· web viewarsyja e zgjedhjes së kësaj teme është rëndësia që ka në të drejtën penale...

DEPARTAMENTI I TË DREJTËS PENALE

TEMË

PËR MBROJTJEN E GRADËS SHKENCORE

“DOKTOR”

“ASPEKTE TEORIKE DHE PRAKTIKE TË

FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE PUSHIMIT TË ÇËSHTJES PENALE - STUDIM KRAHASUES”

KANDITATI:

UDHËHEQËS SHKENCOR:

Saimir FEKOLLI

Prof. Dr. Altin SHEGANI

TIRANË 2015

Të gjithë të drejtat janë të rezervuara.

ASPEKTE TEORIKE DHE PRAKTIKE TË FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE PUSHIMIT

TË CESHTJES PENALE - STUDIM KRAHASUES SAIMIR FEKOLLI

ABSTRAKT

Ky punim synon në rradhë të parë të paraqesë rëndësinë e intituteve të procesit penal si fillimi, mosfillimi dhe pushimi i çështjes penale. Ky trinom është fuqia e vërtetë ligjore e organit të prokurorisë shqiptare, e cila ka një status jo vetëm ligjorë por edhe kushtetues i cili është: “ushtrimi i ndjekjen penale, dhe përfaqësimi i akuzës në gjyq në emër të shtetit”.

Arsyja e zgjedhjes së kësaj teme është rëndësia që ka në të drejtën penale dhe në procesin gjyqësor penal ky trinom. Pikërisht kjo është faza thelbësore që ndikon ne zgjidhjen e drejtë të çështjes dhe zbatimin e drejtësisë. Por edhe pse kam vënë re problematikat e hasuara gjatë studimit, keqinterpretimet e ligjit, ose gabimet për arsye të mos sqarimit të aspekteve procedurale, ku në disa raste kanë pasoja, pra një praktikë gjyqësore që le për të dëshiruar.

Punimi synon të prezantojë një përmbledhje të nocionit të fillimit, mosfillimit dhe pushimit të çështjes penale, duke patur parasysh rëndësinë që paraqesin në procesin penal këta nocione, pasi nëse e shikojmë në një aspekt të ngushtë, pikërisht marrja e njërit nga këto vendime nga organi përkatës, vendos ecurinë e çështjes penale. Nëse e shohim në aspekt më të gjerë, marrja e vendimit të drejtë nga organet përkatëse, përcakton nëse kemi një drejtësi penale të mirëzbatuar, pra nëse drejtësia vihet në vend dhe personi i pafajshëm lirohet, ose personi që ka kryer një vepër penale merr dënimin e përcaktuar nga ligji.

Rëndësi të veçantë në këtë punim ka edhe trajtimi i legjislacioneve të vendeve të huaja, si Italia, Gjermania, Spanja, Franca, Anglia, apo edhe vendet ballkanike si Rumania e Kosova. Ajo që kam trajtuar për legjislacionet e huaja është më shumë ana procedurale për vendimin që merret pas përfundimit të hetimeve paraprake, ose marrja dijeni për veprën penale. Arsyeja e trajtimit të legjislacionit të këtyre shteteve në këtë punim nuk është vetëm aspekti krahasues, por edhe mangësitë që legjislacioni ynë ka në këtë aspekt, me qëllim që të mund të shërbej në të ardhmen si një pikë referimi për të realizuar përmirësime apo ndryshime të tij.

Fjalë Kyçe: Trinomi i fillimit, mosfillimit dhe pushimit te çështjeve penale, Prokurori, keqinterpretim i ligjit, sqarim i aspekteve procedurale, aspekti krahasues me legjislacionin e huaj, praktika gjyqësore e aspekteve procedurale.

iii



ABSTRACT

Primarly, this paper aims to present the importance of crucial institutions of the criminal process such as initiation, non-initiation and the termination of the criminal case. The famous trinomial is really out of the active power of the Albanian prosecutor’s authority, which protruding from a constitutional status: Prosecutor exercises criminal prosecution and represents the accusation in the court on behalf of the state.

The reason for choosing this theme is the importance that this trinomial has in the criminal law and in the penal process. Precisely, this is the essential phase that establishes fair resolution of the issue and the implementation of justice. However, I have faced with some problems during the study, misinterpretation of the law or errors due to not clarifying the procedural aspects, in some cases resulting in juridical practice and in many cases leaves much to be desired.

Throught this work, I have tried to introduce a summery of the notion of initiation, non-initiation and the termination of the criminal case, taking into account the relevance of the criminal process in general, because if we look at a narrow aspect, exactly taking one of these decisions by the relevant authority decides the progress of criminal proceedings, and if we look at from the broader aspect, taking the right decision from the respective authorities sets if we have a criminal justice-applied , if justice be served and the person innocent acquitted or the person who has commited an offense takes the penalty prescribed by law.

Pertinent in this paper is the treatment of the legislation of foreign countries, such as Italy, Germany, Spain, England, or even neighboring Balkan countries like Romania and Kosovo. What I have handle about the foreign legislation is more procedurale for the decision that is to be taken after the completion of the preliminary investigation or notice for the offense. The reason for dealing with the legislation of these countries in this paper is not only the comperative aspect, but also taking into account the shortcomings in the feature as the benchmark to realize the improvements or changes of it .

Key words: Trinomial of initiation, non-initiation and the termination of the criminal case, Prosecutor, misinterpretation of the law, clarification of procedural aspects, the aspect of comparison with foreign legislation, case law and procedural aspects .

iv

ASPEKTE TEORIKE DHE PRAKTIKE TË FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE PUSHIMIT TË CESHTJES PENALE - STUDIM KRAHASUES SAIMIR FEKOLLI

Dedikimi

Ja kushtoj prindërve të mi në shenje dashurie, mirënjohjeje, respekti dhe përkushtimi për sakrificat e pafund.



Falenderoj Prof. Dr. Altin SHEGANI për këshillat e vlefshme dhe ndihmën e pakursyer në realizimin e punimit. Autori

Mirënjohje

Falenderoj Udhëheqësin shkencor të këtij punimi Prof. Dr. Altin Shegani, që më dha mundesinë t’i përkushtohem temës, gjithashtu edhe për kujdesin që ka treguar.

Falenderoj familjen time për gjithë dashurinë që më ka kushtuar, dhe vajzen time për gjithë forcën pa kufi që më jep!

Shume falenderime i shkojnë miqve dhe kolegëve te mi, për nxitjen, mbështjetjen, dhe ndihmën e dhënë në momente kyçe të ketij rrugëtimi të gjatë.

Duke trajtuar këtë temë bësoj se kam bërë një hap më shumë në fushën e gjërë të drejtësisë. Çdo ditë përballemi me probleme të drejtësisë. Detyra jonë si jurist është të përballemi me to dhe t’i evitojmë ato, me qëllim që drejtësia të arrijë të ketë besimin e duhur te njërëzit.



PËRMBAJTJA

ABSTRAKT 3

SHKURTIME 10

PARATHËNIE 12

K A P I T U L L I I

RETROSPEKTIVA E ZHVILLIMIT HISTORIK TË INSTITUTIT JURIDIK TË

FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE TË PUSHIMIT TË ÇËSHTJES PENALE 15

1.1 Procedimi penal në periudhën para krijimit të shtetit shqiptar 15

1.1.1 Elementë të drejtësisë penale në lashtësi 15

1.1.2 Institucionet juridiko-penale gjate pushtimit romak 16

1.1.3 E drejta gjate pushtimit Bizantin 17

1.1.4 Institucionet juridiko-penale në shtetin e Skënderbeut 18

1.1.5 Kanunet dhe e drejta Zakonore 19

1.2 Periudha e sundimit Osman 22

1.3 Instituti i procedimit penal në vitet 1912-1939 24

1.3.1 Aspekte të përgjithshme historike 24

1.3.2 Statuti Organik i Shqipërisë 25

1.3.3. Statuti i shtetit shqiptar 25

1.3.4 Periudha e Republikës 1925-1928 27

1.3.5 Periudha e Mbretërisë Shqiptare 1928-1939 28

1.4 Instituti i procedimit penal në vitet 1939-1945 29

1.4.1 Veçoritë e përgjithëshme të bazës ligjore në fuqi 29

1.5 Instituti i procedimit penal në vitet 1945–1990 31

1.5.1 Rregullimet fillestare ligjore sipas dekreteve dhe ligjeve të posaçme 31

1.5.2 Rregullimet sipas Kodit të Procedurës Penale të vitit 1953 33

1.5.3 Rregullimet sipas Kodi të Proçedurës Penale të vitit 1979 36

1.6 Instituti i procedimit penal pas vitit 1990 39

1.6.1 Periudha tranzitore dhe sistemi i ri ligjor. 39

1.7 Lindja dhe evoluimi i procedimit penal në vendet e tjera40

1.7.1 Fillesat e procedimit penal në botë 40

1.7.2 Evoluimi i procedimit penal në sistemin common law dhe civil law 42

vii



1.7.3 Në origjinë të sistemeve43

K A P I T U L L I I I

PARIMET KUSHTETUESE, SI PARIME ME VLERE DREJTUESE NE FAZEN

PARAPROCESUALE DHE ATE PROCESUALE 47

2.1. Parimet drejtuese në rrjedhën e procedurës 49

2.1.1 E drejta për tu prezumuar i pafajshëm gjatë fazave paraprocesuale dhe

procesuale 50

2.1.2 E drejta për t’iu drejtuar një gjyqtari, për te njohur akuzën penale gjatë

hetimeve paraprake 50

2.2 Parimi i barazisë së armëve 51

2.3 E drejta për një gjykatë të pavarur e të paanshme (gjatë hetimeve paraprake, madje

edhe në rastin e mosfillimit). 52

2.3.1 Paanshmëria 53

2.4 Të drejtat e mbrojtjes së viktimës në fazat e procedimit penal 56

2.4.1 E drejta për të përfituar ndihmë juridike falas nga shteti dhe ndihmën pa

pagesë të një përkthyesi, kur nuk njeh gjuhën shqipe57

2.4.2 Të drejtat e viktimës së dëmtuar 57

2.5 Publiciteti i procedurës dhe çështja e dinjitetit njerëzor 59

2.5.1 Parimet e zhvillimit të procedimit me gojë, të diskutimit të çështjes dhe të

kontradiktorialitetit 60

KAPITULLI III

SUBJEKTET PJESËMARRËSE NË PROCESIN E USHTRIMIT TE NDJEKJES

PENALE 62

3.1 Prokurori 62

3.2 Natyra juridike e Prokurorisë 64

3.2.1 Raportet e Prokurorisë me pushtetet e tjera 65

3.2.2 Parimet mbi të cilat është organizuar dhe funksionon prokuroria 68

3.2.3 Organizimi i prokurorisë 68

3.2.4 Funksionet e prokurorisë 76

3.4 Policia Gjyqësore 78

3.5 I dëmtuari Akuzues 80

K A P I T U L L I I V

FILLIMI DHE MOSFILLIMI I PROCEDIMIT PENAL 85

4.1 Kushtet paraprake për mosfillimin e procedimit penal 85

4.1.1 Ekzistenca e figurës së veprës penale 86

4.2 Standarti i provës për fillimin e procedimit penal 86

viii



4.3 Rrethanat që pengojnë fillimin e procedimit penal 93

4.3.1 Personi ka vdekur 93

4.3.2. Personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi

penale 95

4.3.3 Mosfillimi i procedimit për shkak të papërgjegjshmerisë së subjektit aktiv dhe

pasojat e tij 106

4.4 Pushimi i procedimit dhe pasojat e tij 106

4.5 Kërkesa për caktimin e masave mjekësore dhe edukuese 109

4.5.1 Përmbajtja e kërkesës së prokurorit dhe aktet shoqëruese të saj 109

4.5.2 Format e kërkesës për caktimin e masave mjekësore dhe edukuese dhe aktet

shoqëruese 111

4.6 Gjykata kompetente për gjykimin e kërkesës sipas nenit 46 të K.P të RSH 118

4.6.1 Gjykata kompetente për gjykimin e personave të papërgjegjshëm 118

4.6.2 Gjykata kompetente për gjykimin e personave të mitur 119

4.7 Përqasja e legjislacionit shqiptar me standardet ndërkombëtare 120

4.8 Mungon akti i të dëmtuarit 124

4.9 Vepra penale është shuar 125

4.10 Rastet e tjera të parashikuara nga ligji që nuk lejojnë fillimin e procedimit penal

..................................................................................................................................... 125

4.10.1 Lidhur me kontrollin ....................................................................................

125

4.10.2 Lidhur me sekuestron ...................................................................................

132

4.11 Autorizimi për procedim .....................................................................................

135

K A P I T U L L I

V

P U S H I M I I

P R O C E D I M I T P E N A L ..................................................

138

5.1

Pushimi i procedimit penal, e drejtë ekskluzive e organit të prokurorisë .............

138

5.2

Rrethanat që kondicionojnë pushimin e procedimit penal ....................................

144

5.2.1 Shkaqet materiale penale ...............................................................................

145

5.2.2 Veprat Penale të Rëndësisë së Vogël .............................................................

159

5.2.3

Shkaqet proceduriale .................................................................................

164

5.3

Rastet e tjera e parashikuara me ligj .....................................................................

171

5.4

Modeli reparativ alternativ-ndërmjetësimi ...........................................................

175

5.4.1 Kuptimi i ndërmjetësimit dhe roli i tij në sistemin e drejtësisë penale ..........

176

5.4.2 Ndërmjetësimi si modeli reparativ alternativ .................................................

176

5.4.3 Fazat e ndërmjetësimit ne çështjet penale ......................................................

177

ix



K A P I T U L L I VI

ASPEKTE KRAHASUESE TË FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE PUSHIMIT TË

PROCEDIMIT PENAL 179

6.1 Procedimi penal në vendet e Civil Law-ut 179

6.1.1 Sistemi i Procedimit penal në Itali 179

6.1.2 Sistemi i procedimit penal në Francë 187

6.1.3 Sistemi i procedimit penal në Gjermani188

6.1.4 Sistemi i Procedimit Penal në Spanjë 191

6.1.5 Sistemi i Procedimit penal në Rusi 197

6.1.6 Sistemi i Procedimit Penal ne Rumani 198

6.1.7 Sistemi i Procedimit Penal në Kosovë 201

6.1.8 Sistemi i Procedimit penal në Greqi 208

6.2 Procedimi penal në vendet Common Law-ut 209

6.2.1 Sistemi i Procedimit penal në Angli 210

6.2.2 Sistemi i procedimit penal në Shtetet e Bashkuara të Amerikës 211

6.3 Vështrim krahasues i rolit të prokurorit në fillimin, mosfillimin dhe pushimin e

çështjes penale në disa vende Ballkanike 213

6.4 Kuptimi juridik i fillimit, mosfillimit dhe pushimit-paraqitja specifike në raport me

legjislacionin procedural të vendeve të tjera 215

6.5 Mosfillimi i çështjes penale ose i procedimit penal 216

6.6 Oportuniteti apo legaliteti i ndjekjes penale 217

6.7 Karakteristikat e sistemeve te procedimit penal – nga oportuniteti ne legalitet .. 218

6.7.1 Parimi i oportunitetit dhe i legalitetit te ndjekjes penale 218

6.8 Tendenca e uniformizimit të karakteristikave të procedimit penal 219

6.8.1 Mbyllja e hetimit gjatë fazës së ndërmjetme 219

6.8.2 Karakteristikat e procedurës së gjykimit janë pak a shumë të njejta 219

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 220

BIBLIOGRAFIA 234



SHKURTIME

K.Pr.P - Kodi i Procedurës Penale

K.P - Kodi Penal

K.E.D.NJ - Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore

GJ.E.D.NJ - Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut

K.D.F - Konventa mbi të Drejtat e Fëmijëve

D.U.D.NJ - Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut



“Aktet me anë të të cilave krijohen normat juridike nuk kane vlerë, nga pikepamja juridike, përveçse kur ato rregullohen nga norma juridike dhe kur norma themelore, që është themeli përfundimtar i vlefshmërisë së këtyre normave, nuk është në vetëvete e

krijuar nga një akt vullneti por është e supozuar në mendimin juridik”1

Hans Kelzen

PARATHËNIE

Tentativa për të trajtuar një tematike të tillë, merr shkas para disa vitesh, kur unë përfundoja studimet në programin Master i Nivelit të Dytë në Shkencat Penale, pranë Departamentit të së Drejtës Penale të Fakultetit të Drejtësisë të Universitetit të Tiranës. Me sens të madh pergjegjësie iu përgjigja proporzimit të Prof. Altin Sheganit, i cili pa hezituar më orientoi drejt instituteve të së drejtës formale, duke menduar se kishte vend për një trajtesë të tillë. I vetëdijshëm për sfidën fillova të strukturoj kufijtë e trajtesës.

Detyrimi për të realizuar një trajtese analitike, asnjëherë nuk është i lehtë, duhet vullnet dhe guxim, që në rastin tim, nuk munguan të ishin të pranishëm falë energjisë pozitive të kolegëve dhe miqve të mi, të cilët më rrethuan dhe më ndihmuan në këtë rrugëtim analitik

drejt gjetjeve, ideve dhe realiteteve krahasuese rajonale e më gjërë, mbi institutet proceduriale-penale të fillimit, mosfillimit dhe pushimit të procedimit penal.

Kjo trajtesë në vetvete pretendon që të shërbejë si një mjet ndihmës, i dobishëm, refleksioni dhe analizë proceduriale-penale mbi statusin dhe pozitën e organit të Prokurorisë dhe produktit të akteve proceduriale të saj me rastin e fillimit, mosfillimit dhe pushimit të procedimit penal.

Nëpërmjet evidentimit të një dimensioni historik, të shtjelluar në kapitullin e parë është synuar që të zbulohen momentet domethënëse në lindjen dhe zhvillimin e legjislacionit procedurial-penal në përgjithësi dhe organit të Prokurorisë e akteve të saj, në veçanti. Në kapitullin e dytë të punimit, është synuar të përcillet lehtësisht, perceptimi mbi parimet në të cilat mbështet organizimi dhe funksionimi i aktivitetit të organit të Prokurorisë në raport me natyrën juridike të akteve proceduriale për të cilat ajo investohet. Këto parime janë shinat mbi të cilat zhvendoset në mënyrë dinamike, çdo situatë në raport me fillimin, mosfillimin dhe pushimin e procedimit penal.Veprimtaria dhe investitura juridike e organit të Prokurorisë duhet të jetë e formësuar nga modeli i procesit të rregullt ligjor, model me natyrë krejtësisht ekstensive, që aplikohet edhe gjatë procedimit penal, referuar jurisprudencës së Gjykatës Europian të të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ-së).

1 “Teoria e paster e se drejtes”, University of California Press, Berkeley–CA 1967, f. 34,

xii



Kështu prania e trajtimit të parimit të ligjshmërisë, parimit të procesit të rregullt ligjor, parimit të prezumimit të pafajësisë, respektimit të të drejtave të mbrojtjes dhe të viktimës, parimit të barazisë së armëve, e drejta për t’iu drejtuar një gjyqtari për njohjen e akuzës penale gjatë hetimeve paraprake, e drejta për një gjykatë të pavarur e të paanshme, dhe parimi i publicitetit të procedurës dhe respektimit të dinjitetit njerëzor, dëshmojnë qartë për një aktivitet prokurorial të mbështetur dhe të investuar mbi themele kushtetuese që influencojnë qartazi përpjekjet dhe qëllimin për respektimin e ekuilibrit ndërmjet palëve dhe për mirëadministrimin e sistemit të drejtësisë penale. Në kontekstin normativ, këto parime përbëjnë kushte të rëndësishme vlefshmërie të akteve që formojnë infrastrukturën juridike në fazën paraprocesuale dhe atë procesuale, si kriter imediat për funksionimin e modelit të shtetit të së drejtës.

Në këtë kapitullin, e tretë synohet të paraqitet një tablo e rolit dhe pozitës së palëve si subjekte pjesëmarrëse në fazën e procedimit penal deri në procesin gjyqësor.Trajtimi i specifikave të palëve pjesëmarrëse në procedimin penal, është bërë nisur nga rëndësia dhe interesi i lartë publik, kur vjen fjala për respektimin e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, në kuadrin e privimit domëthënës të lirisë në të gjitha fazat proceduriale. Në këtë kontekst, këndvështrimi i punimit, orientohet në të gjithë momentet juridike procedurialo-hetimore, të cilët marrin pjesë në procesin e dokumentimit mbi baza ligjore të akteve dhe fakteve të çështjes në shqyrtim, me qëllim kryesor përcaktimin e shkallës se fajësisë të autorëve të veprave penale.

Kapitulli i katërt rrok në vetvete disa probleme të aspektit juridik, dhe shoqëror, analizon situatën normative në të cilën merr jetë fillimi dhe mosfillimi i procedimit penal, mbështetur plotësisht mbi baza të respektimit të parimit të ligjshmërisë kriminale dhe i lidhur ngushtë me kërkesat për efikasitetin e funksionimit të sistemit të drejtësisë të një vendi, si parakusht për mbrojtjen e rendit juridik. Këto institute janë trajtuar brenda hapësirave të kuadrit teorik dhe praktik për disponimin e institucionit të prokurorit rreth tyre.

Kapitulli i pestë trajton stereotipin e institutit të pushimit të procedimit penal, aq domethënës në normativën proceduriale-penale shqiptare për nga fuqia që u shton kompetencave të tjera të organit të prokurorisë. Kundërthënës në disa realitete juridike europiane e më gjerë, ky institut e gjenë shprehjen më të plotë duke u plotësuar edhe nga

kontributi i praktikës gjyqësore. Sjellja në vëmendje e trinomit: fillim-mosfillim-pushim i procedimit penal, vlerësohet si thelbësor për nga rëndësia e tij në mirëfunksionimin e drejtësisë penale. Trinomi i famshëm është dukje e fuqisë së vërtetë aktive të organit të prokurorisë shqiptare, e cila spikat edhe nga pikëpamja e statusit kushtetues, në realizimin dhe përmbushjen e detyrimeve ligjore.

Në kapitullin e gjashtë, rrafshi krahasues i ofruar nga shqyrtimi i hollësishëm i procedurave penale të disa vendeve, synon të dëshmojë frymën reale të këtyre instituteve të rëndësishme në sisteme ligjore të huaja, duke i përballuar ata me sistemin ligjor shqiptar në këtë pikë. Nga ky proces është pritur përftimi përmes deduksionit objektiv ligjor, i praktikave dhe eksperiencave të ndryshme, europiane e më gjerë, të vlefshme për të ndërtuar perceptime të drejta mbi trinomin në fjalë.Analiza objektive në sistemet e huaja, ka eksploruar një sërë problematikash dhe interpretimesh, sipas të cilave vendimmarrja mbi këtë trinom, përcakton ecurinë e procedimit penal në pikëpamje të vendimmarrjes së drejtë ose të gabuar mbi një situatë faktike konkrete.

xiii



Në fund të punimit, kemi parashtruar disa konstatime dhe rekomandime, në raport me rolin e këtij trinomi, brenda legjislacionit procedurial-penal, zbatimin dhe funksionimin e elementeve të tij në praktikë.

Kjo trajtesë, nuk synon kurrsesi të ezaurojë dhe kufizojë debatin dhe refleksionet mbi këtë tematikë të ndjeshme, por thjeshtë ta ndezë atë, dhe ta bëjë më aktiv, më gjithpërfshirës dhe të orientuar drejt zgjidhjeve të qëndrueshme, në kuadrin e prirjes reformuese që po shoqëron kohët e fundit studimet mbi sistemin e drejtësisë në përgjithësi dhe legjislacionin procedurial-penal në veçanti. Kontributi ynë modest që përpiqet të sjellë trajtesa, në mënyre të veçantë nëpërmjet rekomandimeve, nuk përjashtojnë, përkundrazi, ftojnë për një refleksion të ri çdo jurist, mbi regjimin juridik të fillimit, mosfillimit dhe pushimit të procedimit penal.



K A P I T U L L I I

RETROSPEKTIVA E ZHVILLIMIT HISTORIK TË INSTITUTIT JURIDIK TË FILLIMIT, MOSFILLIMIT DHE TË PUSHIMIT TË ÇËSHTJES PENALE

Procedimi penal në periudhën para krijimit të shtetit shqiptar

Elementë të drejtësisë penale në lashtësi

Me lindjen e njeriut si qënie e arsyeshme, filloi edhe organizimi i shoqerisë njerëzore. Ç’do shoqëri e organizuar, sado primitive, ka pasur disa rregulla të cilat qëndronin në themel të jetës së përbashkët, sepse pa rregulla edhe sot nuk mund të përfytyrohet bashkëjetesa në asnjë kolektiv, pa disa rregulla të pranuara nga pjestarët e kolektivit ose

të imponuara atyre.2

Procedimi penal lindi në një periudhë të caktuar historike, si nevojë e shoqërisë për të luftuar kriminalitetin.Ai u zhvillua dhe u përsos gradualisht në përshtatje me evolucionin

e shoqërise njerëzore.3 Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri ka mbrojtur tezën se në fillimet e shek.IV para eres së re në Ilirinë e Jugut lindi shteti si nevojë e

domosdoshme e kohës4, e ky proçes minimal shtet formues, në menyrë të pa ndaleshme është shoqëruar edhe nga normat detyruese dhe rregullatore të cilat garantonin bashkëjetesën midis pjesëmarrësve të pozitave dhe interesave të ndryshme.

Në sistemin e së drejtes ilire, vendin kryesor e zinin normat penale, të cilat kishin për qëllim të ruanin të pa prekur rendin politiko shoqëror që kishte vendosur klasa skllavapronare. Për shkeljen e rregullave të vendosura, për kryerjen e krimeve të ndryshme, e drejta ilire kishte sanksionuar dënime të caktuara. Në sistemin e dënimeve bënin pjesë, dëbimi (nxjerrja jashtë kufijve të shtetit), internimi, heqja e lirise dhe dënimi

me vdekje.5

Sipas të dhënave të deduktuara nga pasazhet e literaturës vendase ose edhe të huaj, deri tani, në të drejtën penale të shtetit Ilir janë perceptuar se ekzistonin krimet e rënda, si tradhtia, dezertimi (shmangia nga rradhët e ushtrisë), vrasja, shkelja e betimit etj. Për zbatimin e këtyre normave penale ishte ngritur një sistem me instutucione të veçanta, gjykatat dhe organe të tjera. Në kohën e Mbretërisë së Gentit funksiononin edhe institucionet e vuajtjes së dënimit me heqje të lirisë (burgjet). E drejta penale ilire njihte zëvendësimin e dënimit me vdekje me pagimin e një shume të caktuar të hollash ose me

Luan Omari, “Parime dhe institucione te se drejtes publike”, Elena Gjika Tirane 2007 f. 170.

Halim Islami, “Demokratizimi i legjislacionit Penal”, Luarasi Tirane 2000 f. 7.

Ksenofon Krisafi, “Shteti Ilir, shteti dhe e drejta në Epir”, Historia e shtetit dhe e së drejtës në Shqipëri, Luarasi, botim 2001, f.18-23.

Grup autoresh, “Historia e shtetit dhe e se drejtes ne Shqiperi”, Luarasi, T irane 2007 f.24-25.

15



mall, dmth. pranonte parimin e njohur “compositio”, sipas së drejtës së lashtë të

hebrejve.6 E Drejta penale e formacioneve shtetërore ilire, pavarësisht ndikimeve apo shkëmbimeve ideologjike me qyteterimet fqinje, apo edhe përputhjes me filozofinë e kohës dhe atë të sistemit qeverisës, konstatojmë se, mbart individualitet legjislativ dhe ideor për shkak edhe të pavarësisë politike që gëzonin trevat ilire deri në këtë periudhe kohe. Ky zhvillim autonom i të drejtës penale ilire, si një e drejtë thellësisht e brendëshme, që buronte nga sovrani ilir, e konkretisht nga klasa skllavo pronare, e cila ishte mbajtese e pushtetit politik dhe ekonomik, do të nderptitej nga pushtimet Romake.

1.1.2 Institucionet juridiko-penale gjate pushtimit romak

Shteti, si organizatë politike, është i pa ndarë nga e drejta. Eshte shteti ai që e percakton të drejtën, duke vendosur ose duke sanksionuar normat juridike të detyrueshme për të gjithë shoqërine dhe duke siguruar me forcë zbatimin e tyre, kur një gjë e tillë është e nevojshme.Shteti nëpërmjet organeve të tij (legjislative dhe të tjera), nxjerr ose sanksionon norma juridike, u jep karakter juridik rrregullave të sjelljes. Por nga ana tjeter vetë organizimi i shtetit, struktura e tij, kompetencat e organeve të tij, marredhëniet ndërmjet tyre, si edhe ndermjet këtyre organeve dhe shtetasve, sanksionohen me anë të së

drejtes.7

Gjatë pushtimit romak, i cili zgjati rreth gjashtë shekuj, ishte në fuqi e drejta penale romake, si dhe elementët e tjerë përbërës të drejtësisë penale, procedura penale, gjyqet dhe burgjet që në tërësi përbënin një sistem të kompletuar të shtetit skllavopronar romak, që kishte për qëllim mbrojtjen e tij dhe të interesave të pushtetit të klasës skllavopronare. Sipas burimeve të huaja, Perandoria Romake lejoi që në zonat malore të vepronte edhe e drejta zakonore penale ilire, sipas së cilës zbatohej zakoni i hakmarrjes e gjakmarrjes

private, ndërsa në zonat e pushtuara zbatoheshin dënimet e parashikuara në ligj.8

Nga sa parashtrohet më sipër, konkludojmë se e drejta penale në periudhen e pushtimit romak shfaq një konfigurim tejet interesant. Përsa i përket burimit të së drejtës penale ajo shfaq një karakter dualist. Në njerën anë qëndron e drejta e cila formësohet dhe merr forcën detyruese nga Roma. Kjo kategori e së drejtës penale përbëhet nga legjislacioni i

cili u importua në trevat ilire si resultat i pushtimit Romak, me mjetet e pushtimit dhe pa vullnetin dominant të qytetarëve ose Shtetit Ilir, ku garantues i zbatimit të tij ishte pushteti ushtarak dhe politik roman.Në Kategorinë e dytë, bënte pjesë i gjithë korpusi i ligjeve apo rregullimeve, që Perandoria Romake lejoi të zbatohej, e te mbetej në fuqi, kryesisht në zonat malore dhe që kryesisht përbehej nga e drejta zakonore penale ilire. Jam i mendimit, se, pavaresisht nderprerjes që pësoi procesi i zhvillimit të së drejtës penale ilire, si një e drejtë e pa varur dhe shprehesë e plotë e filozofisë dhe interesave të sovranit të brendshëm, si rezultat i pushtimit romak, përsëri kjo e drejtë edhe pse tanime në menyrë fragmentare dhe kryesisht rajonale (zonat malore), vazhdoi në menyrë të pa nderprerë jo vetem ekzistencën e saj por edhe zhvillimine e metejshem.

Ismet Elezi, “Historia e së Drejtës Penale ne Shqiperi”, Erik, Tiranë 2010, f.75-76.

Luan Omari, Parime dhe institucione … vep.e cit., f.171-172.

Arta Mandro, “E Drejta Romake”, Afërdita, Tiranë 2001 f.78.

16



1.1.3 E drejta gjate pushtimit Bizantin

Në vitin 395 Perandoria Romake u nda përfundimisht në dy pjesë: në atë të Lindjes–Perandoria Bizantine dhe në atë të Perëndimit–Perandoria Romake. Kjo ndarje, midis pasojave dhe ndryshimeve esenciale që shkaktoi në atmosferën dhe raportet e kohës, u shoqërua edhe me risi në planin e legjislacionit penal që vepronte në territorin ku sot janë trevat shqiptare. Në fillimin e shek IX, në tokat shqiptare u rivendos përsëri sundimi bizantin. Pas kësaj, për një kohë të gjatë vepronin paralelisht tri sisteme juridike: e drejta bizantine, e drejta kishtare e ritit katolik ose ortodoks dhe e drejta zakonore vendase.

E drejta bizantine gjeti zbatim kryesisht në qytetet dhe në zonat fushore, të cilat kaluan nga pushtimi romak në atë bizantin.Gjatë sundimit romak në këto zona vepronte e drejta romake. Këtë korpus rregullator-juridik, Perandoria Bizantine e la në fuqi në tokat e sunduara prej saj në Shqipëri. Jo vetem kaq, por sunduesit bizantine morën masa në rrafshin e zhvillimit të mëtejshëm të kësaj të drejte, duke implementuar kundrejt saj procese studimore dhe arkivuese. Fazen më të lartë të zhvillimit e drejta greko-romake e arriti me daljen e Kodit te Justinianit, i cili ishte burimi kryesor i së drejtës në territoret e

sunduara efektivisht nga Perandoria Bizantine,9 e rrjedhimisht kjo e drejtë, për shkak të pushtimit dhe varësise politike që ekzistonte midis dy palëve, përbente korpusin ligjor efektiv të së drejtës, që zbatohej në tokat shqiptare.Këto përmbledhëse, nuk përfaqesuan vetëm një kulm të së drejtës romake, por sherbyen si nje pikënisje e së drejtës bizantine.

Përmbledhja dhe redaktimi i së drejtës në Perandorinë Bizantine përfshiu edhe të drejtën Penale. Pas urdherit te Justinianit, një komision i vogel juristësh dhe profesorësh të së drejtës redaktoi Institutiones, në katër vëllime.Ishte libri i katërt, ai që parashikonte deliktet dhe veprimet e gjykueshme. Institutiones u paraqit si nje veper origjinale dhe jo

si nje redaktim i thjeshtë.10 Parashikoheshin dënimi me vdekje dhe dënime që preknin tërësinë trupore (gjymtime) si nxjerrja e syve, prerja e dorës, e hundës, e gjuhës, rrahja me kërbaç, internimi, ekspozimi etj. Dënimi kishte karakterin e shpagimit të hakmarrjes e jo qëllime përmirësimi ose riedukimin e fajtorit. Dënimet trupore janë zbatuar edhe në Shqipëri. Njihet rasti kur Gjergj Balsha më 1407 e dënoi një kryengritës, të shtetit të tij, me prerjen e dorës, të hundës e të gjuhës.

Nga sa më siper, mendoj se e drejta penale e zbatueshme në tokat shqiptare, pas ndarjes së Perandorisë Romake, me kalimin e pushtetit politik qëndror nga Roma drejt Bizantit, pësoi një zhvillim cilësor, duke u përpunuar në mënyre sistematike nga juristët më në zë të kohës. Pavarësisht, imponimit, dhe mungesës së sovranitetit të organit imponues, ndaj qytetarëve që implikoheshin me këto rregullime juridike, cilësia dhe risitë që e drejta romano-bizantine ofronte, sillte risi, por edhe nisjen e epokes juridike, kur ligji dhe e drejta nisën të vepronin, shpeshherë si një i vetëm, në rregullimin dhe garantim e të drejtave të njohura qytetareve deri atëhere.

E drejta zakonore shqiptare pavarësisht hilaritetit që ofronte dhe shkallës relativisht të lartë të zbatueshmërisë, në pjesën dërrmuese të saj ishte një e drejtë e pa shkruar. Nuk ekzistojnë te dhena historike të cilat të vërtetojnë të kundërtën, madje kodifikimet e para të saj për efekte studimore datojnë shumë më vonë. Zhvillim cilësor, e drejta penale e zbatueshme në tokat shqiptare, shënon edhe në rrafshin e kodifikimit të

Grup autoresh, Historia e Shtetit.. vep. e cit., f. 62-63.

Aurela Anastasi, “Historia e Institucioneve”, Dajti 2000, Tirane 2011, f.103.

17



saj. Ky moment përbënte një hap përpara, në krahasim me eksperiencën e deri atëherëshme, duke e shndërruar korpusin juridik penal në një dokument të shkruar, i cili nga ky moment ishte jo vetem i mundshem për tu studiuar në menyrë të plotë, por e ngrinte drejtësinë penale në një stad tjetër.

1.1.4 Institucionet juridiko-penale në shtetin e Skënderbeut

E drejta që ka vepruar në shtetin e Skendërbeut ishte e tipit feudal.Ajo i përgjigjej shkallës së zhvillimit të forcave prodhuese dhe tipit perkates të marrëdhënieve në prodhim. Si e tillë, kjo e drejtë shprehte dhe mbronte interesat e bujarise feudale, klasës sunduese në këtë shtet.

Duke qënë e tipit feudal, e drejta që ka vepruar në shtetin e Skenderbeut paraqitej si një e drejtë privilegj.Ajo sanksiononte pabarazinë ekonomike, politike dhe juridike midis klasave dhe shtresave të ndryshme shoqërore, madje ndërmjet individëve të vecantë nga radhët e klasës sunduese. Përfaqesuesit e klases feudale shqiptare gëzonin një numër të madh të drejtash në krahasim me te drejtat qe gezonin klasat ose shtresat e tjera të shoqërisë. Ata ishin të paisur me privilegje, ndere, imunitete, përjashtime të cilat sillnin dallimin e tyre në fushën e zotësisë juridike, jo vetëm nga pjesa tjetër e shoqerisë, por

edhe midis pjestarëve të klases sunduese.11 Kështu shteti feudal karakterizohej deri në periudhën e dekadencës së shoqerisë feudale, nga ekzistenca e pushtetit politik në duart e çifligarëve që gjykonin dhe administronin tokat e tyre. Kjo çoi në coptimin e

jashtëzakonnshem të shtetit feudal,12 si në pikpamje administrativo-territoriale ashtu edhe në kuptim të së drejtës që ishte në fuqi dhe zbatohej.

Teksti i botuar i Kanunit të Skënderbeut, përmban 135 pika.13 Ky Kanun përmban rregulla mbi hoxhën, familjen, martesen, ndarjen e shtepisë, trashegiminë, betimin,

mikun, dhe vrasjet.14 Një nga degët kryesore në sistemin e së drejtës ishte e drejta penale. Në kushet e luftës së ashpër dhe të vazhdueshme për mbrojtjen e vendit ajo luante rol me rëndësi kundër elementëve armiq dhe tradhtarëve.E drejta penale në kohën e Skënderbeut

njihte nocionin e krimit dhe të mbrojtjes së nevojshme.Ajo parashikonte disa lloj dënimesh në përputhje me shkallën e rrezikshmërisë së veprës penale.

Dënime veçanërisht të rënda zbatoheshin për krimin e spiunazhit dhe të tradhëtisë. Spiunët nga radhet e armikut dënoheshin me prerjen e duarve ose me vdekje. Krimi i tradhëtise, si vepër penale që dëmtonte drejtpërdrejt interesat e luftes çlirimtare, dënohej me vdekje ose me burgim të përjetshëm.Përveç dënimit me vdekje ose me burgim të përjetshëm, për tradhëtaret parashikohej si dënim plotësues konfiskimi i pasurisë, duke përfshirë pasurinë e luajteshme dhe të paluajtëshme.Kjo masë kishte rëndësi të veçantë për goditjen e tradhëtarëve të atdheut, sepse prekte drejtpërsëdrejti bazën e tyre ekonomike.E drejta penale njihte gjithashtu institutin e faljes së dënimit.Të drejtën e faljes e kishte kryetari i shtetit dhe kjo përbënte një privilegj për të dënuarit nga radhet e

Grup autoresh, Historia e Shtetit…vep. e cit., f. 172-173.

Luan Omari, Parime… vep.e cit., Elena Gjika Tirane 2007, f. 241.

Botuar nga Kahreman Ulqini me 1961.

Kanuni i Lekë Dukagjinit, Permbledhur dhe kodifikuar nga Shtjefën Gjeçovi, me biografi dhe parathënie nga Syrja Pupovci f. XXXIII.

18



klases sunduese.Po ashtu bujaret feudale i gjykonte dhe i dënonte vetë Skënderbeu me

cilseinë e kryetarit të shtetit dhe kryezotit feudal.15

1.1.5 Kanunet dhe e drejta Zakonore

Ligjet dhe kanunet që i atribuohen Lekës, duket qartë se janë më të hershme sesa shekulli XV, koha kur ai ka jetuar. Leka ka mbledhur ligjet egzistuese, kurse ligjet të tijat mund të

jenë vetëm ato që kanë ndryshuar e ndaluar zakonet e vjetra.16 Kanuni i Lekë Dukagjinit ka vepruar në Malesinë e Veriut, Kryesisht në krahinën etnografike të Dukagjinit. Ai u mblodh dhe u kodifikua nga Shtjefën Kostandin Gjeçovi. Ky Kanun është burimi kryesor i së drejtës zakonore, sepse përbën korpusin më të plotë dhe me të mirëmbajtur. Lënda

është ndarë në 12 libra, në krerë, nyje, paragrafe.17 Kanuni i Lekë Dukagjinit kurdoherë zgjoi kërshërinë e shkencëtareve shqiptarë dhe të huaj. Problematika e lidhur me këtë Kanun, ndonëse mjaft komplekse dhe e ndërlikuar, studiohet nga aspekti i disiplinave të ndryshme shkencore. Mirepo, ky kanun ka rëndësi të posaçme për historinë e shtetit dhe

së drejtës shqiptare.18

Ky korpus juridik përfaqësonte burimin kryesor të së drejtës, dhe shërbente si rregullator i veprimtarisë jetësore dhe juridike të banorëve të zonës, duke normuar fusha të ndryshme si dhe duke vendosur një rend, për mbajtjen në fuqi të të cilit, krijoheshin dhe kujdeseshin disa struktura. Burimet juridiko-historike, si materialet që sigurojnë të dhënat e duhura për faktet me karakter juridiko-historik të së drejtës së ilirëve dhe pasardhësve të tyre-shqiptarëve, nuk janë të mjaftueshme. Kanuni i Lekë Dukagjinit është pjesë përbërëse e së drejtës zakonore shqiptare dhe nuk ka lindur në një datë të caktuar, por është formuar gjatë shekujve. Burimet për një të drejtë të tillë të pa shkruar, e cila u bëri ballë shekujve,

janë edhe më të varfëra se burimet juridiko-historike të së drejtës së shkruar shqiptare.19 Në krahasim me mbledhjen dhe analizën e materialit nga kanuni i Skënderbeut, apo edhe kanunet e tjerë, rezultatet e kerkimeve dhe studimeve të Kanunit të Lekë Dukagjinit janë të frytshme. Kjo është e lidhur ngushtë me faktin se normat e tij i qëndruan kohes më gjatë se ato të kanuneve të tjera shqiptare. Duket se arsyet themelore janë këto:

Së pari pas pushtimit osman, normat e së drejtës zakonore nuk e ruajtën njëlloj fuqinë juridike në jetën e popullit shqiptar. Duke pësuar evolucion më të madh, që shpie drejt çfuqizimit, me kohë humbën komplekse të tëra normash kanunore nëper krahinat e zhvilluara të Shqipërisë Qëndrore dhe Jugore, sepse ishin në kundërshtim me marrëdhënjet e reja në prodhim.Çfuqizimi përfshiu edhe kanunin e Skenderbeut, ndërsa Kanuni i Lekë Dukagjinit qëndroi ende i gjallë.

Së dyti, marrëdhenjet feudale në ish Principatën e Skënderbeut u zhvilluan më hovshëm së në trevat e tjera ku ishte ne fuqi Kanuni i Lekë Dukagjinit, sidomos nëpër malesitë, ku për një kohë të gjatë qëndronin ende elementët e rregullimit patriarkal-fisnor.

Grup autoresh, Historia e Shtetit…vep.e cit., f. 174-176.

Edit Durham, “Brenga e Ballkanit dhe vepra të tjera për shqipërinë dhe shqiptarët” botim i vitit 1990, f. 117, 118.

Grup autoresh, Historia e Shtetit…vep. e cit., f. 233-234.

Kanuni i Lekë Dukagjinit, Permbledhur dhe kodifikuar…vep. e cit., f. XVII.

Po aty, f. XIX.

19



Së treti në ish Principatën e Skënderbeut me kohë gati tërë popullsia u islamizua dhe në këtë menyrë filloi të ushtronte influencë permanente e drejta osmane.

Së katërti në Principatën e Arbrit, pas vdekjes se Skënderbeut, pati lëvizje të mëdha të popullsisë me imigrime dhe emigrime masive. Vendasit pësuan ndikim të fortë prej të ardhurve nga viset e rrafshit edhe në rregullat e së drejtës zakonore.

Së pesti sunduesit osmane u angazhuan pa ndërprerë për ta çrrënjosur traditën dhe kujtimin e Skënderbeut në popull. Në këtë mënyre turqit, duke dashur ta fshijnë kujtimin e Skënderbeut, ishin të interesuar që të zhduknin edhe zbatimin e kompleksit të rregullave

zakonore që identifikohej me emrin e tij.20

Kanuni i Lekë Dukagjinit përmban norma që i referohen pjesës së përgjithëshme dhe të posaçme të së drejtës penale.

Pjesa e përgjithëshme përbëhet nga rregulla mbi përgjegjësinë penale, paramendimin, dashjen, pakujdesinë, bashkëpunimin etj. Në pjesën e posaçme hyjnë figurat e veprës penale që konsiderohen delikte publike ose private dhe për të cilat janë parashikuar

dënime të caktuara. Sipas Kanunit të Lekë Dukagjinit, veprat penale kundër kishës21 konsideroheshin me rrezikshmëri shoqërore më të madhe. Përveç tyre, me rrezikshmëri shoqërore të theksuar ishin edhe veprat penale kundër personit dhe kundër

pasurisë.22Procedura Penale dhe Civile, nuk dallohen në mënyrë të qartë, ndonëse në Kanunin e Lekë Dukagjinit ka më shumë rregulla juridike zakonore për procedurën penale, e cila është edhe më solemne. Procedura penale sipas ketij Kanuni përmban shumë elementë karakteristikë të procedurës akuzatore, e cila cilesohej me mungesën e dallimit midis procesit penal dhe civil, me rolin aktiv të palëve dhe rolin pasiv të gjyqtarëve.Pra element te tillë të gjykimit akuzator karakterizojnë rregullat procedurale kanunore. Në proces, nga njëra anë, mbahet i gjallë karakteri demokratik i organizmave patriarkale fisnore dhe instituteve të tyre, si barazia e njerëzve, duke kuptuar këtu krerët e familjeve si përfaqesues të tyre para kanunit dhe gjyqit, kurse, nga ana tjetër, ekziston

pabarazia procedurale e pjestarëve të tjerë të familjes që përfaqesoheshin në procedurë

nga i zoti i shtepisë.23

Proceset gjyqësore në lidhje me fajet kundër interesit të përgjithshëm që shkelnin normat themelore të këtij Kanuni shqyrtoheshin para krerëve, pleqve ose kuvendeve. Kuvendet merrnin në shqyrtim edhe çështjet gjyqësore me rëndësi të përgjithshme për një fshat, vëllazeri, fis, respektivisht bajrak ose krahinë të tërë. Dënimet e kuvendeve ekzekutoheshin nga gjobtarët. Pra kuvendet ishin njëkohësisht edhe gjyqe. Po ashtu, këshilli i krerëve,si dhe kuvendet nderfisnorë ushtronin edhe funksione të caktuara gjyqësore. Pleqve ju takonte shpërblimi për punët e tyre, i cili ndryshonte sipas karakterit dhe rëndësisë së çështjes. Për fajet në kryerje të detyrës së tij, plaku gjykohej nga vegjëlia e fshatit e cila mund të thërriste në ndihmë edhe krerët. Përveç kësaj, nëse vërtetohej së pleqtë kanë dhënë një vendim të pa drejtë për ta përkrahur njerën palë dhe kundër normave kanunore, ata, si një dënim moral nuk i merr më asnjeri për plak, përndryshe, krerët dhe pleqtë për vepra të tjera penale gjykohen sikurse edhe pjestarët e tjerë të fshatit,vllazërisë ose fisit. Pra,si rregull,egziston një barazi formale procedurale midis fshatarëve dhe malësorëve megjithëse përjashtimet që i njeh Kanuni i Lekë Dukagjinit

Po aty, f. XXXIII-XXXIV.

Libri i Pare, Kreu i Pare, Kanuni i Leke Dukagjinit.

Kanuni i Lekë Dukagjinit, Permbledhur dhe kodifikuar … vep. e cit., f. LXXXVII.

Po aty, f. CV.

20



lidhur me pronikët dhe egzekutimin efektiv të dënimit të cilat shkojnë në favor të krerëve dhe famullitarëve. Përveç proceseve gjyqësore me interes për kolektivin, Kanuni i Lekë Dukagjinit njeh edhe procese të atilla gjyqësore me interes për dy palët ndërgjyqëse. Këto procese ju përmbahen rregullave të njejta proceduriale si në rastin kur kanë për objekt çështjet penale, ashtu edhe kur shqyrtojnë konflikte me karakter civil.

Në këto situata zakonisht secila palë në konflikt zgjidhte nga një plak për arbitër. Në çështje të rëndësishme numri i pleqëve mund të shtohej. Palët ndërgjyqëse detyroheshin tja dorëzonin pengun pleqve para se të fillojë gjykimi, dhe në këtë mënyrë ata jo vetëm që japin pëlqimin e tyre që të fillojë shqyrtimi, por njëkohësisht obligohen se do të respektojnë vendimin e pleqve. Po ashtu marrin përsiper detyrimin që tua paguajnë shpërblimin pleqve. Si peng mund të dorezoheshin armët, plumbi, kutia e duhanit etj. Kësisoj,shqyrtimi i konflikteve para pleqëve zë të ngushtojë fushveprimin e

vetgjyqësise,ndonsë kjo nuk u zhduk në tërësi,pasi gjurmet e saj hasen edhe sot.24 Në Këshillin e pleqve merrnin pjesë vetëm burra në moshë madhore, sipas mendimit që gratë

e të rinjtë nuk mund të pleqnojnë, apo gjykojnë drejt.25 Kanuni i Leke Dukagjinit përcaktonte në mënyrë shteruese, përbërjen e keshillit të pleqëve. Ata mund të ishin "të

parët e vllaznive a krenët e fiseve"26, po ashtu Pleq thirreshin edhe burrat e njohur per

"urti, e qi jane regjë ndër gjygje e pleqni"27e legjitimiteti prej të cilit buronte forca e tyre

vendimarrëse mbeshtetej në themel të tagrit kanunor.28 Pushteti gjyqësor, ishte i lidhur me këtë instance vendimarrëse, e cila përbënte organin e vetëm që mund të organizohej,

të vepronte dhe më pas të ofronte drejtësi nëpërmjet vendimeve të saj.29 Për zhvillimin e gjykimit duhej të kishte padi gojore nga i dëmtuari ose përjashtimisht, padia “ex officio”

kur autori kapej në flagrancë apo i dëmtuari nuk kishte të afërm.30 Kanuni i Lekë Dukagjinit nuk parashikonte mundësi ankimi për të dënuarin, me vendim të Këshillit të Pleqve. Ky vendim jepej dhe ekzekutohej publikisht, për këtë Pleqte vepronin"ku me urti, ku me fuqi bashkë me katund e nder kërcnime të randa fort do të lypin krahin e Krenvet e

të djelmvet të Flamurit, për të pruin ne mend të dalunin mendësh",31 por paraprihej nga pyetja e të akuzuarit si dhe nga rrugët e marrjes së provave. Duket se mos parashikimi i rrugëve të ankimit, por edhe mënyra e procedimit, vinte në proporcion të drejtë me besimin që rrethonte Këshillin, e me integritetin që karakterizonte secilin pjestar të tij, fjala dhe drejtësia e të cilëve nuk diskutohej.

Në Kanunin e Lekë Dukagjinit përzihen hera herës norma të të drejtës kanonike me ato të së drejtës zakonore. Dihet se e drejta kanonike dhe e drejta zakonore ishin dy sisteme

juridike krejt të ndryshme.Hera herës këto sisteme perplaseshin me njëra tjetren.32 Kanuni i Lekë Dukagjinit, nuk përben burimin e vetëm të së drejtës zakonore shqiptare. Kanuni i Skënderbeut, Kanuni i Lekë Dukagjinit Varianti i Pukës, Kanuni i Lumës si dhe Kanuni i Labërisë përbëjnë shtyllat burimore të kësaj të drejte popullore, të pa shkruar. Studiues vëndas dhe të huaj që janë marrë me të drejtën zakonore shqiptare

Po aty, f. CV-CVI.

Koço Nova, E drejta zakonore shqiptare pjesa I, botim i vitit 1989, f. 5.

Libri i Njimbdhetët, nye i njiqindekaterdheteparë, paragrafi 992.

Po aty, paragrafi 994.

Po aty.

Po aty, paragrafi 993.

Nova. Proçedura Penale, pjesa përgjithshme, botim i vitit 1966, f. 11.

Libri i Njimbdhetët… vep. e cit., paragrafi 996.

Grup autoresh. Historia e shtetit … vep. e cit., f.234-235.

21



ose me institute të veçanta të saj janë përqëndruar kryesisht në Kanunin e Lekë Dukagjinit, kjo edhe për faktin se Kanuni i Labërisë në përmbajtje të tij përputhet me

të.33 Por e drejta zakonore, pavarësisht larmishmërisë së burimeve dhe diversitetit që shfaqte në varësi të zonave apo krahinave, ngrihej mbi disa parime themelore që përbënin shtyllat e përherëshme të saj, si barazia e njerëzve nga gjaku, nderi vetjak, mikpritja dhe besa.Këto parime ishin të zbërthyera në norma të shumta që përbënin themelin e këtij corpus juris.Të gjitha normat e tjera me karakter statutor, penal, civil, familjar,

procedurial etj, përbënin arkitekturën e kësaj ndërtese madhështore.34

1.2 Periudha e sundimit Osman

Perandoria Osmane ishte një monarki absolute, teokratike. Kryetari i shtetit ishte Sulltani, njëkohësisht mbajtës i sovranitetit dhe i pushtetit real qeverisës. Njëkohësisht, ai, kishte dhe titullin kalif që do të thotë zëvëndës i profetit ose padishah, qe ka kuptimin e perandorit.Pas pushtimit osman në Shqipëri, ashtu si në gjithë Perandorine Osmane, kanë vepruar normat juridike të imponuara nga sunduesi, konkretisht: a) Sheriati b)

Kanunametë c) Kapitulacionet.35 Gjatë pushtimit turk u vendos sistemi gjyqësor fetar i sheriatit ose fikhut. Në qytet dhe fshat afër tyre u vendosën gjykatat e kadiut, që vepronin sipas rregullave të kuranit, të detyrueshme për çdo musliman. Në çdo vilajet kishte kadilerë, të emëruar nga Sulltani dhe të pavarur nga sanxhakbeu ushtarak. Ata gjykonin

vetëm dhe kishin kompetenca të shumta.36 Sheriati ishte ligji fetar, një farë kushtetute e detyrueshme për të gjithë myslimanet. Ai përfshinte tërësine e normave fetare dhe juridike të së drejtës myslimane. Burime të kësaj të drejte ishin Kurani, tradita, gjykimet dhe vendimet e katër imameve të parë, analogjia. Krahas sheriatit, në Perandorine Osmane zbatoheshin edhe norma të tjera të sanskionuara në periudha të ndryshme nga Sulltani. Sheriati nuk i njihte askujt të drejtën e ushtrimit të funksionit legjislativ në kuptimin e tij të mirëfilltë, madje edhe vetë Sulltanit, Sovran i vetëm i të gjithë muslimanëve, zëvëndës i profetit Muhamed, i njihej e drejta për të ushtruar veprimtari të kufizuar legjislative.

Por, me kalimin e kohës, si rrjedhojë e shtrirjes së Perandorisë Osmane mbi vende e popuj të ndryshëm me tradita, zakone e besime të tjera, udhëheqësit e shtetit turk u gjetën

para problemeve të shumta te cilat nuk mund te zgjidheshin në bazë të sheriatit. Për këtë arsye ata u detyruan të nxirrnin ligje laike të quajtura “Kanune”. Ato përmbanin dispozita që u referoheshin çështjeve të ndryshme, veprimtarisë së shtetit në tërësi, ose krahinave të veçanta të perandorisë. Ndërsa Kapitulacionet ishin marrëveshje të pa barabarta ndërmjet Turqisë dhe shteteve europiane. Në bazë të tyre ishte vendosur një regjim i veçantë për përfaqësuesin e këtyre shteteve, si dhe për qytetarët e tyre që qëndronin ose kalonin në tokat e Perandorise Osmane. Kapitulacionet ishin një tërësi të drejtash, imunitetesh e

privilegjesh në dobi të shteteve europiane.37 Në kohën e Perandorisë Osmane një pjesë e krahinave shqiptare kishin autonomi lokale apo siç mund ta quajmë ndryshe, vetqeverisje lokale brenda kesaj perandorie dhe nën sovranitetin e

Ismet Elezi, “Edrejta zakonore e labërisë“, Tirane, 1994, f. 12.

Grup autoresh. Historia e shtetit … vep. e cit., f. 237.

Po aty, f. 199-209.

Halim Islami, “Demokratizimi i legjislacionit Penal”, Luarasi ,Tirane 2000, f. 17-19.

Grup autoresh, Historia e shtetit … vep. e cit., f. 199-209.

22



lartë të Sulltanit38, në këto kushte politike specifike, ku pushteti politik i qëndrës, nuk ishte i plotë në pjesë të caktuara të territorit perandorak, ishte e natyrshme që përpara

ligjit të zymtë turk të sheriatit, shqiptarët t’i riktheheshin kanunit të tyre mijëvjeçar.39 Në të kundert me sa ndodhte në zonat apo krahinat autonome, gjatë periudhës së egzistencës

së Pashallëkut të Shkodrës mbeti në fuqi e veproi legjislacioni i pushtetit osman.40 Edhe pas ligjësimit të Pashallëkut të Janinës, Ali Pashë Tepelena, nuk u prek organizimi i

drejtësisë, por zbatohej sheriati dhe kanunametë si dhe urdhëresat e Ali Pashait”,41 por ai kishte të drejtën e rishikimit të vendimeve gjyqësore, shqyrtonte dhe zgjidhte vetë edhe

kryesisht konfliktet civile e penale.42

E drejta Penale në Perandorine Osmane dallohej për karakterin e saj të ashpër.Talioni mund të zbatohej për vrasjet dhe plagosjet, kur e kërkonte i dëmtuari apo personat e afert të të vrarit. Në vënd të këtij dënimi, me pëlqimin e personave të përmendur, mund të detyrohej fajtori të shpërblente dëmin me pasuri. Talioni zbatohej nën mbikeqyrjen e kadiut. Kur në zbatim të këtij dënimi, fajtori duhej ti pritej ndonjë organ ose pjesë e trupit, për këte ngarkohej një person i aftë në mënyrë që të mënjanoheshin rreziqet e tjera për jeten dhe shëndetin. Talioni nuk mund të zbatohej ndaj grave në kohën që ishin

shtatzëna. Gjithashtu ky lloj dënimi nuk mund të kërkohej ndaj të paralindurve.43 Në bazë të sistemit penal osman, procedimi penal fillonte vetëm me kërkesen e të dëmtuarit, me përjashtim të krimeve kundër pushtetit osman. Procedura e gjykimit ishte e thjeshtë, pa formalitetet e procedurës perendimore.Ndërgjyqesit muslimanë ishin të barabartë midis tyre, por gëzonin privilegje në krahasim me jo muslimanët.Seancat zhvilloheshin në territorin e xhamisë dhe aty ekzekutoheshin vendimet, me përjashtim të dënimit me vdekje apo dënimit me gjymtim. Prova të rëndësishme konsideroheshin shkresat, dëshmia dhe pohimi i te akuzuarit. Beja lejohej kur nuk kishte prova ose për të rrëzuar një prezumim në favor te palës tjetër. Kur i akuzuari e pohonte fajin, nuk merreshin prova te tjera.Beja zbatohej vetëm per te akuzuarit per vjedhje. Ajo bëhej ne xhami ose në ndonjë vend të shenjtë.

Në shekullin e XIX, në kuadrin e reformave të Tanzimatit, u krijuan gjykatat shtetërore ose nizamije, të cilat vepronin në bazë të Kodit të procedures penale otomane të vitit 1879, që kishte si model atë të Napoleonit, të vitit 1808. Ky kod përshtati sistemin procedurial të përzier dhe sanksionoi parimet e organizimit dhe procedurës gjyqësore franceze të ndarjes së pushteteve, të patundshmërisë së gjyqtarëve, të barazise së palëve, të mbrojtjes me avokat, gjykimit me dyer të hapura, oralitetit, të çmuarjes së provës sipas

bindjes së brendshme të gjyqtarit etj. Ai u zbatua në Shqipëri jo vetëm nga gjykatat nizamije, por edhe nga gjykatat shqiptare të krijuara pas pavaresisë. Sipas Kodit të procedurës penale otomane, ndjekja penale ushtrohej nga prokurori, kurse hetimet kryheshin nga gjyqtari hetues, vet ose nëpërmjet policisë gjyqësore. Në përfundim të hetimeve, gjyqtari hetues ia dërgonte çështjen prokurorit, i cili vendoste, sipas rastit,

kalimin në gjykatë ose pushimin e saj.44 Shqyrtimi i çështjeve penale e civile bëhej nga

38 V. Meksi, “Autonomia e lokale e krahinave shqiptare gjatë pushtimit Osman” botim i viti 1965, Drejtësia Popullore, Nr 6.

Kadare Ismail, “Eskili ky humbës i madh” Tirane 1990, f. 109.

G. Gjika, “Institucionet osmane dhe pashallëqet feudale shqiptare” botim i vitit 2001, f. 218-227.

Ismet Elezi, “E drejta zakonore e Labërisë në planin krahasues”, f. 41.

G. Gjika, Institucionet osmane … vep. e cit., f. 218-227.

Grup autoresh, Historia e shtetit … vep. e cit., f. 204.

Islami. Demokratizimi … vep. e cit., f. 17-19.

23



Kadiu i cili gjykonte i vetëm pa anëtarë. Kadiu ishte i detyruar t’u përmbahej disa rregullave elementare mbi formulimin e kërkesave dhe të pretendimeve të palëve dhe provave që duheshin paraqitur nga palët. Për kryerjen e veprimeve procedurale nuk kishte afate. Kadiu kishte detyrë të përpiqej që çështjen ta përfundonte brenda një seance. Barrën e provës e kishte akuzuesi me përjashtim të rasteve kur të akuzuarit, të pandehurit i gjendej një send, armë, objekt në banesë për të cilin ishte i detyruar të shpjegonte. Në këto raste lejohej edhe përdorimi i torturës për të detyruar të akuzuarin për të treguar

origjinën e sendit, armës, etj.45

Legjislacioni i ri synonte ti jepte frymëmarrje të gjithë strukturës së drejtësisë, ndaj në të sanksionohej zyrtarisht parimi i ndarjes së pushteteve, pavarësia e gjyqtarëve dhe gjykatave, bindjes së brendëshme të gjyqtarit, e drejta e mbrojtjes me avokat, si dhe e drejta e ankimit. Legjislacioni penal Otoman i kësaj kohe, shënoi arritje të rëndësishme

në përsosjen e legjislacionit në tërësi dhe në drejtim të luftës kundër kriminalitetit.46 Në mënyre të pa shmangëshme, legjislacioni Osman gjeti zbatim edhe në trojet shqiptare, për shkak të varësisë politike që këto të fundit kishin ndaj Perandorisë. Por siç do të trajtojmë në mënyrë të zgjeruar në vijim, varësia e trojeve shqipëtare ndaj legjislacionit osman, nuk merr fund automatikisht me pavarësimin e Shtetit Shqiptar, por do të vijonte edhe për një periudhë kalimtare, midis aktit historik te pavarësisë nga njëra anë dhe konstituimit të institucioneve dhe legjislacionit kombëtar nga ana tjetër.

