Punim SeminarikLënda: Teoria dhe Praktika Parlamentare

Tema: Kosova nga Tranzicioni drejt Bashkimit Europian

Profesori /sha:Mr. Fortuna Haxhikadrija

Punuan Studentët:Durim Berisha

Flamur Sallahu

Prishtinë2010

PërmbatjaHyrje

Kreu I Kosova në periudhën e tranzicionit dhe fillet e parlamentarizmit (1990-2006)1.Sistemi Parlamentar në ish-jogusllavi1.1. Fillet e parlamentarizmit dhe tranzicionit në Kosovë2. Institucionet e Përkohshme Vetëqeverisëse në Kosovë2.1. Kuvendi2.2. Kryetari i Kosovës2.3. Qeveria3. Tranzicioni3.1. Raporti i Grupit Ndërkombëtarë të Krizave për Kosovën (17.02.2006)3.2. Standardet3.3. Tranzicioni Ekonomik dhe Institucionet ekonomike në Kosovë3.4. Tranzicioni dhe Organet e Sigurisë (Policia)Kreu IIRaporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian mbi gjendjen aktuale në Kosovë (14.10.2009)1.Kriteret Politike1.1. Demokracia dhe Sundimi i Ligjit1.2. Të drejtat e Njeriut dhe Mbrojtja e pakicave2. Kriteret Ekonomike2.1. Ekzistimi i një ekonomie funksionale të orientuar në treg2.2. Punësimi dhe Politikat Sociale2.3. Politikat Sektoriale3. Drejtësia, Liria dhe Siguria3.1. PoliciaKreu IIIKOSOVA DHE INTEGRIMI I SAJ NË BASHKIMIN EVROPIAN1. Sundimi i Ligjit1.2. Sundimi i Ligjit për Integrim në BE dhe Zhvillim Ekonomik1.3. Procesi i integrimit dhe instrumentet e përdorur2. Procesi i Stabilizim Asociimit2.1. Marrëveshja e Stabilizim Asociimit2.2. Prioritetet e integrimit në fushën e drejtësisë3.0.Procesi i integrimit të Kosovës në BE

Hyrje

2

“Ashtu sikurse Paraja që matë vlerën e të mirave materiale, parlamentarizmi matë vlerat e një Shoqërie”

Parlamentarizmi është një sistem i qeverisjes i cili bazohet në ndarjen e pushtetit shtetërorë.Fillet e parlamentarizmit (perendimorë) i gjejmë në Angli, më sakëtësisht origjina e parlamentit të Anglisë daton qysh nga koha e aktit e parë të nënshkruar më 1215, Magna Carta Libertatum, në të cilën kohë u formua Këshilli i Madh i cili më vonë do të kalojë një rrugë të gjatë evolutive, për t’u cilësuar si Parlament nga Viti 1265, në Kohën e Simon de Monforit. (Prof. Dr. Hilmi Ismaili dhe Prof. Dr. Fatmir Sejdiu “Historia e Institucioneve Juridike dhe Shtetërore” Prishtinë, 2009 F.295).Gjithashtu duhet të theksohet se kemi edhe formën tjetër të Parlamentarizmit (Lindor-Islamik) fillet e të cilit i gjejmë qysh në shek. VI-VII përmes funksionalizimit apo institucionalizimit të Kuvendit të Dijetarëve i cili në terminologjinë Islame quhet “Shur’a”. Parlamentarizmi “oriental” ka pësuar disa ndryshime në aspektin e zjedhjes së anëtarëve të tij por funksionet dhe përgjegjësitë e tij kanë ndryshuar shumë pak në krahasim me atoqë i kishte qysh në kohën e zanafillës së tij.

Kreu IKosova në periudhën e tranzicionit dhe fillet e

parlamentarizmit (1990-2006)

3

1.Sistemi Parlamentar në ish-Jugosllavi

Fillimi i procesit të shpërbërjes së ish-Jugosllavisë në fund të viteve të 80-ta i dha fund kësaj krijese artificiale të bazuar në hegjomoninë serbe dhe hapi rrugën për realizimin e së drejtës në vetëvendosje të kombeve dhe krijimin e shteteve të reja të pavarura. Këto si procese ishin rrjedhojë logjike e proceseve demokratike në rajon dhe një frymë demokratike, e cila shënoi fundin e diktaturave socialiste dhe të politikave hegjemoniste në rajon. Hapi i parë në procesin e shpërbërjes së ish federatës Jugosllave ishte rrënimi kundërshtues i pozitës së Kosovës të përcaktuar me Kushtetutën e vitit 1974 dhe pas vitit 1990 okupimi i Kosovës nga Serbia 1.

1.1. Fillet e parlamentarizmit dhe tranzicionit në Kosovë

Kosova është Republikë demokratike e bazuar në parimin e ndarjes së pushteteve dhekontrollit e balancimit në mes tyre, sikurse është përcaktuar me këtë Kushtetutë2. Fillet e tranzicionit demokratik në kosovë e hasim në fillim të vitit 1990 në kohën e shpërbërjes së Federatës Jugosllave, kur shqiptarët e Kosovës, krahas deklarimit të pavarësisë, braktisën sistemin monist jugosllav dhe bënë hapat e parë drejt pluralizmit politik dhe organizimit demokratik3.Edhe pse gjatë periudhës së okupimit, në Kosovë janë mbajtur dy cikle të zgjedhjeve parlamentare nuk mundet të flitet për një fillim të parlamentarizmit dhe tranzicionit demokratik të shoqërisë në Kosovë. Kosova gjatë kësaj periudhe ballafaqohej me sfidën e mbijetesës së okupimit nga Serbia. Organizimi paralel i institucioneve më tepër paraqiste një tentativë për ndërtimin e pavarur të sturkturave shtetërore, sesa paraqiste një funksion të mirëfilltë të pushtetit4.

2. Institucionet e Përkohshme Vetëqeverisëse në Kosovë

Kosova, në bazë të Rezolutës 1244 ishte nën Protektoratin e Këshillit Sigurimit të Organizatës Kombeve të Bashkuara, çka nënkuptonte Administrimin e përkohshëm të Kosovës nga kjo organizatë e cila këtë e bënte me Misionin e saj në Kosovë të njohur me shkurtesën UNMIK. Misioni i Organizatës Kombeve të Bashkuara në Kosovë. UNMIK-u udhëhiqej nga Autoriteti i Përfaqësuesit Special të Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së .1 Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f. 2582 Kushtetuta e Kosovës - Neni 3 .Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f. 2914 Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f.292

4

Mirëpo, me kalimin e kohës, sipas Rezolutës 1244, UNMIK-u kishte për detyrë të i ndihmonte vendorët në krijimin e Institucioneve të Përkohshme Vetëqeverisëse të Kosovës (IPVQ), së pari u formua Këshillit Përkohshëm Administrativ-(KPA), në të cilin ishin të përfaqësuara të gjitha grupet politike dhe bashkësitë etnike që jetojnë në Kosovë në atë kohë. Në vitin 2001 nxirret Kornizën Kushtetuese të Kosovës, dokument i cili ishte miratuar me konsensus në mes të strukturave ndërkombëtare dhe UNMIK-ut në njërën anë dhe atyre vendore të KPA-së. Në bazë të Kornizës Kushtetuese fillojë ndërtimi i institucioneve vendore nën mbikëqyrjen ndërkombëtare. Ndërkombëtarët i njihnin të drejtat për krijimin e institucioneve vetëqeverisëse, si ato qendrore ashtu edhe lokale, përmes zgjedhjeve të lira dhe votës së lirë të qytetarëve për të dy nivelet e pushtetit.Gjatë kësaj kohe vendorët fitojnë të drejtën që të ketë Presidentin e Kosovës (me Kabinetin e Presidentit), Parlamentin e Kosovës (të përbërë nga 120 ulëse, 100 ulëse për deputetët e zgjedhur nga vota e lirë, ndërsa, pavarësisht nga rezultatet e zgjedhjeve dhe numrit të fituar të votave, 10 ulëse janë të rezervuara për deputet e minoritetit serb si dhe 10 të tjera të rezervuara për minoritetet tjera si turq, egjiptas, boshnjak, ashkali, rom etj.). Kryetari dhe Kryesia e Parlamentit, Komisionet dhe Grupet parlamentare), dhe Qeverinë e Kosovës, (Kryeministri, ministrat dhe zëvendës ministrat). Funksionarët e këtyre institucioneve janë zgjedhur me votën e lirë të kosovarëve si dhe, njëkohësisht, pranoheshin nga UNMIK-u5.

2.1. Kuvendi

Pozita dhe roli i Kuvendit të Kosovës gjatë kohës së pas luftës, ishte i përcaktuar me Kreun 9 të Kornizës Kushtetuese për vetëqeverisje të përkohshme në Kosovë. Sipas dispozitave kushtetuese, Kuvendi i Kosovës ishte institucioni më i lartë përfaqësues dhe ligjëvenës i vetëqeverisjes së përkohshme të Kosovës. Si i tillë, Kuvendi kishte disa përgjegjësi të caktuara nga UNMIK-u të cilat në shumicën e rasteve binin në pajtim me kuvendet lokale të Kosovës.Nga dita e shpalljes së Repulikës së Kosovës shtet i pavarur dhe sovran, Kuvendi i Kosovës ngrihet në nivel ndërkombëtar dhe merr të gjitha përgjegjësitë legjislative në territorin e Kosovës6.

