walter burkert - İlkçağ gizem tapıları.pdf

8/19/2019 Walter Burkert - İlkçağ Gizem Tapıları.pdf

1/207

WALR BURKRT

viren: Sa ener


2/207


3/207

Walter Bur ker t

i lk çağ Gizem T apılar ı

Çeviren adır Sina Şene

·

U

f

lGEkitabev


4/207

Walter BukertAncient Myster Cuts

©Harvard University Press©İmge Kitabevi Yayınları,

ISBN 33Tüm hakları saklıdır.Yayıncı izn olmadan kısmen de osa

fotokopi film gibi elektronik ve mekanikyöntemlere çoğaltılamaz.

Baskı: Mart

Sorumlu Yaz İşleri MüdürüMhmt Göllü

Yayıma HazırlayanKdet Emioğl

Kapak Tasarımılvan Özezgin

Kapak BaskısKıal Matbaa 47 4 7

İç Bask ve Ciltm Oft 5 7 7

, :�'·

g;

�

Kitb�r

-

·

�,

�-'ayıncılık Paz San. ve Tic Ltd. Şt.Konur Sok. No / Kızlay AnkaraTel: 3

Faks: 3 3İnternet www. imge. com.t

EPosta: imge®wwwimge.com.t


5/207

İçidekiler

Önsöz Giriş

Bu Yaşamdaki ve ümden SonrakiKişise İhtiyaçar

Örgütenme ve Kimiker

Tanbiim e Gizemer:

Söyen, Aegori ve Panuuk

V Oaandşı Deneyim

Yunana Terimer Dizini

Kısataar

Bibiyografya


6/207


7/207

Resmler

mzı fgl samnos y İÖ Eleuss Mzes ARV . l akanlığı TAP Sevsnn znyle Aia.

Lovaell ölkök vazolaı Augusos zamanındanYunan meme vazolaı Museo Nazonale delle Teme

Roma Deusces Acologsces Insuın znyleRoma Pompe Gzemle Saaında fesk y İÖ / Jahrbch

des Detsches Archoogschen nstts denVela Wale de Guyen znyle eln

Fanesna evnden Augusus zamanı alçı avan MuseoNazonale dello Teme Roma Fooğaf Alna.

CucalCamla ezayden mozak yzyıl aşıMnments Pot leva Acadme desInscpns e ellesLelnesn znyle

Pompeden fesk İS dan önce Museo NazonaleNapol Fooğaf: Alna


8/207

8

Mermer leva Caine ds Mdailles Paris Blletnarhologqe de l Athnacm levina VIdan PFreidlaender Stden zr antken Lteratr erlin

leva daki reproduksiyon Verlag Waler de Gruy-erin izniyle lar yzyıl sonu/ yzyıl aş Fizwilliam Mzesi

Camridge CCCA VII leva / FizwilliamMzesinin izniyle

Neueneimden kaarma yzyıl adisces Landesmuseum arsrue CMRM adises Landes

maseumun izniyle Capua eereden fresk CMRM fooğraf Vermaseren R. Merkelac Mthras şekil dan Verlag Anon Hainin izniyle Meiseeim


9/207

Ösöz

u ktp Nsn 'de Hvd Ünvestes'nde CNeweckson desende sunun döt bdye dynmktd. Metn yyn zken bdnn dzennde vonfk ekemenş özeken koumy çştm ve şekzb kynkç kyty ttşm metne kememek çndendm. Amç b kvm dzn değ okunb bmetn oty koymk ve kçğ gzem t n şkn bzgfk ynt ve yetence begeye y veen nşbb gönm ouştumk böyeke de mzeme yğntn gömmektense dşncey ekete geçmekt

Önceke bu bden vemesne vese on dvetnden ve bden son deece uyc b otmd geşme

sne onk veen cömet konukseveğnden doyHvd Ünvestes sk me öm' ne ve bömnesk şkn Zep Stewt' teşekk edem. Yne Zeptewt' bu ktbn son bçmnn znmsnd ç esgemedğ ydmndn doy d teşekk etmek stem


10/207

10 İkçağ Gzm apla

l yzmlrnn gözden geçresndek yrdmlrndndoly Aler Henrcs de eşekkr k emekedrnglzce dzelmeler çn rown Ünverses'nden Nncyvns' ve el yzmlrnn zrlnmsyl elgelernulunmsnd uzmnc yrdmlrndn ör Zr Ünver-stes'nden velne rummen'e de yrc eşekkr ederm

Wler ukerZr Hzrn


11/207

Giriş

Gzemer sözcugu gizliliğin ysn rpertici veeyecan verici açınlamaların vaadini taşır Fazlaca tanışklığıolmayanlarda ile gizemler sözcğ orgy kavramını çağrış-

tıracaktır Ne var ki u kitapta u trden açınlamalar yeralmıyor; aksine amaçlanan uzun zaman önce sönmş diniçimleriyle ilgili dağınık ve çoğu zaman ayal kırıcı nitelikteki kanıtların yöntemsel ir yorumunu yapmaktır

"İlkçağ sonlarının gizem dinleri" deyişi artık pek azkimseye yaancı gelmektedir. u deyişten özel olarak İsisAna Tanrıça Mater Magna: lu/yk Ana] ve Mitrastapımı kastedilir u yzyılın aşndan itiaren iki ilimadamının Ricard Reitzenstein ile Franz Cumont'un önclğnde klsikçile din tarçileri ve tanrıilimciler ugörnglere özel ir ilgi göstermeye aşladılar.1

1 Baınz Rezensten 197 19101 nglzce çevsnn yaym ah1978 Cumon, 1931 zgün anszca basısı 1907 ngzce çevsnnyaym ta 1911 Retzenstenın çalşması esas oaa an dnnnGnoszm üzende etsn aaşan b egonsgeshhthe Shueçnde bçmenmş; baınz Cope, 1961 Retzenstenın tanıblmdei ets üzene neğn baınız belus, 1917 Bumann, 1963 (1949Schnede, 1954 J Lepodt, on den Msteen zu Khe Lepzg 1961Lepoldt çn Hıstyanı b gzem dn 81 bçmd. Yahud


12/207

1 İçğ Gizem pıl

Hırsynlığın dğuşu nsnlır ve lkçğ ncelemelernn n srunu lmy devm eğ srece de bu g devmedecek gb görnmekedr Hl Cumn'un çlışmsını

ynsın ess lrk kzıbmn sğldığı yığınl begesvş snrsı n yıllr dmgsını vurdu; rlrınd en gözebnı Mren J Vermseren'n kurduğu muzzm Etdesprelmnares a relgons orentales dans lempre roman dzsdr. Mrlr lg çlışmlr br sre rn Şı'nın myeernde srdrld.3 Ykın zmnd Asteg nd

Nedergang der Römschen Welt dzs çnde de syısız rşır-mlr ypıldı4 Zmn zmn emel knurın knı yığınlrının lınd krnlık km elkes bş gösermşse desn yılrd özelkle yn bgner lke ve kvrmlrıneleşrel bçmde rışılmsınd y mesfe dır ununsnucu lrk Cumn le Rezensen'ın görşer yvş

gizem dini serbını yrtnlr Pscher He bake Hodo DeKöıgweg zu Wdegebut und egottung be o voı AexandeaPderborn 1931) ie dh stıı bir biçimde) E R Goodenogh Bygt Te Myt Gope o Heent Judam New Hven 1935)) olmşrdır oisy 1930 19191) büyü ölçüde Cmon dynr gizemlerin Hıristiynlı üzerinde etisi oldğn öne süren bğımsız birinceeme leme mıştır A. D. Noc dh sınlı ve eleştirel görüşüsvnn bir bigindi örneğin bnız Noc 1952 Dh yn döneme

it sını bir değerendirme için bınız Köster 1980 İngiizceçevrisi 1982) bölüm 4d. Köster yine de bir "gizem dinleri çğındnsöz etmetedir ve Hırisiynığı d bnlr dhil etme eğilimindedir206) Prümm 1960) ie Nilssonın GGR 2 1961) her şeye rğmenony ilgi ln çışmrı rsınd nılmlrı gerer Bir ynçiçin bnız Metzger 1984 Schneiderd 1979 ölümünden sonryyınlnmıştır) ynr belirtimemeedir; Goodwin ise 1981) sinrei bir mnzr snmtdır.

B dizi yyının eiden: Bril) 1961de bşlmış 1984de yüzüncü cildi

ne lşmıştır ve h yyınlnmy devm etmetedir yı ellicil) Binchiyi 1979 sesen ci) Binchiermsereni 1982 dosn iicilt) içermetedir. MRM 1956\60) bndn önceydi

3 Bnız Hinnells 1975 Dchesne-Gilemin 1978 ouna/ o MtaStude 3 19761980)

4 zelile ıı citte 17 3\4 1984) bınız Bec Johnson ecln Mlise Metzger homs


13/207

Grş 13

yavaş aşınmaya uğradı.5 Yne de gzem dner denen dnerkonu aan nceemeerde stn yanş anamaya değsee en y ade yarıgerçekere yo açtığından kuşkuya

akımayı gerektren azı asmakaıp dşnceer ya da önyargıar uunmaktadır

İk asmakaıp dşnce gzem dnernn kçağ"son"arına an Heen akının parakığının yern deymyerndeyse karanık Orta Çağar oyunca aş tacı edecekoan "usdışı"na ıraktığı oasıka Heen ya da

İmparatoruk dönemnn sonrına özg sayımasıdır.6Ancak İss tapısının Roma' da tam oarak Cagua dönemn-de yereştğn ve Ana Tanrıça anıtarının Taurooum veMtras mağaraarının yoğun oarak İS knc ve dördncyzyıar arasında yapıdığını söyemek doğru omakarkte yne de pagan kçağ oyunca gzem uyguamasını

tems eden Eeuss tapısının İÖ atıncı yzyıdan tarenkesntsz r geşme gösterdğ nmektedr ve en yaygıngzem tr oan Donysosakkos egeerde undanemen sonra ortaya çıkmaktadır Hatta Ana Tanrıça eçk Asya' dan gney İtaya'ya dek Yunan tapısı çndekyern esk dönemde amıştır7

İknc asmakaıp dşnce de gzem dnernn kökençem ve ru oarak Doğuu odukarıdır. Franz Cumont'unörnek çaışması he Orenta Regons n Roman Pagansm[Roma Paganığında Doğu Dner] adını taşımaktadır

5 Baknız Sabbatcc 979 Banch 979 980 os 976 982 asado982 1983; Sfamen Gasarro 1979 981 1985; Levq 1982 montn Mthraara g snmnn eeştrs çn bakınz Gordon 975;karşaştrın not 29; Retzensten çn ykarıdak dnota baknız

6 Rensten (927 94-08) E Meyer ve dğererne karş gzem dner kçağ sonarından değ Heenstk çağdan başatmay denemş veesk Ynan dnern önemsz barak dışarda bıranştır (3n 33)Aynı bçmde Gversen de (975) Eess ya da onysos hesaba katmadan gnostzm e gzem dnern brkte ee amaktadr

7 Bakn Aşağıdak 22 dnot.


14/207

14 İkçağ Gzem aıa

Rcard Retzensten'n en az umont'unk kadar etk kta Hllnstc Mystry Rlgons' [Heenstk Gzem Dner]"Heenstk" tam da u anamda tanmanr Yan

Heeneşmş çm atnda Doğu tnseğ.8 Ama AnaTanrça'nn gerek unanar gerekse Romaar çn Frgyar Tanrça İss'n Msr Mtrasn ran oduğu açkomaka rkte gzemer kurumaşmasnn zern nAnadou'ya ne Msr'a ne de İran'a dayandrmak oanakdr tersne unarn ya esk euss örneğn ya Donysos'u

ya da er ksn rdn yansadkar görümektedr.9

Ancak u tapar üyük oaska Doğuu "gzem" çeşnsnden yoksun odukarndan Ana Tanrça İss ve Mtraskadar tar görmemşrdr "Doğuu" deym atarnakş açsn ee verr İkçağ Anadou'su Msr' ve ran'eps d öye ya da öye at Avrupa'nn coğraf oarakdoğusunda yer asaar e err kend younda ayr rerdünya ouşturaktaydar

Üçüncü asmakap düşünceye göre gzem dnerruandr yan dnse tutumda ortaya çkan ve pagan rnn daa yüce r tnsek arayşnda gerçekç ve kg akşn aşan tem r dğşkğn varğna şaret ederer0 ugörüşte gzem dner kurtuuş dner (Erlösgsrlgonn

8 Retzete 927 2 h bezeche dabe mt dem Wote Heet ch Regofome dee oetache d gechche emete ch mche 3 de dem Oet etehte ao heetcheMteevotege.

9 düüce Wamowtz taafda de getmt (932 368-387)at: Schede 939. aı çağc bge a da bzmada gzeme adı vedke Mı a da Mezootama dçet göügüe ee amaı e değ ç bakız öüm ıı

aağıdak 66 dot; Retzete aattığ ah öungyu eab ç bakz: oe 96 975; M Ada M na n n (oaa 978 gzem de dee de üzee amı batetm b aatmada baka b e değd.