Instituti i procedimit penal në vitet 1912-1939

Aspekte të përgjithshme historike

Shteti shqiptar, filloi jetën e pavarur që nga viti 1912, pikërisht pas aktit të madh kushtetues të shpalljes së pavaresisë më 28 nëntor 1912. Duke pasur parasysh se e drejta është tëresia e rregullave të sjelljes, të vendosura ose të sanksionuara nga pushteti

shtetëror, zbatimi i të cilave sigurohet me anë te fuqisë shtrënguese të shtetit,47 ndryshimet politike në perandorinë osmane, të cilat në rrafshin e interesave tona

kombëtare identifikohen me pavaresinë politike të Shqipërisë, si dhe me fundin e autoritetit komandues vertikal të Portës së Lartë, do të sillte si pasoje legjislative, humbjen e fuqise së ligjeve osmane, pas zhbërjes së forcës garantuese të tyre.

Por, ky proces, që zhbënte ligjet osmane, nëse do të ndodhte menjeherë, do të kërkonte formësimin dhe miratimin e menjehershëm të legjislacionit kombëtar shqiptar, për të shmangur vakumet ligjore dhe mungesën e rendit juridik, proces ky thuajse i pa mundur në pikëpamje objektive, duke marrë parasysh kohën që kërkon hartimi i një legjislacioni të ri por edhe njohja e qytetarëve me të para hyrjes në fuqi. Kështu me vendim të Qeverisë Vlorës u vendos që do të zbatohej legjislacioni egzistues i shtetit turk. Gjykatat vazhduan të ndiqnin rregullat e organizimit gjyqësor të Perandorisë Osmane dhe zbatonin

ligjet materiale e proçeduriale turke.48 Edhe pse koha në dispozicion ishte mjaft e shkurtër, hartimi i një legjislacioni të ri sipas modeleve perëndimore ishte një nga

Gjika. Institucionet osmane… vep. e cit., f. 205, 206.

Elezi. Zhvillimi historik… vep. e cit., , f. 18.

Omari. Parime dhe institucione… vep. e cit., f.168.

N.Papuli, ”Organizimi i shtetit të parë shqiptar” Drejtësia Popullore, Nr 5, botim i vitit 1962, f. 32.

24



planet e afërta të Qeverisë së Vlorës. Krahas zhvillimeve të legjislacionit kushtetues, spikaste edhe zhvillimi i degëve të tjera e veçanerisht, i së drejtës administrative, asaj

penale e procedurale penale.49 Një ndër aktet e para të shtetit shqiptar ishte “Kanuni i Zhuries”, që mban datën 10 maj 1913. Kanuni i ndante fajet në dëme (kundravajtje), faje të vështira (delikte) dhe faje të shëmtueme (krime). Dy të parat shqyrtoheshin nga gjykata jokolegjiale, kurse krimet nga pleqësia, si perfaqësi e popullit, që quhet juri. Ndonëse nuk

gjeti zbatim të plotë e nuk pati jetë të gjatë, Kanuni i Jurisë mbetet një akt historik.50 Ky Kanun ishte një akt me karakter organik e procedural, dhe një vëmendje te posacme ja kushtonte organizimit gjyqësor dhe të drejtës procedurale penale. Krahas parimeve më demokratike të gjykimit, si ai i përfaqësimit në gjykim, dhe gjykimi i hapur e publik, Kanuni i Zhuries kujdesej edhe përmes masave drastike për të parandaluar njëanshmëritë

dhe për të ruajtur objektivitetin në gjykim.51 Përveç rregullimeve të tjera ligjore, në këtë kanun të bën përshtypje fakti se, praktika e përparuar perëndimore e gjykimit me Juri u

gërshetua me përvojën zakonore shqiptare të kolegjialitetit.52

1.3.2 Statuti Organik i Shqipërisë

Për sa i përket veçorive kryesore që e karakterizonin, ky statut mund të konsiderohet një

akt me karakter kushtetues, liberal, por jo demokratik.53Në bazë të Statutit të vitit 1914, që është ligji i parë kushtetues i shtetit shqiptar, sistemi gjyqësor përbehej nga këto hallka: Këshilli i Pleqve, gjyqtarët e paqit, gjykata e shkallës së parë dhe gjykata e

apelit.54 Këshilli i Pleqve ngrihej në çdo fshat dhe gjykonte çështjet që dënoheshin me gjobë. Gjykatësit paqtues do të emëroheshin nga Princi dhe do të gjykonin çështjet civile e penale, të cilat mund të ishin të apelueshme ose të paapelueshme, sipas shkallës së rëndësisë dhe të rrezikshmërisë shoqerore. Gjykatat e Shkallës së Parë ngriheshin në çdo Sanxhak e Kaza, sipas nevojës që paraqitej. Ato shndërroheshin edhe në gjykata tregtare, kur paraqiteshin për shqyrtim çështje tregtare, sipas përvojes së Perandorisë Osmane. Gjithashtu, ato gjykonin në shkallë të dytë çështjet penale të ankimuara. Parashikohej krijimi i tri gjykatave të apelit, selitë e të cilave do të caktoheshin nga qeveria. Ato ishin kompetente për gjykimin në shkallë të dytë të të gjitha çështjeve të ankimuara që ishin

gjykuar nga gjykatat e shkallës së pare.55

1.3.3. Statuti i shtetit shqiptar

Statuti i Shtetit Shqiptar, u miratua në vitin 1922 nga këshilli kombëtar. Ai e shpallte veten, si një ligj themelor të shtetit shqiptar derisa një kuvend kushtetues të vendoste një statut përfundimtar, e nga ana tjetër linte të hapur mundësinë, që nëpërmjet një procedure të dallueshme nga ajo që aplikohej për ligjet e zakonshme, për ndryshime dhe plotësime të tij. Në të gjenin sanksionim arritjet më të mira europiane, duke u

Aurela Anastasi, “Historiae te drejtes Kushtetuese ne Shqiperi”. Pegi. Tirane 2007 f. 17.

Grup autoresh, Proçedura Penale, Morava, Tirane 2012, f. 9.

Anastasi. Historiae te drejtes.. vep. e cit., f. 19.

Nova. Zhvillimi i organizimit… vep. e cit., f. 61.

Anastasi. “Institucionet politikedhe e drejta Kushtetuese ne Shqiperi 1912-1939”, Tirane,1998, f. 35-38.

Grup autoresh , Proçedura…vep. e cit., f. 9-10.

Anastasi. Historiae te drejtes… vep. e cit., f. 40-45.

25



afirmuar parimet kryesore dhe të drejtat dhe lirite themelore të njeriut. Po ashtu, gjejnë pasqyrim edhe një sëre parimesh të tjerë, si parimi i ligjshmërisë, parimi i barazisë së të gjithë qytetarëve para ligjit, parimi i laicitetit të shtetit, por edhe liritë dhe të drejtat

themelore të njeriut.56

Statuti i Shtetit Shqiptar, ndalej edhe në pushtetin gjyqësor.Ai sanksiononte, me këtë rast, një tjetër parim të njohur, atë të pavaresisë së gjykatave. Statuti trajtonte çështjet kryesore të kësaj veprimtarie. Këto çështje kishin të benin së pari, me menyrën e shqyrtimit dhe të dhënies së vendimit nga ana e gjykatave, e së dyti, me emërimin e gjyqtarëve dhe parimin e moszëvendësimin e tyre. Për mënyrën e shqyrtimit dhe të dhënies së dënimit nga ana e gjykatave, në statut shpallej se “çdo gjykim duhet të përmbajë artikujt e ligjit ku mbështetet”. Në këtë rast ndiqej maksima e njohur e kushtetutave demokratike “nullum crimen, poene, sine lege”. Me këtë parim, deputetet përpiqeshin të vinin pengesa juridike-kushtetuese për aktet e arbitraritetit të gjykatave dhe të aparatit shtetëror në pergjithësi. Për emërimin e gjyqtarëve dhe mos zëvendësimin e tyre, Statuti përseriste, gjithashtu, qëndrimin e njohur të jurisprudencës në këto çështje. Emërimi bëhej nga i ashtuquajturi pushtet ekzekutiv, një komision i posaçëm pranë Ministrisë së Drejtësisë bënte propozimet përkatëse, të cilat i kalonin qeverisë, e prej saj, Këshillit të Lartë. E njëjta mënyre ndiqej edhe për emërimin e prokurorëve pranë gjykatave. Pas emërimit të të tyre, ata nuk mund të largoheshin nga detyra, veçse në rastet e pelqimit të vet, të mbushjes së

moshës së pensionit, dhe të një vendimi gjyqësor.57 Pas Kongresit të Lushnjes, me dekretin e Këshillit të Naltë, të dates 11.1.1921, u krijua sistemi gjyqësor, që përfshinte 18 gjykata paqtuese, 7 gjykata të shkallës së parë dhe një gjykatë diktimi me qëndër në Shkodër. Ky sistem u ndryshua me ligjin e datës 27.1.1923 i cili parashikonte gjykatat paqtuese, gjykatat fillore dhe gjykatën e diktimit me qëndër në Tiranë. Në këtë ligj u shpallën parimet demokratike për emërimin dhe patundshmërinë e gjyqtarëve, për

sigurimin e së drejtës së mbrojtjes, për karakterin publik të gjykimit.58 Kujtojmë se rrjeti i gjykatave të sipër përmendura, u miratua, me dekret, nga Keshilli i Naltë, një institucion me kompetenca ekzekutive, formësuar nga Statuti i Shtetit Shqiptar.

Me dekretin datë 2.5.1925 “Për Organizimin e Gjykatave të Drejtësisë”, sistemi gjyqësor iu përshtat ndarjes administrative. Gjykatat e shkallës së parë ngriheshin në qëndrën e çdo

prefekture dhe nënprefekture,59 kurse ato të apelit në çdo qëndër prefekture.60 Gjykata e diktimit ndahej në dy degë, penale e civile dhe gjykonte vetëm në shkallë të dytë. Pranë

saj vepronte Kryeprokurori.61Përsa i përket kompetencave, Gjykata e shkallës së parë, bëjnë dhe hetime të çështjeve kriminale, në vëndet ku ka gjykata të Apelit hetimet e çështjeve kriminale bëhen nga Gjyqtari hetues. “Gjykimet e gjykatave të apelit janë të

diktueshme por, gjykimet mbi çështjet kriminale i shtrohen diktimit vetiu”.62 Ndërsa, si institucione që do të ishin kompetente për ushtrimin e ndjekjes penale, ligji parashikonte

Prokurorin dhe Gjyqtarin Hetues.63 Detyra kryesore e Prokurorit, ishte mbrojtja e të drejtave të përgjithëshme, kujdesi për zbatimin e ligjit si dhe sigurimi i qetësisë.

Po aty, f. 50-51.

Grup autoresh,Historia e shtetit … vep. e cit., f. 341-342.

Grup autoresh, Proçedura… vep. e cit., f. 10.

Dekreti nr. 37, date 2.5.1925 “Per organizimin e gjykatave te drejtesise”, Neni 1.

Po aty, Neni 4.

Po aty, Neni 8.

Po aty, Neni 13.

Po aty, Nenet 10-13.

26



Institucioni i Prokurorisë, si një organ qëndror i hetimit, vepronte si një organ hierarkik. Kryeprokurori ka kompetenca direkte së pari ti drejtohet Ministrise së Drejtësisë, e më pas bën gjithë veprimet e duhura ligjore, në rastet kur merr dijeni për shkelje të kryera nga një nëpunës i drejtësise.

Kur gjykimi i një nëpunësi të drejtësisë i përket gjyqit te nalte të Shtetit, detyren e Prokurorit e bën Kryeprokurori ose në pamundesi të veprimit nga ky i fundit ka të drejtë

të veproje ndihmesi i tij. Prokurori ka të drejtën e kontrollit ndaj gjykatave.64 Ky sistem u përmiresua më tejë me ligjin e datës 1.4.1929 që parashikonte këto hallka: gjykatat pajtuese, gjykatat fillore dhe gjykaten e diktimit që gjykonte edhe në themel si gjykata e apelit, e cila u suprimua. Gjatë periudhës nga viti 1925 deri në vitin 1932 u bë e mundur të vendosen themelet e një legjislacioni të ri shqiptar, mbështetur në parimet e së drejtës

europiane e sidomos atë italian e francez.65

1.3.4 Periudha e Republikës 1925-1928

Me porosi të Kryeministrit dhe me dekret të Këshillit të Lartë të Regjencës, më 17 janar 1925, rifilloi punimet Kuvendi Kushtetues. Me 21 janar ky Kuvend e shpalli Shqipërine,

Republike Parlamentare.66 Gjatë gjithë periudhës së kësaj republike nuk u vu në jetë ndonjë reformë parlamentare, por u ruajt, me disa ndryshime në kompetencat, sistemi gjyqësor i mëparshem, që ishte krijuar me ligjin datë 28 janar 1923 “Mbi Organizimin e Gjyqeve”. Megjithatë, në bazë të nenit 102 të Statutit Themeltar gjatë periudhes së kësaj Republike, çdo gjyqtar dhe prokuror emërohej me dekret të kryetarit të republikës, mbi propozimin e ministrit të drejtësisë. Gjatë kësaj periudhe vepronin edhe gjykatat fetare të secilit nga tre besimet, te cilat ishin kompetente të shqyrtonin e të zgjidhnin vetëm çeshtjet e lidhura me padi për: a) kurorëzim b) shkurorëzim c) detyrim për ushqim, të rrjedhur nga martesa. Gjykatat Ushtarake të Posaçme e cila përbehej nga tre oficerë, dy anëtarë civile dhe një prokuror civil. Kjo gjykatë kishte për detyrë të hetonte të gjitha çështjet për krime, me të cilat ishte “shkaktue prishja e qetësisë së brendshme” si dhe të dënonte të pandehurit përkatës pavarësisht nga grada apo cilesia e tyre.

Gjykata e Posaçme Politike, e cila kryhesohej nga një oficer, kishte në përberje të saj dy gjyqtarë civilë dhe dy oficerë, të zgjedhur nga ministria e drejtësisë dhe ministria e punëve të brënedshme. Hetimet për krimet politike kryheshin prej policisë ose xhandarmërisë dhe i paraqiteshin prefektit përkates, i cili kur çmonte se hetimet ishin të plota, ia parashtronte aktet prokurorit pranë gjykatës së posaçme politike. Vendimet e kësaj gjykate ishin të formës së prerë dhe miratoheshin nga ministri i brëndshem, ndërsa kur përmbanin denime me vdekje, miratoheshin nga Kryetari i Republikes. Gjykata e Larte e Shtetit, përbëhej nga pesë senatorë dhe nga kryetarët e degës penale e civile të Gjykatës së Diktimit. Gjersa të përfundonte gjykimi i çështjes penale përkatëse, të peste

senatorët shkeputeshin nga senati, duke u shnderruar në trup gjykues.67


Grup autorësh, Historia e shtetit…vep. e cit., f . 387.

Anastasi. Historiae te drejtes… vep. e cit., f. 61-62.

Grup autoresh, “Historia e shtetit dhe e se drejtes ne Shqiperi”, Luarasi,T irane 2007, f. 371-372.

27



1.3.5 Periudha e Mbretërisë Shqiptare 1928-1939

Ndryshimi i formës qeverisëse të shtetit shqiptar, nga Republikë në Monarki, ndodhi në një situatë të komplikuar politike, në rrafshin e brëndshëm po ashtu edhe në pikpamje të ndërthurjes së interesave të fuqive të huaja mbi vëndin tonë. Pengesa kryesore ligjore për këtë shndërrim krijohej nga paragrafi i fundit i artikullit 101 të

“Statutit Themeltar të Republikës Shqiptare”, i cili përcaktonte shprehimisht së forma

republikane e shtetit nuk mund të shndërrohet me asnjë mënyrë.68 Pikënisjen e kësaj rruge proceduriale e shënoi mesazhi i 1 qershorit 1928 që Ahmet Zogu, ne cilësinë e Kryetarit të Republikës i drejtoi të dyja dhomave të parlamentit. Në këtë mesazh ai kërkonte që ato të mblidheshin në sesion të jashtëzakonshëm për të biseduar dhe për të vendosur mbi rishikimin e ketij statuti, i cili ndër të tjera nuk parashikonte disa organe shume të rëndesishme. Duke iu përgjigjur këtij mesazhi të dyja dhomat e parlamentit, vendosën nevojën e rishikimit të përgjithshem të satutit. Nenit 141 i shtuan një shtojcë, e cila autorizonte se “Rishikimi i përgjithshëm i Statutit i përket Asamblese Kushtetuese”.

Të nesërmen Ahmet Zogu nxori dekretin, për zgjedhjen e perfaqesuesve në Asamblene Kushtetuese, të cilat u mbajtën më 17 gusht 1928. Asambleja Kushtetuese i filloi punimet e saj në Tirane, më 25 gusht, e pas mbylljes së diskutimeve, që e shoqëruan atë, më 1 shtator 1928 kjo asamble miratoi nenin 1 të Statutit thermeltar të ri, duke shpallur

Shqipërinë “Mbretni Demokratike, Parlamentare e të Trashëgueshme”.69

Gjatë periudhes së Mbretërisë, legjislacioni shqiptar në përgjithësi, dhe ai penal në veçanti pësuan zhvillim cilesor si në pikepamje të volumit ashtu dhe të mbulimit të

aspekteve të ndryshme. U miratua Statuti Themeltar i Mbreterisë,70 i cili përmbante një pjesë hyrëse tepër të shkurtër, dhe 234 nene të ndara në katër tituj. Ky statut u ndërtua kryesisht mbi modelin e kushtetutës së Belgjikës, por duke huazar disa dispozita nga kushtetutat e mbreterive të atëherëshme të Italisë dhe Bullgarise. Mjaft dispozita të tjera u

morën nga Statuti Themeltar i Republikës Shqiptare.71 Kapitulli i III i Statutit i dedikohej Pushtetit Gjyqësor. Ai, pikë së pari normonte pavarësinë e pushtetit gjyqësor, duke u shprehur se gjyqtarët në dhënien e vendimit janë të pavarur dhe udhehiqen vetëm prej

ligjit, e ndërgjegjes së tyre.72 Po ashtu, siguronte dhe garanci për zbatuesit e ligjit, duke

percaktuar se Gjyqtarët dhe Prokurorët e shtetit janë të pa prekshëm.73 Garanci të tjera procedurale gjenin sanksionim në Statut, i cili shprehej se çdo person ka të drejtë të

mbrojë të drejtat e veta me menyrat e pranueshme nga ligji.74 Garantohej publiciteti i

gjykimit75, argumentimi i vendimeve gjyqësore dhe mbështetja e tyre në ligj76, si dhe të drejtën e të dyshuarit për tu mbrojtur me avokat, e po ketu parashikohej se kur i pandehuri akuzohej për kryerjen e një krimi që sipas ligjit material parashikonte dënim me burgim mbi tre vjet, pyetja e të pandehurit në çdo fazë bëhet detyrimisht me

Anastasi. Historia e te drejtes… vep. e cit., f. 79-80.

Grup autoresh, Historia e shtetit… vep. e cit., f. 373-374.

“Statuti Themeltar i Mbreterise” u miratua me 1 dhjetor 1928 nga Asambleja Kushtetuese.

Grup autoresh, Historia e shtetit … vep. e cit., f. 388.

“Statutit Themeltar te Mbreterise Shqiptare”, Artikulli 118.

Po aty, Artikulli 120.




28



prezencën dhe asistencën e avokatit të të pandehurit.77 Statuti Themeltar i Mbreterise Shqiptare, parashikonte gjithashtu edhe “të drejtat e qytetarëve”, konkretisht të drejtat kushtetuese si, liria e fjalës dhe e shtypit, paprekshmëria e jetës dhe e shëndetit, pronës, banesës dhe fshehtësia e korespondencës, parashikime këto të cilat lidheshin në mënyrë të drejtpërdrejtë lidheshin me procesin procedural- penal, me burimet e provave dhe

mjetet e kërkimit të tyre.78

Hetimet drejtoheshin nga ana e prokurorëve të shtetit të cilët vareshin nga Kryeprokurori

i Shtetit,79 dhe të gjithë prokurorët vareshin nga Ministri i Drejtësisë. Hetimet kryheshin nga gjyqtarët hetues të cilët në përfundim ia dërgonin të gjitha materialet hetimore prokurorit shtetit. Prokurori më pas vendoste për mënyrën e përfundimit hetimeve, nëse e dërgonte për gjykim, formulonte akt-gjykimin në të cilën pasqyronte edhe provat mbi të cilat e bazonte akuzën konkrete.Veprimet e para hetimore kryheshin nga organet e

ministrisë kompetente.80

Legjislacioni penal i periudhës së Mbretërisë përfaqesohet nga Kodi Penal dhe Kodi Penal Ushtarak, në kohë paqeje si dhe nga disa ligje te tjere me karakter procedurial penal, ku përmendim ligjin “Mbi aplikimin e Kodit Penal”dhe ligji “Mbi ndjekjen dhe gjykimin e nëpunësve të shtetit”. Në pjesën e parë të Kodit Penal, gjenin rregullim instituti i ekstradimit, ekzekutimit të vendimeve penale, ndjekjes penale, si dhe ai i

disponimit për provat materiale.81 Gjithashtu përcaktohej mënyra e ushtrimit të ndjekjes

penale në raport me ankimin e të dëmtuarit nga vepra penale.82

Po ashtu gjente rregullim dhe parashikohej përgjegjësia penale e dëshmitarëve, kallëzuesve, ekspertëve e dragomanëve (përkthyesit) për kryerjen e një ekspertimi,

dhënien e dëshmisë, kallëzimi apo përkthimi të rremë.83 Vlen të nënvizohet fakti se për një numër të rëndesishëm veprash penale, kryesisht kundravajtjet, në dispozitat e pjesës posaçme, përcaktohej mënyra e ushtrimit ndjekje penale kryesisht apo mbi ankimin e të dëmtuarit. Kodi Penal i periudhës së Mbretërisë, në tërësinë e tij mbart një seri dispozitash materiale dhe proceduriale, duke mos respektuar kufirin normal midis dy disiplinave. Pavaresisht kësaj, mbetet per tu vlerësuar tërësia që ai mbulon në fushën e garantimit të drejtësisë, duke sjellë një moment të rëndësishëm legjislativ.

Instituti i procedimit penal në vitet 1939-1945

Veçoritë e përgjithëshme të bazës ligjore në fuqi

Pushtimi i Shqipërisë nga Italia dhe më pas nga Gjermania, në vazhdën e anarkisë totale që kishte prodhuar Lufta e Dytë Botërore, solli si pasojë juridike humbjen e sovranitetit shtetëror. Gjatë viteve të pushtimit fashist u ruajtën të paprekura strukturat gjyqësore

ekzistuese.84 Krahas tyre u krijuan edhe struktura të reja të profilit ushtarak, të


Po aty, Pjesa e dytë, titulli i VI-të, i Statutit.



Kodi Penal i vitit 1928, Nenet 6, 7, 9, 22, 37.

Po aty, Neni 94.


Grup autoresh , Proçedura…vep. e cit., f. 11.

29



cilat vepronin pa një korpus të qartë ligjor, e po ashtu pa respektin qoftë minimal të të drejtave të njeriut. Në, këtë linjë, u krijua Gjykata Ushtarake Italiane, ku përveç krimeve të luftës, mori në kompetencë gjykimin e armëmbajtjes pa leje e vepra të tjera pasi nuk

kishin besim në gjyqtarët shqiptarë.85

Dekreti i datës 31.08.1939 “Mbi trupën e armatosur të policisë” bënte parashikime në lidhje me atributet e policisë gjyqësore për kryerjen e veprimeve të para hetimore, duke përdorur mjetet e kërkimit provave dhe marrjen e tyre. Ky dekret, strukturave të policisë dhe atyre të xhandarmerisë u njihte kompetencat e policisë gjyqësore. Gjithashtu, u ndryshua tre vjet më pas me dekret-ligjin “Mbi atributet e autoriteve me funksione policie”. Vlen të theksohet fakti se ky dekret zgjeronte bazën e subjekteve shtetërore të cilëve u njihej e drejta si subjekte proçeduriale që kishin të drejtë të kryenin veprimet e para hetimore. Të tillë funksionarë që u njihej kjo kompetencë procedural-penale ishin edhe kryetarët e komunave, rojet e pyjeve, por edhe disa funksionarë të tjerë që kishin detyra administrative. Në të përcaktohej se e gjithë veprimtaria e oficerëve dhe agjentëve të policisë gjyqësore kryhej bazuar në urdhëzimet e Prokurorit Përgjithshëm të Mbretit. Konstatimet e mësipërme vlejnë edhe për periudhën e pushtimit nazist, i cili po ashtu nuk i kushtoi rëndësi anës legjislative procedurale penale, por u përqendrua në realizimin e objektivave ushtarake, në të cilat tejkaloi jo vetëm të drejtat dhe liritë e njeriut por edhe ligjet e luftës.

Si përfundim për këtë periudhë mund të themi se nga pushtuesit fashist për krimet që hetoheshin e gjykoheshin nga strukturat e tyre është ndjekur veprimtari agresive dhe ajo e terrorit në shkelje flagrante të drejtave dhe lirive të të akuzuarve. Për veprat e tjera penale, organet gjyqësore dhe ato të Prokurorisë në Shqipëri, në pjesën më të madhe, u përpoqën të ruanin e mbronin parimin e ligjshmërisë në gjykimet penale, të zbatonin me korrektësi legjislacionin penal të shtetit shqiptar, ndërsa zbatimi i dekreteve të pushtuesit

u ishte lënë më tepër në kompetencë gjykatave ushtarake të pushtuesit.86Gjatë luftës, për shkak të ndryshimit të epërsisë së forcave, në zona të caktuara u krijuan edhe zona të lira, në të cilat vepronte pushteti i forcave partizane. Në këtë periudhë në zonat e çliruara, pushteti gjyqësorë nga dita në ditë kalonte nga gjykatat në duart e Këshillave

Nacionalçlirimtar apo të njësive të forcave partizane…87 Në luftën kundër kriminalitetit në përgjithësi dhe vrasjeve në veçanti kanë vepruar aktet e Shtabit Përgjithshëm

Nacionalçlirimtar, veçojmë urdhërin “Mbi organizmin e pushtetit ushtarak në prapavija

duke organizuar komandat e qarkut, krahinave, të rojeve partizane” datë 04.08.1943.88

Ndërkaq u krijuan gjyqet partizane, të cilat shqyrtonin “tradhtinë, dezertimin, imoralitetin, plaçkitjen, vjedhjen, vrasjen si dhe krimet dhe fajet e drejtuara kundër Luftës Nacionalçlirimtarë”. Ata gjykonin me procedurë të caktuar, por zbatonin udhëzimet e leëshuara nga Komanda Ushtarake. Më 16 nëntor 1944, Komanda e Pergjithshme e Ushtrisë Nacional Clirimtare miratoi rregulloren “Për funksionimin e Gjyqeve Ushtarake”, e cila përcaktoi strukturën organizative dhe kompetencat e këtyre

Gjykatave. Sipas saj, gjyqi nuk ishte i lidhur nga provat, por e jepte vendimin sipas gjykimit të lirë. Ushtarakët nuk mund të kishin mbrojtës personal civil. Masa e sigurimit percaktohej nga prokurori bashkë me kryetarin, ose një anëtar të këshillit gjyqësor Kjo

I. Nocka,“Gjyqtarët e Shqipërisë gjatë gjysëmshekullit”, Drejtësia Popullore Nr 5 viti 1962 f. 37.

Elezi. Zhvillimi historik… vep., e cit., f. 64.

Nocka. “Gjyqtarët e Shqipërisë… vep. e cit., f. 37.

88Elezi. Zhvillimi historik… vep. e cit., f. 70.

30



procedurë u ruajt edhe në ligjin nr. 41, datë 14.1.1945.89 Për shkak të rrethanave të luftës nuk mund të aplikohej dënimi me burgim. Në zonat e çliruara nuk kishte burgje. Nga dokumentat del se konfiskimi i pasurisë vendosej nga gjykata partizane sipas rastit

konkret.90 Vendimet ishin te pa ankimueshme, por në rastin e dënimit me vdekje çështja i

dërgohej Gjyqit të Lartë Ushtarak.91

Instituti i procedimit penal në vitet 1945–1990

Rregullimet fillestare ligjore sipas dekreteve dhe ligjeve të posaçme

Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, shoqëria shqiptare u përfshi nga ndryshimi i balancave politike dhe strukturore të deri atëherëshme, dhe shënoi hapje ndaj nje organizimi te ri ideologjik që perfshiu në mënyrë të plotë edhe botëkuptimin mbi sistemin e drejtësisë, rolin, funksionin dhe interesat që ai garantonte, e deri tek zhbërja e disa koncepteve të mirëpranuara deri më atëherë në lëmin e procedimit penal. Ligji “Për organizimin e përkohshëm gjyqësor”, nr.59 datë 17.5.1945, hodhi themelet e një drejtësie të re, të rimodeluar sipas interesave të klasës politike në pushtet, idetë e së cilës sapo kishin filluar të implementoheshin në Shqipëri. Pikë së pari, ky ligj krijonte hapesire dhe normonte parimet e përgjithshme mbi të cilat do të konkurohej sistemi i drejtësisë. Neni 2 i ligjit, sanksiononte se vendimet e gjykatave jepen në emër të Popullit Shqiptar, për të vijuar më pas me percaktimet e tjera që shpallnin, pavarësinë e gjyqtarëve në ushtrim të detyrës së tyre, barazine e të gjithë qytetarëve përpara ligjit, përdorimin e gjuhës shqipe gjatë proceseve gjyqësore, publicitetin e gjykimit si dhe të drejtën e mbrojtjes. Percaktime keta, formalisht korrekte, të para në dritën e garantimit të të drejtave të njeriut në procesin penal. Vlen të përmendet, risia tjetër organizative qe servirte ky ligj, krijimin e rrjetit te gjykatave.

Krijohej gjykata popullore e cila në lëndë penale ishte kompetente për gjykimin e të

gjitha shkeljeve që sjellin dënim deri në pesë vjet ose ndëshkim me gjobë.92 Në çdo qendër Prefekture krijohej një gjykatë e prefekturës, juridiksioni i së cilës shtrihej mbi të gjithë territorin e Prefekturës. “Pranë çdo gjykate Prefekture shërbente një kryetar gjykate

dhe si anëtarë një gjyqtar i rëndëshëm dhe tre gjyqtare popullore. Numri i antarëve mund të shtohej me dekret të Ministrit te Drejtesise. Në çdo gjykatë Prefekture shërben edhe një

gjyqtar hetues”,93 i ngarkauar me kompetenca ne fushen e hetimeve paraprake, si dirigjues dhe garantues i procedures hetimore. Gjykata e prefekturës gjykonte në lëndë penale, me pjesëmarrjen e dy gjyqtarëve të rëndëshëm dhe tre gjyqtarë popullorë, duke

marre tashme emrin gjykata kriminale.94 Në kompetencën e gjykatës së Prefekturës përfshiheshin fillimisht të gjitha cështjet penale që nuk bënin pjesë në kompetencën e gjykatës popullore. Gjithashtu në kompetencën e kësaj gjykate ishin të gjitha çështjet që i përkisnin atakimit për falsitet, gjëndjes dhe zotësisë së personave, si edhe gjykimi mbi

Grup autoresh Proçedura… vep. e cit., f. 11.

Ismet Elezi, “Mbi nocionin e krimeve në dokumentat e Luftës Nacionalçlirimtare” Drejtësia Popullore Nr 6 viti 1967, f. 33.

Grup autoresh, Proçedura … vep. e cit., f. 11.

Ligj “Per organizimin e perkohshem gjyqesor” , nr.59 date 17.5.1945, Neni 30.

Po aty, Neni 33.

Po aty, Neni 35.

31



rekurset apelore kundra vendimeve penale të gjykatave popullore.95 Ky ligj, krijonte edhe Gjykatën e Naltë me juridiksion mbi gjithë Shqiperinë.

Ajo kishte në përbërje 8-10 gjyqtarë të rëndëshëm, nga të cilët kryetarët dhe funksionet e saj i ushtronte me anën e Këshillit të Përgjithshëm dhe të dy seksioneve. Këshilli i përgjithshëm gjykonte me pjesëmarrjen e pesë gjyqtarëve, ndërsa seksionet gjykonin me pjesëmarrjen e tre gjyqtarëve. Për formimin e këshillit të përgjithshem thirrej kryetari i seksionit të dytë dhe me radhë këshilltarët e seksionit të parë dhe të dytë, sipas vjetërsisë së shërbimit, me kusht që kur ishte rasti të mos mernin pjesë më tepër se dy nga gjyqtarët që kishin dhënë vendimin e atakuar, dhe gjyqtari relator i çështjes, duhet të caktohej një gjyqtar tjetër. Seksionet dhe Këshilli i përgjithshëm i Gjykatës së Naltë gjykonin në Këshill, veç rasteve në të cilat ligje te posaçme i ngarkonin secilit seksion gjykimin

fillimisht dhe atëherë gjykimi zhvillohej me audiencë publike.96

Trajtesë dhe rregullim gjente institucioni i Prokurorisë. Prokurorët e shtetit mbikqyrin respektimin e ligjeve, administrimin e regullt dhe të shpejtë të drejtësisë, mbrojtjen e të drejtave të personave, duke marrë për këtë qëllim masa konservative të nevojëshme. Bënin ndjekje per ndeshkim të fajeve dhe vendosnin në përmbarim masat e tjera. Në

lëndë penale prokurorët e shtetit vepronin me padi.97 Veprimtaria e tyre profesionale shtrihej në një objekt shumë të gjërë pasi ata mund të merrnin pjesë në çdo padi në të cilën eksistonte një interes publik. Gjithashtu prokurorët e shtetit mernin pjesë në të gjitha gjykimet penale para gjykatës së prefekturës dhe gjykatës së Naltë, ndërsa para gjykimeve që zhvillohen në gjykatat popullore merrnin pjesë kur e çmonin të arsyeshme.Krahas veprimtarisë normale proceduese, ky ligj i ngarkonte Prokurorisë prane Gjykatës së Prefekturës si dhe Prokurorit të Përgjithëshëm, detyra inspektuese. Konkretisht prokurorët pranë gjykatës së Prefekturës detyroheshin të inspektonin rregullisht, çdo tre muaj dhe çdo herë që urdherohej prej Ministrit të Drejtësisë dhe Prokurorit të Përgjithshëm, sekretarinë e gjykatës së prefekturës dhe të gjykatës popullore. Inspektimet në sekretarinë e gjykatës së Naltë kryheshin prej Prokurorit të Përgjithshëm ose ndihmesit e tij.Të njëjtat procedura inspektimi Prokurori i Përgjithshëm

njëherë në vit i zbatonte edhe në drejtim të gjykatës së Prefekturës.98 Ligji krijonte edhe organin e hetuesisë, organikën dhe kompetencat e të cilave i delegonte në ligj të posaçëm. Ndryshime të tjera ligjore u bënë edhe më Ligjin Nr. 1284 datë 09.06.1951, i cili sanksiononte zgjedhjen e gjyqtarëve dhe ndihmës gjyqtarëve nga populli me votim, si dhe ristrukturonte kompetencat e gjykatave ushtarake. Gjykatat popullore gjykonin në shkallë të parë, gjykatat e qarqeve gjykonin si shkallë e dytë, ndërsa për krime të rënda

gjykonin si gjykata të shkallës parë. Ky ligj bazuar në nenin 79 të Kushtetutës, sanksiononte, se drejtësia në Republikën Popullore të Shqiperisë jepej nga Gjykata e

Lartë, nga Gjykatat Popullore dhe nga gjykatat ushtarake.99Gjykata popullore kishte në kompetencë lëndore të shqyrtonte të gjitha çështjet, që me ligj të veçantë nuk i jepeshin

gjykatave ushtarake apo Gjykatës së Lartë.100 Gjyqtarët popullorë si dhe ndihmës gjyqtarët popullorë, zgjidheshin nga shtetasit me një votim të përgjithshëm, të barabartë,

Po aty, Neni 36-37.

Po aty, Neni 39-40.

Po aty, Neni 43.

Po aty, Neni 45.

Ligj "Mbi organizimin Gjyqesor", nr. 1284 date 09.06.1951, neni 1.

Po aty, Neni 21.

32



direkt dhe të fshehtë për një kohë prej tre vjetësh, në zona elektorale që korespodonin me

territorin ku ushtronte aktivitetin gjykata populloren,101 duke implementuar kështu, procedura populiste, të karakterizuara nga mungesa e hallkave profesionale të kontrollit, në procesin e përzgjedhjes së funksionarëve të drejtësisë.

Gjykatat ushtarake shqyrtonin fajet penale ushtarake si dhe faje penale të tjera që me ligj

liheshin në kompetencën e saj.102Ajo shqyrtonte çështjet në këshilla gjyqësorë të përbëra nga kryetari ose një anëtar i gjykatës dhe nga dy ndihmës gjyqtarë, përveç rasteve që ligji i veçantë parashikonte se shqyrtimi i çështjeve bëhet nga tre anëtare të gjykatës

ushtarake.103

Gjykata e Lartë, shënonte pikën më të lartë të hierarkisë gjyqësore në Republikën

Popullore të Shqipërise.104 Ajo vepronte e strukturuar në katër kolegje, e ishte kompetente për kontrollin e veprimtarisë gjyqësore të të gjitha gjykatave, duke shqyrtuar ankimet dhe protestat kundra vendimeve të dhëna nga gjykatat më të ulëta, si dhe duke

shqyrtuar kërkesat për mbrojtjen e ligjshmërisë kundra vendimeve që kishin marrë formë

të prerë.105

Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, shqyrtonte çështjet në keshilla gjyqësorë të perberë nga kryetari ose një antar i Gjykates së Larte dhe dy ndihmës gjyqtarë, ndërsa ankimet, protestat dhe kërkesat për mbrojtjen e ligjshmërise kundra vendimeve të

gjykatave popullore, në këshilla gjyqesorë të përbërë nga tre antarë të Gjykatës së

Lartë.106

Çdo dispozitë në fuqi, që binte në kundershtim me percaktimet e reja që sillte ky ligj

abrogohej menjëherë.107

1.5.2 Rregullimet sipas Kodit të Procedurës Penale të vitit 1953

Me ligjin nr.1650, datë 30.3.1953 u miratua Kodi i Procedurës Penale i cili veproi deri në prill të vitit 1980. Në pjesën e parë të kodit parashikoheshin parimet kryesore proçeduriale, ai i ndalimit të gjykimit dy herë për të njëtën vepër, i gjykimit me dyer të hapura, i barazisë së palëve në gjykimin e çështjes, parimi i prezumimit pafajësisë, provave gjyqësore, ku për herë të parë u parashikua që gjykata e jep vendimin në bazë të provave që merren e shqyrtohen në seancën gjyqësore, detyrimet dhe të drejtat e

subjekteve proçedurial.108Hierarkia gjyqësore sipas këtij kodi, përbëhej nga gjykata popullore, gjykata ushtarake dhe Gjykata e Lartë. Gjykata popullore kishte kompetencë të gjykonte të gjitha çështjet penale, me perjashtim të çështjeve që ishin në kompetencën e gjykatave ushtarake ose Gjykatës së Lartë.

Për sa më lart, në kompetencën e gjykatave ushtarake perfshiheshin109:


Po aty, Neni 29.

103Po aty, Neni 3.

“Kushtetutes se Republikes Popullore te Shqiperise”, 1976, Neni 85.

Ligj Mbi organizimin… cit., Nenet 34-39.

Po aty, Neni 41.

Dispozitat e fundit te Ligjit "Mbi organizimin Gjyqesor", nr. 1284 date 09.06.1951.

Kodi i Proeçdures Penale, Tirane 1953, Nenet 3-12.

Po aty, Neni 25.



Krimet e kryera nga ushtarakët në shërbim, ushtarakë të thirrur në stërvitje mësimore, si dhe nga ushtarakë dhe persona operative të organeve të Ministrisë së Punëve të Brëndshme dhe nga persona te tjerë , të përcaktuar shprehimisht në ligj;

Krimet e kryera nga robërit e luftës;

Krimet kundër shtetit;

Vjedhja e armëve të zjarrit nga depot shtetërore dhe e teknikës luftarake si dhe shitja, blerja dhe mbajtja e tyre;

Krimet e kryera në zona operacionesh luftarake.

Krahas përcaktimeve të tjera, Kodi i Procedurës Penale, sanksiononte edhe kompetencën

e Kolegjit penal të gjykatës së lartë për të gjykuar në shkallë të parë110:

Çështjet me rëndësi të veçantë që dergoheshin për gjykim nga Prokurori i Pergjithshëm.Kolegji Penal kishte të drejtë që këto çështje t’i mbante vetë ose tia kalonte për gjykim cilësdo gjykatë popullore që e sheh të arsyeshme.

Çështjet që kishin të bënin me krimet në ushtrimin e detyrave të kryera nga anëtarët e qeverisë, deputetët e Kuvendit Populllor, ndihmës ministrat, nga kryetari, nën kryetarët dhe anëtarët e Gjykatës së Lartë, nga prokurori i përgjithshëm dhe ndihmësit e tij, nga gjyqtarët popullore, prokurorët dhe ndihmësit e tyre dhe hetuesit e prokurorisë.

Në plotësim të trajtesës së mësipërme, për të plotësuar tablonë e korpusit të kompetencave gjyqësore, vlen të përmendet edhe kompetenca e kolegjit ushtarak të

gjykatës së lartë, në shkallë të pare: 111

Krimet kundër shtetit me rëndësi të veçantë që i dergoheshin për gjykim nga prokurori i përgjithshëm;

Krimet kundër shtetit, krimet ushtarake dhe krime në ushtrimin e detyrës, të kryera nga ushtarakët me përgjegjësi komandant regjimenti e lart dhe nga personat e barazuar me ligj me ta;

Krimet në ushtrimin e detyrës të kryera nga gjyqtarët e kolegjit ushtarak të gjykatës së lartë, nga gjyqtarët e gjykatave ushtarake, prokurorët ushtarakë, ndihmësit e tyre si dhe nga hetuesit ushtarakë.

Në bazë të këtij kodi, ndjekja penale ushtrohej nga prokurori, i cili mund të bënte hetime vetë, apo mund të ngarkonte organet e gjurmimit, të ngarkuara për të kryer veprime të ngutshme si dhe për të hetuar çështje të thjeshta nën mbikqyrjen e prokurorit.

Krimet kundër shtetit hetoheshin nga hetuesia e Sigurimit të Shtetit, që “kontrollohej”

nga prokurori.112 Prokurorët ishin të organizuar në shkallë të parë në prokuroritë e rretheve, në shkallë të dytë në prokuroritë e qarqeve dhe prokurorët e Prokurorisë Përgjithshme. Prokurori, organet e hetimit dhe gjyqtari fillonin çështjen penale kryesisht ose me kallezimin e qytetareve, institucioneve, ndërmarrjeve, organizatave dhe personave zyrtare ose me paraqitjen e vetë fajtorit. Për fillimin e çështjes penale merrej një vendim i arsyetuar, duke u treguar të dhënat faktike dhe nenet e Kodit Penal, në bazë të të cilave fillon çështja, si dhe organi që duhet të hetojë ose të gjykojë çështjen. Prokurori, organet

Po aty, Neni 26.


Grup autoresh, Proçedura Penale… vep. e cit., f. 11-12.

34



e hetimit si dhe gjyqtari, ishin të detyruar të pranonin të gjitha kallëzimet për një krim të

kryer ose që ishte në përgatitje e sipër.113 Kur kishte vend për fillimin e çështjes penale, organet e gjurmimit fillonin hetimet, dhe në çështjet në të cilat ishte e detyrueshme hetuesia, duhet të lajmeronin prokurorin jo më vonë se 24 orë. Prokurori ia u dërgonte çështjen për veprim organeve të hetuesisë, ose organeve të gjurmimit, kur ishte rasti dhe nuk çmohej e nevojshme ndërmarrja e veprimeve të tjera hetimore, ia dërgonte drejt për drejt gjykatës. Në të kundërt me sa më sipër, ndjekja penale nuk mund të fillohej dhe, në qofte se kishte filluar, duhet të pushohej në çdo gjendje të hetimit ose të gjykimit, kur i pandehuri vdiste, kur i dëmtuari hiqte dorë nga kerkesa, kur mungonte kërkesa në çështjet që ndiqeshin vëtem me kërkesen e të dëmtuarit, kur ishte plotesuar afati i përcaktuar për parashkrimin e ndjekjes penale, kur vepra që i ngarkohej të pandehurit nuk kishte elementët e nevojshëm per tu konsideruar si krim, kur ishte dhënë amnisti për veprën e kryer nga i pandehuri, kur i pandehuri Ishte i pa përgjegjshëm, kur i pandehuri nuk kishte mbushur moshën për përgjegjësi penale, kur me vendim të formës së prerë po ai i pandehur është gjykuar për atë krim, apo edhe në raste të tjera të parashikuara nga ligje të

veçanta.114

Hetuesia si organ që kryente veprimtarinë hetimore nën drejtimin e prokurorit, ishte e organizuar pranë prokurorive të rretheve, hetuesit e sigurimit shtetit, hetuesit e qarkut dhe hetuesit pranë Prokurorisë Përgjithshme. Hetuesit e organeve të sigurimit të shtetit, bënin hetime për krimet kundër shtetit dhe për përpjekjen në lidhje me këto krime. Hetuesit e prokurorisë ushtarake ishin kompetente per te kryer hetime për krimet që përfshiheshin në kompetencën e gjykatave ushtarake dhe për të cilat ishte e detyrueshme hetuesia, me përjashtim të atyre që gjenin vend në kompetencën e organeve të sigurimit të shtetit. Hetuesit e prokurorisë së rrethit dhe të Prokurorisë së Përgjithëshme kishin kompetencë

lendore hetime për një numër krimesh të listuara shprehimisht në ligj.115 Menyra se si hetimet nisnin, zhvilloheshin apo si disponohej më pas me rezultatet e tyre, ishin nën kontrollin e prokurorit, i cili merrte dijeni për aktet e hetimeve dhe kishte të drejtë tu jepte udhezime për drejtimin dhe plotesimin e hetimeve, hetuesve, udhezime këto të cilat

ishin të detyrueshme për ta.116Ndaj veprimeve të organeve të hetuesisë njihej e drejta e ankimit tek prokurori, për prokurorin tek prokurori më i lartë dhe ndaj vendimit të

gjykatës në gjykatën me të lartë.117 Ndërsa, kur Prokurori, organet e hetimit ose gjyqtari çmonin se kallëzimi i bërë nuk përmbante elementët e ndonjë krimi, jepnin vendim të arsyetuar se nuk ka vënd për hetime. Në këto raste njihej e drejta e ankimit. Ankimi kundër vendimeve të organeve të hetimit bëhet pranë prokurorit, kundër vendimit të

prokurorit, pranë Prokurorit të Përgjithshem dhe kundër vendimit të gjyqtarit, pranë

Kryetarit të Gjykatës së Lartë.118

Kodi i Procedurës penale parashikonte disa raste kur organi i hetimit, me vendim të

arsyetuar, mund të pezullonte çështjen: 119

1) Kur i pandehuri vuante nga një sëmundje psikike ose nga një sëmundje tjetër e rendë që ndalon hetimin e mëtejshëm të cështjes. Në këtë rast, organi i

Kodi i Proçedures Penale, Tirane 1953, Neni 93-95.

Po aty, Neni 96.

Po aty, neni 114.

Po aty, neni 115.

Po aty, Kapitulli X.

Po aty, neni 98.

119Po aty, neni 193.

35



hetimit, kishte të drejtë të jepte vendim për mbylljen e të pandehurit në një institucion shëndetësor. Pezullimi i çështjes në këtë rast zgjaste derisa të shërohej i pandehuri.

Kur nuk dihej vëndqëndrimi i të pandehurit. Në këtë rast, me lejën e prokurorit, urdherohej kërkimi i të pandehurit. Në çdo rast pezullimi i hetimit vendosej pasi të ishte kaluar afati i caktuar për plotësimin e hetimit ose edhe më parë në qoftë se janë kryer të gjitha veprimet hetimore që mund të kryhen.

Me vendim të arsyetuar, Organi i hetimit, dispononte për pushimin e çështjes në të gjitha

ata raste kur konkludonte se:120

Në të gjitha rastet kur ndjekja penale nuk mund të fillonte apo në qoftë se kishte filluar

duhet të pushojë në çdo gjëndje të hetimit apo gjykimit;121

Kur nga hetimi nuk ishte zbuluar personi që kishte kryer krimin;

Kur nuk klishte prova të mjaftueshme për dërgimin e të pandehurit në gjyq.

Kundër vendimit të pushimit mund të behej ankim para prokurorit që kontrollon hetimet.

Kunder vendimit për pushimin e çështjes mund të bëhej ankim brënda pesë ditëve

përpara Prokurorit të Përgjithshëm.122

Fillimi çështjes penale mund të bëhej edhe kryesisht nga Prokurori, Hetuesi si dhe vetë Gjykata.

Kushtetuta e vitit 1976 e përcaktoi Prokurorinë si organ te kontrollit të zbatimit të ligjeve, me të drejtën e protestës kundër akteve të paligjshme, kurse ndjekjen penale ia ngarkoi

heuesisë. Hetuesia ishte shkëputur nga Prokuroria që në vitin 1974, me dekretin nr. 5139, datë 30.1.1974. “Për unifikimin e hetuesisë, heqjen e saj nga sistemi i

Prokurorisë dhe përqëndrimin e saj në sistemin e Ministrisë së Punëve të Brëndshme”, veprim ky i shoqëruar me uljen e nivelit profesional dhe shtimin e shkeljeve të ligjit procedurial gjatë hetimeve paraprake. Prokurorit ju la e drejta e fillimit të ndjekjes penale dhe miratimit të aktakuzës së hetuesisë për krimet më të rënda. Ndaj shkeljeve të

hetuesisë ai kishte të drejtën e protestës, e cila shqyrtohej nga organi i hetuesisë.123

1.5.3 Rregullimet sipas Kodi të Proçedurës Penale të vitit 1979

Më 1 prill të vitit 1980, me ligjin nr.6069, datë 25.12.1979, hyri në fuqi Kodi i ri i Procedurës Penale. Ai sanksionoi varësinë e gjykatës, prokurorisë dhe organeve të hetimit nga partia shtet. U njohën parimet e udhëheqjes se drejtesise nga politika e partisë dhe lufta e klasave. Ndryshe nga ligjet e mëparëshme, nuk njohu as formalisht parimet demokratike të proçesit penal të tilla si ai i barazisë së palëve, prezumimin e pafajësisë, mbrojtjen me avokat, oralitetin. Por, mbase përcaktimi më alarmant, në pikpamje të garantimit të lirive dhe të drejtave të njeriut, ishte, përjashtimi i prokurorise nga kryerja dhe drejtimi i veprimtarisë hetimore. Veprimtaria hetimore ju ngarkua organit të hetuesisë me të drejta të pakufizuara e të pakontrolluara nga sistemi gjyqesor, jo vetëm

Po aty, Neni 194.

Po aty, Neni 96. 122Po aty, Neni 205 .

123 Grup autoresh, Proçedura… vep. e cit., f.13-14

36



nga prokuroria por edhe nga gjykata. Gjykata nuk ishte pajisur me kompetenca proçeduriale për të vendosur mbi veprimet e paligjshme të organeve të hetimit gjatë hetimit të çështjeve, madje hetuesia procedonte edhe per shqyrtimin e kerkesave ndaj saj, kompetencë kjo,që vuloste përfundimisht zhbërjen e standarteve minimale proceduriale. Kodi i Procedures Penale i vitit 1980, përbente një rast flagrant i cili përziente dhe zëvendësonte me njëra tjetrën, parimet e drejtësise me parimet e linjes ideologjiko-politike të partisë shtet. Në këtë mënyrë procesi hetimor karakterizohej nga mungesa e garancive procedurale, e sidomos nga mungesa e mjeteve të pastra të kontrollit juridik, dhe zëvendesimin e tyre me fraza apo aksioma politike, shumë kuptimëshe në drejtim të interpretimit të zbatuar të tyre. Të gjitha këto sillnin cënimin e lirive dhe të drejtave themelore të njeriut si dhe arrogancën abusive të organeve pa kontroll juridik të hetimit. Prokuroria përcaktohej si një organ që kontrollon zbatimin e përpikte dhe të njëllojte të ligjeve në të gjithë veprimtarine proceduriale penale dhe po ashtu merrte masa që të mos

veprohej në kundërshtim me to.124 Hetuesia ishte organi që zhvillonte hetimet për çështjet penale. Hetuesi vepronte me iniciativë për drejtimin dhe zhvillimin e hetimeve

për zbulimin e veprës dhe të fajtorit, si edhe në marrjen e çdo vendimi.125

Parimisht Kodi i Procedures penale i vitit 1979 në kryerjen e hetimeve ndalonte perdorimin e dhunës fizike ose psikike, si dhe perdorimin e masave të tjera të tilla. Çështja penale fillonte me vendim të arsyetuar të gjykatës, gjyqtarit të vetëm ose hetuesit, kur çmohej se kishte të dhëna të mjaftueshme.

Në kushte të tilla, merrej vendimi për fillimin e çështjes penale, organi i hetimit brënda 24 oreve, një kopje të vendimit ja dërgonte prokurorit. Çështjet penale për disa vepra specifike,

fillonin pas kerkeses se të dëmtuarit,126 por edhe për këto raste, kur vepra penale përmbante rëndësi shoqërore, mund të fillonte edhe me kërkesën e prokurorit.

Çdo ndermarrje, institucion ose organizatë, si edhe çdo shtetas kishte të drejtë dhe detyrë të bënte kallëzim për kryerjen e një vepre penale, në gjykatë, në prokurori, në organet e punëve të brëndshme, në organet lokale të pushtetit dhe në komandat e reparteve

ushtarake.127

Kur vepra penale, për të cilen bëhej kallëzimi, ishte në kompetencën e një organi tjetër ose ndodhte në një vënd tjetër, organi që merr kallezimin, ia dergon atë menjeherë organit

kompetent.128 Kompetenca të veçanta të cilat lidheshin ngushtësisht me fillimin e çështjes penale, u jepeshin edhe kryetarit, sekretarit dhe në mungesë të tyre, anëtarëve të këshillit popullor të fshatit, si edhe komandat e reparteve ushtarake kur në zonë nuk kishtë organe policore, merrnin masa për ruajtjen e vëndit të ngjarjes, mblidhnin dhe fiksonin provat materiale dhe zbulonin prova të tjera. Kryetari, sekretari dhe në mungesë të tyre, anëtarët e këshillit popullor, të fshatit, të qytetit apo të lagjes së qytetit, ndihmes gjyqtari, prokurori popullor, si edhe anetaret e grupeve të bashkëpunimit vullnetar, me kërkesën e gjykatës, gjyqtarit të vetëm ose të hetuesit kryenin veprime të ndryshme me

karakter sqarimi, para fillimit të çeshtjes penale.129

“Kodi i Proçedures Penale”, Tirane 1979, Neni 6.

Po aty, Neni 7.

Kodi Penal, Nenet 176, 177, 181, 183, 184, 185, 186.

“Kodi i Proçedures Penale”, Tirane 1979, Neni 64.

128Po aty, Neni 65.

129Po aty, Neni 67.

37



Në të kundërt nga sa më siper, çështja penale nuk mund të fillohej, dhe, në qofte se kishte

filluar, duhej të pushohej në çdo gjëndje të hetimit ose të gjykimit, kur:130

Personi kishte vdekur;

Personi ishte i pa përgjegjshëm;

Personi ishte nën moshë për përgjegjësi penale dhe nuk çmohej të merrej ndaj tij mase edukuese;

Mungonte ankimi për veprat penale për të cilat parashikohej nisja e çështjes me ankim;

I dëmtuari hiqte dorë nga ankimi për çështjet që nisin me ankesën e të dëmtuarit;

I njëjti person kallëzohet për të njëjtën vepër penale, për të cilën ishte vendosur pushimi i cështjes, ose që është gjykuar më parë me vendim të formës së prerë.

Vepra nuk ishte kryer ose ajo nuk përmbante elementët e një vepre penale.

Gjyqtari ose hetuesi, kur çmonin se kallëzimi i bërë përmbante rrethanat e mësipërme, dispononin me vendim të arsyetuar mbi refuzimin e fillimit të çështjes penale.

Gjithashtu, gjykata, gjyqtari i vetëm ose hetuesi, në raste të veçanta, kishin të drejtë të mos fillonin çështjen penale, ose, gjatë hetimit dhe gjykimit, në shkallë të parë, ta pushonin atë, kur çmonin së rrezikshmëria e veprës së kryer dhe e personit ishte e vogël apo edhe kur ky i fundit tregon pendim të thellë.Në këto raste mosfillimi apo pushimi i çështjes penale mund të bëhej edhe me kërkesën e organeve shtetërore, të organizatave shoqërore apo edhe të kolektivave të punonjësve.

Mosfillimi apo pushimi i çështjes penale bëhej me vendim të arsyetuar, ku propozoheshin edhe masat disiplinore me karakter edukativ që duhet të merren kundrejt personit.

Pas marrjes së vendimit të mosfillimit ose të pushimit të çështjes penale mund të ushtrohej protestë nga prokurori ose të bëhet ankim nga i demtuari, kur çështja ka filluar

me kërkesën e tij.131 Kodi i Procedures Penale i vitit 1979 i kushtonte hapësirë edhe momenteve proceduriale të pezullimit dhe perfundimit të hetimeve. Hetimi pezullohej,

kur konstatoheshin kushtet e mëposhtme:132

I pandehuri vuante nga një sëmundje e rendë që ndalonte hetimin e mëtejshëm të çështjes;

Autori që kishte kryer veprën penale nuk është zbuluar apo nuk është gjetur.

Pezullimi i hetimeve bëhëj me vendim te hetuesit, në të cilin tregoheshin shkaqet e pezullimit, pasi të jenë kryer të gjitha veprimet e mundshme.

Ndërsa në kushtet, që sillnin pushimin e çështjes nga hetuesi përfshiheshin133:

Çështja pushohej kur konstatohej njëra prej rrethanave që nuk lejon fillimin e çështjes

penale;134

Nuk vërtetohej se vepra penale ishte kryer nga i pandehuri.

Po aty, Neni 71.

Po aty, Neni 73. 132Po aty, Neni 97.

Po aty, Neni 98.

Po aty, Neni 71.



Vendimi mbi pushimin e çështjes i njoftohej Prokurorit, të pandehurit, të dëmtuarit, institucionit, ndërmarrjes, organizatës ose personit, me kallezimin e të cilëve ka filluar çështja. Kundër këtij vendimi mund të bëhëj ankim para përgjegjësit të sektorit të hetuesisë që kontrollon hetimin dhe protestë nga prokurori.

Hetimi i pezulluar rifillonte me vendim të hetuesit, ndërsa çështja e pushuar rifillonte me

vendim të përgjegjësit të sektorit të hetuesisë ose të drejtorit të drejtorisë së hetuesisë.135 Gjatë kësaj periudhe, konstatohet, zvogëlimi gradual i hapësirës dhe forcës juridike të instituteve ligjore të krijuara me qëllim garantimin e lirive e te drejtave të njeriut. Vlen të përmendim, faktin e degradimit vit pas viti dhe ligj pas ligji, të korpusit ligjor në fuqi, i cili në vitet e para të formësimit të tij, formalisht garantonte vlera të arrira të praktikës ligjore europiane, për të degraduar më pas, drejt minimumeve historike, të cilësisë, duke kamufluar synimet jo ligjore ne dispozitivët ë normave penale juridike. Kjo, përsa i përket, anes formale, pasi të drejtat reale te qytetarëvë, asnjëherë nuk kanë pasur përkrahjen e procedurës në fuqi, në sfidën ligjore të garantimit të tyre.

Instituti i procedimit penal pas vitit 1990

Periudha tranzitore dhe sistemi i ri ligjor.

Shteti demokratik shqiptar trashëgoi një legjislacion procedural që përfaqesonte variantin me regresiv të sistemit inkuizitor, "variantin origjinal shqiptar", i cili disa parime demokratike të procesit penal, si të drejtën e mbrojtjes, prezumimin e pafajësisë, barazinë e palëve etj, nuk i njihte fare, kurse disa të tjera, edhe pse i shpallte, në praktike nuk i zbatonte. Ai i kufizonte të drejtat e të pandehurit deri në atë shkallë sa mohohej me ligj e drejta per tu mbrojtur me avokat. Gjykata bënte edhe rolin e akuzës, duke gjykuar edhe pa prokuror, kurse prokurori nuk konsiderohej palë dhe, për më tepër, kishtë të drejtë të

kontrollonte edhe gjykatën.136

Në sistemin inkuizitor, të aplikuar në sistemin proceduror Shqiptar, hetimet paraprake karakterizoheshin nga fshehtesia në kryerjen e veprimeve, nga pabarazia relative e palëve dhe nga fakti që provat formohej që në këtë fazë të procedimit. Për të gjitha këto arsye hetimet paraprake shfaqin një rëndësi të veçante dhe shumë herë bëheshin përcaktuese për mënyrën e zhvillimit dhe përfundimit të gjykimit.

Provat e marra në hetimet paraprake, verifikoheshin në gjykim, por shpesh ato merren të

mirëqëna dhe gjykata mjaftohej me leximin e tyre në seance.137 Ndryshimet e këtij legjislacioni filluan në prag të shembjes së shtetit diktatorial, në vitin 1990, dhe vazhduan çdo vit deri në miratimin e Kodit të Ri. Më të rëndësishme ishin ato që u bënë me

Dispozitat Kushtetuese për organizimin e drejtësisë.138 Në këto ligje u sanksionua sistemi gjyqësor dhe funksionet e gjykatës, u percaktua organizimi dhe kompetencat e prokurorisë, u krijua policia hetimore, u shpall prezumimi i pafajëssisë, u krijua gjykata e apelit dhe u bënë ndryshime në funksionet e Gjykatës së Kasacionit. Kjo periudhë shënon nisjen e punës nga Ministria e Drejtësisë për hartimin e kodit të Ri të Procedurës Penale.

Po aty, Neni 101.

Islami. Demokratizimi … vep. e cit., f. 7.

Grup autoresh, Proçedura… vep. e cit., f.417.

Ligj Nr.7561, date 29.04.1992 dhe Ligj Nr.7574, date 24.06.1992.

39



Në vitin 1993 Kuvendi Popullor miratoi Dispozitat kushtetuese për "Të drejtat dhe liritë themelore të njeriut". Në zbatim të tyre u bënë ndryshime të rëndësishme në Kodin e Procedurës Penale, sidomos lidhur me mënyrën e kryerjes së veprimeve procedurale, që prekin këto liri e të drejta, si: kufizimi i lirisë, kontrollet e sekuestrimet etj. U përcaktuan në mënyrë të plotë e të qartë të drejtat e të pandehurit dhe mbrojtësit të tij. Për herë të parë u njoh kontrolli i gjykatës në caktimin e masave të sigurimit dhe në kryerjen e kontrolleve e të sekuestrimeve.

U caktua afati i paraqitjes së të ndaluarit para një gjyqtari dhe e drejta e të arrestuarit për

tu ankuar në gjykatë.139 Tanimë, ndryshimi i parimeve kryesore të sistemit proceduror, solli si rrjedhojë tejet pozitive praktikën e formimit të provave në debatin gjyqësor. Hetimet paraprake, synojnë, në radhë të parë, gjetjen dhe fiksimin e provave materiale, të dokumenteve e të sendeve që lidhen me veprën penale, të cilat e ruajnë vlerën e provës edhe për fazat e mëvonëshme të procedimit. Të dhënat që grumbullohen në format dhe mënyrat e parashikuara në Kod, i paraqiten gjykatës për shqyrtim me qëllim që të marrin

vlerën e provës.140 Këto ndryshime e përmirësuan nivelin e procedimit penal dhe krijuan kushtet për demokratizimin e mëtejshëm të tij. Por kodi që ishte në fuqi, mbetej

gjithmone i papërshtatshëm dhe nevoja e zëvëndësimit të tij ishte një detyrë imediate.141

Lindja dhe evoluimi i procedimit penal në vendet e tjera

Fillesat e procedimit penal në botë

Sistemet proceduriale penale, të vëndeve të ndryshme paraqesin specifika në varësi të vëndeve,origjinave dhe zhvillimit të traditave juridike. Në historinë juridike proceduriale njihen dy sisteme, ose dy familje që përbëjnë bazën e formësimit të sistemit procedurial penale në vënde të ndryshme,ai common law dhe civil law. Bazat e sistemeve proceduriale i gjejmë rreth 800 vjet më pare, me miratimi e institutit emblem “Magna

Carta”, 142 kohë para të cilës as nuk bëhej fjalë për sisteme proceduriale dhe se çdo shtet e kishte identike procedurën e gjykimit, me ndryshime të vogla të cilat ishin të paafta për

tu identifikuar si familje ligjore. Pas kësaj periudhe shtete të ndryshme individualizonin rregulla të vaçanta mbi mënyrën e procedimit penal dhe modalitetet mbi të cilat funksiononin. Sipas procedurës akuzatore, akuza është një e drejtë e cila mund të ushtrohet nga çdo qytetar pa qënë i lidhur me mbajtjen e postit të prokurorit,e justifikuar

kjo me mbrojtjen e interesit publik.143

Kjo lloj procedure e ushtrimit të ndjekjes penale njihet ndryshe edhe akuza popullore,144 për shkak të veçantisë që mbart në ushtrimin dhe ngritjen e akuzës, kjo në referim të

subjekteve legjitimuese.145 Sipas procedurës akuzatore, lejohej përdorimi i torturës si mjet për kërkimin e provës, dhe kush dorëzohej përballe torturës, konsiderohej

Islami. Demokratizimi… vep. e cit., f. 7.