5 . http://sq.wikipedia.org/wiki/Institucionet_e_Përkohëshme_Vetqeverisëse_të_Kosovës6 http://sq.wikipedia.org/wiki/Kuvendi_i_Kosovës

5

2.2. Kryetari i Kosovës

Kryetari i Kosovës është organ i veçantë që përfaqëson unitetin e popullit dhe garanton funksionimin demokratik të institucioneve të përkohshmë vetëqeverisjes. Kryetari Zgjedhet nga Kuvendi i Kosovës, me votim të fshehtë me një shumicë të kualifikuar prej 2/3 të deputetëve të Kuvendit. Nëse pas dy votimesh, nuk arrihet shumica prej 2/3, në votimin e tretë kryetari zgjedhet me shuicën e votave të të gjithë deputetëve të Kuvendit.Funksionet e Kryetarit të Kosovës janë mjat të reduktuara dhe të kufizuara me autoritetin e PSSP-së, i cili rezervon për vete funksionet reprezentative politike, të cilat në shtetet tjera janë tipike per shefin e shtetit7. 2.3. Qeveria

Qeveria është organ i pushtetit ekzekutiv që zbaton ligjet e miratuara nga Kuvendi brenda fushës së përgjegjësive të institucioneve të vetëqeverisjes së përkohshme. Si organ ekzekutiv qeveria merret me zbatimin e dretjëpërdrejt të ligjeve të Kuvendit dhe të politikës së përcaktuar na ai. Bazuar në paramin e ndarjes së pushteteve dhe modelit parlamentar të qeverisjes të përcaktuar në Kornizën Kushtetuese, qeveria në Kosovë, formohet dhe funksionon sipas modelit të qeverisë parlamentare. Kjo do të thotë se, kjo qeveri zgjedhet dhe mbikqyret nga kuvendi. Qeveria përbëhet nga Kryeministri dhe Ministra. Numri i ministrave caktohet me ligj të veçantë. Korniza Kushtetuese ka caktuar se në përbërjen e qeverisë, të paktën dy ministra janë gjithmonë nga komunitetet tjera përveç komunitetit që ka shumicën në kuvend. Kryeministri dhe ministrat zgjedhën nga kuvendi me shumicën e votave të deputetëve në Kuvend8. 3. Tranzicioni

Pas përmbysjes së ideologjisë komuniste, shumica e shteteve socialiste pësuan ndryshime të thella politike të cilat karakterizohen me demokratizimin e tyre dhe aplikin e parimeve të demokracisë parlamentare. Këto shtete pas viteve 90-ta braktisën sistemet e tyre moniste dhe aplikuan pluralizmin politik të bazuar në formimin e lirë të partive politike dhe në zgjedhjet shumëpartiake parlamentare9.

3.1. Raporti i Grupit Ndërkombëtarë të Krizave për Kosovën (17.02.2006)

7 Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f. 3078 Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f. 3089 Prof. Dr. Arsim Bajrami “Demokracia Parlamentare” Prishtinë, 2005 f. 308

6

Çështja kryesore në procesin e përcaktimit të statusit është krijimi i një Kosove që do të ketë gjasat më të mëdha për të pasur stabilitet dhe zhvillim. Ndonëse, teoretikisht, pajtimi mes Beogradit dhe Prishtinës mbeteti dëshirueshëm, vështirë se qeveria serbe do ta pranojë vullnetarisht ndonjë formë të pavarësisë, pa marrë parasysh se sa e kufizuar apo e kushtëzuar të jetë, kusht ky i nevojshëm për të pasur një zgjidhje që do të sjellë stabilitet afatgjatë. Bashkësia ndërkombëtare, e sidomos Emisari Special i OKB-së i angazhuar të udhëheqë procesin e statusit, Martti Ahtisaari, duhet të jenë gati ta imponojnë paketën e pavarësisë së Kosovës, pa marrë parasysh se nga ana diplomatike, mund të jetë i rëndë ky hap, shiquar në një afat të shkurtë, e jo të shpresojnë se do të zhduken dallimet në mes Prishtinës e Beogradit për një zgjidhje ambiguoze (të paqartë, me shume kuptimësi), apo me një zgjidhje tjetër ku elementetkryesore do të lihen për t’u sqaruar më vonë.Asnjë nga këto nuk e heq përgjegjësinë e shumicës shqiptare në Kosovë. Këta duhet të ofrojnë një paketë të drejtash për serbët e Kosovës dhe pakicat tjera në së paku tri sfera: përfaqësimin në institucionet qendrore, decentralizimin dhe trashëgiminë fetare e kulturore. Detajet e përfshirjes dhe përfaqësimit në institucionet kryesore qeverise, me aranzhmane për inkudrimin e vendeve amë gjegjëse në sferat siç janë kultura, arsimi e ndoshta edhe sfera tjera, duhet të negociohen jo vetëm me pakicën serbe në Kosovë por edhe me turqit, boshnjakët dhe të tjerët. Një marrëveshje për decentralizimin, që në instancën e parë, do të arrihet nga Ahtisaari dhe ekipi i tij,do të mund të implementohej më pas nën mbiqkyrjen ndërkombëtare në një afat trevjeçar, siç është bërë me Marrëveshjen e Ohrit në Maqedoni. Negociatorët e Prishtinës, poashtu, duhet që menjëherë të fillojnë negociatat e drejtpërdrejta me Kishën Ortodokse Serbe në Kosovë rreth një pakete me aranzhmane (mekanizma) përmbrojtjen e saj dhe pronës së saj. Vetëm kur kjo punë tëjetë kryer në terren, Grupi i Kontaktit duhet të tregojë gatishmërinë e vet që të ndëmarrë hapa të bashkërenduar,formal, drejt njohjes së pavarësisë së Kosovës10.

3.2. Standardet

Politika e standardeve, me 109 pikat vepruese, me gjashtë grupet punuese, me vlerësimet rresht-përrresht tremujorëshe, është mjet për ta inkurajuar dhe shtyrë Kosovën drejt qeverisjes funksionale dhe akomodimit ndër-etnik. Por, do të ishte gabim të besohet se kjo politikë mund të arrijë këtë. Programi nuk është mjaft i thellë, i detajizuar dhe efikas, sa të pengojë gërryerjen e institucioneve nga korrupsioni dhe

10 Kosova: Sfida e tranzicionit Raport për Evropë i Grupit të Krizave numër 170, 17 shkurt 2006

7

krimi i organizuar; ndërtimi i institucioneve kërkon më shumë se sa lyerja e numrave me ngjyra. Kapacitetet qeverisëse në nivelin qendror dhe në atë lokal mbeten të dobëta, sikur edhe lidhjet mes tyre dhe elektoratit. Poashtu, standardet nuk janë ilaç për mardhëniet në mes të shqiptarëve e serbëve në Kosovë, sidomos kur shumica e serbëve të Kosovës refuzojnë të angazhohen. Përparim real do të ketë vetëm atëherë kur edhe në terren do të ketë vullnet politik që të përvetësohet agjenda e vënë nga jashtë11.

3.3. Tranzicioni Ekonomik dhe Institucionet ekonomike në Kosovë

Tranzicioni bashkëkohor është transformim radikal dhe largëpamës i sistemit shoqëroro-ekonomik të ekonomisë së caktuar kombëtare. Në kuptimin më të gjerë, tranzicioni mund të definohet si kalim nga shoqëria post-etatiste me regjime autoritative në sistemin demokratik si dhe kalimi nga ekonomia e planit në atë të tregut12. Masat parësore që duhet të ndërmerren gjatë periudhës së tranzicionit

1. Masat e përshtatjes makroekonomike stabilizmit dhe liberalizimit – në këtë fazë duhet përpiluar programin stabilizues, pa të cilin program zakonisht nuk lejohet as ndihma e huaj financiare gjatë procesit të tranzicionit.

2. Koncipimi i sistemit të ri juridik dhe ekonomik – sistemi juridik dhe ekonomik i ish-shteteve socialiste ishte i projektuar dhe funksiononte në baza krejtësisht të tjera në krahasim me legjislacionin e ekonomive të tregut.3. Rivendosja e tregut – rivendosja e tregut integral është një

nga parakushtet parësore për suksesein e tranzicionit të ekonomisë.

4. Liberalizimi i rrjedhave të tregtisë së jashtme – zbatimi i modelit të ekonomisë së hapur të tregut.

5. Ndërtimi i rrjetit të sigurisë sociale – tranzicioni është proces në të cilin nuk mund të arrihet deri tek rezultatet edhe aq të shpejta.

6. Transforimimi pronësor dhe privatizimi – privatizimi dhet të jetë proces përcjellës i procesit të tranzicionit, por nga ana tjetër duhet theksuar se nuk ekziston model i përgjithshëm që do të garantoj sukses të plotë. Çdo model të mundshëm duhet analizuar në radhë të parë13.

11 Kosova: Sfida e tranzicionit Raport për Evropë i Grupit të Krizave numër 170, 17 shkurt 200612 Prof. Dr. Mejdi Bektashi dhe Mr. Nysret Gacaferri “Ekonomia” – Prishtinë, 200613 Prof. Dr. Mejdi Bektashi dhe Mr. Nysret Gacaferri “Ekonomia” – Prishtinë, 2006

8

Sipas disave, Kosova, që ishte pjesa më e pazhvilluar dhe më e varfër e Jugosllavisë, nuk do të mund të ketë ekonomi të qëndrueshme si shtet i pavarur. Por, alternativa tjera nuk ka. Natyrisht, janë shumë faktorë që e pengojnë Kosovën, përfshirë këtu edhe indiferencën e menaxhmentit ekonomik të UNMIK-ut dhe mungesën e “personalitetit” legal ndërkombëtar14. Megjithatë, pengesa më e madhe për zhvillimin ekonomik, mund të dalë të jetë standardi i ulët në arsim dhe izolimi gjeografik. Numri i madh i të rinjëve mund të jetë përparësi por vetëm nëse këta kanë arsim të mirë, ndërsa këtu kjo mungon. Të diplomuarit në Universitetine Prishtinës, nuk janë të përgatitur mirë për punësim dhe nuk janë të kalibrit të duhur për të udhëhequr me institucionet shtetërore15. Nuk ka integrim të studentëve shqiptarë e serbë: ekzistojnë dy sisteme paralele. Inovacionet afariste dhe tregu i brendshëm do të mbeten të shkreta nëse nuk do të përmirësohet arsimi. “Ne kemi nevojë për një sistem arsimor që do të krijojë edhe punëdhënës, jo vetëm punëtorë”, thotë një përfaqësues i Bankës Botërore16.

