin farkna varlabilir. Bu durum insann ve insantoplumunun tarihsel balamda dinamik boyutunu gsterir. nsan akl ve teknik becerileriyledier hayvanlardan farkl bir tarihsel dzlemde yaar. te insann bu deiime ak doasna

bakan znelci bak as, her eyin insan znelliinin bireysel ve tikel doasna greekillendiini savunurken, nesnelci bak as ise sz konusu znelliin srekli kefettiieyin bizzat nesnelliin kendisi olduunda srar eder. Onlara gre insan sadece deimez aynzamanda geliir; gelimek nesnellie dair bilgimizin ve bilincimiz artna kouttur. Nesnellik

ayn kalr, deien bizim ona dair alg ve bilincimizdir.

3.2. Entelektalist ve Volontarist Yaklamlar

Ahlak felsefesinde entelektalistler ahlaki davranlarda irade ya da dier bir ifadeyleistencin roln yadsrlar ve sz konusu davranlarn tmyle bilisel ve entelektel birdurum ve tavra iaret ettiini savunurlar. Buna karn volontaristler (iradeciler) ise ahlakidavranlarmzda asl belirleyici olann irademiz ya da istencimiz olduunu sylerler.Sokrates nsan bile bile ktlk yapamaz. anlayyla ahlakta entelektalizme iaretederken, Descartes ise bilme ve isten arasnda bir ayrm yapar ve volontarist bir anlaya

yakn durur. Ona gre bilmek iyi bir davrann garantisi deildir ve byle bir bilgi dolayszcaiyi davrana yol amaz. nsann iradesiyle karar vermesi gerekir. Burada bilgi ve erdemi eitgrp grmemekle ilgili bir tartma olduu grlmektedir.

Tabi bu tartmada bilginin ve iradenin ne olduu ve bu iki olgunun ne orandaakt nem kazanmaktadr. Bilgi insann iradesini derinlemesine etkileyen bir bilgelikolarak ya da kendi nesnesi ve ieriine dair yzeysel, soyut ve biimsel bir tanmlama abasolarak da anlalabilir. Bilmek, bir eyi bilmek insan isten ve davranlarn ne orandaetkileyebilir? Ya da bilme edimi hangi younluk ve aamada dolaysz bir irade ve davrann

davurumu olur? Ahlaki ilke ve deerleri bilmek yalnzca var olan toplumdaki normlarezbere bilmek midir? Grld zere bu tartma ayn zamanda dorudan bilme ediminindoas ve z zerine bir tartmadr. Sokrates ve Descartesin bilgi ve erdem ilikilerine dairsaptamalar ele alndnda bu konuya tekrar dnmeyi umuyoruz. Yalnzca burada belki unokta da eklenebilir; konu ayn zamanda Antik ve Modern felsefelerin niteliiyle de ilgilidir.

3.3. Empirist ve Rasyonelist Yaklamlar

Bilindii zere empirizm (deneycilik) ve rasyonalizm (aklclk) arasndaki tartmancelikle epistemolojik bir tartma olmakla beraber, etik ve estetik problemler balamnda da

nem tamaktadr. Ahlaki iyinin neliine dair tartma kukusuz doru bilginin ya da ksacadoruluun ne olduuna dair bir felsefi tartmadan ayr dnlemez. Empirizmin insan


54/266

54

duyarll ve duygularn temele alan epistemolojik perspektifine uygun etik bir perspektifesahip olduu aktr. Ayn ekilde rasyonalizmin de insan akln ve dnme yetisini temelalan epistemolojisine uygun bir etik perspektifle birlikte aklsal dnme yetisi zerindeekillenen bir erdem anlayna sahip olduu kendiliinden aikrdr. Bu balamda felsefetarihi boyunca egemen olmu empirizm ve rasyonalizm akmlar ahlak felsefesi iin de

belirleyici bir rol oynamlardr. Ahlak felsefesi alannda empirizmin en nemlitemsilcilerinin ngiliz empirizminin nemli filozofu J. Locke, G. Berkeley ve D. Humeolduu sylenebilir. Rasyonalist filozoflaraise rnek olarak Platon, Descartes, Spinoza, Hegelverilebilir.