Grup autoresh , Proçedura… vep. e cit., f. 418.

Islami. Demokratizimi… vep. e cit., f. 7.

Matthew Lippman, “Criminal Procedure”,University of Illinios at Chicago, f. 662 .

A. Esmei, “A History of Continental Criminal Procedure, with special reference to France”, f. 4.

Puhlhofer v Hillingdom LBC (1986).

Po aty.

40



si fajtor në veprën penale për të cilën akuzohej.146 Kjo mënyrë procedimi, eleminonte mundësinë e shqyrtimit të provave. Interesant është fakti se si procedohej nëse personi i akuzuar pretendonte se ishte i pafajshëm. Këtu zbatoheshin dy procedura. Mënyra e parë e procedimit modelohej me rregullin e thirrjes së personit për tu betuar, i cili në betim asistohej nga disa persona të tjerë. Në këtë procedure atij i kërkohej të sillte në proces të

afërm që betoheshin në emër të tijë, se është i pafajshëm,147 të cilët nëse betoheshin, deklarohej i pafajshëm. Modelimi i dytë afrimohej me rregullin e forcës, ku i akuzuari dhe akuza dilnin në shesh-luftim, dhe ai që fitonte betejën konsiderohej se kishte të

drejtë.148 Gjatë kësaj periudhe akuza nuk ndryshonte nga një vend në një tjetër, deri me krijimin e Magna Cartta, akt përmes të cilit procesi penal, të drejtat dhe provueshmëria në gjykim mbështetej në metoda rracionale dhe të pranueshme. Kjo kartë përmban element të sistemit akuzator, për shkak se akuza ishte private dhe nuk kishte një institucion të specializuar në fushën e ushtrimit të ndjekjes penale.

Përball një sistemi të tillë procedurial u vendos ai inkuizitor i udhëhequr nga Franca e më tej edhe Belgjika. Kështu Franca dhe Beligjika përkrahëset më të fuqishme të sistemit inkuizitor, në kohën e revolucionit Frances bën të mundur krijimin e një identiteti procedurial penal, përmes përqafimit të parimeve mbizotëruese penalo-proceduriale, si ai i të drejtës për te mos

folur, gjykimi publik dhe ndarja e gjykatës nga akuza.149 Krahas impaktit në vendet e mësipërme edhe në Gjermani parimet e procedures penale ne dhe ata te se drejtes penale, jane parime te misheruara ne nivelin federal, pasi shtetet nuk kane kompetence ekskluzive ne fushen e procedures penale. Bazat e aktivitetit te organit te Prokurorise ne Gjermani kane qene Kodi i Procedurës Penale të vitit 1877 dhe Akti i Gjyqësorit i vitit 1877. Edhe pse shumë amendamente kanë ndryshuar permbajtjen e kodit ne fjale që nga ajo kohë, struktura e përgjithshme e tij dhe parimet më te rëndësishme që rregullojne procedurën penale mbeten të vlefshme deri me sot.

Ligji themelor shpreh të drejta të forta individuale që janë të detyrueshme jo vetëm në legjislaturë, por edhe në gjyqësorin, duke krijuar një limit mbi aftësinë e organeve shtetërore për të ndërhyrë në të drejtat personale. Në Mesjetë, dominonte një sistem inkuizitor i prokurorisë, në të cilin gjyqtari kombinonte funksionet e hetuesit dhe të gjetësit të fakteve. Burimi më i rëndësishëm i ligjit të procedurës penale gjatë asaj kohe ishte "Constitutio criminalis Carolina" i perandorit Karl V. Kundrejt këtij sfondi të ri juridik vendoseshin zakonet e vjetra gjermanike të cilat kanë qenë të ndikuara nga romaket dhe ligjet feudale. Më vonë ne shek.XIX kodet u pasuruan me elemente të kombinuara të marra nga ligji romak, kode te cilat në një masë të madhe u ndikuan nga

idealet e iluminizmit të shek. XVIII, iluminizem qe e çoi Francen në Revolucionin Borgjez. Shtysa për nxjerrjen e kodeve që qeverisën të tërë territorin gjerman munguan deri më 1871, kur u be bashkimi politik nën sundimin prusian. Lëvizja drejt ligjit dhe bashkimit ishte inkurajuar fuqimisht nga studiues ligjorë, të cilët kanë punuar në drejtim të ndërtimit të një sistemi ligjor për të gjithë popullin gjerman. Pas krijimit të Rajhut gjerman në vitin 1871, disa kodifikime u shndërruan në Ligjet e Reich. Ato më të rëndësishme në fushën e të drejtës penale ishin Kodi Penal i vitit 1871, duke vazhduar në tekstin e mëtejmë: Kodi Penal, Kodi i Procedurës Penale të vitit 1877, dhe Akti Gjyqësori

Little Brown, “The Criminal Science Series” , f. 423.

J. F. Stephen, “A History of Criminal Law of England”, f. 260.

Van Ceaningen, “The birth of the English Common Law”, chapter 3, f. 37.

149Ronald Hamowy “ Hayek And Common Law” Cato Journal, Vol. 23, No. 2 (Fall 2003) f. 12.

41



i 1877. Edhe pse shumë amendamente kanë ndryshuar në Kodin që nga ajo kohë, struktura e përgjithshme e saj dhe parimi më i rëndësishëm që rregullon procedurën penale mbeten të vlefshme deri me sot. Gjatë diktaturës naziste në vitet 1933-1945, Ligji i Procedurës Penale u përkeqësua pasi u kthye ne nje arme ne duart e pushtetit qe e perdori per te luftuar kundërshtarët politikë.

Menjëherë pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, filluan restaurimi i një sistemi ligjor të bazuar në sundimin e ligjit, dhe parimet e drejtësisë ligjore. Udhëzimet kryesore kishin te benin me Ligjin Themelor, i cila hyri në fuqi në maj 1949. Me rënien e Murit të Berlinit më 9 nëntor të vitit 1989, bashke em nismen e Republikes Demokratike Gjermane dhe sistemin e saj politik filloi edhe procesi i bashkimit te Gjermanive. Pasi Parlamenti i ri u zgjodh në mars 1990, RDGJ-ja u bë pjesë e RFGJ më 3 tetor 1990 me anë të aderimit në territorin e mbuluar nga Ligji Bazë. Kjo procedurë u themelua me ish-Nenit 23 të Ligjit Bazë. Instrumenti ligjor që përcakton detajet kryesore të ribashkimit kushtetues dhe ligjor të Gjermanisë duke përfshirë "harmonizimin e ligjit" është Traktati i

Unifikimit i 31 gushtit 1990.150 Traktati i Unifikimit është një traktat ndërkombëtar bilateral midis RFGJ dhe RDGJ duke adresuar të gjitha fushat e ndryshme të ligjit që duhej të harmonizonin, p.sh., të drejtën civile, të drejtën administrative, ligjin e punës, ligjin shoqëror dhe, jo më pak, por edhe ligjin penal. Edhe para se bashkimi i Gjermanisë të përfundonte në vitin 1990, ne RDGJ kishte dhe u modifikuan dispozita aftësimi të autoriteteve për të kapur njerëz te ushtrimit të lirisë së shprehjes, tubimit dhe të lëvizjes se lire. Ligji themelor hyri në fuqi në territorin e ish-Gjermanisë Lindore ne 3 Tetor

1990,151 dhe nuk ishte e vlefshme për të gjithë popullin gjerman për arritjen e unitetit dhe lirisë së Gjermanisë.

1.7.2 Evoluimi i procedimit penal në sistemin common law dhe civil law

Historia dhe evoluimi i drejtësisë dhe procesit penal konstituon një pikpamje të privilegjuar në kuadër të bërjes analizë të strukturës së rregullimeve juridike në sisteme juridike të ndryshme, në kohë dhe vende të ndryshme. Identifikimi i aspekteve historike nuk përbën qëllim në vetvete, por një metodologji të rëndësishme, për të kuptuar evouluimin e procesit penal dhe rregullimin e tij juridik, në kuadër të përmirësimit të vazhdueshëm të drejtësisë dhe procesit penal.Njoha e strukturës së rregullimit juridik dhe

disiplinës së ritit procedurial penal prezantojnë dy nga shumë prizma të “drejtësisë penale” në raport edhe me faktore të tjerë, historik, politik, ekonomik dhe social.

Promovimi i këtyre elementëve konstituon një guidë të qënësishme për të analizuar raportin midis teorisë dhe praktikës, principeve dhe vet legjislacionit, si dhe për të kualifikuar rolin e ushtruar nga pushteti ligjvënës, të doktrinës dhe aktorëve të tjerë të procesit penal në vet promovimin këtij procesi si dhe balancimin e interesave, ku më i rëndësishmi është: “Mbrojtja e rendit juridik dhe sigurisë përball krimit, e drejta për mbrojtje të të pandehurit dhe interesi i përgjithshëm në kërkimin e të vërtetës reale në përputhje me atë proceduriale”. Në këtë kontekst trajtimi i këtij argumenti bazohet në parimin “interest reipublicae ne criminal remaneant inpunita” ndryshe “interesi i përgjithshëm që krimi të mos mbetet i pandëshkuar”.Në thelb të këtij parimi janë derivuar

150Traktati i Republikës Federale të Gjermanise dhe Republikës Demokratike të Gjermanisë mbi bashkimin

e tyre. Traktat Unifikimi, 31/08/1990. 151 Po aty, Neni 3.

42



edhe sistemet proceduriale të ushtrimit të ndjekjes penale të njohura ndryshe si “procesi akuzator” dhe “procesi inkuizitor”. Në materien e të drejtës proceduriale penale, trajtimi i sistemeve gjendet më tepër i diskutuar në nivel doktrinor sesa normativ. E për këtë arsye është e rëndëishme të evidentohen disa nocione fondamentale të asaj çka mbartin këto sisteme më vete.

1.7.3 Në origjinë të sistemeve

Ndarja në dy pjesë -akuzator dhe inkuzitor ka shoqëruar edhe zhvillimet politike, juridike dhe ekonomike të vëndeve të Europës kontinentale nga shekulli XII deri në ditet tona. Formësimi i këtyre sistemeve dhe evoluimi ka ndodhur si nën ndikimin e të drejtës romake ashtu edhe asaj kanonike. Kështu, procesi penal dhe ushtrimi i ndjekjes penale në sistemet me natyrë inkuizitore vjen historikisht i interpretuar si:

Si shprehje e principit të “autoritetit shtetëror” në mbrojtje të interesit të përgjithshëm.152

Si reagim në përballjet e situatave “socio-politike”, veçanërisht në situate turbullirash

karakterizuar nga një gjëndje pasigurie dhe kriminaliteti në rritje.153

Në referim të këtyre elementëve sistemi inkuizitor vjen si instrument i formësuar për të “kënaqur” sa më shpejt nëvojën e një procedimi penal represiv dhe efikas në kuadër të

luftës kundër krimit.154 Kjo gjithnjë nga një pikpamje historike-kualifikohet në rradhë të parë nga një rol aktiv i gjyqtarit në ushtrimit e një pushteti të koncentruar, shpesh me natyre diskrecionale, në duart e këtij të fundit. Gjyqtari, në fakt, përveç nisjes së procedimit penal, konkludon edhe me vendim ose me masa të tjera dhe moderon të gjith

procesin penal në mënyrë të veçantë në përzgjedhjen dhe vlerësimin e provave.155

Në këtë kontekst sistemi inkuizitor kualifikohet edhe në referim të elementëve të tjerë

identifikues si:156

Koncentrimi në duart e një personi të vetëm i gjykimit dhe ngritjes së akuzës, dhe në disa raste edhe me ushtrimin e mbrotjes së vet të pandehurit.157

Konseguenca e mungesës së një gjyqtari natyral dhe të pavaruar “palë mbi palët”;

Kufizimin(dhe në disa raste ekstreme anullimin) e të drejtës së palëve private për të marrë pjesë ne procesin penal;

Kufizimin e të drejtës së mbrojtjes;

Ekzistenca e një mbrojtjeje të marxhinalizuar dhe teknike;

Kufizimi i lirisë mbi bazën e parimit të “ prezumimit të fajësisë”;

Vlërësimi i të dhënave dhe marrja e vlerës së provës në fazën e hetimeve paraprake;

Shkrimi (procesi penal zhvillohet vetëm në formë të shkruar duke anashkaluar debatin gjyqësor, e për rrjedhojë parimin e kontradiktorialitetit);

J. F. Stephen, A histori… vep. e cit., f. 284.

Giorgio Barbutto, ”Compendio di diritto procesusuale penale “, f. 55.

John F. Federico, Henry F. Fadella, “Criminal procedure”, f. 85.

Delfino Siracussano, “ Diritto Processuale Penale” I limiti dell diritto alla prova, f. 337.

Paolo Tonini,“Diritto Processuale” Penale f. 2.

Po aty.

43



Zhvillimi i procesit penal mbi bazën e provave që marin vlerë të paracaktuar (ku dëshmia dhe thëniet e të pandehurit konsiderohet si mbretëresha e provave, duke prevaluar mbi provat e tjera);

Lejimi i përdorimit të mjeteve dhe teknikave të ndryshme për nxjerrjen e të vërtetës, psh “akte torture”;

Mungesa e një faze debate, ose shqyrtimi gjyqësor;

Ekzistena e diskrecionit të gjyqtarit për të modifikuar rregullat e gjykimit, siç mund të jetë ajo mbi marrjen e provave, për të realizuar dhënien e një drejtësie të shpejtë.

Në linja të ndryshme nga sistemi inkuizitor, sistemi akuzator është formësuar si një model i kundërt me atë inkuizitor, duke u bazuar në parime dhe rrrgulla të ndryshme mbi procedimin, provën, gjykimin dhe marrjen e vendimit, duke u bazuar në një parim të

rëndësishëm siç është “parimi i dialektizmit” ose ndryshe parimi kontradiktoritetit.158 Zhvillimi i procesit dhe ushtrimi ndjekjes penale në sistemin akuzator ndiqet nga norma dhe parime humane, demokratike duke evidentuar se asnjë person nuk mund të

procedohet shkpëtur nga e vërteta dhe e drejta.159 Në këtë linjë,ky sistem përqafon qëndrimin se e vërteta reale dhe ajo proceduriale mund të realizohet më së miri, vetëm atëherë kur vlen rregulli i palëve në proces, të cilat (palët) ushtrojnë funksione të

ndryshme dhe mbrojnë interesa të ndryshme.160 Në këtë linjë mendimi procesi akuzator, evidentohet nga ekzistenca e parimit “actus trium personam” (aksion midis tre personave), thënë ndryshe nga ekzistenca e palëve të cilat qëndrojnë të baraz-larguar nga

njëri tjetri, gjykata, akuza dhe i pandehuri,161 duke përafruar kështu me procesin civil.Me fjalë të tjera procesi penal akuzator kërkon për vetë natyrën e saj praninë e domosdoshme të tre subjekteve të ndryshme proceduriale- akuzën, të akuzuarin, gjykatën. Ku dy të parët janë të vendosur në të njëjtin plan por me interesa të ndryshme,ndërkoh, gjyqtari shfaqet

si subjekt neutral, çka e vendos atë si “super partes” mbi palët.162 Modeli akuzator demostron praninë e parimeve të rëndësishme proceduriale,si: -ai i publicitetit dhe oralitetit, si dhe në përfshirjen e publikut në procesin e vendimarrjes, psh sistemi anglez, me pjesmarjen e jurisë, të cilat reflektojnë ekzistencën e debatit, si moment vetëm juridik ku verifikohet prova dhe ligjshmëria e sajë, si dhe ku krijohet vetë formacioni i provave,

mbi bazën e të cilave gjykata në referim edhe të bindjes së brëndshme shprehet mbi fajësinë apo pafajësinë e të pandehurit. Prania e palëve në proçes është e lidhur ngushtësisht edhe me dy element të rëndësishëm,si: -Iniciativa e palëve,si dhe iniciativa në marrjen e provës.

Elementi i parë evidenton rolin pasiv të gjyqtarit, ku nuk mund të veprojë ex officio, në ushtrimin e ndjekjes penale dhe formësimin e akuzës, sepse në të kundërt do të shfaqej jo

i paanshëm.163 Lidhur me elementin e dytë, vlen të theksohet se parimi dialektik derivon disa pasoja në kuadër të marjes së provës. Kjo do të thotë se:- Pushteti për të kërkuar provën, marrjen e saj, vlerësimin, nuk mund ta bëj një subjekt i vetëm

John F. Federico, Henry F. Fadella, Criminal… vep. e cit., f. 95.

Marco Pierdonati ,“Corso di diritto processuale penale”, f. 47.

Francisco Sintura Varela, “Sistema Penal Acusatorio”, Universidad Dell Rosario, f. 40.

Donde Ensena,“El modern Derecho Penal”, f. 20.

Po aty.

Paolo Tonini, Diritto… vep.e cit., f. 5.

44



(qoftë gjyqtari, qofte akuza) por duhet të realizohet përmes ushtrimit të funksioneve të

ndryshme të palëve në proces.164Zhvillimi dhe konsolidimi i sistemit akuzator është realizuar mbi bazën e disa linjave të përgjithshme.Parimi i ndarjes së funksioneve dhe fazat e procedimit jane si me poshte:

Procesi i ri penal mbi bazën e sistemit akuzator mbështetet në tre parime të rëndësihme, parimi ndarjes së funksioneve, i pranisë së fazave të procesit, dhe i thjeshtëzimit të procesit. Vetë parimi ndarjes së funksioneve ofron një normë garancie, duke imponuar faktin se gjyqtari luan rolin e arbitrit në procesin e ngritjes së akuzës, të kërkesës për gjykim si dhe në marrjen e provës, duke marrë provat që kanë lidhje me faktin kriminal, dhe eleminuar provat që nga pikpamja e ligjit janë të kundraligjshme si dhe ato që janë haptazi të panëvojshme. Nga ana tjetër vendos detyrimin e organit të akuzës në kërkimin jo vetëm të provave që provojnë akuzën por edhe të atyre që e rrëzojnë ate, dhe që nga

uniteti i tyre tregojnë se i pandehuri është i pafajshëm.165

Ndarja e funksioneve luan rol jo vetëm në kuadër të garancive proceduriale por edhe në individualizimin e fazave të procesit, konkretisht, në krijimin e fazës së hetimeve paraprake, dhe debatit gjyqësor njohur si shqyrtimi gjyqësor. Kjo strukture imponon edhe disa rregulla mbi zhvillimin e procesit si dhe disa vlera proceduriale që lidhen kryesisht me provën, administrimin dhe vlerësimin e tyre nga ana gjykatës. Rregulli kryesor është ai sipas të cilit: “gjykata mund të shprehet me vendim përfundimtar, vetëm duke u bazuar në provat e marra dhe të administruara në seancë gjyqësore në respekt të parimit të kontradiktoritetit si dhe në bindjen e brëndshme të formuar nga shqyrtimi i tyre në terësi

dhe pa i dhënë vlerë të paracaktuar.”166 Krahas rregullit të mësipërm derivon edhe një rregull apo iter procedurial sipas të cilit akuza, ngritja e saj, dhe provueshmëria në gjykim i takon prokurorisë, dhe është gjykata ajo e cila mbi bazën e parimit “dami factum dabo tibi us”, me jep faktin të jap të drejtën(atë që kërkon) vendos lidhur me bazueshmërinë ose jo të akuzës. Prania e fazës së hetimeve paraprake, gjeneron rolin e prokurorit në ushtrimin e funksioneve investigative, që konsistojnë në kërkimin e provës dhe në identifikimin e autorit, në funksion të së cilës mund të kryeje veprime të ndryshme proceduriale, përgjime, sekuestrime, ballafaqime, sigurim prove etj. Në fazën e hetimeve paraprake organi i akuzës nuk ka rol tërësisht të pavaruar por veprimtaria e tij dhe ligjshmëria u nënshtrohen filtrave të kontrollit.

Në sistemin procedurial penal shqiptar, kontrolli ushtrohet si nga prokurori më i lartë ashtu edhe nga gjykata, kur ligji e specifikon këtë të fundit. Ndërkoh në sistemin procedurial penal Italian, kontrolli ushtrohet nga gjyqtari i njohur si “giudice per le indagini preliminari” ose gjyqtari i hetimeve paraprake. Në britaninë e madhe zhvillimi i modeleve proceduriale penale ka nisur që në shekullin e XV, përmes ndërhyrjeve

legjislative me qasje drejt sistemit akuzator.167Shembulli më domethënës gjendet në

miratimin e asaj që njihet si “Marian Statues168”miratuar dhe hyrë në fuqi në vitet 1554-

1555 në kohën e mbretërimit të “Maria Tudor”.169Këta akte reflektojnë rolin e “public prosecution”, të gjyqtarit të paqes, si dhe zhvillimin e procesit jo vetëm mbi bazën e

Po aty.

“Decizione Corte Costituzionale”, n. 254, anno 1992.

Po aty.

A Esmein “ A history… vep. e cit., f. 336.

Marks of an Absolute witch “Evidentiary dilemmas in early modern England “, f. 31.

Ugo Mattei, "Il modello di Common Law". Torino, Giappichelli Editore 2004.

45



akteve por edhe të oralitetit.170 Duke krijuar edhe juritë(trial by jury) si një mënyrë

efikasë për kërkimin e të vërtetës.171Një tjetër pikpamje eshte se këta akte formësuan një procedurë të veçantë investigimi dhe procedimi duke kontribuar edhe në unifikimin

metodave standarte investiguese.172 Po në këtë shekull, vlen të theksohet lindja apo krijimi i disa gjykatave te njohura si “prerogative court” të cilat kanë në kompetencë aplikimin e disa procedurave inkuizitore sipas modelit kanonik. Ndër to vlen të theksohet “Star Chamber” e cila ka në kompetencën e saj gjykimin e subjekteve politike. Po në vijimësi me këtë gjykatë u krijua edhe një gjykatë e cila kishte në kompetencën e sajë gjykimin e veprave penale kundër “Fesë”, njohur si “court of High commission”.

Krahas dy sistemeve të mësipërme që përbëjnë edhe vetë origjinën e procesit penal, gjendet i shprehur edhe sistemi miks, apo i përzier. Ky sistem gjendet i shprehur për herë të parë në kodin e vitit 1808 (Francez) dhe i eksportuar në të gjithë europën kontinentale nga ushtria e Napoleonit. Ky sistem, formësohet nga prania e procesit penal mbi bazën e

parimeve akuzatore dhe inkuizitore.173 Sistemi miks gjendet sot i përqafuar nga disa vende të Euorpës kontinentale. Në Itali sistemi miks u përqafua me kodin e procedurës

penale të vitit 1865 në përputhje me sistemin original (kodi napoelonit).174 Edhe kodi ynë i procedurës penale nuk është një qasje e pastër e sistemit inkuizitor, por përbën një sistem inkuizitor me element akuzator. Kjo përzierje evidentohet nga prania e neni 59 të K.Pr.P, ku për veprat penale të parashikuara në të, akuza ngrihet dhe mbrohet nga i dëmtuari akuzues, duke e lënë prokurorin në plan të dytë dhe me rol pasiv, kufizuar në vetëm kërkimin e fajësisë apo pafajësisë në përfundim të gjykimit.

170 A. Gambaro e R. Sacco. "Sistemi Giuridici Comparati ". (Trattato di diritto comparato a cura di R.Sacco). UTET Giuridica, III Edizione, 2008.

Po aty.

George Fisher, “The Yale Law journal”, no. 107, (1997), f. 558.

John H.Langbein, “Prosecuting crime In the renaissance:England,Germany”, France,studies in legal history ,Cambirge University,Ma: Harvard University Pres, 1974 f. 106.

Po aty.

46



K A P I T U L L I I I

PARIMET KUSHTETUESE, SI PARIME ME VLERE DREJTUESE NE FAZEN PARAPROCESUALE DHE ATE PROCESUALE

Aktiviteti dhe produktet e funksionimit te akteve proceduriale te organit te Prokurorise publike kane themele kushtetuese. Kryesisht ne kohet e sotme disa nga parimet me te rendesishme kushtetuese materializohen qartazi si parime drejtuese te procesit penal.Parimet kushtetuese influencojne ne menyre imperative edhe perpjekjet per administrimin e mire te drejtesise penale, te procesit penal dhe ne kete kuader te

rregullave te zhvillimit te procedimit penal.175 Pikerisht per kete arsye me plote te drejte, parimet kushtetuese konsiderohen edhe si parime drejtuese te procesit penal.

Ky raport nderdisiplinor ka startuar qe prej vitit 1789 ne France,176 prej nga ku, me permbysjen e regjimit te vjeter, u nderrmor iniciativa per te integruar disa prej parimeve themelore te procedures penale ne gjirin e deklarates se te Drejtave te Njeriut dhe

Qytetarit.177 Tashmë në fillim të Kodit të Procedurës Penale Franceze është vendosur një

dispozitë hyrëse,178 e cila parashtron parimet themelore të procedurës penale në përgjithësi dhe të garantimit të procesit të rregullt ligjor në veçanti. Kjo pjese hyrese ose me sakte ky kapitull paraprak, eshte konceptuar ne hyrje te Kodit te Procedures

Penale,179 me qellim sigurimin e ekuilibrit te te drejtave te paleve.180

Parimet kryesore te procedures penale, kane rendesi te veçante teorike dhe praktike per legjislacionin procedurial-penal, per organet e hetimit dhe te gjykimit dhe per profilin e politikes kriminale. Fryma e parimeve influencon ne menyre domethenese natyren dhe rrjedhen e procedimit penal. Ne Europe, parimet demokratike te zhvillimit te procedimit penal u perpunuan dhe u shpallen pas revolucionit borgjez francez dhe ndryshimeve qe pesoi legjislacioni penal dhe ai procedurial-penal pas Luftes se Dyte Boterore. Keto parime, te vleresuara kushtetuetshmerisht, jane te perfshira ne menyre te natyrshme edhe ne tekstet e dokumentat juridike nderkombetare kryesore, lidhur me te

175Altin Shegani, Ermal Yzeiri, Bujar Ahmeti,“Parimet kushtetuese-parime drejtuese te procesit penal”, referat i mbajtur ne Konferencen Shkencore Kombetare ”Sistemi kushtetues dhe sfidat e tij”, 29 janar 2010, Proceedings Book, f. 157.

176 Deklarata Universale e te Drejtave te Njeriut dhe Qytetarit, e vitit 1789, eshte nje tekst themelor i Revolucionit Francez, per me teper shih: Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789, e disponueshme ne faqen web: https://fr.wikipedia.org/wiki/D%C3%A9claration_des_droits_de_l%27homme_et_du_citoyen_de_1789, konsultuar ne korrik 2015.

177 Ne France p.sh. qe prej vendimit te Keshillit Kushtetues Francez te 16 korrikut 1971, parimet e integruara ne kete deklarate kane vlere kushtetuese dhe nje gje e tille eshte afirmuar here pas here nga jurisprudenc e Keshillit Kushtetues Francez.

178Përfshirë me ligjin nr.2000-516, datë 15 qershor 2001. 179Kodi i Procedures Penale franceze eshte ai i vitit 1958.

180Jean Larguier, Philippe Conte, “Procedure Penale”, Mementos Dalloz , 22 edition, 2010, f. 4.

47



drejtat e njeriut nenshkruar e ratifikuar nga Republika e Shqiperise. Shqyrtimi i permbatjes se normatives proceduriale-penale, deshmon qarte per nje piketakim te kushtetutes dhe procedures penale. Ky piketakim favorizon garancite e nevojshme kunder cenimeve potenciale ndaj lirive dhe te drejtave themelore te njeriut. Me fjale te tjera, synohet te gjendet ekuilibri i duhur ndermjet efikasitetit te represionit dhe mbrojtjes se lirive dhe te drejtave themelore te çdo individi. Ky ekuiliber perben aktualisht teoremen

baze te funksionimit te institucioneve te drejtesise ne nje sistem demokratik.181 Eshte pare pikerisht ne kete perspektive kur konkludojme se ekzistenca e parimeve drejtuese te procesit penal, eshte parakusht per nje administrim te mire te drejtesise penale. Ne doktrinen proceduriale penale, preokupacioni per nje drejtesi penale efektive ka bere qe keta parime te kene nje vend qendror ne fazen paraprocesuale dhe ate procesuale ne

procesin penal, te cilat me plot te drejte konsiderohet si zemra e procedures.182

Respektimi i te drejtave humane, perben ne vetvete nje kusht vlefshmerie te akteve dhe

procedurave te ndjekura ne rastin e fillimit, mosfillimit dhe pushimit te procedimit penal.183 Mënyra se si trajtohet individi kur akuzohet per një veper penale, reflekton një tregues

konkret se deri në ç’shkallë shteti respekton të drejtat individuale të njeriut.184 Infrastruktura juridike e ezauruar deri ne fazen e procesit penal eshte terreni me

i ndjeshem, i cili vë në provë angazhimin e shtetit për të respektuar të drejtat individuale

të njeriut.185

Çeshtja e trajtimit te parimeve penalo–proceduriale, ka te beje me evidentimin e rregullave themelore te cilat nga ana e tyre percaktojne karakterin dhe permbajtjen e menyres nga

pikepamja e sasise dhe cilesise te zhvillimit te procedimit penal.186 Normat proceduriale-penale ne Europen perendimore, u hartuan dhe u konceptuan ne pajtim me keta parime duke

respektuar edhe kriterin qe norma eshte adekuate kur ajo respekton frymen e parimeve.187 Keto parime, jane nje deshmi e pakontestueshme dhe domethenese e konstitucionalizimit te te drejtes dhe procedures penale. Dhe natyrisht nuk ka si te jete ndryshe, tashme konstatohet

konstitucionalizimi pothuajse i te gjithe disiplinave juridike.188 Parimet e perbashketa penalo-kushtetuese, perveç rendesise shume te madhe juridike qe paraqesin, kane edhe rendesi politiko-shoqerore sepse jane parime qe

Modeli i ketij ekuilibri mbeshtetet ne parimin e ndarjes se pushteteve, i cili realisht me te drejte nga Montesquieu eshte konsideruar tregues i lirise politike.

Altin Shegani, Evisa Kambellari, Saimir Fekolli, “Modeli i procesit te rregullt ligjor ne te drejten franceze”, f. 76-78, Referat i mbajtur ne Konferencen Shkencore Kombetare te organizuar nga Departamenti i te Drejtes Publike te Fakultetit te Drejtesise te UT–se, me teme: “Mekanizmat mbrojtes te te drejtave te individeve ne kuader te procesit te rregullt ligjor”, Proceedings book, Shtepia Botuese Pegi, Tirane 2012.

William A.Schabas, Clementine Olivier, SOS Attentats–Terrorisme, victimes et responsabilite penale internationale, Paris, Calmann-Lévy, 2004, f.130-131.

Shegani, Altin. Kambellari Evisa, Fekolli Saimir, “Modeli i procesit te rregullt ligjor ne te drejten franceze”, Pegi, Tiranë 2012.

Manuali i Gjykimit të Drejtë, Amnesty International Publications, 1998, f.13.

Altin Shegani, “E Drejte Penale e Krahasuar”, Tirane 2013, f. 39-40.

187Po aty, f. 38-41.

188Ferdinand Melin-Soucramanien, “Le principe de la garantie des droits de la defense-Le point de vue de constitutionaliste”, Droit constitutionnel e grands principles de droit penal, Actes du colloque organize les

8 & 9 novembre 2012 par le CERCCLE et l’ISCJ de l’Universite Montesqueiu–Bordeaux IV, Editions Cujas 2013, f. 69.

48



materializojne ne praktike veprimtarine e organeve te drejtesise.189 Keto parime, te cilat e shtrijne fushen e veprimit si ne fazen paraprocesuale dhe ate procesuale, padyshim qe kane edhe nje impakt te paevitueshem ne menyre te veçante mbi institutin e fillimit, mosfillimit dhe pushimit te procedimit penal.

2.1. Parimet drejtuese në rrjedhën e procedurës

Parimet drejtuese ne rrjedhen e procedures penale formojne nje realitet kompleks. Respektimi i parimeve ne rrjedhen e procedures penale, kushtezon procedimin me

delikatese.190Ne imazhin e librave te lashte, parimet drejtuese, konsiderohen si objekte te

nje shkence te veçante, asaj te juristeve.191 Shqyrtimi i tyre, eshte imediat edhe nga pikepamja e evidentimit te problematikave te fazave proceduriale qe kemi marre persiper te trajtojme ne kete punim. Garancite e respektimit te ketyre parimeve jane organet e Prokurorise dhe te Gjykates.

Respektimi i ketyre parimeve garantohet formalisht nga nderhyrja e organit te prokurorise si garanci paraprake si edhe nga gjykata si garanci kryesore dhe finale.

Nga pikepamja e statusit organik, organi i Prokurorise organizohet dhe funksionon ne baze te ligjjit nr. 8737, date 12.02.2001 “Per organizimin dhe funksionimin e Prokurorise ne Republiken e Shqiperise”, i ndryshuar me ligjin nr. 10192, date 03,12.2009 “Per parandalimin dhe goditjen e krimit te organizuar dhe trafikimit nepermjet masave parandaluese kunder pasurise”. Prokurorite jane te organizuara te funksionojne prane juridiksionit gjyqesor. Prokuroria si organ i pavarur, aktivitetin e saj e mbeshtet ne parimin e pavaresise ndaj te gjithe pjesemarresve ne procesin penal si dhe organeve te

tjera shteterore.192 Veprimtaria e organit te prokurorise, per luftimin e kriminalitetit zhvillohet ne disa faza te procesit te hetimeve paraprake, sipas normave te Kodit te Procedures Penale.

Pozita proceduriale e organit te Prokurorise e ngarkon kete te fundit me detyrimin per te

respektuar nje sere te drejtash,193 te paevitueshme, ate te garantimit te mbrojtesit te

zgjedhur ose te caktuar, te drejten per te mos deshmuar, te drejten e njohjes me materialet dhe kohen e nevojshme per pergatitjen e mbrojtjes, etj. Pozita proceduriale e Gjykates sipas parashikimeve kushtetuese dhe proceduriale-penale e shnderron ate ne nje valvul kryesore sigurie per vleresimin e situatave qe zhvillohen kryesisht ne ngarkim te personave te cilet dyshohen te jene autore veprash penale. Ky rol dhe ky funksion kontrollues shfaqet qarte ne nenin 13 te Kodit te Procedures Penale te RSH-se. Nderhyrja e autoritetit te organit te Prokurorise por edhe atij gjyqesor me vone ne rrjedhen e procedures dhe te procesit, duhet patjeter te shoqerohet me garancite e nevojshme

proceduriale mbrojtese kushtetuese dhe proceduriale-penale.194 Te drejtat qe ka personi

189 Altin Shegani, E Drejte Penale …vep. e cit., Tirane 2013, f. 38.

190Etienne Verges, “Les principles directeurs du process judiciaire- Etude d’une catégorie juridique” Teze

doktorale mbrojtur publikisht ne Universitetin D’AIX-MARSEILLE, ne dhjetor 2010, f. 9.

191Po aty, f. 9-10.

192Ela Elezi, “Efektiviteti i legjislacionit dhe sistemit te drejtesise penale kunder kriminalitetit ne procesin e integrimit evropian”, Tirane 2015, f. 111.

193Kodi i Procedures Penale te RSH-se, Nenet: 47,48,49,50 e vijues.

194Kushtetuta e RSH–se, ne nenin 42, paragrafi 2, parashikon te drejten e cdo individi per t’iu drejtuar gjykates per mbrojtjen e te drejtave, te lirive dhe te interesave te tij, kushtetues dhe ligjore, ose ne rastin e akuzave te ngritura kunder tij.

49



nen hetim, i dyshuari per kryerjen e vepres penale dhe kontrolli i respektimit te tyre nga ana e gjykates. Funksionimi i shtetit te se drejtes nenkupton ose me sakte dikton respektimin e nje sere parimesh te rendesishme te sanksionuara ne ligje dhe te detyrueshme per tu respektuar nga shteti si: parimi i ligjshmerise, e drejta per te administruar ne menyre korrekte drejtesine, e drejta per tju drejtuar nje gjykate te pavarur e cila garanton nje gjykim te drejte dhe publik, paanesia e gjyqtareve dhe

proporcionaliteti i ndeshkimeve.195

2.1.1 E drejta për tu prezumuar i pafajshëm gjatë fazave paraprocesuale dhe procesuale

Prezumimi i pafajësisë eshte nje parim me themele te qarta kushetuese196dhe

proceduriale penale.197 Ne doktrine dhe ne jurisprudencat kushtetuese dhe te GJEDNJ-se, rezulton se parimi i prezumimit te pafajësisë është një nga elementet përbërëse të procesit

të rregullt ligjor.198

Prezumimi i pafajësisë, permban ne vetvete dy nenparime te rendesishme, njëri prej të cilit është in dubio pro reo, pra çdo dyshim shkon në favor të të pandehurit dhe barra e provës bie kryesisht mbi organin e akuzës. Kuptimi i prezumimit te pafajesise orientohet ne interpretimin gjeneralist qe aktet proceduriale paraprocesuale dhe ato procesuale, nuk duhet te hartohen dhe te shprehin ne frymen e tyre bindjen se i pandehuri ka kryer krimin për të cilin akuzohet, se barra e provës i takon palës akuzuese, se çdo dyshim duhet të shkojë në favor të të pandehurit, se gjykata duhet ta mbështesë vendimin në prova direkte

dhe indirekte që duhet të provohen nga akuza.199 Sipas jurisprudences se GJEDNJ-se,200 ky parim cenohet nese: “...një vendim gjyqësor, që i përket një individi të akuzuar penalisht, reflekton një opinion që ai është fajtor përpara se të jetë provuar fajësia e tij sipas ligjit. Edhe nëse nuk ka ndonjë konkluzion formal mjafton që të ketë një arsyetim i cili lë të kuptohet se gjykata e konsideron të akuzuarin fajtor”.

2.1.2 E drejta për t’iu drejtuar një gjyqtari, për te njohur akuzën penale gjatë

hetimeve paraprake201

Ne nenin 13 te Kodit te Procedures Penale, paragrafi i trete parashikohet qe te gjitha kerkesat gjate hetimve paraprake shqyrtohen nga nje gjyqtar, kerkesat paraprake qe

195Vasilika Hysi, “Respektimi i te drejtave te njeriut dhe shtetit te se drejtes–kushte te integrimit te shqiperise ne Bashkimin Europian, realitete dhe sfida”., f.5, Referat i mbajtur ne Konferencen Shkencore Kombetare, organizuar nga Fakulteti i Drejtesise i UT - se ne bashkepunim me Fakultetin e Ekonomise te UT–se dhe Fakultetin e Drejtesise te Universitetit “Luigj Gurakuqi” Shkoder ne 24 Korrik 2009.

Neni 30 i Kushtetutes se Republikes se Shqiperise, parashikon: “Kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është provuar fajësia me vendim gjyqësor të formës së prerë .“, Tirane 2010.

Kodi i Procedures Penale te RSH-se, Tirane 2014, Neni 4.

Neni 6 parag 2 i KEDNJ-se, neni 30 i Kushtetues se RSH-se dhe nenet 4 dhe 3/2 të Kodit te Procedures

Penale te RSH-së.

Vendimet nr.23, datë 23.7.2009, dhe nr.9, datë 28.4.2004, të Gjykatës Kushtetuese te Republikes se Shqiperise.

Nenin 6, parag. 2 te KEDNJ-se;Çështja Allenet de Ribemont kundër Francës, datë 10 shkurt 1995,§35. 201Kodi i Procedures Penale te RSH-se, Neni 34.

50



shqyrtohen kane te bejne me arrestimin ne flagrance, me ndalimin, me caktimin e mases se sigurimit, me regjimin e mjeteve te kerkimit te proves, duke perfshire pergjimet. Nje e drejte tjeter shume e rendesishme e te pandehurit ne nje procedim penal eshte e drejta per t’u njohur me akuzen penale. Edhe kjo e drejte ka statusin e nje te drejte kushtetuese. Ne nenin 31/a te Kushtetutes parashikohet se “Gjate proçesit penal kushdo ka te drejte te vihet ne dijeni menjehere dhe hollesisht per akuzen qe i behet.” Perpara se te permendim permbajtjen e kesaj te drejte, vlen qe te ndalemi shkurtimisht ne sqarimin e termit akuze penale. Ne kete drejtim na vjen ne ndihme praktika e Gjykates Europiane e te Drejtave te Njeriut. Ne çeshtjen e Dewer kunder Belgjikes, GJEDNJ ka deklaruar se “akuza” mund te perkufizohet si “njofimi zyrtar qe i jepet nje individi nga autoriteti kompetent per nje

pretendim se ai ka kryer nje veper penale”.202 Ne çeshtjen e Engel dhe te tjere kunder

Hollandes203, gjykata percaktoi kriteret per te vendosur nese nje akuze eshte “penale” ne kuptimin e Nenit 6 apo jo. Vlejne per t’u permendur ketu tre kritere: klasifikimi ne te drejten vendase, natyra e vepres dhe natyra e ashpersia e denimit.

E drejta e te pandehurit per te njohur akuzen penale konsiston ne te drejten e tij per t’u vene ne dijeni ne menyre te qarte per faktin qe i atribuohet dhe per provat qe ekzistojne kunder tij. Garantimi i kesaj te drejte lidhet drejtepersedrejti me zbatimin efektiv te nje te drejte tjeter te te pandehurit, qe eshte e drejta e mbrojtjes.Vetem duke njohur me saktesi faktin per te cilin akuzohet, provat e grumbulluara kunder tij, i pandehuri dhe mbrojtesi i tij mund te jene ne gjendje qe te pergatisin mbrojtjen.Ne respektim te parashikimit kushtetues, e drejta e te pandehurit per t’u njohur me akuzen, parashikohet shprehimisht ne nenin 39, paragrafi 1, te Kodit te Procedures Penale ku thuhet se: “Organi procedues i shpjegon te pandehurit, ne forme te qarte dhe te perpikte, faktin qe i atribuohet, provat qe ekzistojne kunder tij dhe, kur hetimet nuk demtohen, i tregon burimet e tyre”.

2.2 Parimi i barazisë së armëve

Veçanërisht në procesin penal, parimi i barazisë së armëve përbën një nga elementet më

thelbësore të proçesit të rregullt ligjor.204 Parimi i barazise se armeve, i cili perben tashme nje standart kushtetues, nenkupton para se gjithash respektimin e pozites se paleve. Kjo nenkupton respektimin e kerkesave te tyre per administrimin e fakteve,

rrethanave dhe indicieve, qe prezumohet se mund te perbejne elemente te te provuarit.205

Ky standard kushtetues nënkupton që secilës palë duhet t’i ofrohen mundësi të barabarta te orientuara ne menyre te arsyeshme, për të paraqitur pretendimet për çështjen, në kushte të tilla që të mos evidentohen disavantazhe te skajshme mes paleve, ne funksion te nje

ekuilibri te domosdoshem ne debatin ndërmjet akuzës dhe mbrojtjes.206 Ne praktike ndodh qe, Gjykatat kombetare, te shkelin kete parim, duke mospranuar administrimin e

Çështja Deweer kunder Belgjikes, 27 Shkurt 1980.

Çështja Engel dhe te tjere kunder Vendeve te Ulta, 8 Qershor 1976.

Vendim i Gjykates Kushtetuese, te Republikes se Shqiperise, nr.47, datë 7.11.2011, pika c, f. 9.

205Jurisprudenca e GJEDNJ-se, ka pranuar se “neni 6 garanton të drejtën për një proces të rregullt, por nuk përcakton rregullat për pranimin e provave si të tilla, çështje e cila i përket kryesisht rregullimit sipas legjislacionit të brendshëm”; Çështja Schenk kundër Zvicrës, 12 korrik 1988, § 45).

206Vendimet nr.23, datë 23.7.2009; nr.10, datë 2.4.2009; nr.19, datë 18.9.2008; nr.13, datë 21.7.2008 të Gjykatës Kushtetuese te Republikes se Shqiperise.

51



provave të kërkuara nga mbrojtja.207 Ne jurisprudencen e saj Gjykata Kushtetuese e Republikes se Shqiperise, lidhur me mospranimin e provave të kërkuara nga mbrojtja, ka rikonfirmuar qëndrimin e saj të palekundur, se kërkesa për marrje provash jo domosdoshmërisht mund të pranohet nga gjykata dhe se vlerësimi i tyre është

kompetencë e gjykatave të zakonshme.208

2.3 E drejta për një gjykatë të pavarur e të paanshme209 (gjatë hetimeve paraprake, madje edhe në rastin e mosfillimit).

Neni 42, paragrafi 2 i Kushtetutes parashikon se: “kushdo, per mbrojtjen e te drejtave, te lirive dhe te interesave te tij, kushtetues dhe ligjore, ose ne rastin e akuzave te ngritura kunder tij, ka te drejten e nje gjykimi te drejte .... nga nje gjykate e pavarur dhe e paanshme e caktuar me ligj”. Kjo dispozite kushtetuese nuk ben gje tjeter veçse shpreh elementet thelbesore te nje procesi te rregullt ligjor. Si rrjedhim pavaresia dhe paanshmeria e gjykatave jane elemente te rendesishem te nje procesi te rregullt ligjor. Me poshte do te trajtojme shkurtimisht perqasjen e ketyre dy koncepteve ne legjislacionin dhe jurisprudencen shqiptare.Parimi i pavaresise eshte nje parim themelor kushtetues qe e ka bazen tek parimi i ndarjes dhe pavaresise se pushteteve.

Marredhenia midis ketyre pushteteve duhet te konsistoje ne respektimin dhe njohjen reciproke te kompetencave te secilit. Ne nenin 145 te Kushtetutes se RSH-se, thuhet: “Gjyqtaret jane te pavarur dhe u nenshtrohen vetem Kushtetutes dhe ligjeve”. Ne perpjekje per te bere nje perkufizim te pergjithshem te nocionit te pavaresise se gjykates do te thoshim se me kete nocion kuptojme lirine e gjyqtarit per te mos iu nenshtruar çdo lloj nderhyrjeje, ndikimi ose presioni prej pushtetit ekzekutiv, legjislativ apo çdo subjekti tjeter ne lidhje me menyren e vendimarrjes se tij ne çeshtjet objekt gjykimi.

Duke u nisur nga ky parashikim kushtetues ne nenin 3 te Kodit te Procedures Penale eshte sanksionuar se: “Gjykata eshte e pavarur dhe vendos ne baze te ligjit”. Kjo do te thote qe ne dhenien e vendimeve, gjyqtaret e te gjitha instancave gjyqesore jane te pavarur dhe mbeshteten vetem ne ligj. Parashikimet e tjera normative te nevojshme per te garantuar pavaresine e gjykatave, mund te permblidhen si me poshte:

KLD-ja si nje organ i veçuar nga pushteti legjislativ dhe ai ekzekutiv, eshte autoriteti shteteror pergjegjes per mbrojtjen, emerimin, transferimin, shkarkimin, edukimin, vleresimin moral e profesional, karrieren, dhe per kontrollin e veprimtarise se gjyqtareve te gjykatave te shkalles se pare dhe te gjykatave te apelit;

I vetmi organ qe ka kompetence te marre masen disiplinore te shkarkimit nga detyra

te gjyqtareve te shkalles se pare dhe te apelit, pavaresisht se kush ka bere verifikimin e

shkeljes dhe kush ben propozimin per masen disiplinore210eshte Keshilli i Larte i Drejtesise. Shkaqet e shkarkimit jane te specifikuara ne Kushtetute dhe perfshijne:

207Vendim i Gjykates Kushtetuese, te Republikes se Shqiperise, nr.47, datë 7.11.2011, pika 6.4.

208 Vendime te Gjykates Kushtetuese, te Republikes se Shqiperise, nr.37, datë 19.9.2011; nr.106, datë 1.8.2001.

Gjate fazes se hetimeve paraprake, madje edhe ne rastin e mosfillimit te procedimit penal.

Ministri i Drejtesise eshte anetar i KLD-se, por thjesht parashtron çeshtjen dhe nuk ka te drejte vote. Fakti qe Ministri i Drejtesise ka te drejten per te filluar procedimin disiplinor, por nuk ka te drejten e votes ne KLD, shton garancite per ruajtjen e paanshmerise ne vendimmarrjen e KLD-se.

52



kryerjen e nje krimi, paaftesine mendore a fizike, akte e sjellje qe diskreditojne rende poziten dhe figuren e gjyqarit ose pamjaftueshmeria profesionale.

Kunder vendimit te KLD-se per shkarkim nga detyra, gjyqtari ka te drejte te ankohet ne Gjykaten e Larte, e cila ne kete rast vendos me kolegje te bashkuara. E drejta e ankimit kunder vendimit te shkarkimit eshte nje e drejte kushtetuese pasi parashikohet ne nenin 147, paragrafi 6 te Kushtetutes.

Gjyqtaret gezojne imunitet.211Kjo do te thote qe ata nuk mbajne pergjegjesi per fjalet e thena apo vendimet e marra ne ushtrim te detyres. Per me teper, ne saje te pasjes se imunitetit, gjyqtaret e shkalles se pare dhe te apelit, mund te ndiqen penalisht vetem me miratimin e Keshillit te Larte te Drejtesise. Nderkohe qe gjyqtaret e Gjykates se Larte mund te ndiqen penalisht vetem me miratimin e Kuvendit. Kjo do te thote qe ne mungese te miratimit nga oganet e autorizuara nga ligji, gjyqtaret nuk mund te jene subjekte te nje procedimi penal.

Koha e qendrimit te gjyqtareve ne detyre nuk mund te kufizohet, paga dhe perfitimet e

tjera nuk mund te ulen.212

Pavaresia financiare.

Sipas nenit 144 te Kushtetutes gjykatat kane buxhet te veçante, te cilin e administrojne vete. Pavaresia financiare eshte nje element shume i rendesishem per te mundesuar ushtrimin normal nga ana e gjykates te detyrave te caktuara me ligj, pa u ndikuar nga subjekte te tjera te jashtme.

Se fundmi, ne funksion te respektimit te parimit te pavaresise se gjykatave, ne nenin 145, pika 3 te Kushtetutes parashikohet se “Nderhyrja ne veprimtarine e gjykatave ose te gjyqtareve passjell pergjegjesi sipas ligjit”.

2.3.1 Paanshmëria

Gjykata Kushtetuese ka theksuar në disa vendime të saj se “parimi i paanshmërisë ka në vetvete elementin e vet subjektiv, i cili lidhet ngushtë me bindjen e brendshme që krijon gjyqtari për zgjidhjen e çështjes në gjykim, si dhe elementin objektiv me të cilin kuptohet dhënia e garancive të nevojshme për gjykim të paanshëm nga vetë gjykata, përmes mënjanimit prej saj të çdo dyshimi të përligjur në këtë drejtim. Ndër të tjera, gjykata duhet të jetë e kujdesshme dhe të marrë parasysh veçanërisht problemin e përbërjes së trupit gjykues, në mënyrë që të mënjanohen nga gjykimi i çështjes gjyqtarët që nuk kanë garancitë e kërkuara për paanshmëri në kuptimin objektiv. Në shtetin e së drejtës, kjo kërkesë merr rëndësi të veçantë në funksion të besimit në dhënien e drejtësisë që duhet të krijojnë në çdo rast në shoqërinë demokratike jo vetëm palët në gjykim, por çdo qytetar i thjeshtë”. Ne funksion te garantimit te ketij parimi, ne nenin 15 te Kodit te Procedures Penale, parashikohet se: “Gjyqtari që ka dhënë ose ka marrë pjesë në dhënien e vendimit në një shkallë të procedimit nuk mund të ushtrojë funksionet e gjyqtarit në shkallët e tjera, as të marrë pjesë në rigjykim pas prishjes së vendimit”. Gjithashtu Kodi i

211 Ligj nr. 8436, date 28.12.1998 “Per Organizimin e Pushtetit Gjyqesor ne Republiken e Shqiperise”,

Neni 26.

212 Kushtetuta e RSH-se, Neni 138.

53



Procedurës Penale përcakton shprehimisht rastet ne te cilat gjyqtari eshte i detyruar te

heqe dore nga gjykimi i çeshtjes konkrete.213 Nder keto raste permendim:

kur ka interes në procedim ose kur një nga palët private ose një mbrojtës është debitor a kreditor i tij, i bashkëshortit ose i fëmijëve të tij;

kur ka dhënë këshilla ose kur ka shfaqur mendim mbi objektin e procedimit; kur ndonjë prej të afërmve të tij ose të bashkëshortit është cenuar ose dëmtuar nga vepra penale; kur një i afërm i tij ose i bashkëshortit kryen ose ka kryer funksionet e prokurorit në të njëjtin procedim etj. Pra, mjafton te vertetohet ekzistenca e njerit prej ketyre shkaqeve apo e shkaqeve te tjera te rendesishme njeanshmerie qe per gjyqtarin te linde detyrimi per te hequr dore nga gjykimi i çeshtjes, pa qene e nevojshme te vertetohet se shkaku eshte i tille qe mund te ndikoje realisht ne paanësine e tij.

Kjo per arsye se ekzistenca e ketyre shkaqeve do te perbente nje dyshim te perligjur ne lidhje me paanesine e gjyqtarit, dhe sipas Gjykates Kushtetuese, ne kuader te elementit objektiv te parimit te paanesise keto dyshime te perligjura duhet te menjanohen. Nga ana tjeter, edhe palet ne gjykim kane te drejte te kerkojne perjashtimin e gjyqtarit kur ekziston nje nga shkaqet e siperpermendura si dhe kur gjatë ushtrimit të funksioneve dhe para se të jetë dhënë vendimi ai ka shfaqur mendimin e tij mbi faktet ose rrethanat objekt

procedimi.214 Nepermjet ketij parashikimi te fundit, behet i mundur perjashtimi i gjyqtarit nga gjykimi i çeshtjes, edhe, ne rastin kur ai vete nuk ka hequr dore nga gjykimi, pavaresisht ekzistences se nje shkaku te perligjur qe ve ne dyshim paanesine e tij dhe perforcohet akoma me teper zbatimi efektiv i parimit te paanesise se gjykatave.

Respektimi i parimit te paanesise kerkon gjithashtu edhe respektimin e elemenit subjektiv te ketij parimi, i cili siç shprehet Gjykata Kushtetuese: “lidhet ngushte me bindjen e brendshme që krijon gjyqtari për zgjidhjen e çështjes në gjykim”.Me paanshmeri te gjyqtarit ne kuptimin subjektiv do te kuptojme ne rradhe te pare bazueshmerine e tij ne gjykimin e çeshtjes dhe ne krijimin e bindjes se brendshme mbi provat e administruara. Nje element tjeter i rendesishem qe duhet marre ne konsiderate ne kete drejtim eshte edhe

respektimi nga ana e gjykates i parimit te prezumimit te pafajesise.215 Ky parim

nenkupton qe gjyqtaret te mos e gjykojne çeshtjen me bindjen se i pandehuri ka kryer vepren penale. Nje arsyetim paralel vlen edhe per veprimtarine e organit te Prokurorise ne vleresimin dhe pergatitjen e çdo akti procedurial.Pavaresia dhe paanshmeria e anetareve te autoritetit gjyqesor eshte integruar ne te drejten evropiane nepermjet

Konventes Europiane te te Drejtave te Njeriut, ne nenin e saj 6 paragrafi 1.216 Ne kete nen, sanksionohet e drejta e çdo personi qe çeshtja e tij te degjohet drejtesisht nga nje gjykate e pavarur dhe gjithashtu e paanshme.

Konventa nuk permban ndonje parashikim ne lidhje me faktin se çfare do te kuptojme me gjykate te paanshme. Sqarimi i ketij nocioni eshte bere nepermjet

Kodi i Procedures Penale te RSH-se,1995, Neni 17.

Po aty, Neni 18.

Neni 30 i Kushtetutes sanksionon se :“kushdo quhet i pafajshem perderisa nuk i eshte provuar fajesia me vendim gjyqesor te formes se prere”. I njejti parashikim permbahet edhe ne nenin 4 te Kodit te

Procedures Penale te RSH-se.

Nni 6, parag. 1, i Konventes Europiane te te Drejtave te Njeriut parashikohen se: “Çdo person ka të drejtë që çështja e tij të dëgjohet drejtësisht, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar me ligj”.

54



jurisprudences se Gjykates Europiane te te Drejtave te Njeriut. Kerkesa per nje gjykate te paanshme perfshin njekohesisht elemente objektive dhe subjektive. Respektimi i kesaj kerkese lidhet ne nje mase te konsiderueshme me perceptimin publik. Sipas doktrines se “dukjes”, drejtesia jo vetem qe duhet te behet, por duhet te shihet se si behet. Ne kontekstin e trajteses tone kjo nenkupton qe gjykatat jo vetem te jene te paanshme por edhe te shihen si te paanshme.

Edhe GJEDNJ-ja e ka trajtuar gjerësisht në jurisprudencën e saj respektimin e parimit të gjykimit nga një gjykatë e paanshme. Në çështjen Kyprianou kundër Qipros, datë 15 dhjetor 2005,§118, GJEDNJ-ja ka theksuar se “është shumë e rëndësishme në një shoqëri demokratike që gjykata të ngjallë besim tek publiku dhe tek i akuzuari”. Kur vlerësohet nëse në një çështje konkrete ka një arsye të përligjur që rrezikon paanshmërinë e një trupi gjykues, këndvështrimi i atyre që pretendojnë anshmërinë është i rëndësishëm por jo vendimtar. Vendimtare është nëse ky shqetësim mund të konsiderohet objektivisht i

justifikuar.217

Ne çeshtjen Pierscak v Belgium,218 Gjykata Europiane e te Drejtave te Njeriut pershkroi perqasjen e saj ndaj konceptit te paanesise. Kjo perqasje do te shihej ne dy drejtime, ne drejtimin subjektiv dhe objektiv.Testi subjektiv konsiston ne perpjekjen per te vertetuar bindjen personale te nje gjyqtari te dhene ne nje çeshtje te dhene. Duke qene se eshte shume e veshtire qe te vertetohen pretendimet mbi ekzistencen ose jo te paanshmerise subjektive, Gjykata eshte shprehur se kjo paanshmeri do te prezumohet derisa te mos jete provuar e kunderta.

Nga ana tjeter, perqasja objektive ka te beje me faktin nese nje gjyqtar paraqet garanci te mjaftueshme per te perjashtuar çdo dyshim te ligjshem mbi mungesen e paanshmerise. Me fjale te tjera, duke pare veshtiresine e vendosjes se nje standarti per te vertetuar nese nje gjykate eshte ose jo e paanshme, jurisprudenca eshte orientuar drejt çeshtjes nese nje gjykate mund te duket qe eshte e paanshme. Per kete arsye Gjykata ka perpunuar nocionin e “dukjes”, i cili, siç eshte shprehur gjykata konsiston ne besimin qe gjykatat duhet te ngjallin tek qytetaret ne nje shoqeri demokratike.

Gjykata eshte shprehur gjithashtu se ne gjykimet penale, kendveshtrimi i te akuzuarit edhe pse konsiderohet i rendesishem, nuk eshte vendimtar per te arritur ne perfundimin qe gjykata nuk ka qene e paanshme. Vendimtar eshte fakti nese druajtja e te akuzuarit se nje gjyqtar

eshte i paanshem mund te kete baza per t’u justifikuar objektivisht.219 Pra duhet qe perceptimet mbi mungesen e paanshmerise te mos ekzistojne vetem tek personi i lidhur drejteperdrejte me çeshtjen ne gjykim por te shfaqen ne menyre te arsyeshme edhe tek vezhguesi i jashtem. Ekzistojne nje sere situatash te ndryshme ne te cilat çeshtja e paanesise eshte marre ne shqyrtim nga GJEDNJ. Pjesa me e madhe e çeshtjeve kane te bejne me paanesine strukturore, e cila lidhet zakonisht me ushtrimin e funksioneve te ndryshme brenda te njejtit proces gjyqesor nga i njejti person.Çeshtja e paanshmerise mund te ngrihet gjithashtu kur nje i aferm i gjyqtarit eshte perfshire ne faza te tjera te te njejtit proces gjyqesor, ose kur ky i fundit ka nje interes ne perfundimin e çeshtjes. Parimi udheheqes eshte qe kur ekzistojne fakte te sigurta te cilat e bejne vezhguesin e jashtem dhe objektiv te kuptoje se gjyqtari nuk mund ta shqyrtoje çeshtjen

Çeshtja Ferrantelli and Santangelo, supra, § 58; Wettstein kundër Zvicrës, datë 21 dhjetor 2000, §44.

Çeshtja Pierscak kunder Belgium, 1 tetor 1982.

Çeshtja Fey kunder Austrise, 24 Shkurt 1993.

55



me nje mendje teresisht te hapur, atehere mund te parashtrohet çeshtja e paanshmerise se tij, edhe nese gjendja subjektive e tij nuk eshte e tille qe te ngreje dyshime.

2.4 Të drejtat e mbrojtjes së viktimës në fazat e procedimit penal

Me te drejta te mbrojtjes kuptojme teresine e garancive, te cilat i lejojne ankuesit te

mbroje interest e tij perpara drejtesise.220 E drejta e mbrojtjes, eshte nder te drejtat themelore, ne fakt e para dhe me prioritarja nga pikepmaja qe percakton ne njefare menyre edhe mundesine per te perballuar teknikisht veshtiresine e fazave te ndryshme te

procedimit penal deri tek procesi.221 Kjo eshte nje alternative imediate dhe per me teper e kuptueshme, ne kushtet e rendesise qe merr kjo e drejte ne nje shoqeri te lire dhe demokratike. Ne kete kendveshtrim dhe per kete arsye, e drejta e aksesit per mbrojtje ne

gjykate,222 duhet t’i garantohet gjithmone edhe te pandehurit ne nje procedim penal. Ne çeshtjen Bentham kunder Mbreterise se Bashkuar Gjykata u shpreh se: “Aty ku privimi i lirise eshte ne rrezik, interesat e drejtesise, ne parim kerkojne perfaqesim ligjor”.

Formalisht kjo gje eshte realitet edhe nga kuadri ligjor shqiptar ne kete fushe. Meqenese ne rastet e ndalimit dhe arrestimit, personit i privohet liria ne rruge jashtegjyqesore, eshte shume e rendesishme qe garancite ti ofroje paraprakisht organi i Prokurorise dhe perfundimisht juridiksioni gjyqesor ne fazat e proçesit.

E drejta e nje personi, ndaj te cilit ka nisur procedimi penal per te pasur nje mbrojtje efektive eshte nje e drejte kushtetuese. Ne nenin 31 te Kushtetutes parashikohet se: “gjate procesit penal kushdo ka te drejte te kete kohen dhe lehtesite e mjaftueshme per te pergatitur mbrojtjen e vet, te mbrohet vete ose me ndihmen e nje mbrojtesi ligjor te zgjedhur prej tij, te komunikoje lirisht dhe privatisht me te si dhe t’i sigurohet mbrojtja falas, kur nuk ka mjete te mjaftueshme”.