3.4. Tranzicioni dhe Organet e Sigurisë (Policia)

Edhe pse UNMIK-u mban të rezervuara përgjegjësitë për policinë dhe drejtësinë, në dhjetor 2005, krijoi bërthamat e ministrive të reja, atë të drejtësisë dhe të punëve të brenshme të cilave gradualisht do t’ua delegojë përgjegjësitë. Shërbimi Policor i Kosovës, i ri në moshë, me 7.400 oficerë të trajnuar nga Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSBE) ka marrë mbi vete të gjitha detyrat e rëndomta nga duart e Policisë së UNMIKut që tani ka 2.000 policë, e cila po zvogëlohet gradualisht. Të gjitha stacionet rajonale, përveç në Mitrovicë, dhe të gjitha stacionet nëpër komuna janë vënë nën kontrollin e SHPK-së, ndërsa komisioneri i policë sëUNMIK-ut është duke u përgatitur që para mesit të vitit 2006 të emërojë një oficer të lartë të SHPK-së që do të marrë kontrollin operacional, e që do t’i raportoj atij dhe ministrit të ri të brendshëmSHPK-ja bën punë të mirë në kryerjen e detyrave themelore policore dhe mund të jetë forca policore më pak e korruptuar në rajon. Megjithatë, ajo pëson nga niveli i ultë i arsimit dhe mungesa e përvojës. Mungojnë aftësitë profesionale që kërkojnë një dekadë apo më tepër përvojë në detyrë. Femrat përbëjnë 15 për qind të SHPK-së e poashtu edhe jo-shqiptarët (dy të tretat e tyre serbë) përbëjnë 15 për qind të forcës. Oficerët nga komunitet që janë pakica në komuna, tani po dërgohen të shërbejnë në të gjitha stacionet policore komunale.

14 Kosova: Sfida e tranzicionit Raport për Evropë i Grupit të Krizave numër 170, 17 shkurt 2006

15 Kosova: Sfida e tranzicionit Raport për Evropë i Grupit të Krizave numër 170, 17 shkurt 2006

16 Intervistë e Grupit të Krizave me Kanthan Shankar, Prishtinë, 20 dhjetor 2005

9

Transferimi i policisë në kontrollin kryesisht shqiptar do të jetë sfidë edhe në kuptim të ruajtjes së standardeve dhe integritetit si dhe të mbajtjes së oficerëve serbë të shërbejnë në kuadër të kësaj force17.

Kreu IIRaporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian

mbi gjendjen aktuale në Kosovë (14.10.2009)

1.Kriteret Politike

Ky seksion shqyrton progresin e Kosovës drejt arritjes së kritereve politike të Kopenhagës, të cilat kërkojnë stabilitet të institucioneve për të garantuar demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut si dhe respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave të minoriteteve. Ai po ashtu monitoron bashkëpunimin regjional, marrëdhëniet e mira me vendet në zgjerim si dhe vendet anëtare dhe respektimin e obligimeve ndërkombëtare, siç është bashkëpunimi me Tribunalin Ndërkombëtar për Krime për ish Jugosllavinë18.

1.1. Demokracia dhe Sundimi i Ligjit

Kushtetuta

Kushtetuta e Kosovës është në përputhje me Standardet Evropiane, të cilat kërkojnëstabilitet institucional duke garantuar demokracinë, sundimin e ligjit, të drejtat e njeriut dhe respektimin dhe mbrojtjen e minoriteteve. Sigurimi i plotë për respektimin e sundimit të ligjit, të drejtat e njeriut dhe mbrojtja e minoriteteve janë prioritete kyçe të Partneritetit Evropian të datës 18 shkurt 200819.

Parlamenti

Plani vjetor i punës së Kuvendit për vitin 2009 është miratuar dhe është në përputhje me strategjinë legjislative të qeverisë. Gjate periudhës raportuese kuvendi ka zhvilluarpërgjegjësitë ex ante për sa i përket buxhetit. Ka intervenuar për të ruajtur fondet e17 Kosova: Sfida e tranzicionit Raport për Evropë i Grupit të Krizave numër 170, 17 shkurt 200618 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.200919 Vendim i Këshillit Europian 2008/213 KE

10

alokuara për institucionet, si dhe ka rishikuar raportet për shpenzimet e tyre ex post.

Ndërveprimi në mes kuvendit dhe shoqërisë civile është përmirësuar. Kuvendi kaemëruar Ombudsmanin në qershor 2009. Megjithatë dialogu në mes kuvendit dheshoqërisë civile nuk është zhvilluar sa duhet. Në përgjithësi kuvendi ka shënuar progres në një numër fushash, veçanërisht sa i përket renditjes së procedurave të punës. Duhen përforcuar kapacitetet për të shqyrtuar draft legjislacionin dhe për të monitoruar implementimin pas miratimit. Mbikëqyrja parlamentare e qeverisë duhet të rritet20.

Qeveria

Strukturat kryesore të qeverisë janë themeluar dhe funksionojnë në përputhje me dispozitat kushtetuese relevante. Shumica e pozitave të larta janë plotësuar me emërimin e zëvendësministrave Tregti, Punë të Jashtme dhe Forcës së Sigurisë së Kosovës. Stabiliteti politik është mbajtur. Qeveria ka konsoliduar kapacitetet e saj duke themeluar Ministrinë për Forcën e Sigurisë së Kosovës, Këshillin e Sigurisë së Kosovës si dhe Agjencinë e Inteligjencës së Kosovës.. Megjithatë mbikëqyrja demokratike e sektorit të sigurisë së Kosovës duhet forcuar më tej. Në janar qeveria ka paraqitur para kuvendit raportin e saj vjetor. Janë adoptuar ligji mbi Shërbimin e Jashtëm si dhe ligji mbi Shërbimet Konsullore të Misioneve Diplomatike dhe Konsullore. Në maj qeveria ka organizuar forumin e nivelit të lartë në marrjen e shënimeve mbi progresin e bërë që nga Konferenca e Donatorëve për Kosovën nga qershori 2008, si dhe në informimin e donatorëve mbi implementimin e reformave.

Në përgjithësi strukturat e qeverisë të themeluara rishtazi funksionojnë dhe stabilitetipolitik është ruajtur. Progres i limituar është arritur sa i përket adoptimit tëlegjislacionit dhe ndërtimit të kapaciteteve. Ka pasur progres në reformën e qeverisë lokale. Implementimi efektiv i decentralizimit në të mire të të gjitha komuniteteve mbetet sfida kryesore. Koordinimi ndërministror ka nevojë për forcim të mëtutjeshëm. Ndërhyrjet politike në emërime të larta mbeten çështje shqetësuese21.

Sistemi Gjyqësor

20 . Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.200921 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

11

Ligji mbi Gjykatën Kushtetuese është miratuar. Gjashtë gjyqtarët kosovarë, përfshirë dy përfaqësues nga komunitetet, janë emëruar në maj nga kuvendi i Kosovës dhe janëaprovuar në qershor nga Presidenti i Kosovës. Përfaqësuesi Civil Ndërkombëtar po ashtu ka emëruar tre gjyqtarë në qershor. Megjithatë, Kosova ende duhet të miratojë pakon e katër ligjeve reformuese: mbi Gjykatat, mbi Këshillin Gjyqësor të Kosovës, mbi Prokurorinë dhe Këshillin Prokurorial.

Në tërësi Kosova është në një fazë të hershme në adresimin e prioriteteve në fushën edrejtësisë. Sistemi i drejtësisë mbetet i dobët, i cenueshëm nga intervenimi politik dhejoefikas. Ka një numër të madh të rasteve të pazgjidhura. Problemet strukturore tëshërbimeve të prokurorive të Kosovës duhet të adresohen. KGJK nuk funksionon meefikasitet. Gjyqësori i Kosovës është ende në nevojë të reformave të mëdha dhe qeveria duhet të sigurojë pjesëmarrjen e komunitetit serb të Kosovës në këtë proces. Serbët e Kosovës gjithashtu duhet të marrin hapa proaktivë dhe konstruktivë në lidhje me këtë.Sigurimi i respektimit të plotë të sundimit të ligjit është prioritet kyç i partneritetitevropian22.

1.2. Të drejtat e Njeriut dhe Mbrojtja e pakicave

Bashkëpunimi i Kosovës me mekanizmat e të drejtave të njeriut është i kufizuar pasi që Kosova nuk është pjesëtare e OKB ose e Këshillit të Evropës. Si pasojë, qytetarët eKosovës nuk e kanë mundësinë e padisë në Gjykatën Evropiane për të Drejtat e Njeriut ndaj institucioneve të Kosovës. Sa i përket promovimit të forcimit të të drejtave të njeriut, në dhjetor 2008 qeveria ka aprovuar strategjinë dhe planin e veprimit për të drejtat e njeriut për periudhën 2009-2010.Sidoqoftë, mekanizmat për implementimin e tyre ende nuk ekzistojnë. Disa njësikomunale për të drejta të njeriut nuk janë funksionale, sidomos në komunat me shumicë serbe, që refuzojnë të bashkëpunojnë me nivelin qendror. Ombudspersoni ka një mbikëqyrje të kufizuar sa i përket strukturave paralele serbe. Njësitë për të drejtat e njeriut në nivelin qendror (p.sh. MD, MAP) të mandatuara për implementimin erekomandimeve të Ombudspersonit nuk janë plotësisht operacionale.Në tërësi, ka pasur pak progres në këtë fushë, sidomos në miratimin e strategjisë për të22 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

12

drejtat e njeriut dhe planit të veprimit. Sidoqoftë, korniza institucionale për respektimin e normave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut në Kosovë duhet të forcohet në mënyrë domethënëse. Sigurimi i respektit të plotë për të drejtat e njeriut është prioritet kyç në partneritetin evropian23.