0 Retzete 927 9 m tebchket ao m aewetete Sem ög hadet e ch be egetch egöe e deeMtee mme


15/207

Gr

doyısıy Hıistiynığın doğuşunu zıyn y d onkoşut geişen dine ok değeendiii u Hıistiynığı çimde tm d Doğunun gizem dineinden i sın

kııs en şıısı duumun getimektedi mdiHıstyn tpımıy gzeme sınd von ei enzeikein kimi ikçğ Hıstyn yzını etkiediği ve uyzın gzeme geçek dinn şeytnc tkitei oksuçdıkı doğudu11 zı Gnostk mezepein pgnı ynsıyn tt onı yy ıkn gizem eginemee

inde uundukı gömekted 1 Öte yndn OtodoksHıstiynık ie uzun zmn Ptoncu fesefede kunımışgizem eğetemesni ku etmişt; vftiz ve komnyontöeneinden ! otk ok "gizeme" diye sözedi 1Anck u Yunn gizemeinin içnde Hıstiynığ doğuevimek gii önceden einmiş yzgı ındıdıkı

nmın gemez Gzem dne denen dinee uğşıkenHıstiynığın seki i şvuu sstemi ok kunımsı geçi kısmen ydınnm sğ m çoğu zmn kisisınd von kök fkın knıkt kmsın yoçck çimde ozum neden ou nest Renn'ın

11 B oay [Azz İsts o 5 66; Dal c Tryh. 0 etas or 15 a 5 Pracr ar 0 e baa; ayı zamadabakz ms rr. 1 Ambosastr P 59 Agss oh tat 16 P 5 140 vs; os (196 6) kaos Mrt Pr 1tp hasm termer bemseyek Hrstyağ "bz rağmetta oaak ge Orgees gb l. 59 Hstyağ "ye btl bçm oarak tamar

1 B kodak e açk tkğ reaes vemektedr Har 11(11 s 15 Havey) "B gedk odas hazaa ve gzeme kt ara" emet de tek teka Gostke se ky gzemegb ktadka syektedr; Strom, 15 kaatr 10

"Markos' Gz "d ese b ma edmekedSth 19 11511 15 5 Ay zamada bakz M Gat"ps İd vk Gzemer" Vgrt 15 (1961 1910aratr Büm dot 6de; büm v dpot 1111

1 Vo Sde 1911 Püm 19 gee oaak bakz ahe 195Nok 195 Hamto 19 Wes 190 edweg 19


16/207

16 kçağ Gem Taıa

zmnr söyedğ g: "Şyet rstynğn geşm öm-c r stk yznden sekteye uğrmş syd dnyMtrc d rd".14 Bugn gnern çğu öye r

şeyn eceğn s tm vermezer çnkMtrck sözcğn tm nmy r dn e değd.

Bu ktpt kçğ gzemerne şn d şnd gzemdnr kvrmy şğn kesen kesn rk pgn rykşm zenecektr Ne Eeuss' dek ergnenme ne sstps ne de Mtrs zm Yudk Hrstynk ve sm

g rrern krşk rk dşyn ztşn dnerdentndğmz nmd dnse r ğk uştururr. Bu [tektnr dnerde kendn tnmm ve r dn ötekne göresnrm fzsy nç r vurgu tşrken15Hrstynk önces çğd genede yen ve ync nrrözede de gzemer kurumu d çeşt tp çmerrsnd r dşm söz knusu değd; rrerye uyuş-

msr d tek r kçğ dn çnde tpnn şk şkçmer eğmer y d seçeneker rk y göstermşer-d.

Bu ykşmdn mçnn kçğ gzemernn krş-ştrm r görngmn uşturmktr Yerden kzn-mk mcy kendmz şu eş sruşturm ny

snrycğz: Eeuss gzemer Dnyss y d Bkksgzemer An Tnrç gzemer ss gzemer ve Mtrsgzemer. uşkusuz sn derece önem şk z gzemerde vrdr16 m u eş değşge değşkenktek st ögee-rn yn sr frkkr nn d göstermeye yetecektr. Bu

14 E Renan Marc ure e a n du onde antque (ars 188 579 Oeuvre coe, ars 1947 v 1107 mon tarafından anımaktadır193 188 On et dre qe s e chrstensme et te arrt dans sacrossance ar qeqe maade mortee e monde ct t mthraste

15 arşıaştrın Sanders 19808 MeyerSanders 19816 Bnar arasında k yern Semadreke vermes (baknı oe 1984

GR 885 hebes yakınarındak abronn (GR 81 ve devamnda) ve aradak anamaraı Zesn da (Oermann 194 bgnk


17/207

Griş 7

yaklaşm adş olmakla eleşlel. Toplumsal syasalanlksal dzeyde kaymalan değşmelen ve devmleneksk olmadğ yaklaşk n yllk dönemden söz edlmek-

ed. Ancak gelenek aaclğyla kounmuş özdeşlk özellk-le de yok değld ve lkçağ gzem aplan ncelekenunla gözönnde ulundumak önemld

onumlanş açsndan u eş değşgeyle lgl kaçemel olgunun kez daa anmsana geek. Eleussgzemle17 "İk Tança"ya adanmş; eeke anças

Demee le yeel olaak Peepaa ya da sadece "akeoe [genç kz] olaak anlan kz Pesepone. u gzemlearchon ba'un "kal"n gözemnde Ana ' aafn-dan dzenlend. Analla çn unla tot cort gzemledve segelen nlen yk ölçde Ana'nn sap olduğuede saygnlğa çluydula. Yazna ve konogafye ekolaak yazla ve kazla da konu akknda yğnla elgesunmakad. İy lnen sölende Demee yeal ansHades aafndan kaçlan oe'y aaken esmedl oesonunda Eleuss'e ge döne am sadece ell se çn.Analla da Mysea'y yk aa şenlğn uadakulalad; yyş alay Ana'dan Eleuss'e gel ve ap-len [eopanes] kendlene "kusal şeyle" gösedğ

nlece egnlenme adayn andalen Telesoon' daEgnleme Ev'nde gece kulamasyla son uludu.Demee'n Eleuss'e k amağan veğ söylend ygayaşamn emel olan am ve mulu öe yaşam çn "daa

antar için banz M.. ahin, De ncıren von Stratonkea,oogne 981 \8 anmas gereir Nisson (1950 nn sonraidönemde gevşe bir yada andğn ve tanmayc omatan

çtğn iddia emete ama gzemerdei dans ve ziyafe ogarnaarş_emesiz bir önyarg göstermeedir17 B ondai standard çaşma Focarta ati. Yaan azar b çaş

may geçersz mştr madd antar için banz Myonas, 96 anamaya dönü ciddi br grişim çin banz ernyi 967 inon974 rosoografi ve tarh açsndan teme bir eserdir. Yine banzHN 856 GR, 8590


18/207

18 İkçağ Gzem apıa

fz umu" vd eden gzemer. u gzemer şk ç ryerde dğ sdece euss' e yerne getrrd

Şrn ve esrkğn nrs Dnyss' er yerde p

mktyd; snd er çkc u nrnn zmetkr duğunu dd ederd. Ykn zmnrd uunn veyerndk "gz y"rnd ereyen ysa e 'nnsözünün eddğ Hppnn n tet u knudkgzemrn öte dünyd snsuz mutuuk vdeden kşseve gz ergnemeern vrğn dğrumştr Anck

eussn ksne kks gzemernn e r yeremerkez ykur rdenz' den Msr' üçük Asy' dngüney y'y dek er yerde y göserdker görümekdr n ünüsü y d nm kötü n Ö 'd RmSentsu trfndn vşce srn ty ve Rm' dkccn yrmyd.19 kks gzemernn en üyüeyc snts eges r Sezr' dek uznn mpe'dekGzemer Sry freskdr. kks gzemernde üyük rçeştk duğu kesndr. Dnyss'un [gövdesnn] prçnms söyen zmn zmn u gzemere şkendrrnck unun eps çn geçer up mdğndn emn dğz kks gzemernn efsnek zn Orpeus' dndğduğu çn kn "Orfec" dedğ grupr ve ktpr

şks ş şn r srun uşurmkdr20Ltnce'dek krşğ Mer Mgn [üyük An] y dm smye Mer Deum Mgn de mk rkeüçük Asy' dn geen n Tnrç'y ugün Mgn Mterdenmekedr.21 ek de Yunnrn yptğ g dece

8 Bakıız: asado 982 983; GR 290295 Qadık (1912 eme brçaşmaydı. aha esk döeme at kaıtar ksme gözard etmş ve ozamada b yaa b kaıtarda hatırı sayıır öçüde br artış osa daNso (95 h so derece yararıdır; ye bakız estgre 9723-63 (k basım 935); ery 976.

19 Bakıız: Aşağıda böüm ıı dpo 11 20 GR 286-30; karşıaştırı Böüm ı dpo 27de.2 ssowa 1912 37.


19/207

Grş 9

Meter [Ana] demek en ysdr Anadolu'da Ana Tanrçataps yaznn bulunmasndan çok öncesne Taş Çağnakadar uzanmaktadr; Yunanllar arasndaysa sklkla Frgyalad olan Matar ubleya kuanlmştr Yunanca' da ybeleaya da ybele denrd; ama çoğu zaman sadece "DağnAnas" oarak anr bazen de öze br dağn adyla brlkteMeter daa [da Dağnn Tanrças] Meter Dndymene[Dndymos Dağ'nn Tanrças] olarak kullanlrd. u tapdak en dkkat çekc ve rktc yan özellke

essnus' dak kendern ğdş eden adm rapler all)kurumudur; bunlar söylende kendn adm eden ve çamağacnn altnda can veren Tanrçann aredr ve sevglsAtts tarafndan temsl edlrler u tap Hannbal savaşarsrasnda Ö 04' de bllern buyruğuyla Roma'ya getrlmş ve daa sonra buradan yaymştr. Tanrça taplarndabrbrnden farkl kşse ve gzl törenler teleta ve ysterabçmler vard3 Aralarnda en gösterşl olan S kncyzyldan berdr varlğ blnen taurblu törenyd.urada ergnlenme aday zer dalarla örtl br çukuraçömelr ve çukurun zernde kurban edlen boğann kanylaykanrd

Çok sayda Msr tanrs arasnda Yunanllar esk

çağdan tbaren ss e Osrs' e özel br önem vermşlerdr5 Graotnk (19 b konda eskmş standard br çaışmadır;

tamamaış omaktan çok aktır homas (98 öen br aan araştırması snmaktadır; yne baknı Vermaseren (1977aının tarhsegeşmes çn bakını SH 01 GR 177179 Frgya'dak mata kublya yorm çn bakını rhe D Srach 5 (1979 05

3 akını Sfamen Gasarro 1985 Rtter 1968 thoy 1969 SH 1979 01 ve devamında; karşıaştırın

öüm ıv dnot 55 Mısr tanrıarının taımıya g çok faa maeme vardır. r kaynakça çn baknı Leanterc 197 197 985 taıarın yayımasıyag oarak öeke baknı nand 1973 Vdman 1970 Maase97 198 Lecant 198 daha yakn döneme at gene anatımararasında şnar bnmaktadır Wtt 97 Le ors 1977 Somsen1979


20/207

0 İkçağ Gzem aıa

Bu nrrn Demeer ve Donysos e şndn er özdeşeşrdker nşmkdr26 Yern yenden yvş yvşss'e rkmk orund kmşs d oemos çğndunr Srps yn OsrsAps de Eppos] ekenmş2 Msr y d Msrşn rper eye pek çok yerdeMsr nrrn pnkr ypmşr Rom' dk üyükss pnğ Cgu dönemnde kurumuşur Osrs'n Serfndn ödürüüp gövdesnn prçr yrdğn ysss rfndn rndğn ve uunup gövdesnn koprn

prçrnn reşrdğn ve ssn Horus'u doğuruşununn söyen özeke ukos'un İsis ve Osiis Üzeined kndn gye y nmekedr ss gzmergzemer kknd çok nr kçğdn dğmz enkpsm men on Apueus'un k Altn 'dek sonkp nmkdr28

Mrs se Bronz Çğnd erne rsnn ve rngeeneğnn km oduğu er erde nn çok esk rHnrn nrsdr Ad "nşm" "ğk sözü nm-rnd "rck eden" demekr Anck Ö 00. ydn önceMrs' özgü gzemern zne rsnmmkdr; nsouşukr ve rn geeneğye şksnn m ork neoduğu çözümey ekeyen sorur ork durmk-

dr29 Tp erkekern ouşurduğu küçük gruprn ergn26 Herodotos, 222 2.92, 21442, 2.6. Herodotos, byk oasııka

Hekataos zemektedr.27 Horboste, 973 ater-Sbbes, 1973 Fraser, 972, 246-27628 Yormama Grffths, 97629 B kodaki teme eser Cmota attir (896\ 899) Cmot 923 (öz

g Frasıza basım tarh 900), b çaımada yaımı br seçmedr.azıbmde ede kaıtar, Vrmasere tarafıda (Vermasere

963de vardığı seteze kot oarak) CIMRMde geetrmtr970'erde Mthraar zerie yaıa aratırmaarı ko aa ç bykkogre dzeemti ve barı meter Hies 97, DheseGem 978, Bah 979da yayımamıtır ksa ve mkemme brdeğeredrme ç bakız ra, 98a Merkebah 984, byk veye br setezdr; Beck (984), bgik zere öze br aratımasmaktadır Mthras sm iç bakıız A Meet, Jonal Asatqu


21/207

Gr 21

enmek ve kuban yemeğne katmak çn topandka veapssnde dama boğay öden Mtas tasvnn buunduğu yeatndak "ağaaa da yapd. Yd egnenme

deeces vad Mtas konogafs çok sayda smgeyeağmn şaştc öçde tek bçmk göstmektd amabuna eşk edn söyn yazna geçmemşt Mtasatapana esas oaak askee tccaa ve Romaİmpaatouğu göeve aasndan çktka çn tapnnRoma ejyonaya yakndan gs vad.