Ne baze te Kodit tone te Procedures Penale, per çdo te pandehur, pavaresisht llojit te vepres penale te kryer garantohet e drejta e shqyrtimit te akuzes se ngritur ndaj tij nga

gjykata.223 Nuk ekziston asnje rast, ne te cilin, personit te akuzuar per kryerjen e nje vepre penale t’i mohohet e drejta qe çeshtja e tij te merret ne shqyrtim nga gjykata. Ne

Kodin e Procedures Penale permbahen nje sere parashikimesh qe garantojne zbatimit ne praktike te kesaj te drejte. Konkretisht ne nenin 48 te Kodit te Procedures Penale njihet e drejta e te pandehurit per te zgjedhur jo me shume se dy mbrojtes. Ne nenin 49/7 parashikohet se shpenzimet e mbrojtjes per te pandehurin qe nuk ka mjete te mjaftueshme paguhen nga shteti ndersa ne nenin 50/2 njihet e drejta e mbrojtesit per te komunikuar lirisht dhe vetem per vetem me te ndaluarin apo te arrestuarin. Per me teper ne dispozitat procedurale penale, parashikohet qe kur prokurori fton personin ndaj te cilit zhvillohen hetime te paraqitet me qellim marrjen e ketj te fundit ne pyetje ose kryerjen e veprimeve

Jean Pradel, “Procedure Penale”, 16 Edition, Cujas, 2011, n. 398, cituar nga Yannick Capdepon, Le principe de la garantie des droits de la defense-Le point de vue du penaliste, Droit constitutionnel e grands principles de droit penal, Actes du colloque organize les 8 & 9 novembre 2012 par le CERCCLE et l’ISCJ de l’Universite Montesquieu –Bordeaux IV, f.79.

“Les principes fondamentaux specifiques de la justice penale”, e disponueshme ne faqen web: http://www.vie-publique.fr/decouverte-institutions/justice/approfondissements/principes-fondamentaux-

specifiques-justice-penale.html; konsultuar ne shtator 2015. 222E drejte e mirefillte, me karakter kushtetues.

Kodi i Procedure Penale te Republikes se Shqiperise, 2014.

56



qe kerkojne pranine e tij, ftesa duhet te permbaje nje parashtrim te permbledhur te faktit qe rezulton nga hetimet e bera deri ne ate çast si dhe te njoftohet te pakten tri dite para

asaj qe eshte caktuar per paraqitje.224 Nje parashikim i tille kuptohet qe eshte ne funksion te parashikimit kushtetues qe gjate procesit penal kushdo ka te drejte te kete kohen dhe lehtesite e mjaftueshme per te pergatitur mbrojtjen e vet. Kryesisht keto dispozita si dhe dispozita te tjera procedurale penale i japin subjektit te nje procedimi penal mundesine per te pasur nje mbrojtje efektive.

Nga ana tjeter, personi, te cilit i hiqet liria pasi ka dyshime te arsyeshme se ka kryer nje veper penale ose per te parandaluar kryerjen prej tij te vepres penale ose largimin e tij pas kryerjes se saj, duhet te dergohet brenda 48 oreve perpara gjyqtarit, i cili vendos paraburgimin ose lirimin e tij jo me vone se 48 ore nga çasti i marrjes se dokumenteve ne

shqyrtim.225 Kjo eshte nje e drejte qe parashikohet ne nenin 28, paragrafi 2 te Kushtetutes. Duke pasur parsysh rendesine e sa drejtes se kufizuar ne Kushtetute eshte parashikuar qe ky veprim t’i nenshtrohet nje kontrolli sa me te shpejte gjyqesor (brenda

48 oreve).226 Pra edhe ne kete rast, personi nuk privohet nga e drejta per t’iu drejtuar gjykates.

2.4.1 E drejta për të përfituar ndihmë juridike falas nga shteti dhe ndihmën pa pagesë të një përkthyesi, kur nuk njeh gjuhën shqipe

Në procesin penal personi ka të drejtën e ndihmës falas nga shteti nëse dëshiron të mbrohet me avokat, dhe për shkak të pamundësive financiare, nuk ka mundur të zgjedhë një avokat apo kanë mbetur pa të. Kjo e drejtë gëzohet pavarësisht fazës në të cilën ndodhet ky proces. Në procesin penal kriter i vetëm për përfitimin e ndihmës juridike është paaftësia paguese. Ndihma juridike ofrohet gjithashtu për: – të miturit, për të cilët mbrojtja në procedimin penal dhe në gjykim është e detyrueshme me ligj; – personat me aftësi të kufizuar, që nuk kanë zgjedhur mbrojtës ose kanë mbetur pa të. Ndihma juridike falas, jepet nga avokatët, zyrat e avokatisë dhe organizatat jofitimprurëse të cilat përzgjidhen nga Komisioni Shtetëror i Ndihmës Juridike dhe Dhoma Kombëtare e Avokatisë

Personat që akuzohen për një vepër penale por që nuk dinë shqip kanë të drejtë të përdorin gjuhën e tyre dhe me anën e përkthyesit kanë të drejtë të flasin e të marrin dijeni për provat e aktet si dhe për zhvillimin e procedimit.

2.4.2 Të drejtat e viktimës së dëmtuar

Ne nenin 59 te Kodit te procedures Penale te RSH-se, parashikohen rastet e nje numri veprash penale, hetimi gjyqesor per te cilat fillon ne baze te ankimit te te demtuarit nga

vepra penale.227Kjo do te thote qe per keto lloj veprash penale, e drejta per te marre

Kodit i Procedures Penale te RSH-se, Neni 308.

Ky parashikim kushetetues eshte nje misherim i insitutit te njohur te habeas corpus, ne qender te te cilit qendron e drejta e nje personi te arrestuar per t’u paraqitur perpara gjykates, e cila vlereson drejtesine e

mases se arrestit te vendosur ndaj tij. 226Brenda 48 oreve.

227Keto vepra penale jane: dhunimi i baneses, fyerja, shpifja, nderhyrjet e padrejta ne jeten private, perhapja

e sekreteve vetjake, shkelja e fshehtesise se korrespondences, plagosja e lehte ose e rende nga pakujdesia etj.

57



vendimin per fillimin ose jo te hetimit gjyqesor228 i takon vete te demtuarit prej saj. Nese i demtuari paraqet kerkesen per procedim ne gjykate, atehere ai ka te drejten qe te marre pjese ne gjykim si pale per te vertetuar akuzen dhe per te kerkuar shperblimin e demit. Kodi i Procedures Penale parashikon gjithashtu qe ne rastet kur nje person ka pesuar dem material nga vepra penale, ai vete ose trashegimtaret e tij mund te ngrejne padi civile ne procesin penal kunder te pandehurit ose te paditurit civil, per te kerkuar kthimin e

pasurise dhe shperblimin e demit.229 Ky eshte rasti me domethenes kur legjislacioni mbron te drejtat e viktimes. Ne kete kuader, viktimat e vepres penale, kanë të drejtë t’i drejtohen drejtpërdrejt Gjykatës dhe të marrin pjesë në gjykim si palë për të vërtetuar akuzën dhe për të kërkuar shpërblimin e demit, ne veprat penale te meposhtme: Demtime

te tjera me dashje;230 Plagosja e rëndë nga Pakujdesia;231 Plagosja e lehtë nga

Pakujdesia;232 Dhunimi i banesës;233 Fyerja;234 Fyerja me motive raciste ose

ksenofobike nëpërmjet sistemit kompjuterik;235 Shpifja; 236 Ndërhyrje të padrejta në

jetën private;237 Përhapja e sekreteve vetjake;238Mosdhënia e mjeteve për jetesë;239

Marrja e padrejtë e fëmijës;240 Botimi i veprës së tjetrit me emrin e vet;241 Riprodhimi pa

të drejtë i veprës së tjetrit;242 Shkelja e paprekshmërisë së banesës.243Pervec ketij rasti, legjislacioni parashikon edhe te drejten “për dëmshpërblim për dëmin e pësuar në rastin e një procedimi në kundërshtim me ligjin ose dënimi të pa të drejtë”.

Ne kete kuptim, personat që procedohen në kundërshtim me ligjin ose dënohen pa të drejtë, kanë të drejtë të kërkojnë që t’u kthehen të drejtat dhe të shpërblehen për dëmin e pësuar. E drejta per te ngritur padi civile në procesin penal, nenkupton te drejten e çdo personi që ka pësuar dëm material nga vepra penale ose trashëgimtarët e tij, te mund të ngrejnë padi civile në procesin penal kundër të pandehurit ose të paditurit civil, për të kërkuar kthimin e pasurisë dhe shpërblimin e dëmit. Legjitimimi i paditësit civil mund të bëhet nga organi procedures, Prokuroria, derisa të mos ketë filluar shqyrtimi gjyqësor. Me kërkesën e palëve ose kryesisht, gjykata mund të vendosë veçimin e padisë civile dhe dërgimin e saj në gjykatën civile nëse gjykimi i saj vështirëson ose zvarrit procesin penal. Personi mund të heqë dorë nga gjykimi i padisë civile në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit me një deklaratë të bërë personalisht nga paditësi ose nga përfaqësuesi i tij. Heqja dorë nga gjykimi nuk pengon ngritjen e padisë në gjykatën civile.

228Ketu perdoret termi hetim gjyqesor dhe jo ndjekje penale, pasi per keto lloje veprash penale nuk kemi ndjekje penale. Nese i demtuari akuzues vendos te ushtroje te drejten e tij per t’iu drejtuar gjykates, vepra ne fjale do t’i nenshtrohet hetimit gjyqesor duke mos kaluar ne fazen e ndjekjes penale.

Kodi i Procedures Penale, Neni 61.

Kodi Penal i RSH-se, Tirane 2014, Neni 90.

Parashikuar nga aty, Neni 91.

Po aty, Neni 92.

Po aty, Neni 112.

Po aty, Neni 119.

Po aty, Neni 119/b.

Po aty, Neni 120.

Po aty, Neni 121.

Po aty, Neni 122.

Po aty, Neni 125.

Po aty, Neni 127.

Po aty, Neni 148.

Po aty, Neni 149.

Po aty, Neni 254.



2.5 Publiciteti i procedurës dhe çështja e dinjitetit njerëzor

Nder te drejtat baze perfshihet edhe e drejta per te mos iu nenshtruar tortures dhe trajtimit cnjerezor.Çdo person te cilit i eshte hequr liria, ka te drejten e trajtimit njerëzor dhe të respektimit të dinjitetit të tij. Askush nuk mund ti nënshtrohet torturës, dënimit apo trajtimit mizor, çnjerëzor poshtërues.

Nje vemendje e veçante ne tekstin e Kushtetutes i eshte kushtuar mbrojtjes se dinjitetit te njeriut. Ne nenin 3 te saj sanksionohet se:”Pavaresia e shtetit dhe teresia e territorit te tij, dinjiteti i njeriut, te drejtat dhe lirite e tij... jane baza e ketij shteti, i cili ka per detyre t’i respektoje dhe t’i mbroje”. Per me teper, ne vete preambulen e ligjit tone themelor, shprehet zotimi per mbrojtjen e dinjitetit dhe te personalitetit njerezor. Nuk eshte rastesi qe dinjitetit njerezor i kushtohet nje rendesi e veçante ne Kushtetute duke e percaktuar ate si nje nga vlerat baze mbi te cilat ngrihet shteti yne. Ligjvenesi i ka dhene kete rendesi duke pasur parasysh faktin qe mbrojtja e dinjitetit njerezor sherben si baze per gezimin e nje sere te drejtash dhe lirish themelore te tjera. Per te folur per dinjitetin njerezor eshte e rendesishme te sqarojme se çfare do te kuptojme me dinjitet njerezor. Permbajtja e ketij koncepti mund te shprehet ne tre elemente: se pari, çdo qenie njerezore mbart nje vlere te brendshme, per faktin e thjeshte te te qenurit nje qenie njerezore, se dyti, kjo vlere e brendshme duhet te njihet dhe te respektohet nga te tjeret dhe elementi i trete ka te beje me marredhenien midis shtetit dhe individit. Sipas ketij elementi te fundit, njohja e vleres se brendshme te individit kerkon qe shteti te shihet se ekziston per interesat e individit dhe jo anasjelltas.

Ne kete pike te trajteses tone do te ndalemi shkurtimisht ne implikimet qe mund te sjelle publiciteti i nje gjykimi penal ne dinjitetin e njeriut. Siç e dime, publiciteti i seancave gjyqesore perben nje element themelor ne nje shoqeri te lire. Kjo i sherben zbatimit ne praktike te parimit te transparences dhe vertetimit te maksimes tashme te njohur se drejtesia jo vetem qe duhet te behet, por duhet te shihet se si behet. Qenia publike e seancave gjyqesore i mundeson publikut te vlersoje dhe te informohet mbi veprimtarine e gjykatave si dhe te kontrolloje administrimin e drejtesise prej tyre.

Megjithate, ne disa raste publiciteti i seances mund te çoje ne cenim te dinjitetit njerezor. Raste te tilla mund te vertetohen kur shqyrtimit gjyqesor duhet t’i nenshtrohen prova me karakter sensitiv si filmime, regjistrime bisedash apo fotografime qe ekspozojne nje aspekt delikat te jetes private te individit.Ne ndryshim nga Kodi i Procedures Civile, ne te cilin parashikohet se per arsye te mbrojtjes se jetes private te paleve dhe pjesemarresve ne

gjyq, gjykata mund te vendose zhvillimin e procesit gjyqesor me dyer te mbyllura,244 ne Kodin e Procedures Penale, ky rast nuk parashikohet si shkak per zhvillimin e gjykimit

me dyer te mbyllura245. Duke pasur parasysh rendesine e interesit privat dhe kushtetues qe mund te cenohej ne rastet e siperpermendura, konsiderojme se do te ishte e pershtatshme qe edhe ne Kodin e Procedures Penale te shtohej nje parashikim i tille.

244 Kodi i Procedures Penale te RSH-se,1995, Neni 173. 245Po aty, Neni 340.

59



2.5.1 Parimet e zhvillimit të procedimit me gojë, të diskutimit të çështjes dhe të kontradiktorialitetit

Parimet e zhvillimit të procedimit me gojë. Shqyrtimi gjyqësor në parim, zhvillohet me goje, thëniet dhe sqarimet e pjesëmarrësve në proces, gjatë shhqyrtimit gjyqësor bëhen me gojë, shqyrtimi i provave dhe diskutimi i çështjeve bëhet gjithashtu me gojë. Me zbatimin e këtij parimi, sigurohet shpejtësia e procesit, qartësia dhe freskia në diskutimin e çështjeve. Diskutimi me gojë i cështjeve në shqyrtimin gjyqësor krijon kushtet e mundësitë e nevojshme për zhvillimin e parimit të diskutimit, si dhe për arritjen e

qëllimeve të parimit të zhvillimit të gjykimit me dyer të hapura.246 Parimi i zhvillimit të procedimit me gojë parashikohet nga nenet 14, 136 të Kodit te Procedures Penale.

Zhvillimi i procedimit me gojë nuk përjashton përdorimin e dokumentave me shkrim.247

Parimet e diskutimit të çështjes . Ky parim ka kuptimin e një organizimi të tillë të shqyrtimit gjyqësor që siguron pjesëmarrjen aktive e me iniciativë të pjesëmarrësve në procesin penal dhe rolin udhëheqës e aktiv të gjkatës në sqarimin e gjithë rrethanave të çështjes. Ky parim parashikohet nga neni 14 dhe 132 të KPRP. Pjesëmarrësit në procesin penal kanë të drejtë që për mbrojtjen e interesave të tyre të paraqitin prova, të kërkojnë

plotësimin e hetimeve, të bëjnë kërkesa, të japin shpjegime 248, si dhe “Gjykata organizon e drejton zhvillimin gjyqësor dhe merr masa për të siguruar zhvillimin normal të gjykimit, shqyrtimi gjyqësor i çështjes bëhet me pjesëmarrjen aktive të të gjithë trupit

gjykues nëpërmjet pyetjeve dhe administrimit të provave gjatë zhvillimit të gjykimit.”249

Parimi kontradiktorialitetit. “Audi alteram partem” eshte nje shprehje latine qe ne kuptimin literal do te thote “degjo palen tjeter”. Shpesh ky parim perdoret per t’iu referuar parimit qe çdo person ka te drejte qe çeshtja e tij te degjohet drejtesisht, duke iu dhene seciles pale,

mundesia per t’u shprehur ne lidhje me provat kunder saj250. Zhvillimi i gjykimit penal ne baze te parimit te kontradiktoritetit do te thote qe gjykimi te zhvillohet ne baze dhe ne pajtim me provat e administruara ne seance gjyqesore nga subjektet pjesemarrese ne gjykim, kur keto te fundit kane qene ne gjendje te debatojne mbi to.

Parimi i kontradiktoritetit nenkupton qe subjekteve ne nje procedim penal t’u jepet mundesia qe te marrin pjese aktive ne shqyrtimin e çeshtjes, d.m.th. ne shqyrtimin e te gjitha provave te paraqitura ne gjykim, ne bisedimet per çmuarjen e provave gjate gjykimit, ne parashtrimin e pretendimeve apo te prapsimeve etj. Respektimi efektiv i ketij parimi kerkon gjithashtu qe i pandehuri te thirret ne proces ne baze te rregullave perkatese te njoftimit.

Ky parim ka gjetur shprehje edhe ne Kushtetuten e R.Sh. Keshtu ne nenin 33/1 te saj parashikohet se “kushdo ka te drejte te degjohet para se te gjykohet”. Kjo nenkupton qe te pandehurit ne nje procedim penal duhet t’i garantohet efektivisht mundesia per t’u

246 “Procedura Penale e RPSSH”, Tirane 1988, f. 77.

247Po aty, Nenet 14, 136.

Po aty, Neni 14.

Po aty, Neni 132.

web: http://en.wikipedia.org/wiki/Audi_alteram_partem

60



shprehur per provat qe ekzistojne kunder tij. Per me teper, qenia e te pandehurit aktiv ne procesin e gjetjes dhe marrjes se provave sanksionohet ne nenin 31/d te Kushtetutes, ku shprehet e drejta e tij per t’u bere pyetje deshmitareve te pranishem dhe per te kerkuar paraqitjen e deshmitareve, te eksperteve dhe te personave te tjere, te cilet mund te sqarojne faktet.

Parimi i kontradiktoritetit ka gjetur shprehje teresisht edhe ne kodin tone te procedures penale. Nenet 348 e ne vijim te K.Pr.P permbajne nje sere parashikimesh qe bejne te mundur respektimin e ketij parimi gjate shqyrtimit gjyqesor te çeshtjeve penale.



KAPITULLI III

SUBJEKTET PJESËMARRËSE NË PROCESIN E USHTRIMIT TE NDJEKJES PENALE

3.1 Prokurori

Duke patur parasysh vetë fushën penale, procesin penal dhe sidomos marrëdhënien juridike procedurale penale, është e kuptueshme se prokurori, si subjekt i saj, është shumë i rëndësishëm për pozitën që ka dhe rolin që luan. Për efektet e këtij punimi, mendojmë se një trajtim retrospektiv historik i prokurorisë paraqet interes, megjithatë, në funksion të qëllimit që kërkohet të realizohet, nuk do të ndalemi në trajtimin e njëpasnjëshëm të akteve që rregullonin këtë institucion, por në disa nga më të rëndësishmet. Në Shqipëri, para vitit 1912, kanë vepruar njëkohësisht dy të drejta, e drejta zakonore dhe e drejta që

zbatohej në Shqipëri nga pushtuesit.251

Në të drejtën zakonore nuk përmendet prokuroria për vetë natyrën e kësaj të drejte. Ndërsa në të drejtën që shtetet pushtuese zbatonin në Shqipëri, një institucion i tillë përmendej. Kështu, në Kodin e Procedurës Otomane, që ndiqte shembullin francez, parashikohej se ndjekja penale ushtrohej nga Prokurori. Pas shpalljes së pavarësisë dolën edhe aktet e para të mirëfillta shqiptare, pavarësisht se ata trashëgonin disa institute nga e kaluara. Prokuroria si subjekt që ushtron ndjekjen penale vazhdonte të ishte një organ shumë i rëndësishëm në këtë drejtim. Në statutin e Republikës Shqiptare, i miratuar më 3

mars të vitit 1925, prokuroria vendosej, në pjesën D, “Pushteti gjyqësor”. Sipas këtij statuti, të gjithë gjyqtarët dhe prokurorët emëroheshin me dekret të Presidentit të

Republikës.252 Atyre u sigurohej patundshmëria prej detyrës së tyre. Ndërsa në ligjin nr.37, datë 2 maj 1925, prokuroria rregullohej nga pjesa V e këtij ligji. Sipas tij, prokurorët ishin mbrojtësit e të drejtave të përgjithëshme, detyra themelore e tyre ishte

kujdesi i plotë mbi zbatimin e ligjeve të shtetit, sigurimin e qetësisë dhe drejtësisë.253 Struktura e prokurorisë sipas këtij ligji ishte:

Kryeprokurori;

Prokurorët pranë gjyqeve të apelit;

Prokurorët pranë gjyqeve të shkallës së parë.

Kushtetuta e 14 marsit 1946 përcaktonte se prokuroria përfshihej në kapitullin

“Gjykatat dhe Prokuroria”. Në nenin 86 të saj parashikohej: “Të gjithë prokurorët publik janë të pavarur kundrejt të gjitha organeve lokale dhe varen vetëm prej prokurorit të

Një fenomen i tillë ka vazhduar edhe pas këtij viti, me të vetmin ndryshim, se në vend të së drejtës së huaj vepronte e drejta e shtetit Shqiptar.

Statuti i Republikës Shqiptare, Neni 102.

Ligj nr.37, datë 02.05.1925, “Mbi organizimin e gjykatave të drejtësisë”, fletore zyrtare nr.19, datë 11.05.1925, Neni 19.

62



përgjithshëm”. Në këtë Kushtetutë ishte parashikuar parimi kushtetues që përcaktonte prokurorinë si organ të Kuvendit Popullor që kishte për mision të kontrollojë zbatimin e

përpiktë të ligjit nga kushdo që e shkel atë.254 Ky parim u trajtua më në hollësi nga ligji nr.274, datë 09.08.1946, “Mbi prokurorinë publike të Republikës Popullore të Shqipërisë” që, duke ritheksuar këtë parim, i ngakon asaj si detyrë përveç mbikëqyrjes së zbatimit të përpiktë të ligjeve nga organet, personat zyrtar dhe shtetasit edhe detyrën që të bëjë përpjekjet e nevojshme ligjore pranë gjykatave dhe organeve të tjera kompetente për mbrojtjen e pasurisë së përbashkët të popullit, për plotësimin e planit ekonomik të

shtetit.255Gjithashtu ligji i jepte të drejtë prokurorisë t’i paraqiste Presidiumit të Kuvendit

Popullor propozime për interpretime autentike, kërkesa për të vendosur nëse një normë ligjore pajtohej me Kushtetutën, të bënte kërkesa për ndjekje administrative, të zbulonte e të ndiqte veprat e sabotazhit, spekullimit, dëmtimeve.

Ky ligj parashikonte të drejtën e prokurorit për të kryer vetë ose me anën e organeve të autorizuara veprimet hetimore, gjurmime, këqyrje direkte, për të përfaqësuar padinë penale para gjykatave. Për herë të parë ky ligj krijoi institutin e prokurorëve popullorë të cilët ishin bashkëpuntorë vullnetarë të prokurorisë publike. Ata zgjidheshin nga populli në çdo lagje, zyrë shtetërore, ndërmarrje. Për sa i përket strukturës së prokurorisë, sipas këtij ligji në krye qëndronte Prokurori i Përgjithshëm, i cili së bashku me ndihmësit zgjidhej dhe shkarkohej nga Kuvendi. Në bazë ishin prokurorët e prefekturave dhe

nënprefekturave të cilët emëroheshin dhe shkarkoheshin nga Prokurori i Përgjithshëm.256

Në vitin 1953, doli ligji i ri “Mbi organizimin e prokurorisë”, që krahas funksionit kryesor i njihte prokurorisë edhe funksionin e ndjekjes penale dhe atë të udhëheqjes së

hetimeve.257 Për të realizuar një pushtet sa më represiv, në funksion të mbrojtjes së diktaturës, u morën masa që partia komuniste i quante të përshtatshme. Pikërisht më i përshtatshëm në këtë drejtim u konsiderua organizimi i prokurorisë dhe hetuesisë që t’i shërbente atij qëllimi. Në këtë frymë Byroja Politike e Komitetit Qendror të Partisë së Punës të Shqipërisë, në vtin 1973, mori një vendim, “Mbi forcimin e rolit të prokurorisë dhe përqëndrimin e hetuesisë në një organ të vetëm”. Kjo u sanksionua edhe nga pikëpamja ligjore me dekretin nr.5139, datë 30.01.1974, “Mbi unifikimin e hetuesisë dhe heqjen e saj nga sistemi i prokurorisë dhe përqëndrimin e saj në sistemin e Ministrisë së Punëve të Brendshme”. Këtë qëndrim mbrojti edhe Kushtetuta e vitit 1976, madje duke e theksuar atë.

Kështu ajo i hoqi prokurorisë funksionin kryesor, atë të ushtrimit të ndjekjes penale duke ia kaluar hetuesisë. Prokurorit iu njoh vetëm e drejta e protestës kundër akteve procedurale të hetuesisë po në këtë organ, me të drejtën e këtij të fundit për ta pranuar ose jo atë. Një zgjedhje e tillë u shoqërua me shkelje të rënda në fazën e hetimeve paraprake. Një gjendje e tillë vazhdoi deri kur u përmbys sistemi diktatorial, por për të arritur deri në situatën aktuale pengesat nuk kanë qënë të pakta. Në vazhdën e reformave demokratike vlen të theksohet se hetuesia u suprimua. U krijua një organ tjetër, ai i policisë gjyqësore, që në pikëpamje të organizimit, drejtimit dhe funksionit procedural penal, ndryshon nga hetuesia.

Koço Nova, “Zhvillimi i organizimit gjyqësor në Shqipëri”, Tiranë 1982, f. 130.

Po aty.

Po aty.

257 Ligj nr.1790, “Mbi organizimin e prokurorisë”, datë 28.12.1953.

63



3.2 Natyra juridike e Prokurorisë

Prokuroria, për vetë rëndësinë që ka, është ngritur në nivelin e organit kushtetues nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë. E themi këtë pasi ajo i ka kushtuar një kapitull të veçantë dhe rregullon jo vetëm krijimin por shkon edhe më tutje, duke parashikuar

organizimin dhe funksionet themelore të saj, emërimin dhe shkarkimin e prokurorëve.258 Megjithatë Kushtetuta nuk ka përcaktuar se në cilin pushtet bën pjesë prokuroria. E thënë ndryshe, nuk ka specifikuar pozicionin konkret të saj. Kjo ka ngjallur diskutime të vazhdueshme, rëndësia e të cilave konsiston në vlera teorike. Disa autorë mendojnë se ajo duhet të përfshihet në pushtetin gjyqësor.

Të tjerë mendojnë se ajo është pjesë e ekzekutivit. Ndërsa grupi tjetër mendon se ajo nuk

përfshihet në asnjë nga këto pushtete, por është një organ i një lloji të veçantë.259

Në nenin 148 të Kushtetutës theksohet se: “Prokuroria ushtron ndjekjen penale dhe përfaqëson akuzën në emër të shtetit”. Ky nen deklaron dy tipare të organit të prokurorisë, njëri ka të bëjë me: “prokuroria si organ i aparatit shtetëror” dhe tjetri ka të

bëjë me: “si subjekt i procesit penal”.260 Në nenin 7 të Kushtetutës sanksionohet se:

“Sistemi i qeverisjes në Republikës e Shqipërisë bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor”. Duke e interpretuar nga ana literale këtë nen rezulton se pushteti shtetëror ushtrohet nga tre pushtetet e

sipërpërmendura. Pra çdo organ duhet të përfshihet në njërin nga këto pushtete.261 Në këtë logjikë edhe prokuroria duhet të përfshihet në njërin nga këto pushtete. Pra duhet të diskutohet për “përkatësinë” në njërin apo tjetrin pushtet. Për të realizuar një gjë të tillë duhet të analizohen tiparet dhe karakteristikat e organit të prokurorisë. Madje duhet të trajtohet edhe përvoja kushtetuese në këtë drejtim. Kushtetutat shqiptare e kanë përfshirë

prokurorinë në pushtetin gjyqësor ose e kanë marrë të lidhur ngushtë më të.262

Kështu, Statuti i Republikës Shqiptare e vendos prokurorinë në pjesën D “Pushteti Gjyqësor”.Kushtetuta e vitit 1946 e përfshin prokurorinë në kapitullin “Gjykatat dhe

Prokuroria”. Kushtetuta e vitit 1976 e trajton në një kre të veçantë. Ndërsa Ligji për “Dispozitat kryesore kushtetuese” thekson që prokuroria organizohet dhe funksionon brenda pushtetit gjyqësor, si organ unik dhe i centralizuar. Pasi trajtuam në mënyrë të shpejtë përvojën kushtetuese, duhet të trajtojmë edhe tiparet e këtij organi për të zgjdhur çështjen e “përkatësisë”.

Prokuroria ka disa karakteristika të ngjashme, si me organet gjyqësore ashtu edhe me ato ekzekutive, por ka edhe dallime thelbësore me secilin prej tyre. Ngjashmëritë me gjykatën konsistojnë tek:

Pavarësia. Prokuroria, ashtu si gjykata, është e pavarur dhe prokurorët veprojnë me pavarësi në zgjidhjen e çështjeve konkretel.

Gëzimi i garancive në lidhje me emërimin, lëvizjen, imunitetinl.

Dhënia e drejtësisë. Prokurorit i njihet e drejta që të marrë vendime që lidhen më dhënien e drejtësisë, si vendimi i mosfillimit dhe i pushimit të çështjes penale, i zgjatjes së hetimeve, i dërgimit të çëshjes në gjykatë.

“Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, Tirane 1998, Nenet 148,149.

Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda, “Procedura Penale”, Botimet “Morava”, Tiranë 2007, f. 97.

Dhimitër Lara, “Koment mbi Kodin e Procedurës Penale”, Pjesa e parë, Tiranë 2010, f. 163.

261Po aty.

262 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda, Procedura Penale... vep. e cit., f.. 97.

64



Por këto karakteristika nuk e bëjnë prokurorinë pjesë të pushtetit gjyqësor. Ajo është palë në procedimin penal, si përfaqësues i shtetit. Ngjashmëria kryesore me ekzekutivin është hierarkia. Prokuroria është një organ unik dhe i centralizuar. Prokuroritë më të larta kontrollojnë prokuroritë më të ulëta dhe janë të detyruara të zbatojnë urdhrat dhe udhëzimet e tyre. Edhe ekzekutivi është organizuar sipas parimit të hierarkisë. Megjithë ngjashmëritë prokuroria ndryshon rrënjësisht nga organet e ekzekutivit. Si konkluzion themi që prokuroria ka tipare të përbashkëta, si me pushtetin gjyqësor ashtu edhe me ekzekutivin, por ai nuk është as organ gjyqësor dhe as organ ekzekutiv. Ai është organ sui generis, i vetmi në llojin e vet. Një karakter i tillë theksohet edhe nga Konferenca Ndërkombëtare e Budapestit e vitit 1994, ku është diskutuar pozita kushtetuese e

prokurorisë.263

Pra prokuroria është një organ gjyqësor - administrativ. Ky pozicion shpjegohet me natyrën e funksioneve të prokurorisë, që e vendosin në raporte të caktuara si me gjykatën ashtu edhe me policinë gjyqësore. Për gjykatën ajo është palë në proces dhe për veprime të caktuara kontrollohet prej saj. Në raport me policinë gjyqësore prokuroria ka funksione

drejtimi dhe kontrolli.264Përfundimi i arritur më sipër se prokuroria është një organ sui generis kërkon që të trajtohet raporti që ka ky organ me organet e tjera që ushtrojnë pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv.

3.2.1 Raportet e Prokurorisë me pushtetet e tjera

Ligji nr.8737, datë 12.02.2001, “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” (i ndryshuar me Vendim të Gjykatës Kushtetuese nr.25, datë 13.02.2002, me ligjin nr.9102, datë 10.07.2003 dhe me ligjin nr.10051, datë 29.12.2008) ka rregulluar edhe raportet dhe marrëdhëniet e prokurorisë me institucionet e tjera

shtetërore, me subjektet e tjera publike ose private dhe me publikun.265

Raporti Prokurori – Legjislativ. Prokuroria është e pavarur në ushtrimin e kompetencave

të saj duke iu nënshtruar kushtetutës dhe ligjeve.266 Nga kjo rrjedh se parlamenti nuk mund të ndërhyjë në veprimtarinë e prokurorisë. Megjithatë marrëdhëniet e prokurorisë

me Kuvendin janë rregulluar që në kushtetutë.267 Kështu, ajo ka parashikuar që Prokurori i Përgjithshëm informon herë pas herë Kuvendin për gjendjen e kriminalitetit. Në ligjin nr.8737, datë 12.02.2001, “Për organizimin dhe funksionim e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë” është përcaktuar përmbajtja e këtij informimi.Ai përmban të dhëna dhe shpjegime për numrin, llojet, shtrirjen territoriale, intensitetin dhe format e kriminalitetit në Republikën e Shqipërisë, si dhe drejtimet dhe përparësitë në luftën ndaj kriminalitetit. Këtë raportim ai e bën edhe para komisioneve kuvendore të paktën një herë në gjashtë muaj ose kur një gjë e tillë kërkohet nga ana e tyre. Informimi që bën Prokurori i Përgjithshëm nuk duhet të këtë lidhje me çështje konkrete.

263 Po aty, f. 99; Dhimitër Lara, “Koment ...vep. e cit.,f. 163.

264Po aty.

265Ligj nr. 8737, “Për organizimin dhe funksionim e prokurorisë në Republikën e Shqipërisë”, datë 12.2.2001, Neni 1.

266Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë... cit., Neni 148. 267 Po aty, Neni 149/4.

65



Nga ana e tij Kuvendi mund t’i kërkojë Prokurorit të Përgjithshëm sugjerime për rregullimin ligjor të çështjeve të ndryshme. Prokurori i Përgjithshëm bashkëpunon me

komisionet e hetimeve parlamentare sipas dispozitave ligjore në fuqi.268

Pyetja që lind është: A e cenon pavarësinë e prokurorisë informimi që bën kjo e fundit para kuvendit? Mendoj që kjo nuk e cenon pasi informimi nuk është llogaridhënie, por shpreh një marrdhënie të caktuar me pushtetin legjislativ që synon njohjen e gjendjes së kriminalitetit dhe organizimin më të mirë të luftës kundër tij.

Megjithatë marrëdhënia ndërmjet këtyre organeve është më e ndërlikuar. E them këtë pasi kuvendi është organi kompetent për të dhënë pëlqimin për emërimin e Prokurorit të

Përgjithshëm nga Presidenti.269 Ndërsa për shkarkimin Kushtetuta ka parashikuar një formulë tjetër. Në këtë rast është Kuvendi që i propozon shkarkimin e Prokurorit të Përgjithshëm Presidentit duke përshkruar edhe shkaqet për të cilat kërkohet. Shkaqet janë:

Shkelja e kushtetutës;

Shkelja e rëndë e ligjit gjatë ushtrimit të funksioneve;

Paaftësi mendore dhe fizike;

Kryerja e akteve dhe sjelljeve që diskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e prokurorit.

Mendojmë se formulat e mësipërme për emërimin dhe shkarkimin e Prokurorit të Përgjithshëm, që përfshijnë dy organe shumë të rëndësishme, siç janë Kuvendi dhe Presidenti, kontribuon në pavarësinë e prokurorisë.

Raporti Prokurori –Ekzekutiv

Për të patur efikasitet në realizimin e veprimtarisë së tyre organet e nje shteti duhet të bashkëpunojnë me njëri tjetrin. Rrjedhojë e këtij bashkëpunimi është krijimi i marrëdhënieve të caktuara ndërmjet tyre. Për të respektuar njëri tjetrin këto organe dhe për të mos kaluar kufijtë, rruga më e mirë është normimi ligjor i tyre. Këtë ka bërë edhe ligji “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë” duke parashikuar nene të veçanta për të rregulluar marrdhëniet e saj me organet e tjera, ndër të cilat edhe me

ekzekutivin.270 Çdo vit, jo më vonë se 31 marsi, Ministri i Drejtësisë, në emër të Këshillit të Ministrave, i përcjell Prokurorit të Përgjithshëm rekomandimet që duhet të mbahen parasysh për vitin në vazhdim në luftën kundër kriminalitetit.

Prokurori i Përgjithshëm ua bën të njohura rekomandimet e Këshillit të Ministrave drejtuesve të prokurorive të të gjitha shkallëve në një mbledhje të përbashkët, ku merr pjesë edhe Ministri i Drejtësisë, jo më vonë se muaji prill. Rekomandimet e analizuara në mbledhje bëhen publike. Në asnjë rast Këshilli i Ministrave nuk mund të japë rekomandime që kanë të bëjnë me procedimin ose jo për çështje konkrete. Nga të ardhurat që kanë kaluar në favor të shtetit, si rezultat i sekuestrimit të provave materiale në përfundim të një procedimi penal, Këshilli i Ministrave përcakton pjesën që i kalon

Prokurorisë për t’u përdorur për mjete logjistike dhe për shpërblimin e prokurorëve. Interes të veçantë paraqet raporti Prokurori - Ministri e Drejtësisë. Prokurori i

268 Ligj nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Neni 53. 269Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Neni 149/1.

270Ligj nr.8737, datë 12.2.2001, Për organizimin...cit., Neni 54.

66



Përgjithshëm i dërgon Ministrisë së Drejtësisë të dhënat statistikore të ndjekjes penale, për hartimin e statistikës së njësuar në fushën e drejtësisë.

Diskutime të shumta kanë lindur në lidhje me nenin 56 të ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, sipas të cilit Ministri i Drejtësisë kontrollon në mënyrë të planifikuar ose në bazë të informacioneve të dhëna nga organe, institucione ose persona të interesuar, ligjshmërinë e veprimtarisë së prokurorëve. Ligji, gjithashtu ka parashikuar edhe objektin e këtij kontrolli që konturohet në:

ndjekjen e ecurisë së çështjeve që përmbahen në rekomandimet vjetore të dhëna nga Këshilli i Ministrave për luftën kundër kriminalitetit;

respektimi i afateve të hetimit;

respektimi i afateve të paraburgimit;

respektimi i të drejtave të njeriut dhe lirive themelore të subjekteve të procedimit penal dhe, në veçanti, të të ndaluarve dhe të arrestuarve;

rregullshmëria dhe vijueshmëria e kryerjes së veprimeve hetimore;

respektimi i detyrimit ligjor të prokurorit për fillimin e ndjekjes penale;

ecuria e politikës penale dhe, në veçanti, e politikës së dënimeve që ndiqet nga prokurorët:

rregullshmëria e mbajtjes dhe administrimit të statistikave dhe regjistrimit të veprave penale;

respektimi i parimeve të drejtësisë, barazisë dhe ligjshmërisë së veprimtarisë së prokurorit në marrëdhëniet e tij me subjektet e tjera të procedimit penal.

Kontrolli në çdo rast duhet të jetë i paralajmëruar dhe për çështje për të cilat kanë përfunduar hetimet paraprake. Për rezultatin e kontrollit vihet në dijeni Presidenti i Republikës, Prokurori i Përgjithshëm dhe prokurori, veprimtaria e të cilit ka qenë objekt kontrolli. Ministri i Drejtësisë paraqet në Kuvend, të paktën një herë në vit, raport me shkrim për inspektimet e kryera nga Ministria e Drejtësisë, duke vënë në dijeni edhe Prokurorin e Përgjithshëm. Raporti përmban të dhëna të përgjithshme për çështjet që sipas këtij ligji mund të jënë objekt kontrolli. Prokurori i Përgjithshëm ka të drejtë të paraqesë në Kuvend mendimin e tij për raportin e dërguar nga Ministri i Drejtësisë. Në bazë të rezultateve të kontrollit, Ministri i Drejtësisë, kur është rasti, i paraqet rekomandim, për nisjen e procedimit disiplinor. Prokurorit të Përgjithshëm, i cili, pasi shqyrton rekomandimin, vendos në lidhje me të. Rekomandimi për nisjen e procedimit disiplinor dhe përgjigjja e Prokurorit të Përgjithshëm i njoftohen Presidentit të Republikës.

Mendojmë që ky kontroll nuk cenon pavarësinë e prokurorisë, sepse ka të bëjë me një mjet të jashtëm i cili thjeshtë ka si detyrë konstatimin e shkeljeve. Ministri i Drejtësisë thjeshtë mund të japë rekomandim për të filluar një procedim disiplinor dhe nuk mund të vendosë për të. Është Prokurori i Përgjithshëm ai i cili vendos në këtë rast. Pra ky kontroll është indicje që informon Prokurorin e Përgjithshëm për shkeljet. Do të ishte ndryshe nëse Ministri i Drejtësisë të kishte mundësi për të vendosur vetë. Në këtë rast do të cenohej pavarësia dhe prokuroria do të ishtë një vegël në duart e ekzekutivit.

67



3.2.2 Parimet mbi të cilat është organizuar dhe funksionon prokuroria

Duke analizuar legjislacionin mbi bazën e të cilit rregullohet organizimi dhe funksionimi i prokurorisë, ne mund të dallojmë parimet që mbahen parasysh gjatë këtij procesi.

Parimi i hierarkisë. Ky parim në thelb nënkupton varësinë e prokurorisë më të ulët nga prokuroria më e lartë. Hierarkia është e jashtme dhe e brendshme. Parimi i hierarkisë së jashtme ka të bëjë me rregullimin e raporteve ndërmjet prokurorive të hallkave të ndryshme. Sipas tij prokuroria e një hallkë më të lartë ndikon në punën e prokurorisë më të ulët. Parimi i hierarkisë së brendshme nënkupton rregullimin e brendshëm të një prokurorie. Sipas këtij parimi në krye të prokurorisë është kryeprokurori i cili koordinon

punën brenda prokurorisë.271

Parimi i devolucionit. Ky parim nënkupton të drejtën e prokurorit më të lartë që të ushtrojë kompetencat e prokurorit më të ulët. Kështu prokurori i përgjthshëm, mbi bazën e ankimit të të pandehurit ose edhe kryesisht urdhëron, me vendim të arsyetuar marrjen përsipër të hetimeve, nëqoftëse prokurori i rrethit nuk ushtron ndjekjen penale ose nuk e

pushon atë në afatin e caktuar.272

Parimi i substitucionit. Thelbi i këtij parimi është e drejta e prokurorit më të lartë që ushtrimin e funksionit të ndjekjes penale dhe kryerjen e veprimeve të cakruara t’ia

delegojë prokurorit më të ulët.273

Parimi i vendimmarrjes në mënyrë monokratike. Ky parim nënkupton të drejtën e prokurorit më të lartë të vendosë vetë pavarësisht nga mendimi i prokurorit të çështjes.

3.2.3 Organizimi i prokurorisë

Prokuroria është organ i aparatit qendror të shtetit. Funksionet që ligji parashikon si ekskluzivitet për të ajo i realizon nëpërmjet një strukture të mirëpërcaktuar nga ligji

“Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, ku përfshihen: 274

Prokuroria e Përgjithshme;

Keshilli i Prokurorrise;

Prokuroritë-zyra pranë sistemit gjyqësor;

Prokurori i Përgjithshëm;

Drejtuesi i prokurorisë-zyrë;

Prokurori.

a) Prokuroria e Përgjithshme

Prokuroria e Përgjithshme është e strukturuar në hallkat e “kabinetit” të prokurorit të

Përgjithshëm; Drejtoritë; Sektorët; Zyra e ndihmësve ligjor.275 Struktura, organizimi

Azem Hajdari, “E drejta e procedurës penale”, Prishtinë 2006, f. 123

Kodi i Procedurës Penale, Nenin 305.

Azem Hajdari, E drejta ... vep. e cit., f. 123.

Ligj nr.8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Nenet 3; 3/a; 3/b; 3/c ; Dhimitër Lara, Koment...

vep. e cit., f. 179.

Dhimitër Lara, Koment... vep. e cit., f. 179.

68



dhe përcaktimi i hollësishëm i funksioneve të hallkave të zyrës së Prokurorit të

Përgjithshëm bëhen me urdhër të Prokurorit të Përgjithshëm.276 Kabineti i Prokurorit të Përgjithshëm ka si funksion paraqitjen e të dhënave, përgatitjen dhe bashkërendimin e raporteve të Prokurorit të Përgjithshëm me strukturat e tjera në varësi të këtij të fundit apo me institucionet e tjera të shtetit ose me publikun. Në zyrën e Prokurorit të Përgjithshëm veprojnë disa drejtori si:

Drejtoritë e hetimit dhe kontrollit të ndjekjes penale. Këto bashkërendojnë, kontrollojnë si dhe ndihmojnë prokuroritë pranë gjykatave. Pra, ato ofrojnë një

ndihmë të specializuar si dhe një kontroll ndaj prokurorive pranë sistemit gjyqësor;277

Drejtoria e marrëdhënieve me jashtë që merret me procedura të ndihmës ligjore të

ndërsjellta dhe me marrëdhëniet me homologë të huaj;278

Drejtoria e studimeve ka përgjegjesi për analizat mbi çështjet kryesore. Gjithashtu ajo përgatit projekturdhëresa që, më pas, Prokurori i Përgjithshëm i shpall për të gjitha prokuroritë e vendit;

Drejtoria e personelit dhe inspektimit, që mban dosjet personale të prokurorëve dhe të personelit administrative si dhe të kërkesave për punësim, përfshirë këtu edhe korrespondencën në lidhje me emërimet, transferimet, ngritjen në detyrë dhe shkarkimet;

Drejtoria e krimit të organizuar, që përbëhet nga 4 seksione dhe që merret me drogat,

krimin financiar, trafikimin dhe korrupsionin.279

b) Këshilli i Prokurorisë

Këshilli i Prokurorisë është një organ këshillimor i Prokurorit të Përgjithshëm. Ai e këshillon prokurorin lidhur me projektaktet dhe praktikën hetimore. Përbëhet nga një përfaqësues i Presidentit të Republikës, një përfaqësues i Ministrisë së Drejtësisë dhe pesë prokurorë. Përfaqësuesi i Ministrisë së Drejtësisë, duke qenë në përbërjen e këshillit të prokurorisë krijon një lidhje organike, ndërinstitucionale të këtyre strukturave të aparatit shtetëror. Rëndësia e kësaj pjesëmarrjeje paraqitet në dy drejtime:

Në mënyrë mjaft të sofistikuar dhe të butë i paraprin kontrollit ndaj Prokurorit të Përgjithshëm dhe prokurorëve.

Mjaft direktiva të Ministrit të Drejtësisë duhet t’i transmetohen fillimisht në formën e

sugjerimit nga ky përfaqësues prokurorit të përgjithshëm.280

Këshilli i prokurorisë ka kompetencë të shqyrtojë vlerësimin e punës si dhe të japë mendim për shkeljet disiplinore të kryera nga prokurorët, për të cilat Prokurori i Përgjithshëm i propozon Presidentit të Republikës shkarkimin nga detyra të prokurorëve. Organizimin dhe funksionimin e këshillit, duke përcaktuar qartë formën, mënyrën, kohën e paraqitjes së këshillimit, e përcakton Prokurori i Përgjithshëm.

Ligj nr. 8737, datë 12.2.2001, “Për organizimin... cit., Nenin 9.

OSCE, “Analizë e sistemit ligjor në Shqipëri” 2004, f. 62.

Po aty.

Po aty, f. 63.

Dhimitër Lara,“Koment... vep. e cit., f.179; Ligji nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Nenet 54, 56.

69



c) Prokuroritë - zyra pranë sistemit gjyqësor

Struktura e prokurorisë pranë sistemit gjyqësor përbëhet nga prokurorët pranë Gjykatës së Lartë, prokurorët pranë gjykatave të apelit dhe prokurorëve pranë Gjykatës së Shkallës së Parë. Uniteti dhe mospersonalizimi janë tipare kryesore dalluese të prokurorive të

sistemit gjyqësor.281 Megjithatë kjo nuk është e vlefshme për gjithë organizimin e brendshëm të prokurorisë e cila strukturohet në organe që marrin përsipër detyra dhe funksione të ndara. Në kuptim të unitetit të prokurorisë dhe mospersonalizimit të funksionit, referojmë parashikimet se prokuroria ka si funksion ushtrimin e ndjekjes penale të cilin e përmbush pranë sistemit gjyqësor. Ndarja e zyrave të prokurorisë pranë gjykatave respektive i referohet si kriterit të territorit e të lëndës, ashtu edhe kriterit të funksionit që kryen gjykata përkatëse. Gjithashtu, kjo ndarje respekton edhe kriterin e referimit të kompetencave tokësore dhe lëndore të secilës gjykatë të shkallës së parë për atashimin e zyrës përkatëse të prokurorisë pranë saj.

Prokurorët pranë Gjykatës së Lartë ushtrojnë ndjekjen penale dhe përfaqësojnë akuzën në gjyq kundër Presidentit të Republikës, Kryeministrit, anëtarëve të Këshillit të Ministrave,

Deputetëve, anëtarëve të Gjykatës Kushtetuese dhe Gjykatës së Lartë.282 Pra, veprat penale të këtyre zyrtarëve do të ndiqen nga prokuroria pranë Gjykatës së Lartë, e cila do të ndjekë të njëjtat procedura që ndjek një prokuror në ndonjë çështje tjetër.

Prokurori pranë gjykatës së apelit ushtron të njëjtat funksione si prokurorët në Gjykatën e Lartë, vetëm se sfera e tyre e veprimtarisë kufizohet në atë të gjykatave të apelit.

Përjashtim bën vetëm rasti i urdhrit të Prokurorit të Përgjithshëm.283 Në këtë rast një prokuror më i lartë mund të zhvillojë hetim dhe të përfaqësojë akuzën si një prokuror i një niveli më të ulët. Prokurorët në gjykatën e apelit, në përgjithësi, nuk bëjnë hetime por ata marrin dokumentacionin nga gjykatat më të ulëta dhe përgatisin përfaqësimin e tyre në bazë të punës së prokurorit të rrethit.

Prokurorët pranë gjykatës së shkallës së parë kryejnë ndjekje penale dhe përfaqësojnë akuza në gjykatën e rrethit. Çdo prokurori në shkallë rrethi ka një kryeprokuror përgjegjës për organizimin e punës së prokurorëve. Me përjashtim të prokurorëve në gjykatën e krimeve të rënda, nuk ka asnjë prokuror të specializuar, përgjegjës për lloje të

veçanta krimesh. Kështu, krimet e minorenëve, krimet ekonomike, krimet ndaj rendit kushtetues dhe krimet ordinere të dhunës, të gjitha merren në dorë nga i njëjti

prokuror.284

d) Prokurori i Përgjithshëm

Prokurori i Përgjithshëm është titullar i prokurorisë. Një gjë e tillë rezulton nga neni 3 i ligjit “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, sipas të cilit prokuroria organizohet dhe funksionon si një strukturë e centralizuar nën drejtimin e Prokurorit të Përgjithshëm. Prokurori i Përgjithshëm emërohet nga Presidenti i Republikës, me

281G. Tranchina, Diritto Processuale Penale, nuovo ediz., 2004, Giuffre editore, Vol. primo, L’unita e l’impersonalita dell’ufficio del pubblico ministero; M. Mercone (2003), Diritto Processuale Penale, XI ediz., Simone editore, Cap.9, Parti del processo.

282Ligj nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin ... cit., Neni 13. 283Po aty, Neni 6.

284 OSCE Analizë... vep. e cit., f.63.

70



pëlqimin e Kuvendit. Ai është autoriteti më i lartë i ushtrimit të ndjekjes penale me barrën e marrjes përsipër të përgjegjësisë së ushtrimit të ndjekjes penale, si dhe veçanërisht në ushtrim të pushtetit akuzues të Prokurorisë së Përgjithshme. Ai paraqitet si një figurë e dyfishtë, nga njëra anë si titullar i një organi kushtetues, në tërësinë e atyre që formojnë autoritetin më të lartë në administratën shtetërore dhe, nga ana tjetër, si titullar i ushtrimit të vetë funksionit të këtij organi. Pavarësisht nga fakti se Prokurori i Përgjithshëm është autoriteti më i lartë për ushtrimin e ndjekjes penale dhe përfaqësimin e akuzës në gjyq, ai nuk ka pushtetin për të zhvilluar hetimet paraprake, për të ushtruar ndjekjen penale, për të përfaqësuar akuzat në gjyq. Përjashtim nga kjo është vetëm rasti i marrjes përsipër të

hetimeve.285 Prokurori i Përgjithshëm, nëpërmjet varësisë absolute hierarkike vertikale bëhet siguruesi i funksionimit me kapacitet të plotë dhe me cilësi i organit të prokurorisë

dhe specifikisht garantues i realizimit efektiv të ndjekjes penale.286

Prokurori i Përgjithshëm mund të shkarkohet nga Presidenti i Republikës, me propozimin e Kuvendit për shkelje të Kushtetutës ose për shkelje të rënda të ligjit gjatë ushtrimit të funksioneve, për paaftësi mendore a fizike, për akte sjelljeje që diskreditojnë rëndë

pozitën dhe figurën e Prokurorit.287Prokurori i Përgjithshëm ka këto detyra kryesore:

përfaqëson prokurorinë në Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë dhe në Gjykatën Kushtetuese;

i propozon Presidentit të Republikës numrin e përgjithshëm të prokurorëve, pasi të ketë marrë mendimin e Ministrit të Drejtësisë, si dhe përcakton numrin e prokurorëve, për çdo prokurori, përfshirë edhe Prokurorinë e Përgjithshme;

i propozon Presidentit të Republikës emërimin, transferimin, ngritjen në detyrë, largimin nga detyra dhe shkarkimin e prokurorëve;

cakton drejtuesit e prokurorive dhe zëvendësit e tyre në prokuroritë pranë gjykatave, sipas kritereve dhe procedurave, të përcaktuara në këtë ligj;

miraton strukturën, organikën dhe rregulloret e funksionimit të prokurorive pranë gjykatave dhe të Prokurorisë së Përgjithshme;

urdhëron komandimin e prokurorëve, sipas kritereve të përcaktuara në këtë ligj;

emëron dhe shkarkon Sekretarin e Përgjithshëm në Prokurorinë e Përgjithshme dhe kancelarët e prokurorive;

përfaqëson prokurorinë në marrëdhënie me të tretët, në nivel qendror;

kujdeset për ushtrimin e kompetencave ligjore dhe kushtetuese të prokurorisë;

drejton, bashkërendon dhe mbikëqyr veprimtarinë e prokurorisë dhe të policisë gjyqësore;

nxjerr akte normative (rregullore, urdhra dhe udhëzime), për ushtrimin e detyrave të përcaktuara nga ky ligj ose nga ligje të veçanta, të cilat janë të detyrueshme për prokurorët dhe policinë gjyqësore;

urdhëron kryerjen e inspektimeve, fillon procedimin disiplinor dhe vendos për marrjen e masave disiplinore, si dhe urdhëron fillimin e procedimit penal kundër prokurorëve;

Kodi i Procedurës Penale, Neni 305.

Dhimitër Lara, Koment... vep. e cit., f.181.

287Ligj nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Neni 7.

71



fillon procedimin disiplinor dhe urdhëron procedimin penal të policisë gjyqësore, në përputhje me ligjin e veçantë;

mbikëqyr drejtpërdrejt shërbimin e inspektimit të prokurorisë dhe miraton planin vjetor të inspektimeve të përgjithshme në prokurori;

thërret mbledhjen e këshillit të prokurorisë dhe mund të drejtojë mbledhjet e tij;

i delegon me shkrim kompetenca drejtorëve, përgjegjësve të sektorëve ose prokurorëve.

Prokurori i Përgjithshëm emërohet nga Presidenti i Republikës me pëlqimin e Kuvendit, duke u zgjedhur nga radhët e juristëve me përvojë pune jo më pak se 10 vjet në sistemin e drejtësisë, dhe shquhet për aftësi profesionale dhe figurë të pastër etiko-morale. Ai qendron në detyrë për 5 vjet, me të drejtë riemërimi. Për rëndësinë dhe respektin që imponon figura e Prokurorit të Përgjithshëm janë parashikuar disa privilegje për personin që ushtron këtë funksion dhe ka mbaruar mandatin. Kështu, pas përfundimit të mandatit, me pëlqimin e tij, ai ka të drejtë të emërohet në funksionin e prokurorit në Prokurorinë e Përgjithshme ose në vendin e mëparshëm apo në një vend të barasvlefshëm me vendin e mëparshëm. Ai nuk përfiton nga kjo e drejtë, në rastet kur shkarkohet për shkelje të Kushtetutës, për shkelje të rëndë të ligjit ose për akte dhe sjellje, që diskreditojnë rëndë pozitën dhe figurën e Prokurorit të Përgjithshëm.

e) Drejtuesi i prokurorisë - zyrë

Në organigramën e prokurorisë ose, më saktë, në kuadrin e strukturimit të organit të prokurorisë, një vend të rëndësishëm zënë edhe drejtuesit e prokurorive zyra. Duke qenë se prokuroria është një organ i centralizuar, drejtuesit e prokurorive dhe zëvendësit e tyre caktohen nga Prokurori i Përgjithshëm. Në këtë mënyrë, mbi bazën e strukturës unitare të prokurorisë zyrë, krijohet njëherazi hierarkia superior-inferior, nga njëra anë ndërmjet Prokurorit të Përgjithshëm dhe drejtuesit të prokurorisë dhe, nga ana tjetër, ndërmjet

drejtuesit të prokurorisë dhe prokurorit.288 Drejtuesi i prokurorisë pranë gjykatës së shkallës së parë, drejtuesi i prokurorisë pranë gjykatës së apelit dhe drejtuesi i hallkave të strukturës në Prokurorinë e Përgjithshme emërohen nga Prokurori i Përgjithshëm, në bazë

të konkurrimit me dokumente.289Drejtuesi i prokurorisë është titullari që cakton punët e prokurorisë. Më specifikisht ai është organizuesi dhe ndarësi i punës së prokurorëve, duke përpiluar listën e shërbimit të planifikimit të shpërndarjes. Drejtuesit, sipas niveleve të prokurorisë, përveç ushtrimit të funksioneve si prokuror më i lartë, kryejnë edhe këto

detyra:290

përfaqësojnë prokurorinë në marrëdhëniet me të tretët në njësinë administrative, ku ushtron funksionet prokuroria;

bëjnë organizimin e punës në prokurori dhe ndarjen e prokurorëve, sipas njësive administrative ose drejtimeve, me grup veprash penale;

në fillim të çdo muaji, caktojnë listën e shërbimit të radhës në prokuroritë pranë gjykatave të shkallës së parë, si dhe planifikojnë shpërndarjen e kallëzimeve/referimeve të ardhura në prokurori, sipas kritereve të përcaktuara

288Po aty.

289Po aty, Neni 27.

290Po aty, Neni 27/c.

72



me urdhër të Prokurorit të Përgjithshëm, në bazë të parimeve të specializimit të prokurorëve dhe të ndarjes së barabartë të punës;

organizojnë diskutime për çështje të natyrës juridike, në bazë të përgjithësimit të përvojës së ushtrimit të ndjekjes penale dhe të praktikës gjyqësore, të vendimeve unifikuese të Gjykatës së Lartë, të vendimeve të Gjykatës Kushtetues dhe vendimeve të tjera gjyqësore në fushën penale, urdhrave, udhëzimeve dhe qarkoreve/porosive të Prokurorit të Përgjithshëm, akteve të kontrollit dhe inspektimeve të ushtruara nga Prokuroria e Përgjithshme dhe Inspektorati i Ministrisë së Drejtësisë;

mbikëqyrin respektimin e etikës së prokurorit dhe planifikimin e punës së tyre, si dhe përmbushin angazhimet ligjore për vlerësimin profesional të prokurorëve dhe të oficerëve të policisë gjyqësore;

Marrin kontakt me ekipet e inspektimit të Prokurorisë së Përgjithshme dhe të Ministrisë së Drejtësisë, njihen me qëllimin dhe objektin e inspektimit dhe u krijojnë atyre mundësi në ushtrimin e detyrës;

mbikëqyrin disiplinën në punë të prokurorëve;

bashkërendojnë punën me drejtoritë përkatëse në Prokurorinë e Përgjithshme dhe me Shkollën e Magjistraturës, për çështje të ngritjes profesionale të prokurorëve dhe të policisë gjyqësore;

kujdesen për çështjet e ruajtjes dhe të sigurisë në prokurori;

kryejnë detyra të tjera, në funksion të drejtimit administrativ të prokurorisë, të parashikuara në aktet ligjore ose nënligjore në fuqi;

Për procedime konkrete ai mund t’i heqë bazën ose pushtetin bazë të ushtrimit të ndjekjes penale çdo prokurori të prokurorisë zyrë.

f) Prokurori

Prokurori i prokurorisë zyrë nuk gëzon autonomi si për shkak të varësisë hierarkike, unitetit të prokurorisë zyrë, ashtu edhe të mospersonalizimit të funksionit të ushtrimit të ndjekjes penale. Nga ana tjetër, në pikën 3, të nenit 25, të Kodit të Procedurës Penale parashikon pavarësi të plotë të prokurorit në seancë gjyqësore. Kjo e fundit tregon personalizimin e funksionit të prokurorit. Shprehje e qartë e unitetit dhe mospersonalizimit janë edhe institutet e komandimit dhe pezullimit. Prokurori i Përgjithshëm mund të komandojë prokurorë nga prokuroritë ku punojnë në prokurori të tjera. Megjithatë ligji ka parashikuar kushtet që duhen plotësuar në rastin e komandimit. Kushtet janë:

Ai nuk mund të bëhet për një përiudhë më të gjatë se katër muaj në vit. Ky afat mund të zgjatet deri në tetë muaj, nëse prokurori i komanduar jep pëlqimin;

Prokuroria ku komandohet nuk funksionon normalisht, për shkak të pamjaftueshmërisë së numrit të prokurorëve dhe të mbingarkesës së tyre;

73



Komandimi nuk duhet të jetë më shumë se kohëzgjatja e përfundimit të një

procedimi penal të veçantë, kur paraqitet nevoja e kryerjes së hetimeve paraprake apo e

gjykimit të tij.291

Prokurori i Përgjithshëm, me urdhër, mund të pezullojë nga ushtrimi i detyrës prokurorin vetëm në raste të përcaktuara në mënyrë eksplicite nga ligji. Rastet janë:

kur ndaj prokurorit vendoset nisja e procedimit penal, deri në përfundimin e procedimit;

kur zbulohet një shkelje e rëndë disiplinore, derisa të plotësohet procedura e kërkuar për përgjegjësinë disiplinore, por jo më tepër se 30 ditë;

kur Prokurori i Përgjithshëm i propozon Presidentit të Republikës shkarkimin e prokurorit nga detyra.

Në rastin e parë prokurori pezullohet nga ushtrimi i detyrës, kur ai merr cilësinë e të pandehurit për një krim me dashje, të kryer ose të mbetur në tentativë, për të cilin ligji cakton dënimin me burgim jo më të ulët në maksimum se pesë vjet. Kur prokurori nuk gjendet fajtor nga gjykata ose nuk ka kryer shkelje disiplinore ose ka kaluar afati prej 30 ditësh, i parashikuar në rastin “b” ka të drejtë të kthehet në detyrën e mëparshme.