Empiristler olgusal gereklie dair algsal deneyimiz ve bilgi birikimiz gelitikeahlaki ilke ve normlara dair igr ve bilincimizin de gelitiini savunurlar. Ahlak biraz dadeneyim ve grg ile gelien ve oluturulan bireydir. Byle bir anlay ahlaki deerleri deieren tm manevi deerleri insan duyarll ve doasndan ayr dnmek istemez. Buna

karlk rasyonalistler iseahlaki kavray ve igry daha ok insan aklnn a priori yapsnadayandrr. Burada a priori derken kastettiimiz ey, deneye veya tecrbeye nsel aklsaldorulardr. te rasyonalist bu a priori aklsal ilke ve dorulardan hareketle ahlaki ilkelerisaptamaya ve ahlaki yarglarda bulunmaya alrlar. nsan iradesi ve davranlarn z,sradan ve aklsz tecrbeyle deil, yalnzca akln mutlak egemenliinde belirlenmelidir.Dersimizin ileriki blmlerinde de grlecei zere, empirizm ve rasyonalizm balamndaok farkl felsefi grler ve filozoflarn varl sz konusudur. Felsefe tarihi empirizm verasyonalizm balamnda zengin bir eitlilik ve tartmay bizden esirgemez.

3.4. dealist ve Materyalist Yaklamlar

Felsefe tarihi rasyonalizm ve empirizm tartmasnda olduu gibi, idealizm vemateryalizm tartmasndan da beslenir. Rasyonalizm ve empirizm arasndaki tartmaepistemolojik yani bilgi felsefesi temelli bir tartmayken; idealizm ve materyalizm arasndasregelen tartma arlkl olarak ontolojikyani varlk felsefesiyle ilgi bir tartmadr.

dealizm ontolojik adan belirleyici olann ideal olduunu, materyalizm ise maddiolduunu savunur. deal olan evrensel ve rasyonel bir gereklie, maddi olan ise bireysel veempirik bir gereklie iaret eder. Bu balamda idealizm ile rasyonalizmin ve materyalizm ile

empirizmin byk oranda uzlat sylenmekle beraber, bu uzlama ve akmann mutlakolmadn sylemeliyiz. rnein ngiliz Empiristi Berkeley idealisttir. Berkeleyin idealizmialg temelli, daha dorusu alglayan zne temelli bir idealizmdir. Rasyonel filozoflarnidealizmi ise dnen zneyi, aklsal dnme yetisine sahip zneyi temel alr. dealist vemateryalist bak alar ahlaki tartmalar, irade sahibi ahlaki znenin bu sz konusu insaniiradesinin kaynan, ideal ya da maddi bir zemine gre tanmlama abalarna kout olacaktr.Alglayan zne ya da dnen zneyi temele alan aklama modelleriyle ekillenen idealist vemateryalist ahlak anlaylar zaman geldiinde ayrntl olarak ele alnacaktr.

Bu noktada konuya dair baz ipular verilebilir. Materyalistler insann manevi ve

tinsel gerekliini, insann fiziksel doasna ve yaamn maddi koullarna balayarakaklamak isterler. Ahlaki ilke ve deerler dhiltm manevi gereklik alan maddi gereklik


55/266

55

alanyla koullanr ve belirlenirler. Bu balamda rnein Marksistlere gre, insan toplumununtm tarihsel geliim seyri, yaamn maddi adan yeniden retimine ve dolaysyla retim gve ilikilerine gre biimlenir. nsan maddi adan nasl yayorsa yle dnecek veeyleyecektir. Bir oban oban gibi dnd iin oban deildir, tersine bir oban gibiyaad iin bir oban gibi dnr. nsanlar kendi yaamlarn hangi retim g ve ilikileriiinde srdryorlarsayle dnr ve davranrlar. nsanlarn yalnzca ahlaki deerleri deil,kiisel ryalar bile yaamlarn nasl kazandklarve srdrdkleriyle dolaymldr.