Yöntemn sağamğ aaştmann başnda yapantanmamaan açk omasn geekt; ne va k dneeg ncemeed doyuucu tanmamaa tesne ancaksonda otaya çkab una kaşn enzdek ktapta geçençağc ve kçağc temen bu tem de getenözg göng gözden geçek yaa oacakt. Çağcdede gzem sözcğnden esas oaak Yn Ad' e kadage götebecek b kuanma gz oan s kasted.0 Geçekten de gzk kçağ gzemnn zounu bnteğyd ve kendn ağz kapatmş sazdan b sepet oancsta mystca bçmnde gösed. Fakat bu tanm yete

0 (907) 4359; P heme Mtra and Araman" ansactioıs o theConnectict Acadey of As and Scieıes 4 (957) 96; Mekebah984 4 ve devamında Mthras e g Mtann [a da Hrr vea

Hangabat] kantarı çn bakını P heme Kleine Scıten (Wesbaden 97) 39642; M Marhofer De ndoAie i altenVodeasieı (Wesbaden 966); Die Aie i Vodeeı Oieıtein Mytıos(Vana 974) Mthradata gb theohor smer hakkında bakınıCmont 896 ı 758; R hmtt hesneGemn 978 çnde395455

0 Markos 4 ve Petrs'n mektarı; karıatırın Bornkamm Kittelsıeologischs Wötecı Neeı Testaent ıv 82383; ne bakınıSmth 973 7888

Esstek kiste çn baknı Prngshem 905 4964 öeke syntea böüm v not 22; onsosa g oarak Demostenes 8260;okrtos 267 Bergama'nın gümü skkeer (FS ener ve SP. Noee Ealy Cistoıoic Coinage, NewYork 977); ne bakını A Henrchs ZE 4 (969) 0 ve devamnda; Attse g oarak Cats64259; ek a bakını; sse g aağıda böüm ıı dnot 6'ebaın. Kiste Mthras bağamında ortaa çıkma


22/207

22 İkağ Gzem aa

kdr çkyc değidir. ngizi pr gizem değidirkus yerere y d nesneere ykşmnn vey dokunm-nn ir kç kişinin yekisinde oduğu k krk yrn runiyerrşieri y d öze yer u erimin kpsm dşndkmkdr. Yine gizemeri gerçek nmnd nngizemciike yni iincin medisyon yog y d enzeriyönemere dönşrmesi [edimiye enzeşirek de sonderece ync ockr. Mystikos sözcğ nck Poncuve Hrisiyn eğreimeerin irike ouşurduğu krmşk

geişme sysinde u nm mşr gördğ kdryAres ionysos yzrndn önce öye ir nm söz konusu değidi.2 [Yunnc] Mysteia myein myesis sözckerininLinceye initia initiae initiatio ork çevrimesi unud d çk ork ory koymkdr. niion[rginenme] sözcğ ve kvrm d izim diimize ur-

dn geçmişir. u çizgiyi izersek gizemerin irer erginemeöreni gizmere kun ve kmn şngç yerinegeirimesi gerken ei ir kişis yine ğ pr oduk-rn görrz. Giziik ve çoğu durumd d gece ourumuu dşyck irike uunur.

rginemeer insniimcierin çokc ee dğ iyi ii-nen görngerdir Vrkrn Avusrynn en ike ki

eerinden Amerikn niversieerine dek uznn geniş irnd gözemek mmkndr. Ergenik öreneri kr y d

32 akn oy "Myt a 'htoe d'n mot a vie siituee asctiue et ystie S.9 (949) 3-23; Caado 982 2022

33 MCede aandan speia 48'de (979) . 6 e damndayaynanan = SEG 29 799) entk dönemn onandan kama Semadek' at k d b yaztta mytaye kak geeek bmde iiti

atei züğü ye amaktad. Saotacu iitia Vao De iga at8 (e bağamnda) Ceo De egius 236; 34.7 (Ee ) 39.9.4 (ahanaa); itiai Ceo De at deou 9 (Ee)uscuas 29 iitiae 39.9.4 (Bahanaa) atnedek kanmna ygn oaak ntand egnenme aday özüğü bada zatn egnemeden gem eenn tene egnenme adayn anatmakn kanaakt


23/207

Gş 2

en kusnms gzl cemyelee kul edmek gnden çk fkl egnlenme çm vd.

Tlummsel çdn gnlenme genede "sünün yunslşlms" y d yn yluy süde yln değşk-k lk nmnmş.4 u kn göedeğeenddklende kçğ gzemlenn yne de özel keg luşuduk göülü Onl kle düzeyndeegnlenme öen değlde Ml cnde kşlk güçlü ğ s gz cemye de luşumzgzmee kul dme cnsyeen de yşn d üyük nd ğmszd ve egnemedn geçenlen sülendedşdn göze göülü değşklk y çkmz.Gzemle nn kş çsndn kdğnd süde yçkn dğşkk nun n y d nçyl şksn kledşdn kn v duumu lmyen eenn kşsl

duumund meydn gn ve kus nl gn deneymsyesnde ednen yn nk duumunun fdes ln değşkk kd dğşkğn umsl duumund meydngemedğn göcek. eneym kşknlğn ymez gedöndüülmez değşkk yn k egnlnme önlenn esne lkçğ gzmle y d en zndn u öenle

n z ölüm ynen nekde

4 koda Gep 99 me b esed; bak Ge oaak ade98; eeke 96; "sa damaaşmas kavam bak W Yog Iıilaton Ceremones: A ross-cutura Study of StatusOraatization (daapos 96); yayma haaya V. opp e rmonien der Statusnderg des Roenwecses (akft 969) yebak ee 972

heophass /araters, 62'de h ay egemede gee boşa

b vad b gek b oaa komk bmde abamasd aobm bak m dpo 27; s-Apes' ye eegemey g oaak bak m dpoa 23-26es ve Semadek'e gee epopta, ayed gemek yeoa seyedee h ge Ye bak Dodds 9 7 vdevamda; ok 972 796 Yeme Pao' ye değşme aegosde beg b ye makad (Paidros, 29)


24/207

24 kağ Gzem apıa

ökenbiimin Yunnc teimein nşımsın biktkısı yktu Mys fii köknn byk sıık esmibiinin eginenmesi nmınd Miken Yunncsınd ku

nıdığı nşııy m ne bğmı ne de yumu beidi.Mysteia [Gizem] sözcğnn Yunnistn'ın sn dönemeinde duğu kd Miken dönemindeki şenikei de ntmk mcıy bşıı bi sözck uştum tzınyduğunu beitmek dh önemidi7 Atinı içinMysteia he zmn yıın byk şenikeinden bii muştu.

Eeusis tpısının Miken kökeneine işkin pek z kzıbiimse knıt vdı ve bigine sınd byk mek knusudu.8 Eeni ntmk için kunın mystes sözcğnnMiken Yunncsındn evimenmiş bi sözck t duğugö9 "Eginemek" nmın geen myeo fiii edignnmıy "eginenmek" sınd mystes ie Mysteiadnçk dh z kunıı ve ikincidi Dyısıy Eeusis'in

gizme kuumund ve kuuuşundki ytıcı dibiimse çıdn bkıdığınd d dğunmktdı

"Emk" "kutu mk" "eginenmek" nmın geentelein "şenik" "yin" "eginenme" nmınd telet "egineme vi" nmınd telesteion vs. ysteia ie byk nd ötşen bi sözck iesi uştuu. Sözcğn çık gibi

gönen kökenbiimi Miken dönemine iişkin knıtyznden bi kee dh unu yitimişti.0 u sözck ie

PY U 1 kaıaıı L Bambac G/otta 9 (1971 17 Gaossea es etos regeses das /es taettes ycees oma198 1 ve evamıa Gze ya a aka kapamak" aamıaee yo szcüğüye iks osa osa hak kkebme kayaaı.

7 GR ve evamıa o 1 8 Myoas 19 95 P. acqe aafa b yaı o üümeke BH 105 (981 5905

9 A Leka Fexo d Wortdg Akte der V Fachagg derIdogerasche Gesescha ft ie Wesbae 975 17519

0 Mke ek tereta szcüğü ki Yaca teestes aamıa eğaıkı) kwe kküye b bağaı vaığı üümeke Kaıa-


25/207

Gş 2

sinin nm çsndn çk d gene duğu kesindir; şu yd bu gizemi tnımmkt yetersiz kır m erngi birtr tpı y d tören için kunbiir.41 unun birikte

böye bir terim ismin inde bir tnrı dıy ve kişise birnesneye kundığnd öze e geir ei bir tnr dınbiri zerinde bir tören gerçekeştirmek kişiyi ergine-meke yndır; Dionysoi telesthenai Dinyss gizemerineermek nmn gir2

Gizemer bğmınd geniş bir dşm sip tören

krşığı bir bşk gene sözck de ogiadr.3

Gerek teletaigerekse ogia giziik kşuu ekenmek suretiye bu bğm-d d öze bir durum rr. u kunım biçiinde ikisft apoheta yskn ie aheta knuşumynnredeyse birbirinin yerine kymk nk görnmektedir.44 u d gizemerin gizinde teme bir srunun içkin

ıı P. Caae Dictioıaire tyıologe de la lage grece Pas957-9 3; . Waaes ıe History o OS ad O iAciet reek Amseam 93

4 Zevel 93; Ke PW v A 393397 owe 9 5 ve evamıa; Coce e la Fe 9 2332; Casao 93 226. GeAeaes e teetai bell b em eleeğ ola şelkle" yeaımlaı (aradosis kaşılaşıı Blüm ıı po

2 eooos 79; eli toi Dioysoi SAM ve Plopappos'femaıa bakıız Blüm ıı po all teloeoi tei tıeoi t M

2225; kaşılaşıı ei Deetra teteletai SC 9622; Bakcıeia telestıe-ai Asopaes Kraalar 357. ele ay amaa b kalıPlakos Artoerxes 3. ve aple G 9 o 6 elemes e kllaılı. Scüğü Yaca kllaımıı leyeek b aıyaelemek" baa b aılığı zemlee sılaıa emek"alamıa kllalacakı

3 Kaşılaşıı B 939; A ecs ZP 969 226229 İlk olaakHoeric Deeer Hyos 273e emeke 76 Eless; ta ystoorgia Epes eakles 63 Eless; Deetros kai Kores ysteria kai

orgia Psessalos Pres ppokaes e L baskısı ı 2;lesiia e Saotırakia orga Gale De s art 7 vıı ı 366 K44 Arretos telee Eless Eleso Agora ııı 226 G 3, 953 a

se o 37e alıma beşc yüyıla a b epama arretos KoreEpes 63 Hele 37; arrıeta orgia Epes Bakkalar 772;aea ea Asopaes Bltlar 32 ysteria aorrıeta EpesRıess 93; Asopaes cclesiasae 2; paa apoea es kaa a


26/207

2 kağ Gem apa

ork vroduğunu göserr: Sr çğ vurumm onne edmemedr m zen erkesn önnde söyendğnde nmsz görneceğnden bunu ypmk d mmkn

değdr o yzden gzğn çğnendğ durumrn gzemerkurumun br zrr ommşr m gzğn korunmsen kus prn sygnğn sygnk kmşr u kbn konusunu ouşurn gzemerden söz ederken ve onrnmrken srek ork bu rmnooj kunmşruss şenğ böye br ta Mystea m yn öçd br

ahetos telete oduğu d pek söyenebr ve pnkkn bn Teeseron'dur6 eletay Donysos bğmndkunmk br rc konusudur m mysta mystea vemyeo Herkos zmnndn ber vrd mysta e bakhoHpponon bende de rsnmkdr7 Ayn bçmdeTnrç pmnd çeş teleta vrdr m mystea dçok erken br ren ber kunmkdr uroboummystipolos çn br dr8 ss kbnd Apueus geneork mystea sözder m teletae sözcğn de ku

mysea eees , 0 SG 87 Cmms [ses es ema; tt pht Mas PasPmpy, 7

R, 6 Pas Ps 7 kaşaş Ykaa p

7 aks B es-Ka 87 Mav pp bakBm p 9 R, 9 ee ykaak pa bayss tstk m as Pa Phds 6 !s ttsk t Dyskı myst, s myst k tts kJkhs, s 6 myst, Peam e Iısft vPmı 8 I, 8 Oem 90 096 Kyme epapa aa (98 sa tt, pes Bkk, vs Tt em ay amaa Emesa aee b şey aakyks ykse e ee S. 6 e Ep, akayaa ve aa a aa ese aka em amay8 Bak: Same Gaspa 98 0 Sasek Sabas ssve Ma mysts, SE, 90 bak Bm p 0 MtsMs myst, ppys R 90 myst At Pa 6msa t, tm, LS, 0 B ve vama eee eeses IG v 77 A 79 tt Mts, Pasaas Sh Pd. Py 3137be tt, 140' myst by;


27/207

Gi 2

nr.9 Mirs gelince "Mirs gizemleri"nin lğn irnmlm lduğu görlyr k unlr yn zmndirer dir.0

Pk çk durumd gizemlerin ynşnd "lğn" irpnn içimlerinin yni ls ir myess y d telete dyndn ğmsz erginlenmemişler için pm içimlerinin devrlduğu elirilmelidir. Yld ir kez elli rilerdeşenlikler lurdu u şenliklerde erkes özel sunulrd ulunur ve unlr kul dilirdi sdece Mirlr u kmdn

özel ir durum luşurmkdr. Özel erginlemelerle resmiyrmlr rsndki lişkiler ek içimli lmkn uzkkrmşk ir görng sergilemkedir leusis'e erginlenme(myess) Myseri d verilen r şenliğinde sn ererdiys Apuleius'un rginlenme öreni elli ir yrm gnne ğl değildi zmn nck rylr rclğyl gelennrsl ir uyrukl elirlenirdi. Yine de egnlenme aayla

er yl rins' d plnn yyş lyndPlipesi ir grup lrk yerlerini lrlrd.1 sis pnklrnd yşyn riplr r gn sn kşm dekMsr nrlrn özenle izm edrlerdi Rm' d AnTnrç için rd yk ir şenlik yplrd nck urli için elimizde vrln rilerin kvim lylryl ilgisi

os'a kono ton ınytoı G 9 A 2 oy 199 o22 kaa A 27 taoo .. dx ytc ac A 2 oy o 2 tta I v 1019 A 2 oy o 1kaa: No 2 "s b ııyt om" mcs 11bakz: Bm v o my Sa sv tagyt