2. Kriteret Ekonomike

Komisioni Evropian i është qasur analizës së Zhvillimit Ekonomik të Kosovës duke ipërdorur konkluzionet e Këshillit Evropian të Kopenhagës të qershorit të vitit 1993, të cilat thonë, “anëtarësimi në Bashkim Evropian kërkon një ekonomi funksionale dhe të orientuar nga tregu, e aftë për t’u ballafaquar me kapacitetet konkurruese dhe me forcat e tregut në Kuadër të Bashkimit Evropian24.

2.1. Ekzistimi i një ekonomie funksionale të orientuar në treg

Bazat e Politikave Ekonomike

Qeveria e Kosovës ke aprovuar Kornizën Afatmesme të Shpenzimeve (KASH) të katërt me radhe e cila mbulon periudhën kohore prej 2010 -2012. Sidoqoftë, ky dokument nuk është përdorur si dokument për planifikimin e politikave. Kursi i paraqitur në KASH për balancimin fiskal dhe atij të jashtëm duket të jetë i vështire për tu mbajtur dhe së në të njëjtën kohë Letra e Bardhë lidhur me politikat sociale nuk është përfshirë fare edhe përkundër premtimit të marrë nga autoritetet me 2008 në Konferencën Ndërkombëtare të Donatorëve. Në përgjithësi, ligjet e reja të cilat nuk ndërlidhen me KASH apo me ndonjë dokument tjetër kornize afatmesëm, vazhdohet të pranohen në qeveri. Sundimi i dobët iligjit vazhdon që të mbetet pengesë kryesore për zhvillimin socio-ekonomik25.Stabiliteti Makroekonomik

Rritja reale e BPV në vitin 2008 ka qene 5.4% krahasuar me 5.0% sa ishte vitin 2007.Ndryshe nga viti 2007 ku dinamizmi i sektorit privat ishte burim kryesor i zhvillimitekonomik, aktivitetet ekonomike në vitin 2008 dhe në gjysmën e parë të vitit 2009 janëudhëhequr në masë të madhe me rritjen e shpenzimit të kapitalit publik. Rritja vjetore nëkonsumin privat qëndroi në 11.3%, e konsumit publik në 3%, përderisa investimetpublike u rritën për 194%, investimet e sektorit privat kanë pësuar rënie prej 10.2%. Kjoe fundit ka ndodhur për shkak të rënies së Investimeve të Huaja Direkte (IHD) si dhe të

23 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.200924 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.200925 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

13

ngecjes të procesit të privatizimit. Si pasojë e krizës globale ekonomike që nga fundi ivitit 2008, eksportet kane filluar që të pakësohen. Qasja e kufizuar e Kosovës nëEkonominë Globale si dhe sektori financiar i qëndrueshëm i cili ka përcjellë strategjitëkonservative, ka ndikuar që të shmanget përkohësisht ndikimi i krizës globale. Për mëtepër, dobësia e sistemit statistikor nuk lejon një vlerësim me të përgjithshëm të situatësekonomike në Kosovë26.

Sundimi i Ligjit

Nevoja e forcimit të kuadrit ligjor është një prioritet kyç në partneritet Evropian 2008,sistemi ligjor i Kosovës ka një përzierje komplekse e akteve të ndryshme ligjore tëprodhuara nga administrata jugosllave para vitit 1999, dhe duke pasuar nga UNMIK-u dhe Qeveria e Kosovës që atëherë, ku kjo situate ka shkaktuar paqartësi. Si rregullkryesore, legjislacioni pas 1999 ka qenë shumë përkrahës i ekonomisë së lire të tregut.Sistemi ligjor ka vazhduar që të shfaqë një afrueshmëri dhe efikasitet të dobët, dhe disazona nuk janë të mbuluara nga gjykatat përkatëse. Si pasojë, metodat informale tëzbatimit të kontratës vazhdojnë të jenë të përhapura. Sektor i madh informal ështëmbushur nga dobësitë e taksave dhe politikat e shpenzimeve, si dhe në zbatimin e ligjit,duke përfshirë luftën kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar. Sektori informalmbetet një sfidë e rëndësishme, meqë ai zvogëlon bazën tatimore dhe efikasitetin epolitikave ekonomike.

Në përgjithësi, sundimi i dobët i ligjit dhe pasiguria mbi të drejtat e pronësisë mbetenpengesë e madhe për zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik. Zbatimi i vështirë dhe ikushtueshëm i kontratave ligjore ka penguar qasjen në financa dhe vazhdon të pengojëseriozisht mjedisin e biznesit27.

2.2. Punësimi dhe Politikat Sociale

Në Kosovë nuk ka ligj të punës dhe nuk ka gjykata të specializuara për çështjet e punës. Legjislacioni në fushën e shëndetit dhe sigurisë në punë është jo adekuat. Inspektorati i Punës ka kapacitete të kufizuara për të implementuar Ligjin mbi Sigurinë, Shëndetin në Punë dhe Ambientin e Punës. Inspektorati i punës nuk ka bazë të të dhënave për kontrollimin shëndetësor të të punësuarve apo për numrin e të punësuarve në sektorin privat. Nuk të dhëna statistikore për numrin e gjobave të shqiptuara nga Inspektorati; ndodhë shpesh që gjobat të mos paguhen. Mungesa e pajisjeve teknike pengon punën e Inspektoratit të punës.Është bërë progres minimal në fushën e dialogut social. 35 sindikata sektoriale dhe 5

26 . Enti Statistikor i Kosovës (ESK) ka publikuar të dhënat nominale të BPV për vitin 2004-2007, duketheksuar në të njëjtën kohe numrin dhe kualitetin jo të mjaftueshëm të hulumtimeve ekzistuese të cilat dotë mundësonin implementimin e suksesshëm të kontabilitetit kombëtare bazuar në standardeve ESA 9527 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

14

shoqata janë të regjistruara në Kosovë. Këshilli Trepalësh Konsultativ është ri emëruar si Këshilli Ekonomiko Social dhe ka realizuar takimin e parë në korrik. Roli i partnerëve social në vendimmarrje është i limituar. Kontrata Kolektive e cila është nënshkruar në vitin 2004 për pagat minimale, ende nuk është duke u implementuar. Ligji për sindikatat është miratuar në Gusht; nuk ka ligj për grevat. Punonjësit shëndetësor, punonjësit gjyqësor dhe punonjësit në Korporatën Energjetike të Kosovës kanë hyrë në grevë gjatë periudhës raportuese. Gjithashtu është mbajtur edhe një grevë e organizuar nga Bashkimi i Sindikatave të Pavarura të Kosovës.Në fushën e përfshirjes sociale, Kosova ka miratuar një plan veprimi për personat meaftësi të kufizuara në muajin prill. Ministria e Shëndetësisë dhe Ministria e Punës dheMirëqenies Sociale kanë ofruar shërbime të përkujdesjes shtëpiake për persona të prekur nga çrregullimet mendore dhe psikiatrike. Nën autoritetin e Ministrisë së Shëndetësisë janë hapur nëntë shtëpi të komunitetit për shëndet mendor dhe shtatë shtëpi rezidente. Në shtator të këtij viti, Kosova ka filluar një fushatë promovuese për përfshirjen e personave me aftësi të kufizuara. Megjithatë, rehabilitimi i personave me aftësi të kufizuara fizike vazhdon të menaxhohet vetëm nga OJQ-të. Ka mungesë të objekteve rehabilituese. Mos pasja qasje në ndërtesat dhe shërbimet publike për personat me aftësi të kufizuara është një çështje me të vërtetë shqetësuese28.

2.3. Politikat Sektoriale

Industria dhe NVM-të

Progres i kufizuar është arritur në fushën e Industrisë dhe NVM-ve. Në prill, Parlamenti ka adoptuar Ligjin për Zonat Ekonomike, që ka për qëllim stimulimin e zhvillimit të sektorit privat me theks të veçantë në zhvillimin e NVM-ve. Ai udhëheq themelimin, operacionalizimin dhe mbikëqyrjen e zonave ekonomike.Sa i përket mjedisit biznesor, one-stop-shop dhe regjistrimi on-line dhe shërbimet elicencim të ofruara nga Agjensioni për Regjistrimin e Bizneseve akoma nuk janë tërësisht funksionale. 25 kompani, duke përfshirë katër kompani ndërkombëtare, kanë aplikuar për prona në parkun e biznesit në Drenas. Puna rreth infrastrukturës së këtij projekti pothuajse ka përfunduar29.

Bujqësia dhe peshkataria

28 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.200929 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

15

Ligji për bujqësi dhe zhvillim rural që adoptuar në korrik. Ai siguron një kornizë përpraktikat e zhvillimit rural dhe bujqësor në Kosovë dhe krijon bazën ligjore përazhurnimin e planit për zhvillim rural dhe bujqësor për periudhën 2009-2013 dhe planit shoqërues të veprimit. Ministria e Bujqësisë, Pylltarisë dhe Zhvillimit Rural i kapërshpejtuar përpjekjet e saj për reforma në fushat sikurse konsolidimi dhe rehabilitimi i tokës bujqësore, përmirësimi i menaxhimit të burimeve natyrore në zonat rurale, rritja e konkurrencës dhe diversifikimit të fermave dhe rritja e cilësisë së ushqimit. Këto përpjekje janë mbështetur nga një rritje prej 40% në shpenzimet qeveritare për sektorin e bujqësisë në 2009-ën krahasuar me 2008-ën. Po ashtu është planifikuar një sistem i granteve, kryesisht për të mbështetur masat strukturore reformuese më tepër sesa për të ofruar pagesa direkte për prodhimin30.