Buna karn idealist bak as insan insan yapan eyin, insann tm maddi gerekliiaan ideal yn olduunda srar ederler. Hibir bireysel ve toplumsal yaamn z, kendimaddi retim g ve ilikilerine indirgenemez. nsann tinsel ve manevi gereklii onunmaddi gerekliini aan bir belirlenim olarak kavranabilir. En donanmsz insan bireyi bile,kendi maddi yaam koullarnn dolaysz bir uzants ve klesi olarak varolamaz. ncelikleinsan hayvandan ayran temel belirlenim ve yeti olarak aklsal dnme yetisi, insan doann

basit yaln bir uzants olmaktan kurtarr ve onu sonlu ve greli maddi gerekliin tesinetar. nsan ahlaki alanda da yalnzca kendi maddi ve bedensel koullarna gre deil, tm bumaddi gereklii gerektiinde feda eden ve aan baz ideal ilke ve deerlere gre davranabilir.dealistlerin ou iin bu sz konusu ahlaki ilke ve normlarn ideal deeri, genel olarak insanaklnn maddi ve empirik gereklie akn doasndan kaynaklanr.

3.5. Kukucu, Eletirel, Pozitivist ve Pragmatist Yaklamlar

Klasik metafizik gelenee, epistemolojik balamda dogmatik felsefe geleneineynelik kukucu ve eletirel tutumlar, pozitivist ve pragmatist anlaylarn biimlenmesinde

nemli bir rol oynamlardr. Bu balamda zellikle Ortaa skolastik felsefesinde hkmsrm olan kavram realizmine ve rasyonalist filozoflardaki idealizme ynelik tepkilerle

biimlenmi olan nominalizm belirleyici bir rol oynamtr. Klasik metafizie kar nceliklengiliz empirizmi ve Kant felsefenin kukucu ve eletirel geler ierdii rahatlklasylenebilir.

Felsefe tarihinde Klasik Metafizik gelenekle kastettiimiz ey, asl olarak Antik veModern dnemlerdeki byk idealist ve rasyonalist felsefe sistemleridir. Kendinden emin bu

byk felsefe sistemleri ya dapost-modern bir dile getirile byk anlatlar, felsefenin tm

tartma alanlar ve disiplinlerini epistemolojik balamda dogmatik bir tavrla kucaklamayaalmlardr. te kendinden emin bu dogmatik tavra tepki olarak gelien modern dnemezgkukucu, eletirel ve analitik tavrdan sz edilebilir.

Bu balamda ngiliz empirizmin nemli temsilcilerinden bir olan David Humeunkukuculuundan bahsedebiliriz. Humeun kukuculuu, ironik ve her eyi yadsyan birnihilist ahlaka varmaz. Onun kukuculuu tm insan bilgisini ve davranlarn insan zihninezg baz armlara ve insana zg baz alkanlklara dayandrr. Byle bir kukucuanlayta tm bilgimiz ve deerlerimiz znelliimizin varsaymlar ve alkanlklar zerindeekillenir ve aklanr. Bu varsaym ve alkanlklar nesnel ve aklsal bir temellendirilmeden

yoksundur.


56/266

56

Buna karn Kantn eletirel felsefesi balamnda, insan bilgisi ve ahlaki deerlerinesnel ve aklsal bir temellendirmeye sahiptir. Kantn eletirel felsefesi balamnda bunesnellik ve aklsallk, klasik metafizik gelenekte olduu zere, ontolojik ve dogmatik birierikle karmza kmaz. nsan bilgisinin ve ahlaki ilke ve deerlerin kayna insanznelliidir, fakatbu znellik bundan byle bireysel ve greli olmaktan ok, insan trnezg transendental (aknsal) bir karakterle karmza kar. Dierbir dile getirile Kantbilgive ahlak temelini, empirik gereklii aan nesnel bir aklsallkta deil, empirik gereklikleierii doldurulmas gereken insan trne zg formel bir aklsallkta bulur.