9 ps Mtaopo 1122 2 27 0 myta mos 29Hppoys 722 yt SIS 29 90 bak Bm po2

0[ ss Apo 19 Paas P ton to Mt/a ıytonPop os t. (2 kaa: 1 yono Popyos nt 1 ıtat as . 1 h to Mt/a ttOs 22 Pka yta ay yta ookop b afom mc a Pka /a to Mt/a ttaPoks p Ko

1 ps Mtaopho 1117


28/207

28 lkağ Gzem apıla

ulunmamaktadr. Her durumda gizemler daa geniş iralam oluşturan dinsel uygulama içinde öze ir tapmiçimi olarak görünmektedir. Dolaysıyla gizem dinleri"

teriminin sadce kapalı ir sistemi kapsayan ir ad oarakkulanıması uygun olmaz. Söz geimi Santiago diCompostela'ya ac ziyareti Hristiyan sistemi içersinde nasıir yer tutuyorsa gizmlere erme töreneri de pagan dinselyaşamda seçime al ir etkinlik oluşturmaktaydlar

O zaman ikça dünyasında gizemler yükümleyici ve

kaçınlmaz omaktan uzakt; er durumda kişisel yeemeireysel karar ögesi söz konusuydu rginlenme kaieye yada aileye alın kaçnlmaz ir uyruu deildi. Gerçiaie geleneinin eli ölçülerde ir askıs söz konusuyduama Roma accanaiaarı akkndaki romans anlatmardada görüldüü gii gençler ana aaarına karşı koyaimekteydier. Herodotos leusis konusunda Atinaılardan vedier Yunanlılardan er kim isterse erginlenir" diye yazyor.Olia'daki Sikania İskit kraı Skyles için de Dionysosakkos'da erginlenm arzusuna kapıd" diyor.rginenmek onun öze isteiydi; kendisini uyaran eiişareter almştı ve durailirdi de. tte dorudan çarıarda yok deidi; raipler u igi edinilmeye deer" diyerek

erginenmenin propagandasını yapmaktaydıar Ama irçokarı ikircimli davranailirdi. Ördüü ip eşei tarafındanyutulan Oknos ikircimiin kişileşiş alidir unu anlatır erginenmemiş oan asa mükemmelie (telos) eremez.

Lvs 9111 Heooos 8 79 kaılaıı: M. Wes ZPE (198 s

Epes akkhaa 7

Polyos elphoeki esm Pasaas 109 1 ve evamıa;Palemo'ak aha esk eme a b kyhos C. H Haspels Aak-Fud Lkyhi Pas 19 p 19 kaılaıı: Gaf 19718819 Küük Asyaya a vbe\pmaıkla l b yazıa (MAMA 19 81 aaka ba "ağıığıa zeme el-mek ve ye almak semeğe" aı arafıa cezaaıımıı.


29/207

Grş 29

zr bunu ciddiye rken, kimieri de kytsz kmydevm edebiirer; tlea knusund trtşmz bir yetkeyktur Erginnmek isteyenerin ypck zrkr

pnmk zre önceike kuts tören kurrn kynr yönemek gibi br şkr duğun innyrum;ertuinusd usu erkn böye betimenir56 Ebette mitvereyen dyr gri çevirmk için yr d vrdr sisriperi bunun için, LuciusApueius örneğinde de görd-ğ gibi, ry yrumrn bşvururrd

işise önceiğe tnnn bu rn, Ö tnc yzydnitibren bireyin keşfinin öne çktğ bir evrimden geçen birtpumun durumuy iintii duğu çktr57 Miken döneminde Mysteri şeniği ns ypmş urs sun şu y dbu gizeme dir ik kesin dierin bu döneme it ms içde rsnt değidir Yine sert devetten ve kbie denetimin-dn yn nrn öze kişise gizemere kuşkuy bkm-r d nmdr Ptn, Yasala' bei ki şgörgösterimesinden ynyken, R Cicer ie YudiPin, öze kişise tprn bstrmrn svunuyrr-d58 Anck Heenik dnyd rty çkmş bireyse özgr-ğn nimet ve riskerine ktnr için bu gizemer tyinedici önemde bir yeniik uşturmuş myd: Aie, kn

y d snf trfndn buyurummş y d kstnmmş,m isteğe bğ rk seçiebien tpr, yine de bir

56 Terans (Aol. 7 aayc br eaya Hırsyanarın kanbaskzemern çok anrııarın üşemer oarak bemer ama yne ezenecek yn şem konsna paanarın bsnen yararanır;ater szcüğü Mraarın zemrn bermeker; karşaşırnPetitor IMRM 4; rancs 975 439.

57 Banı B. Sne he Discovery o the Md New York 1960; zünAmca baskı 946. Gzemer Mkene bağama eğm akkna banız n 3 Herooos 27 Arkayaa or nces thesoıoria üzerne oan kısım nem omaka brke b nokaa kna eci eğr

5 aon Yasalar 15c 909-90c; Ccero De egis 2.21; Pon Sec1.39-323 karşıaşırın: on Casss çne 52.36 Maenecasın konşması


30/207

0 kağ Gzem apa

şnk üüneşe ve u syede ell r nrıık sğlnn kşsel r ykınşy kşsel güvenlğe uşyıvdeekeyder Gzeler kusl n grçekleşrlendeney yluyl nlk r değşkk yryı çyngönüllü kşsel ve gzl özellkl ergnlene örenlerydler.59

59 B ec amama Baci pemesek Bek 965 e57 Baci 976 1- Bac 979 5-9; 9 1; kaa

Cos 976 5; Sfame Gaspao 91 377 95 6 büyük üe isteico emye ymaka. Bac b a üya ve bekaasak eseienza di inefeenza aama ee ve b üe amaamya zemcke aa ei kapsam b kavam oa ka a 32 ipo) isico ve iseiosoco ya Ofeck ya aPaocğ ksa ceke aymak semeke bakzBüm


31/207

Bu Yaşamdaki ve Ölümde SorakiKişisel htiyaçlar

Gzemle kişinin kndi kndin vrdiği ir krr dynn tnrlğ yknlş yluyl ir tr snliğ kvuşy çlyn ir kişisl din içiidir u ulgu ilginlrid drin "grçktn dinsl" ir tinsl yut ryitiştir; tdn ynldklr d söylnz Anck urdötkiyi rrkn n yknd pçk ln gözdn kçrkgii ir tlik sözknusudur Gizlrin uygulnşnn

rkplnn luşturn yln yygn v t nlyl udnyy it ir kişisl din içii d vrdr Adk dy d "dk dini" dnn uygul. Hstlr tlik vrngi ir çrsizlik içind lnlr y d t trsin rt kvuşnlr" tnrlr vtlrd ulunurlr v gnllikl

"Kse n" eseenn (94 kons Ancak aak nn ee

am Paon Yaaa 99e "Aak n" em neğn Q Mae e .W m aafınan Vti Rigio at a Pgma Bekeey99 kanımıı. oe'n b konak eme ese 92 amansne eesem ama ye e oamamıı. Saen9e eğe maemeeen oan b eeme mevc;Hısyan yamas n baını Kss-eenbe x V


32/207

32 kağ Gzem apa

de vdlen z çok değel bğışl yene gele u,öyene yygın b göngd k ek de denlemene

ışılmz. u uygulm kçğ dnyınn çok öeneuznı; geçeken de Hıynık ble Poen y ducı dzemeen yokemey bşmdığı yeledebugn le vığını dmeked

Hıynlk önce lkçğ nceemeende e kzıb-mc ve dn ç e doğudn MnoMken' denYunn'dn k'den Rom'dn oun e uzkk

bbl" dn b yen kulğını göeen yığınl dkneneyle nşıkı. ozulb mddeleden yımş yı-z nene yok olmuş ol d böye b yede l bneceneneyle kşlşmk mmknd. un dnn göeşzynını eml edee kul yen emz uumı çn bu çeden çöen şeyen be ıkl ılmlı geek

ğn byouz. Anck byk olun kçk olun bu neneen e b kşe b e kyg umu ykı dolu böykye ve kşe b dnn menn yene gelmenenıklık edee gemen ınıf çıındn ş en bykekeyd o yzden Yunn ku yelendek en kuun şelenden bzıının y d needeye bnRom nkının göedğ gb vş elken dene-

m ın blmek çn göeş dkl dnmışı.3Om b çn de ş y d ce yşmı belzlkleleözeke denz yoculukı ekeele çocuk doğumk veyeşmek yız uzkll doluydu ve ç ekk olmnlıkl yznden kşle cı çekmekeyd. Geek denzyolculuklı4 geeke lıkın ğlımı lkçğ dnyı

Zh, Bd d Abbd hh Vbahm (Zür 972). Yekarar GR 6-7 "Ke " b "aak " e ayr br eğ, kağ e ze br apm bm berr "zem " (ek)erm e ay aama eğ arma ürmez.

3 Bakz W Ee W ek v 96973 er vom zcüğü aa4 Wacm "ompmo o amo", yaymamam ez Ber

965


33/207

B Yaamak v Öümn Sonrak Kis İyaar

n neredeyse er kutsal yerinde kişisel adaklarda ulunmak için aşlıca vesileyi oluşturmakaydı

Adak adama gelecekle aşa çıkmanın önde gelen insaniyolu olarak görleilir Sözleşmeyle zaman yönetileilir kılı-nır İnsan rusal çökntnn kötrm edici avasındançıkarak geleceğin elirizliklerine "eğer olursa" kalıınıkazır Mevcut ir kayg ve zntden kurtulmak için ya daaşarı veya kazanca ulaşılırsa elirl ve koşullu ir feragattaulunacak daa yk ir kazanç için yk ir kayıp göze

alınacaktır urada kalıcılama yönnde doğal ir eğilim sözkonusudur; tapan kişi adak adarken ayrıca ir yardımdiler " [undan] razı ol ve aşka ir aakta ulunmayı nasiet": da u de.

u uyglamada varolan dinsel uygunun yoğunluğunukçmsememek gerekir Derin ir keder esenlik ya daderman arayışı iman oyutu vardır urada; adak yazıtların-da kişinin alacağı kararda doğa stnn karışmasına ayal-lere dşlere görntlere ya da tanrısal uyruğaseslenilmesi az rastlanır i durum eğildir;6 ve er şeydenönce ir aşarı deneyimi söz konusuur İnanmayan sayılaraakailir; ir tanrıtanımaz olan Diagoras' Semadirek'teYce Tanrıların kurtardığı denizcilerin sundukları adaklar

akknda dediği gii; denize oğulmuş olanlar a tanrılaraadak sunma fırsatı ulailmiş olsalardı tanrıların esirgedik-lerinin sayısı elki de çok daa fazla olurdu7 Ama dnyasağ kalanlara aittir ve sağ kalan er kişide şu amansız kesin-lik duygusu vardır Tanrılar yardım etti Aslında umutyaratmakla kaygıları ve acıları toplumsallaştırmakla adakdini gerçekten yardımcı olmuştur: şi ir kez daa deneme

5 Hans no 7 IG 786 Grünür Paon Yasaar 90 kat ar Kaarn van

an BABesch 5 976 387 ons Lais 659 Cicro De a eorum 389 aoas Mis

(yayma azayan M Winaczyk bnr 98 3637


34/207

4 kçğ Gzem Tp

ye özendiriir ve ripere dindşrdn geen detek veigiye uuşur Adk yemini erkein içinde ypr ve yineyeminin tutuup dğn yerine getirimei u ytrmdnyrrnck şkrnn d zntkrr dkkncr veu kut şöende py on erkein uunduğu göz önnde ypn ir iştir

u krrd giziden ir imn edimi pisis8 öz konuu-dur; tk durumund u özeike doğrudur ugn uyo ğtm onrc y önceinden çok d yk ir

ciddiyete eğiinmektedir9 Göterişiz de or dkneneeri krşğnd ei ir eenik soeria içimi ğy-ck on ei ir tnry kişie imnn egeeridir

u ir Hritiynn ie kuğn tndk geecektir;eki frkkr orty çkriir ireyin tnry döner-kenk yöneiminde ir değişikiği vryr ie dk

dinindeki "imn" ve eenik"te din değiştirme" nmuunmz Artur Dry Nock'un özeriye u tpmedimeri önceden vronn iinçi ir içimde reddedime-i nmnd ikmeer" deği rr eker" umn girerer0 Adk dini d çok deneyime ir niteik tşr: işigerçekten etkii oiecek you çreyi uuncy kdrpek yz oğ denemeidir Görmedik öçde

köt durumr ki tmmn ykn öyedir innr yenive denenmemiş yor itecektir Acrn ortnd kendineyeni ir şn ryn irey tze ir şngçt uunmdr:imiir eki de yeni ir tnr d iyiini ypcktr8 ss bğmrys b çkc ie erir Pap. Ox, 1380 152

E oi cov EıoµEvoı plena ducia, ApesMetamohose 1128 cede et noi decere, SIRIS, 390 EprsAskepes Apistos [imsz emeke üsüz br icezrr SIG, 1168 2933 A. Herichs HSCP 82 1978 210 veevm. Bkz . Chpothier "e boe oi s vototqe REG, 45 1932 391396