3. Drejtësia, Liria dhe Siguria3.1. Policia

Kosova ka bërë progres të pjesërishëm sa i përket fushës së policisë. Është vendosurkorniza bazike legjislative. Policia e Kosovës ka menaxhuar shumë mirë funksionet embajtjes së rendit publik. Policia ka vazhduar në zbatimin e planit të saj strategjik 2008-2010. policia gjithashtu ka ngritur infrastrukturën e komunikimit. Ministria e Punëve të Brendshme ka formuar këshillat komunale për sigurinë e komuniteteve për fuqizuar raportet ndërmjet policisë, autoriteteve komunale dhe komuniteteve lokale. Shumica e zyrtarëve të policisë nga ana e komunitetit serb të Kosovës në jug të lumit Ibër, që kanë lënë shërbimin pas deklarimit të pavarësisë, u janë kthyer punës në stacionet e tyre. Në shtator, Kosova ka miratuar Ligjin mbi armët. Ligji është në harmoni me legjislacionin përkatës të BE-së dhe përfshinë dispozitat e duhura ndëshkuese. Në janar të vitit 2009, Ministria e punëve të brendshme ka një numër të udhëzimeve administrative lidhur me armët e vogla.Në janar, policia krijoi në njësi të përzier në Mitrovicën veriore, më përbërje të 2530 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

16

zyrtarëve të policisë (serbë, shqiptarë dhe boshnjakë të Kosovës). Policia ka mandatpatrullues dhe hetues. Aktivitetet e njësisë kanë rezultuar me reduktimin e krimit në zonat e mbuluar. Në Mitrovicën veriore, katër stacione policore nuk i raportojnë drejtpërdrejt Prishtinës, që kufizon efektivitetin e luftimit të krimit të organizuar dhe ndërmarrjen e operacioneve sekrete në këtë zonë. Sidoqoftë, kjo është adresuar dhe me caktimin e zyrtarëve të lartë policorë të komunitetit serb në strukturat rajonale komanduese në Mitrovicë bashkëpunimi është përmirësuar. Në qershor, shumica e zyrtarëve policorë të komunitetit serb poshtë lumit Ibër, të cilët kanë lëshuar shërbimin pas shpalljes së pavarësisë, janë kthyer në stacionet e tyre dhe në punë dhe punojnë nën zinxhirin e zakonshëm komandues.

Në përgjithësi, Kosova ka iniciuar proceset rreth adresimit të prioriteteve në këtë fushë. Përshkrimet e punës për menaxhmentin e lartë duhet të finalizohen urgjentisht dhe stafi përkatës të rekrutohet. Kapacitetet hetuese duhet të përforcohen dhe policia e inteligjencës të prezantohen dhe të zbatohet dhe mbrojtja e evidencave të adresohet.EULEX-it duhet t’i lejohet qasje në të gjitha bazat e të dhënave relevante31.

Kreu IIIKOSOVA DHE INTEGRIMI I SAJ NË BASHKIMIN

EVROPIAN1.Në Komunikatën e vet të fundit për Parlamentin dhe Këshillin Evropian, Komisioni iKomuniteteve Evropiane në mënyrë eksplicite ka deklaruar se “Kosova, sikurse pjesatjetër e Ballkanit Perëndimor ka një perspektivë të qartë dhe të prekshme të BE-së”.1Objektivi i fundit i një perspektive të tillë të BE-së, me siguri do të ishte anëtarësimi iKosovës në Bashkimin Evropian. Për një anëtarësim të tillë duhet të kalohet pragu ipërcaktuar në nenin 49 dhe 6 të Traktatit të Bashkimit Evropian, përkatësisht, Kosova31 Raporti i Progresit nga Komisioni i Komunitetit Europian për Kosovën, 14.10.2009

17

duhet të jetë shtet evropian i cili respekton parimet e përcaktuara në nenin 6(1). Në bazëtë nenit 6(1) të Traktatit të Bashkimit Evropian, parimet fundamentale mbi të cilat është themeluar Bashkimi Evropian dhe të cilat duhet t’i respektoj çdo anëtar i ri, përfshijnë në mes tjerash edhe parimin e sundimit të ligjit32.Parimi i sundimit të ligjit rideklarohet edhe në të ashtuquajturat “Kritere tëKopenhagës” të vitit 1993, të cilat duhet t’i plotësoj çdo shtet kandidat, si kusht përanëtarësim në Bashkimin Evropian. 2 Mirëpo, Traktati i Bashkimit Evropian nukpërkufizon se çfarë nënkuptohet me parimin e sundimit të ligjit. Në të vërtetë, ky parim, si një prej parimeve fundamentale të së Drejtës publike evropiane, ka një numër kuptimesh dhe përfundimesh të ndryshme. Megjithatë, përmbajtja e këtij parimi mund të nxirret përmes një analize krahasuese të kushtetutave të shteteve anëtare të Bashkimit Evropian dhe jurisprudencës së Gjykatës Evropiane të Drejtësisë.

1.1. Sundimi i LigjitSundimi i ligjit, ose “Rechtsstaat” ose “Etat de Droit” si ekuivalentë nga e Drejtakushtetuese gjermane dhe franceze, kanë kuptimin e përgjithshëm se, duhet të ekzistoj njëqeveri e ligjit dhe jo e njerëzve.3 Pikë së pari, kjo do të thotë se gjithçka duhet të bëhetsipas ligjit, përkatësisht, çdo autoritet publik, i cili kryen ndonjë veprim, që përndryshedo të ishte i gabuar ose që do të shkelte të drejtat e dikujt, duhet të jetë në gjendje që tëarsyetoj veprimet e veta si të autorizuara sipas ligjit (parimi i ligjshmërisë) 4. Konstatimi idytë i parimit të sundimit të ligjit është se autoriteti publik duhet të udhëhiqet brendakornizës së rregullave dhe parimeve, të cilat kufizojnë pushtetin e lirisë së veprimit(diskrecionit), me qëllim të parandalimit të shpërdorimit të një pushteti të tillë.5Asnjë autoritet publik nuk mund të funksionoj pa ndonjë shkallë të lirisë së pushtetit të veprimit, mirëpo një pushtet i tillë duhet të ushtrohet brenda kufijve të ligjit dhe duhett’i nënshtrohet shqyrtimit të pavarur gjyqësor33.Kjo shpie deri te konstatimi i parimit të sundimit të ligjit, që domethënë se, përmospajtimet lidhur me ligjshmërinë e veprimeve të autoriteteve publike duhet të vendosingjykatësit, të cilët janë të pavarur nga ekzekutivi.6 Për më tepër, parimi i sundimit të ligjitkërkon që autoritetet publike të mos kenë privilegje të panevojshme ose që për ta në ligjine zakonshëm të ketë përjashtime, por që të gjitha autoritetet publike duhet t’i nënshtrohentë gjitha obligimeve dhe përgjegjësive ligjore normale, të cilat nuk janë në mospërputhjeme funksionet e tyre qeveritare.7 Në fushën e së drejtës penale, sundimi i

18

ligjit kërkon që askush të mos ndëshkohet, përveç rasteve të krimeve që janë të përcaktuara me ligj, të drejtat nuk duhet të shkelen përmes legjislacionit të së kaluarës dhe qasja në drejtësi nuk duhet të jetë tepër e ngadalshme ose tepër e shtrenjtë.Një sistem i kontrollimeve dhe i balancimeve përmes ndarjes së kompetencavendërmjet legjislativit, ekzekutivit dhe gjyqësorit, si një mekanizëm për parandalimin ekeqpërdorimit të autoritetit publik, gjithashtu përbën një pjesë esenciale të sundimit të ligjit. Siguria juridike, respekti për pritjet legjitime, të drejtat fundamentale dhe parimi I proporcionalitetit, mos diskriminimi dhe transparenca janë elemente të tjera të parimit të sundimit të ligjit, të njohura në mënyrë të qartë nga Gjykata Evropiane e Drejtësisë, si pjesë e parimeve të përgjithshme të së Drejtës së Komuniteteve Evropiane34.Të gjitha këto elemente të sundimit të ligjit duhet të manifestohen në ndonjë mënyrënë legjislacionin kombëtar dhe kornizën institucionale, si një ligj në veprim dhe jo thjesht si një ligj që ekziston vetëm në letër35.Për shkak të natyrës së përgjithshme dhe përkundër disa rafinimeve të paraqitura mëlart, të cilat lejojnë interpretime të ndryshme lidhur me fushën dhe shkallën e veprimit,parimi i sundimit të ligjit deri në një masë ende mbetet i paqartë. I përket Gjykatës Kushtetuese në nivel kombëtar që të përcaktoj nëse dhe deri në çfarë mase ky parim merret parasysh dhe realizohet sa duhet. Në rastin e pranimit në Bashkimin Evropian, u përket edhe institucioneve relevante të BE-së që të përcaktojnë nëse një shtet kandidat I plotëson të gjitha kërkesat lidhur me sundimin e ligjit, siç është e përcaktuar në nenin 49 dhe 6(1) të Traktatit të Bashkimit Evropian36.

32 Komisioni i Komuniteteve Evropiane: Komunikatë e komisionit për Parlamentin Evropian dhe Këshillin – Ballkani Perëndimor: Përmirësimi i Perspektivës Evropiane, datë 5 mars 2008 (COM(2008) 127 final), f. 7.33 Shtetet kandidate duhet të kenë institucione “stabile të cilat garantojnë demokraci, sundim të ligjit , të drejta të njeriut dhe respektim dhe mbrojtje të pakicave”. 34 Karl Doehring: Allgemeine Staatslehre, Heidelberg: 2000, p. 170, with reference to US Supreme Court, Marbury v. Madison, 1 Cranch 137, 2 L.Ed. 60 (1803).35 William Wade/ Christopher Forsyth: Administrative Law, Oxford: 2004, p. 20.36 William Wade/ Christopher Forsyth, pp. 20-21.

