MEI 2013Die VeePos

1

GRATIS

waar boerdery en bewaring ontmoet

Groot, nuwe studie vir weiding en vleilande kom in Leliefontein - lees meer op bl. 12

NamakwalandGroen

Ekonomiese Demonstrasie

Vleis NatuurlikVleis natuurlik - nuwe markgeleentheid aansporing vir volhoubare boerdery

CSA help klein besighedefoto deur ©CSA: Rouchet Daniels, Ronnie Newman speel filmster.

foto deur ©CSA: Vleis Natuurlik uit Namakwaland!

SKEPPIES PROJEKBESTUURDERS Vera Engelbrech en Earl Muller, asook CSA personeel Amanda Bourne, Arthur Cloete, Ronnie Newman, Rouchet Cloete en Sarah Frazee, het middel Maart die kans gehad om hul akteurstalente uit te haal.

Die vyf was soos wafferse filmsterre verfilm as deel can die be-sigheids en televisie netwerk CNBC Afrika Televisie. Die twee kort films is deel van ‘n reeks programme wat oor CITI Group befondste projekte in Afrika handel asook hulle werk met CSA.

Die verfilmingswerk is deur Man makes a Picture verfilm en Roy Schechter van Amerike het Citi Group, wat die SKEP-PIES projekte befonds het, verteenwoordig en het meegedoen aan die twee dae se aktiwiteite. Natalie Becker van Man makes a Picture, het op professionele en met baie geterg en grappies die “filmsterre” op hul gemak gehou en onderhoude met hulle gevoer.

OP VRYDAG 1 Februarie 2013 het die SKEPPIES span by CSA se Springbok kantoor Klimaats Monitering toerusting aan die span van NAM Petroleum op Concordia oorhandig. Die toerusting bestaan uit die volgende: ‘n Termometer, Reënmeter en Klimaatsdagboek om re-kords te hou van die weerpatrone in Concordia. Die rekords kan deur besighede gebruik word vir kort sowel as langtermyn beplanning. NAM Petroleum vervaardig Bio-Diesel van gebruikte kookolie, wat voorkom dat die olies op ons vullishope beland en die omgewing besoedel. Die gebruik van Bio-Diesel of ‘n kombinasie van Bio-Diesel en gewone diesel lei tot ‘n kleiner koolstof voetspoor wat klimaatsverandering teenwerk. Die SKEPPIES kleinfonds meganisme het vir Earl Muller die eienaar van Nam Petroleum gehelp om sy besigheid op die been te bring omdat die besigheid die waardes van SKEPPIES naamlik – AL-MAL WEN DEUR BEWARING! – verpersoonlik.Earl Muller die eienaar van Nam Petroleum, sê dat die toerusting hom goed te pas sal kom omrede die ekstreme variasies in die klimaat van Namakwaland die produksie van die Bio-Diesel beinvloed. vvlg op bl 5.

CSA HET onlangs ‘n nuwe projek, Meat Naturally, van stapel gestuur. CSA se ervaring en noue samewerking met handelaars in boere, het uitgeloop op hierdie projek waar goeie boerderypraktyke sal lei tot beter marktoegang en beter pryse vir vleis. Met die projek tap CSA in die groeiende verbruikers aanvraag na volhoubaar geprodu-seerde landbouprodukte, waar boere die vleis produseer het deur goeie bestuurspraktyke wat byvoorbeeld uittrap-ping voorkom en waar boere nie-dodelike roofdierbestuur toepas.en Namakwalander sal met my stry as ek sê van die beste skaapvleis in die wêreld word hier geproduseer nie. Om die waarheid te sê, ek is vol vertroue dat enige iemand wat al Namakwalandse skaap- of lamsvleis geëet het, sal met my saamstem. Daar is natuurlik ‘n rede hiervoor – Namakwalandse skapies is vrylopend en wei op natuurlike plantegroei, waarvan baie wilde kruieplante is. Die diere staan nie opgehok in ‘n voerkraal en vreet mielies nie. In die Oos-Kaap weer is daar baie boere wat met beeste op grasvelde boer – soos dit hoort, want gras is ‘n bees se natuurlike voer. Hierdie beeslveis is ook van die beste wat jy kan kry. Conservation Suid Afrika werk al die afgelope vier jaar saam met die meent- en privaatboere van die Kamiesberg om volhoubare boerderypraktyke te implementeer en soek saam met die boere en wetenskaplikes na oplossings en idees om dit te bereik. Een hiervan is die idee om te onder-soek of Namakwalandse skaapboere nie kan help voorsien in die immergroeiende aanvraag aan volhoubaar geprodu-seerde vleis nie. Die hele idee van Meat Naturally, soos die projek bekend sal staan, is om voorligtings- en tegniese ondersteuning aan beide privaat en meentboere te verskaf in CSA se landskap demonstrasies, geleë in die Noord- en nou ook in die Oos-Kaap. Die ondersteuning sal fokus op vleiland en weiveld restourasie, die volhoubare gebruik van weivelde en sal ook kyk na navorsing omtrent en die implementer-ing van nie-dodelike roofdierbestuur metodes.Hierdie proses is reeds tot ‘n mate deur CSA gefasiliteer in die vorm van die Biodiversiteit en Rooivleis Inisiatief (BRI). Meat Naturally sal aangaan om op hierdie plat-vorm te bou en sal rentmeesterksap met privaat en meent-