Pezullimi i parashikuar në rastin “c” mbaron pas shqyrtimit nga Presidenti i Republikës të

propozimit të Prokurorit të Përgjithshëm.292

g) Marrëdhëniet ndërmjet prokurorive

Karakteri hierarkik i prokurorisë krijon marrëdhënie vartësie epror-vartës ndërmjet prokurorëve të niveleve të ndryshme. Në Kodin e Procedurës Penale dhe në ligjin “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë” është trajtuar në hollësi organizimi i prokurorisë në të gjitha nivelet dhe marrëdhëniet e prokurorëve më të lartë me ata më të ulët. Urdhrat dhe udhëzimet e prokurorit më të lartë janë të detyrueshme për prokurorin

më të ulët.293 Pyetja që lind në këtë rast është, cilët janë prokurorët më të lartë?

Në praktikë ka pasur pikëpamje të ndryshme për kuptimin e “prokurorit më të lartë”. Për të bërë një njësim të kësaj praktike dhe për t’i dhënë fund diskrecionit dhe subjektivizmave, madje edhe shkeljeve, Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë në vendimin nr.04, datë 14.12.2002, kanë deklaruar se: “... Prokurori më i lartë ushtron në

çdo kohë kontroll mbi veprimtarinë e prokurorëve më të ulët e për rrjedhojë në rast së konstaton se një vendim i pushimit të veprës penale është marrë në kundërshtim me kërkesat ligjore ka të drejtë të vendosë shfuqizimin e tij. Vendimi i prokurorit më të lartë për shfuqizimin e një vendimi të marrë nga një prokuror tjetër për pushimin e çështjes penale përbën në vetvete një urdhër në zbatim të nenit 24/4 të Kodit të Procedurës Penale. Duke patur parasysh se prokuroria është një organ i centralizuar, në prokuroritë pranë gjykatave të shkallës së parë, prokuror më i lartë është prokurori i rrethit. Prokurori gjykatës së apelit është prokuror më i lartë në raport me atë pranë gjykatës së rrethit gjyqësor vëtëm përsa i përket gjykimit të çështjeve ...”.

291Ligj nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Neni 25. 292Po aty, Neni 26.

293 Kodi i Procedurës Penale, Neni 24/4.

74



Ndërsa, në vendimin nr.56, datë 29.01.2001, kolegji penal i Gjykatës së Lartë ka theksuar se: “...Të gjitha vendimet që merren gjatë fazës së hetimit paraprak, si ato të pushimit të çështjes, ashtu edhe ato për dërgimin e çështjes në gjykatë janë vendime që merren nga titullari i prokurorisë, pavarësisht nga mendimi dhe qëndrimi që mund të ketë prokurori që ndjek çështjen. Prokurori më i lartë sipas rastit është prokurori i rrethit apo Prokurori i Përgjithshëm. Në këtë kuptim prokurori më i lartë për prokurorinë e rrethit lidhur me shfuqizimin e vendimeve të tij është Prokurori i Përgjithshëm dhe jo çdo prokuror pranë Prokurorisë së Përgjithshme ...”.

Nga analiza e këtyre vendimeve rezulton qartë se çfarë kuptohet me termin

“prokuror më i lartë”.

Duke marrë parasysh edhe përvojën e krijuar në vitin 2008, u ndryshua ligji “Për

organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”. 294Ky ligj i kushtoi nene të veçanta hierarkisë së prokurorisë. Kështu, sipas këtij ligji shkalla e hierarkisë në prokurori është:

Prokurorët e Prokurorisë së Përgjithshme janë prokurorë më të lartë se prokurorët e prokurorive pranë gjykatave të apelit dhe të prokurorive pranë gjykatave të shkallës së parë;

Prokurorët e prokurorive pranë gjykatave të apelit, në gjykimet e çështjeve të apeluara që kanë në juridiksion, janë prokurorë më të lartë se prokurorët e prokurorive pranë gjykatave të shkallës së parë, të cilët i përkasin atij juridiksioni;

Prokurorët pranë gjykatave të shkallës së parë, sipas kompetencës, lëndore dhe tokësore, janë prokurorë të nivelit të parë në prokurori;

Prokurorët, drejtues të drejtorive në Prokurorinë e Përgjithshme, drejtues të prokurorive pranë gjykatave të apelit dhe drejtues të prokurorive pranë gjykatave

të shkallës së parë, janë prokurorë më të lartë se prokurorët në strukturat përkatëse, ku ata

ushtrojnë funksionet. 295

Diskutimi që lind në këtë rast është: Në paragrafin e parë të nenit 3/b theksohet se prokurorët e Prokurorisë së Përgjithshme, janë prokurorë më të lartë se prokurorët e prokurorive pranë gjykatave të apelit dhe të prokurorive pranë gjykatave të shkallës së parë, ndërsa në vendimin nr.56, datë 29.01.2001, kolegji penal i Gjykatës së Lartë thekson se prokurori më i lartë, sipas rastit, është prokurori i rrethit apo Prokurori i Përgjithshëm. Duke vijuar më tej, ajo përcakton se prokurori më i lartë për prokurorinë e rrethit lidhur me shfuqizimin e vendimeve të tij është Prokurori i Përgjithshëm dhe jo çdo prokuror pranë Prokurorisë së Përgjithshme. Siç vihet re, në pamje të parë, ndërmjet tyre ka diferencë. Mendojmë që duke bërë një interpretim funksional dhe në tërësi të nenit 3/b, një diferencë e tillë është vetëm në dukje, pasi paragrafi i parë dhe i dytë plotësojnë njëri - tjetrit dhe duhet që të interpretohen së bashku dhe në të njëjtin kah. Në këtë sens, në paragrafin e parë mendojmë se bëhet fjalë vetëm për gjykimin e çështjeve ndaj të cilave është ushtruar rekurs. Pavarësisht se prokuroria është një organ i centralizuar, pushteti i prokurorit më të lartë ndaj atij më të ulët nuk është absolut. Ligji ka parashikuar kufizime të pushtetit të prokurorit më të lartë. Kështu, prokurori më i ulët, në çdo rast të mbështetur në ligj dhe në prova, mund të refuzojë përmbushjen e urdhrit ose të udhëzimit të prokurorit më të lartë, që është haptazi në kundërshtim me ligjin. Refuzimi bëhet me akt të shkruar, në të cilin prokurori arsyeton shkaqet e refuzimit. Në rast refuzimi,

Ligj nr.10051, datë 29.12.2008.

Po aty.

75



drejtuesi i prokurorisë ose prokurori më i lartë, që ka dhënë urdhrin ose udhëzimin, ka të drejtë të zëvendësojë prokurorin, që refuzon, duke proceduar personalisht ose duke ia ngarkuar ushtrimin e ndjekjes penale një prokurori tjetër. Megjithatë refuzimi nuk mund të bëhet, me përjashtim të rasteve haptazi në kundërshtim me ligjin, ndaj:

Vendimeve të marra në rrugë hierarkike, në zbatim të ligjit procedural penal;

Urdhrave dhe udhëzimeve të nxjerra nga Prokurori i Përgjithshëm. 296

Përjashtim nga rregulli i përgjithshëm i hierarkisë bëhet për prokurorin e seancës, i cili i

ushtron funksionet e tij në pavarësi të plotë.297 Kjo pavarësi shprehet në faktin së ai ka të drejtë të bëjë ankim kundër vendimit të gjykatës pavarësisht nga fakti se prokurori i rrethit nuk ndan të njëjtin qëndrim me të. Me autorizim të prokurorit të apelit, prokurori i seancës mund të marrë pjesë në gjykatën e apelit.

3.2.4 Funksionet e prokurorisë

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Kodi i Procedurës Penale dhe ligji “Për organizimin dhe funksionimin e prokurorisë”, kanë zbërthyer dhe detajuar funksionet e prokurorit. Për efekt të trajtimit teorik, funksionet po i klasifikojmë si më poshtë:

Funksioni i ushtrimit të ndjekjes penale;

Funksioni hetimor;

Funksioni kontrollues i hetimeve praprake;

Funksioni ekzekutues;

Funksioni i dhënies së drejtësisë.298

a) Ushtrimi i ndjekjes penale

Ushtrimi i ndjekjes penale është funksioni kryesor i prokurorisë dhe për pasojë edhe i prokurorëve. Me marrjen e njoftimit për një vepër penale, policia gjyqësore pa vonesë, ia

referon prokurorit atë.299 Ky i fundit zhvillon hetimet e nevojshme që lidhen me

ushtrimin e ndjekjes penale, por brenda kompetencave të caktuara.300 Pra, ushtrimi i ndjekjes penale është qendra përreth së cilës zhvillohen një serë aktivitetesh. Sipas pozicionit dhe vendit që zë prokurori gjatë procedimit, ky funksion është i lidhur edhe me

realizimin e funksioneve të tjera.301 Ndërsa lidhur me parimin e pakthyeshmërisë së ndjekjes penale, që shprehet në pamundësinë e prokurorit për të revokuar kërkesën për gjykimin e çështjes të paraqitur prej tij në gjykatë, do të thoshim se ekziston mundësia e kthimit prapa të ndjekjes penale në rastet kur gjatë shqyrtimit gjyqësor del një fakt i ri në ngarkim të të pandehurit që nuk është përmendur në kërkesën për gjykim dhe për të cilin duhet proceduar kryesisht. Në këtë rast prokurori procedon në format e zakonshme, duke

tërhequr dosjen për të vazhduar hetimet paraprake.302 Ndryshe ndodh në rastin e

Ligj nr.8737, datë 12.2.2001, Për organizimin... cit., Neni 3/c.

Kodi i Procedurës Penale, Neni 25/3.

Neni 148/1 i Kushtetutës, Neni 24/1 i Kodit të Procedurës Penale, Neni 2 i ligjit nr. 8737, datë 12.2.2001, Për organizimin…cit.


Po aty, Neni 277.

Dhimitër Lara, Koment … vep. e cit., f. 183.


76



parashikuar në nenin 377 të Kodit të Procedurës Penale, sipas të cilit, kur prokurori tërheq akuzën dhe në gjendjen që janë provat vërtetohet se i pandehuri nuk ka faj ose del se ekziston një nga rastet e pushimit të çështjes, gjykata vendos pafajësinë e të pandehurit ose pushimin e

çështjes. Në rast të kundërt gjykata vendos kalimin e akteve prokurorit.303

b) Funksioni hetimor

Funksioni hetimor ka të bëjë më veprimtarinë hulumtuese gjatë hetimeve paraprake. Ky funksion është i lidhur ngushtë me ushtrimin e ndjekjes penale. Hetimi konsiston në kërkimin dhe gjetjen e burimit të provës që rindërton ngjarjen kriminale të ndodhur. Nëpërmjet këtij funksioni bëhet i mundur individualizimi i fajtorit. Është marrja dijeni për veprën penale që kushtëzon dhe vë në lëvizje veprimtarinë hetimore. Në rast se gjatë kësaj veprimtarie rezulton se fakti nuk ekziston ose ai nuk parashikohet nga ligji si vepër penale; i dëmtuari nuk ka bërë ankim ose heq dorë nga ankimi në rastet që procedimi fillon me kërkesë të tij; personi nuk mund të merret si i pandehur ose nuk mund të dënohet; ekziston një shkak që e shuan veprën penale ose për të cilën ndjekja penale nuk duhej të fillonte ose nuk mund të vazhdojë; del se i pandehuri nuk ka kryer veprën penale

ose nuk provohet se e ka kryer ai, prokurori vendos pushimin e akuzës ose çështjen.304

c) Funksioni kontrollues i hetimeve praprake

Krahas prokurorisë, ligji cakton edhe policinë gjyqësore që të kryejë hetime. Kështu funksioni hetimor i prokurorit ndihmohet dhe përkrahet nga policia gjyqësore. Kjo e fundit

kryen çdo veprim hetimor që i është urdhëruar ose deleguar nga prokurori.305

Policia gjyqësore ka këto funksione kryesore:

Duhet të marrë dijeni për veprat penale, pra t’i zbulojë ato;

Të pengojë ardhjen e pasojave të mëtejshme;

Të kërkojë autorët e veprave penale;

Të kryejë hetime;

Të grumbullojë gjithçka që i shërben zbatimit të ligjit penal.

Këto funksione ajo i kryen nën drejtimin dhe kontrollin e prokurorit. Në nenin 13 të ligjit “Për policinë gjyqësore” thuhet që: “Ushtrimi i veprimtarisë së policisë gjyqësore nga oficerët dhe agjentët e saj drejtohet dhe kontrollohet nga prokurori, sipas rregullave të përcaktuara në Kodin e Procedurës Penale. Oficerët dhe agjentët lidhur me të dhënat dhe ecurunë e hetimit, duhet të përgjigjen dhe të raportojnë vetëm tek prokurori”. Një raport të tillë ndërmjet dy organeve ligji e krijon për të qenë më të sigurt dhe efikas gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre.

d) Funksioni ekzekutues

303Po aty, Neni 377.

304Po aty, Neni 328.

305 Po aty, Neni 30/2.

77



Realizimi thelbësor i drejtësisë kërkon që vendimet e formës së prerë të ekzekutohen. Kjo detyrë e shndërruar në funksion nga ligji i është atribuar prokurorit. Në funksionin e ekzekutimit, pushteti i prokurorit nuk është diskrecional sepse është thjeshtë zbatim i një

titulli të dhënë nga gjykata.306 Ky funksion konsiston në marrjen e të gjitha masave për ekzekutimin e vendimeve si: njoftimi që i bën gjykatës për fillimin e ekzekutimit të vendimit që ka dhënë ajo; nxjerrjen e urdhrit të ekzekutimit të vendimit me burgim; nxjerrjen e urdhrit të burgimit për personin e paraburgosur; caktimin e kohës së dënimit me burgim kur llogarit paraburgimin dhe dënimet e shlyera; njoftimin e vendimit organeve të policisë gjyqësore dhe organeve të tjera të interesuara për dënimet plotësuese. Prokurori ka për detyrë të mbikëqyrë drejtpërdrejt, periodikisht me ose pa paralajmërim institucionet e ekzekutimit të dënimit për të parë nga afër zbatimin e ligjit,

të rregullave të institucionit, mbrojtjen e të drejtave të të dënuarve.307

e) Funksioni i dhënies së drejtësisë

Ky funksion i jep prokurorisë një karakteristikë të veçantë e cila bën që të ngjasojë me gjykatën. Një funksion i tillë vërehet tek tagri që ka prokurori për të mosfilluar ose për të

pushuar procedimin penal në rastet e parashikuar në ligj.308 Rastet në të cilat prokurori ka të drejtë të mosfillojë procedimin ose të pushojë çështjen janë ravijëzuar në mënyrë eksplicite në nenet 290 dhe 328 të Kodit të Procedurës Penale. Për realizimin e këtij funksioni prokurorit i është dhënë edhe pushteti i “marrjes së provës”.

Përderisa prova e marrë nga prokurori përcakton fajësinë e të pandehurit në gjykim ajo përcakton edhe qëndrimin e tij për vazhdimin e mëtejshëm të procedimit. Mendojmë që ky funksion i prokurorit është zgjidhje e drejtë që ka bërë ligjvënësi. Një funksion i tillë redukton punën e gjykatave duke shërbyer si filtër dhe, nga ana tjetër, rrit përgjegjshmërinë e prokurorisë. Për më tepër, ky funksion është shoqëruar edhe me garanci të tjera nga ligjvënësi. Një ndër to është edhe e drejta e ankimit ndaj vendimit të prokurorit me të cilin vendos mosfillimin ose pushimin e procedimit.

3.4 Policia Gjyqësore

Hetimet paraprake konstituojnë fazën e parë të procedimit penal. Kjo, fillon në momentin kur në organet kompetente, policia gjyqësore ose prokurori vjen njoftimi mbi ekzistencën e një figure vepre penale, dhe vazhdon deri në momentin kur prokurori vendos dërgimin

e çështjes në gjykim ose vendos sipas rastit pushimin e çështjes.309 Në fakt përfundimi i hetimit si faza e fundit brënda fazës së hetimeve paraprake është sintezë e një përfshirje të gjërë rrethesh proceduriale, ku vend të rëndësishëm luan figura e oficerit të policisë

gjyqësore.310

Nga pikpamja proceduriale detyra themelore e Oficerit të Policisë Gjyqësore (më poshtë OPGJ) është marrja dijeni për veprat penale, parandalimi tyre, kryerja e veprimeve

Dhimitër Lara, Koment … vep. e cit., f.189.

Vasilika Hysi, “Penalogjia”, Tiranë 2006, f. 83.


Kodi i Procedures Penale në fuqi, Neni 328.

Vendimi nr. 72, date. 12.03.2014 i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë.

78



hetimore të plota, ex officio ose me urdhër, si dhe detyra të tjera të ngarkuara nga ligji për

organizimin e brëndshëm të OPGJ si dhe ligji procedurial penal.311 Nga përmbajtja e nenit 40 të K.Pr.Penale rezulton se nga pikpamja praktike dhe proceduriale OPGJ vepron me iniciatiëvn e tij, për shkak të detyrës, apo atribuimeve që vijnë për shkak ligji, në funksion të kërkimit, zbulimit, fiksimit të gjurmëve të veprave penale si dhe të dhënave të tjera me rëndësi për zbulimin e së vërtetës reale, në mënyrë që kjo e fundit të gjej streh juridike në të vërtetën proceduriale, pra atë që do sintetizohet si rrjedhojë e veprimeve

hetimore e më pas gjykimit.312

Krahas veprimeve të karakterit gjurmues OPGJ në ushtrimin e detyrave të tij realizon edhe veprime të mirfillta proceduriale, duke bërë kështu sipas rastit, arrestime në flagrancë, ndalimin e të dyshuarit për kryerjen e një vepre penale, sigurimin e vendit të ngjarjes, pyetjen e personave, detyrimin e tyre për të mos u larguar, si dhe sekuestrimin e

të dhënave materiale, ose produkteve të veprës penale.313

Lidhur me elementët e karakterit pasuror, të cilat përbëjnë të dhëna me rëndësi për vazhdimin e mëtjeshëm të procesit hetimor, siç janë sekuestrimi i pasurive që dyshohen se janë të lidhura me veprën penale, shikohet një natyrë ndërveprimi, midis veprimeve të

OPGJ dhe funksionit të prokurorit.314 Kjo natyrë e dyfishtë shprehet në detyrimin e prokurorit të shprehet mbi ligjshmërinë e sekesutrimit, p.sh. të automjetit apo jo. Në rast se prokurori vlerëson në respekt të ligjit se veprimi procedurial i kryer nga OPGJ, ka tejkaluar garancitë ligjore, e për rrjedhoje ky veprim nuk mbrohet nga dispozitat proceduriale, vendos “paligjshmërinë” e veprimit dhe kthimin e sendeve të sekuestruara

personit që i përkasin.315 Në doktrinën juridike shprehet mendimi juridik se në ushtrimin

e funksioneve të tyre OPGJ kryejne ose “ushtrojnë ndjekjen penale”.316 Ky qëndrim duhet thënë se përbën një mendim minoritar në raport me pjesën dërrmuese doktrinore e

cila nuk e pranon në asnjë moment se OPGJ kryen “ndjekjen penale”.317 Një zgjedhje e tillë është juridike, pasi nëse ushtrimi i funksioneve të OPGJ do identifikohej nga kompetenca juridike e “ndjekjes penale” po funksioni kushtetues i prokurorit cili do të ishte? Për këtë arsye në mendimin tim duhet vlerësuar drejt roli i OPGJ në fazën e hetimeve paraprake, duke e konsideruar atë si një mjet ndihmës në duart e prokurorit dhe nga ana tjetër, ushtrimi i ndjekjes penale është funksion dhe atribut kushtetues vetëm i prokurorit. Në një këndvështrim më të gjërë edhe në ato raste kur OPGJ kryen veprime të

cilat janë shprehje e ndjekjes penale, këta kryhen jo kryesisht por vetëm mbi bazë urdhrash dhe autorizimi nga prokurori në çështjen konkrete. Në të kundërt veprimet proceduriale të kryera pa urdhërin e prokurorit janë të destinuara ti nënshtrohen testit të vlefshmërisë në gjykim, nëse kjo e metë proceduriale nuk është rregulluar në fazën e

hetimeve paraprake nga vetë prokurori.318 Lidhur me fillimin e hetimeve në kuadër të veprimtarisë hetimore të OPGJ u trajtua me lartë në terma konkret. Por duhet thënë se krahas veprimeve që kryen në funksion të fillimit të një çështje penale, prokurori kryen

Neni 30 të K.Pr.P. në fuqi; Artan Hoxha “ Komentar i Kodit të Procedurës Penale”.

Paolo Tonini, “Diritto Processuale Penale”,Manuale Breve, f. 342.

Vendimi nr. 20 datë 29.01.2014; Dhimitër Lara Koment… vep. e cit., f. 201.

M.Mercone “Diritto processuale Penale” simone editore, kapitulli 4, “subjektet”.

Vendim nr. 72 datë 12.03.2014, i Gjykates se Larte, te Republikes se Shqiperise.

Dhimitër Lara, Koment…vep. e cit., f. 205.

Artan Hoxha, Komentar…vep. e cit., f. 107.

Po aty, parag. 3, f. 114.

79



veprime edhe në funksion të mënyrës së përfundimit të hetimit. 319 Kjo kompetencë vërehet nga përmbajtja e nenit 327 K.Pr.P, sipas të cilit OPGJ në përfundim të hetimeve i

sugjeron prokurorit të cështjes mbi mënyrën e përfundimit të hetimeve. 320

Nga përmbajtja e institutit të përfundimit të hetimeve del se prokurori operon në funksion

të procesit ose duke e pushuar çështjen penale ose dërgimin e çështjes në gjykatë.321 Në interpretim të nenit 328 dhe 331 K.Pr.P themi se: në sugjerimet e tij OPGJ i rekomandon prokurorit sipas rastit, dhe në raport me faktet, provat, dhe çështjet e ligjit, pushimin e ndjekjes penale ose dërgimin e çështjes në gjykatë. Interesant paraqitet fakti, në rastin e mos fillimit të çështjes. Lidhur me këtë cështje juridike K.Pr.Penale nuk paraqet ndonjë rol të shprehur të OPGJ, por pavarësisht kësaj jemi të mendimit, që ashtu si në rastin e pushimit dhe dërgimit të çështjes në gjykatë, të japë sugjerime edhe në rastin e mosfillimit. Lidhur me rolin e OPGJ, shpreh konsiderata se K.Pr.Penale duhet të ndryshojë. Ky ndryshim duhet të jetë në atë masë që të shpreh qartë se cilat janë veprat penale që mund të hetohen nga OPGJ pranë prokurorisë dhe cilat mund të ndiqen nga ata pranë komisariateve. Një ndarje e tillë shmang “hedhjen e përgjegjësisë”, duke i bërë më të përgjegjshëm OPGJ në ushtrimin e funksioneve ligjore. Një qasje e tillë juridike është

bërë nga ligjvënësi zvicerian.322

3.5 I dëmtuari Akuzues

Në trajtimin e këtij punimi, kemi evidentuar në masën të konsiderueshme rolin e prokurorit në çështjen penale, dhe problematikat që lindin në ushtrimin e atributeve të tij në kuader të pushimit të çështjes penale apo mos fillimit të saj. Trajtimi nga ana tjetër i sistemeve procesuale nuk mbante qëllim në vetvete paraqitjen e saj në mënyrë sistematike, por për tu shërbyer juristëve, prokurorëve, gjyqtarëve dhe studjueseve të së drejtës, për të kuptuar natyrën e proceseve dhe mënyrën sesi ngrihet dhe formësohet procesi yne penal. Nga studimet juridike evidentuam më së miri se sistemi procesual shqiptar, nuk përbën një sistem klasik, qoftë akuzator qoftë inkuizitor, por një sistem inkuizitor me nuanca akuzatore. Prania e elementëve akuzator gjënden pikërisht në ato norma procesuale, të cilat trajtojnë si palë në proces dhe të dëmtuarin akuzues, i cili për shkak të fakteve abstrakte parashikuar nga K.Penale, dhe, evidentimit të tyre real i vesh me pushtetin e “iniciuesit të procesit” duke e kufizuar ndjeshëm rolin e prokurorit. Në

Fillimi i çështjes penale nuk duhet kuptuar si procedim nga vetë OPGJ-ja, por fillimi është rezultat i veprimeve paraprake të OPGJ-se, që konkludohet me fillimin e çeshtjes penale nga vetë prokurori.

Neni 327 (Veprimet e policisë gjyqësore dhe të prokurorit 1. Pasi kryen veprimet e nevojshme hetimore, policia gjyqësore i dërgon aktet prokurorit bashkë me një relacion shpjegues për faktin dhe provat, si dhe me sugjerimet e veta për mënyrën e përfundimit të hetimeve. 2.Prokurori, pasi shqyrton aktet dhe sigurohet që i pandehuri ose mbrojtësi është njohur me to vendos, sipas rastit, pushimin e çështjes ose dërgimin e saj në gjykatë).

Kodi i Procedures Penale në fuqi, Neni 328; Dërgimi i çështjes në gjykatë 1. Kur ka prova të plota për fajësinë e të pandehurit, prokurori paraqet kërkesën për gjykimin e çështjes. 2. Kërkesa për gjykim përmban: a) gjeneralitetet e të pandehurit dhe të dëmtuarit nga vepra penale.

Neni 45 të Lijgjit për Policinë Gjyqësore: Shërbimet e policisë gjyqësore jashtë seksionit të prokurorisë janë kompetente për fillimin e ndjekjes penale dhe hetimin e veprave penale të lehta, sipas përcaktimeve në ligjin “Për policinë gjyqësore”. Shërbimet e policisë gjyqësore detyrohen që pas marrjes dijeni për veprën penale dhe kryerjes së veprimeve hetimore të ngutshme të bëjnë referimin tek prokurori kompetent për të ushtruar ndjekjen penale.

80



teorinë juridike kjo njihet si roli i të “dëmtuarit akuzues”. Në fakt në lëmin penal ka një konfondim që bëhet midis të dëmtuarit akuzues, të dëmtuarit nga vepra penale, apo paditësi civil, në procesin penal. Pavarësisht faktit se ligjvënësi i vendos në të njëjtin kre, nuk paraqesin të njëjtin status procesual për secilin prej tyre. Megjithatë e përbashkëta e tyre qëndron në atë se mbartin termin procesual i “dëmtuar”. Për të bërë dallimin mes tyre na shërbën dhe vjen në ndihmë kriteri formal-juridik, pra parashikueshmëria normative.

Në Kodin e Procedures Penale ligjvënësi parashikon disa vepra penale të cilat për nga rrezikshmëria, natyra e tyre i kategorizon në llojin e veprave penale që ndiqen me ankim

të të dëmtuarit akuzues.323 Konfigurimi i këtyre figure veprash penale, bën që i dëmtuari, përmes ngritjes së kerkeses në gjykatë merr statusin procesual të të dëmtuarit akuzues, duke u quajtur në kuptim të ligjit, si personi që përfaqëson akuzën, e ngre atë, sjell prova në funksion të provueshmërisë etj. Kriteri formal-jurudik, evidenton faktin se prania e veprave të tjera penale të ndryshme nga ato të parashikuara nga neni 59 K.Pr P, bën që mos të ndodhemi përballe veprave që ndiqen me ankim të të dëmtuarit akuzues, por të ndodhemi përball të dëmtuarit nga vepra penale, i cili legjitimohet të ngre padi civile në procesin penal, por duke pasur statusin e personit privat në proces dhe jo atë të palës në proces. Roli dhe prania e të dëmtuarit akuzues ka marë vëmëndje në vet praktikën e gjykatës së lartë. Në vendimin e saj ajo shprehet se:“…Nga përmbajtja e neneve të mësipërme del qartë se cilësinë e të dëmtuarit akuzues për veprën penale të shpifjes mund ta ketë vetëm personi i dëmtuar nga vepra penale, nga përhapja e qëllimshme e thënieve, si dhe çdo informacioni tjetër që duhen të jenë të rreme, që cenojnë nderin dhe dinjitetin e personit.Është vetëm ky person, pra personi i dëmtuar nga thëniet dhe informacionet, që duhet të jenë në të njëjtën kohë të rreme dhe të kenë për qëllim të cenojnë nderin dhe dinjitetin e tij (saj), që ka të drejtë të ngrejë akuzën për

veprën e parashikuar nga neni 120/2 i Kodit Penal dhe të marrë pjesë në këtë lloj gjykimi

si palë.324

Individualizimi i të dëmtuarit akuzues (subjektit pasiv) të veprës penale të shpifjes bëhet kur citimi në drejtim të të dëmtuarit akuzues ka qënë eksplicit. Në përcaktimin e këtij momenti gjykata analizoi të gjitha rrethanat e treguara objektive e subjective, së bashku

me çdo element tjetër që rasti paraqet, me qëllim përcaktimin sa më qartë e me bindje të plotë se kush është personi kundër të cilit përhapja e qëllimshme e thënieve, si dhe çdo informacioni tjetër, ka bërë që ti cënohet nderi dhe dinjiteti. Individualizimi i këtij personi i jep këtij të fundit atributin e të dëmtuarit akuzues, si dhe të drejtën për t’u ankuar në rrugë gjyqësore kundër kësaj vepre. Në nenin 290 të Kodit të Procedurës

Penale, nën titullin “Rrethanat që nuk lejojnë fillimin e procedimit”, thuhet se: “Procedimi penal nuk mund të fillojë, dhe, nëqoftë se ka filluar, duhet të pushojë në çdo gjendje procedimin kur:

Personi ka vdekur;

Personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale;

323Kodi i Procedures Penale, Neni 59/1, “I dëmtuari akuzues”. Ai që është dëmtuar nga veprat penale të parashikuara nga nenet 90, 91, 92, 112 parag. i parë, 119,119/b, 120, 121, 122, 125, 127, 148, 149 dhe neni 254 të Kodit Penal ka të drejtë të paraqesë kërkesë në gjykatë dhe të marrë pjesë në gjykim si palë për të vërtetuar akuzën dhe për të kërkuar shpërblimin e dëmit.

324.Vendim nr. 9. datë 24.05.2010, i Gjykates se Larte te Republikes se Shqiperise.

81



Mungon ankimi i të dëmtuarit ose ai tërheq ankimin;

Kur fakti nuk parashikohet nga ligji si vepër penale ose kur del qartë që fakti nuk ekziston;

Vepra penale është shuar;

Është dhënë amnisti;

Në të gjitha rastet e tjera të parashikuara me ligj.”325

Fakti i sjelle përpara gjykatës fragmenti i fjalës së Kryeministrit në Kuvend, në datën 26.11.2009, nuk përmban thënie të qëllimshme, të rreme që cënojnë nderin dhe dinjitetin e zonjës A.R. Duke qënë se vepra penale e parashikuar nga neni 120/2 hyn në kategorinë e veprave penale që ndiqen mbi bazën e ankimit të të dëmtuarit akuzues dhe, nga citimi i neneve dhe fakteve të mësipërme, nuk rezulton se kërkuesja A.R. të jetë personi i dëmtuar nga thëniet e cituara, Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë vlerëson se ndodhet para rastit të parashikuar nga neni 290/c i Kodit të Procedurës Penale (mungon ankimi i të dëmtuarit). Ky vendim pasqyron disa element teorik të qënësishme për statusin procesual të të dëmtuarit akuzues, si “e drejta për tiu drejtuar gjykatës” i takon vetëm personit të dëmtuar, subjektit pasiv të një prej veprave penale të parashikuara nga neni 59 K.Pr.P. Ajo ç’ka vihet re në këtë vendim është edhe zbatimi i gabuar i ligjit procesual nga vet Gjykata e Lartë, kur vendos pushimin e çështjes “me argumentin se mungon ankimi i të dëmtuarit. Fakti që i dëmtuari akuzues nuk provon veprën penale nuk përbën shkak për pushimin e çështjes nën gërmën “mungon ankimi”. Ankimi ekziston, sepse është pikërisht ky mjeti procedurial që ka vënë në lëvizje gjykatat përfshirë gjykatën e lartë. Interesant paraqitet diskursi nëse i dëmtuar akuzues mund të jetë vetëm personi fizik apo përfshihet edhe personi juridik.Sot jursitët janë të mendimit se edhe personi juridik

legjitimohet për t’iu drejtuar Gjykatës në zbatim të nenit 59 K.Pr.P.326

Një zgjidhje e tillë është e pranueshme, për shkak se mbrojtja penale synon të mbrojë edhe benefitet juridike të personave juridik, kryesisht “emrin e mirë” që ato kanë dhe që në një moment të caktuar mund të dëmtohet nga prania e ndonjë figure vepre penale,

duke sjellë më tej impakt në faktorët ekonomik të saj. Një tjetër problematik që mund të sjell vendimi i mësipërm i Gjykatës së Lartë, është ngurtësimi i legjitimitetit, ku ndër të tjera thekson se “…mund ta ketë vetëm personi i dëmtuar nga vepra penale”. Formulimi në këtë mënyrë gjykoj se duhet të paraprihej edhe nga një tjetër element procedural, fjala është...“ose përfaqësuesi i tij ligjor”. Kjo vjen për shkak se personi, subjekti pasiv ndaj të cilit drejtohet vepra penale e parashikuar nga neni 59, të mos ketë zotësi për të vepruar në kuptim të ligjit, e për këtë arsye të drejtat e tij civile dhe ato që rrjedhin nga fusha penale të ushtrohen dhe ndiqen nga përfaqësuesi i tij ligjor.

Në doktrinën juridike mbahet qëndrimi se në këtë rast këta persona, pra përfaqësuesit janë subjekte që barazohen me të dëmtuarin, pra thënë ndryshe paraqiten si palë në

proces duke paraqitur edhe akuzën penale përkatëse.327 Mendoj se ky qëndrim nuk është i pranueshëm, kjo për faktin se pavarësisht se të drejat e tyre ushtrohen nga përfaqësuesi, nuk e kthen këtë të fundit në palë, ai

325. Kodi i Procedurës Penale, Neni 290.

Dhimiter Lara, Koment… vep. e cit., f. 286.

Po aty.

82



mbetet sërisht përfaqësues ligjor. Një tjetër problem i ngritur në këndin kushtetues është prani e nenit 59 K.Pr.P. si një normativë antikushtetuese. Lidhur me këtë pretendim gjykata kushtetuese është shprehur ndër të tjera se: “Ngritja e akuzës nga i dëmtuari, e njohur ndryshe si akuzë private, nuk varet nga vendimmarrja e prokurorisë. i dëmtuari i drejtohet direkt gjykatës me akuzën e tij dhe merr pjesë aktivisht në proces për ta bindur gjykatën me anë të provave dhe fakteve që të marrë një vendim në favor të tij. i dëmtuari akuzues ka të drejtë të shfrytëzojë të gjitha mjetet juridike të njohura nga legjislacioni procedural, përfshirë këtu edhe të drejtën e ankimit apo rekursin. Në rastet kur gjykata duhet të shqyrtojë një akuzë private mbi bazën e kërkesës së të dëmtuarit akuzues, ajo është kompetente të kryejë disa veprime procedurale me qëllim dhënien e drejtësisë. Këto veprime konsistojnë në pranimin për të marrë në shqyrtim kërkesën e të dëmtuarit akuzues, vlerësimin e provave të paraqitura nga i dëmtuari ose urdhërimin e organeve kompetente për të mbledhur dhe paraqitur prova, të cilat mund të jenë të rëndësishme për vërtetimin e akuzës, thirrjen e dëshmitarëve të tjerë sipas vlerësimit të vetë gjykatës. Në vijim të kësaj, mund të themi se në gjykimin e kërkesës së të dëmtuarit akuzues nuk ka ndjekje penale dhe as hetime paraprake, siç ndodh në rastin e akuzës publike. Në rastet e parashikuara nga neni 59/1 i Kodit të Procedurës Penale ka vetëm hetim gjyqësor, i cili shërben për të vërtetuar bazueshmërinë e kërkesës së të dëmtuarit dhe jo të akuzës publike të ngritur nga organi i prokurorisë. Të dëmtuarit i krijohet mundësia që edhe pa pjesëmarrjen e prokurorit të arrijë të përballet para gjykatës me autorin e veprës penale nga e cila atij i ka ardhur dëmi.Nisur nga sa më lart, Gjykata Kushtetuese vlerëson se si akuza publike ashtu edhe akuza private të parashikuara nga legjislacioni procedural penal janë dy mekanizma që shërbejnë për ndjekjen penale të autorit të veprës penale dhe në asnjë rast ato nuk kanë për qëllim eliminimin e njëra-tjetrës. Ato bashkëveprojnë dhe në raste të caktuara gjejnë zbatim veçmas. Gjykata Kushtetuese rithekson se në asnjë rast akuza publike nuk mund të shmanget. Ajo ushtrohet sa herë që prokuroria krijon bindjen se vepra e kryer cenon rendin publik apo interesin e shoqërisë. Këtë prokuroria e bën edhe duke ndërhyrë në procesin e iniciuar nga i dëmtuari akuzues (neni 59/2 i Kodit të Procedurës Penale). Një ndryshim tjetër midis procesit të filluar mbi një akuzë publike dhe atij të bazuar mbi akuzën private, pra nga i dëmtuari akuzues, është se ky i fundit mund të përfundojë edhe me marrëveshje kur i dëmtuari pranon të marrë një dëmshpërblim moral ose material nga i pandehuri duke tërhequr kështu akuzën në çdo fazë të procesit. Madje neni 338 i Kodit të Procedurës Penale parashikon edhe një procedurë pajtimi midis palëve në rastet e veprave penale që ndiqen me kërkesën e të dëmtuarit akuzues, e cila është e detyrueshme. Nëse kjo përpjekje dështon, atëherë mund të ngrihet akuza private. Kjo bëhet me qëllim që gjykata të mos ngarkohet me shqyrtimin e çështjeve të cilat nuk mbartin në vetvete ndonjë rrezikshmëri të lartë dhe palët mund t’i kursejnë vetes një proces, i cili mund të përfundojë edhe me pafajësinë e të pandehurit

ose pushimin e çështjes. Parashikimi i veprave penale për të cilat vetë i dëmtuari akuzues duhet të vlerësojë fillimin apo jo të hetimit gjyqësor konsiderohet si një zgjidhje e mirë për ta bërë të dëmtuarin më aktiv dhe më të lirë në disponimet e tij gjatë procesit penal duke e ndjekur në mënyrë të pavarur çështjen në të gjitha shkallët e gjykimit. Nga sa më sipër, Gjykata Kushtetuese arrin në përfundimin se përmbajtja e nenit 59/1 të Kodit të Procedurës Penale nuk bie ndesh me nenin 148/1 të Kushtetutës. Ato plotësojnë njëri-tjetrin në funksion të harmonizimit më të mirë të interesit publik me atë privat. Ligjvënësi ka pasur për qëllim t’i krijojë mundësi individit

83



të çmojë në mënyrë të pavarur shkallën e cenimit të interesave të tij dhe hapat që duhet të ndërmarrë ose jo për mbrojtjen juridike penale ose civile të tyre. Megjithatë, edhe në këto raste, ligji procedural penal nuk e shmang pjesëmarrjen e prokurorit në gjykimin e këtyre çështjeve. Prokurori jo vetëm merr pjesë në gjykimin e të pandehurit, por sipas rastit, kërkon dënimin ose pafajësinë e tij.



K A P I T U L L I I V

FILLIMI DHE MOSFILLIMI I PROCEDIMIT PENAL (faza pararendëse të procedimit penal)

4.1 Kushtet paraprake për mosfillimin e procedimit penal

Procedimi penal merr shkas nga njoftimi që merr prokurori kryesisht apo nga policia gjyqësore, por edhe nga kallëzimi i shtetasve apo personave juridikë për ngjarjen e një vepre penale. Prokurori regjistron procedimin penal fillimisht për veprën që ai ka marrë njoftim se është kryer dhe, sipas rastit, edhe emrin e personit që i atribuohet vepra penale. Është pikërisht ky momenti që prokurori duhet të verifikojë nëse ndodhemi para rasteve të parashikuara prej nenit 290 të Kodit të Procedurës Penale, pra nëse ndodhemi përpara rrethanave që nuk lejojnë fillimin e procedimit penal dhe që legjitimojnë marrjen e

vendimit, atë të mosfillimit të procedimit penal.328 Fillimi i Procedimit penal është pikënisja e veprimtarisë proceduriale e organeve të ndjekjes penale. Me një moment të tillë lidhet veprimtaria procedurialo-hetimore në drejtim të dokumentimit mbi baza ligjore të akteve dhe fakteve të çështjes të përcaktimit të fajësisë së autorëve të veprave

penale.329 Në këtë këndveshtrim instituti i fillimit të procedimit

penal ka një rëndesi

të madhe

shoqërore dhe juridike". Rëndesia shoqërore lidhet me faktin se instituti i

fillimit të

procedimit penal është i lidhur me luftën kundër kriminalitetit, në mbrojtje

të interesave të ligjshme të shtetasve dhe shtetit, të të drejtave

dhe lirive të tyre si

dhe të vetë rendit juridik. Rëndësia j uridike qëndron në faktin

se nga momenti kur

organi procedues vendos fillimin e procedimit, legjitimohet tërësisht që të ndërmarrë të gjitha veprimet e mundshme proceduriale të parashikuara nga K.Pr.Penale dhe që kanë të bejnë me sqarimin dhe hetimin e rrethanave të cështjes konkrete. Pra, sa më e afërt

të jetë

vendimmarrja për fillimin e procedimit

penal me vetë kohën e kryerjes së

veprës

penale, aq më eficente do të jetë veprimtaria e organeve

të ndjekjes penale në

drejtim

të

kërkimit, gjetjes, fiksimit, grumbullimit të

fakteve,

zbulimit, identifikimit

t ë autorëve

të veprave

penale

dhe vënien e tyre përpara përgjegjësisë penale.330 Për

këtë arsye

si

dhe për

faktin

që

vendimmarrja

duhet parë edhe në anën tjetër

të

medaljes,

në drejtim të garantimit

të ligjshmërisë

për marrjen e një vendimi të tillë, në

funksion të respektimit të të drejtave dhe lirive të shtetasve gjykoj se

përbën një ndër

aktet më kryesore të veprtmtarisë së Prokurorisë.

Në nenin 291 të K.Pr.P përcaktohet se: "Kur ekzistojnë r rethana që nuk lejojnë

fillmin

e

procedimit,

Prokurori

jep vendim

të

arsyetuar

për

mosfillimin

e

procedimit".331 Organi i Prokurorisë kur çmon se në materialin e njoftimit ka të dhëna

të mjaftueshme për të arritur në përfundimin se vepra penale

n u k ka

ndodhur në

realitet, ose megjithëse ka ndodhur ajo nuk përmban elementët

e veprës

penale, apo

ekzistojnë rrethana të tjera të parashikuara me ligj që nuk lejojnë fillimin

e procedimit

Vendim Unifikues nr. 2, i Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë, datë 20.06.2013.

Petrit Hysa, “Aspekte të procedimit penal, fillimi dhe mosfillimi i tij”, Tiranë, 2011,

Skender Begeja “ Kriminalistika”, Tirane 2004, f. 30.


85



vendos mosfillimin e procedimit. Me mosfillim procedimi penal do të kuptojmë vullnetin e organit procedural, Prokurorisë osë Gjykatës që të mos kryejë veprimtari proceduriale hetimore për një çështje të caktuar.

Përkufizimi i mësiperm është i lidhur drejtëpërsëdrejti me vetë rëndësinë e madhe sociale dhe juridike që paraqet instituti i fillimit ose mosfillimit të procedimit penal. Themi që vendimi i mosfillimit të procedimit në mënyrë të kundërligjshme është me pasoja sociale-juridike si për shoqërine në tërësi, ashtu dhe për shtetasin, pasi mosfillimi i procedimit në baza jo ligjore ndikon negativisht në interesin që ka shoqëria për luftën ndaj kriminalitetit, dhe si rrjedhim nuk vënë në vënd të drejtat apo interesat e ligjshme të personave fizik ose juridik që janë cënuar ose dëmtuar nga vepra penale. Në këtë kontekst vlen të përmendim se Prokurori duhet të jetë sa më objektiv e real, duke shmangur çdo Iloj subjektivizmi në këtë fazë paraprake, në mënyrë që të parandalohet mosfillimi i procedimeve në mënyrë të kundërligishme. Por, praktika ka dëshmuar se moskuptimi i drejtë i rëndësisë që paraqet mosfillimi është bërë shkak për marrjen e k ëtyre vendimeve në mënyrë të kundërligjshme. Megjithatë, për të parandaluar mosfillimet e procedimeve në mënyrë të kundërligjshme ligji ynë proceduriale ka përcaktuar se, ky vendim jo vetëm duhet të jetë i arsyetuar por, ka përcaktuar detyrimin e organit procedues për të njoftuar mënjëherë vendimin atyre që kanë bërë kallëzimin ose ankimin,

të cilët mund t'a kundërshtojnë atë brenda 5 ditëve nga njoftimi i vendimit.332

4.1.1 Ekzistenca e figurës së veprës penale

Ekzistenca e figurës së vepres penale është kusht për ekzistencen e pergjegjesisë penale. Rrjedhimisht duhet që të plotësohen, në mënyrë komulative të gjithe elementet objektive dhe subjektive të marra së bashku të vepres penale të parashikuar nga ligji penal, që të flitet, në këtë mënyrë për marrje të personit në përgjegjesi penale.Identifikimi i çeshtjes ligjore, i shkaqeve ligjore dhe plotesimi i elementeve përbërës të tyre me faktet kyçe të ngjarjes është një proces i rëndësishëm, përfundimi i të cilit të dërgon në fajësinë ose pafajësinë e përsonit.

4.2 Standarti i provës për fillimin e procedimit penal

Organi procedures në fillimin ose mosfillimin e procedimit penal është i kondicionuar me ekzistencen e një dyshimi të arsyeshëm për ekzitencën e figurës së vepres penale.

Në K.Pr.P mishërohen standarde të ndryshme të të provuarit në varësi të fazës procedurale ku gjendet procedimi penal. Siç dihet, ai përbëhet nga dy faza kryesore: faza e hetimit paraprak dhe ajo e shqyrtimit gjyqësor. Në këtë pjesë do të studiohen standardet e të provuarit që veprojnë në fazën e hetimeve paraprake. Nuk është e lehtë të thuhet me siguri të plotë nëse në fazën e hetimeve paraprake ekziston vetëm një apo një shumësi standardesh. Në K.Pr.P nuk ka shumë qartësi në lidhje me këtë çështje. Megjithatë, është e gjithëpranuar ideja se standardi i kërkuar në fazën e hetimeve paraprake, është standardi

332 Po aty, Neni 291.

86



i dyshimit të arsyeshëm.333 Ky standard përbën një ndër detyrimet dhe kërkesat kryesore për të bërë të mundur vendimmarrjen e organit procedues për përmbushjen e veprimeve të ndyshme procedurale dhe në marrjen e masave të sigurimit. Respektimi i këtij standardi është i rëndësishëm për ecurinë e procedimit penal dhe veçanërisht për

subjektin ndaj të cilit zbatohen masat e sigurimit apo veprime të tjera procedurale.334

Në vijim do të parqesim mënyrën se si e ka trajtuar doktrina jonë e procedurës penale kuptimin e standardit të dyshimit të arsyeshëm. Nga studimi rezulton se doktrina juridike është e ndarë në dy qëndrime kryesore. Kuptimi, që i jepet nga pjesa më e madhe e doktrinës sonë të procedurës penale këtij koncepti, është se dyshimi i arsyeshëm nënkupton:”bindjen që krijohet nga provat e marra dhe të shqyrtuara në përputhje me kërkesat e ligjit, të cilat në unitetin e tyre, tregojnë se vepra ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga ai që akuzohet. Kjo bindje duhet të jetë e tillë që të pranohet përgjithësisht si e drejtë dhe e arsyeshme nga kushdo që njihet me rrethanat e faktit dhe provat që e vërtetojnë atë. Çdo kuptim tjetër i “dyshimit të arsyeshëm” përmban në vetvete rrezikun e

shkeljes së lirive dhe të drejtave të njeriut”.335 Rezulton se koncepti i dyshimit të arsyeshëm trajtohet si një standard relativisht i lartë i të provuarit, duke theksuar se ky standard tregon bindjen se vepra e ndodhur, është kryer nga ai që akuzohet. Ky qëndrim mbështetet në arsyetimin se në procesin e të provuarit, bindja e brendshme në lidhje me akuzën dhe me zbatimin e masës së sigurimit formohet jo mbi bazën e dyshimeve, por mbi prova të vërteta, që përjashtojnë dyshimet. Konstatimi i fakteve në çështjen penale dhe zbatimi mbi këtë bazë i masës së sigurimit, do të thotë të vërtetosh ekzistencën e veprës penale, të konkretizosh kryerjen e veprimeve nga i pandehuri, motivet e realizimit të këtyre veprimeve. Këto dhe të dhëna të tjera të rëndësishme për zgjidhjen e çështjes, hyjnë në përmbajtjen e zbatimit të drejtë të masave të sigurimit, të garantimit të lirisë së personit nga veprime të pabazuara. Pra, në zbatimin e masave të sigurimit dhe posaçërisht në zbatimin e arrestit të të pandehurit si masë shtrëngimi, nuk duhet të sigurohet dyshimi apo bindja si ndjenjë subjektive besimi, por bindja që mbështetet në rrethana të

konstatuara, në të dhëna të verifikuara në rrugë objektive.336 Pikërisht, mbi një bindje të tillë të bazuar, të motivuar dhe të argumentuar me prova, duhet të zgjidhet problemi i caktimit të masave të sigurimit.

Në K.Pr.P nuk shpjegohet se deri ne çfarë niveli duhet të provohet dyshimi i arsyeshëm. Kjo pjesë e doktrinës ka mendimin se: ”detyra e gjykatës në miratimin e masës së shtrëngimit do t’i përgjigjet realizimit të drejtësisë, kur për personin që urdhërohet të mbyllet në një institucion paraburgimi ka prova të mjaftueshme për kryerjen e veprës, kur

te organi që ka të drejtën e procedimit dhe miraton masën e sigurimit, ekziston bindja e plotë mbi fajësinë e personit, kur mungon çdo dyshim mbi fajësinë e tij. Nga pikëpamja logjike, dyshimet e arsyeshme janë të papërcaktuara, kurse

çdo orvatje për t’i përkufizuar do të krijonte një gjendje të papranueshme sigurie”.337 Për mendimin tim, ky qëndrim duket se dyshimin e arsyeshëm për një masë sigurimi e barazon me bindjen se i arrestuari është fajtor.

Olgert Rumnici, “Standarti i proves”, Tirane 2013. f. 70

Po aty.

335Po aty.

336Izet Hoxha, “Arrestimi me dyshime i hap rrugë veprimeve arbitrare”, Tribunë Juridike, nr. 27, Viti i IV i botimit, Tirane 2000, f. 15.

337 Hoxha. Arrestimi …vep. e cit., f. 16.

87



Ndërsa qëndrimi i dytë i përkrahur nga një pjesë tjetër e doktrinës së procedurës penale thekson se dyshimi i arsyeshëm i bazuar në prova konsiston në krijimin e besimit në formën e probabilitetit apo mundësisë për ekzistencën e veprës penale dhe përgjegjësisë

së të dyshuarit.338 Kjo bindje nuk është në nivelin e asaj që kërkohet për shqyrtimin gjyqësor mbi fajësinë e të pandehurit për kryerjen e veprës penale. Një standard i tillë (dyshimi i arsyeshëm) zvogëlon mundësinë e aplikimit të masës së sigurimit personal, dhe shfaqet si garantuese e mbrojtëse e lirisë dhe të drejtave të të dyshuarit. Kushti i ekzistencës së provave, mbi të cilat krijohet dyshimi përbën thelbin e dyshimit të

arsyeshëm.339Siç do të tregojmë në vijim, qëndrimi i dytë mbi standardin e dyshimit të arsyeshëm është në përputhje me kuptimin që i jep këtij standardi jurisprudenca e konsoliduar e GJEDNJ. Vlen të përmendet se në procesin për caktimin e masës së sigurisë nuk jepet vendim fajësie, pasi masa e sigurimit është masë e përkohshme që, ndër të tjera, synon të mbrojë procesin, bashke fajtore nga deformimi i provave; rreziku i largimit të të pandehurit ose kryerja prej tij e krimeve më të rënda apo të të njëjtit lloj. Janë të mjafueshme dyshime të bazuara në nivelin e arsyes, të pranueshme nga njeriu me një logjikë normale që gjykon paanshmërisht. Nuk kërkohet bindje. Kjo do të thotë që veprimtaria provuese vazhdon. Në këtë kontekst, bazuar edhe në jurisprudencën e GJEDNJ-së nuk kërkohet një nivel i lartë i të provuarit sipas standardit të dyshimit të arsyeshëm. Organi i akuzës nuk është i detyruar që kur kërkon caktimin në gjykatë të masës së sigurimit, të bindë gjykatën se vepra ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga ai që akuzohet. Mjafton, sipas GJEDNJ, që dyshimi i arsyeshëm duhet të jetë i sinqertë dhe në mirëbesim. Standardi i të provuarit "Dyshimi i arsyeshëm", i referuar në Nenin 5/1(c) të KEDNJ-së, që një vepër penale është kryer, presupozon ekzistencën e fakteve ose informacioneve që do të bindin një vëzhgues objektiv se personi në fjalë mund të ketë kryer një vepër penale. Pra, i kushtohet rëndësi mundësisë se i dyshuari është autori i veprës dhe jo sigurisë se plotë se ai është autori. GJEDNJ ka vënë në dukje kriteret të cilat përcaktojnë kuptimin e standardit të dyshimi të arsyeshëm:

Të ekzistojnë fakte ose informacione që personi në fjalë të ketë kryer një shkelje;

Këta fakte dhe informacione të krijojnë bindjen tek një vëzhgues objektiv;

Dyshimi të jetë i arsyeshëm.

Megjithatë, edhe GJEDNJ është shprehur se nuk mund të gjykohet gjithmonë sipas standardeve të njëjta, si ato që zbatohen për krime në një kohë normale, ashtu edhe për krime të veçanta. Për këtë theksi mund të vihet në luftën që zhvillohet sot kundër

terrorizmit dhe krimit të organizuar.340 Në Fox, Campell dhe Hartley kundër Mbretërisë së Bashkuar, GJEDNJ u shpreh se: “Ajo se çfarë do të konsiderohet e ‘arsyeshme’ do të deduktohet nga tërësia e të gjitha rrethanave. Në këtë kuptim, krimi i terrorizmit përbën një katëgori të veçantë. Megjithatë, kriteret e zbatueshme për krimet terroriste nuk mund të përligjin shtrirjen e nocionit ‘të karakterit të arsyeshëm’ deri në nivelin që mund të cenojë thelbin e mbrojtjes të parashikuar nga neni 5 i KEDNJ. Natyrisht, neni 5 nuk

Lara. Koment… vep. e cit., f. 636.

Po aty.

340Alma Kodraliu, “E drejta për liri dhe siguri”, Tribunë Juridike, nr. 67(4), viti XI i botimit, 2007, f.37.

88



duhet të zbatohet në një mënyrë të tillë që të krijojë vështirësi disproporcionale për

organet policore në luftën ndaj tërrorizmit”.341

Termi provë, që parashikohet në tekstin e ligjit, nënkupton që ky dyshim nuk është i hamendësuar, por i mbështetur në një akt, dhe dyshimi i arsyeshëm duhet të bazohet në faktet dhe informacionin që e lidhin në mënyrë objektive personin e dyshuar me faktin e supozuar, dhe këta prova janë të tilla që justifikojnë vazhdimin e hetimit. Prova nuk është e nevojshme për të justifikuar fajësinë ose për të ngritur një akuzë, pasi masa e sigurisë nuk është e lidhur domosdoshmërisht me to. Ndryshon niveli i provës kur duhet vërtetuar dyshimi i arsyeshëm, nga prova për fajësinë apo njoftimin e akuzës. Kjo

është e lidhur dhe me faktin se sipas legjislacionit tonë “prova formohet në procesin

gjyqësor”.342 Megjithatë, edhe prej kuptimit të dyshimit të arsyeshëm që përmban dy elementë:dyshimin dhe arsyeshmërinë, rezulton se një dyshim që të jetë i arsyeshëm, duhet të bazohet në të dhëna me karakter objektiv.

Një nga çështjet ku GJEDNJ trajton konceptin e dyshimit të arsyeshëm në kontekstin e një mase sigurmi, është Wloch kundër Polonisë. Në çështjen Wloch kundër Polonisë, kërkuesi, një avokat, ishte akuzuar për tregti fëmijësh dhe nxitje për dëshmi të rreme. Nga procedimet para gjykatave kombëtare rezultonte se kërkuesi kishte përfituar nga gjendja sociale dhe ekonomike e familjeve të caktuara, në mënyrë që t’i bindte ato për pranimin e birësimit të fëmijëve të tyre të porsalindur, madje këto familje i kishin dhënë atij tagra për të vepruar edhe përpara se fëmijët të kishin lindur. Më pas, kërkuesi i merrte fëmijët që nga spitali dhe i dërgonte ata pranë palëve të treta, duke bërë në këtë mënyrë që prindërit biologjikë të mos kishin mundësi për ushtrimin e autoritetit prindëror dhe kontakti me familjen birësuese. Në procedurat e birësimit në gjykatë prindërit biologjikë pranonin birësimin në favor të familjes birëuese. Prokurori mbështeste qëndrimin se ekziston një dyshim i fortë se kërkuesi i ka nxitur prindërit biologjikë të bënin deklarime të rreme në procedurat e birësimit, sidomos në lidhje me faktin nëse prindërit biologjikë i kishin takuar prindërit adoptues. Prokurori theksonte më tej se, kërkuesi kishte marrë shpërblime tepër të larta për procedurat e birësimit, gjë që tregonte se ai kishte kryer veprën penale të tregëtimit të fëmijëve. Bazuar në argumentat e organit të akuzës ndaj

kërkuesit ishte marrë masë shtrënguese e kufizimit të lirisë. Pas ankesave të pasukseshme brenda sistemit ligjor polak, kërkuesi u ankua në GJEDNJ.

Në vendimmarrjen e saj mbi këtë çështje, GJEDNJ përcaktoi disa kritere të rëndësishme për kuptimin e saktë të ‘arsyeshmërisë së dyshimit’. Në analizë të kësaj çështje, GJEDNJ u shpreh se: “Neni 5/1 i KEDNJ përmban një listë të plotë të shkaqeve të lejuara për privimin e lirisë, të cilat duhet të interpretohen në mënyrë rigoroze. Një person mund të ndalohet në bazë të nenit 5/1 (c) vetëm në kontekstin e procedimeve penale, me qëllim që të çohet përpara autoritetit kompetent ligjor bazuar në dyshimin se ai ka kryer një vepër penale. Një "dyshimi i arsyeshëm", i referuar në Nenin 5/1 (c) të KEDNJ, që është kryer një vepër penale, presupozon ekzistencën e fakteve ose informacioneve që do të bindin një vëzhgues objektiv se personi në fjalë mund të ketë kryer një vepër penale. Si rregull, problemet që lindin në këtë fushë janë në nivel të fakteve. Çështja është nëse arrestimi dhe paraburgimi janë bazuar në elemente objektivë

341Çështja Fox, Campbell dhe Hartley kundër Mbretërisë së Bashkuar, (Aplikimi nr. 12244/86; 12245/86;

12383/86), 30 gusht 1990, pg.32 dhe f. 34.

342Po aty.

89



të mjaftueshme që për të justifikojnë "dyshimin e arsyeshëm" se faktet në shqyrtim kanë

ndodhur në të vërtetë.”343

Megjithatë, përveç anës së saj faktike, ekzistenca e një "dyshimi të arsyeshëm" brenda kuptimit të nenit 5/1 (c) kërkon që faktet përkatëse, të konsiderohen në mënyrë të arsyeshme se parashikohen në një nga seksionet që përshkruan sjelljet kriminale në ligjin penal. Kështu, qartësisht nuk mund të ekzistojë një "dyshim i arsyeshëm" nëse aktet apo faktet në ngarkim të një personi të paraburgosur, nuk përbëjnë vepër penale në kohën kur ato kanë ndodhur. Çështja që diskutohet në rastin në shqyrtim është nëse ndalimi i kërkuesit ishte "i ligjshëm" brenda kuptimit të nenit 5/1. KEDNJ, këtu, i referohet në thelb ligjit të shtetit, por ajo gjithashtu kërkon që çdo masë individuale e cila privon individin nga liria e tij, duhet të jetë në përputhje me qëllimet e Nenit 5, pikërisht për të

mbrojtur individin kundër arbitraritetit.344 Aty ku KEDNJ i referohet direkt ligjit të brendshëm, siç bën në nenin 5, përputhja e një ligji të tillë me KEDNJ është një pjesë integrale e detyrimeve të Shteteve Kontraktuese. GJEDNJ ka kompetencë, në përputhje me rrethanat, që të përmbushë dhe zbatojë vetë këtë pajtueshmëri; megjithatë, fushëveprimi i punës së saj, në këtë drejtim, është subjekt i kufizimeve të qenësishme në logjikën e sistemit europian të mbrojtjes, pasi i takon fillimisht autoriteteve kombëtare, veçanërisht gjykatave, për të interpretuar dhe zbatuar ligjin e shtetit.

GJEDNJ konstatoi se paraburgimi i kërkuesit u krye bazuar në dyshimin se ai kishte qenë i përfshirë në akte të kualifikuara si vepra penale e tregëtimit të fëmijëve, e cila dënohej sipas ligjit penal polak, dhe gjithashtu në arsyet se ai kishte nxitur persona të caktuar për të dhënë dëshmi të rreme në procedurat gjyqësore. GJEDNJ konstatoi se dispozita që parashikonte tregëtimin e fëmijëve ishte objekt i vështirësive serioze përsa i përket interpretimit të elementeve përbërëse të kësaj vepre. Në veçanti, një çështje e rëndësishme ishte përcaktimi i akteve të cilat mund të konsiderohen si pjesë përbërëse e veprës penale të tregëtimit të fëmijëve. Për këtë, GJEDNJ iu referua jurisprudencës së gjykatave polake, të cilat theksonin se për rastin në shqyrtim mungonin precedentët dhe

se ekzistonin vështirësi serioze, përsa i përket interpretimit të fakteve dhe ligjit.345

“Për të vlerësuar nëse ndalimi i kërkuesit ishte në përputhje me kërkesat e nenit

5/1 (c) të KEDNJ për sa i përket ligjshmërisë saj, GJEDNJ ka parasysh situatën ligjore në kohën përkatëse. Në mungesë të jurisprudencës përkatëse, apo një mendimi unanim të doktrinës, të cilat do të sqarojnë çështjen e zbatueshmërisë së dispozitave të ligjit penal në situata të ngjashme me atë të kërkuesit, GJEDNJ vëren se gjykatat kombëtare kanë shqyrtuar një numër elementesh të cilat konsiderohen të përshtatshme për vlerësimin e kësaj çështjeje. Prandaj, ato kanë marrë në konsideratë qëllimin e ushtrimit të tagrave të avokatit, të dhënë aplikantit nga palët në procedurat e birësimit dhe kanë analizuar nëse ky qëllim dhe masat konkrete të ndërmarra nga aplikanti kishin qenë në përputhje me praktikën e pranuar normalisht. Ato kanë vlerësuar, më tej, nëse shpërblimi i marrë nga aplikuesi ka qenë i përshtatshëm. GJEDNJ vëren gjithashtu, se autoritetet vendase iu referuan gjerësisht provave të mbledhura gjatë hetimeve dhe konsideruan në sajë të këtyre provave se aspektet faktike të dyshimit kundër aplikuesit ishin në mënyrë të

arsyeshme të justifikuara.”346

Çështja Wloch kundër Polonisë, GJEDNJ, (Aplikimi nr. 27785/95), 19 Tetor 2001, f. 108.

Po aty, f. 109.

Po aty, f. 111.

Po aty, f. 114.