9 Öreği bkz . rk Peuaion and Heain (Btmore 1973e Heer Str 1981

10 Nock 1933 7


35/207

B Yşmdk ve Ölmde Sor Kşse İtylr 5

Dolaysyla çok esk ve son deece yaygn genel yapyasap olduğu açksa da adak dn dnsel değşme yönnde gdy temsl ede. Devlet dnnn u yolla nasl gelşt-ğ y ln Roma le yen tapnakla ve yen tanlaenmsemşt m ksa öml olmuş ve sonuçsuzkalmş km dnsel eğlme ya da zamann modasnaveya dnsel aeket denlelecek şeye eklenmşözel kşsel dzeyde otaya çkmş una enze sayszduum olmald

tn unlan gzem taplayla çl lşks vadncs; kşnn kend kaana dayanan enlenme uygulamas geek gds geekse şlev açsndan adak uygulama

syla yk koşutlukla göste ve enze esenlkaayşnda yen çm olaak u akaplana göe değe-lendlmes geek İkncs yen tanlala yen gzem tapçmlenn otaya çkmas tam da u klgl şlevlen sonucu olaak eklenelecek şeyd Üçncs; Doğuluoldukla söylenen gzem dnlenn yaylmas esas olaakadak dn çmnde geçekleşmş ve gzemle de azen ugenel aeketn yalnzca paças olmuştu

Ana Tança İss ve Mtas çn yaplan antlan adaközellğ tatşma götmez. Yaztla nceleyenle ayn adak

dualann ne kada çok ynelendğn lle; atta yaztlaulunmağnda le antlaa lşkn u youm yne de pekaz kuşkuludu tn u tanlaa pek çok çm olan"esenlk"

12 aayşyla tapl Denz yolculuğu3 le astalk Yrdk 3. dpot z Br öre verme gererse İss i SIRIS 68; CE "y

elelerde ry rşlşr SIRIS 98, 406 538 (sa/s); geeldeseres or Msr trlr Artemdors 39 A r Mardealar CCCA 201; cnservarbs ss CCCA 9 esreterr: E Scwertem Sden zr Relgn nd Klr Klenasens;Fesschr F K Dörner de (ede 978 8 Mtrs CIMRM7 (sera); "sd ory CIMRM 568 Özele kızcclg 1982

3 CIMRM 568 rşlşr: CCCA v 69 Ye ıız: os Demerc cnd (İss) rşıştrı: Yrdki 4 dpot


36/207

kğ Gem p

zleklernn bu denl çok olmasında şaşılacak br yan yokturBaba kardeş ve lm oranı yksek olduğundan ek sıkolarak da çocuklar14 gb yakınlar ve arkadaşlar çn yaılan

adaklarda zgec yanlar daha ne çıkmaktadır Resmdzeyde pro salute mperatoris adaklar vardır ve Tanrıça İssve Mthras çn kurulan ak yerlernde bunların saısı haylkabarıktır1 Mısır tanrıları zellkle de Saras le İsssağaltımda uzmanlaşmıştr ve kanıtların da gsterdğ gbbunda oldukça başarılıdırlar: Btn dnya İss'e onurlar

vermekte adeta yarışır çnk onu gren hastalar şfabulur"16 İatreia yan sağaltım çn alınan cretler adakyerler çn neml br gelr kaynağı oluşturmuş olsa gerektr İss'n Askleos le yakın bağları vardı Atna'daAskleos'un kutsal yernde br taınağı bulunmaktaydı veAskleosunklern yaısıra İss' e at kutsal yerlerde de

hastalığın kuluçka devres çn beklenmekteyd Dğerkmlklernn yanısıra İss aynı zamanda Hygea tanrısalSağlık demekt Hastalıktan br trl başını alamamış şarTbullus İss'n sadık mmn sevgl Dela'sı aracılığıylakendsne yardım edeceğn umar; ss taınağında bulunanve bu tanrıçanın sağaltma gcne tanıklık eden zerndetasvr bulunan br dolu tablet atıfta bulunur Sağlığınakavuşursa Dela saçları dağılmış zernde keten gysler14 SRS 106 107 69 308 pro alue coiugi pieiimi CCCA v 19

pro alue amici kariimi CMRM 1873 kşlşt 144 804 819 91667 68 vs.

1 SRS, 404 40 3 60 70 pfo amore pariae SRS, 779 CCCA 9 401 toolm şkl olk CCCA 40407 417 CCCA v 17k Cos 1976 68 Mths m so ece oğ

CMRM, 3 4 14146 vs16 Dooos 14 kşlşt eo Demes ee Dogeesets 76 iareia, Dlo 117 10 İss Hyge SRS, 71 CE, 14 Dlo 060 SRS, 16 (t Ascepem) Asklepos-Sps kıotll lkte SRS, 7 stlğ klk eves ee D1973 10 ve evm k olk ogl D 1973 1 63170 v Stte 1981 1011


37/207

B Yşmdki ve Ölmde Sork Kşsel İylr 37

oduğu ade tapnağn grşnde Msr rapen ortasn-da oturacak ve gnde k kez yksek sese İss'e senada buu-nacaktr. 17 u uyguamaya votivas reere voces denr yantanrğn gçerne aretai) ses ve erkesn çnde övgerdzerek adağn yerne getrmes karşğnda şkrandabuunma: Tapnak propagandas oarak aretalogy. İss tapmya g br başka uyguama da baz Anadou taparndaoduğu gb sağatmn br ön gereğ oarak gnaarn tra-fdr18 unun br tr ruçözmeme nyetne terapk etke

r omuş oma; ancak gzemere zorunu br bağantsyokturİss e yodaş tanrarn kayras zengnk ve para

kazanmak da yaşamn başka aanarndan da ekskomaz. Aeus Arstdes şöye bdrr: Servet sab omakbe Saraps'n br armağandr ve adakar Saraps'e bereket veren kurtarc Soter Poutodotes dye adanr. 19 HattaSaraps etksn vergern ndrmes çn be kuanabrEğer tanrara bu tr azarkarn ardnda esenk soteriasalıs) gds yatmaktaysa umut eden son derece kgsaşmd veburada oan br kurtuuş ve esenktr

Mtras da bu bağamda fark değdr; Vermaserenkyatnda topanmş oan Mtraara şkn yaztarn

çoğu adak özeğndedr Sunuar btn br Mtras tapna-ğn yan mağaray sunakar eykeer ve tap kabartmas-n çerebr.0 Asnda br Yunan yaztnda dendğ gbar eıchesthai hagnos) br bçmde adakta buunmann yermağaradr.1 Hatta mağarann katanarn eern breşt17 lls, 133318 İss pısıd Ovds Epsulae ex Pn, 11556 vels 653551

krşlşır: Hommel 1983 ve geel olrk S Seleer "DeBec m smmege m der skle Recspleg derAe yyımlmmış ez Mi 1913

19 Aels Arsdes 518 SIRIS 389 krşılşır 513 verglr drlmes kosd, SIRIS 57

0 Öreğ, CIMRM 3 (spelaeuı), 1 ve devmıd (aaı) 198(sgnu).

1 CIMRM 307


38/207

8 kğ Gizem Tpıl

eek adaklan neşe çesnde e zaman kutlayalmeleçn (ut possint synexi hilaes celeae vta pe aevom eat altl ama meamn anlatyo22 vakfeden taafndan

ezenmş olduğunu dda eden Latnce sunuşta uduum çok daa açkt. Sağ eln tutulmas İan'a özg esk ağllk söz veme çmd yan Mtac mystaisynexioi. u yolla adaklan kutlamaktadla mağaadak Mtala tapmnn öz otak şölende aşadeneymnn ve man edmnn tazelenmesd u t adaklan yakn geleekte yene getlmelenn eklendğ açkt aşa u yaşamda gölecek şeyd Mtala eusinvictus ve utkunun ne anlama geldğn len askeleMtasa tapanla aasnda seçkn ye tutala. Demek kMtaclk adak dn le gzem tapsnn tam kaşmd.

Adaklala egnlemele aasnda öylesne yakn kaşlkl ağmllğn kual olmadğ doğudu Tullus'un

Dela' snn çmsel anlamda İss gzemlenn eenolup olmadğndan tam olaak en değlz 7. dpnotaakn. Daa çok açk ve kna edc koşutluk söz konusudu. Hatta elmzde vaolan yegne nc şas taznda gzeme eme anlats olan Lucus'un İss egnlemelenanlatan Apuleus'un nl metn le öyled. Apuleus'unduumu tam anlamyla dn değştme olay olaak göl

mşt23 Ancak dnsel etoğne ağmen manzaaya uan tutum akm değld metn geçekç tutumundanvazgeçmez ve lg çekc çmde olağan pskolojyle ç çegeçe İss [dnne] sözde u dönş dnyadan ve dnyev lgleden el ayak çekmekle sonuçlanmaz tam tesne YunanRoma dnyasnn e yannda çlgn g sten kaçkn

22 CIMRM, 423 yndexii bkıız rms, E 52; Bdez-Cmot,938, ı, 53 ve devmd Merkelb, 984, 07 ve devmıd23 ok, 933 38-55: ok, "Ktolk klsesie kb edle biriyle ık

koştlk gösere s d değiştrmesde, ls "bdyd değimişese b dyd yşmk" belgs isyglmsı i i br özel sbep görmemektedr


39/207

B Yşmdk ve Ölmde Sork Kşsel İyr 9

öğreni, sonunda saygı değer toplumun üyesi haline gelirMeslek yaşamına Roma' da dava vekili olarak başlar ve sonderee başarılı olur Bunun sis ile Osiris'in bir kayrası olduğu-

na inanılır Zenginlik ve bereket ploutoota) bu tanrılardangelir ve Apuleius bunları sonuna kadar hak etmiştir, çünküsürekli yinelenen erginlemeler yüzünden bir servet haramışve Madauralı geni babasının mirasından yoksun bırakmış-tır24 Gerçekten de bu adamın başarısı gıpta ve haset uyandıraak kadar muazzamdır bu durum, kaygı, uyku bozuklukları,sanrılarla yeni bir sinir buhranına yol açar O nedenle bir keredaha erginlenmesi gerekir o zaman tanrı, bu hırslı adamın,parlak ve görkemli meslek yaşamını sürçmeden, tökezleme-den sürdürmesini şahsen temin eder ve onu, Mısır tanrılarınınpastopho kolekyumunda saygın ve dokunulmaz[herkeslerden üstün] bir yere yerleştirir25 Mesleki gerginlik,gizem tanrısının ruh hekimi rolünü oynadığı dinsel bir

düşküyle yatıştırılmıştır Bu öykünün özyaşamöyküsel çeriğine olursa olsun, ruhsal sağaltımın varlığı kesindirGenel ve daha temel düzeyde sis'e, yazgı, üzerin-

de bile bir güç atfedilir: Yaklaşan ölümü önleme ve yeni biryaşam, novae saluts cucula bağışlama yetkesine sahiptir26sis'in bu en aziz armağanı, yaşam, tapının Yunan yorumla-rında olduğu gibi özgün Mısır kaynaklarında da anlatılır

Bunun, içinde yaşadığımız bu dünyadaki yaşam anlamınageldiği açıktır Eskisi yıpranmış ve tükenmek üzere oldu-ğundan, bunun "yeni bir yaşam" olması gerekir Anak yeni m farklı bir

düzeye

ait değildir Arthur Darby Nok'un24 Aples Memophoses, 11285: nec mns em vcm beoem

sbmnsb krşlşr 30.2 Mdensem' .27.8 szory kş kkıd kıı R T v der Prd Mnemosyne v 34

(98), 960625 Aples Memophoses, 11.304 ncncne goos n o eddeempoc exmesceem mevoom dssemnones

26 Aples, Memophoses 121.6; krşlşrı: . Begm Rg-greyym zırldğ Fsc Bee de (Sockolm 967), 37 ve devmıd Grs 976, 166, nove kosd r lmecedr Cdd rslk klk Tller ye r d lırlr


40/207

40 İkğ Gzem Tpı

sözleriye bir "ime" oma şöyle dursun işleri [esisi gibi]younda tutma için bir yedeleme bir uzatmadır 0.dipnota baınız Diğer soteria deneyimleriyle arşılaştırıdı

ğında sis gizemerinin sağladığı bu tarz bir esenli dahaötendir ve daha alıı oması ümid edilir Ama yine deada dininde dile getirilen umutlara aynı düzeyde yer alır

Aynısı en gösterişli gizem töreni oan taurobolium içinde geçridir Bu ayin haında esin oara saptanmış birgerçe şudur: Boğanın anı sani zamanla aşınan ve belli

bir süre sonra yenilenmesi gereen büyülü bir astarmışasına ayının yirmi yıl sonra teraranması gereirdiDolayısıyla bir ez daha burada ada dininin baış açısınıgörebiliyoruz aurobolium yoluyla erginenen bis eni vtasuscipit obis7 "altın boynuzlu oçu terar urban edebisin" diye "yirmi yıllı çevrimlere adalarına terar başar"Yineeme döngüsü bizim bu dünyamızdai göneni sürei

ve aıı ıaatır aurobolium işinin başına gelebileebütün ötülüere arşı bir sigorta "iyi şansın bir beirtisi dir symbolon eutychies).8

Bize de uaşmış Orfei ilahiler deremesinin de aitoduğu Dionysos gizemerinde de aynı yönelim söz onusu

dur nin durmadan utsal den geçtiğinden söz

eden bu metinerde; sağlı ve bereet iyi bir yı denizdeşansın yaver gitmesi ve gene olara hoş bir yaşam iemümün olduğuna geç bir ölüm için yaarımatadır29

27 CL ı 504 MRM 54 CCCA 233 Dtoy, 969 no 7 tetovgnt nns exlets tuobo su CL 52 CCCA 244 SIRIS 447 Dtoy, no 25 (om, İS 390) krşılştrn: CIL 596 Dtoy no50 CCCA

28 CCCA

239 Dtoy, no 3329 B l derlemesnn rkplnı kkınd knız R. Keydell PW 330332 Slık e ereket 50 e demnd 70 4020 Slkls no 68 y r yl, 430 rn, 562 denz yolcl, 740toprkt e denzde esenk, 755 "Gneş tnrısınn erdğ "mtlyşm 820 Hest, nn "şlern k, tln prlk rn ye sf klmıdr 84