boere uitbrei. Boere sal ondersteun word om boerdery tegnieke te implementeer wat die langtermyn ekologiese integriteit van opvangsgebiede, weivelde en unieke plant- en diere spesies se voortbestaan in beide die Noord- en Oos-Kaap landskappe sal verseker. Daar is ‘n sterk fokus op die ontwikkeling en implementering van bestuursplanne vir plase wat bewarings- en boerdery kundigheid op ‘n doeltreffende wyse integreer.Die rentmeesterskap werk wat tot dusver in die Kamies-berg gedoen is, asook in die Steinkopf area waarna die rentmeesterskap program uitgebrei word, sal onder hier-die model gekonsolideer word.Bykomend hiertoe sal Meat Naturally ook ‘n sterk fokus hê op samewerking met slagpale, boereverenigings en kleinhandelaars om die voorsieningskanaal as hefboom te gebruik om ekologiese en sosiale volhoubaarheid in kleinveeboerdery in Namakwaland te bewerkstellig. Dit sal beteken dat CSA saam met boere wil werk om die beskikbaarheid van volhoubare geproduseerde vleis te ver-meerder. Die gedagte is om ‘n drievoudige benadering tot die proses te neem: Bemarkingsgeleenthede wat as deel van Meat Naturally geïdentifiseer of geskep word, kan dan dit die moeite werd maak vir boere om volhoubare boerdery metodes te imple-menteer. Korporatiewe Sosiale Verantwoordelikheid kan ook as hefboom gebruik word om boere te ondersteun in die implementering van volhoubare boerdery praktyke. Vir meer inligting kontak die Springbok kantoor by 027-7181565.

CNBC film in NamakwalandSKEPPIES en CSA filmsterre vir ‘n dag!

SKEPPIES skenk Klimaats Moniterings toerusting aan NAM Petroleum

foto deur ©CSA -Ronnie Newman, van CSA oorhandig ‘n veld ekologie handboek aan Mnr Rooi van die Leliefontein Eko-skool as deel van die Love Our Veld vieringe in Leliefontein - lees meer op bl 10...

Leliefontein se mense is lief vir hulle veld!

MEI 2013 I Die VeePos

IN DIE VELD

Namakwalandse kopermyn in toeka se dae

WATER, GROND, voedsel, suurstof – daar is so baie eko-sisteemdienste wat ons van die omgewing kry, en nou is daar nog een – biomimiek - goeie idees uit die natuur wat ons kan help om die ontwerp van alledaagse produkte en stelsels beter te maak. In eenvoudige terme beteken dit “nabootsing van lewende dinge.”Biomimiek berus op drie beginsels; “etos” of die beginsel om mensgemaakte produkte en stelsels so te ontwerp dat dit inpas by die natuur. Die tweede is “verbinding”. Hierdie beginsel stel dit dat dinge wat op die oog af na twee afsonderlike goed lyk, soos byvoorbeeld ‘n by en ‘n blom, eintlik onherroeplik verbind is – blomme het bye nodig om hul te bestuif, bye het blomme nodig om nektar en stuifmeel te kry. Die beginsel word deurgetrek na ons alledaagse lewe en sê dat nuwe produkte wat ons ontwikkel nie in isolasie staan nie, maar ‘n invloed het op die omgewing waarin dit gebruik word – dus moet ons seker maak wat hierdie invloed is en dat dit ‘n positiewe invloed is. Die derde beginsel van biomimiek is “emulasie” of nabootsing. Die beginsel sê die natuur is ons model vir hoe ons ons lewens bedryf, en is ‘n mentor en‘n maatstaf waarteen ons ons lewe kan meet. Dit sluit in hoe ons geboue bou, landbou bedryf, besig-heid doen, produkte ontwerp, energie opwek en nog baie meer. Emulasie is die aksie van biomimiek.Twee voorbeelde van hoedat bestudering van die natuur en die manier waarop dit funksioneer ons lewens beter maak, is die lesse wat ons van die lotusplant en van boggelrugwalvisse geleer het.As jy enige kind of volwassene vra waarom water nie aan blare vassit nie, sal hulle vir jou sê dit is omdat die blare glad is. Maar verrassend genoeg is die blaar wat water die beste afweer in die wêreld, die van die lotusplant, nie glad nie! Onder ‘n mik-roskoop het die lotusplante se blaar geweldig baie kreukeltjies op die oppervlak van die blaar, soveel so dat dit “grof” voorkom. Lug word vasgevang in hierdie kreukels en waterdruppels “sweef” letterlik op die oppervlak van die lugborreltjies. Met die geringste beweging van ‘n briesie of enige versteuring van die plant, rol die waterdruppels van hierdie lugborreltjies af