90



Së fundi, GJEDNJ ka arsyetuar se “Nëse paraburgimi i kërkuesit do të ishte i bazuar vetëm në dyshime në lidhje me përfshirjen e tij në veprën e tregëtimit te fëmijëve, ligjshmëria e paraburgimit të tij, duke pasur parasysh kontradiktat që ekzistonin në interpretimin e ligjit të brendshëm, do të kishte qenë e dyshimtë. Megjithatë, ishte e bazuar edhe mbi dyshimin se ai kishte kryer veprën penale të nxitjes së personave, të cilët kishin marrë pjesë në procedurat e birësimit, për të dhënë dëshmi të rreme para

gjykatave.”347 Në tërësi, GJEDNJ ka konsideruar se nuk ka asnjë të dhënë që tregon se interpretimi i dispozitave ligjore i mbështetur nga ana e autoriteteve shtetërore në rastin e aplikantit ishte arbitrar apo i paarsyeshëm, në mënyrë që të bënte paraburgimin e tij të

paligjshëm. Rrjedhimisht, nuk ka pasur shkelje të nenit 5/1 të KEDNJ-së.348

Në këtë vendim, GJEDNJ ka theksuar mënyrën se si duhet kuptuar standardi i dyshimit të arsyeshëm. Për një kuptim të drejtë, në analizën e këtij standardi, duhet të merren në konsideratë çështjet ligjore dhe faktike. Nga pikëpamja ligjore vlen të theksohet se ndaj të dyshuarit nuk mund të merret masë shtrënguese nëse veprimet/mosveprimet e tij të paligjshme nuk janë parashikuar shprehimisht nga ligji si vepër penale. Nga pikëpamja faktike duhet të merren në konsideratë të gjitha rrethanat dhe provat e çështjes, të cilat krijojnë bindjen në përputhje me standardin e dyshimit të arsyeshëm. Risia e vendimmarrjes së GJEDNJ qëndron në faktin se, pavarësisht mungesës së qartësisë së ligjit penal shtetëror që parashikon veprën penale konkrete, për të cilën dyshohet se ka kryer subjekti, rëndësi themelore ka analiza e rrethanave të çështjes dhe provat ku mbështeten. Nga ana tjetër, nëpërmjet këtij vendimi GJEDNJ mbështet qëndrimin e konsoliduar të praktikës së saj mbi kuptimin dhe kriteret e standardit të dyshimit të arsyeshëm. Është e rëndësishme të studiojmë nëse jurisprudenca e gjykatave tona është në përputhje me këto kritere të përcaktuara nga GJEDNJ për kuptimin e drejtë të përmbajtjes së standardit të dyshimit të arsyeshëm. Për këtë qëllim, është me interes të evidentojmë praktikën më të fundit unifikuese të Gjykatës së Lartë dhe risitë që ka sjellë kjo praktikë në drejtim të kuptimit të konceptit të dyshimit të arsyeshëm. Në vendimin unifikues nr.7, datë 14.10.2011 Kolegjet e Bashkuara të Gjykatës së Lartë u shprehën se dyshimi i arsyeshëm i bazuar në prova sipas pikës 1 të nenit 228, nënkupton që bëhet fjalë për ekzistencën e dyshimit të arsyeshëm të bazuar në prova, pra për ekzistencën e atyre elementëve të mjaftueshëm juridikë dhe të rrethanave të faktit që i krijojnë bindje gjykatës në drejtim të mundësisë që personi nën hetim dhe i pandehuri të ketë kryer veprën penale. Për rrjedhojë, për caktimin e masës së sigurimit është e nevojshme që provat, direkte apo indirekte, të jenë të tilla që të bëjnë të duket e mundshme përgjegjësia e të hetuarit a të gjykuarit në lidhje me akuzën e ngritur ndaj tij. Dyshimi i bazuar në

prova nuk kërkon që ai të jetë ezaurues, domosdoshmërisht një drejtimesh, pra në drejtim të fajësisë. Pavarësisht prej këtij dyshimi të arsyeshëm bazuar në prova se i gjykuari ka kryer veprën penale, në përfundim të gjykimit të themelit mund të rezultojë e të vërtetohet si fajësia, ashtu edhe pafajësia e të pandehurit.

Prandaj, Kolegjet e Bashkuara kanë ardhur në përfundimin unifikues se: “Dyshimi i arsyeshëm, provat ku ai bazohet për të justifikuar caktimin dhe vijimin e zbatimit të masës së sigurimit, nuk nevojitet të ketë të njëjtën shkallë sigurie dhe vlerë provueshmërie për të konkluduar sikurse provat që janë të domosdoshme për dhënien ose jo të vendimit të dënimit ndaj të pandehurit. Mjafton që ato të jenë të tilla që, në gjendjen

Po aty, f. 115.

Po aty, f. 117.

91



ku janë aktet e procedimit, prej tyre mund të nxirren përfundime se ndaj të hetuarit a të gjykuarit ekziston një shkallë e arsyeshme mundësie e fajësisë për kryerjen e veprës penale në ngarkim të tij. Dispozita e pikës 1 të nenit 228 tregon vetë dallimin e natyrës së veçantë të gjykimit dhe mënyrën e kriteret mbi të cilat krijohet bindja e gjykatës për caktimin ose jo të masës së sigurimit krahasuar me atë të dhënies ose jo të vendimit të dënimit. Në rastin e parë, gjykimi mbështetet në dyshime të arsyeshme bazuar në prova, që tregojnë mundësinë e kryerjes së veprës penale objekt procedimi dhe mundësinë e atribuimit, pra të ekzistencës së fajësisë, pikërisht në drejtim të të gjykuarit për atë vepër penale (fumus commissi delicti), ndërsa në rastin e dytë, gjykimi mbështetet vetëm në prova që vërtetojnë, jashtë çdo dyshimi, dhe e bindin gjykatën për kryerjen ose jo të

veprës prej tij.”349

Nga ana tjetër, ekzistenca e dyshimit të arsyeshëm bazuar në prova në ngarkim së të gjykuarit (fumus delicti) është vetëm kushti fillestar, paraprak për zbatimin e masës së sigurimit. Ky kusht nuk përjashton, përkundrazi, nënkupton se duhet të vërtetohet në vijim, qoftë edhe njëri nga kushtet dhe kriteret e tjera ligjore mbi nevojat e sigurimit dhe për përshtatshmërinë e masës konkrete të sigurimit me të cilën kufizohet liria e të gjykuarit (periculum libertatis). Procesi i vlerësimit dhe gjykimit për vendosjen ose jo të masës së sigurimit sipas kushteve dhe kritereve të parashikuara nga ligji, mbështetet dhe synon arritjen e ekuilibrit të nevojshëm, nga njëra anë, për respektimin dhe garantimin e rendit publik e të interesit publik për dhënien e drejtësisë dhe nga ana tjetër, me të drejtat dhe interesat ligjore të individit subjekt i procedimit, të dyja të parashikuara nga

Kushtetuta.350 Qëndrimi i mbajtur së fundmi nga jurisprudenca e Gjykatës së Lartë është i ndryshëm nga ai i mbajtur në vendimin unifikues nr. 3, datë 27.09. 2002. Në këtë të fundit Gjykata e Lartë pranon se: “Në pajtim të plotë me nenin 5/1, germa “c” dhe pikën 3 të këtij neni të KEDNJ, neni 228 i KPrP ka përcaktuar kushtet dhe kriteret për caktimin e masave të sigurimit. Është theksuar kushti i rëndësishëm, sipas të cilit askush nuk mund t’u nënshtrohet masave të sigurimit personal në qofte se në ngarkim të tij nuk ekziston një dyshim i arsyeshëm, i bazuar në prova. Është pranuar tashmë si nga teoria dhe praktika gjyqësore shqiptare se dyshimi i arsyeshëm nënkupton bindjen që krijohet nga provat e marra e të shqyrtuara në përputhje me kërkesat e ligjit, të cilat në unitetin e tyre tregojnë

se vepra penale ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga ai që akuzohet 351Për caktimin e masave të sigurimit personal kërkohet detyrimisht ekzistenca e veprës penale dhe

përgjegjshmëria e atij që akuzohet.”352

Qëndrimi më i fundit i mbajtur në vendimin unifikues nr. 7, datë 14.10.2011 duket se është në përputhje përmbajtjen e përkufizimit të ofruar nga jurisprudenca e GJEDNJ-së. Është e vërtetë se dyshimi i arsyeshëm duhet detyrimisht të bazohet në prova, por se ai nuk kërkon detyrimisht që të tregojë sigurinë e plotë mbi autorin e veprës penale, por mundësinë se personi është autor i veprës penale. Sipas mendimit tim, nuk është legjitim shqetësimi i literaturës sonë juridike se nuk mund të caktohen masa sigurimi mbi

dyshime, pasi kjo do të cenonte parimin e prezumimit të pafajësisë.353

Vendim Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara, të Gjykatës së Lartë, nr.7, datë 14.10.2011.

Po aty.

H.Islami, A.Hoxha, I.Panda, Procedura penale…vep. e cit., f. 356; Vendimi Unifikues i Kolegjeve të

Bashkuara të Gjykatës së Lartë nr.3, datë 27.09.2002.

Po aty.

Hoxha. Arrestimi … vep. e cit., f. 15.

92



Parimi i prezumimit të pafajësisë është një parim i rëndësishëm që shoqëron të gjitha fazat e procesit deri në dhënien e vendimit përfundimtar të formës së prerë nga gjykata. Pikërisht, zbatimi i konceptit se dyshimi i arsyeshëm tregon mundësinë e kryerjes së veprës penale nga i dyshuari dhe jo sigurinë e kryerjes së kësaj vepre penale, i kontribuon respektimit të parimit të prezumimit të pafajësisë, pasi fajësia vërtetohet vetëm në procesin e themelit ku standardi duhet të jetë ai tej çdo dyshimi të arsyeshëm. Nëse që në momentin e kërkesës dhe caktimit të masës së sigurimit, prokurori do të provojë se i dyshuari ka kryer veprën penale dhe gjykata e konstaton të tillë, atëherë (pa)fajësia e të dyshuarit është paragjykuar. Në këtë linjë arsyetimi, do të ishte e panevojshme që prokurori të vazhdonte më tej me hetimet. Gjykimi i themelit do të zëvendësohej nga gjykimi për masën e sigurimit. Kjo do të ishte haptazi jologjike dhe nuk shkon në përputhje me ecurinë dhe fazat e procesit gjyqësor penal dhe veçanërisht me konceptin e masave të sigurimit si masa të përkohshme të kufizimit të lirisë.

4.3 Rrethanat që pengojnë fillimin e procedimit penal

Procedimi penal merr shkas nga njoftimi që merr prokurori kryesisht ose nga policia gjyqësore, por edhe nga kallëzimi i shtetasve apo personave juridikë për ngjarjen e një vepre penale. Prokurori regjistron procedimin penal fillimisht për veprën që ai ka marrë njoftim se është kryer dhe, sipas rastit, edhe emrin e personit që i atribuohet vepra penale. Është pikërisht ky momenti që prokurori duhet të verifikojë nëse ndodhemi para rasteve të parashikuara prej nenit 290 të Kodit të Procedurës Penale, pra nëse ndodhemi përpara rrethanave që nuk lejojnë vazhdimin e procedimit penal dhe që legjitimojnë marrjen e

vendimit, atë të pushimit të procedimit penal.354 Me shkaqe për mosfillimin e procedimit penal kuptohen rrethanat e parashikuara nga Kodi i Procedurës Penale, të cilat përjashtojnë mundësinë regjistrimit të procedimit penal. Shkaqet më të rëndësishmë për mosfillimin e procedimit penal përcaktohen në nenin 290 të Kodit të Procedurës Penale.

4.3.1 Personi ka vdekur

Sipas teorisë të së drejtës penale, me subjekt të figurës së veprës penale kuptohet njeriu (personi fizik), që ka mbushur moshën e përcaktuar me ligj për përgjegjësi penale dhe

është i përgjegjshëm. Ky njihet si subjekti i përgjithshëm i veprës penale.355 Nuk mund të jenë subjekte të figurës së veprës penale kafshët dhe sendet, që njiheshin si të tilla nga e

drejta penale skllavopronare.356 Por, është pranuar përgjegjësia penale e personave juridik, për veprat penale të kryera në emër ose në dobi të tyre nga organet dhe

përfaqësuesit e tyre.357

Sipas neneve 6, 7, 7ça, 8,9, dhe 9/a të K. Penal, subjekte janë të gjithë njerëzit që kryejnë vepra penale në territorin e R.SH ose jashtë tij (në kushtet e parashikuara nga këto dispozita), pavarësisht nëse janë shtetas shqiptar, të huaj apo pa shtetësi. Personat në

Vendim Unifikues i Kolegjeve të Bashkuara, të Gjykatës së Lartë, nr. 2 date 20.06.2013.

Elezi dhe të tjerë, Komentari... vep. e cit., f. 97.

356“E Drejta Penale e RPSSH, Pjesa e Përgjithshme”, Botim i Gjykatës së Lartë të RPSSH dhe Universiteti i Tiranës, Shtëpia Botuese “8 Nëntori”, Tiranë, 1982, f. 142.

357 Kodit Penal, Neni 45.

93



kohën e kryerjes së veprës penale duhet të kenë mbushur moshën 14 vjeç, për krimet, dhe

16 vjeç për kundërvajtjet penale.358 Mbushja e moshës për përgjegjësi penale lidhet me kohën e kryerjes së krimit ose të kundërvajtjes penale dhe jo me moshën e fillimit të

procedimit penal apo të gjykimit të çështjes.359Subjekt i veprës penale është vetëm personi që në kohën e kryerjes së veprës penale ka qenë në gjendje, qoftë edhe pjesërisht, të kontrollojë sjelljet e tij dhe të kuptojë se ato përbëjnë vepër penale. Sipas nenit 17 të K. Penal, personat që vuajnë nga një turbullim psikik ose neuropsikik që ka prishur tërësisht ekuilibrin e tyre mendor dhe që për pasojë nuk janë në gjendje të kontrollojnë veprimet ose mosveprimet e tyre, dhe të kuptojnë se kryejnë vepër penale, nuk kanë përgjegjësi

penale.360

Doktrina juridike i ndan subjektet e së drejtës penale në subjekt të përgjithshëm (që është

subjekti që shpjeguam më sipër) dhe subjekt të posaçëm të veprës penale.361 Me subjekt të posaçëm (special) të veprës penale kuptohet ai subjekt, që ka disa cilësi konkrete, të parashikuara nga dispozitat e pjesës së posaçme të K. Penal. Për të qenë subjekt i posaçëm i veprës penale kërkohet që personi jo vetëm të ketë këto cilësi të veçanta, por edhe t’i përdorë ato për kryerjen e veprës penale, si dhe vepra penale që kryhet të kërkojë

përdorimin e këtyre cilësive.362 Cilësia e veçantë e subjektit është element thelbësor i figurës së veprës së kryer nga mbajtësi i kësaj cilësie. Mungesa e këtyre cilësive të

subjektit e cilëson veprën sipas një dispozite tjetër penale ose nuk e dënon fare atë.363 Subjekti i posaçëm është kurdoherë subjekt i përgjithshëm, ndërsa subjekti i përgjithshëm

duhet të ketë cilësitë e përmendura më sipër.364 Kështu, figura e veprës penale të “mjekimit të pakujdesshëm”, mund të kryhet vetëm nga një subjekt i posaçëm, që është mjeku ose personeli tjetër mjekësor. Ata zotërojnë cilësi të caktuara, si autorizimin ligjor për të ushtruar profesionin e mjekut, dhe vepra penale kërkon përdorimin e këtyre cilësive që ajo të kryhet. Në të kundërt një person që nuk është i autorizuar për të ushtruar profesionin e mjekut, edhe nëse në raste të caktuara mund të jap ndihmë mjekësore, si pasojë e të cilës, të shkaktohet vdekja e personit, nuk mund të përgjigjet për kryerjen e kësaj figure vepre penale.

Në Kodin Penal, sanksionohet një numër i madh figurash vepre penale, të cilat kryhen nga subjekte të posaçme. Të tilla janë p.sh. figurat që parashikohen nga seksioni i

II, i kreut VIII të K. Penal. Konkretisht “veprat penale kundër veprimtarisë shtetërore të kryera nga punonjësit shtetëror ose në shërbimin publik”.

Subjekt i posaçëm është edhe personi juridik.Përgjegjësia penale e personit juridik

sanksionohet në nenin 45 të K. Penal. Ai do të përgjigjet për të gjitha veprat penale,365 të

Po aty, Neni 12.

Shefqet Muçi “E Drejta Penale, Pjesa e Përgjithshme”, Shtëpia Botuese “Dudaj”, Tiranë, 2007, f. 128.

Sokol Pina, “Konkurimi i veprave penale, Probleme të praktikës gjyqësore në lidhje me të”, Tirane

2013, f. 29.

Muçi. E Drejta Penale... vep. e cit., f. 129.

“E Drejta Penale e RPSSH, Pjesa e Përgjithshme”, Botim i Gjykatës së Lartë të RPSSH... vep. e cit., f.


“E Drejta Penale e RPSSH, Pjesa e Përgjithshme”, Botim i Gjykatës së Lartë të RPSSH... vep. e cit., f.

365Në mendimin tonë, edhe pse nuk thuhet shprehimisht në Kodin Penal, ky subjekt mund të kryejë vetëm

një kategori të caktuar veprash penale, për aq sa përputhen me natyrën e tij. Kështu, nuk mund të konceptohet që personi juridik të kryejë “vrasje” apo “plagosje të rëndë” dhe të ketë përgjegjësi penale për këto vepra, qoftë edhe nëse i kanë sjellë ndonjë dobi atij në mënyrë të drejtpërdrejtë apo të tërthortë.

94



kryera në emër ose në dobi të tij, nga organet ose përfaqësuesit e tyre. Veprat penale dhe masat ndëshkuese përkatëse që zbatohen ndaj personave juridik, si dhe procedurat për vendosjen dhe ekzekutimin e tyre, rregullohen nga ligji nr. 9754, dt. 14.6.2007 “Për përgjegjësinë penale të personave juridik”. Së fundi, e drejta jonë penale i ndan subjektet e veprës penale edhe në subjekt aktiv, që është autori i veprës penale dhe në subjekt

pasiv, me të cilin kuptohet viktima e krimit ose të dëmtuarit nga vepra penale.366 Siç flasim për subjektin aktiv, të përgjithshëm dhe të posaçëm, duhet të dallojmë edhe subjektin pasiv, të përgjithshëm dhe të posaçëm. Me subjekt pasiv të përgjithshëm duhet të kuptojmë çdo person që cenohet ose dëmtohet nga vepra penale. Ndërsa me subjekt pasiv të posaçëm, do të kuptojmë ata subjekte që kanë zotësi të caktuara, të përshkruara nga ligji penal, dhe që vepra drejtohet kundër atyre për shkak të këtyre cilësive.

Kjo ndarje nuk është vetëm e karakterit teorik, por ka edhe rëndësi praktike, pasi në disa figura të veprës penale, subjekti pasiv i posaçëm ka rëndësi të veçantë për cilësimin juridik të tyre. P.sh. në figurën e krimit “kundërshtimi i punonjësit që kryen një detyrë shtetërore ose një shërbim publik” dhe në përgjithësi figurat e sanksionuara në kreun

XIII, seksioni i I, vepra drejtohet ndaj funksionarëve publik.367 Kryerja e të njëjtave veprimeve kriminale ndaj personave të tjerë, të ndryshëm nga funksionarët publikë, bën që të mos kemi këto figura veprash penale, por figura të tjera, ose mund të mos përbëjnë vepër penale. Nëse subjekti i vepres penale vdes ose mbaron se ekzistuari juridikisht, atëherë vetë vepra penale nuk ekziton. Vdekja dhe mbarimi i personit juridik janë rrethana që nuk lejojnë fillimin e procedimit penal, për arsye se ky shkak ka lidhje me qellimin e procedimit penal që siç e kemi thënë më lartë është aplikimi i masës penale ndaj personit, autor i veprës penale. Mirëpo, nëse organet e ndjekjes penale vijnë në dijeni nga burime të ndryshme njoftimi të një ose disa veprave penale të kryera nga një person, por që në kohën kur bëhet njoftimi personi i dyshuar ka vdekur, atëherë nuk ka

kuptim që të vendoset fillimi i procedimit penal.368

4.3.2. Personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale

4.3.2.1.Procedimi penal dhe vendimmarrja e prokurorit.

Dy prej vendimmarrjeve të prokurorit, vendimi i mosfillimit të procedimit penal dhe vendimi i pushimit të procedimit penal, janë parashikuar në nenet 290 dhe 328 të K.Pr.P. Ato e kanë burimin në nenin 24/2 të K.Pr.P, në të cilin parashikohet se prokurori ka të drejtë të mos fillojë ose të pushojë procedimin penal në rastet e parashikuara në K.Pr.P. Të dyja këto vendimmarrje realizohen nga prokurori në momente të ndryshme procedurale.Mosfillimi i procedimit vendoset nga prokurori përpara se ai të ketë regjistruar procedimin penal, dhe përpara se të ketë kryer veprime hetimore në drejtim të veprës penale dhe autorit të saj. Konkretisht, neni 290 i K.Pr.P sanksionon: “Procedimi penal nuk mund të fillojë dhe, në qoftë se ka filluar, duhet të pushoj në çdo gjendje të procedimit, kur: b)personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale”. Ndërsa, neni 328 i K.Pr.P sanksionon: “Në çdo fazë të procedimit,


Pina. Konkurimi…vep. e cit., f. 30.

Hysa. Aspekte të procedimit… vep e cit. Tiranë, 2011.

95



prokurori vendos pushimin e akuzës ose çështjes kur: ç) personi nuk mund të merret si i pandehur ose nuk mund të dënohet”. Norma është huazuar nga nenet 71-73 të Kodit të

vitit 1979.369 Duke e transpozuar normën juridike fjalë për fjalë, është krijuar një dualizëm me rastet e vendimmarrjes së pushimit të çështjes (shih nenin 328). Norma nuk është ndërtuar mbi një logjikë koherente, pasi sjell probleme në mënyrën e zbatimin nga ana procedurale. Në një rast konkret kur lind e nevojshme, si mund të vërtetohet me siguri të pranueshme që personi është i papërgjegjshëm pa kryer një ekspertim psikiatriko-ligjor, nëse sipas këtij neni çështja nuk duhet të fillojë nga prokurori. Në praktikë, ndodh që prokurori kryen akte të caktuara dhe mandej vendos mosfillimin (duke

kryer akte procedurale, në fakt, procedimi ka filluar).370 Qëllimi i vendimit të mosfillimit të procedimit ose pushimit të çështjes penale është që organi procedues të mos investohet në hetimin e çështjeve, të cilat nuk plotësojnë kushtet për t’u hetuar apo gjykuar.

Nga ana tjetër, nga krahasimi i nenit 46/1 të K.P me këto dy dispozita të K.Pr.P, rezulton një mospërputhje midis dispozitave materiale dhe atyre procedural. Kjo mospërputhje e vendos organin e prokurorisë përballë detyrimit të vendosë mosfillimin ose pushimin e procedimit penal, dhe nga ana tjetër përballë detyrimit për të kërkuar caktimin e masës mjekësore/edukuese ndaj personave të papërgjegjshëm. Le të supozojmë se përpara caktimit të masës mjekësore/edukuese nga gjykata, prokurori duhet të ketë vendosur mosfillimin e procedimit ose pushimin e çështjes.

Vlen të evidentohet se ekziston një situatë e veçantë në rastin kur duhet të vendoset mosfillimi apo pushimi për shkaqet e mësipërme, të ndryshme nga shkaqet e tjera që parashikojnë nenet 290 dhe 328 të K.Pr.P. Rastet e papërgjegjshmërisë penale për shkak të moshës ose gjendjes mendore janë të vetmet raste, të cilat i nënshtrohen rrugës gjyqësore për caktimin e masave mjekësore/edukuese sipas nenit 46 të K.P. Konstatimi i këtyre shkaqeve përbën kusht për prokurorin dhe gjykatën për zbatimin e procedurës së parashikuar nga neni 46 i K. P. Shkaqet e tjera të mosfillimit apo pushimit nuk ndiqen nga ndonjë verifikim dhe shqyrtim i tyre në gjykatë, pasi ato nuk janë kushte për marrjen e ndonjë mase apo procedure pasardhëse. Kjo situatë është e dallueshme nga e drejta e ankimit në gjykatë ndaj këtyre vendimeve, të drejtë të cilën e gëzojnë personat e dëmtuar.

Nëse prokurori vendos mosfillimin e procedimit ose pushimin e çështjes, me qëllim zbatimin e nenit 46 të K.P, gjykatës i duhet të kryejë shqyrtimin gjyqësor bazuar në akte dhe dosje për të cilat organi i akuzës ka marrë vendimin përfundimtar që ato të mos vazhdojnë më tej në rrugën e hetimit. Në K.Pr.P nuk parashikohet ndonjë procedurë që legjitimon gjykatën të marrë në shqyrtim një procedim të mosfilluar ose të pushuar dhe pas kësaj të vendosë masa të caktuara të karakterit social-juridik, si ato që parashikohen në nenin 46 të K.P. Gjithashtu, nuk parashikohet në K.Pr.P kompetenca e prokurorit për të dërguar për shqyrtim në gjykatë një procedim të mosfilluar ose të pushuar. Në K.Pr.P nuk parashikohet asnjë hapësirë ligjore që gjykata të deklarojë se personi i dyshuar e ka kryer veprën penale, ndërkohë që procedimi për këtë të dyshuar nuk është filluar ose është pushuar paraprakisht nga organi i akuzës.

“Kodi i Procedurës Penale i RPSSH”, miratuar me ligjin nr. 6069, datë 25.12.1979, në fuqi nga data 1.4.1980: Neni 71. Rrethanat që nuk lejojnë fillimin e çështjes penale; Neni 72. Refuzimi i fillimit të çështjes penale; Neni 73. Mosfillimi i çështjes penale.

Henrik Ligori, “Për ndryshime e plotësime në titullin VI të Kodit të Procedurës Penale”, Relacion, 29

Maj 2012. f. 3.

96



Në këto kushte, prokurori ndeshet me pamundësinë për të vendosur mosfillimin e procedimit ose pushimin e çështjes penale në ngarkim të shtetasit të papërgjegjshëm (mendërisht apo për shkak të moshës), dhe në, të njëjtën kohë ta dërgojë çështjen në gjyq për caktimin e masave mjekësore/edukuese. Mosfillimi apo pushimi i procedimit penal në ngarkim të shtetasve të papërgjegjshëm (për të cilët konsiderohet e nevojshme marrja e masave mjekësore ose edukuese) nga prokurori, i heq prokurorit të drejtën dhe detyrimin e paraqitjes së kërkesës për caktimin e masës mjekësore/edukuese para gjykatës. Në këto kushte, neni 46 i K.P do të rezultonte i pazbatueshëm dhe gjykata do të gjendej para pamundësisë së shqyrtimit të kushteve të përcaktuara në këtë dispozitë për një çështje të

mosfilluar apo pushuar. 371 Nenet 290 dhe 328 të K.Pr.P janë norma penale procedurale, pra, kanë natyrë instrumentale, si të tilla ato duhet të interpretohen në funksion të zbatimit të normave penale materiale, ashtu siç është edhe neni 46 i K.P.Zbatimi i neneve 290 dhe 328 të K.Pr.P duhet të shihet si përjashtim nga rregulli i përgjithshëm, vetëm për sa i përket rasteve të papërgjegjshmërisë së subjektit, pasi kjo diktohet nga kushti i vendosur nga neni 46 i K.P “(...) që kanë kryer vepër penale”.

Nëse prokurori gjendet para faktit se i dyshuari për kryerjen e një vepre penale është nën moshën për përgjegjësi penale ose i papërgjegjshëm mendërisht, me qëllim që të kërkojë para gjykatës, caktimin e masave edukuese ose mjekësore, ai nuk mundet të vendosë as mosfillimin, as pushimin e çështjes penale. Në këto kushte, prokurori duhet të vazhdojë me kryerjen e të gjitha procedurave ligjore që parashikohen për fazën e hetimeve paraprake. Një veprimtari e tillë e prokurorit, jo vetëm shkon në përputhje me respektimin e të drejtave të të dyshuarit të papërgjegjshëm, por edhe në respektim të detyrës e rolit të prokurorit për luftën ndaj kriminalitetit dhe hetimit të plotë e të gjithanshëm të veprave penale. Ekziston një garanci më e madhe për respektimin e të drejtave të të dyshuarve të papërgjegjshëm, pasi vërtetimi i faktit të kryerjes së veprës penale bëhet nga gjykata. Në një shtet, ku funksionimi i pushteteve bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet tyre, vërtetimi përfundimtar i kryerjes së veprës penale është atribut i gjykatës. Nga interpretimi i nenit 46 të K.P konkludohet se:“Masat mjekësore ose edukuese mund të jepen ndaj personave të cilët plotësojnë dy kushte: a) provohet se, kanë kryer një vepër penale ; b) provohet se, kanë qenë të papërgjegjshëm gjatë kryerjes së veprës penale, të papërgjegjshëm mendërisht ose të papërgjegjshëm për shkak të moshës. Këto dy kushte duhet të konkurrojnë me njëri-tjetrin përndryshe, nuk mund të

aplikohen masat e përcaktuar nga neni 46 i KP.”372 Nëse prokurori nuk do të fillonte procedimin, ose nëse e kishte filluar, ta pushonte atë, ai do të gjendej para pamundësisë

për të provuar para gjykatës ekzistencën e veprës penale në ngarkim të personit të papërgjegjshëm.

Ratio legis e kësaj dispozite lidhet me faktin se masat mjekësore jepen ndaj personave të papërgjegjshëm nga ana mendore, por që kanë kryer një vepër penale; a contrario nëse persona të tillë nuk do të kishin kryer një vepër penale, vendosja e tyre në një institucion

mjekësor do të kryhej në përputhje me ligjin “Për shëndetin mendor”,373 i cili ka si qëllim “...mbrojtjen dhe promovimin e shëndetit mendor, parandalimin e problemeve që lidhen më të, garantimin e të drejtave dhe përmirësimin e cilësisë së jetës

Kushtet që duhet të shqyrtohen nga gjykata janë fakti që autori ka kryer vepër penale dhe se ai është i papërgjegjshëm mendërisht ose për shkak të moshës.

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 1245, date 12.07.2007.

Ligj nr. 44/2012, “Për shëndetin mendor”.

97



për personat me çrregullime të shëndetit mendor”.374 Nga ana tjetër, ky ligj i referohet në mënyrë të shprehur edhe kategorisë së personave të papërgjegjshëm, të cilët kanë kryer një vepër penale, dhe nga neni 28 i tij rezulton se procedura për vendosjen e këtyre personave në institucionin mjekësor kryhet sipas dispozitave të Kodit Penal dhe të

Procedurës Penale.375 Nga interpretimi i kësaj dispozite rezulton se personat e papërgjegjshëm që kanë kryer vepër penale, vendosen në një institucion mjekësor të posaçëm, atëherë kur gjykata kompetente ka vendosur mjekimin e detyruar në një

institucion mjekësor.376 Pra, ka një kategorizim të personave të papërgjegjshëm, që nuk kanë kryer asnjë lloj vepre penale dhe ata të cilët, kanë kryer një të tillë. Në lidhje me kategorinë e dytë, ligji “Për shëndetin mendor” ka parashikuar vendosjen në një institucion mjekësor të posaçëm, të ndryshëm nga kategoria e të papërgjegjshmëve mendorë, të cilët nuk kanë kryer një vepër penale. Kjo vjen për shkak se rrezikshmëria shoqërore e personave të papërgjegjshëm mendërisht që kanë kryer një vepër penale është më e lartë, për pasojë ata duhet të vendosen në një institucion mjekësor të posaçëm.

I njëjti arsyetim është i vlefshëm edhe në rastin e personave që nuk kanë mbushur moshën për përgjegjësi penale, por që kanë kryer një vepër penale. Qëllimi pse këta persona vendosen në një institucion edukues është pikërisht se rezulton që ata kanë kryer një vepër penale, por, duke qenë se nuk kanë mbushur moshën për përgjegjësi penale ose kanë qenë nën moshën për përgjegjësi penale në kohën e kryerjes së veprës, trajtohen duke i vendosur në kushte sociale të posaçme. Kushte të cilat u mundësojnë edukimin e tyre dhe risocializimin në shoqëri, por gjithnjë me disa kufizime të lirisë, që reflekton ndëshkimin e tyre për veprën penale të kryer, në një mënyrë të përshtatshme për moshën e tyre. A contrario, nëse konstatohet apo provohet se këta persona nuk kanë kryer vepër penale, nuk ka kuptim që të vendosen në një institucion edukues. Konstatimi i veprës penale dhe autorësisë së saj është kusht që parashikohet nga vetë neni 46 i K.P. Në këtë kuptim, gjykata vetë, gjatë gjykimit të kërkesës së caktimit të masave mjekësore ose edukuese, duhet të gjykojë, së pari, nëse subjekti i papërgjegjshëm e ka kryer apo jo veprën penale. Nëse marim rastin, që prokurori, para paraqitjes në gjykatë të kërkesës për caktimin e masave mjekësore ose edukuese, duhet të pushojë procedimin penal, kjo do të sillte që subjekti i papërgjegjshëm nuk do të shpallej asnjëherë i pafajshëm nga gjykata,

pasi fajësia do të prezumohej.377 Rëndësia e konstatimit të veprës penale rezulton edhe

nga ky vendim i Gjykatës së Lartë që ka interpretuar nenin 46 të K.P. 378 Sipas Gjykatës së Lartë: “Në interpretim të nenit 46 të Kodit Penal….del qartë se masat mjekësore jepen ndaj personave të papërgjegjshëm që kanë kryer vepër penale, por nuk ka asnjë përcaktim, nëse këto masa jepen ndaj atyre që kanë kryer vepra penale me rrezikshmëri

Po aty, neni 1 – Qëllimi i ligjit.

Neni 28/1- Institucionet mjekësore të posaçme. Institucionet mjekësore të posaçme janë institucione, që shërbejnë për trajtimin e personave me çrregullime të shëndetit mendor, që kanë kryer një vepër penale, për të cilët gjykata kompetente ka vendosur mjekimin e detyruar në një institucion mjekësor të të paraburgosurve apo të të dënuarve që shfaqin çrregullime të shëndetit mendor gjatë vuajtjes së dënimit, si dhe për trajtimin e personave, për të cilët gjykata ka vendosur shtrimin e përkohshëm në një institucion mjekësor të posaçëm, sipas nenit 239 të Kodit të Procedurës Penale.

Ligj nr. 44/2012…cit., Neni 28.

Vendim nr. 1590, datë 26.10.2006 i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, ku rezulton se organi i prokurorisë në bazë të nenit 328 gërma “c” të K.Pr.P ka vendosur pushimin e hetimeve të mëtejshme për shtetasin E.D dhe ka paraqitur në gjykatë kërkesën për caktimin e mjekimit të detyruar ambulator. I njëjti qëndrim rezulton edhe në vendimin nr. 254, datë 02.02.2006.

Vendim i Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë nr.18 datë 12.05.2010.

98



të madhe shoqërore, apo për çdo lloj vepre pra vihet i vetmi kusht që, personi që ka kryer

veprën, të jetë i papërgjegjshëm”.379

Siç rezulton nga parashtrim i mësipërm, është e domosdoshme që, përpara se të caktohet një masë mjekësore apo edukuese ndaj personave të papërgjegjshëm, së pari, duhet të konstatohet ekzistenca e veprës penale, e kryer nga personi i papërgjegjshëm. Pyetja që shtrohet është: Cili është organi shtetëror i ngarkuar me ligj që konstaton në mënyrë përfundimtare ekzistencën e veprës penale dhe autorin e saj? Organi i akuzës ka të drejtën e vendimmarrjes përfundimtare, nëpërmjet vendimeve të mosfillimit ose pushimit, atëherë kur ai konstaton se vepra penale nuk është kryer, ose se ajo nuk është

kryer, nga autori i dyshuar, etj.380 E drejta e prokurorit për të mos filluar procedimin penal ose për ta pushuar atë përbën në thelb një të drejtë për të dhënë drejtësi, për t’i dhënë zgjidhje në themel një procedimi penal; nëse prokuroria konstaton paraprakisht se vepra penale ekziston dhe është individualizuar autori i dyshuar i saj, në kushtet e nenit 46 të K.P, i cili kërkon konstatimin përfundimtar të kësaj vepre penale, për të caktuar më pas masat mjekësore ose edukuese, gjykata nuk mund të marrë të mirëqenë konstatimin e

prokurorit. 381 Ekzistenca e veprës penale nuk mund të vendoset duke u bazuar në dyshim apo bindje subjektive të prokurorit, qoftë dhe të gjyqtarit. Në një proces penal vetëm gjykata ka të drejtën dhe detyrimin të vendosë përfundimisht nëse ekziston vepra penale dhe të përcaktojë autorin e saj. Kjo bazohet në interpretimin e nenit 7 të Kushtetutës dhe të normave të tjera kushtetuese, të cilat rregullojnë përkatësisht veprimtarinë e gjykatës dhe prokurorisë. Në vendimin nr. 11, datë 02.04.2008 Gjykata Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë shprehet se sipas nenit 7 të Kushtetutës, sistemi i qeverisjes bazohet në ndarjen dhe balancimin ndërmjet pushteteve. Ky parim do të thotë që ligjvënësi, ekzekutivi dhe gjyqësori janë të ndarë, efektivisht të pavarur dhe duhet të

ketë një balancë midis tyre.382 “Çdo institucion i një pushteti gëzon kompetencën sipas këtij qëllimi. Përmbajtja konkrete e kësaj kompetence varet nga fakti se cilit pushtet i përket ky institucion, nga vendi i tij midis institucioneve të tjera, nga raportet e fuqive të tij me ato të institucioneve të pushtetit shtetëror. Në përputhje me detyrat që u ka ngarkuar Kushtetuta, secili prej tyre është i pajisur me pushtet të mjaftueshëm, gjë që i jep mundësinë të marrë vendime në mënyrë të lirë e të pavarur. Asnjë organ apo institucion tjetër, në përbërje ose jo të një prej tri pushteteve nuk mund të ndërhyjë në trajtimin dhe zgjidhjen e çështjeve, që sipas rastit, do të përbënin objektin qendror të

veprimtarisë së organeve apo institucioneve të tjera kushtetuese”.383

Në këtë kuptim, caktimi i masave mjekësore/edukuese, pas një hetimi gjyqësor të plotë dhe të gjithanshëm mbi ekzistencën e faktit penal dhe autorit, është kompetencë ekskluzive e gjykatës. Roli i gjyqtarit dhe i gjykatave është, që ndërsa ushtrojnë funksionin e drejtësisë, ata duhet të sigurojnë zbatimin e normave të shprehura në Kushtetutë, të ligjeve dhe të akteve të tjera ligjore, të garantojnë shtetin e së drejtës dhe të

mbrojnë të drejtat dhe liritë e njeriut.384 Nga ana tjetër, organi i akuzës ka kompetencat kushtetuese të ushtrimit të ndjekjes penale dhe përfaqësimit të akuzës në gjyq. Ndjekja

Po aty.


H.Islami, A.Hoxha, I.Panda, “Procedura Penale”, Botimet Morava, Tiranë 2007, f. 110.

Vendim i Gjykatës Kushtetuese, nr. 11, datë 02.04.2008.

Po aty. I njëjti qëndrim rezulton edhe në vendimin e Gjykatës Kushtetuese nr.11, datë 06.04.2010.

Po aty.

99



penale që zhvillohet mbi bazën e akuzës publike duhet të jetë e mbështetur në dispozita ligjore të përcaktuara saktë, me qëllim dhënien nga gjykata të një vendimi të drejtë, brenda një afati të arsyeshëm, duke garantuar mbrojtjen e individit nga arbitrariteti dhe shpërdorimi i pushtetit shtetëror.

Ky detyrim i shtetit rrjedh nga fakti se ai është garanti i të drejtave dhe lirive themelore të individit dhe si i tillë duhet të parashikojë të gjithë mekanizmat e nevojshëm dhe procedurat konkrete për funksionimin e tyre, me qëllim dhënien e drejtësisë sipas

kritereve të përcaktuara qartë dhe në mënyrë sa më të detajuar.385 “Me qëllim që prokurori të arrijë të ngrejë akuzë, ai duhet të mbledhë fakte dhe prova me anë të të cilave, në tërësinë e tyre, të mund të arrijë të provojë para gjykatës fajësinë e personit që akuzohet. Nisur nga parimi i ligjshmërisë, prokuroria është e detyruar të hetojë me

hollësi dhe të mbledhë prova, nëse ka, kundër çdo të dyshuari”.386

4.3.2.2 Parimi i proçesit të rregullt ligjor në caktimin e masave mjekësore/edukuese

Gjykata e kryen misionin e dhënies së drejtësisë duke respektuar parimet e proçesit të rregullt ligjor të mishëruara në nenin 42 të Kushtetutës dhe nenit 6 të Konventes Europiane per te Drejtat e Njeriut (KEDNJ-së).Gjykata Kushtetuese ka theksuar se: “Veçanërisht në procesin penal, barazia e armëve, kontradiktoriteti dhe, lidhur ngushtë me këto, realizimi i mbrojtjes së të pandehurit, garantuar shprehimisht në nenin 31 të Kushtetutës dhe në nenin 6 të KEDNJ-së, përbëjnë në vetvete elementet më thelbësore të

procesit të rregullt ligjor në kuptimin kushtetues”.387 Synim kryesor është realizimi i një debati real ndërmjet akuzës dhe mbrojtjes, i cili ndikon pozitivisht dhe në mënyrë të drejtpërdrejtë në zbulimin e së vërtetës dhe dhënien e drejtësisë nga gjykata me objektivitet e paanësi. Këto kërkesa kushtetuese e ligjore janë në funksion të mbrojtjes sa më efektive të të pandehurit, pasi përballë tij qëndron vetë shteti, i përfaqësuar në procesin penal nga prokurori që paraqet dhe mbron akuzën kundër tij. Është detyrë e shtetit që të marrë masat e duhura për të garantuar pjesëmarrjen në procesin penal të

personit të akuzuar ose mbrojtësit ligjor, qoftë edhe atij të caktuar kryesisht.388 Në lidhje me të drejtën e mbrojtjes, Gjykata Kushtetuese në jurisprudencën e saj të konsoliduar, ka theksuar se: “Ajo duhet të jetë reale dhe efektive dhe jo vetëm teorike dhe se ushtrimi i saj nuk duhet të pengohet, por përkundrazi, gjykatat e juridiksionit të zakonshëm duhet të

marrin të gjitha masat ligjore që në funksion të procesit të drejtë t’i japin mundësinë

individit të bëjë mbrojtje reale, duke respektuar parimin e barazisë së armëve”.389 “Parimi i kontradiktoritetit dhe i barazisë së armëve në gjykimin penal kërkon që argumentet e mbrojtjes të paraqiten dhe të dëgjohen njëlloj si ato të prokurorit. Ky parim presupozon që, secilës palë, duhet t’i ofrohen mundësi të arsyeshme për të paraqitur

pretendimet për çështjen, në kushte të tilla që të mos e venë në disavantazh me palën

tjetër”.390

Peter Badura, Staatsrecht (1996) f. 597.

Vendim i Gjykatës Kushtetuese, nr.3 datë 06.02.2008.

Po aty, nr.28, datë 02.10.2009; nr.13, datë 21.07.2008; nr.16, datë 08.06.2006.

Po aty, nr. 19, datë 18.09.2008.

Po aty, nr.37, datë 19.09.2011; nr.25, datë 10.06.2011; nr.5, datë 17.02.2003 dhe nr.33, datë 24.11.2003.

Po aty, nr.5, datë 17.02.2003.

100



Vetëm pas një gjykimi ku janë respektuar dhe zbatuar parimet e mësipërme, gjykata mund t’i atribuojë një personi kryerjen prej tij të veprës penale, nëse është e bindur sipas ligjit, tej çdo dyshimi të arsyeshëm se vepra ka ndodhur dhe se ajo është kryer nga

personi që po gjykohet.391 Në përcaktimin e një akuze penale, gjykata duhet të zbatojë standardet e një procesi të rregullt ligjor. Ky detyrim buron nga neni 42 i Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë dhe neni 6 i KEDNJ-së. Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe Liritë Themelore, ka zhvilluar standardin e provimit të akuzës penale në ngarkim të një personi, përtej çdo dyshimi të arsyeshëm. Një person nuk mund të deklarohet fajtor nëse nuk janë provuar përtej çdo dyshimi të arsyeshëm, të gjithë elementët e veprës penale. Çdo dyshim për akuzën çmohet në favor të të pandehurit. GJEDNJ, në çështjen Giuliani dhe Gaggio kundër Italisë, lidhur me standardin e vlerësimit të provave shprehet: “Për të vlerësuar provat e faktit, Gjykata adopton standardin e të provuarit ‘përtej çdo dyshimi të arsyeshëm’, por shton se prova të tilla duhet të ndiqen nga bashkëekzistenca e deduktimeve përkuese, mjaftueshmërisht të forta

dhe të qarta ose nga prezumime të njëjta e të pakundërshtueshme të faktit.” 392

Për të provuar kryerjen e veprës penale nga i pandehuri, gjykata duhet të krijojë bindjen tej çdo dyshimi të arsyeshëm për secilin element të veprës penale, duke pasur përputhshmëri të të gjithë elementëve të pranishëm në një fakt penal. Në këtë kuptim, kryerja e veprës penale prej personave të papërgjegjshëm duhet të provohet përtej çdo dyshimi të arsyeshëm nga organi i akuzës në seancë gjyqësore. Standardi i të provuarit përtej çdo dyshimi të arsyeshëm është instrumenti parësor për reduktimin e dënimeve të

padrejta.393 Ai përcakton kufirin e gabimit, që duhet të jetë objekt i vëzhgimit prej

gjykatave.394 Dënimi mund të jepet vetëm atëherë kur të jetë e qartë siguria gjyqësore

për përgjegjësinë e të pandehurit.395 Ky standard është pjesë thelbësore e prezumimit të pafajësisë. Në procesin penal të pandehurit i rrezikohen interesa të rëndësishme, sepse ai jo vetëm mund të humbasë lirinë e tij si rezultat i dënimit, por, në të njëjtën kohë do të stigmatizohet prej këtij dënimi. Në këto kushte, një shoqëri që vlerëson emrin e mirë dhe lirinë e çdo individi, nuk duhet të dënojë një njeri për kryerjen e një krimi, nëse ekziston

një dyshim i arsyeshëm rreth fajësisë së tij.396 Përveç kësaj, aplikimi i këtij standardi i

shërben krijimit të respektit dhe besimit të publikut në zbatimin e ligjit penal.397 Është e rëndësishme që forca morale e së drejtës penale të mos vihet në diskutim nga një standard

i të provuarit që i lë njerëzit me dyshimin se individët e pafajshëm dënohen.398

Çështja Irlanda kundër Mbretërisë së Bashkuar, 18 janar 1978, § 161; Çështja Orhan kundër Turqisë, nr. 25656/94, § 264, 18 qershor 2002, GJEDNJ.

Çështja Giuliani dhe Gaggio kundër Italisë, nr. 23458/02, datë 24 mars 2011, parag. 181.

Sanford H. Kadish, Stephen J. Schulhofer, Criminal Law and its Processes. Cases and materials, Fifth Edition, Little, Brown and Company, Boston Toronto, London, f. 39.

Christian Diesen, “Beyond reasonable doubt. Standard of proof and evaluation of evidence in criminal cases”, Stockholm Institute for Scandianvian Law 1957-2009, f. 170;

http://www.scandinavianlaë.se/pdf/40-7.pdf. aksesuar për herë të fundit me datë 21.05.2013.

395Giovanni Conso, Vittorio Grevi, “Commentario breve al Codice di Procedura Penale. Complemento

Giurisprudenziale”. CEDAM, 2011, f. 2165.

396Gjykata Supreme e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, In re winship, 393 U.S. 358, 364 (1970); http://scholar.google.com/scholar_case?case=14966781063535213924&q=in+re+Winship&hl=en&as_sdt= 2003,klikuar më datë 21.05.2013.

Po aty.

Po aty.

101



Rregullat e Pekinit përcaktojnë qartësisht se garancitë kryesore procedurale si prezumimi i pafajësisë, e drejta për të marrë njoftim lidhur me akuzat, e drejta për të mos folur, e drejta për avokat mbrojtës, e drejta për të pasur pranë një prind ose kujdestar, e drejta për të marrë në pyetje dëshmitarët dhe e drejta për t’u ankuar pranë një organi më të lartë,

duhet të garantohen në të gjitha shkallët e procedimit.399 Ky rregull vë në dukje disa pika të rëndësishme që përfaqësojnë elementët themelorë për një gjykim të drejtë dhe që

njihen nga të gjitha vendet nëpërmjet instrumenteve ekzistuese të të drejtave të njeriut.400

Konventa mbi të drejtat e fëmijës (KDF-ja) parashikon gjithashtu se: “çdo fëmijë i dyshuar ose i akuzuar për shkelje të ligjit penal ka garancinë e informimit të menjëhershëm dhe të drejtpërdrejtë për akuzat e ngritura kundër tij, nëse është e përshtatshme, me anë të prindërve të tij ose të përfaqësuesve ligjorë, dhe të ketë ndihmë

juridike ose nga çdo ndihmë tjetër të duhur për përgatitjen dhe paraqitjen e mbrojtjes së

tij”.401

Komunikimi i menjëhershëm dhe i drejtpërdrejtë i akuzave është i detyrueshëm, edhe në rastet kur autoritetet vendosin të zgjidhin çështjen pa iu drejtuar procedurave gjyqësore, nëpërmjet masave të diversitetit. Edhe në këto raste fëmija duhet të informohet për

akuzat, të cilat duhet të jenë proporcionale dhe të justifikojnë këtë qasje.402 Parimi për një proces të drejtë dhe të rregullt gjyqësor duhet të zbatohet, sa herë që procesi gjyqësor

ka nisur nga një organ shtetëror (zakonisht nga prokurori).403Gjithashtu, edhe për sa i përket personave të sëmurë mendorë, rekomandimi (2004)10 dhe nota shpjeguese mbi të, përcakton qartësisht se personat e sëmurë mendorë të përfshirë në sistemin e drejtësisë

penale gëzojnë garancitë e parashikuara nga nenet 5 dhe 6 të KEDNJ-së.404 Memorandumi shpjegues i rekomandimit sugjeron që dispozitat e tij duhet të

interpretohen në harmoni me të drejtat e parashikuara në nenet 5 dhe 6 të KEDNJ-së.405

Neni 5 i KEDNJ-së i referohet garancive që u ofrohen personave, të cilëve u është kufizuar liria. Ndër të tjera, këto garanci konsistojnë në njoftimin e subjektit në lidhje me shkaqet e arrestimit dhe akuzës që i bëhet. Ndërsa, neni 6 u referohet garancive në procesin gjyqësor, ku veçojmë prezumimin e pafajësisë, njoftimin e hollësishëm mbi natyrën dhe shkakun e akuzës që i ngarkohet, të drejtën për t’u mbrojtur vetë ose

nëpërmjet një mbrojtësi të caktuar. Garanci të tilla janë të zbatueshme edhe në legjislacionin tonë, duke pasur parasysh se KEDNJ-ja është pjesë thelbësore e sistemit të lirive dhe të drejtave themelore të individit.

399Rregullat e OKB-së për standardet minimale për administrimin e Drejtësisë për Fëmijë (Rregullat e Pekinit), miratuar me rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara 40/33, 29 Nëntor 1985, Rregulli 7.1.

Dhoma Kombëtare e Avokatisë Kosovë, Doracak trajnimi për avokatët në fushën e drejtësisë për fëmijë, Tetor, 2012, Rregulli 7.1, Rregullat e Pekinit, f. 29.

“Konventa mbi të drejtat e fëmijës”, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara,

Nëntor 1989, neni 40(2)(b)(2).

Dhoma Kombëtare e Avokatisë Kosovë… vep. e cit., f. 34.

403Komiteti mbi të Drejtat e Fëmijëve, Komenti i Përgjithshëm nr. 10, “Children’s rights in juvenile justice”, (CRC/C/GC/10), pika 28, 2007.

404Rekomandimi i (2004) 10 i Komitetit të

Ministrave,https://wcd.coe.int/ViewDoc.jsp?id=775685&Site=COE, aksesuar më datë 17.07.2013. 405 Po aty, pg. 225, f. 41.

102



4.3.2.3 Prezumimi i pafajësisë në caktimin e masave mjekësore/edukuese

Nëse gjykata mjaftohet vetëm me konstatimin e prokurorit, atëherë kjo nuk i përgjigjet rolit të gjykatës si organi i ngarkuar nga Kushtetuta për të bërë drejtësi. Në një rast të tillë, gjykimi do të kryhej me supozimin se autorësia e veprës penale prezumohet se i përket personit të papërgjegjshëm. Në një shtet të së drejtës të udhëhequr nga parimet e demokracisë dhe respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, kjo do të përbënte shkelje kushtetuese, pasi do të sillte që gjykata ta fillonte gjykimin me

prezumimin e fajësisë së personit të papërgjegjshëm.406 Një veprimtari e tillë bie ndesh haptazi me parimin e prezumimit të pafajësisë dhe procesin e rregullt ligjor, parashikuar nga neni 42 i Kushtetutës dhe 6 të KEDNJ-së. Sipas nenit 30 të Kushtetutës, kushdo quhet i pafajshëm përderisa nuk i është provuar fajësia me vendim gjyqësor të formës së prerë. Prezumimi i pafajësisë përbëhet nga disa aspekte, njëri prej të cilit është in dubio pro reo, pra çdo dyshim shkon në favor të të pandehurit dhe barra e provës bie kryesisht mbi organin e akuzës.

Gjykata Kushtetuese e ka interpretuar prezumimin e pafajësisë në kuptimin që:

“Gjykatat e zakonshme nuk duhet ta fillojnë procesin me bindjen se i pandehuri ka kryer krimin për të cilin akuzohet, se barra e provës i takon palës akuzuese, se çdo dyshim duhet të shkojë në favor të të pandehurit, se gjykata duhet ta mbështesë vendimin në

prova direkte dhe indirekte që duhet të provohen nga akuza”.407 Prezumimi i pafajësisë është trajtuar gjerësisht edhe nga GJEDNJ-ja, e cila në çështjen Allenet de Ribemont kundër Francës, datë 10 shkurt 1995,§35, ka theksuar se: “Prezumimi i pafajësisë është një nga elementët e procesit të rregullt ligjor që parashikohet në nenin 6 par. 2. Ky parim konsiderohet i shkelur nëse një vendim gjyqësor, që i përket një individi të akuzuar penalisht, reflekton një opinion që ai është fajtor përpara se të jetë provuar fajësia e tij sipas ligjit. Edhe nëse nuk ka ndonjë konkluzion formal mjafton që të ketë një arsyetim i

cili lë të kuptohet se gjykata e konsideron të akuzuarin fajtor”.408

Nëse pranojmë që prokurori vendos mosfillimin e procedimit ose pushimin e çështjes, rezulton se gjykata do të bazohej në një procedim të mosfilluar ose të pushuar për të marrë të mirëqenë faktin se personi i papërgjegjshëm e ka kryer veprën penale.

Pikërisht, kjo do të përbënte shkeljen e prezumimit të pafajësisë, sepse gjykata, duke mos

pasur kompetencë për kontrollin e ligjshmërisë së vendimit të prokurorit409, do ta fillonte shqyrtimin e kërkesës për caktimin e masave mjekësore/edukuese me bindjen se personi i papërgjegjshëm është autori.

Në lidhje me këtë çështje, Konventa mbi të Drejtat e Fëmijëve (KDF) e parashikon shprehimisht detyrimin e organeve shtetërore për të respektuar parimin e prezumimit të

pafajësisë.410

Prezumimi i pafajësisë është një element themelor për mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve në konflikt me ligjin. Ky parim nënkupton që barra e provës për akuzën e

406 Nuk është fjala për fajësi në kuptimin e anës subjektive të veprës penale, por të autorësisë së veprës. 407Vendime të Gjykatës Kushtetuese, nr. 23, datë 23.07.2009; nr. 9, datë 28.04.2004.

“Allenet de Ribemont kundër Francës”, datë 10 shkurt 1995,§35, GJEDNJ.

Nuk gjendemi në rrugën e ankimit ndaj vendimit të mosfillimit të procedimit ose pushimit të

çështjes/akuzës, ku gjykata ka kompetencën e shqyrtimit të ligjshmërisë së vendimit të prokurorit.

410Konventa mbi të Drejtat e Fëmijëve, neni 40(2)(b)(1): “(b)Çdo fëmijë i dyshuar ose i akuzuar për shkelje

të ligjit penal të ketë të paktën garancitë që vijojnë:(i) Të prezumohet i pafajshëm derisa të provohet fajësia ligjërisht) ”.

103



ngritur ndaj fëmijës qëndron tek prokurori. Fëmija gëzon privilegjin e interpretimit të dyshimit në favor të tij dhe është fajtor për akuzat vetëm kur ato janë provuar përtej çdo dyshimi të arsyeshëm, gjë që përbën edhe standardin më të lartë të provueshmërisë së provës në procesin gjyqësor. Legjislacioni, politikat dhe praktikat duhet t’i garantojnë

çdo fëmije të dyshuar ose të akuzuar për shkelje të ligjit penal, prezumimin e pafajësisë

derisa të provohet fajësia ligjërisht.411 Prezumimi i pafajësisë, përveç KEDNJ-së, njihet

edhe në instrumente të tjerë të rëndësishëm ndërkombëtare.412 Në lidhje me subjektet e papërgjegjshëm mendërisht, pavarësisht se nuk parashikohet shprehimisht në ndonjë instrument ndërkombëtar të posaçëm për këtë kategori, parimi i prezumimit të pafajësisë zbatohet për shkak të garancive që përmbajnë dokumente të tjera të natyrës së përgjithshme si DUDNJ dhe KEDNJ, të cilat i shtrijnë efektet mbi të gjitha qeniet

njerëzore, pa bërë dallime në moshë, gjini, gjendje sociale, pasurore, shëndet mendor

etj.413

Verifikimi paraprak i papërgjegjshmerise dhe fillimi i procedimit penal.

Prokurori ka detyrimin të shënojë në regjistër çdo njoftim të veprës penale që i vjen, ose

që ka marrë me iniciativën e vet.414 Çështja penale mund të fillohet në disa mënyra, të cilat janë:

me iniciativën (ex officio) e prokurorit;

me referim nga Policia e Shtetit;

me kallëzim të drejtpërdrejtë në prokurori nga qytetari;

me kallëzim nga nëpunësi publik dhe personeli mjekësor.415

Procedimi penal fillon zyrtarisht në momentin kur çështja regjistrohet në prokurorinë përkatëse. Me regjistrim kuptohet akti i marrjes se një numri dosjeje hetimi nga personi i

ngarkuar (zakonisht, një sekretar) brenda prokurorisë.416 Organi i akuzës është i kufizuar në veprimet që mund të kryejnë para se çështja të regjistrohet, pasi nuk ka veprime hetimore derisa çështja të jetë regjistruar, por kryhen veprime verifikuese. Për këtë arsye organi i akuzës nuk mund të bëjë njoftime për paraqitje, të regjistrojë deklaratat e

dëshmitarëve apo veprime të tjera hetimore.417 Para regjistrimit nuk mund të mblidhen

prova, dhe nëse mblidhen, ato nuk mund të përdoren në gjyq.418 Pasi çështja regjistrohet, prokurori dhe policia gjyqësore mund të marrin në pyetje dëshmitarët dhe

411Dhoma Kombëtare e Avokatisë Kosovë, Doracak… vep. e cit., f. 27.

412“Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut”, neni 11(1): “Kushdo që është i akuzuar për një vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pafajshëm deri sa të vërtetohet fajsia në bazë të ligjit. Pakti Ndërkombëtar Për të Drejtat Civile dhe Politike, neni 14(2): Secili person i akuzuar pёr njё vepёr penale ka tё drejtё tё konsiderohet i pafajshёm derisa fajёsia e tij tё provohet në përputhje me ligjin”.

413Deklarata Universale e të Drejtave të Njeriut, neni 2: Secili gëzon të gjitha të drejtat dhe liritë e parashtruara në këtë Deklaratë pa kurrfarë kufizimesh përsa i përket racës, ngjyrës, gjinisë, gjuhës, besimit fetar, mendimit politik ose tjetër, origjinës kombëtare a shoqërore, pasurisë, lindjes ose tjetër;

Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut, neni 14: Gëzimi i të drejtave dhe i lirive të përcaktuara në këtë Konventë duhet të sigurohet, pa asnjë dallim të bazuar në shkaqe të tilla si seksi, raca, ngjyra, gjuha, feja, mendimet politike ose çdo mendim tjetër, origjina kombëtare ose shoqërore, përkatësia në një minoritet kombëtar, pasuria, lindja ose çdo status tjetër.


Po aty, Nenet 280, 281, 282, 283.

“Udhëzues për hetimin e korrupsionit dhe krimit financiar”, PACA, Botimet Dudaj, f. 41.

Po aty, f. 41.

Po aty.

104



personin nën hetim, si dhe të mbledhin prova që të përdoren në gjyq kundër të pandehurit. Prokurori ka detyrim të shënojë në regjistrin e procedimeve edhe emrin e

personit të cilit i atribuohet vepra penale, si autor i dyshuar për kryerjen e saj.419 Ky regjistrim duhet të bëhet njëkohësisht me regjistrimin e procedimit, ose më vonë në

momentin që identifikohet personi nën hetim.420 Ky parashikim i ligjit interpretohet në kuptimin që i kërkon prokurorit të regjistrojë emrin e personit të cilit i atribuohet vepra penale, nëse ky është i qartë nga kallëzimi, por edhe se i lejon prokurorit të regjistrojë një

procedim të caktuar pa pasur që në fillim emrin e personit.421

Prokurori duhet të vlerësojë me kujdes nëse ekzistojnë arsye të forta për të mos e

regjistruar që në fillim emrin e personit të cilit i atribuohet vepra penale.422 Prokurori duhet, së pari, të bindet vetё qё ekzistojnë, tё paktёn, shkaqe tё arsyeshme pёr tё besuar se ёshtё kryer njё vepër penale, për të cilën mund të mblidhen prova. Para se të vendosë për regjistrimin, prokurori mund të përfitojë informacion nga një sërë burimesh

publike.423 Kontrollet dhe verifikimet që mund të kryhen janë marrja e të dhënave nga organe apo agjensi të ndryshme shtetërore. Në veçanti kur vepra penale është kryer nga të miturit, përcaktimi i moshës është i rëndësishëm për vendimmarrjen e mëtejshme të

prokurorit.424 Mosha për përgjegjësi penale duhet të verifikohet para fillimit të

procedimit.425 Prandaj, në këto raste organi i procedimit para se të vendosë marrjen në përgjegjësi penale të këtij personi, është i detyruar të sigurohet për moshën e tij, nëse i plotëson ose jo kushtet ligjore. Gjithashtu, në rastin e një personi të papërgjegjshëm mendërisht, prokurori duhet të interesohet nëse ka raporte apo kartela mjekësore në ngarkim të tij. Nëse prokurorit, nga kjo veprimtari verifikuese i rezulton se ka të bëjë me subjekte të papërgjegjshëm, ai detyrohet të mosfillojë procedimin penal sipas nenit 290 të K.Pr.P. Megjithatë, gjendja mendore mund të konstatohet, sipas rastit, para fillimit të

procedimit ose në vazhdim të tij.426 Vendimmarrja e prokurorit në drejtim të mosfillimit apo pushimit të procedimit ka rëndësi sepse kushtëzon kufijtë e shqyrtimit të gjykatës në gjykimin e kërkesës për caktimin e masave mjekësore ose edukuese. Marrja e vendimit të mosfillimit ose pushimit të procedimit prej prokurorit shmang tërësisht mundësinë e gjykatës për shqyrtim gjyqësor të çështjes, nëse është kryer vepra penale dhe nëse është kryer nga i dyshuari.


Po aty, Neni 287/1, Regjistrimi i njoftimit të veprave penale, “1.Prokurori shënon në regjistër çdo njoftim të veprës penale që i vjen ose që ka marrë me iniciativën e vet dhe në të njëjtën kohë ose nga momenti në të cilin rezulton, emrin e personit të cilit i atribuohet vepra penale”.