41/207

B Yaşamdai ve Ölmde Soai Kşsel İtyala 41

Adrianus döneminden bir abartma Gönenç Eythenia veE Bereet Artışı Epitesis ile birlite elete'nin alegorigörüntülerini içerir30 burada da dünyevi bir yorumun varlı

ğı esindirnin ılgısal yönelimi ruhsalbedensel sağaltım

üzerine yoğunaşmış görünen Dionysos ile Ana anrıçahaındai esi anıtlarda da olduça açı bir biçimdegörülmetedir Platon'un Dionysos'u Phairos' "telestezi[Duyuüstü Algıyla ilgili] delili"e baar ve Platn bunların

"ço uzun zaman öne zerlerine salınmış bir beldan dolayı bazı ailelerde görülen hastalılara ve büyü aılara" şifaolsun diye yapılan ayinler olduğunu belirtir Doğaüstünedenbilim [etioloi] baışımızı ıstırapların ya da psiosomati rahatsızlıların gerçeliğinden çelmemelidir buerçeli çağıl oşullarda geçmişte yaşanan örselenmeleredayanılara açılanır ve bastırılmış duygusal güçlerin dışavurulmasını sağlayan rituel olara ışırtılmış "tanrısal delili"le sağaltılır eletai ve arındırmalar" Platon'unasalar' belirttiği gibi Nympha Pan Seilen ve Satirmasesi tamış imseler tarafından yerine getirilir3Aristoteles'in şiddetli bir duygulanım araılığıyla urtulmayı sağlayan "arınma" katıarsis haında söylediği çoa

tartışılan sözleri de Ana anrıçayla ilgii ayinin benzer birişlevini göstermetedir32 Aristofanes'in :şekarıları [Sphees]30 Ates at Ms o 390 RML ııı 224 esedaz RML v 32329

on Ke W v A 39 ve devamıda E Kz aglotz Ahode n de Gen ide (Stzgsbe Hedelbeg 953\4 2) 49dpot 32 S Kas Römshe 6 (969) 256 p 83 2 Yomatışmalı telğ omatadı

31 lato Phdos 244 ve devamıda sl 85c Sopokles te (Atgoe 44 ve Oedus Tynns 203 ve devamıda Doysos kllğveastalığı ovacatı Baız fod 946b OE 66 ve devamda

32 Astoteles Pol 34 b 32de 342 a 8e ada (dai bpasa Beaysı Gundzge de veloene Aındlung des Asoelse Wun de sde Besla 85 b yaa Poe 449 b24-28di taed tamıyla lşkledlmeted) Aca Beays"şalatala" da oşlamamış v ıss "yalı" b tıp avam al-


42/207

lkğ Gzem Tpl

adlı komedisinde Bdelykleon, yargıçlık saplanısına kapılmış babasının delilğini yleşirmek çn denediği çeşiliarndırıı ya da elesezik sağalmlardan sözeder Anak ne

Koribançı nn, ne Aigina Hekaesinin ne deAsklepos'un kusal meknındaki kuluçka devresinin babasına bir yararı dokunmuş elde anrçanın ef olduğu haldebaba her sefernde mahkemeye koşmuşur33Demoshenesin aı br dlle anlaığı gb sonraki on yıllardaAeshnesn annesi oğlunun da yardımıyla Dionysos

Sabazios erginlemelerin yerne germşr Gizemlere erensonunda şöyle der "Köüden kaçım, iyiyi buldum". Başarılıgzemlerin sonraları yol açığı dolaysız deneym şu olmuşolmalı "Kendn daha iy hissemek" Arındırıı sağalımlarhakkında yazarken "büün bu örenlerden geçenler" dyorArsoles, "neşeyle karışı bir gevşeme duyarlar".34 Büünboş nanç biçimlerine karşı verilen uzun aydınlanma müa

deles, "gerçek" dn düşünesn büün şarlaana yanlarından emizlemeye çalışmışı, ama yne de varlıklarınısürdürüyorlar. Büün bu günlük gereksnimler ve umular,ruhsal alırlığa gaye güzel uyduğu kanılara da bell örenlerle ve rahipler arandan karşılanmışır

ne gemeye lşmş Asoelesek (32 8f) mecnn too

hmo ve ksl ezgle" emleyle klndk en fzl lgylondn n 53 Euthydemus 277d) öğendğmz Konlnksedldğ k Bknz: nfod 96 Dodds 95 77-80Jenme 95 3-38 Cos 983 34 ve devmnd

33 Asopnes Eşe Aıl 8-2 telet 2) knz K J ReckfodAsopnesn Eşe Aılnd Kss ve Ry-Yom APA07 (977) 283-32

3 Demosenes 8259260 9 99 29 28 Asoles Polt 32 ve devmnd Kşlşn: H Wnkel emosthenes Rede Kteshon

übe den Knz (Hedeleg 976) 329 Aescnes 390d doğmş dolysyl nlln şlen 380\375d B klsk dönemdek en ynl e/ete emlemesd Hpocond omtton At,entıt euo ttohoos leue lnohoos nebzon nee/t eoıes stetous sözcklenn lnd Donysos gzemleyle lgldkk ekc ynll lke psj zene lkğ yomndn z pl ye lmkdı Yne knz OE 5 ve devmnd


43/207

B Yaşamai ve Ölüme Sorai Kişise İtiyaar 4

Bu bağlamda Semadirek gizemlerini anmadan geçmemeli: Açıka dile getirilmiş amaçları Odysseus'un noLeukothea; Ak anrıça] tarafından korunmasında olduğugibi insanları denizde boğulmaktan kurtarmaktı.3 Kılgısalyan Eleusis'te bile eksik değildir; buradan çıkan adak nesn-lerinden oluşma zengin derlemeler bulunmaktadır. kianrıçanın kayrası gizemli geelerle sınırlı değildi. Demeteren temel anlamıyla başağı bereketi (Ploutos) verendi; gizem-lerin sürdürülmesinin ürün alınmasını sağlamakta kılgısal

bir etkisi vardı. O nedenle sonbaharda tohum atılmadanöne yapılan genel şenlikte başla rol (Proerosia) rahibedüşerdi; tapınak Deeter'in armağanlarına karşılık olarakdünyanın her köşesinden olduğu kadar Atina'dan dagelenhasatlardan oluşturulmuş armağanlarla (aparchai) dolartaşardı.36 Eleusis'te sağaltım büyüleri de eksik değildi: Körbiri bile ansızın bu kutsal sergiyi görmeye başlayabilirdi;37gizemler Eleusis'te "görülmeli"ydi.

Ayrıa Eleusis erginlemelerinin usulleriyle terapik teletaiarasında nedenbilim söylemine göre Mısır'ın sağaltım büyü-süyle yakın bir ilişki bulunduğu gösteren garip bir bağvardır. Öykü şöyle devam eder Eleusis'e gelen Demeterkraliçenin küçük çouğunu alır ve onu ölümsüz kılmak için

gee oağın ateşine tutar. Çok korkan annnin araya girip işibozması üzerine Demeter kim olduğunu söyler ve bununyerine gizemler konur.38 Bir Mısır metnine göreyse oradanoraya dolaşan sis uğradığı bir evin hanımı tarafından iyi

3 Sh/ Ap Rh 96 arşılaştır Giriş 16 ipot.36 LSCG 7 IG 7 LSCG arşlaştrı Graf 1974 19 80 ve evamı

a Elesis tarıarı arasıa oğmş "Beeet tarıs ltosa igiliresile Keryi 1967 16316 Metzger 196 p. 1637 rates'i aa abartması Ates Nat Ms A 11386 Keryi 967

9698 va Strate 98 şeil 6 Anı 929838 Home Hymn to emee 29274 arşılaştır Ricarso 1974 öze

ie 23238 242 ve evamıa İlii tarii aka baız:Gnomon 49 (1977 442 ve evamıa.


44/207

44 İlğ Gzem Tpıl

karşıanmaz bunun üzerne ssn yannda buunan akrep,kadnn oğunu sokar ve ev yanmaya başar Ama o sradayağan yağmur, ateş söndürür ss de merhamete gep,küçük çouğu yeştr39 Bu, akrep sokmasına v havaeyekarşı br büyüdür büyü duasında çouk, ss'n oğu Horuse özdeşeştrr; yanmakta oan [havae] Horus" ekurtuuşu, çeşt Mısır ve Yunan begeernde yer amakta-dır40 Bu Msr büyüsünün yayıması ve Mısır deoosyebütüneşmes, başa Mısır beges oan "Metternh Ste",

Homerik Demeter hmno'undan sonrak tarhere atse de,kökennn Yunan yazınında oduğu varsayımını tamamenoanaksız kımaktadır41 Eğer br bağantı varsa be, etknnyönü Msrdan Yunanstan'a doğru omadır42 Orada bura-da doaşan tanrıçanın karşanması, y çn de kötü çn dekuanabeek güü, ateştek çouk, tehke ve esenk

btün bunar sat yüzeyse br koşutuk değ, etkey vetanmayıı br bütün ouşturmaktadır Bu durum, atını

39 "Mette Stele ev 48 ve evm C Se-Hse Txt d MttnchStl e Kopeg 196 343 oşt bmet ş blbl Klses A Mgcl Sttu Bs [soclBtg] n th Ms of Antqts t Ldn ee 192 2 ve evm 6478 Mette Stel t 30 e İÖ ö-

yzyıl) e zmtı te te bye t esMet lm evs G Roee ndn z Rlgon ds ltnAgtn e e 191 8789 W. Bgee gyptMgc o 1899 130133 b yom ye lmtı

40 Mısıı bezele Kses ese blmtı bz 39 pot)7 Hos ymsyl lgl b Y bys PGM 20 ı 14 26yyım zıy H D Betz Th G Mgl Py n TnsltonCgo 1986 28 Koee Chonq d'Egyt 37 (1962 167174Mette Stelye b göee bllmmt) Mete ys-

todoos sözğ gemete ve gzemlee ols lesste ymt ol ot söz elğ ıt41 teşte [vlel] o lgl msl Byblos İsse ymışt

Pltos Iss 3 b m olsıl "Y etse ylmıştı Rso 1974 s 238

42 Doğl sğltm bys es! Yst zee ets ı bız OE 777


45/207

B Yşmdki ve Ölmde So Kşsel İhtyl 4

yüzyln başlarnda, klgsal "sağaltm büyüsü" bağlamndaEleusis taps ya da en azndan Eleusis söylenbilimi üzerindeMsr'n belli bir etkisi olduğunu düşündürmektedir43

Buna karşn Msr'n sağaltm törenleriyle Eleusis tapsarasnda köklü farklar bulunmaktadr Haklarnda açk vekesin bilgilere sahip olduğumuz ölçüde Eleusis gizemlerininhiç bir biçimde klgsal büyülere ilişkin bir derleme olmadğn söyleyebiliriz Buradaki kilit sözük, "bağşlanma" yada "esenlik" değil, "kutsanma"dr ve diğer her şeyden çok

öte aşama gönderide bulunulmaktadr Tohum vermenindşnda Demeter'in "diğer armağan", gizemleri "görmüş"olanlara mezarn ötesinde ayralkl bir yaşam vaadetmek-tir Bu konuda, en eski metin olan Dm 'dan, S00 dolaylarnda baz yüksek rahiplere ait mezar yaztlardahil mparatorluk döneminin44 son retorik uygulamalarnadek içlerinden birinde insan basitliğiyle etkilyen şu sözleryer alr: Ktsal geede rahip, "ölümün sadee kötü değil, iyide olduğunu gösterdi"45 kantlar mevuttur Ciero'nundiliyle, Eleusis'te "nasl sevinç ve neşe içinde yaşanaağ venasl daha iyi umutlarla ölüneeği" gösterilir46 Yaşamannsevinç ve hazlarna saldrmak söz konusu değildir, fakatvurgu öteki tarafadr Vaadin içeriği zerre kadar örtük değil-

ir, anak çok da iddidirAyn şey, en azndan Ö beşini yüzyldan itibarenDionysos gizemleri için de doğrudur Öte yaşama duyulanilginin ileriki çağlarda ortaya çkt varsaymyla hareket

43 . G e (Aoodos ıı oeb 92 33'de) "ol teşettlms"y lgl söz ettğ öeke odğıd byse ombmtdı Bylele öte yşm sdi lş hıd bıız

66 dpot.44 IG ıı 366 6 Co 94 42.45 Home Hyn to emee 480482 şılşıı Rhdso yı yede

dos 3 Sopholes f. 83 Rdt soes Pegyus 28Kgos An P .42

46 Ceo e legbus 2.36


46/207

4 İlkğ Gzem Tpl

eden bgner, Donysos tapmnn bu boyutunu abuetmete stesz omuşardr Oysa , s dönemde buyönde son deree aç antar mevuttur örnegn

nn sonunda Aheus e Petroosun emer,Donysosun sağrağnda topanr47 Patonun aratürdevetnde nn gezgn rahper, dağttar şfaaransanara y ger, öümden onra oduğu gb bu yaşamdada gevşeme ve rahatama yaratrar; ama törener ger çevrener orunç şeyer beemetedr48 de yaynanan

Hpponon atn tabetnde, mysta e akcho sonsuz mutuuğa gden utsa yoda ereren resmedr,49 tpArstophanesn Kurağalar [Batraho] ad oyununa barsa, Eeuss snn Hadeste bayramarn h neşeyeutamaar gb Cumaenn y bnen yaztarnda,Bakhos törenerne atanar eakcheumeo) çn öze brmezar yer ayrmatadr50 Herodotos da Orpheus veBahos öze öü gömme göreneernden söz eder5Oba da br mezarda buunan atn yüzy sonarna at braynada, onu handa ço daha es br yazt vardr: Çou-ğuya brte br adn, Donysosun oşu çğğ euha earşanmatadr; her snn de br orga atmş odu4 Odye 24 ve devmıd; Steschos 234 Sy b os sğ