Bilgi ve ahlak alannda empirik ve olgusal gereklie nem verilmesinin en tipikrnei pozitivizmdir (olguculuktur). En nemli temsilcisi Fransz Filozof August Comte olanklasik pozitivizm asndan, bilgimizin ve ahlaki deerlerimizi olgusal gereklii aan baztanrsal glere balayan teolojik anlay ve olgusal gereklii aan baz metafizik glere

balayan metafizik anlay, hem epistemoloji hem etik alanda almas gereken yetersiz

anlaylardr. Buna karn en doru felsefi tavr ve gr olarak pozitivizm, tm bilgimizi veahlaki deerlerimizi aklamak iin, yalnzca gzlemlenebilen ve test edilebilen empirikolgulara bavurur. Gzlenebilen ve llebilen olgusal gereklii aan tm varsaym vesanlar, hem epistemolojik hem de etik adan temelsizdir. Yalnzca temelsiz deil, aynzamanda insanlk iin zararl ve felaket getiricidir.

Klasik metafizik gelenee bir baka nemli tepki de modern Amerikanpragmatizmidir. En nemli temsilcileri Charles Sanders Peirce, William James ve JohnDewey olan pragmatizm, doru bilginin ve ahlaki iyinin temelini genel olarak insana ve insantoplumuna verdii maksimum yarara balar. nsan ve toplum asndan hibir alglanabil ir

etki brakmayan, insan yaam asndan hibir olumlu katk ve yarar sunmayan dnceler vedavranlar, yalnzca yarasz olmakla kalmazlar, ayn zamanda doru ve iyi de deildirler.

Ksaca zetlemek gerekirse ahlak felsefesi alannda ok farkl yaklam ve bakalar sz konusudur ve bu blmde bu sz konusu yaklamlardan bazlar ksacazetlenmitir. Bu farkl yaklam ve bak alarn birbirinden yaltarak ve soyutlayarakkavramaya almak mmkn deildir. Herbir felsefi yaklam kartylabirlikte dinamik birtartma srecine elik eder.

Bu alanda en nemli felsefi tartmalarn, znelci ve nesnelci, empirist ve rasyonalist,idealist ve materyalist anlaylar arasnda ortaya km olduu rahatlkla sylenebilir.

Ayrca klasik ve dogmatik metafizik gelenee bir tepki olarak ortaya kan, modernkukucu, eletirel, pozitivist ve pragmatist felsefeleri de unutmamak gerekir.


57/266

57

Uygulamalar

1)Humeun, Kantn, pozitivizmin ve pragmatizmin ahlak olgusuna yaklamlarnzetleyiniz.


58/266

58

Uygulama Sorular1)Ahlak felsefesi alannda znelci ve nesnelci yaklamn temel tezleri nedir?

rdeleyiniz.

2)Empirizm ve rasyonalizm ahlaki ilke ve deerleri nasl temellendirirler? Tartnz.

3)Materyalist ve idealist gelenek ahlak olgusunu nasl kavramaya alr? rdeleyiniz.

4)Klasik metafizik gelenee kar kan modern felsefe akmlar hangileridir?Aratrnz.


59/266

59

Bu Blmde Ne rendikzeti

Bu blmde ncelikle ahlaki deerlere znelci ve nesnelci alardan yaklaananlaylar genel hatlaryla ortaya koyduk. Bunun yannda, entelektalist ve volontarist ahlakfelsefesi anlaylarn yine genel hatlaryla grdk.

Bu blmde ayrca ahlak felsefesi balamnda empirist ve rasyonalist yaklamlar ilemateryalist ve idealist yaklamlarn genel hatlarn izdik.

Son balk altnda ise klasik metafizie tepki balamnda ortaya kan kukucu,eletirel, pozitivist ve pragmatistahlak anlaylarna deindik.


60/266

60

Blm Sorular

1) Aada verilen kavram iftlerinden hangisi ahlak felsefesindeki yaklamlardanbiridir?

a)

SonluSonsuz

b)TransendentTransendental

c) Entellektalist Volontarist

d)Greli Evrensel

e) OlumsalZorunlu

2)

Ahlak felsefesinde nesnelci yaklamn gr aadakilerden hangisinde doruverilmitir?

a) Ahlaki deerler bireysel ve toplumsal znelliin beklentilerinden bamszdr.

b)Davranlarmz ynetmesi gereken ahlaki ilke ve normlar evrensel ve zorunlu birgerekliin davurumudur.

c) yinin ne olduunu bilmek erdemli davran iin yeterli bir lttr.

d)Ahlaki ltlerin belirleniminde insan duyarll ve algs temeldir.

e) Ahlaki deerler kiiden kiiye ve toplumdan topluma deien zelliklere sahiptir.