1.2. Sundimi i Ligjit për Integrim në BE dhe Zhvillim Ekonomik

19

Për sa i përket rrugës së Kosovës drejt integrimit në BE, Partneriteti Evropianndërmjet Bashkimit Evropian dhe Kosovës i themeluar në bazë të Rregullores së Këshillit(EC) No. 533/2004, datë 22 mars 2004 dhe Vendimi pasues i Këshillit i datës 30 janar 2006 (2006/56/EC) siguron orientimet dhe veprimin që duhet të ndërmerret nga Kosova lidhur me sundimin ne ligjit, në mënyrë që të ndihmohet integrimi i Kosovës në BE brenda kornizës së Procesit të Stabilizim-Asocimit37. Si prioritet kyç, Kosova duhet të respektoj plotësisht sundimin e ligjit dhe të ndjek një politikë të zero tolerancës kundër korrupsionit, krimit të organizuar dhe krimit financiar. Prioritetet kyçe sipas Partneritetit Evropian përkitazi me sundimin e ligjit janë obligim i Kosovës që :• Të siguroj gjykata efektive dhe të paanshme, të lira nga ndikimet politike;• Të zvogëloj numrin e lëndëve të grumbulluara të seancave gjyqësore dhe tësiguroj zbatimin e vendimeve të gjykatave civile;• Të zhvilloj më tej arsimimin dhe trajnimin ligjor;• Të luftoj zaptimin e jashtëligjshëm, përdorimin dhe ndërtimin e objekteve;• Të fuqizoj Prokurorinë publike38.

Këto prioritete tashmë tregojnë se ku qëndrojnë problemet kyçe në rrafshin e sundimit të ligjit. Mirëpo, sundimi i ligjit nuk kufizohet vetëm në sektorin e gjyqësorit. Ai shtrihet edhe në ligjvënie dhe në administratë publike, në veçanti kur është e domosdoshme të sigurohet respektim i plotë i parimeve të ligjshmërisë, transparencës dhe përgjegjësisë. Fakti se Propozimi për një Zgjidhje Gjithëpërfshirëse të Statusit Politik të Kosovës dhe Veprimi i Përbashkët 2008/124/CFSP mbi themelimin e EULEX-it, parashohin një prezencë të fuqishme evropiane në fushën e drejtësisë, polici dhe dogana (i ashtuquajturi sundim i zgjeruar i ligjit, meqë përfshinë edhe doganat) tregon se Kosova perceptohet të jetë ende shumë larg nga një standard i pranueshëm i sundimit të ligjit. Përcaktimi për sundim të ligjit nuk është me relevancë vetëm për të ardhmen e Kosovës në Bashkimin Evropian. Sipas Bankës Botërore:“…sundimi i ligjit në Kosovë dëmtohet nga dobësitë serioze, duke përfshirë këtu edheshumëllojshmërinë e burimeve të ligjit, të cilat kanë ndikim jo të favorshëm në mbrojtjene të drejtave pronësore… Sistemi gjyqësor ka burime të mangëta, është nën presion përt’u marrë me lëndët ekzistuese dhe prandaj nuk është në gjendje që të administroj medrejtësinë në mënyrë efikase.”39

Pasiguria lidhur me ligjin në fuqi, mungesa e zbatimit të kontratave, titujt e paqartë të

20

pronave dhe sistemi i dobët gjyqësor, sigurisht që nuk janë aq të qëndrueshme sa për të tërhequr kapitalin privat dhe mbështetjen e ndërmarrësisë, që janë instrumente tëdomosdoshme të zhvillimit ekonomik. Një regjistër jo i përshtatshëm për të drejtatpronësore i kombinuar me një sistem të pazhvilluar të të drejtave pronësore private nuk mundëson zhvillimin e letrave me vlerë. Pa një adresim adekuat të letrave me vlerë, asnjë bankë nuk do të dëshironte që të vazhdoj kredinë me një kamatë të arsyeshme dhe kurs të maturimit, ndërsa një kredi e tillë do të ishte e nevojshme për nxitje të zhvillimit ekonomik40.

Pa një sistem efektiv të gjykatave, i cili zbaton obligime kontraktuale, nëse është enevojshme edhe me përkrahjen e policisë, Korporata Energjetike e Kosovës kurrë nuk do të jetë në gjendje që të rris shkallën e inkasimit, në mënyrë që të ketë mjete financiare për ndërmarrjen e investimeve për mirëmbajtjen dhe përmirësimin e infrastrukturës së veprimtarisë së vet. Problemet e KEK-ut janë simptomatikë e problemeve të bizneseve të Kosovës dhe të komunitetit investues.

Mungesa e një sistemi juridik efektiv paraqet pengesën kryesore për investim dhezhvillim ekonomik. Ndërsa, pa një zhvillim ekonomik, jo vetëm që paraqitet rreziku ishtuar për jostabilitet social e politik, por ai është edhe një nga Kriteret kyçe tëKopenhagës për pranim në Bashkimin Evropian, i cili nuk mund të përmbushet(përkatësisht, ekonomia e tregut funksional, si dhe mundësia për t’u përballur mepresionin e konkurrencës dhe veprimin e forcave të tregut brenda BE-së). Qeveria është zotuar për një përkushtim të pakushtëzuar të sigurimit dhe të respektimit të plotë të sundimit të ligjit.11 Mirëpo, të arriturat e Qeverisë së Kosovës do të mund të maten me vepra të saj, e jo me fjalë.

1.2. Procesi i integrimit dhe instrumentet e përdorur

BE-ja është një organizatë dinamike e cila ka kaluar shpesh në procese transformimidhe reformimi institucional dhe ligjor. Krahas këtyre proceseve të cilat kanë mundësuar dimensionin e gjerë që ka marrë sot BE-ja, kjo e fundit është zgjeruar vazhdimisht me anëtarë të rinj. Sot ai përbehet nga 27 shtete anëtare, ndërkohë që në pritje për t’u bërë pjesë e tij janë vendet e Ballkanit Perëndimor (shih tabelën 1).

21

Tabela 1- Stadi i integrimit të vendeve të PSA-së 41.

Përditësuar deri më prill 2007.STM-it janë mekanizmat për të matur progresin e PSA-së, konkretisht asistencë financiare,këshillime për politikat, monitorim i standardeve dhe i liberalizimit të tregtisë

Statusi1. Kroacia Vend kandidat MSA-ja në fuqi

2. Maqedonia Vend kandidat MSA-ja në fuqi3. Shqipëria Kandidat potencial MSA-ja, nënshkruar

4. Serbia Kandidat potencial MSA-ja në negociata5.Bosnja &Hercegovina

Kandidat potencial MSA-ja në negociata

6.Mali i Zi Kandidat potencial ., MSA-ja e nënshkruar7.Kosova . Kandidat potencial PSA-ja STMit37 Ibidem.38 Ibidem, p. 23.39 Ibidem, p. 24.40 Paul Craig/ Grainne de Burca: EU Law, Oxford: 2003, pp. 371 – 395.41 International Development Association: Interim Strategy Note for Kosovo for the Period FY08, dated 8 October 2007, p. 5.

2. Procesi i Stabilizim Asociimit

PSA-ja është strategji e ndjekur nga BE-ja, qëllimi i të cilit është që të vendosë paqe, stabilitet dhe zhvillim ekonomik në rajonin ballkanik, si dhe të krijojë një vizion afatgjatë për anëtarësimin e vendeve ballkanike në BE. Për të siguruar zbatimin e kësaj politike BE-ja ka hartuar një sërë instrumentesh të cilat do të trajtohen me hollësisht në vazhdim.Marrëdhëniet kontraktuake midis BE-së dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor, në kuadërtë PSA-së realizohen nëpërmjet MSA-së,

22

ndërkohë që vendet përfitojnë nga ndihma financiare e teknike e BE-së në formën e projekteve CARDS-it42.PSA-ja vendos disa qëllime të përbashkëta politike dhe ekonomike për të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, por progresi i bërë nga çdo vend në kuadër të këtij procesi matet individualisht. Vendet pjesëmarrëse në PSA u nënshtrohen reformave transformuese me qëllim konsolidimin e demokracisë dhe shtetit të së drejtës, si edhe krijimin e një ekonomie tregu funksionale nëpërmjet përafrimit gradual të legjislacionit komunitar në të drejtën e tyre të brendshme.

2.1 Marrëveshja e Stabilizim Asociimit

MSA-të e lidhura midis Komuniteteve Evropiane dhe disa prej vendeve të Ballkanit Perëndimor, bazohen në nenin 310 të Traktatit të Komunitetit Evropian të vitit 1957(Traktati i KE-së8). Ky nen përcakton se Komuniteti mund të lidhë marrëveshje qëkrijojnë asociim i cili përmban të drejta dhe detyrime të ndërsjella, veprimet tëpërbashkëta dhe procedura të posaçme për palët e marrëveshjes43.Duke qenë se qëllimi përfundimtar i vendeve që lidhin MSA-në me BE-në ështëanëtarësimi në BE, MSA-ja reflektojnë të ashtuquajturat kritere të Kopenhagenit9, që përmbledhin kushtet për anëtarësimin në BE si vijojnëKriteri politik: stabilitet institucional, garantim i demokracisë, sundimit të sëdrejtës, dhe respektimi i të drejtave të njeriutKriteri ekonomik: funksionimi i një ekonomie treguPranimi i acquis communautaire: aftësia për të plotësuar detyrimet eanëtarësimit dukë përfshirë ndjekjen e qëllimeve politike, ekonomike, dhemonetare të BE-së.Përveç këtyre kritereve, çdo MSA parashikon edhe një kriter tjetër po aq tërëndësishëm, atë të forcimit të kapacitete administrative dhe atyre gjyqësore të vendeve aspirante. Këto kapacitete janë të domosdoshme për zbatimin e MSA-së dhe përmbushjen e qëllimit përfundimtar: atë të anëtarësimit në BE.MSA-ja është marrëveshje mikse (e përzier), çka do të thotë që ajo nënshkruhet dhe duhet të ratifikohet jo vetëm në emër të Komuniteteve, por edhe nga shtetet anëtare sipas rregullave kushtetuese të tyre. MSA-ja ka në themel të saj liberalizimin e tregtisë nëpërmjet palëve.