Udhëzues për hetimin… vep. e cit., f. 43.

Udhëzim i Prokurorit të Përgjithshëm nr. 241, datë 21.11.2005 “Për regjistrimin e njoftimit të veprës penale dhe të emrit të personit që i atribuohet vepra penale”, i ndryshuar. Marrë nga http://www.pp.gov.al/, aksesuar më datë 18.05.2013.

Udhëzues për hetimin… vep. e cit., f. 39.

Jorgo Dhrami, “I pandehuri dhe prokurori”, Tiranë 2011, f. 85.

H.Islami, A.Hoxha, I.Panda, Procedura Penale… vep. e cit., f. 459.

426Po aty.

105



4.3.3 Mosfillimi i procedimit për shkak të papërgjegjshmerisë së subjektit aktiv dhe pasojat e tij

Po të bazohemi në mënyrë strikte në zbatimin e nenit 290 të K.Pr.P, që parashikon se procedimi penal nuk mund të fillojë, dhe në qoftë se ka filluar, duhet të pushojë në çdo gjendje të procedimit, kur b) personi është i papërgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale, për rastin në diskutim, rezulton se prokurori gjendet para faktit të pamundësisë për të kërkuar sipas nenit 46 të K.P, caktimin e masave mjekësore ose edukuese. Në këto kushte, prokurori nuk mund të vërtetojë dot nëse subjektet e dyshuara,

kanë kryer apo jo një vepër penale.427 Në drejtim të provueshmërisë së ekzistencës së veprës penale nuk mund të kryhet asnjë veprim hetimor, nëse vendoset më parë mosfillimi i procedimit. Problematikat që shtrohen në këtë rast janë të shumta. Ato kanë të bëjnë me llojin e akteve dhe dokumenteve që prokurori duhet të paraqesë në gjykatë për caktimin e masës mjekësore ose edukuese, kur ka vendosur më parë mosfillimin e procedimit penal, si edhe me nivelin dhe bazën e vërtetimit të veprës penale të kryer nga i dyshuari.

Nëse do të zbatohej neni 290 i K.Pr.P për mosfillimin e hetimit, prokurori nuk mund të kryejë asnjë veprim hetimor dhe për rrjedhim nuk ka mundësi objektive për të administruar akte apo dokumente që t’i paraqesë në gjykatë për të provuar fajësinë për kategoritë e personave të mësipërm (të mitur apo të papërgjegjshëm mendërisht), siç kërkohet nga neni 46 i K.P. Për më tepër, prokurori nuk cakton dot kryerjen e ekspertimit mjeko – ligjor për të përcaktuar moshën e të miturit (nëse ekzistojnë dyshime mbi moshën) dhe të ekspertimit psikiatriko–ligjor për të sëmurin mendor, pasi ekspertimi

konsiderohet veprim hetimor.428 Gjatë periudhës së verifikimit, përpara vendimmarrjes për fillimin e procedimit, prokurori nuk mund të kryejë veprime hetimore nga ato të

parashikuara në K.Pr.P.429 Bazuar në këto arsye, prokurori duhet t’i hapë rrugë zhvillimit të hetimeve, të mbledhë provat e mjaftueshme për të provuar autorësinë ose jo të personit të dyshuar. Nëse arrin në përfundimin që ai është autor i veprës penale duhet të vërë në lëvizje gjykatën, në mënyrë që personat e akuzuar të kenë mundësi të zbatojnë të gjitha garancitë procedurale të personit të akuzuar në një proces penal, dhe që në përfundim më rast se provohet autorësia e veprës, gjykata të procedojë me vendosjen e masave mjekësore apo edukuese.

4.4 Pushimi i procedimit dhe pasojat e tij

Gjatë zhvillimit të hetimeve prokurori ka mundësi të kryejë veprime të ndryshme hetimore në drejtim të provueshmërisë së ekzistencës së veprës penale. Këto hetime e ndihmojnë prokurorin të konkludojë nëse vepra penale i atribuohet subjekteve të

Supra - Pjesa III. “Procedimi penal dhe vendimmarrja e prokurorit”.

Kodi i Procedures Penale, Neni 41/1, Verifikimi i moshës së të pandehurit, “1.Në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit, kur ka arsye për të besuar se i pandehuri është i mitur, organi procedues bën

verifikimet e nevojshme dhe kur është rasti urdhëron ekspertimin”; H.Islami, A.Hoxha, I.Panda, “Procedura… vep. e cit., f. 509.

429Udhëzimi i Prokurorit të Përgjithshëm nr. 3, datë 19.06.2013, “Për një ndryshim dhe një shtesë në udhëzimin nr. 241, datë 21.11.2005, “Për regjistrimin e njoftimit të veprës penale dhe të emrit të personit që i atribuohet vepra penale”, i ndryshuar. Marrë nga http://www.pp.gov.al/, klikuar më datë 18.05.2013.

106



papërgjegjshëm të dyshuar dhe se nuk ka ndodhur ndonjë abuzim duke i ngarkuar

kryerjen e veprës penale padrejtësisht subjekteve të papërgjegjshëm.430 Gjithashtu, prokurori ka mundësi të kërkojë kryerjen e ekspertimit mjeko-ligjor në rastin e subjekteve nën moshë për përgjegjësi penale, nëse ka dyshime mbi moshën, si edhe ekspertimin psikiatriko-ligjor për subjektin e papërgjegjshëm mendërisht, kur nuk ka pasur të dhëna të

mjaftueshme para regjistrimit të veprës penale.431 Duke u bazuar në interpretimin e nenit 328/ç, që parashikon se në çdo fazë të procedimit, prokurori vendos pushimin e akuzës ose çështjes kur ç) personi nuk mund të merret si i pandehur ose nuk mund të dënohet, nëse prokurori, pas fillimit të hetimeve ka konstatuar shkakun e papërgjegjshmërisë së subjektit, për shkak të moshës ose gjendjes mendore, ai vendos pushimin e procedimit penal.

Sipas dispozitës, mjaftojnë këto shkaqe, që prokurori të vendosë pushimin e procedimit penal, pa qenë i detyruar të vërtetojë elementët e veprës penale të ndodhur, nëse ajo është kryer nga i dyshuari dhe rrethanat e tjera në të cilat është kryer ajo. Edhe në këtë rast, ashtu si në rastin e mosfillimit të procedimit, pushimi i procedimit nuk reflekton kërkesat e nenit 46 të K.P. Aplikimit të nenit 46 të K.P i kushtohet një rëndësi e veçantë, pasi është një dispozitë materiale, në funksion të së cilës duhet të interpretohen normat procedurale

penale.432 Një vendim pushimi i prokurorit në këtë moment procedural, kur si shkak mjafton vetëm konstatimi i faktit të papërgjegjshmërisë së subjektit, lë pa zgjidhje faktin nëse vepra penale ekziston dhe nëse ajo është kryer nga i dyshuari. Nëse prokurori do të vendoste pushimin e procedimit, në kushtet e nenit 46 të K.P, do të ishte e pasigurt për gjykatën fakti i kryerjes së veprës penale nga subjekti i papërgjegjshëm. Në një hipotezë të tillë, gjykata do t’i duhej të merrte të mirëqenë qëndrimin e prokurorit se vepra penale është kryer nga ai, ndaj të cilit kërkohen të caktohen masat mjekësore apo edukuese. Për më tepër, vendimi i pushimit duke lënë pa zgjidhje faktin nëse vepra penale është kryer dhe nëse ajo është kryer nga i dyshuari, do të sillte pasoja në efektin që ka vendimi gjyqësor penal në gjykimin civil. Për rrjedhim, nëse pas vendimit të pushimit bëhet një kërkesë për caktimin e masës mjekësore, kjo e fundit heq mundësinë e përdorimit të vendimit që do marrë gjykata, në një gjykim civil. Kjo sepse një kërkesë e tillë nuk ka statusin e një kërkesë për gjykim dhe bëhet pasi është vendosur pushimi i çështjes.

Si pasojë, një kërkesë e tillë nuk mund të bazohet në provat e grumbulluara gjatë procedimit penal dhe për këtë arsye nuk është në gjendje të vërtetojë se fakti është kryer

nga i pandehuri. Prandaj ekziston nevoja për vazhdimin e hetimeve dhe paraqitjen normalisht nga prokurori të kërkesës për gjykim. Bërja e kërkesës për gjykim lidhet me të gjitha pasojat që sjell shqyrtimi gjyqësor dhe vendimmarrja gjyqësore. Konkretisht, i gjithë procesi provues se fakti i kundraligjshëm është kryer, pikërisht nga i pandehuri i papërgjegjshëm, ndikon drejtpërsëdrejti në efektin që ka vendimi penal në gjykimin civil. Kjo për arsye se vendimi penal i formës së prerë është i detyrueshëm për gjykatën që shqyrton pasojat civile të veprës vetëm përsa i përket faktit se vepra penale është kryer


Po aty, Neni 43/3.

Supra - Pjesa III, Procedimi penal… vep. e cit.

107



dhe nëse është kryer nga i pandehuri.433 Si rrjedhim, në rastet e kërkimit shpërblimit të dëmit nuk mund të jetë gjykata civile për përcaktimin nëse fakti ka ndodhur dhe se është kryer nga i pandehuri.

Nga ana tjetër marrja e vendimit për pushimin e procedimit do të sillte si pasojë humbjen e fuqisë së masës së sigurimit. Kjo masë i shërben parandalimit të mëtejshëm të rrezikut të ikjes, kryerjes së veprave penale të tjera apo rrezikut të marrjes ose vërtetësisë së

provës434. Për rrjedhim, në kushtet kur nuk kemi një vazhdim të procedimit penal është e pamundur të kërkohet caktimi i një mase sigurimi gjatë periudhës kohore nga çasti i pushimit të çështjes deri në çastin kur kërkesa do të paraqitet në gjykatë. Por, ndërkohë që, mund të ekzistojë nevoja për qenien në fuqi të masës së sigurimit, dhe në kushtet që kemi një procedim të pushuar, nuk mund të kërkohet caktimi i një mase sigurimi.Për rrjedhim, nuk mund të ndërthuren elementë të ndryshëm si ai i bërjes së një kërkese për caktimin e masave mjekësore/edukuese, pasi procedimi penal është pushuar dhe bërja e kërkesave për caktimin e masave të sigurimit pasi çështja është pushuar. Trajtimi i këtij procedimi që vjen si rezultat i kërkesës së prokurorit për caktim mase mjekësore/edukuese, si me një natyrë krejtësisht të ndryshme nga procedimi penal, do të sillte keqzbatim ose moszbatim të instituteve të ndryshme të K.Pr.P.

Në mbështetje të mendimit të mësipërm se procedimi penal nuk duhet pushuar, parashtrojmë se, nuk ka asnjë argument ligjor që t'i përgjigjet pyetjes se përse do të duhej të bëhej një kërkesë pas pushimit të procedimit, e cila për të qenë juridikisht efektive, do të duhej të shoqërohet me prova. Te këto prova, gjykata do të duhet të bazojë vendimin e saj, se vepra penale është kryer nga i pandehuri dhe se ky i fundit është i papërgjegjshëm. Pra, shtrohet pyetja përse do të duhej të pushohej çështja dhe të bëhet një mbartje e provave nga një çështje e pushuar në një kërkesë për t'u caktuar masa mjekësore dhe edukuese? Në këto kushte, jo vetëm që mungon logjika juridike për një mbartje të tillë të provave, por shtrohet dhe problemi se çështja është e pushuar. Statusi i një çështje të pushuar nuk lejon të përdoren prova të këtij procedimi. Për shkak se sistemi ynë procedural ka zgjedhur se vendimet e pushimit merren nga prokurori, sjell disa problematika.

Konkretisht, përderisa ky vendim pushimi i vendosur nga prokurori nuk ka statusin e një vendimi gjyqësor të formës së prerë, ai nuk mund të merret për qëllime të provës lidhur me ekzistencën e faktit, sipas nenit 193/5 të K.Pr.P. Në këto kushte, gjykata nuk mund të

disponojë duke marrë vendimet e pushimit të çështjes së prokurorit për qëllim të provës lidhur me ekzistencën e faktit. Neni 193/5 i K.Pr.P përcakton se ato që mund merren për qëllime të provës lidhur me ekzistencën e faktit, janë vendimet e formës së prerë, ku bëhet fjalë për vendime gjyqësore. Një tjetër argument, që mbështet qëndrimin e mësipërm lidhet me të drejtën e ankimit.

Në kushtet në të cilat do të vendosej mosfillimi ose pushimi i procedimit dhe do të bëhej një kërkesë për vendosjen e masave mjekësore për tu marrë nga gjykata një vendim përfundimtar atëherë do të gjendemi përballë një situate problematike. Konkretisht, vendimi i pushimit të çështjes mund të prishet dhe të vendoset rifillimi i hetimeve, ndërkohë që gjykata e shkallës së parë ka vendosur caktimin e një mase

Kodi i Procedures Penale, Neni 70/1, Efektet e vendimit penal për gjykimin civil dhe administrative, “1.Vendimi penal i formës së prerë është i detyrueshëm për gjykatën që shqyrton pasojat civile të veprës vetëm përsa i përket faktit nëse vepra penale është kryer dhe nëse është kryer nga i gjykuari”.

Po aty, Neni 228/3, “Kushtet për caktimin e masave të sigurimit personal”.

108



mjekësore/edukuese dhe është bërë ankim në gjykatën e apelit dhe kjo e lë në fuqi ose nuk bëhet ankim. Në këto kushte si do të procedonte prokurori kur ka një vendim të rifilloj hetimet dhe nga ana tjetër ekziston një vendim gjykate që i cakton një masë mjekësore për të njëjtin fakt dhe subjekt? Kjo do të krijonte problematika të shumta lidhur me shqyrtimin e ankimit si dhe me faktin që një kërkesë e tillë nuk ka mbështetje ligjore dhe e aq më pak mundësi ankimi. Kjo mospërputhje mund të zgjidhet sipas mënyrës që prokurori të mos vendosë pushimin e procedimit, por të kryejë të gjitha veprimet hetimore që parashikohen në fazën e hetimeve paraprake dhe dërgimin e

çështjes në gjyq.435

Kërkesa për caktimin e masave mjekësore dhe edukuese

Përmbajtja e kërkesës së prokurorit dhe aktet shoqëruese të saj

Kërkesa për gjykim për caktimin e masave mjekësore dhe edukuese respektivisht ndaj personave të papërgjegjshëm dhe të mitur është kërkesa ligjore e parashikuar në nenin 46 të

K.P dhe nenit 46 të K.Pr.P.436 Neni 46 i K.P parashikon masat mjekësore dhe edukuese që merren ndaj personave të papërgjegjshëm për shkak të gjendjes mendore apo që përjashtohen nga dënimi për shkak të moshës. Prokurori pasi përfundon hetimet paraprake duhet të paraqesë kërkesë në gjykatë për caktimin e masës mjekësore ose edukuese ndaj një personi i cili dyshohet se ka kryer vepër penale dhe është i papërgjegjshëm. Para se të dërgojë çështjen në gjykatë, ai duhet të sigurohet që i pandehuri ose mbrojtësi i tij është njohur me aktet e mbledhura gjatë hetimeve paraprake me anë të të cilave në gjykim do të provohet fakti dhe autorësia e veprës penale. Në rastin e personave të papërgjegjshëm apo që nuk kanë mbushur moshën për përgjegjësi penale, prokurori nuk duhet të vendosë mosfillimin apo pushimin e çështjes, por duhet të zhvillojë hetime dhe çështja duhet të dërgohet në gjykatë, me qëllim që kjo e fundit të marrë ndaj personave të përmendur më lart masën mjekësore apo edukuese të

parashikuara në nenin 46 të K.P. 437 Sipas praktikës që ndiqet prokurori fillon procedimin penal, mbledh prova për faktin që ka ndodhur dhe për autorin e veprës penale. Në një vendim të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë thuhet:“...organi i Prokurorisë pranë

Gjykatës së Shkallës së Parë Tiranë ka filluar procedimin penal nr.643 të vitit 2005 në ngarkim të pandehurit F.P akuzuar për veprën penale të “Vjedhjes” me pasojë vdekjen,

parashikuar nga neni 141 të Kodit Penal”.438

Sipas nenit 46 të K.P: “Masat mjekësore mund të jepen nga gjykata ndaj personave të papërgjegjshëm që kanë kryer vepër penale, ndërsa masat edukuese mund të jepen ndaj të miturve që përjashtohen nga dënimi ose që për shkak të moshës nuk kanë

435Kodi Penal, Neni 46/1, parashikon se: “Masat mjekësore mund të jepen nga gjykata ndaj personave të papërgjegjshëm që kanë kryer vepër penale, ndërsa masat edukuese mund të jepen ndaj të miturve që përjashtohen nga dënimi ose që për shkak të moshës nuk kanë përgjegjësi penale“.

Kodi Penal, Neni 46.

Pjesa 3.4 , ”Mosfillimi i procedimit dhe pasojat e tij”; Pjesa 3.5, ”Pushimi i procedimit dhe pasojat e tij”.

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë nr. 834, datë 14.06.2005.

109



përgjegjësi penale”. Kjo kategori subjektesh nuk mban përgjegjësi penale për shkak se ata me veprimet e tyre nuk përmbushin një nga elementet e figurës së veprës penale, fajësinë. Neni 14 i K.P parashikon se:" Askush nuk mund të dënohet për një veprim ose mosveprim të parashikuar nga ligji si vepër penale, në qoftë se vepra nuk është kryer me faj". Fajësia është element subjektiv, është qëndrimi psikik që mban personi ndaj

veprimit ose mosveprimit të paligjshëm dhe pasojave të dëmshme.439 Në rastin kur subjekti i dyshuar si autor i një vepre penale është i mitur apo i papërgjegjshëm nuk mund të flasim për fajësi, pasi atyre ju mungon tërësisht ndërgjegjja për kryerjen e veprës penale, dhe nuk kanë mundësi të parashikojnë pasojat që mund të vijnë nga veprimet e

tyre qofshin ato të kundraligjshme dhe shoqërisht të rrezikshëm.440 Përjashtimi nga përgjegjësia e kësaj kategorie subjektesh parashikohet shprehimisht në nenin 17 të K.P sipas së cilit:“Nuk ka përgjegjësi personi që në kohën e kryerjes së veprës penale vuante nga një turbullim psikik ose neuropsikik që ka prishur tërësisht ekuilibrin e tij mendor dhe për pasojë nuk ka qenë në gjendje të kontrollojë veprimet apo mosveprimet e tij dhe as të kuptojë se kryen vepër penale”.

Në rastin kur subjekti i akuzuar për kryerjen e një vepre penale është i papërgjegjshëm, atëherë mbrojtja e tyre është e detyrueshme siç parashikon edhe neni 49 i K.Pr.P:“Kur i pandehuri është nën moshën tetëmbëdhjetë vjeç ose me të meta fizike apo psikike që e pengojnë për të realizuar vetë të drejtën e mbrojtjes, ndihma nga një mbrojtës është e detyrueshme”. Rrjedhimisht “akuza” që i atribuohet personit të papërgjegjshëm dhe aktet e hetimeve paraprake të cilat përfshihen në fashikullin e gjykimit do t’i njoftohet

mbrojtësit të tij.441 Në rastin e subjekteve të papërgjegjshëm nuk jemi para një akuze të mirëfilltë, pasi prokurori nuk kërkon të përcaktojë fajësinë e personit, as dënimin e tij me burgim apo me gjobë, edhe pse në këtë gjykim personi gëzon statusin e të pandehurit. Prokurori i kërkon gjykatës që të caktojë një masë mjekësore apo edukuese, pasi ai person përbën rrezik për shoqërinë për shkak se ka kryer një vepër penale.

Dispozita e sipërpërmendur parashikon se mbrojtësi i personit të papërgjegjshëm duhet të jetë i pranishëm që në fazën e hetimeve paraprake deri në fazën e gjykimit. Në një situatë të tillë, është problem realizimi i mbrojtjes së këtij personi në kushtet kur ai nuk mund të zgjedhë një të tillë për shkak të paaftësisë për të shprehur vullnetin e tij, ndaj mbrojtësi caktohet nga organi procedues me vendim nëse i dyshuari nuk ka një të tillë, apo të

zgjidhet nga të afërmit e tij konform nenit 48/3 të K.Pr.P. 442 Sipas kësaj dispozite

mbrojtësi i këtyre subjekteve gjatë fazës së hetimeve caktohet nga familjarët që është personi që ushtron përkatësisht përgjegjësinë prindërore në rastin e të miturve dhe

439 Ismet Elezi, Skënder Kaçupi, Maksim R. Haxhia,“Komentari i Kodit Penal të RSH-së” Shtëpia Botuese Geer, Tiranë 2004, f.111.

Po aty.


Në këtë rast me të afërm do të nënkuptojmë personin që ligji e ka njohur si personin që vepron në emër e për llogari të tij që sipas rastit është prindi apo kujdestari; Zgjedhja e mbrojtësit për personin e ndaluar, të arrestuar ose të dënuar me burgim, derisa ky person nuk e ka bërë vetë zgjedhjen, mund të bëhet nga një i afërm i tij.

110



kujdestarinë në rastin e personave të papërgjegjshëm (që i është hequr apo kufizuar

zotësia për të vepruar me vendim gjyqësor) ose nga organi procedues. 443

4.5.2 Format e kërkesës për caktimin e masave mjekësore dhe edukuese dhe aktet shoqëruese

Pasi prokurori ka zhvilluar hetime, ka mbledhur prova të ndryshme në lidhje me veprën dhe autorin e veprës, harton dosjen hetimore dhe më pas në bazë të nenit 46 të

K.P “masat mjekësore dhe edukuese” dhe nenit 46 të K.Pr.P “masat mjekësore të detyrueshme” bën një kërkesë në gjykatë për të caktuar masën mjekësore apo edukuese përkatëse. Neni 46 i K.Pr.P është normuar nga nevoja e zbatimit të nenit 46 të K.P me

kushtin, kur gjendja mendore e të pandehurit tregon se ai duhet të kurohet.444 Kjo është

praktika që ndiqet në procesin gjyqësor. 445Prokurori nuk mund të bëj kërkesë për gjykim sipas procedurës së zakonshme të parashikuar në nenin 331 të K.Pr.P që ndjek zakonisht. Ky nen parashikon:“Kur ka prova të plota për fajësinë e të pandehurit, prokurori paraqet kërkesën për gjykimin e çështjes”. Sipas kësaj dispozite kërkesa për gjykim mund të bëhet vetëm kur prokurori ka prova të plota për fajësinë e të pandehurit. Por, në rastin kur të pandehur janë persona të papërgjegjshëm nuk mund të flitet për fajësi, pasi papërgjegjshmëria përjashton çdo element fajësie. Në një rast të tillë, mund të flasim për autorësi të veprës penale dhe nevojën për marrjen e masave të tilla kundrejt këtyre autorëve për shkak të gjendjes së tyre.

Kërkesa për gjykim me anë të të cilës prokurori do të vërë në lëvizje gjykatën për të iniciuar një gjykim, duhet të përmbajë të gjitha dokumentet e parashikuara në nenin 332 të K.Pr.P që përbën fashikullin e prokurorit, i cili më pas kthehet në fashikullin e gjykimit.Në gjykimin e kësaj çështjeje në gjykatë, prokurori do të kërkojë provimin e autorësisë së veprës penale por jo dënimin e personit të dyshuar për kryerjen e kësaj vepre. Prokurori do të provojë ekzistencën e faktit dhe që ky fakt është kryer nga personi i dyshuar. Më pas do të kërkojë caktimin e një mase mjekësore apo edukuese të

parashikuar në nenin 46 të K.P dhe gjykata cakton masën që çmon si më të përshtatshme

bazuar në aktet e ekspertimit psikiatrik.446

Vendosja e një mase mjekësore apo edukuese duhet të kalojë të gjitha fazat nëpër të cilat kalon një procedim penal deri në paraqitjen në gjykatë të kërkesës për caktimin e saj, duke filluar me regjistrimin e procedimit penal dhe kryerjen e hetimeve nëse personi i papërgjegjshëm ka kryer apo jo vepër penale. Nëse po, çfarë vepre penale konkrete ka kryer ai. Më pas kryhet akti i ekspertimit psikik nga ekspertet me vendim të organit procedues për të sëmurët mendorë, ose bëhen verifikime për moshën në rastin e të miturve. Gjykata e Rrethit Gjyqësore Tiranë ka vendosur: “...nisur nga materialet e administruara në dosjen hetimore e të shqyrtuara në seancë gjyqësore, provohet

Kodi i Familjes, Neni 220, parashikon se: “Përgjegjësia prindërore u përket dhe ushtrohet së bashku nga të dy prindërit”; Sipas nenit 384 te K.Pr.C:“Pasi vendimi i gjykatës merr formë të prerë, i dërgohet organit kompetent për të emëruar një kujdestar”.

Kodi i Procedures Penale, Neni 46/2 sanksionon se:“Kur është vendosur ose duhet vendosur masa mjekësore e detyrueshme për të pandehurin, gjykata urdhëron që i pandehuri të ruhet në një institucion psikiatrik”; Dhimitër Lara, Koment mbi … vep. e cit., f. 661.

Vendimi i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 136, datë 01.02.2006.

Kodi Penal, Neni 46, “Masat mjekësore janë: “1.Mjekim i detyruar ambulator ; 2.Mjekim i detyruar në një institucion mjekësor”.

111



plotësisht se me veprimet e kryera i pandehuri E.V ka konsumuar elementët e veprës penale të “Vjedhjes“ parashikuar nga Neni 134/1 i Kodit Penal. Duke qenë se i akuzuari E.V është i datëlindjes 12.09.1994 sipas çertifikatës së lindjes me Nr.8/ 48, datë 02.04.2004 të lëshuar nga Zyra e Gjendjes Civile Njësia Nr. 9/ Tiranë të administruar në dosje në bazë të Nenit 12 të Kodit Penal nuk ka përgjegjësi penale për shkak të moshës së mitur për veprën e kryer dhe me të drejtë prokurori ka kërkuar vendosjen e masës edukuese të E.V në një Institucion Edukimi”. Ndërsa në një vendim tjetër ku subjekti është i papërgjegjshëm për shkak të gjendje mendore Gjykata e Rrethit Tiranë shprehet:“...duke pasur parasysh provat e marra në gjykim dhe duke u bazuar tek akti i ekspertimit psikiatriko-ligjor Nr. 44 dt. 12.04.2005 të cilin e analizuam më sipër, duke pasur parasysh edhe kriteret e nenit 46 të K.Pr.P, Gjykata çmon se kërkesa e organit të akuzës për vendosjen e masës mjekësore ndaj të pandehurit F.P duke e shtruar atë në Spitalin Psikiatrik Nr.5 Tiranë ku të mbahet nën vëzhgimin e mjekëve është e drejtë, e

bazuar në prova dhe në ligj dhe si e tillë duhet pranuar”.447

Sa më sipër rezulton se procesi që zhvillohet për caktimin e masës mjekësore apo edukuese është një proces i zakonshëm ku prokurori provon se është kryer një vepër penale dhe se kjo vepër është kryer nga personi i akuzuar. Por, për shkak të gjendjes së tij mendore apo të moshës ai nuk përgjigjet penalisht para ligjit. Akuza ngrihet jo me qëllim për të caktuar ndaj tij një masë dënimi me burgim, por për të provuar se ai është autor i veprës penale të kryer në mënyrë që gjykata të caktojë ndaj tij masën mjekësore ose edukuese. Zbatimi i masave mjekësore nga ana e gjykatës është një mjet i rëndësishëm i

së drejtës sonë penale që ka për qëllim të parandalojë kryerjen e veprave shoqërisht të

rrezikshëm nga ana e të sëmurëve psikik dh t’i shërojë ata.448 Nga kjo rezulton se një nga

aktet më të rëndësishme të fashikullit të prokurorit janë aktet e ekspertimit të gjendjes mendore të të pandehurit të cilat provojnë se i pandehuri është person i papërgjegjshëm. Këto akte ekspertimi bëhen që në fazën e hetimeve paraprake nga prokurori.

Procedura e caktimit të masave mjekësore apo edukuese bëhet mbi bazën e kërkesës së prokurorit e cila pasohet nga një procedurë e zakonshme gjykimi, pasi personit të dyshuar

si autor i veprës penale duhet t’i sigurohen të gjitha garancitë e procesit të rregullt ligjor parashikuar në nenin 42 të Kushtetutës dhe nenit 6 të KEDNJ-së. Në bazë të nenit 42 të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë çdo person ka të drejtën e një procesi të rregullt ligjor. E drejta për një proces të rregullt ligjor paraqitet si një garanci për shtetasit ndaj veprimeve të padrejta të organeve të pushtetit shtetëror, nga njëra anë dhe si një detyrim i këtyre të fundit për të mos cenuar të drejtat dhe liritë e shtetasve pa siguruar respektimin e procedurave ligjore, nga ana tjetër. Procesi rregullt ligjor është një karakteristikë e pandashme e shtetit të së drejtës. Kjo do të thotë që gjykata duhet të zhvillojë një gjykim të zakonshëm ku të shqyrtojë dhe administrojë të gjitha provat e sjella nga prokurori, të pyesë dëshmitarë, të caktojë ekspert kryesisht ose me kërkesën e palëve kur dyshon se gjendja mendore e autorit të veprës penale ka

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 834, datë 14.06.2005.

A. Çela, N. Peza, I. Elezi, G. Gjika, “Njohuri të përgjithshme mbi të drejtën penale të RPSSH”, Tiranë 1982, Botim i Fakulteti të Shkencave Politike dhe Juridike, f. 294.

112



ndryshuar, duke i dhënë mundësi të pandehurit të mbrohet në çdo kohë kundër akuzave të

ngritura kundër tij. 449

Neni 6 i KEDNJ-së, ’e drejta për një proçes të rregullt‘, rezulton me një formulim më të gjerë se Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë. Në këtë dispozitë të Konventës Evropiane, krahas të drejtës për një gjykim të drejtë, publik dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur, e paanshme dhe e caktuar me ligj, përfshihen edhe disa standarde të tjerë, të cilët në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë gjenden të

shpërndara në disa dispozita.450

Kështu, e drejta për t’u dëgjuar përpara se të gjykohet, e drejta për tu prezumuar i pafajshëm derisa të provohet fajësia, e drejta e të akuzuarit për tu informuar brenda një afati sa më të shkurtër dhe në gjuhën e tij për akuzën, e drejta e tij për tu mbrojtur, e drejta të bëjë pyetje dhe të kërkojë thirrjen e dëshmitarëve, të ndihmohet falas nga një përkthyes kur nuk kupton gjuhën e përdorur etj, që përbëjnë sipas nenit 6 të KEDNJ thelbin e të drejtave procedurale të procesit të rregullt ligjor, nuk janë pjesë përbërëse e nenit 42 të Kushtetutës. Por, këto të drejta janë parashikuar në dispozita të tjera të saj si nenet 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 43 dhe 44 të Kushtetutës, të cilët në tërësinë e tyre, duke u lexuar së bashku me nenin 42 përafrohen me përmbajtjen e nenit 6 të Konventës Europiane për të Drejtat e Njeriut. Të gjitha këto dispozita kushtetuese i japin kuptimin e plotë klauzolës së procesit të rregullt ligjor që përfshin garancitë procedurale në fazën e hetimit dhe në mënyrë të veçantë në fazën e shqyrtimit gjyqësor.

Këto të drejta të parashikuara në nenin 6 të KEDNJ-së dhe nenit 42 të Kushtetutës, vlejnë edhe për personat e sëmure psikik dhe të miturit që nuk kanë mbushur moshën për përgjegjësi penale ose përjashtohen nga dënimi, bazuar në parimin e barazisë së shtetasve

para ligjit.451 Një proces i rregullt ligjor ndaj personit të papërgjegjshëm që ka kryer një vepër penale, do të përfshijë njohjen dhe trajtimin e të gjitha provave të paraqitura nga organi i akuzës, si pyetja e dëshmitarëve, shqyrtimi i prova shkresore të mbledhura nga organi procedues gjatë fazës së hetimeve paraprake përfshirë këtu edhe aktin e ekspertimit etj. Garantimi i këtyre të drejtave është në funksion të zbulimit të faktit nëse vepra ka ndodhur apo jo, dhe, nëse është kryer nga i akuzuari. Kjo i shërben edhe qëllimit të vendosjes së masave të tilla, pasi këto masa duhet të vendosen vetëm ndaj personave

që kanë kryer një vepër penale, por që për shkak të gjendjes mendore apo moshës përjashtohen nga përgjegjësia penale. Një shqyrtim gjyqësor i hollësishëm eliminon çdo hamendësim ose dyshim për ekzistencën e faktit dhe për autorësinë e tij, pasi mund të ndodh që për shkak të mungesës së një hetimi gjyqësor të hollësishëm, zbulimi i të vërtetës do të bëhej i pamundur ose i vështirë, dhe t’i ngarkohet ngjarja të sëmurit duke shpëtuar kështu autorin e vërtetë të veprës penale. Si pasojë gjykata dështon në realizimin e funksionit të saj që është zbulimi i të vërtetës dhe dhënia e drejtësisë.

Sipas Vendimit të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 21, datë 13.01.2006: “Gjykata caktoi një grup ekspertësh për të bërë egzaminimin në vend të të pandehurit pasi nga momenti i dhënies së konkluzionit të parë deri ditën e gjykimit kishin kaluar më tepër se shtatë muaj”.

Neni 6 i KEDNJ sanksionon se: “1.Në përcaktimin e të drejtave dhe detyrimeve të tij civile ose të ndonjë akuze penale kundër tij, gjithkush ka të drejtën që çështja e tij të shqyrtohet me drejtësi, publikisht dhe brenda një afati të arsyeshëm nga një gjykatë e pavarur dhe e paanshme, e krijuar ligjërisht... 2.Çdo njeri që akuzohet për një vepër penale prezumohet i pafajshëm derisa fajësia e tij të provohet në përputhje me ligjin. 3. a.Të informohet, brenda një afati sa më të shkurtër, 3.b Ti jepet koha dhe lehtësitë e nevojshme për përgatitjen e mbrojtjes etj”; Kushtetuta e RSH-së nenet 30, 31, 32, 42 etj.

Po aty, Neni 18.

113



Për këtë arsye është shumë e rëndësishme që fashikullit të prokurorit të mos i mungojë asnjë prej akteve të parashikuara në nenin 332 të K.Pr.P, ndërsa gjykata gjatë shqyrtimit gjyqësor mund të marrë çdo provë tjetër të lejuar nga ligji në këtë fazë; ajo mund të pyesë dëshmitarët okular të ngjarjes, mund të bëj edhe një herë ekspertimin mendor të të

dyshuarit etj.452 Kjo kërkesë për caktimin e masës mjekësore apo edukuese gjithmonë shpie në një gjykim të plotë ku çdo fakt dhe provë i nënshtrohet diskutimit dhe debatit gjyqësor. Ky është parimi i kontradiktorialitetit që karakterizon një gjykim të zakonshëm. Gjykata Kushtetuese shprehet se: “...parimi i kontradiktoritetit dhe i barazisë së armëve në gjykimin penal kërkon që argumentet e mbrojtjes të paraqiten dhe të dëgjohen njëlloj

si ato të prokurorit. 453 Ky parim presupozon që, secilës palë duhet t’i ofrohen mundësi të arsyeshme për të paraqitur pretendimet për çështjen, në kushte të tilla që të mos e venë në disavantazh me palën tjetër. Për respektimin e këtyre parimeve, gjykata duhet të përmbushë me rreptësi një sërë detyrimesh, mes të cilave, sipas rastit, rëndësi të veçantë paraqet edhe njoftimi i të pandehurit ose i mbrojtësit të tij ligjor për akuzën, ankimin,

rekursin, ditën dhe vendin e gjykimit të çështjes etj.”454

Në shqyrtimin e një kërkese të tillë përjashtohet aplikimi i gjykimit të shkurtuar, pasi është e drejtë ekskluzive e të pandehurit. Gjykimi i shkurtuar mund të kërkohet nga vetë i pandehuri apo mbrojtësi i tij vetëm kur i pandehuri e ka autorizuar atë shprehimisht. Kur i pandehuri është i papërgjegjshëm ai nuk mund të shprehë vullnetin e tij për shkak të gjendjes së tij shëndetësore. Neni 406 i K.Pr.P nuk mund të aplikohet ndaj masës mjekësore apo edukuese pasi ulja e 1/3 së dënimit nuk do të kishte impaktin që ka në rastin e një dënimi me burgim apo me gjobë, për arsye se koha e qëndrimit të personit në këto institucione nuk mund të

përcaktohet. 455 Masat mjekësore për shkak të natyrës së tyre jepen nga gjykata pa një afat të përcaktuar, pasi nuk është e mundur të parashikohet sa mund të zgjasë mjekimi apo shërimi i

të sëmurit psikik.456Personi duhet të qëndrojë aty deri në një shërim të plotë të tij pavarësisht se sa kohë mund të duhet për këtë, qoftë edhe përjetësisht nëse sëmundja është e përhershme dhe shërimi nuk arrihet kurrë.

Nga sa më sipër mund të themi se plotësimi i dosjes së prokurorit me të gjitha dokumentet e parashikuara në nenin 332 të K.Pr.P në fazën e hetimeve paraprake, si dhe marrja e provave të tjera nga gjykata gjatë gjykimit të kërkesës për caktimin e masës mjekësore apo edukuese, përbën një garanci për të akuzuarin, pasi i jep mundësi gjykatës të zbulojë nëse vepra është kryer apo jo prej tij gjatë shqyrtimit gjyqësor. Nëse po, ndaj tij

duhet marrë një nga masat mjekësore të parashikuara në nenin 46 të K.P, nëse provohet nga aktet e ekspertimit psikik se ai kishte humbur tërësisht ekuilibrin mendor dhe është i papërgjegjshëm në kuptim të nenit 17 paragrafi parë i K.P. Nëse atij vetëm i është ulur ekuilibri mendor pavarësisht se vuan nga një turbullim psikik ose neuropsikik, ai është i përgjegjshëm në kuptim të nenit 17 paragrafi i dytë i K.P, por kjo rrethanë do të mbahet parasysh nga gjykata në caktimin e llojit dhe masës së dënimit. Nëse provohet se kjo vepër penale nuk është kryer prej tij atëherë ndaj këtij personi mund të merret një masë e tillë, nëse mjeku psikiatër do ta konsiderojë gjendjen mendore të personit të tillë që ka

Vendime të Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 1245, datë 12.07.2006; nr. 480, datë 16.05.2006.

Vendim i Gjykatës Kushtetuese, nr.5, datë 17.02.2003.

Vendim i Gjykatës Kushtetuese, nr.25 datë 10.06.2011, parag. 12.

Kur jep vendim dënimi, gjykata e ul dënimin me burgim ose me gjobë me një të tretën.

Instituti Evropian i Tiranës, Mbrojtja e të drejtave të njeriut në Shqipëri, Raport Monitorimi 2011, Për kujdesin ndaj shëndetit mendor në sistemin e burgjeve, f.30; A.Çela, N.Peza, I.Elezi, G.Gjika, Njohuri të përgjithshme … vep. e cit., f. 294.

114



nevojë për marrjen e një mase mjekësore, por tashmë jo në referim të dispozitave të Kodit

të Procedurës Penale por në referim të të ligjit “Për shëndetin mendor”.457

Një procedurë e tillë pas sjell dy efekte; së pari, organi i akuzës duhet të vazhdojë hetimet për të gjetur autorin e vërtetë të veprës, së dyti, i shërben personalitetit të të sëmurit mendor pasi historia e tij kriminale do të jetë e pastër. Pra, gjykata nuk aplikon ndaj personit të papërgjegjshëm dënimet e zakonshme me burgim apo me gjobë të parashikuara në K.P, por cakton një masë mjekësore apo edukuese e cila është e detyrueshme për të. Ai nuk mund të vendoset në institucionet që ofrojnë shërbimet përkatëse pa vendimin e gjykatës, vendim i cili rishikohet në çdo kohë me kërkesë të palëve kur zhduken rrethanat ose kryesisht prej saj të paktën pas kalimit të një viti, si dhe

nuk mund të largohen prej këtyre institucioneve pa vendim të gjykatës.458 Në një vendim të Gjykatës së Rrethit Tiranë thuhet:“...me çeljen e seancës gjyqësore, avokati i të pandehurit, duke pretenduar në përmirësimin e gjendjes shëndetësore të tij, i kërkoi kësaj gjykate një ridiagnostikim të gjendjes aktuale të shëndetit mendor të klientit të tij, me arsyetimin se që nga koha e diagnostikimit të gjendjes së të pandehurit dhe arritjes së grupit të ekspertëve psikiatër në konkluzionet e sipërcituara, ka kaluar një kohë gjatë së cilës i pandehuri ka manifestuar një gjendje mendore normale, dhe në këto kushte ndaj tij mund të aplikohet caktimi i masës së mjekimit të detyruar ambulator, duke pranuar në të njëjtën kohe, autorësinë e të pandehurit për çka ai akuzohet. Duke konstatuar të drejtë këtë kërkesë, si edhe duke vlerësuar edhe mendimin e përfaqësuesit të organit të prokurorisë, i cili e gjeti me vend sa sipër, gjykata me vendim të ndërmjetëm të saj vendosi kryerjen e një akti psikiatrik nga një grupi ekspertësh të cilët ti bënin me dije kësaj gjykate, gjendjen aktuale mendore-psikike të të pandehurit R.A. Në zbatim të kësaj detyrë, kjo gjykatë administroi në seancë gjyqësore aktin e ekspertimit psikiatriko-ligjor nr.201 datë 15.12.2006, ku konstatohet se ndonëse shtetasi R.A vuan nga çrregullimi deluzional, nën ndikimin e mjekimit specifik kjo sëmundje është stabilizuar dhe në këtë gjendje mjekimi i tij i detyruar mund të bëhet në kushte ambulatore, nën kujdesin e

familjarëve të tij”. 459 Por, mund të ndodh që gjendja shëndetësore të rëndohet dhe të kërkohet zëvendësimi i masës nga mjekim të detyruar ambulator në mjekim i detyruar në një institucion mjekësor.

Në një rast të tillë Gjykata e Rrethit Tiranë ka vendosur:“..në bazë të nenit 46 të K.P gjykata duke qenë se gjendja shëndetësore e shtetasit D.S është përkeqësuar, dhe, tashmë

ai ka nevojë për mjekim të detyruar në një institucion mjekësor vendos të pranojë kërkesën e prokurorisë dhe të revokojë masën mjekësore të mjekimit të detyruar ambulator dhënë ndaj këtij shtetasi me vendimin nr. 715 dt. 07.10.2005 Gjykata e Shkallës së Parë Tiranë, si dhe të caktojë si masë mjekësore të mjekimit të detyrueshëm në një institucion mjekësor dhe pikërisht në Spitalin e Burgut Tiranë, Reparti

Psikiatrik”.460

Nga sa më sipër rezulton se, si heqja ashtu edhe zëvendësimi i masës mjekësore nga mjekim i detyruar në një institucion mjekësor në mjekim të detyruar ambulator dhe anasjelltas, mund të bëhet vetëm me vendim gjykate. Kjo tregon karakterin shtrëngues të këtyre masave të vendosura nga gjykata në kuadër të K.P kundrejt një personi që ka kryer

Ligj nr. 44/2012, “Për shëndetin mendor”, Neni 27.

Po aty.

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. 1486, datë 22.12.2006.

Po aty, nr. 425, datë 12.03.2008.

115



një vepër penale dhe të masave mjekësore të vendosura kundrejt personave të papërgjegjshëm që nuk kanë kryer asnjë vepër penale, në kuadër të ligjit për shëndetin mendor. Të njëjtën praktikë ndjek edhe Gjykata e Strasburgut në lidhje me mundësinë që duhet të ketë personi i mbyllur në institucione psikiatrike, për të kërkuar mundësinë e ndryshimit të këtyre masave në kushtet e përmirësimit të gjendjes së tij shëndetësore. Në çështjen Winterëerp kundër Holandës GJEDNJ shprehet se: “...mbyllja e Z. Winterwerp në spital psikiatrik justifikohet për shkak të gjendjes së tij psikike në bazë të nenit 5/1 (e) dhe për këto arsye nuk konstatohen shkelje të këtij neni. Por, nga ana tjetër, ajo konstatoi shkelje të paragrafit 4 të nenit 5 të Konventës, pasi është e domosdoshme që individi i izoluar të gëzojë të drejtën për t’u drejtuar një gjykate si edhe të drejtën për t’u dëgjuar prej saj ose në rast nevoje për t’u përfaqësuar prej saj. Këto garanci munguan në rastin e Z. Winterwerp. Sipas gjykatës kërkuesit duhet t’i krijohej mundësia për të rishikuar vendimin për izolimin e tij. Kjo është e domosdoshme për aq kohë sa kushtet që kanë legjitimuar fillimisht privimin e lirisë së personit mund të ndryshojnë me kalimin e kohës,

sidomos në rastin e personave të sëmurë mendorë”.461

Personat e paaftë mendërisht ndaj të cilëve merret një masë e tillë duhet të mbahen të veçuar nga të burgosurit e tjerë pasi ata kanë nevojë për trajtim të specializuar, përndryshe gjendja e tyre shëndetësore mund të përkeqësohet. Mbajtja e këtyre personave në kushte burgu dhe jo në institucione të specializuara është në kundërshtim hapur me nenin 45 (ekzekutimi i masës mjekësore) të Ligjit Nr.8331, dt. 21.04.1998 “Për ekzekutimin e Vendimeve Penale” dhe me nenin 28 paragrafi i 5-të të Kushtetutës së Republikës së Shqipërisë, që përcakton se: “Çdo person, të cilit i është hequr liria sipas nenit 27, ka të drejtën e trajtimit njerëzor dhe të respektimit të dinjitetit të tij”, si dhe ka lënë shteg për të abuzuar në drejtim të kërkesave

ligjore për të drejtat e liritë e këtyre personave. 462 Duke i mbajtur në kushte burgu ata

dëmtohen edhe më tepër nga ana mendore.463 Në çështjen O.H kundër Gjermanisë GJEDNJ u shpreh:“...sipas jurisprudencës së Gjykatës, ndalimi i një personi të sëmurë mendorë do të jetë i ligjshëm, vetëm nëse mbahet në spital, klinikë ose institucion të përshtatshme për të sëmurët mendorë. Megjithatë, Gjykata nuk ishte e bindur se O.H i ishte ofruar një mjedis i përshtatshëm terapeutik në burgun e Straubing-ut për një person të paraburgosur i cili ishte i

sëmurë mendor”.464 Jo vetëm kaq por pamundësia për t’i siguruar trajtim mjekësor

një personi të sëmurë mendërisht mund të ngrejë çështjen e “trajtimit çnjerëzor” në

kuptim të nenit 3 të KEDNJ-së.465

Madje institucioni që ofron mjekimin e detyruar në një institucion mjekësor është i veçantë për personat e papërgjegjshëm që kanë kryer një vepër penale dhe atyre që nuk kanë kryer një të tillë. Rrezikshmëria shoqërore e këtyre dy kategorive është e ndryshme për këtë arsye duhet të qëndrojnë të veçuar pasi ata mund të përbëjnë rrezik edhe për njëri tjetrin. Rrezikshmëria shoqërore nuk nënkupton rrezikshmërinë shoqërore në vetvete të

461 Vendim i GJEDNJ, Çështja “Winterwerp kundër Hollandës” aplikimi nr. 6301/73, datë 24.10.1979, parag. 67.

462 Masa mjekësore me mjekim të detyruar ekzekutohet në institucionin mjekësor të specializuar sipas përcaktimit që bën Ministria e Shëndetësisë mbi kërkesën e Prokurorit.

Rekomandin i Avokatit të Popullit, Nr. K2/I32-5 Prot. Nr. Dok. 200702473/5 , me lëndë “Rekomandim për marrjen e masave për zbatimin e ligjit në Qendrën Spitalore të Burgjeve, Tiranë “, drejtuar Ministrit të Drejtësisë, Tiranë, 18.12.2007.

Vendim i GJEDNJ, Çështja O.H kundër Gjermanisë aplikimi nr.4646/08, datë 24.11.2011, parag. 88.

Monica Macovei, Një udhëzues për zbatimin e Nenit 5 të KEDNJ, Botim i Këshillit të Europës, f. 46.

116



personit të sëmurë psikik, por rrezikshmëria shoqërore e një personi që në gjendje të tillë ka kryer një vepër konkrete shoqërisht të rrezikshme. Diferencimi në trajtim i këtyre kategorive personash bëhet për shkak se ka të sëmurë mendorë të cilët nuk përbëjnë kurrfarë rreziku për shoqërinë pasi ata as nuk kanë kryer vepër penale dhe as nuk ka gjasa që të kryejnë.

Ndërsa një i sëmurë psikik që ka kryer një vepër penale tregon se është një kontigjent i rrezikshëm për shoqërinë, ndaj tij duhet marrë domosdoshmërisht dhe detyrimisht masa mjekësore përkatëse për ta izoluar atë nga pjesa tjetër e shoqërisë duke parandaluar kryerjen e krimeve prej tij në të ardhmen. Do pranojmë se një person i sëmurë mendërisht si rezultat i çrregullimeve të personalitetit nuk do mbajë përgjegjësi penale për shkak të gjendjes së tij, megjithatë kanë prirje kriminale dhe për këtë arsye liria e tyre duhet të

kufizohet.466 Ka edhe një kategori tjetër të personave me probleme të shëndetit mendor, që nuk kanë kryer vepra penale, por që paraqesin rrezik për shoqërinë për të cilët është

parashikuar mundësia e heqjes së lirisë së tyre në ligjin “Për shëndetin mendor”.467 Heqja e lirisë në këtë rast është e parashikuar edhe në nenin 27 paragrafi 2 pika d e Kushtetutës së RSH: “2)....Liria e personit nuk mund të kufizohet, përveçse në rastet e mëposhtme: d)….i paaftë mendërisht dhe i rrezikshëm për shoqërinë”.

Nga kjo dispozitë del se mund të kufizohet liria e personit kur plotësohen dy kushte kumulative: së pari, personi është i paaftë mendërisht; se dyti, personi përbën rrezik për shoqërinë. Nëse nuk plotësohen njëkohësisht këto dy kushte personit edhe pse i sëmurë mendorë nuk mund t’i kufizohet liria, pasi siç e përmendëm edhe më sipër ka të sëmurë mendorë që nuk përbëjnë kurrfarë rreziku për shoqërinë. Kjo do të thotë se kufizimi i lirisë së personit duhet të jetë i justifikuar me ekzistencën e rrezikut të tij për shoqërinë. Kjo përqasje është në përputhje me standardet e nenit 5 të KEDNJ-së sipas së cilës detyrimi për të dhënë arsyet në çështjet kur privimi i lirisë bazohet në sëmundjen mendore të një personi, duhet të ketë tregues që të japin prova se sjellja e tĳ mund të konsiderohet se mund të çojë në një shqetësim të madh dhe se diagnoza konsiderohet se

justifikon kohën kur është kryer veprimi.468

Vendimi për kufizimin e lirisë së personit duhet detyrimisht t’i njoftohet personit të sëmurë i cili përfaqësohet nga mbrojtësi i zgjedhur nga familjarët e tij në mënyrë që

vendimi të ekzekutohet. Në çështjen Beiere kundër Latvia GJEDNJ u shpreh se: “...palët ranë dakord se vendosja e zonjës Beiere në spitalin psikiatrik e kishte privuar atë nga liria e saj. Qeveria argumentoi se ndalimi zonjës Beiere kishte qenë urdhër ligjshëm i gjykatës brenda kuptimit të nenit 5 § 1 (b), i cili parashikon një nga rastet se kur privohet liria e personit. Gjykata vuri në dukje megjithatë se, formulimi i Nenit 5 § 1 (b) parashikon mundësinë e kufizimit të lirisë së personit kur këtij personi i është komunikuar vendimi i gjykatës i cili është shpallur në përputhje me ligjin ose për të siguruar zbatimin

e një detyrimi të parashikuar në ligj”.469 Kjo tregon detyrimin e shtetit për të njoftuar vendimin e gjykatës për kufizimin e lirisë së personave të sëmurë mendorë menjëherë ose minimalisht brenda një afati të shkurtër kohor. Në çështjen “Van der Leer kundër

Vendeve të Ulta” GJEDNJ shprehet se: “...ka heqje të lirisë jashtë procesit penal dhe nuk ka arsye për të supozuar se jashtë procesit penal do të lihet hapësirë për më tepër liri në

Po aty.

Ligj nr. 44/2012, “Për shëndetin mendor”, Neni 27. 468Monica Macovei, Një udhëzues … vep. e cit., f.49.

469Vendim i GJEDNJ,Çështja “Beiere kundër Latvia”, aplikimi nr.30954/05, datë 29.11.2011, parag. 49.

117



interpretimin e “brenda një afati sa më të shkurtër”. Në çështjen “Van der Leer kundër Vendeve të Ulta” një vonesë prej dhjetë ditësh për të informuar individin mbi arsyet se përse u izolua në një spital për të sëmurë mendorë u konsiderua si e papranueshme.

Patjetër që arsyet për t’i bërë të ditur dikujt përse i është hequr liria janë të ngutshme, edhe kur nuk përfshihet çështja në një proces penal dhe e drejta për të kundërshtuar

ligjshmërinë e një mase të tillë është njësoj e zbatueshme”.470 Për shkak të specifikës që kanë subjektet e akuzuara në këtë rast duhet që gjykimi të mbarojë me një procedurë më të shpejtë se sa ajo e zakonshme, pasi shëndeti mendor i personave të papërgjegjshëm mund të rëndohet si pasojë e procedurave të zgjatura edhe pse ai, mund të jetë duke qëndruar në institucione mjekësore të vendosura si masë sigurimi kundër tij nga prokurori në kuadër të nenit 46/3 i K.Pr.P dhe nenit 239 të K.Pr.P. Për këtë arsye propozojmë që në K.Pr.P të parashikohet një procedurë e posaçme me të gjitha garancitë që mund të garantojnë një proces të rregullt dhe të shpejtë për subjekte të tilla. Të parashikohet një rregullim i posaçëm ligjor për një kërkesë të veçantë për vënien në lëvizje të gjykatës për caktimin e një mase mjekësore apo edukuese. Të parashikohen afate të qarta e të shkurtra ligjore brenda të cilave duhet të përfundojë gjithë procedura e caktimit të masës përkatëse nga gjykata, në mënyrë që të mos abuzohet me zgjatjen e procedurave nga ana e kësaj te fundit, sepse nje gje e tillë ndikojn në përkeqësimin e shëndetit të të akuzuarit të papërgjegjshëm.

4.6 Gjykata kompetente për gjykimin e kërkesës sipas nenit 46 të K.P të RSH

4.6.1 Gjykata kompetente për gjykimin e personave të papërgjegjshëm

Gjykata kompetente për gjykimin e çështjeve penale në ngarkim të personave të papërgjegjshëm në kohën e kryerjes së veprës penale janë gjykatat e zakonshme, seksionet penale, sipas përcaktimeve të bëra nga K.Pr.P mbi bazën e kompetencës lëndore dhe asaj tokësore që ka çdo gjykatë në RSH. Në gjykime ku akuzohen për

kryerjen e veprës penale persona të papërgjegjshëm, gjykata verifikon ekzistencën e faktit te pretenduar, nëse ky fakt përbën vepër penale dhe nëse kjo vepër penale është kryer nga personi i akuzuar. Gjykata nuk shqyrton fajësinë e personit që akuzohet për kryerjen e nje vepre te tillë, pasi një person i papërgjegjshëm është inekzistent për ligjin. Në këto kushte gjykata penale që gjykon veprat penale të kryera nga persona të papërgjegjshëm, nuk kërkon ndonjë cilësi të veçantë profesionale, pasi të gjitha gjykatat penale janë kompetente për të gjykuar dhe marrë vendime nëse fakti ekziston, fakti përbën vepër penale dhe nëse është kryer nga personi i papërgjegjshëm i sjellë për gjykim. Ekzistenca e problemeve psikike të personit të akuzuar vërtetohet nga ekspertët psikiatër, dhe gjykata merr vendim mbi bazën e rekomandimeve të tyre, pa qenë e nevojshme që gjyqtarët që gjykojnë këto çështje të kenë ndonjë përgatitje të veçantë profesionale.

K.Pr.P nuk parashikon në mënyrë të shprehur gjykatën kompetente për gjykimin e veprave penale të kryer nga persona të papërgjegjshëm. Në këto kushte do të respektohen rregullimet ligjore lidhur me kompetencën lëndore dhe atë tokësore, në varësi të llojit të

470Vendim i GJEDNJ,Çështja “Van der Leer kundër Vendeve të Ulta”, aplikimi nr.11509/85, datë 22.01.1990, parag. 35.

118



veprës së kryer dhe vendit të kryerjes së saj. Konkretisht neni 13 i K.Pr.P parashikon se:

“Gjykatat e rretheve gjyqësore gjykojnë me një gjyqtar veprat penale për të cilat parashikohet dënim me gjobë ose me burgim në maksimum jo më shumë se 7 vjet. Veprat e tjera penale gjykohen me trup gjykues të përbërë nga tre gjyqtarë. Gjykata për krimet e rënda gjykojnë me trup gjykues të përbërë nga pese gjyqtarë, veprat penale të listuara në nenin 75/a të K.Pr.P”.

Një kompetencë të tillë lëndore gjykatat e rretheve gjyqësore do ta ruajnë edhe në rastet kur vepra penale dyshohet se është kryer nga një person i papërgjegjshëm, kjo pasi kompetenca lëndore në caktimin e gjykatave kompetente, ashtu dhe përbërja e tyre, janë përcaktuar në varësi të rrezikshmërisë së veprës penale të dyshuar, dhe jo në varësi të personit apo personave që e kryejnë, si dhe faktit nëse këta persona janë të përgjegjshëm ose jo përpara ligjit. Një konkluzion i tillë nxirret duke analizuar kompetencën e gjykatës për krimet e rënda parashikuar në nenin 75/a të K.Pr.P kur cakton këtë gjykatë, kompetente edhe për veprat penale që janë në kompetencë të saj, por që janë kryer nga të miturit. Kjo lë të kuptosh se vendimtare për përcaktimin e kompetencës lëndore është lloji dhe rrezikshmëria e veprës penale të dyshuar dhe jo personi i akuzuar për kryerjen e saj. Në lidhje me kompetencën tokësore do të zbatohen rregullimet ligjore të parashikuara në seksionet II dhe III të K.Pr.P. Kompetenca tokësore si rregull i përgjithshëm përcaktohet me radhë nga vendi ku është kryer ose është tentuar të kryhet vepra penale ose vendi ku ka ardhur pasoja. Në qoftë se vendi i treguar me sipër nuk dihet, kompetenca i përket me radhë gjykatës se vendqëndrimit ose të vendbanimit të të pandehurit. Në qoftë se as kështu nuk mund të përcaktohet kompetenca, kjo i përket gjykatës se vendit ku ndodhet prokuroria që ka regjistruar e para veprën penale. Kjo kompetencë tokësore do të zbatohet edhe në rastet kur vepra penale dyshohet se është kryer nga një person i papërgjegjshëm.

4.6.2 Gjykata kompetente për gjykimin e personave të mitur

Sipas Kodit të Procedurës Penale gjykimi i të miturve bëhet nga seksionet përkatëse, të krijuara në gjykatat e rretheve gjyqësore, të përcaktuara me dekret të Presidentit të

Republikës.471 Kur disa nga procedimet që kanë lidhje midis tyre i përkasin kompetencës së gjykatës së zakonshme dhe të tjerat gjykatës që shqyrton çështjet me të mitur,

kompetente për të gjitha procedimet është kjo e fundit. Kur i pandehuri në kohën e gjykimit është madhor, por një ose disa vepra i ka kryer kur ka qenë i mitur, çështja gjykohet nga gjykata (seksioni) që shqyrton çështjet me të mitur ( neni 13/4 , 81 i K.Pr.P). Sipas dekretit të Presidentit të Republikës nr.6218, datë 07.07.2009, “Për krijimin e seksioneve penale për gjykimin e të miturve pranë gjykatave të rretheve gjyqësore”, në territorin e Republikës së Shqipërisë krijohen seksionet penale për gjykimin e të miturve. Krijimi i këtyre seksioneve mund të konsiderohet si një hap përpara drejt ngritjes së gjykatave për të miturit, të cilat do të shqyrtojnë çdo çështje penale ku të miturit do të jenë subjekt i ligjit penal.

Seksionet penale janë kompetente për gjykimin e veprave penale të kryera nga persona të mitur (14 deri 18 vjeç) por edhe nga persona nën moshën 14 vjeç. Këto janë trupa gjyqësore të specializuara për gjykime të tilla, pasi gjykimi i një të mituri paraqet

471Dekreti nr.6218, datë 07.07.2009, “Për krijimin e seksioneve penale për gjykimin e të miturve pranë gjykatave”.

119



veçanti nga gjykimet e personave madhorë; kjo për faktin se të miturit duan një përkujdesje të posaçme për shkak të moshës së tyre, aftësisë intelektuale për të kuptuar rëndësinë e veprimeve të kryera prej tyre si dhe një sërë rregullimesh procedurale që kanë të bëjnë me moshën, personalitetin, rehabilitimin dhe risocializimin e tyre.

Ndaj të miturve që përjashtohen nga dënimi ose që, për shkak të moshës, nuk kanë

përgjegjësi penale mund të jepen masa edukuese.472 Masa edukuese është vendosja e të miturit në një institucion edukimi. Vendimi gjyqësor për masat edukuese është i revokueshëm në çdo kohë kur zhduken rrethanat për të cilat ai është dhënë, por në çdo rast, gjykata, kryesisht, është e detyruar që pas kalimit të një viti nga dita e dhënies së vendimit, të marrë në shqyrtim vendimin e saj. Në Shqipëri këto lloj institucionesh aktualisht nuk ekzistojnë. Në qoftë se do të ekzistonin, programi në to duhet të jetë i tillë që të ndikojë pikërisht në korrigjimin e çoroditjeve të ndodhura në personalitetin e të miturit. Ato në asnjë rast nuk duhet të konsiderohen si një lloj burgu fëmijësh. Këta fëmijë që do të detyrohen të ndjekin programet e institucioneve të edukimit nuk duhet të konsiderohen të dënuar, por të marrë nën kujdes.

4.7 Përqasja e legjislacionit shqiptar me standardet ndërkombëtare

Problematikat e legjislacionit penal që kanë nevojë të trajtohen në këndvështrimin e standardeve ndërkombëtare u referohen nenit 46 të Kodit Penal dhe neneve 290, 328 të K.Pr.P. Pyetjet që shtrohen janë:

A duhet vërtetuar kryerja e veprës penale sipas nenit 46 të KP dhe a është në përputhje kjo me standardet ndërkombëtare?

A është në përputhje me këto standarde mos marrja e vendimit të mosfillimit/pushimit të çështjes?

Për t’u dhënë përgjigje këtyre dy problematikave, por edhe të tjerave të cilat kanë lidhje me to, është veçanërisht e rëndësishme të përmenden Rregullat e Pekinit, të cilat i japin

rëndësi shqyrtimit gjyqësor të rasteve të konflikteve të fëmijëve me ligjin.473 Megjithatë, instrumentet ndërkombëtare këshillojnë që përparësia e shteteve të jetë shmangia e fëmijëve nga procesi gjyqësor dhe aplikimi i masave të diversitetit, por kjo kushtëzohet nga ekzistenca e një kuadri ligjor dhe organizativ të plotë në këtë drejtim, të cilin

aktualisht vendi ynë nuk e ka.474 Duke dhënë kuptimin e masave të diversitetit, neni 40 (3) të KDF-së përcakton se, shtetet palë përpiqen të nxisin krijimin e ligjeve, procedurave, organeve dhe institucioneve të posaçme për fëmijët që dyshohen, akuzohen ose që vlerësohen se kanë kryer shkelje të ligjit penal, për t’i trajtuar këta fëmijë pa iu

Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë, i miratuar me ligjin nr.7895, datë 27.1.1995, neni 46.