3) Ahlaki davranta bilgi ve iradenin ne olduu ve rolleri zerindeki tartma ileekillenen iki yaklam tarz aadaki klardan hangisinde doru verilmitir?

a) Empirist - Rasyonalist

b) dealist - Materyalist

c)

znelci - Nesnelci

d) dealist - Empirist

e) Entellektalist Volontarist


61/266

61

4) Ahlak felsefesindeki empirist ve rasyonalist yaklamlar arasndaki fark nedir?

a) Empirist yaklam ahlak felsefesi alannda insan duyarll ve algsn temelalrken, rasyonalist yaklam ise a priori aklsal ilke ve dorulardan hareketle ahlaki ilkelerisaptamaya ve ahlaki yarglardabulunmaya alr.

b)Empirist yaklam bilgi ve ahlaki erdemin temelini bireysel ve toplumsal yararbalamnda kavramaya alrken, rasyonalist yaklam insann aklsal dnme yetisiniahlaki ilke ve deerlerin z olarak grr.

c) Empirist yaklam ahlaki ilke ve normlarn insan znelliini aan bir nesnellikzemininde varolduunu ve kavranabileceini savunurken, rasyonalist yaklam tm deerlerin

bireysel ve toplumsal znellikle dolayml olduunu savunur.

d)Empirist yaklam tm maddi gereklii aan bazideal ilke ve deerlerin olduunu

ileri srerken, rasyonalist yaklam maddi gereklii ahlaki deerleri aklamann zeminiolarak grr.

e) Empirist yaklam ahlaki davranlarn tmyle bilisel ve entelektel bir durum vetavra iaret ettiini savunurken, rasyonalist yaklam ahlaki davranlarmzda asl belirleyiciolann irademiz ya da istencimiz olduunu syler.

5) nsan bile bile ktlk yapamaz anlayyla ahlakta entellektalizme iaret edenfilozof hangisidir?

a)

Kant

b)Aristoteles

c) Hume

d)Sokrates

e) Hegel


62/266

62

6) dealist ve materyalist bak alarna ilikin verilen bilgilerden hangisi dorudur?

a) Materyalist bak as bilgimiz ve ahlaki davranlarmzn nesnel ve aklsal birtemele dayandn sylerken, idealist bak as ise bilgimiz ve ahlaki davranlarmznznel olduunu savunur.

b)Materyalist bak as maddi gereklii ahlaki deerleri aklamann zemini olarakgrrken, idealist bak as tm maddi gereklii aan baz ideal ilke ve deerlerin olduunuileri srer.

c) Materyalist bak as bilgi ve ahlaki erdemin temelini bireysel ve toplumsal yararasndan kavramaya alr, idealist bak as ahlaki deerleri gzlenebilen olgularzemininde aklamaya alr.

d)Materyalist bak as ahlaki davranlarda iradenin roln yadsr ve tamamen

bilisel olduunu ileri srerken, idealist bak as ahlaki davranlarda belirleyici olannirade olduunu syler.

e) Materyalist bak as ahlaki kavray ve igry insan aklnn a priori yapsnadayandrrken, idealist bak as ahlaki ilke ve normlarn algsal deneyimimize dayandnileri srer.