23

Ky liberalizim arrihet nëpërmjet krijimit gradual të zonës së tregtisë sëlirë, ndërkohë që bashkëpunimi dhe detyrimet e palëve shtrihet edhe për fusha të tjera të cilat përmbahen në tre shtyllat e Bashkimit Evropian: çështjet e tregut të brendshëm, ato të politikave sociale dhe mjedisit, çështjet e zonës së lirisë dhe sigurisë.Prandaj me të drejtë ish-Presidenti i Komisionit Evropian Walter Hallstein deklaronte në mënyrë të përsëritur se asociimi i vendosur me anë të këtyre marrëveshjeve mund të jetë “çdo gjë ndërmjet anëtarësimit të plotë minus 1% dhe marrëveshje tregtare dhe bashkëpunimi plus 1%.”Në kuadër të MSA-së ngrihet struktura përkatëse, e cila monitoron zbatimin e saj dhe çështjet që dalin nga ky zbatim. Ky organizëm monitorues njihet si Këshilli i Stabilizim Asociimit, dhe përbëhet nga përfaqësues të dy palëve. Vendimet e këtij Këshilli janë të detyrueshme për palët. Palët mund t’i drejtojnë Këshillit mosmarrëveshjet që mund të lindin nga zbatimi i MSA-së, si edhe mund të kërkojnë interpretim të neneve të saj.Këshilli i Stabilizimit Asociimit në veprimtarinë e tij, asistohet nga Komiteti i Stabilizim Asociimit, i cili përbëhet nga përfaqësues të Këshillit dhe Komisionit të Bashkimit Evropian dhe përfaqësues të shtetit i asociuar44. Këshilli i Stabilizim Asociimit mund të krijojë komitete dhe organe të tjera për të ndihmuar atë gjatë përmbushjes së detyrave.Së fundmi, MSA-ja parashikon dhe krijimin e Komitetit Parlamentar për StabilizimAsociimin, i përbërë nga deputetë të Parlamentit të shtetit të asociuar dhe Parlamentit Evropian, i cili ka për detyrë të diskutojë çështje të ndryshme që lidhen me procesin e integrimit të atij shteti në BE.

42 CARDS-i është programi komunitar i asistencës për rindërtim, zhvillim dhe stabilizim. CARDS-i është zëvendësuar me një program të ri asistence teknike dhe financiare të quajtur Instrumentet e Para Hyrjes (Instrument for Pre-Accession, IPA) të miratuar me Rregulloren e Këshillit, 1085/2006, e korrikut 2006. IPA do të zbatohet për periudhën 2007-2013.43 Për strukturën e Komuniteteve dhe traktateve që i kanë themeluar ato, shih Broshurën I. 9 Këto kritere u vendosën në një mbledhje të Këshillit Evropian të mbajtur në Kopenhagen në vitin 1993.44 Walter Hallstein (1901-1982) me kombësi gjermane ka qenë presidenti i parë i Komisionit Evropian në vitet 1958-1967

2.2 Prioritetet e integrimit në fushën e drejtësisë

24

Çështjet e drejtësisë janë prioritare për BE-në, dhe ato përbëjnë një nga fushat kryesore në të cilën duhet të përqendrohen reformat më qëllim përmbushjen e angazhimeve që ka ndërmarrë Shqipëria në kuadër të procesit të integrimit45.

Çështjet e drejtësisë janë diktuar gjerësisht në Takimet e Përbashkëta Konsultative që janë zhvilluar me përfaqësues të qeverisë shqiptare dhe përfaqësuesit e BE-së dhe në rekomandimet e dala nga këto takime bazuar në kërkesat e MSA-së dhe të Partneritetit Evropian. Që në fillim duhet thënë se MSA-ja përcakton angazhime të përgjithshme për sa u përket reformave në fushën e drejtësisë.14 Megjithatë del e qartë në gjuhën e përdorur në të se forcimi i pavarësisë së gjyqësorit, përmirësimi i efikasitetit të tij, të policisë dhe prokurorisë më qëllim rritjen e luftës ndaj krimit të organizuar dhe korrupsionit janë çështjet të rëndësishme të cilat duhet të adresohen gjatë zbatimit të MSA-së dhe në kuadër të procesit të integrimit46.

14 Neni 78 i MSA-së parashikon se “Në bashkëpunimin e tyre në fushën e drejtësisë dheçështjeve të brendshme Palët i kushtojnë rëndësi të veçantë forcimit të sundimit të së drejtës,dhe forcimit të institucioneve në të gjitha nivelet në fushën e administratës në përgjithësi si edhezbatimit të ligjeve si dhe administrimit të drejtësisë në veçanti. Bashkëpunimi synon veçanërishtnë fuqizimin e pavarësisë së gjyqësorit dhe në përmirësimin e efikasitetit të tij, në përmirësimin efunksionimit të policisë dhe organeve të tjera të zbatimit të ligjeve duke siguruar trajnime të mjaftueshme dhe duke luftuar korrupsionin dhe krimin e organizuar”47.

Prioritetet e Partneritetit Evropian dhe të MSA-së të pasqyruara në rekomandimet e Grupit Konsultativ i Përbashkët BE-Shqipëri (Consultative Task Force) (CTF), lidhur me reformimin e sistemit të drejtësisë në Kosovë mund të përmblidhen si më poshtë:

rritje e transparencës në procesin gjyqësor penal dhe civil sigurimi i pavarësisë së gjyqtarëve dhe mbrojte e të drejtave të

tyre kushtetuese përmirësimi i statusit të administratës së gjyqësorit nëpërmjet

dhënies së tyre të statusit të nëpunësit civil garantimi i rregullave transparente për emërimin e gjyqtarëve

dhe prokurorëve me anë të konkurseve rritja e bashkëpunimit midis organeve të policisë dhe prokurore trajnimi i vazhdueshëm i gjyqtarëve dhe prokurorëve në fushën e

të drejtave të njeriut dhe për fushat e mbuluara nga MSA48.

25

Këto trajnimeduhet të realizohen nga strukturat përkatëse, dhe një vëmendje e veçantë i kushtohet rolit të Shkollës së Magjistraturës në këtë proces trajnimi;rritja dhe forcimi i bashkëpunimit rajonal të strukturave përkatëse siprokuroria dhe policia, në luftën kundër krimit të organizuar;

rritja e numrit të ekzekutimeve të vendimeve gjyqësore; ofrimi i statistikave të sakta Komisionit Evropian, nga autoritetet

shqiptaredy herë në vit, lidhur me identifikimin e çështjeve për krimet e rënda dukepërcaktuar se sa prej tyre janë në hetim dhe sa janë dërguar në gjykatë,dhe sa është numri i të dënuarve49.

45 US State Department: 2006 Investment Climate Statement – Kosovo, source:http://www.state.gov/e/eeb/ifd/2006/62006.htm.46 Komisioni i Komuniteteve Evropiane: Kosova sipas RKSKB 1244 – 2007 Raport mbi progresin(COM(2007) 663 final), datë 6 nëntor 2007, f. 13.47 Human Rights Watch: Të arriturat e të Drejtës penale në Kosovëd, Vol. 20, No. 2(D), mars 2008, f.1.48 Kosovo Judicial Council: Strategic Plan for the Kosovo Judiciary 2007 – 2012, Prishtina: 2007, pp. 9 –

26

49 Komisioni i Komuniteteve Evropiane: Kosova sipas RKSKB 1244 – 2007 Raport mbi progresin(COM(2007) 663 final), datë 6 nëntor 2007, f. 12.

3.0.Procesi i integrimit të Kosovës në BE

Procesi i integrimit deri në anëtarësim në BE është një proces i gjatë dhe i vështirë.Praktika e vendeve të cilat sot janë pjesë e Bashkimit ka treguar se që vendi të bëhetanëtare i BE duhet të kalojë nëpër disa etapa të pashmangshme. Në mënyrë tëpërmbledhur procesi i integrimit deri në anëtarësimin e plotë kërkon50:

Përgatitjen e një raporti paraprak nga Komisioni Evropian për vlerësimin

të kapaciteteve reale integruese të vendit aspirant për në BE Hapjen e negociatave dhe negocimi i MSA-së Nënshkrimin e MSA-së dhe i Marrëveshjes së Ndërmjetme; Hyrjen në fuqi e Marrëveshjes së Ndërmjetme; Ratifikimin dhe hyrja në fuqi e MSA-së Kërkesa për anëtarësim Fitimi i statusit të vendit kandidat Hapjen e negociatave për anëtarësim Traktati i Anëtarësimit.