Rregullat e OKB-së për standardet minimale për administrimin e Drejtësisë për Fëmijë (Rregullat e Pekinit), miratuar me rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara 40/33, 29 Nëntor 1985.

Konventa mbi të drejtat e fëmijës, miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara, 20 Nëntor 1989, neni 40/3(b); Rregullat e OKB-së për Standardet Minimale për Administrimin e Drejtësisë për Fëmijë (Rregullat e Pekinit), miratuar me rezolutën e Asamblesë së Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara 40/33, 29 Nëntor 1985, Rregulli 11. Masat e diversitetit janë masat që merren nga Shtetet sa herë është e nevojshme dhe e dëshirueshme, për t’i trajtuar këta fëmijë pa iu drejtuar procedurës gjyqësore, me kusht që të respektohen plotësisht të drejtat e njeriut dhe mbrojtja ligjore.

120



drejtuar procedurës gjyqësore, me kusht që të respektohen plotësisht të drejtat e njeriut dhe mbrojtja ligjore. Duke qenë se në pjesën më të madhe të rasteve të miturit kryejnë kundravajtje penale, është e nevojshme të ngrihet një praktikë e mirë dhe të zbatohen masa, të cilat sjellin shmangien e procesit gjyqësor dhe zbatimin e masave alternative

(p.sh masat e diversitetit).475

Siç e kemi theksuar, vendosja e masave edukuese ndaj fëmijëve në vendin tonë bazohet në dispozitat e K.P dhe ende nuk ekziston një kuadër ligjor i posaçëm për fëmijët në konflikt me ligjin. Duke qenë se zhvillohet një proces në kuadër të ligjit penal, parimet e procesit të rregullt e të drejtë gjyqësor, të mishëruara në nenin 42 të Kushtetutës dhe 6 të KEDNJ-së, duhet të zbatohen jo vetëm nga gjykata, por edhe dhe nga organi i akuzës. Në këtë kuptim, në procesin e të provuarit të veprës penale nuk asnjë arsye logjike që të shmangen nga zbatimi parimet e procesit të rregullt e të drejtë gjyqësor. Rëndësia e konstatimit të kryerjes së veprës penale, që kërkohet nga neni 46 i K.P, rezulton edhe KDF-ja. Në komentet shpjeguese të kësaj konvente theksohet se në përcaktimin e masave të diversitetit, të cilat zbatohen jashtë një procedure jashtë-gjyqësore, kërkohet të jetë provuar kryerja e veprës penale:“Masat e diversitetit (p.sh për trajtimin e të miturve të akuzuar, të cilat kanë shkelur ligjin por nuk kanë kaluar në një proces gjyqësor) duhet të zbatohen vetëm kur ka prova, të cilat vërtetojnë se i mituri e ka kryer veprën penale, që ai e ka pranuar vullnetarisht përgjegjësinë pa asnjë presion të ushtruar mbi të dhe se të gjitha pohimet e dhëna nuk do të përdoren kundër tij në një proces gjyqësor të

mëpasshëm”.476

Kjo kërkesë është akoma më thelbësore kur fëmijët i nënshtrohen një procesi gjyqësor, çka do të thotë se është gjykata, organi kompetent për të konstatuar kryerjen e veprës penale. Një konkluzion i tillë rezulton nga fakti se KDF-ja kërkon aplikimin e parimit për

një proces të drejtë dhe të rregullt gjyqësor.477

Në bazë të Nenit 40/3/a të KDF-së, fëmijët nën moshën për përgjegjësi penale

“prezumohen të paaftë për të shkelur ligjin penal”. Si rrjedhim, ndonëse edhe këta fëmijë mund të jenë të aftë për të shkelur ligjin penal, nëse ata kryejnë një vepër penale kur janë nën moshën për përgjegjësi penale, atëherë sipas prezumimit të pakundërshtueshëm ata nuk mund

të akuzohen dhe të mbajnë përgjegjësi sipas një procedure penale.478 I njëjti arsyetim është i vlefshëm në rastin e personave të papërgjegjshëm mendërisht, përderisa këta persona nuk kanë aftësinë të kuptojnë rëndësinë dhe pasojat e veprimeve/mosveprimeve të tyre. Megjithatë, për të dy kategoritë e personave të papërgjegjshëm, edhe sipas legjislacionit tonë, nuk bëhet fjalë për akuzë në kuptimin e ngushtë të këtij nocioni sipas K.Pr.P. Akuza në drejtim të këtyre subjekteve duhet të merret në kuptimin që i shërben provueshmërisë së ekzistencës së një fakti penal, i cili i atribuohet këtyre subjekteve. Kjo ndihmon gjykatën që të gjykojë mbi rrethanat dhe faktet e një vepre penale konkrete, të përcaktuar në mënyrë të sigurt nga prokurori me akuzën e ngritur, dhe të vlerësojë rrezikshmërinë konkrete shoqërore, për të caktuar më pas masën më të përshtatshme mjekësore/edukuese dhe institucionin ku duhet të përmbushet kjo.

475 Komiteti mbi të Drejtat e Fëmijëve, Komenti i Përgjithshëm nr. 10, “Children’s rights in juvenile justice”, (CRC/C/GC/10), pika 24, 2007.

Po aty, pika 27, 2007.

Po aty, pika 28, 2007.

Enkelejda Turkeshi, “Masat edukuese të parashikuara në Kodin Penal dhe zbatimi i tyre në Shqipëri”, Revista Shqiptare për Studime Ligjore, Volumi 1, 2011, f. 41.

121



Megjithatë, duhet theksuar se nuk kemi të bëjmë me akuzën në kuptimin e ngushtë procedural, nëpërmjet së cilës prokurori synon të marrë në përgjegjësi penale subjektin e papërgjegjshëm me qëllim dënimin penal të tij.Në instrumentet ndërkombëtare të trajtuara më sipër, nuk ka norma konkrete procedurale për mënyrën se si duhet të veprojnë organet proceduese. Megjithatë, Rregullat e Pekinit e bëjnë të qartë se fëmijës i bëhen të ditura akuzat dhe se në të gjithë procedimin ai asistohet nga përfaqësuesi ligjor/prindi/kujdestari ose

avokati.479 Gjithashtu, edhe për sa i përket personave të sëmurë mendorë, rekomandimi (2004)10 dhe nota shpjeguese mbi të, përcaktojnë se personat e sëmurë mendorë të

përfshirë në sistemin e drejtësisë penale gëzojnë garancitë e parashikuara nga nenet 5 dhe

6 të KEDNJ-së.480

Legjislacioni ynë, veçanërisht nenet 290 dhe 328 të K.Pr.P duhet të interpretohen në frymën e këtyre dispozitave. Gjithsesi, është i pamohueshëm fakti që nenet 290 dhe 328, në kontekstin thjesht procedural penal, duket se nuk i japin mundësi prokurorit të vazhdojë me hetimet. Megjithatë, të interpretuara në frymën e neneve 5 dhe 6 të KEDNJ-së, prokurori mundet të mos e vendosë mosfillimin e procedimit ose pushimin e çështjes, në rastet kur e çmon të nevojshme se ka nevojë për masa mjekësore/edukuese. Qëllimi i këtyre masave është rehabilitimi i personave të papërgjegjshëm, për shkak të kryerjes së një vepre penale. Pavarësisht se kanë karakter rehabilitues, nuk mund të mohohet se ato kanë edhe natyrë komplementare parandaluese e kufizuese. Natyra parandaluese dhe kufizuese kushtëzohet nga fakti se persona të tillë kanë një rrezikshmëri shoqërore më të lartë se subjektet e tjerë në të njëjtat kushte, për këtë arsye ka një interes publik që persona të tillë të trajtohen më masa mjekësore/edukative në institucione të posaçme. Pikërisht, rrezikshmëria shoqërore e veprës penale të kryer dhe autorit të saj duhet të verifikohen në një proces gjyqësor, i cili nuk mund të realizohet konform parimeve të përmendura më sipër, nëse është vendosur më parë mosfillimi i procedimit apo pushimi i çështjes nga prokurori. Ky ka qenë një nga sugjerimet e diskutuara në procesin për reformimin e K.Pr.P. Konkretisht, në sugjerimet e misionit të EURALIUS-it, të hartuara nga një grup profesorësh, prokurorësh dhe gjyqtarësh, propozohet që:

Të shtohet në nenin 290 dhe 328 të K.Pr.P, në lidhje me subjektet e papërgjegjshme ose që nuk kanë mbushur moshën për përgjegjësisë penale, fjalia:“...përveç rasteve kur është

e nevojshme për të marrë masa shëndetësore ose edukative”.481Mungesa e përgjegjësisë penale nuk e përjashton bërjen e kërkesës për caktimin e masave mjekësore dhe

edukuese, të cilat nuk përfaqësojnë një dënim penal.482 Gjithashtu, pavarësisht se në doktrinën juridike, ana subjektive përbën një ndër elementët e veprës penale, Kodi Penal i referohet përgjegjësisë penale dhe mosdënimit. Konkretisht, në nenin 14 të K.P sanksionohet se: "Askush nuk mund të dënohet për një veprim ose mosveprim të parashikuar nga ligji si vepër penale, në qoftë se vepra nuk është kryer me

Për më tepër, Rregulli 7.1.

Rekomandimi i (2004) 10 i Komitetit të Ministrave, www.coe.int/t/dg3/.../texts and.../Rec(2004)10 e.pdf

481Euralius-Consolidation of the Justice System in Albania, Konkluzione të studimit për rishikimin e Kodit të Procedurës Penale, shkurt-shtator 2011, Propozime të bëra nga Prof. Skënder Kaçupi në lidhje me hetimet paraprake, f. 10.

482I.Elezi, S.Kaçupi, M.Haxhia, Komentari… vep. e cit., f. 229. Masat mjekësore dhe edukuese kanë disa tipare themelore të përbashkëta që i dallojnë nga dënimi. Pra, ato nuk janë një dënim penal. Gjithashtu, në

Kreu i tretë i Pjesës së Përgjithshme të K.P të vitit 1977, titullohej “Dënimet, masat mjekësore dhe edukuese” duke nënvizuar në këtë mënyrë dallimin e tyre nga dënimet penale.

122



faj". Ndërsa në nenin 17 të K.P sanksionohet: "Nuk ka përgjegjësi penale personi që në kohën e kryerjes së veprës vuante nga një turbullim psikik ose neuropsikik që ka prishur tërësisht ekuilibrin e tij mendor dhe për pasojë nuk ka qenë në gjendje të kontrollojë veprimet ose mosveprimet e tija dhe as të kuptoj se kryen vepër penale". Rezulton se personi nuk mban përgjegjësi penale, por, gjithsesi, pavarësisht mungesës së fajit në veprimet/mosveprimet e tij, fakti kriminal është i parashikuar nga legjislatori si vepër penale. Pikërisht ky konstatim rezulton i qartë në nenin 14 të K.P në pjesën ku parashikohet se: "Askush nuk mund të dënohet për një veprim ose mosveprim të parashikuar nga ligji si vepër penale, që qoftë se vepra nuk është kryer me faj".

Në këtë kuptim nga pikëpamja objektive fakti kriminal është kryer nga personi i papërgjegjshëm. Në këto kushte nevoja për të konfirmuar se fakti penal ka ndodhur dhe është kryer nga i pandehuri (atribuimi) i përgjigjet nevojës që ndaj personit të caktohen masa mjekësore, në të kundërt ai do të trajtohej në bazë të ligjit “Për shëndetin mendor”.Praktika dhe doktrina juridike aktuale reflektojnë paqartësinë midis elementëve të nevojshëm për të pasur vepër penale dhe përgjegjësisë penale. Konkretisht, në vendimin unifikues të Kolegjeve të Bashkuara të Gjykatës së Lartë deklarohet se: "Cilësitë personale që mund të kenë eventualisht një apo disa nga autorët e veprës penale, si mosha e mitur, mungesa e përgjegjshmërisë mendore, etj., janë elemente që shërbejnë për përjashtimin e tyre nga përgjegjësia penale. Në nenet 12 dhe 17 të tij, Kodi Penal, duke përcaktuar rastet e përjashtimit nga përgjegjësia penale, indirekt ka përcaktuar edhe pasojat që vijnë në rastet kur vepra penale kryhet nga një person i mitur apo i paqëndrueshëm mendërisht. Në secilin nga këto raste vepra penale gjithsesi ekziston, por cilësitë e veçanta të personit bëjnë që ai të përjashtohet nga përgjegjësia penale apo t’i ulet dënimi. Subjektet e veprës penale të jetë bashkëpunëtor në veprën penale dhe në të njëjtën kohë të jetë person i padënueshëm nga ligji penal, për shkak se nuk mban përgjegjësi penale sipas dispozitave në fuqi, për shkak të cilësive të tij subjektive. Cilësitë e veçanta që shtojnë, pakësojnë apo përjashtojnë dënimin merren

parasysh vetëm për bashkëpunëtorin tek i cili ato ekzistojnë”.483

Nga ky vendim rezulton se fakti kriminal konsiderohet i kryer, vepra ekziston dhe nuk mund të thuhet se vepra ekziston për njërin subjekt dhe nuk ekziston për personin i cili është i papërgjegjshëm ose në 14 vjeç për shkak se nuk ekziston faji dhe për pasojë nuk duhet të ekzistoj vepra penale. Përkundrazi, cilësitë e veçanta të personit bëjnë që ai të përjashtohet nga përgjegjësia penale. Kjo rezulton dhe më e qartë kur veprimet e subjektit

që nuk është i përgjegjshëm ose nuk ka mbushur moshën për përgjegjësi penale mbahen parasysh në cilësimin e veprës si të kryer në bashkëpunim, çka do të thotë se subjekti ka kontribuar në kryerjen e faktit kriminal, por ai përjashtohet nga përgjegjësia për shkak se është i papërgjegjshëm. Përveç nocionit të fajit, i cili është sinonim i përgjegjësisë penale, kuptim më të gjerë ka nocioni i përgjegjësisë penalo-juridike, i cili në të vërtetë nuk ekziston si nocion pozitiv juridik. Ky nocion nënkupton përgjegjësinë e autorit për realizimin e kundërligjshëm të figurës ligjore të veprës penale që nuk parasheh dënim, por sanksione dhe pasoja të tjera penalo-juridike.

Respektivisht, kur flitet për vepër penale të kryer nga personi i papërgjegjshëm ose i mitur, përjashtohet përgjegjësia penale, faji, por nuk përjashtohet përgjegjësia

483 Vendim Unifikues, i Kolegjeve te Bashkuara, te Gjykatës së Lartë nr.4, dt 15.04.2011.

123



penalo-juridike si bazë për zbatimin e masave mjekësore/edukuese.484 Siç, do të shohim nga këndvështrimi krahasuses i legjislacioneve të huaja, procedura dhe koncepte të tilla ekzistojnë dhe në vende të tjera evropiane. Të njëjtën qasje duket se zbaton edhe Kodi ynë Penal. Në këto kushte, veprimtaria e prokurorit në drejtim të zhvillimit të hetimeve, duke mos vendosur mosfillimin e procedimit apo pushimin e çështjes, për rastin konkret që po trajtojmë, do të ishte në përputhje me frymën e Kushtetutës, KEDNJ-së dhe të drejtave dhe lirive themelore të njeriut.

4.8 Mungon akti i të dëmtuarit

Ekzistenca e figurës së vepres penale sjell si pasojë ushtrimin e ndjekjes penale, e cila realizohet nga organi i prokurorisë. Ky i fundit është organi i specializuar dhe i

përcaktuar nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë485 dhe Kodi i Procedurës

Penale486, për të ushtruar ndjekjen penale, për të kryer hetime, për të kontrolluar hetimet paraprake, për të ngritur akuzë në gjykatë dhe për të marrë masa për ekzekutimin e vendimeve. Në këtë mënyrë burimet e së drejtës të sipërpërmendura kanë sanksionuar në mënyrë eksplicite funksionet e organit kushtetues të Prokurorisë.

Prokuroria përpara se të kryeje funksionet e saj duhet të përcaktojë nëse fakti tipik futet në juridiksionin dhe kompetëncën e tij. Pra, së pari duhet të sigurohet se fakti i dhënë përbën vepër penale të parashikuar në ligj dhe jo kundërvajtje administrative apo mosmarreveshje civile. Së dyti prokuroria duhet të verifikojë nëse procedimi penal është në kompetencën e tij lëndore dhe tokësore apo në kompetencën e një prokurorie, ose organi tjetër.

Për kategoritë e veprave penale të përcaktuara në mënyre eksplicitë në nenit 284 të K.Pr.P ndjekja penale kondicionohet nga ankimi i të dëmtuarit. Madje edhe në ata raste që procedimi penal fillon me ankimin e të dëmtuarit, përseri vazhdimi dhe përfundimi i tij është është i lidhur me vullnetin e tij. Lidhur me këtë legjislacioni procedural penal ka parashikuar insitutin e heqjes dore nga ankimi.

Sipas nenit 284 të K.Pr.P, për veprat penale të parashikuara nga nenet 89; 102/1; 105; 106; 130; 239; 240; 241; 243; 264; 275 dhe 318 të Kodit Penal, ndjekja penale mund të fillojë vetëm me ankimin e të dëmtuarit, i cili e tërheq atë në çdo fazë të procedimit. Ky përjashtim nga rregulli i përgjithshëm, në bazë të cilit ndjekjet për çdo krim apo kundravajtje penale bëhen kryesisht nga Prokuroria, shpjegohet me shkallën e rrezikshmërisë së pakët shoqërore të këtyre veprave penale, me pasojat që ka në vetvete procedimi penal, me faktin se marrëdhëniet ndërmjet të dëmtuarit dhe autorit të veprës penale janë bërë miqësore, dhe, si rrjedhim nuk ka kuptim që të fillohet një procedim penal pasi, qëllimi i tij final jo vetëm që nuk do të sjellë ndonjë dobi për shoqërinë, por përkundrazi do shkaktonte rinisjen e një armiqësie të re, ose e thënë ndryshe, do përbënte një burim konflikti të mundshëm mes autorit dhe të dëmtuarit. Nga dispozitat e K.Pr.P rezulton se vetëm i dëmtuari nga vepra penale ose

Vllado Kambovski, “E Drejta Penale. Pjesa e Përgjithshme”, Botim i dytë, Furkan-ISM, Shkup, 2007, f. 249-250.

Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, Neni 148.


124



përfaqësuesi i tij i posaçëm ka të drejtë të bejë ankim, mungesa e të cilit bën të pamundur ushtrimin e procedurës penale ose vazhdimin e saj nëse ai ka filluar.

4.9 Vepra penale është shuar

Ështe një tjetër rrethanë që nuk lejon

fillimin e procedimit penal,

e

cila lidhet

në mënyrë të pashmangshme me nenin

66 të Kodit Penal, që bën fjalë

për afatet e

parashkrimit të ndjekjes penale.487 Ligji,

ka

parashikuar afate të cilat po

qe se janë

plotësuar, Prokurori si organ përgjegjës për ushtrimin e ndjekjes penale është i detyruar të mos fillojë procedimin penal dhe, nëse ka filluar ta pushojë atë. Sikurse shihet pamundësia e ushtrimit të ndjekjes penale lidhet me personin dhe jo me veprimin apo mosveprimin kriminal, në një kohë që është vepra ajo që ka humbur rrezikshmërinë shoqërore për shkak të parashkrimit. Kjo mënyrë e ndërtimit të kësaj dispozite nuk na duket e drejtë, pasi nga praktika nuk kanë munguar edhe rastet kur hetimet deri në marrjen e personit si të pandehur janë zvarritur. Kështu ka ndodhur kur vepra është kallzuar (në dogana) në limitet e parashkrimit, dhe më tej deri në marrjen e personit si të pandehur ka qënë e nevojshme kryerja e një sërë veprimesh hetimore.Zvarritja e

hetimeve deri në marrjen e personit si të pandehur është bërë me qëllim të mos ushtrimit të ndjekjes penale. Duke e lidhur kohën e kryerjes së veprës penale me momentin e marrjes së cilësisë të personit si të pandehur, krijohet mundesia për abuzime me detyrën pasi marrja e kësaj cilësie zakonisht behet pas

hetimesh të kryera apo në përfundim të

tyre. Mendoj se

kjo dispozitë, ka lidhje me

kalimin e një

kohe të gjatë ku rrezikshmëria shoqërore e kesaj vepre penale si pasojë

e këtij afati

nuk ka më rrezikshmeri

shoqërore, e në

këto kushte legjislacioni ka

autorizuar Prokurorin që të mos reagojë ndaj asaj vepre penale. Në këtë linjë arsyetimi

qëndron

rasti i

procedimeve

penale pa

autor,

pasi kryhen

të gjitha

veprimet e

mundshme hetimore, procedimi pezullohet, por

ky pezullim nuk është absolut, ai zgjat

deri sa të

parashkruhet vepra

penale. Kjo

do

të

thote se

me

kalimin

e afateve të

parashikuara nga

ligji, organi procedues, duhet të

vendosë

pushimin e

çështjes për

shkak të parashkrimit të ndjekjes penale.488

4.10 Rastet e tjera të parashikuara nga ligji që nuk lejojnë fillimin e procedimit penal

Fillimi i procedimit penal varet nga vendimi i prokurorit lidhur me vleftësimin e veprimeve procedurale të kryera nga policia gjyqësore, të cilat u kanë shërbyer si mjet për kërkimin e provës, siç janë rastet e vleftësimit të kontrollit dhe sekuestros së realizuar.

4.10.1 Lidhur me kontrollin

Kodi Penal, Neni 66.

Petrit Hysa, Aspekte të procedimit… vep. e cit., Tiranë, 2011.

125



Kontrolli përbën një nga mjetet kryesore të kërkimit të provës që për shkak të interesave dhe të drejtave të përfshira në proçes kërkon një trajtim të veçantë në drejtim të kushteve që duhen plotësuar për realizimin e tij. Kontrolli si mjet për kërkimin e provës, lidhet me nevojën që kanë organet e procedimit për të gjetur e administruar prova materiale, sende ose dokumente që lidhen me objektin e të provuarit sipas nenit 150 të K.Pr.P të cilat ndodhen ose fshihen në persona apo vende të caktuara. Kontrolli si një mjet tepër delikat në duart e organeve proceduese prek në vetvete të drejta tepër sensitive që gëzojnë mbrojtje kushtetuese, edhe në nivel ndërkombëtar. Kështu, neni 37, par.1, i Kushtetutës garanton paprekshmërinë e banesës, ndërsa paragafi 2, parashikon kushtet që duhet të plotësohen për kryerjen e kontrollit vetjak të personit si dhe të banesës. Kontrolli i banesës si dhe i mjediseve të njësuara me të mund të bëhet vetëm në rastet dhe mënyrat e parashkuara nga ligji.

Edhe KEDNJ në pikën 1 të nenit 8 të saj, ka parashikuar se:“Çdokush ka të drejtën e repektimit të jetës së tij private dhe familjare, banesës dhe korrespondencës së tij”. Ndërsa në paragrafin e dytë të kësaj dispozite parashikohen rastet e aplikimit të kontrollit si dhe detyrimet e organeve proceduese në aplikimin e këtij mjeti kërkimi prove. Të njëjtat garanci parashikon edhe Pakti Ndërkombëtar i të Drejtave Civile dhe Politike i

OKB-së, i cili në nenin 17/1 parashikon se: “Askush nuk mund të jetë objekt i ndërhyrjeve arbitrare ose të paligjshme në jetën e tij private, në familjen, në banesën ose letërkëmbimin, as duhet të cënohet në mënyrë të paligjshme në nderin dhe reputacionin e tij.”

Duke reflektuar rëndësinë e garancive të mësipërme, K.Pr.P në nenet 202-207, ka përcaktuar në mënyrë të hollësishme rastet e kryerjes së kontrollit, të drejtat e organeve të procedimit në kryerjen e kontrollit, mënyra dhe koha e kryerjes tij, të drejtat e detyrimet e personave që kontrollohen, etj. Për shkak të rëndësisë së madhe që ka kontrolli si mjet i kërkimit të provës nga njëra anë si dhe të faktit që nga ky mjet i kërkimit provës mund të cenohen rëndë të drejtat dhe liritë e individit, ligjvënësi ka parashikuar të drejtën procedurale vetëm të Gjykatës për të vendosur nëse do të aplikohet ky mjet i kërkimit të

provës, me përjashtim të rasteve kur ndodhemi në kushtet e flagrancës. 489 Nga interpretimi logjik i nenit 202/1 të KPrP rezulton se kontrolli nuk është një mjet i zakonshëm për kërkimin e provës, por ai zbatohet vetëm kur organi procedues disponon të dhëna të mjaftueshme, të cilat tregojnë që në personin apo në vende të caktuar, ndodhen apo fshihen prova të cilat shërbejnë për procesin penal. Në këtë pikë, standardi

i përdorur nga neni 202/1 i KPrP me termin “arsye të bazuara”, mendoj se barazohet me standardin e “dyshimit të arsyeshëm të bazuar në prova” i parashikuar nga neni 228 i KPrP. Një qëndrim i tillë mbështetet nga jurisprudenca e gjykatave tona. Konkretisht, në vendimin me nr. Akti 808, datë 1.05.2012 gjykata e rrethit gjyqësor Tiranë ka arsyetuar se: “Në analizë edhe të akteve shkresore të vëna në dispozicion të gjykatës dhe ... të analizuara në unitet me njëri-tjetrin, vlerësohet se krijojnë dyshimin e arsyeshëm se shtetasi në fjalë, mund të jetë një ndër autorët e veprës penale. Në rrethanat kur ekziston dyshimi i arsyeshëm se shtetasi E.D mund të jetë një ndër autorët e veprës penale të vjedhjes në bashkëpunim, me qëllim zhvillimin e hetimit të plotë dhe të saktë, gjykata

489 Neni 202/1 i K.Pr.P, sanksionon se “Kur ka arsye të bazuara për të menduar se dikush fsheh në personin e tij prova materiale të veprës penale ose sende që i përkasin veprës penale gjykata merr vendim për kontrollin personal. Kur këto sende ndodhen në një vend të caktuar, vendoset kontrolli i vendit ose banesës”

126



konkludon në pranimin e kërkesës së prokurorisë për kontrollin e banesës së shtetasit

E.D ndodhur në Bashkia – Vorë, si e bazuar në ligj e në prova.”490

Të njëjtin standard për lejimin e kontrollit ka pranuar gjykata edhe në vendimin në vijim. Konkretisht, në vendimin nr.Akti 939, datë 28.05.2012 gjykata e rrethit gjyqësor Tiranë ka arsyetuar se “...ekzistojnë dyshime të arsyeshme të bazuara në prova se e pandehura merret me aktivitetin e fallsifikimit të dokumenteve shkollore dhe se në banesën e saj mund të gjenden dokumente të tjerë të fallsifikuar, mjete për fallsifikimin, si çertifikata personale të të dëmtuarve, kopje të deftesës së klasës së tetë të dëmtuarve, fotografi të tyre apo sende të tjera që lidhen me veprën penale të “Fallsifikimit të dokumenteve

shkollore” parashikuar nga neni 187 të KP. 491 Këto dyshime mbështeten në deklarimet e dhëna nga shtetasit L.B, E.Xh, R.B, akte ekspertimi grafik nga rezulton se diplomat e

shkollës së mesme janë të fallsifikuara.”492 Gjykata ka arsyetuar më tej se: “Është krijuar dyshimi i arsyeshëm se e pandehura E.Z, ka kryer fallsifikimin e kopjeve të deftesave të klasës se tetë të dëmtuarve, fotografi të tyre etj. Në rrethanat kur ekziston dyshimi i arsyeshëm, se në adresën ku jeton e pandehura E.Z, fshihen prova materiale si vula, stampa për fallsifikim, çertifikata lindje të të dëmtuarve, kopje të deftesës së klasës së tetë të dëmtuarve, fotografi të tyre si dhe sende të tjera që bëhen me veprën penale për të

cilën akuzohet e pandehura.”493

Kjo do të thotë që në çdo rast kërkesa e Prokurorit që i drejtohet gjykatës për të marrë autorizimin për kryerjen e kontrollit të personit apo të vendeve, duhet që njëkohësisht të jetë e shoqëruar edhe me provat përkatëse mbi bazën e të cilave gjykata krijon arsyen për të menduar që i dyshuari në personin e tij apo në mjedisin që ka në administrim, fsheh prova materiale të veprës penale ose sende që i përkasin veprës penale. Barazimi në standardet e mësipërme lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me rëndësinë e të drejtave themelore të përfshira në proces. Gjykata vendos për pranimin e kërkesës së prokurorit për kryerjen e kontrollit me vendim të veçantë. Ky vendim në vetvetet përmban në mënyrë të përmbledhur arsyet dhe shkaqet në të cilat është bazuar gjykata në mënyrën e saj të disponimit, si dhe provat në të cilat është bazuar. Për sa thamë më sipër, rregulli është që kontrolli bëhet me vendim gjykate. Mirëpo, në K.Pr.P është parashikuar përjashtimi nga rregulli për rastet e flagrancës dhe rasteve kur duhet të kryhet një ndalim, apo të ekzekutohet një vendim arresti ose një vendim dënimi. Nga interpretimi i neneve 203/3 dhe 298, rezulton se, që kontrolli i personit apo i vendeve të realizohet me

iniciativë të policisë gjyqësore kërkohet që të vërtetohen në mënyrë kumulative kushtet e

mëposhtme:494

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. Akti 808, datë 1.05.2012

Qëndrime të njëjta vihen re edhe në vendimet e Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. Akti 1390, datë 05.10.2012 dhe nr. Akti 1474, datë 24.10.2012.

Vendim i Gjykatës së Rrethit Gjyqësor Tiranë, nr. Akti 939, datë 28.05.2012.

Po aty.

Sipas nenit 203/3 të K.Pr.P: “Në rast flagrance ose në rast ndjekje të personit që është duke ikur, që nuk lejojnë nxjerrjen e një vendimi kontroll, oficerët e policies gjyqësore kryejnë kontrollin e personit ose të vendit, duke zbatuar rregullat e caktuara në nenin 299”; Neni 298 i K.Pr.P parashikon se: “1. Në rast flagrance ose në rast ndjekje të personit që është duke ikur oficerët e policisë gjyqësore kryejnë kontrollin e personit ose të lokalit kur kanë arsye të bazuara të mendojnë se mbi personin gjenden të fshehura sende ose gjurmë të veprës penale që mund të zhduken a të humbasin ose që këto sende a gjurmë ndodhen në një vend të caktuar ose atje ku gjendet personi nën hetim ose i ikur. 2. Kur duhet të kryhet një ndalim, të ekzekutohet një vendim arresti ose një vendim dënimi me burgim, oficerët e policisë gjyqësore mund të bëjnë kontrollin e personit ose të lokalit, kur ekzistojnë kushtet e treguara në paragrafin 1 dhe ka arsye të

127



Së pari, të ekzistojë gjendja e flagrancës sipas përkufizimit të dhënë në nenin 252 të K.Pr.P, ose oficerët e policisë gjyqësore të jenë duke kryer një ndalim sipas nenit 253 të K.Pr.P, ose duke ekzekutuar një vendim arresti ose një vendim dënimi me burgim.

Së dyti, të ekzistojnë dyshime të arsyeshme të bazuara në prova për të menduar që i arrestuari apo i ndaluari fsheh në personin e tij apo në vendin që ka në administrim sende ose gjurmë të veprës penale.

Së treti, të ekzistojë gjendja e urgjencës e cila nuk lejon nxjerrjen e një vendimi kontrolli nga gjykata kompetente.

Theksojmë se edhe në rastet e kontrollit me iniciativë të policisë gjyqësore, nuk preket standardi i “arsyeve të bazuara” që të krijojnë dyshimin mbi ekzistencën e provave materiale mbi personin apo vendin e dhënë. Iniciativa e policisë gjyqësore në këtë rast lidhet vetëm me ekzistencën e gjendjes së urgjencës, ku me gjendje urgjence duhet kuptuar ajo situatë në të cilën mosveprimi i policisë gjyqësore do të ndikonte drejtpërdrejt në gjetjen e provave dhe mospërfundimin e suksesshëm të hetimeve. Mendoj që, në rastin kur kontrolli kryhet nga policia gjyqësore në gjendjen e flagrancës, kjo është një situatë fakti që perceptohet drejtpërdrejtë dhe në këtë kuptim, kjo gjendje e presupozon ekzistencën e dyshimit të arsyeshëm. Përveç parashikimeve të përgjithshme, në K.Pr.P janë parashikuar edhe llojet e veçanta të kontrollit. Konkretisht, kontrolli i personit në nenin 204 të K.Pr.P, kontrolli i vendeve në nenin 205 të K.Pr.P, apo kontrolli i llogarive dhe dokumentecionit bankar në nenin 202/2 të K.Pr.P. Të gjitha këto lloje të veçanta kontrolli bëhen sipas rregullave të parashikuar më lart, pra, si rregull këto kontrolle mund të bëhet vetëm sipas parashikimeve të nenit 202/1 të K.Pr.P, kur më parë nga ana e gjykatës është disponuar me vendim të veçantë për kryerjen e tyre, dhe si përjashtim mund të kryhen me iniciativë të policisë gjyqësore në rastet e analizuar më sipër. Edhe në këto raste standardi i kërkuar është i “arsyeve të bazuara” që nga pikëpamja e nivelit të bazueshmërisë dhe provueshmërisë është i njëjtë me standardin e dyshimit të arsyeshëm. Banesa dhe vendbanimi, siç vihet re, janë tërmat e përdorur nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë dhe Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut, të cilët në pamje të pare duket sikur kanë dallim ndërmjet tyre, por ata duhet të interpretohen të njëhsuara me njeri- tjetrin, në funksion të një përfshirje sa me të gjërë në mbrojtjen që ofron kuadri ligjor. Koncepti i banëses është më i gjërë dhe përfshin konceptin e vendbanimit. Prandaj

termi vendbanim duhet të interpretohet gjerësisht. Vendbanimi është vendi ku personi, për shkak të punës apo të shërbimit të përhershëm, të ndodhjes së pasurisë apo të realizimit të interesave të veta, qëndron zakonisht ose të shumtën e kohës, ndërsa banesa përfshin edhe qëndrimin e përsonit.Interpretimi i gjërë i termit vendbanim i një jurisprudence të konsoliduar të Gjykatës Europiane e të Drejtave të Njeriut, sipas së cilës vendbanimi është vendi ku një person banon, ose ku ky person vendos bazat e veta, duke përfshire të gjitha vendet e banimit, madje banesat në zotërim të përsonit, por që nuk banon në to.

Koncepti i vendbanimit duhet të interpretohet në mënyrë të zgjeruar aq sa sipas Gjykatës Europiane të Drejtave të Njeriut në jurisprudencën e saj ka përfshirë në këtë koncept edhe zyrat e një shoqërie tregtare të regjistruar, si dhe çdo mjedis tjetër të

veçanta urgjence që nuk lejojnë nxjerrjen e një vendimi kontrolli. Kur vonesa mund të dëmtojë përfundimin e suksesshëm të hetimeve, kontrolli i banesës që në rast flagrance ose në rast ndjekjeje të personit që është duke ikur, që nuk lejojnë nxjerrjen e vendimit të kontrollit, oficerët e policisë gjyqësore, kryejnë me iniciativë kontrollin e personit ose të lokalit”.

128



aktivitetit tregtar. Rëndësia dhe karakteri sensitiv i kësaj të drejtë nuk i jep asaj karakter absolut dhe të pakufizueshëm. Kështu që edhe e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare është e kufizueshme. Kushtetuta dhe Konventa Europiane e të Drejtave të Njeriut jo vetëm i parashikojnë dhe mbrojnë të drejtat themelore, por edhe vendosin në përmbajtjen e tyre rastet ose kriteret e kufizimit të këtyre të drejtave. Kufizimi i të drejtave themelore të njeriut është një element shumë i ndjeshëm në një shoqëri demokratike. Për të mos lënë hapësira të papërcaktuara se kur mund të kufizohen këto të drejta themelore, ato kanë vendosur kritere dhe standarte minimum. Përveç faktit që e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare, mund të kufizohet në masën e parashikuar në ligj, janë vendosur prej tyre edhe kufij për mundësinë e kufizimit. Madje vendosjen e këtyre kufijve, Konventa nuk e le vendosjen e tyre në vlerësimin e brendshëm të shteteve anëtare, por ata janë të interpretueshëm dhe te vlerësueshëm vetëm nga Gjykata. Shkalla e kufizimeve të kësaj të drejte, jo vetëm duhet të jetë e parashikuar në ligjin e brendshëm, por ajo duhet të jetë e nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit publik, shëndetit ose moralit ose për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve dhe të parandalimit të veprave penale. Gjykata Europiane bën një interpretim të pavarur, të nevojës në një shoqëri demokratike, të interesit për sigurinë publike, rendit publik dhe kritereve të tjera të paragrafit të dytë të nenit 8 të saj, kur shqyrton një ankesë të individit kundër shtetit që pretendon se i ka kufizuar këtë të drejtë. Ajo mund të gjejë shkelje të nenit 8-të të Konventës edhe kur kufizimi i të drejtave themelore është i parashikuar nga ligji i brendshëm, por Gjykata e vlerëson në kundërshtim me kriteret e parashikuara nga paragrafi i dytë i këtij neni.

Një nga rastet kur e drejta e paprekshmërisë së vendbanimit mund të kufizohet është kryerja e kontrollit, si mjet për kërkimin e provës për efekt të procedimit penal ndaj veprave penale. Në këtë rast kufizimi i të drejtës së paprekshmërisë së banësës, në zbatim të nenit 17 të Kushtetutës së Shqipërisë, bëhet me ligj, saktësisht nga Kodi i Procedurës Penale.

Kontrolli përbën një nga mjetet kryesore të kërkimit të provës që për shkak të interesave dhe të drejtave të përfshira në proces kërkon një trajtim të veçantë në drejtim të kushteve që duhen plotësuar për realizimin e tij. Kontrolli si mjet për kërkimin e provës, lidhet me nevojën që kanë organet e procedimit për të gjetur e administruar prova materiale, sende ose dokumente që lidhen me objektin e të provuarit sipas nenit 150 të KPrP, të cilat ndodhen ose fshihen në persona apo vende të caktuara. Duke reflektuar rëndësinë e

garancive të mësipërme, KPrP në nenet 202-207, ka përcaktuar në mënyrë të hollësishme rastet e kryerjes së kontrollit, të drejtat e organeve të procedimit në kryerjen e kontrollit, mënyra dhe koha e kryerjes tij, të drejtat e detyrimet e personave që kontrollohen, etj. Për shkak të rëndësisë së madhe që ka kontrolli si mjet i kërkimit të provës nga njëra anë si dhe të faktit që nga ky mjet i kërkimit provës mund të cënohen rëndë të drejtat dhe liritë e individit, ligjvënësi ka parashikuar të drejtën procedurale vetëm të Gjykatës për të vendosur nëse do të aplikohet ky mjet i kërkimit të provës, me përjashtim të rasteve kur ndodhemi në kushtet e flagrancës. Nga interpretimi logjik i nenit 202/1 të K.Pr.P rezulton se kontrolli nuk është një mjet i zakonshëm për kërkimin e provës, por ai zbatohet vetëm kur organi procedues disponon të dhëna të mjaftueshme, të cilat tregojnë që në personin apo në vende të caktuar, ndodhen apo fshihen prova të cilat shërbejnë për procesin penal. Në këtë pikë, standardi i përdorur nga neni 202/1 i K.Pr.P

129



me termin “arsye të bazuara”, mendoj se barazohet me standardin e “dyshimit të arsyeshëm të bazuar në prova” i parashikuar nga neni 228 i K.Pr.P.

Një qëndrim i tillë mbështetet nga jurisprudenca e gjykatave të vednit tonë.Kjo do të thotë që në çdo rast kërkesa e Prokurorit që i drejtohet gjykatës për të marrë autorizimin për kryerjen e kontrollit të personit apo të vendeve, duhet që njëkohësisht të jetë e shoqëruar edhe me provat përkatëse, mbi bazën e të cilave gjykata krijon arsyen për të menduar që i dyshuari në personin e tij, ose në mjedisin që ka në administrim fsheh prova materiale të veprës penale ose sende që i përkasin veprës penale. Barazimi me standardet e mësipërme lidhet në mënyrë të drejtpërdrejtë me rëndësinë e të drejtave themelore të përfshira në proces. Gjykata vendos për pranimin e kërkesës së prokurorit për kryerjen e kontrollit me vendim të veçantë. Ky vendim në përmbajtje përmban në mënyrë të përmbledhur arsyet dhe shkaqet në të cilat është bazuar gjykata në mënyrën e saj të disponimit si dhe provat në të cilat është bazuar.

Pra rregulli është që kontrolli bëhet me vendim gjykate.Mirëpo, në K.Pr.P është parashikuar përjashtim nga rregulli për rastet e flagrancës dhe rasteve kur duhet të kryhet një ndalim, apo të ekzekutohet një vendim arresti ose një vendim dënimi. Nga interpretimi i neneve 203/3 dhe 298, rezulton se, që kontrolli i personit apo i vendeve të realizohet me iniciativë të policisë gjyqësore kërkohet që të vërtetohen në mënyrë kumulative kushtet e mëposhtme:

Së pari, të ekzistojë gjendja e flagrancës sipas përkufizimit të dhënë në nenin 252 të K.Pr.P, ose oficerët e policisë gjyqësore të jenë duke kryer një ndalim sipas nenit 253 të K.Pr.P, ose duke ekzekutuar një vendim arresti ose një vendim dënimi me burgim;

Së dyti, të ekzistojnë dyshime të arsyeshme të bazuara në prova për të menduar që i arrestuari apo i ndaluari fsheh në personin e tij apo në vendin që ka në administrim sende ose gjurmë të veprës penale;

Së treti, të ekzistojë gjendja e urgjencës e cila nuk lejon nxjerrjen e një vendimi kontrolli nga gjykata kompetente.

Siç vihet re nga interpretimi i nenit 298 të Kodit të Procedurës Penale edhe në rastet e kontrollit me iniciativë të policisë gjyqësore, duhet të respektohet standardi i

“arsyeve të bazuara” që të krijojnë dyshimin mbi ekzistencën e provave materiale mbi personin apo vendin e dhënë. Iniciativa e policisë gjyqësore në këtë rast lidhet vetëm me ekzistencën e gjendjes së urgjencës, ku me gjendje urgjence duhet kuptuar ajo situatë në të cilën mosveprimi i policisë gjyqësore do të ndikonte drejtpërdrejt në gjetjen e provave, dhe mospërfundimin e suksesshëm të hetimeve. Realizimi i kontrollit duhet të bëhej nëse ekzistonin në mënyre komulative të gjitha kushtet e meposhtme:

Së pari të ekzistojnë dyshime të arsyeshme të bazuara në prova për të menduar që i arrestuari apo i ndaluari fsheh në personin e tij, apo në vendin që ka në administrim sende ose gjurmë të veprës penale. Lidhur me këtë kusht rëndësi themelore merr interpretimi i standardit “arsyeve të bazuara” që të krijojnë dyshimin mbi ekzistencën e provave materiale mbi personin apo vendin e dhënë. Iniciativa e policisë gjyqësore në këtë rast lidhet vetëm me ekzistencën e gjendjes së urgjencës, ku me gjendje urgjence duhet kuptuar ajo situatë në të cilën mosveprimi i policisë gjyqësore do të ndikonte drejtpërdrejt në gjetjen e provave dhe mospërfundimin e suksesshëm të hetimeve. Në rastin kur kontrolli kryhet nga policia gjyqësore në gjendjen e flagrancës, pas konstatimit të saj, meqë kjo është një situatë fakti që perceptohet drejtpërdrejtë dhe në këtë kuptim, kjo gjendje e presupozon ekzistencën e dyshimit të arsyeshëm.

130



Ndërsa në rastin kur kontrolli i paraprin gjëndjes së flagrancës, legjislacioni procedural penal kërkon eksiztencën e arsyeve të bazuara për të menduar që i arrestuari, ose i ndaluari fsheh në personin e tij, apo në vendin që ka në administrim, sende ose gjurmë të veprës penale.Në vlerësimin e këtij kushti duhet mbajtuar parasysh faza fillëstare, që paraprin procedimin penal, fazë në të cilën niveli apo standarti i provueshmerisë nuk është tej çdo dyshimi të arsyeshm, madje një standart të tillë nuk e kërkon ligji. Ky i fundit,kërkon që të ekzistojë dyshimi i arsyeshëm për ekzistencën e figurës së vepres penale. Analiza e këtij koncepti duhet të bëhet në ngjashmeri me konceptin e dyshimit të arsyeshëm të mbështetur në prova për caktimin e masës së sigurimit.

Koncepti i dyshimit të arsyeshëm mbështetet në konceptin filozofik mbi të vërtetën dhe në parimin juridik të prezumimit të pafajësisë. Zbulimi i së vërtetës është një proces kompleks që realizohet gradualisht në bazë të shkallës së njohjes dhe të provave që e argumentojnë atë. Dyshimi i arsyeshëm i bazuar në prova konsiston në krijimin e besimit në formën e probabilitetit apo mundësisë për ekzistencën e veprës penale dhe përgjegjësisë së të dyshuarit. Kjo bindje nuk është në nivelin e asaj që kërkohet për shqyrtimin gjyqësor mbi ekzistencën e elementeve të figurës së veprës penale. Një standard i tillë, (dyshimi i arsyeshëm) zvogëlon mundësinë e përdorimit të këtij mjeti për kërkimin provës, dhe shfaqet si garantuese e mbrojtëse e lirisë dhe të drejtave të të dyshuarit. Kushti i ekzistencës së provave, mbi të cilat krijohet dyshimi përbën thelbin e dyshimit të arsyeshëm. Janë të mjafueshme dyshimet e bazuara në nivelin e arsyes, të pranueshme nga njeriu me një logjikë normale që gjykon paanshmërisht. Nuk kërkohet bindje, çka do të thotë që veprimtaria provuese vazhdon.

Në këtë kontekst, bazuar edhe në jurisprudencën e GJEDNJ-së nuk kërkohet një nivel i lartë i të provuarit sipas standardit të dyshimit të arsyeshëm. Mjafton, sipas GJEDNJ, që dyshimi i arsyeshëm duhet të jetë i sinqertë dhe në mirëbesim. Standardi i të provuarit "Dyshimi i arsyeshëm", i referuar në Nenin 5/1(c) të KEDNJ-së, që një vepër penale është kryer, presupozon ekzistencën e fakteve ose informacioneve që do të bindin një vëzhgues objektiv se personi në fjalë mund të ketë kryer një vepër penale. Pra, i kushtohet rëndësi mundësisë se është kryer veper penale dhe jo sigurisë se plotë se është kryer. GJEDNJ ka vënë në dukje kriteret të cilat përcaktojnë kuptimin e standardit të dyshimit të arsyeshëm:

Të ekzistojnë fakte ose informacione që ekziston figura e veprës penale;

Këta fakte dhe informacione të krijojnë bindjen tek një vëzhgues objektiv;

Dyshimi të jetë i arsyeshëm.

Së dyti, të ekzistojë gjendja e flagrancës sipas përkufizimit të dhënë në nenin 252 të K.Pr.P, ose kur oficerët e policisë gjyqësore të jenë duke kryer një ndalim sipas nenit 253 të K.Pr.P, ose duke ekzekutuar një vendim arresti ose një vendim dënimi me burgim.

Kështu në nenin 252 të K.Pr.P, saksionohet se: “Eshtë në gjendje flagrance ai që është kapur në kryerje e sipër të veprës penale, ose ai që menjëherë pas kryerjes së veprës ndiqet nga policia gjyqësore, nga personi i dëmtuar ose nga persona të tjerë ose që është kapur me sende dhe prova e materiale, nga të cilat duket se ka kryer veprën penale”.

Lidhur me relacionin ndërmjet gjëndjes së flagrancës dhe kontrollit të paautorizuar jurisprudënca e Gjykatës së Lartë të Shtetëve të Bashkuara të Amërikës, e

131



cila është e kosoliduar, mban qendrimin se një kontroll incidental për një të arrestuar mund të përfshijë vetëm " personin e arrestuar dhe zonën brenda kontrollit te menjëhershëm te tij' – duke interpretuar atë frazë si zonën brenda të ciles ai mund të fitojë posedimin e një arme apo prove te shkaterrueshme".

Së treti, të ekzistojë gjendja e urgjencës e cila nuk lejon nxjerrjen e një vendimi kontrolli nga gjykata kompetente. Gjithashtu legjislacioni procedural penal, kushtezon realizimin e kontrollit me mbajtjen e procesverbalit përkatës. Në nenin 298/3 të K.Pr.P theksohet se: “Procesverbali i veprimeve të kryera i dërgohet pa vonese, por jo më vonë se dyzet e tete ore, prokurorit të vendit ku është bërë kontrolli, i cili brenda dyzet e tetë orëve vijuese vleftëson kontrollin”.

4.10.2 Lidhur me sekuestron

Vlefshmerinë e sekuestrimit, legjislacioni procedural penal e kushtëzon me ekzistencën e disa kushteve në varësi të natyrës materiale dhe procedurale të tij, domëthënë llojit të sekuestrimit. Ky i fundit klasifikohet në varësi të funksionit dhe qëllimit që ndjek në tre forma (kuptime) kryesore:

Sekuestrimi si mjet i kërkimit të provës;

Sekuestrimi si një masë sigurimi, i parashikuar nga nenet 270-276 të K.Pr.P. Ky lloj sekuestrimi përfshin sekuestron konservative (nenet 270-273 të KPrP) dhe sekuestron preventive (nenet 274-276 te KPrP);

Sekuestrimi si masë parandaluese i parashikuar nga "Ligji për Parandalimin dhe Goditjen e Krimit të Organizuar". Ky lloj sekuestrimi ka një natyrë të veçantë dhe përbën një risi në sistemin tonë të drejtësisë penale.

Sekuestrimi i pasqyruar në këtë proces verbal është i natyrës, mjet për kërkimin e provës. Sekuestrimi si mjet i kërkimit të provave, është parashikuar nga nenet 207-220 të K.Pr.P në këto dipozita është parashikuar objekti i sekuestrimit, subjektet që disponojnë për kryerjen e sekuestrimit, të drejtat e palëve në këtë proçes, mënyra e kryerjes së sekuestrimit, ruajtja dhe administrimi i sendeve e objekteve të sekuestruara.

Sekuestrimi në vetvete nënkupton marrjen ose vënien në administrim të sendeve, të objekteve apo të dokumenteve, nga ana e organit proçedues, të cilat vlerësohen se shërbejnë si prova në proçesin penal apo lidhen me proçesin e të provuarit.

Ligjshmeria e sekuestrimit si mjet për kërkimin e provës kërkon plotësimin në mënyrë komulative të disa kushteve të sanksionuara nga ligji procedural penal, të cilat ndahen në kushtë të përgjithshëm dhe kushte të posaçme.

4.10.2.1.Kushti i përgjithshëm

Veprimi procedural i kontrollit, si mjet për kërkimin e provës, gjatë të cilit zbulohen sende që futen në konceptin e provës materiale apo i përkasin vepres penale, kërkohet që të vleftësohet i ligjshëm nga organi procedues. Në rastin konkret organi i prokurorisë ka vleftësuar të paligjshëm kontrollin e lokalit të shtetasit Esat Brati.

Meqënëse kontrolli është i paligjshëm, kjo paligjshmëri godet në kuadër të sanksionit të papërdorshmërisë të provave materiale të zbuluara gjatë këtij kontrolli, e cila në doktrinë njihet me termin papërdorshmëri e prejardhur.

132



Papërdorshmëria është një lloj pavlefshmërie që nuk godet aktin në vetvete por vlerën e tij provuese. Ajo është një sanksion procedural me karakter të veçantë e cila godet vetëm ato akte që kanë vlerë provuese. Nocioni provë e paligjshme është parashikuar që në neni 32/2 të Kushtetutës Republikës së Shqipërisë, me qëllimin për t’i siguruar individit një mbrojtje kushtetuese në lidhje me provat e marra në mënyrë të paligjshme. Gjithashtu edhe legjislacioni procedural penal në nenin 151/4 parashikon se provat e marra në shkelje të ndalimeve të parashikuar nga ligji nuk mund të përdoren. Papërdorshmëria ngrihet edhe kryesisht në çdo gjendje dhe shkallë të procedimit. Papërdorshmëria godet si aktet e hetimeve paraprake ashtu edhe aktet e gjykimit.

Papërdorshmëria e prejardhur ndryshon nga pavlefshmëria e prejardhur pasi kjo e fundit godet të gjitha llojet e akteve, ndërsa papërdorshmëria e prejardhur godet aktet me fuqi provuese. Papërdorshmëria e prejardhur nuk është normuar në mënyrë eksplicite nga kodi i procedurës penale. Domethënë, paligjshmëria e një prove nuk shtrihet mbi një provë tjetër e cila është krijuar si pasojë e së parës. Megjithatë në praktikë ekzistojnë rastet të cilat përjashtojnë një rregull të tillë. Kështu një kontroll i paligjëm, sjell si pasojë një sekuestro të paligjshme çfare tregon shtrirjen e pavlefshmërisë edhe tek aktet me fuqi provuese.

Këtë qëndrim mban edhe Gjykata e Kasacionit Italian në vendimin unifikues të saj nr.5021 datë 16.05.1996 e cila thekson se: “Kur kontrolli është kryer pa autorizimin e organit kompetent dhe jo në rastet dhe mënyrat e parashikuara nga ligji, jemi përpara rastit të një mjeti për kërkimin e provës që nuk është i pajtueshëm me mbrojtjen e së drejtës së shtetasit e cila gjen shprehjen në padhunueshmërinë e vendbanimit. Kështu që duke mos qënë e mundur të cilësohet si i papërdorshëm mjeti i kërkimit të provës, por vetë prova, kontrolli është i paligjshëm dhe si rezultat sekuestro është e papërdorshme si provë”.

Koncepti i pavlefshërisë së prejardhur në sferën e provave është pranuar edhe nga jurisprudenca Amerikane me një përcaktim “frutet e një peme helmuese”, duke nënkuptuar në këtë rast, provat të cilat janë përfituar si rrjedhojë e veprimeve të kundraligjshme janë të papërdorshme. Si pasojë e kundraligjshmërisë së këtyre veprimeve duke dhunuar garancite kushtetuese të paprekshmërisë banesës, sjellin zbatimin e rregullit të përjashtimit të këtyre provave.

Papërdorshmeria nuk mund të korrigjohet pasi akti është kryer në kundërshtim me ligjin procedural.Kështu që për shkak të rëndësisë së vetë vesit i cili konsiston në shkeljen e ndalimeve të parashikuara nga ligji, është e pamundur të procedohet me rinovimin e aktit. Në Kodin e Procedurës Penale nuk ka një dispozitë konkrete për të rregulluar pasojat e papërdorshmërisë. Ndërsa po t’i referohemi Kodit të Procedurës

Penale Italiane konkretisht në nenin 135/4, parashikon se: “Parashikimet e pikës 3 (i referohen kthimit të procedimit në gjëndjen dhe shkallën në të cilën është kryer akti i pavlefshëm) nuk zbatohen për pavlefshmëritë që kanë lidhje me provat.” Mungesa e një dispozite të tillë në kodin tonë përligjet me faktin se përderisa rikthimi i procedimit është objektivisht i pamundur, ligjvënësi nuk e ka parë të nevojshme parashikimin e tij.

4.10.2.2. Kushtet e posaçme të parashikuara nga K.Pr.P

Meqë për sendet e zbuluara gjatë kontrollit sekuestrohen duke respektuar dispozitat për sekuestrimet, edhe në këtë rast duhet të ekzistojnë kushtet e posaçme të parashikuara nga K.Pr.P të cilat janë:

133



a.Objekt i sekuestrimit është përcaktuar nga ligjvënësi në nenin 208 të K.Pr.Penale. Kështu sipas këtij neni, objekt i sekuestrimit përbëhet nga provat materiale, si dhe sendet që lidhen me veprën penale, kur ato janë të domosdoshme për vërtetimin e fakteve. Pra, nga ana e organit proçedues mund të vendoset sekuestrimi i çdo sendi të luajtëshëm ose të paluajtëshëm, i cili lidhet me objektin e të provuarit në proçesin penal dhe jep njoftime për zgjidhjen e drejtë të çështjes penale. Objektin e sekuestrimit, siç shihet e përbëjnë provat materiale dhe sendet që lidhen me veprën penale. Për të përcaktuar se çfare është provë materiale, i referohemi kuptimit që ka legjislacioni procedural penal për to. Kështu sipas nenit 187 të Kodit të Procedurës Penale përcaktohen në mënyrë përshkruese sendet që konsiderohen provë materiale të tilla si sendet që kanë shërbyer si mjete për realizimin e veprës penale ose sendet mbi të cilat gjënden gjurmë të veprës penale ose sende që kanë qenë objekt i veprimeve të të pandehurit, si dhe produktet e veprës penale dhe çdo lloj pasurie tjetër që lejohet të konfiskohet sipas nenit 36 të Kodit Penal, si dhe çdo send tjetër, që mund të ndihmojë në sqarimin e rrethanave të çështjes.

b.Sipas nenit 208 të K.Pr.P, organet kompetente për të vendosur sekuestrimin e provave materiale apo të sendeve që lidhen me veprën penale janë gjykata dhe prokurori. Sekuestrimi i provave materiale vendoset me vendim të arsyetuar kur është i domosdoshëm vërtetimi i fakteve të veprës penale. Nga ana e organit procedues mund të vendoset sekuestrimi i çdo sendi të luajtshëm ose të paluajtshëm, i cili lidhet me objektin e të provuarit në procesin penal, dhe jep njoftime për zgjidhjen e drejtë të çështjes penale. Lidhja që mund të kenë sendet, dokumentet, objektet etj, me procesin penal mund të jetë e ndryshme, ato mund të jenë mjete të cilat kanë shërbyer për kryerjen e krimit, produkte të veprës penale, sende të cilat mbajtja ose tjetërsimi i tyre përbën në vetvete vepër penale.

c.Për sa i përket standardit të provës, në vendimmarrjet e organit procedues që lidhet me sekuestrimin e dokumenteve, provave materiale ose korrespondencës, nga interpretimi sistematik i neneve 208 – 220 të K.Pr.P, rezulton se emëruesi i përbashkët është, “ekzistenca e arsyeve të bazuara për të menduar që këto sende kanë lidhje me veprën penale”. Standardi që udhëheq zbatimin e këtij mjeti kërkimi prove është

“ekzistenca e arsyeve të bazuara”. Kjo do të thotë se vendimi i organit procedues për vendosjen e sekuestrimit duhet të jetë i bazuar në të dhëna dhe fakte bindëse, të

grumbulluara nga policia gjyqësore deri në këtë fazë të hetimit të cilat në tërësinë e tyre tregojnë se letrat, letrat me vlerë, zarfet, pakot, vlerat monetare e pasurore, telegramet dhe mjetet e tjera të korrespondencës, të cilat janë dërguar nga i pandehuri ose që i drejtohen atij, qoftë edhe në emër tjetër ose nëpërmjet një personi tjetër, kanë lidhje me veprën penale.

d.Në nenet 299, 300 të K.Pr.P është parashikuar përjashtimi nga rregulli. Në këtë rast marrja e plikove, e korrespondencës ose sekuestrimi i provave materiale kur ka shkaqe të bazuara se ka rrezik që të humbasin, bëhen me iniciativë të policisë gjyqësore. Për këtë qëllim nga oficerët e policisë gjyqësore mbahet procesverbal, i cili brenda 48 orëve duhet t`i dërgohet pa vonesë prokurorit. Ky i fundit, brenda 48 orëve vijuese, me vendim të motivuar vleftëson sekuestron kur ekzistojnë kushtet.

Plotësimi i kushteve të posaçme është ndërvarur komulativisht me kushtin e përgjithshëm të përmendur më sipër.

134



Plotësimi i kushteve të posaçme është ndërvarur komulativisht me kushtin e përgjithshëm të përmendur më sipër. Kur kontrolli që ka paraprirë sekuestrimin është i paligjshëm, duke shkaktuar papërdorshmerinë e tyre. Pra për efekt të kualifikimit ligjor të vepres penale rëndësi merr mjeti, si element i anës objektive me anë të të cilit realizohen llotari të palejuara. Mjetet e sekuestruara nuk mund të përdorën si prova materiale. Gjithashtu këta veprime procedurale për arsyet e përmendura me sipër nuk mund të ribëhen. Papërdorshmeria e mjetit me anë të cilit realizohet kjo figurë e vepres penale sjell mosekzistencen e faktit tipik.

4.11 Autorizimi për procedim

Autorizimi për procedim tregon aktin me të cilin autoritetet kompetente përkatëse (që ndryshon në varësi të rasteve; Gjykata Kushtetuese, Parlamenti, Ministria e Drejtësisë) lejon ushtrimin e ndjekjes penale që asaj i vihet nga dispozitat ligjore të veçanta. Një gjë e tille vihet për cilësinë e subjektit aktiv për shkak të funksionit që ushtron, psh. është parlamentar, etj. Nisja e procedimit penal nga ana e organit të procedimi për zbulimin e veprës penale dhe të autorit të saj, fillon nga momenti i marrjes së urdhërit për regjistrimin e procedimit. Mbas këtij regjistrimi organi i procedimit bën të gjitha përpjekjet për zbulimin e autorit të kryerjes së veprës penale. Mirëpo në rastet e parashikura nga ligji, organi i Prokurorise nuk mund të fillojë nga ky proces pa marrë leje paraprake në formën e autorizimit për procedim. Ekzistenca e autorizimit për të proceduar është e lidhur ngushtë me vetë qënien e një shteti ligjor e të së drejtës, i cili ka për qëllim që të garantojë veprimtarinë ligjore të disa funksionarëve shtetërorë, apo publike. Me qëllirn garantimin e kësaj veprimtarie shtetërore, për funksionarët e këtyre veprimtarive është parashikuar që ata kanë imunitet nga ndjekja penale.

Instituti i imunitetit lindi si domosdoshmëri për mbrojtjen e parlamentarëve dhe parlamentarizmit nga pushteti arbitrar i mbretit, i cili kishte nën varësinë e tij edhe pushtetin gjyqësor. Ky institut u sanksionua për herë të parë nga parlamenti anglez në aktin e të drejtave (Bill of Rights) të vitit 1689. Pas miratimit të këtij akti nga parlamenti anglez, shumë shtete të tjera parashikuan në kushtetutat e tyre imunitetin parlamentar. Madje sot këtë institut të së drejtës kushtetuese e gjejmë në shumë kushtetuta, edhe pse

realiteti që diktoi lindjen e këtij instituti nuk ekziston me. Imuniteti në vetvete përfshin papërgjegjshmërine penale si dhe paprekshmërinë nga ndjekja penale. Papërgjegjshmëria penale është sanksionuar në nenin 73/1 të Kushtetutës, duke u shprehur se: "Deputeti nuk mban përgjegjësi për mendimet e shprehura në Kuvend dhe

për votat e dhëna prej tij.

Kjo dispozitë nuk zbatohet në rastin e shpifjes'".495Një të

drejtë të tillë, Kushtetuta u

ka njohur vetëm deputetëve dhe Presidentit të Republikës,

ndërsa në lidhje me veprat penale të cilat mund t'i kryejnë gjatë kohës kur janë deputetë,

ata mbajnë përgjegjësi

penale dhe gëzojnë

imunitet procedurial. Me një mbrojtje

të

t i llë Kushtetuta ka veshur gjyqtarët e të

gjitha n iveleve, anëtaret

e Këshillit

të

Ministrave, Avokatin e

Popullit dhe Kryetarin e Kontrollit të Lartë të

Shtetit. Kjo e

drejtë e tyre shtrihet për të gjitha veprat penale, pavarësisht se mund të jenë kryer para se të merrnin funksionin apo gjatë kohës kur janë në funksion. Ushtrimi i ndjekjes

495 Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, Tirane 1998, Neni 73/1.

135

· web viewarsyja e zgjedhjes së kësaj teme është rëndësia që ka në të drejtën penale...

Documents