ğıd Doysos Thetse b evleme mğ veke temsl ARmp Gnomon 25 (953 469 ve devmd; E. Sm e gechchenVen (Mh 196) 0 ve devmıd (T H Cpete onnImgey n chc Gee A Ood 1986 de b yoml lgl kşklı oty koymktd)

48 lto eve 365; öte dyd cezldıılm tehdt kkıd kşştıı lto Y 80de; Doysos gzemlede ltkhosCon d. ux 611d lsso 195 s. 22 ve devmd; ye bkzAşğdk 69 dpot

49 G. glese Ctell ve G ot 29 (194) 108126 M. . West 18 (195) 229236 Cole1980 GR 295 Astophes Kubğ 448455kşlştı: G 194 994

50 Schwyze ecoum Gecum exem ghc oo (epzg923 o 92; H eey he Loc Sc of Achc Geece (Ood1961) 240 o 12 lsso 195 12 ve devmıd

51 Heodotos 281; met bkz: LS 12 ve devmıd


47/207

Bu aşamdai e Ölümden onra işisel hiyaçar 47

la esndr ve bu durum mezara ble aydedlmştr52'lernden brnde şöyle dyor Pndaros "Kendlernaılarda urtaran eleai sayesnde heps de mutlu53 Oysaçabaları boşuna olanlar da, maaiopoia vardır; yaşaren ai açıran Hades'te ergnlenmemşlern durumu budurPolygnotus'un sunduğu yeral manzarasında, çatla brpihos lburla su taşıren gösterlrler Bu motf,Plygnotus'tan öne vazo resmlernde de görünür54

Donysos gzemlernn, özellle talya'da Eleuss tören-

lerne br tür benzeşm çnde gelştler görülmetedr55Dördünü yüzyıla at güney talya vazolarında özenleşlenmş Bahos ölü gömme törenlern anlatan smgelerbulunmatadır ve buradan da Etrüs ve talyan dünyasınayayılmıştır56 Bahos mgelem, daha sonraları da gömüt,dltaş ve sunalardan, lht sanatının son güzde örnele-rne de çeştl türde anıt mezarları süslemey sürdürmüş-tür57 Ana bunun anıtlanablr br şey olmadığı dabelrtlmeldr Hatta S n ve üçünü yüzyla at herDonysos esnl lahtn ya da çnde Bahos vazolarınınbulunduğu her Apula mezarının Donyos ergnlemesgösteryor olması da olasılıtan uzatır mgelemn endneözgü br yolu vardır Ama yne de yaşamın barz anlamsızlı

52 Rusajea 978 969853 Pindaros 3a. Pausanias 039 mfora Münih 493 ABV 36 7 e Leyhos

Paermo banz Giriş n.55 Graf 974 020 euls 974 344 55 Bu eşl ophoesn ir şiirinde de Angone 72 yanısın

bumaadır Iln 9 R awen eubner 979 basısndaarsaymına uymamaadr.)

56 Banz H R. W mih 972 (bu ounması en olanasz meindr

anca gi çeci noalar da yo değil) chmd rendal veCamboglou 976 chneder-Herrmann 977\ 78 Bir Erü hpağında ölmüş olan adının manad olara gösermesi haında:Horn 972 82 resim 50

57 Maz 963 R urcan Le cohge omn eenon onyque (Paris 966 F. Maz e donyhen Sohge Ben 968975 Geyer 977


48/207

48 İçağ Gizem Tapıa

ğına yanıt olarak en azından sanatsal bir anlatım biçimi, birfaç d parlr Bi söz, konşma yo bçim blanın k hiçde az iş değidir Dionysos tapısı oldğ yine de dikkate

değerdir B tür mezar sanatında, mainadların tef ve zileri-nin hiç eksik omadığı Bakkhos oşknlğna süreklgöndermeerde blnlmaktadır Yılanlı cista mystica vefalls liknon gibi gizem işaretlerine çoka yer verilmiştirBir kaç lhitte açık erginleme sahneeri vardır58 Elimizdedoğrdan igili bir metin omamakla birlikte, Lilybaem' dablnmş ir dikilitaş üzerinde kist ve kalathos bileşimininyeralması özellike anamlıdır59 Ama Bakkhos kardeşlikbirliklerinin ömüş üyeerinin mezarları başında, yası veoşky br biçimde kaynaştıran törener yapıldığına dair enazından yazınsal tanıklıklar mevttr60 Konyla ilgilisadee bir tek metin vardır ve Phiippoi' de bnan b kabaLatine taşamada [epigram] sanki özel bir Bakkhos enneti

tarif olnmaktadır; Bakkhaar ölmş bir çoğ danslarınaküçük bir satir olarak katılmaya çağırırlar B da yalnızaimgesel bir olasııktır6 Vaad brada bile belirsizliğinisürdürür58 Geyer 977 667 arşlaşrın Böüm ı 27 dipno.59 E. Gbrici MAL 33 (929) 5053 . M. Bisi ACI 22 (970) 9706 Eesis

synhemasındailthos este için baınız Bölüm ı no22

60 ioscorides Anth Pl., 785 SEG, 33563 Nonnos 96797puiaya ai azoların üzerinde yer alan gömüerin yanında asmaşarap ef haa hyrsos [sarmaşı sarıı asa e sairler yer alr arşaşırın 56 dipno parodi Ant Pl, 7406 Bir ionysos thsos arafndanyapıan ölü gömme öreni G ı \ 674 no 53 aibel no. 029Pee IG ı 686 SEG 3 633 32 488 anca bu üplerde ora biryüümüüür baınız ge 486 487

6 CI 686 CLE 233 Fesugre 972 30 Horn 972 20"Bromiosun mühürüyle damgalanmış adın erenler seni sairlerin

yoldaşı ya da su perisi olara çiçeli çayırda görme isiyorlar "Ömüş bir çocuğun anrlara çeşili biçimlerde özdeşleşirimesi şuaynalarda da yer almaadır: CIL ı 252 CE 09 CCCA ıı334 arşılaşırın ammelb. no 234 (Noc 972 305 no 45) Ömüşbir çocuğun ionysosa özdeşleşirilmesi haında No 705 aibel no. 030 Pee Bolognada abarma Nilsson 957 07 şeil 27Horn 972 52 46 9 şe 49 arşılaşırın 80 dipno.


49/207

Bu aşamda e Öümden onrai işise hyaçlar 49

Ölümden korkmak, yaşamın gerçeğidir "nsan ölümünün yaklaştığını düşünmeye başlayına" diyor Platon,"öneleri aklından geçmeyen korkulara, kaygılara düşer" onedenle Plutarkhos'un sözleriyle çoğu insan, "kimi erginle-melerin ve arındırmaların bir yardımı dokunaağını düşü-nü Hele bir kere arınsınlar, Hades'te, temiz havayla veışıkla dolu yerlerde hora tepmeye, oyun oynamaya devamedeeklerine inanırlar"62 Demek ki gizemler sonraki yaşam-la ilgili vaadlerde bulunurken bile aslında kılgısal gereksin

meleri karşılamktaydı Gizemlerin bu iki boyutunun içkinbirliğini bir yndan gerçekçi sağaltımlar ve bağışıklamalar,öte yandan ölümden sonra mutluluğun düşsel güvenelerigerçekte neyin oluşturduğu bizim için hl bir merak konu-sudur ohumun ekilmesi, büyümesi ve toplanmasındaki yada üzümün şaraba dönüşmesindeki doğal çevrime benzer

bir tür simgeilikle, çok katlı anlam düzeylerine başvurmakyeterli olmaz inanç simgeiliği kullanır, ama simgeiliktençıkmaz63 Ölümün ve yenien dirilmenin bütün erginlemele-rin ana fikri olması gerektiğini, bu yüzden yok olma ilekurtuluşun törende öngörüldüğünü ve gerçek ölümün ikin-il önem taşıyan bir yinelemeden ibaret olduğunu varsaymak da kolaylığın ayartmasına kapılmak olur, çünkü en iyidurumda bile pagan dönemde yeniden dirilme simgeiliğinden yana yeterine kanıt yoktur64 Daha genel bir açıklamayla erginlenme, bir statü değişikliğidir ve bu değişikliğinölümden sonra da daha iyi bir statüde yansısını bulmasıgerektiği doğal görünebilir Ne var ki böyle bir statü değişikliği ilkçağ gizemlerinde kesinlikle görülmemektedir, o

yüzden e öte yaşama ilşkin ayrıalıkların nasıl olup dadünyevistatü değişikliğinin bir izdüşümü olabileeğini anla

62 laôn evle 330d uarhos Non p 1105b63 Banz Bölüm .64 Banz: Böüm 570 dipnoar


50/207

0 İçağ Gizem apa

mak zodu65B başka yanıt, kıgısa sağatımın kendisinde buunabi-

i Paton'un sözcükeini kuanısak, "bugünkü acıaın

nedeni, eski i be mema)"dan gei Geçmişte yapımışkimi kokunç işe, uyukayan yoketme güçeini haeketegeçii ataaın uhaı, cinayet kubanaı ya da geektiğigibi gömümemiş bii, yaşayanaa eziyet ede Fiziksehastaığı ve uhsa çöküntüyü bu yoa açıkamak, YakınDoğu ve Eski Yunan ahi çeşiti uygaıkada tamamn

otak bi tutumdu66

Sonuç oaak denebii sağatımınamacı, ömüşein öfke v kıskançıkaını yatıştımaktıOnaın neşei ve mutu hleo) omaaı sağandıkça, geçekhasta da kendni daha iyi hissedecekti Demek buna,Paton taafından betimendiği ve aynı zamanda eddedidiğigibi "hem yaşayanaa hem de ömüşee" iyi geen "neşeişenike aacıığıya [sağanan] aındımaa" dı67 Öbüdünyadaki ahatsızıka bu yaşamda da bütün şiddetiyehissedidiğinden, bu ikisi bibiine aitti o yüzden dedi,kedei kadıma ve "kutu" bi statü ouştuma etkisinesahip oan töenin öbü taafta da yansısı vadı Ömüşeinyeatında bie gizem şeniğine katıdıkaını, teletacoşkuya südüdükeini düşemenin nedeni budu68 oysa

kubanda buunmaktan kaçınanaı "kokunç işe bekemekted" Bu gözdağı, Demeter hymosu zaten yeamaktadı esephonenun, töene kendisine onu veene-i saıveeceğine inanıı69

65 Banz Giriş 34. dipno66 Paon hados, 244 e deamnda (31 dipnoa banız) an oğu

bağanıarı handa banz: OE 657267 Paon evle, 365a baınız 31dipno.68 Baınz 49 dipno.69 Home Hmn emee, 37-39 arşaşırın: Richardson agy.

bunun 47342 dei Eeusis gizemeri urumuya doğrudan bir igisiyour anca araarnda bir çeiş de your Paonun eeşirdiğiuyguamaara şaşrc öçüde yaındır (67. dipno).


51/207

Bu aşamdai v Öümdn onai işis hiyaa 51

Bu kavrayışın, "büyü"yü gizemlerin başlıa köklerindenbiri haline getirdiği görülmektedir ma büyünün bile yeri,işlevi ve anlamı, gelişkin bir topluma evrenin dışında

değildir Büyünün, görmezden gelinemez ruhağaltımaletkileri olmuş olmalı büyü, başvuranlar için anlamlıdırBelki de gizemleri, çağıl bir kuramının bakış açıından,kabile erginleme törenlerinden türemiş olarak görmek çokdaha çekii geleektir Ama kabile erginleme törenlerininbile ölmüşlerle ve varayılan tarih önei dizgelerde buna

karşılık gelen "büyü"yle ilişkii olmalıdırYaşam onraı boyutu, Doğulu denen tapılara ilişkinbelglerde çok daha az yer tutmaktadır Ana anrıça tapımı-nın Helenleşmiş biçimi, çok eki bir tarhte Dionyo ilekımen bir karışmaa uğramıştır, öyle ki, Ana anrıçanın tefibütün Bakkho tapım ve imgelem biçimlerine girmiştirFakat tapı onraki döneme ait kaynaklardan öğrendiği-miz galli ve inelikli yıllık şenliklerile, PeinluRomalıbiçiminde, ölümden onraki bireyel kurtuluştan çok buyaşamdaki felketlerden kaçınmakla ilgilenildiğini görüyoruz am da bu konuda Agutinuun bir aptamaı vardırgalli kendini hadım etmeinden amaç, geleektekimutluluktur, ut pst mrm vivat at70 pki ya ötekiler,

ıradan tapınanlar ne yapaak Ana anrıçaya tapanlar içinkimi ortak ölü gömme örnekleri vardır, ama bu hiç bir biçim-de kural değildir archigalli [baş rahipler] için bile özel ölügömme törenleri yapılırdı71 Bazı unaklar ve lhitler, "yatutan Ati"72 adı verilen bir betiyle bezenmiştir, ama bunun70 gusnus Cy of God 726; ama 724d gusinus na aça bağa-

mnda şuna söymdi Şyancin] bi bu öd büyüvaadd buunmaya aşma aşaşn Noc 172 296305Gm v Ö aşam Cosi 1976 67; 70 v dvamnda.