7) Aadaki filozoflardan hangisi ahlak felsefesinde rasyonalist yaklamntemsilcisidir?

a)

Hume

b)Berkeley

c) Locke

d)Descartes

e) August Comte


63/266

63

8) Ahlak felsefesinde pragmatizmin sav aadaki klardan hangisinde doruverilmitir?

a) Gzlenebilen ve llebilen olgusal gereklii aan tm varsaymlar hemepistemolojik hem de etik adan temelsizdir.

b)Ahlaki ilke ve deerlerin kayna insan trne zg formel bir aklsallkta yatar.

c) Doru bilginin ve ahlaki iyinin temeli genel olarak insana ve insan toplumunaverdii maksimum yarara dayanr.

d)Ahlaki deerlerimizin kayna deneyimi aan evrensel ve zorunlu bir gerekliedayanr.

e) Ahlaki ilke ve deerlerin z insann anlama yetisine dayanr.

9) Bilgi ve ahlak alannda empirik ve olgusal gereklie nem verilmesinin en tipikrnei aadakilerden hangisidir?

a) Rasyonalizm

b) dealizm

c) Entellektalizm

d)Pozitivizm

e) Formalizm

10) Ahlak felsefesindeki yaklam tarzlarna ilikin aada verilen bilgilerden hangisidorudur?

a) Ahlak felsefesi alannda rasyonalizm insan duyarll ve algsn temel alr.

b)Materyalizm tm maddi gereklii aan baz ideal ilke ve deerlere dayanarakkendi ahlak felsefesini oluturur.

c) znelci yaklam ahlaki deerlerin evrensel ve zorunlu bir gereklie dayandnsavunur.

d)Rasyonalizm insann aklsal dnme yetisini ahlaki ilke ve deerlerin z olarakgrr.

e) Volontaristler erdemli davran iin iyiyi bilmenin yeterli olduunu savunurlar.


64/266

64

Cevaplar

1)c , 2)b , 3)e , 4)a , 5)d, 6)b, 7)d, 8)c, 9)d, 10)d


65/266

65

4. AHLAK FELSEFESNE DAR BAZI TEMEL KAVRAMLAR


66/266

66


Bu blmde zgrlk ve irade (isten), sorumluluk ve vicdan, dev ve hakileevrensel, tikel ve bireysel konularn reneceiz.


67/266

67


1)zgrlk ve irade nedir?

2)Sorumluluk ve vicdan nedir?

3)dev ve hak kavramlarnn ahlak felsefesi ile nasl bir ilikisi vardr?


68/266

68




zgrlk ve irade (isten) Ahlak felsefesinin kendisinekonu edindii temel

kavramlardan olan zgrlkve iradenin yeri ve nemini

ortaya koyabilir.

Okuma yaparak


Sorumluluk ve vicdan

Ahlak felsefesinin kendisine

konu edindii temelkavramlardan olan

sorumluluk ve vicdann yeri

ve nemini ortaya koyabilir.

Okuma yaparak


dev ve hak


konu edindii temelkavramlardan olan dev vehak kavramlarnn yeri venemini ortaya koyabilir.

Okuma yaparak


Evrensel, tikel ve bireysel


konu edindii evrensel, tikelve bireysel kavramlar

ortaya koyabilir.

Okuma yaparak

Aratrma yaparak

Fikir yrterek


69/266

69

Anahtar Kavramlar

zgrlk

rade

dev

Hak

Evrensel

Tikel

Bireysel


70/266

70

Giri

Bu blmde ahlak felsefesinin zgrlk, irade (isten), sorumluluk, vicdan, dev, hakgibi baz temel kavramlar ele alnp tanmlanmaya allmtr. Ayrca felsefi terminolojiasndan ve dolaysyla ahlak felsefesi tartmalar iin nemli olan evrensel, tikel ve tekilkavramlar da anlalr klnp tanmlanmtr.

zgrlk hi kukusuz felsefenin ve zellikle ahlak felsefesinin en nemlikavramlarndan biridir. zgrl kavramadan ya da zgrle dair bir perspektif vekavraya sahip olamadan ahlak felsefesi alannda yol almak mmkn deildir. nsanianlamda zgrlk insann dolaysz doal var oluunu kavrayan bir irade (isten) olarakkarmza kar. Bu anlamda irade ancak bilinli ve zgr bir znelliin aklsal istemi olarakortaya kabilir.