Kosova aktualisht ndodhet në fazën e parë përgatitjen e një raporti paraprak nga Komisioni Evropian për vlerësimin të kapaciteteve reale integruese të vendit aspirant për në BE.Megjithatë, nisur edhe nga eksperienca e vendeve të tjera ky proces mund të zgjasë disa vjet. Duhet theksuar që kërkesa për anëtarësim nuk pengohet nga momenti i hyrjes në fuqi të MSA-së, çka do të thotë që Kosova mundet që në çdo kohë pas nënshkrimit të MSAsë të bëjë kërkesë për t’u anëtarësuar në BE. Në çdo rast mbyllja me sukses e negociatave për nënshkrimin e MSA-së dhe fillimi i zbatimit me sukses të MSA-së janë një tregues i mirë për të matur gatishmërinë e një vendi për të hyrë në fazën tjetër të procesit, atë të marrjes së statusit të vendit kandidat dhe hapjes së negociatave për anëtarësim51.

3.1. Kushtet e Anëtarësimit

Kushtet për tu bërë anëtar i BE-së janë përcaktuar në nenin 49 të Traktatit të Bashkimit Evropian (Traktati i BE-së) i vitit 1992, i cili parashikon se: vendet që dëshirojnë anëtarësimin në BE duhet të përmbushin kriteret e parashikuara në nenin 6(1) të Traktatit të BE-së, i cili nga ana e tij përcakton se, që një shtet të bëhet anëtar i BE-së, ai duhet të jetë shtet i vendosur në Evropë, si edhe ai duhet të garantojë

27

respektimin e parimit të sundimit të së drejtës, lirisë dhe demokracisë, si edhe respektimin e të drejtave të njeriut52.Pas paraqitjes së kërkesës për anëtarësim, bazuar dhe në Opinionin e Komisionit, BE-ja mund të vendosë në dhënien e statusit të vendit kandidat shtetit i cili ka paraqitur kërkesën. Ky status është një lloj njohje politike e marrëdhënieve me të ngushta që kaky vend me BE-në, si edhe një tregues i rrugës së tij drejt anëtarësimit.Marrja e statusit të vendit kandidat nuk është e mjaftueshme për vendosjen e hapjes së negociatave për anëtarësim. Për të vendosur hapjen e negociatave për anëtarësimvendi duhet të tregojë që ka arritur një nivel të lartë të përmbushjes së kritereve të Kopenhagenit për anëtarësim. Vlerësimi për nivelin e përmbushjes së këtyre kritereve bëhet përsëri nga Komisioni, në Opinionin e tij të posaçëm për këtë qëllim, dhe në raport progresin vjetor që ai përgatit çdo vit për secilin vend pjesëmarrës në procesin e integrimit. Bazuar në këtë vlerësim të Komisionit, Këshilli vendos për hapjes ose jo të negociatave dhe për kohën se kur do të hapen ato në rast të një vendimi pozitiv. Në këtë rast Këshilli vendos me unanimitet. Pasi është marrë vendimi, mbahet një konferencë ndërqeveritare për formatin e negocimit. Këshilli miraton formatin pasi ka marrë rekomandimet e Komisionit.Negociatat e anëtarësimit zhvillohen mbi bazën e kapitujve të acquis të cilat s’janë gjë tjetër veçse fushat e legjislacionit evropian të ndara në kapituj. Negociatat mbyllen pasi të jenë diskutuar të gjitha fushat e acquis dhe pasi Komisionin Evropian të ketë bërë procesin e kontrollit të nivelit të adoptimit të acquis për vendin kandidat nga. Bazuar nëeksperiencat e mëparshme, ky proces mund të zgjasë disa vjet.Me mbylljen e negociatave për anëtarësim, të gjitha rezultatet e tyre pasqyrohen në Traktatin e Anëtarësimit53. Ky Traktat lejon anëtarësimin e vendit në BE. Megjithatëanëtarësimi nuk është automatik pasi edhe ky Traktat duhet të hyjë në fuqi sipas procedurave kushtetuese të shteteve anëtare të BE në një datë të caktuar paraprakisht.Pjesë e këtyre procedurave janë ratifikimet nga Parlamenti Evropian, parlamentet e të gjitha vendeve anëtare dhe parlamenti i vendit që do të anëtarësohet në BE.Duke u nisur nga sa më sipër mund të themi që është e vështirë të parashikohet një datë për anëtarësimin e Kosovës në BE. Kjo duket qartë edhe në strategjinë e fundit për zgjerimin në të cilën BE hoqi dorë nga përcaktimi i datave. Megjithatë asgjë nuk mund të pengojë Kosovën të përshpejtojë reformat dhe të vendosë afate për përmbushjen e objektivave të nevojshëm për procesin e integrimit evropian54.

28

50 Ekipi Planifikues i BE-së: www.eupt-kosovo.eu 51 Agjencioni Evropian për Rindërtim: www.ear.europa.eu52 Zyra Ndërlidhëse e Komisionit Evropian në Kosovë: www.delprn.cec.eu.int53 Bashkimi Evropian: www.europa.eu54 Misioni Monitorues i Bashkimit Evropian: www.eumm.org

Përfundimi

Duke marrë parasysh që parlamentarizmi parqet një frymë të re, demokratike e cila ishte sfida kryesore e të gjitha shteteve ish-socialiste ndërsa ne në trajtim të veçantë kishim shtetet e ish-Jugosllavisë të cilat kanë arrijë ta prekin parlamentarizmin gjë e cila i mundëson zhvillimin e një sistemi demokratik por për zhvillimin e këtij sistemi duhet të kalohet nëpër një periudhë (fazë) të vështirë e cila quhet Tranzicion.

U pa se edhe Kosova si pjese e kësaj strukture u detyrua të kalojë nëpër disa procese të cilat fatkeqësisht për dallim nga shtete tjera ishte shumë më e vështirë. Fillimisht nga procesi i përgjakshëm i ndarjes së saj nga Serbia (Ky proces i ndarjes sipas të drejtës ndërkombëtare njihet si proces i Sukcedimit- apo parimi i ndarjes me dhunë-luftë) pastaj edhe proceset në të cilat realisht u administrua nga faktori ndërkombëtar. Në këtë periudhe Institucionet e Përkohshme të Vetëqeverisjes së Kosovës të mbikëqyrura nga Institucionet Ndërkombëtare ishin të ngarkuara me detyrën e përgatitjes së proceseve të mëtutjeshme të cilat si rezultat do të kishin përgatitjen e vendit që të arrij kushtin të jetë pjesë e tranzicionit Ballkano-Europian.

Me krijimin e Institucioneve të Republikës së Kosovës (pas shpalljes së Pavarësisë) u kalua nga sistemi i regjimit politik monist në demokraci parlamentare.Edhe pse nuk mund të bëhet fjalë për një demokraci të standardeve të shteteve perëndimore ky është një hap gjigant drejt formësimit të shtetit ligjor dhe rendit juridik. Këto dyja njëkohësisht paraqesin sfidën kryesore përkrah asaj ekonomike për integrim në strukturat Europiane.

Procesi i integrimit të saj në strukturat evropiane do të varet nga ajo se si do të plotësohen standardet dhe procedurat e parapara me ligjet e bashkimit Europian. Duhet theksuar se Kosova është në fazën e procesit të Stabilizim-Asocimit ku për dallim nga shtetet e rajonit është më mbrapa, si në aspektin e integrimit ashtu edhe të liberalizimit të vizave. Me theks të veçantë ndaj kësaj të fundit, Kosovës i është bërë një diskriminim në

29

krahasim me shtetet fqinje konkretisht Serbisë i është dhënë mundësia për liberalizmin e vizave ku dihet se ky shtet ka qenë faktor i destabilitetit dhe aktor i krimeve dhe gjenocidit ne shtetet e Ballkanit Perëndimorë.

E ardhmja e Kosovës është në Bashkimin Europian me vet faktin se Kosova gjindet nën vëzhgimin e rreptë te Misioneve Europiane të cilat kanë si synim mbikëqyrjen e evoluimit të proceseve ekonomike, juridike, politike, shëndetësore, arsimore etj.

Literatura dhe burimet e cituara:

1. Prof. Dr. Hilmi Ismaili dhe Prof. Dr. Fatmir Sejdiu - “Historia e Institucioneve Juridike dhe Shtetërore”, Prishtinë 2009

2. Prof. Dr. Arsim Bajrami – “Demokracia parlamentare”, Prishtinë 2005

3. Prof. Dr. Mejdi Bektashi dhe Mr. Nysret Gacaferri – “Ekonomia”, Prishtinë 2005

4. Commission of the European Communities: Communication from theCommission to the European Parliament and the Council –

Western Balkans:Enhancing the European Perspective, dated 5 March 2008

(COM(2008) 127 final)5. Karl Doehring: Allgemeine Staatslehre, Heidelberg: 20006. William Wade/ Christopher Forsyth: Administrative Law, Oxford:

20047. Paul Craig/ Grainne de Burca: EU Law, Oxford: 20038. International Development Association: Interim Strategy Note for

Kosovo for thePeriod FY08, dated 8 October 2007

9. Ministry of Justice: Strategic Plan 2006 – 2011, Prishtina: 200610. Organization for Security and Co-operation in Europe:

Report on theAdministrative Justice System in Kosovo, Prishtina: 2007

11. US State Department: 2006 Investment Climate Statement – Kosovo, source:

12. http://www.state.gov/e/eeb/ifd/2006/62006.htm.13. Organization for Security and Co-operation in Europe

Mission in Kosovo: Implementation of Kosovo Assembly Laws by the Executive Branch of the

30

14. Provisional Institutions of Self-Government – Review Period: Laws Promulgatedin 2002 – 2003, Prishtina: 2003

15. Organization for Security and Co-operation in Europe Mission in Kosovo:Expropriations in Kosovo, Prishtina: 2006

16. Organization for Security and Co-operation in Kosovo: First Review of the CivilJustice System, Prishtina: 2006

17. International Crisis Group – working to prevent to conflict worldwide

18. Raporti i Progresit per vitin 200919.Bashkimi Evropian: www.europa.eu20. www.wikipedia.org

31