7 Oa öü gömm yi CCC v 16 aşaşn 22 ö öügömm yi iin CCCA 261 aşaşn 462; v 241; od/e öügömm önn amas (aşaşn 60 dipno CI v 10098 CCCA 35 CI 2265 CCCA 361

72 Ban CCCA efo; CCCA v 2326; v 210


52/207

2 çağ Gzem apa

nnn çn r umut nm tşyp tşmdğ y d sdeegüçten düşmenn, öümün ve ys tutmnn r idesi orkm nşğ hiç çk değidir n nrç yrmnd

ysdn sevine oln dnüşüm, Hiri'y düşüş' (katabasis)Dmskios'un nttğ gii, ölümden kurtulmnn ir ifade-si oilir m Dmskios skç ntnn u metnindegerçek ir merdn, Atin z Yeni PtonurnHierpolis'teki voknik ir knyon ve rdndn d rüy-rn yptklr tehlikeli ir yoluluktn söz eder Cumont'un

yptğ gii, durumu tersine çevirip işreti şenik rüysnkonunun ve gerçek olyn nlm ypmk doğru değildir3Aedesuis' ithf olunmuş, çok sk ntnn ünlü ir turo-olium yztnd, onun in aeternum renatus olduğu ieri sürü-lür74 Bu yztn trihi S 376'dr, yni Hristiynğnzferinden iki, ulinus'dn yrm kuşk sonrdr pgntepkisinin ortsn denk gemişti aurobolum yirmi y

oyun dh fz değil etki i koruduğu konusundkidh eski pek çok kntl çei iği çktr en os çklmşudur yi iinen Hristiyn ildirilerinden etkienmiştir veöykünme yoluy hsm dre vurmy çlşmktdr

Osiris tpsnn Msr'dki ölüm tpsyl çok ykn irilgisi vrdr "Osiris sn serin sulr versin [rhmet etsin]"

dus Msr' d orty çkmştr, m duy şk yerlerde,özellike Rom'd d rstyoruz75 YunnRom dünysn-d ie "Osiris gömme töreneri" sözünü duyrz76 Am73 amasos Vt I ısm 3 inzen Cumon 93 5574 CIL v 50 CIMR 20 CIMRM ı 242 uhoy 99 no 23

Karşaşrn Böüm 56 dipno böüm v 70. dpno75 anz . vy "es inscrpons aramennes de Memphs" Joun

tque 2 (927) 2-30. vy bu unan duasn Msırdan aınd

ğna dair yed örne vermeedr daha esi br ramca yaza (İ.Öüüncü yüzy vy 303 CIS 4) "Osirsin önünden su an" yazmaadr Msr dşından SIRIS 459-42 (Roma) 778 (Karaca) ynebaınz Cumon 93 93 250 ve devamnda

76 henagoras 22 arşaşrn: uarhos I 352bc (asnda Msrbr rahp oan eni aoncu fozof Herascus üzerne) amasoss sm 107


53/207

Bu aşamda e Ölümden onra şisel htiyalar 53

mumyalama işlemi Mısır dışında pek rastlanan bir uygulama değildi. Mısır tanrılarına tapanlara ait anıt mezarlarınsayısı çok fazladır; tapı nişanları sistrum, kurban çanağı,

su kabı ve rahip ile rahibelerin rütbelerini gösteren yazıtlar77vardır Fakat bunlar geleeğe işaret etmekten veya öte yaşamhakkında özel bir mesaj içermekten çok, anmayla ilgili işlevleri yerine getirir görünmektedirler Alışılmadık tasvirlerinve yazıtların bulunduğu Ravenna'daki bir lahit hakkındayapılan yorumlarda, bunun özel "mistik" umutlara belli bir

gönderi anlamı taşıdığı belirtilmiştir, fakat bölük pörçükmetin, tıpkı tasvir gibi kurguya çok açıktır.78 Son zamanlarda Bithynia' da bulunan mezar yazıtları çok daha açıktır; birsis rahibi, yaşamı boyuna gerçekleştirdiği gizli törenlernedeniyle karanlık Akheron'a değil, "kutsanmış olanlarınlimanı"na gideeğini bildirmekte ve ününe tanıklık etsindiye siakoi'ye seslenmektdir79 Yine bu da, Yunan mezaryazıtlarına uymaktadır. Zamanından öne ölen erkek çouklar, tanımlayıı bir saç örgüsüyle ikonografik olarak Horus'laözdeşleştirilirlerdi.80 Bu simgeiliğin törene bağlı olduğunugösteren bir niteliği yoktur; Dionysos dahil başka tanrılariçin de bu türden şekl tanrılaştırmalar ypılmaktaydı

sis'in kendisi, LuiusApuleius'a esininde, bazı yorum

77 Baınz: unand 973 144150 p 4 20 2 23 40 2 s le brlite.SRS eştli yerlerde

78 SRS 586 Egger 1951 Vdman 970 32138 H. Gabelmann eWestttguen de oetsıen Sohge (Bonn 1973) 4757

79 Ş. Şahn Hommges M. Vemseen (Leden 978) 997 e deamında SEG 28 1585 arşlaştrın: SRS 42 Hadese değil ama ... örgesi in arşlaştrn: SEG 26 1280

80 Baınz: Gonzenbach 1957 ez 968\ 71 Vidman 970 128 e deamında

31SRS

542 746 747nmen tenet sds nt ue SRS

58 onysosla özdeşl onusunda banız: 61 dpnot genel olaraHWrede onseto n fomm deoum: Vegöttıte Pvtesonen nde ömsıen Ksezet (Manz 98) Ölen ocuğun tanrılaştırılmaserginlenmeye bağlı değldr Germanusun oğlu öldüğünde e Erosyapldığnda tayin edci dürtü ugustustan gelmşti uetonus gu 7


54/207

5 ağ Gim apıa

lrd blrtldğ kdr çık dğldr Şöyl ddğ söylnrss'n "Ömrünüzü tmmlyıp d yrltın ndğnzdtoprğın ltındk mzrd bn Akhron'un krnlığınd

prlrkn v Styks'n n drn yrlrn hükmdrkn görcksnz szlr Elyson bhçlrnd otururkn yzgınızı ykıldığım çn bn dulr dcksnz" Bunu mzrsoyguncusun ypıln şu sğltıml krşılştırın "Ölülrhuzur vrn ss' n kutsl törnlrndn gçck v kndnkrşı öfkyl dolcktır"8 Bu ölülr huzur vrms çn

ypıln kılgısl büyülr dk uznmktdır Ahron vElysun rcılığıyl ss olğn Yunn söylnblmn uyr-lnır; bu bşnc yüzyıldn sonr gördüğümüz gb Elussv Donysos snn umutlrıyl ynı düzyddr ss'nDmtr'l olduğu gb y v Prsphon l özdşlştrlms onu hm ydınlığın hm d yrltının ötk dünynınhkm kılmktdır Am hr durumdu sıl vurgu ss'n bu

vrndk yöntm burdk yzgılrı dğştrm v bugün-kü koruyucu gücün ypılmktdır Am şunun ss' tpnlr çn bl gçrl br hkkt olduğu unutulmlıdır"Ölüm nsnlrın doğdn ldıklrı ortk pydır"82

Son olrk Mthrs dönrsk bu konud şşırtıcı brknıt kıtlığı l krşılşmktyız Br "gzm dn"nn ny

bnzms grktğn lşkn fkrlrmzn sonucu olrkgnllkl şöyl br şy vrsyılır Mthrs nnnlrın brtür şkın kurtuluş ölümsüzlük ynı zmnd bu vrndmk oln "mğr" dn göğ yükslş sğlmlıdır Nvr k bu konudk knıtlr çık dğldr Ruhn yşmruhun ölümsüzlüğü v doğru kşnn göğ yükslmsrn'ın Zrdüşt glnğnd oldukç yr tmş fkrlr olduğundn durum dh d şşırtıcıdır Am durum8 puus Mtamhs 11.65 H Vrsnn ZPE 5dn anadar

195 64 dam rn IRI 464 Mn Marona 5dn arşaşrn Böm 6 dpno Grand

andn (975 alınmşr Bianch 90 0-7


55/207

Bu aşamdai e Ölümden onai işisel hiyaçla

Mthralarda böyle değldr Cumont, Mthralan kapal br"nananlar" grubu olarak ortak ölü gömme törenler yaptklarn yazmş ola da, bu kantlarla açka çelşmektedr83

Mthra konografnde Mthra'n Helo'un arabanabnme ahne ürekl olarak ynelenr Mthra mertebennHelluk le bu bleşm, bekleneblr br şey değldrYorumular, zodyağa doğru ve ötene, doğrudan aşknlğabr yükelşn öz konuu olduğunu düşünmektedrler84Anak Heloun evren terkettğ blnmyor; o, yern çevre-

nde dönmey ürdürüyor Orgene ve Porphyro'da rat-ladğmz bell ölçülerde Platonlaştrlmş puçlarnn brnebze olun ötene geçmek çn br adm atmay ağlayaaktek br kant bulunmamaktadr85 Alnda Mthralk, şddetve fdakrlk ütüne kurulu bu evren kahramana karşlayan ve ürdüren agnotk br nanş da olmuş olablr86

Elmzde, Mthra'n br eren olan ve tapn gelştrmeye an atan Julanu'un tanklğ bulunmaktadr Julanu,Hermele karşlaşr; Herme ona Mthra', "baba"y blmekle "yaşamda güvenlr br çapa" edndğn ve "buradandemr alma gerektğnde, bunu eenlk çnde yapableeğ-n, çünkü ona karş y nyetler beleyen br tanry kendnerehber aldğn" öyler Bu özler, 'n Luu'a öyledkle

rne çok yakndr Hatta Platonun eerlerndek ve düşüne-lerndek arkaplanla ortaklğ daha da açktr: "Eenlk" [y

83 Cumon 1923 10. Öze ölü gömme öenei IMRM 24 5 aşaşn 5 23 70.

4 Bianchi (194 21312134de) ayn anda açca beiilmiş yedi deecee admn dşında seizinci bi apınn daha olduğunu iddia edeeaeenas söz emeedi unendiche Himmesaum chweheim 1979 71 ana Pisca yazndai aeenal için banz Böüm

14. dipno5 Oigees els 22 Pophyios An 6 Abs 41 banz ucan1975 L. Campbe Mhac Iconogaphy nd Ideology (Leiden 19)geişgüze ugulada buunmaad

86 aşıaşıın Böüm ıı 121-123. dipnoa. lgi çeici bi dua esmimagcas nvcas cede egeno için baınız H olin Bianchi 1979 içinde137-140


56/207

çağ Gzem apa

umut] sözü Phaion' tanrının rehberliğiyse Pharos' çokdaha ünlü bir pasajını yansılamaktadır7 Mithras, felsefeninkurguları ve diğer gizemlerin vaadleriyle aynı düzeyde yer

alır, ama genel bir "umut" anışrması dışında ne özel biriman temeli ne de özel bir içerik söz konusudur Vurgu birkez daha bu yaşamdaki "güvenli çapa [angura" üzerinedirDinin yeniden öte dünyaya ilişkin kaygılara yönelmesi,geellikle sanıldığının aksine, "Doğulu" dinlerin ve onlarıngizemlerin niteliği değildir Onlar en iyi halde olduklarıgibi olmaya devam ettiler Pagan birinin gözündeHıristiyanlık, sadee ölümle ve çürümeyle ilgilenen bir kabirdiniydi Pagan gizemlerden hiç biri böyle bir izlenimyaratmamıştır Çileilik, asla söz konusu eğildi; laetitiaviveni suçlanamaz, çürütülemezdir9

Hıristiyanlığa karşıt olarak alındıklarında gizemler hemdaha kırılgan hem de daha insani görünürler S üçünü ya

da dördünü yüzyıl Roma'sından kalma bir mezar yazıtıbuna iyi bir örnektir Yazıt, yedi yaşındayken ölen bir erkekçoukla ilgilidir90 Dindar ana babasının yetiştirmesiyleçoktan "bütün tanrıların, başta Bna Dea'nın, sonraanrıların Anası'nın ve Dionyos Kathegemon'un" aziz rahi-bi olmuştur "Onlar için hep saygın bir içimde gizemlerdebulundum Şimdi Helios'un aziz tatlı ışığını geride bıraktımO nedenle siz, hangi yaşam biçiminden olursa olsun arka-daşlar, mystai yaşamın aziz gizemlerini tek tek unutun;Çünkü kimse Kader'in ördüğü ipi çözemez şte ben, azizAntonios, sadee yedi yıl oniki gün yaşadım" Bazı yorum-uların bu aı dolu epigramı doğru anlama esareti göstere

7uianus ym 33cPlaon haidn 7c haids 24a 2

50b.

abir erafndaier Libanius Or 2.10 aralar giyenler Eunapius sh, 735 arşaşırn u!. , 7 344a.

9 Cicronun formüasyonu arşıaşırn 4. dipno.90 IG x 449 aibel 5 A ıı 27 L. Morei Isitin

Gaa Ubis ma ı 19 H W. lee Eiahia, (Leiden 99)no 57 7 sarn yaşamsa önemi ardr


57/207

Bu aşamda e Ölümden onra Kşse İhyaçar 7

medikleri kesindir "Gizemleri unutun" yerine Kaibel şuyorumu yapmıştır "Eğer kendinizi gizemlerden uzak tutar-sanız unutmayın ki kimse ölümden kaçamaz"; bu yorumdindara bir anlam yaratıyor ama sözdizimini bozuyorMoretti ceamin de myterii sözlerini garip bir biçimde"gizemlerin gizini saklayın" diye çevirmiş ki hiç açık değil-dir Sözüğü basitçe "unutmak" olarak çevirmekYunananın daha sonraki dönemleri düşünüldüğündetamamen meşrudur9 ve gar için uğruna sözüğünün ikili

anlamı buadaki düşünenin yapısını daha açık kılmaktadırÇouklarını yitirmiş anababanın yaşadığı hayal kırıklığınıkabul etmemiz gerekir: Gizemler ölüme çare değildir unutun gitsin exempm dcet

Elbette iman kaybıyla ilgili tek ir belgeye çok fazlaönem verilmesi mümkün değil ama aslında konuyla ilgilitek metin bu değildir92 Yaşamın değer yitirmesi gibiölümün üstsinden gizemlerle gelineeğin

walter burkert - İlkçağ gizem tapıları.pdf

Documents