Sorumluluk da yine zgrlkle ilgili bir ahlaki kavram olarak grlebilir. nsan bireyiancak zgr kabul edildii oranda davranlarndan dolay sorumlu tutulabilir. Vicdantoplumda kabul grm ahlaki ilkelerin bireyde duygusal ve dnsel adan zmsenmesi yada iselletirilmi olmasdr. Bu nedenle vicdan Trkede ayrca duyunolarak da karlanr.

dev ve hak yalnz ahlak felsefesinin deil, siyaset ve hukuk felsefesinin de nemlikavramlarndandr. nsani anlamda toplumsal yaamn dev ve haklarnkarlkl dengesiyleyrd ve olumlu ya da olumsuz belirlendiini dile getirebilir. Biri olmadan dieri eksik vetemelsiz kalacaktr.

Evrensel, tikel ve tekil kavramlar ise ahlaki ilke ve deerlerin biimi ve ieriininniteliiyle ilgili tartmalarda ne kan felsefi kavramlardr. Ahlaki ilke ve davranlarevrensel ve zorunlu ya da tikel ve greli bir yargnn konusu olabilirler. Dahas kii tm ahlakigereklii kendi bireysel ve keyfi deerlendirmelerinin ierii klabilir. Evrensel, tikel ve

bireysel (tekil) yarg ve deerlendirmeler arasndaki tm tercihler, kiinin davranlarn vekiiliini belirleyen felsefi zemini oluturacaktr.


71/266

71

4.1. zgrlk ve rade(sten)

zgrlk znenin nesnellik karsnda tmyle bamsz olmas deildir. Byle birzgrlk znenin varolu zeminini dlad iin mmkn deildir. Yargda bulunan vedavranan zne ancak kendisini vareden ve anlalr klan bir nesnellik zemininde varolabilir.Burada znellik derken insann bilinli ve aklsal znelliini kastediyoruz. Nesnellik ise busz konusu insani zneyi balayan ve belirleyen tm doal ve toplumsal gereklie iaretetmektedir. O hlde zgrl nasl tanmlamal? Belki de insani adan zgrl zneninkendisini evreleyen ve belirleyen nesnellikten bamszl olarak deil debu nesnellie dair

bilinli aklsall olarak tanmlamak daha aydnlatc olacaktr. nsan kendisini belirleyennesnel gereklii bilinli bir aklsallkla kavrad oranda zgr olabilir. Byle bir kavrayinsana kendisini belirleyeni belirleme, kendisini snrlayan snrlama olana verecektir.

nsann kendi nesnel gerekliini kendi znel ihtiyalar dorultusunda belirleme

abas onu bir kltr varl yapar. Yamurdan ya da gneten korunmak iin emsiye ya daapka yaparz, bylece yamur yaarken slanmadan hareket edebilme arzumuz veihtiyacmz belli oranda giderilmi olur. Yine ayn ekilde corafi mesafeleri hzla kat etmekiin uak yaparak hareket ve seyahat yeteneimizi arttrm oluruz. Tm insani retim veteknolojiler bizi doann kstlayc zorunluluklarndan bir miktar olsun zgrletirir. Buradaszkonusu olan doal belirlenimlilii tmyle iptal etmek, doadan tmyle bamszlamakdeildir. Tam tersine tam da doal belirlenim ve nesnelliin yasalar kefedilmekte ve tam da

bu yasallk zerinde gerek bir insani yaratm ve retim sreci sz konusu olmaktadr. Bubalamda insann teknolojik geliimi ve ona elik eden kltrel dnm, doaya kardeil, doaya dayanarak gerekleebilir. Modernizm ve ona bal bilimsel gelimelerin tamda bu anlay zemininde yeerdii sylenebilir.

nsan zgr klan ve onu bir kltr varl klan ikinci bir bilinli aklsallk ve retimsreci ise tinsel gereklik alannda hkm srmektedir. Tinsel gereklik doal ya da maddigereklikten farkl olarak insann i dnyasn oluturan tm duyum, duygu, tasarm, dnce

belirlenimlerine iaret eder. Bu balamda insan toplumsal gereklii iinde yalnzca doalgereklikler tarafn

r_ ahlak felsefesi.pdf

Documents