en in die proses neem dit stof en ander vuiligheid, wat aan die druppels kleef, saam. Hierdie wonderlike eienskap van die lotusplant word vandag met groot sukses nageboots om verf, glas en materiaal te pro-duseer wat hulself “skoonmaak”. Greenshield, ‘n materiaal-afwerking wat op dieselfde beginsel as die lotusplant se blare werk, werk so goed dat daar 8 maal minder skadelike chemika-liëe nodig is om dit skoon te hou.Met die komende voorspelde invloed van klimaatsverandering wat ons in die gesig staar, is almal op soek na ander maniere om energie op te wek. Een van die maniere is wind energie en om dit op te wek word windturbines gebruik. Daar word gedurig gepoog om windturbines meer doeltreffend te maak. Een maat-skappy, Whalepower, het hul inspirasie hiervoor by boggelrug-walvisse gekry.Wanneer die walvisse jag, swem hulle in baie nou sirkels wat ‘n “net” van borrels veroorsaak. Hierdie borrelnette vang kril, klein krewelagtige diertjies, waarvan die walvisse leef, vas. Wanneer water oor ‘n gladde oppervlak vloei, breek dit op in ‘n klomp oneweredige strome en dit veroorsaak oneweredige mal-ing in die water. Die boggelrugwalvis se vinne het egter kepe in wanneer die walvisse in sirkels swem om hul borrelnette te maak, vloei die water in baie vinnige en eweredige kanale en dit laat die walvis toe om hul greep op die water te hou teen baie skerper hoeke.Windtonneltoetse van nagemaakte vinne met en sonder hierdie kepe het gewys dat die vinne met die kepe ‘n 8% verbetering in die lig van die lugvloei te mee bring, ‘n 32% vermindering in wrywing en ‘n 40% vermeerdering in die bereiking van akkurate hoeke tydens draaie. Whalepower het hierdie lesse toegepas toe hulle windturbines ontwikkel het en sodoende turbines ge-produseer wat baie meer doeltreffend is as die konvensionele gladde turbine lemme. Die tegnologie, wat direk van die natuur kom, het ook groot potensiaal om die veiligheid en effektiwiteit van vliegtuie en waaiers te verbeter, asook enige produk wat een of ander vorm van turbines het.Hierdie waardevolle inligting wat ons kan verkry deur die

natuur te bestudeer en wat ons dan kan toepas om veiliger, skoner en meer doeltreffende produkte te ontwerp wat ons al-mal se lewens beter kan maak, is nog ‘n ekosisteemdiens wat verreikende gevolge vir die mensdom kan hê. Dit is heel waar-skynlik dat die grootste positiewe ontdekkings van die toekoms in die natuur gemaak sal word.As jy toegang tot ‘n rekenaar en internet het en meer wil leer oor biomimiek, besoek die volgende webtuiste: http://biomimicry.net/.

DIE KORNIESE Pomphuis te O’Okiep is in 1882 gebou. Dit is gebruik om water uit die kopermyn te pomp en is die enigste oorblywende pomp van sy soort in die Suidelike Halfrond.Teen 1873 was die O’Okiep Myn 116 meter diep en is daar op groot hoeveelhede water afgekom. Die bestaande pomp het gebreek en veroorsaak dat die laer vlakke van die myn oorstroom het. Dit het daartoe gelei dat die direkteure ‘n 30 duim omtrek Korniese Balkpomp enjin aangekoop het.Teen 1882 was die pomp ook nie meer voldoende nie en ‘n nuwe 50 duim omtrek Korniese Balkpomp, die huidige een, is toe aangeskaf.Die volgende verslag kom van ‘n publikasie van die Koloniale Kantoor van die Kaap van Goeie Hoop en is gedateer 1878;Die huidige jaarlikse produksie van O’Okiep is 12000 ton erts, wat gemiddeld 32 persent koper bevat. Die getal persone wat in diens is by die myn is as volg: 56 mynwerkers, 31 meganikusse, 716 arbeiders (mans, vrouens en kinders) 13 toesighouers, totaal 816. ‘n Spoorlyn, 93 myl lank, is gebou deur die Cape Cop-per Mining Company en dit verbind die O’Okiep myn met Port Nolloth en ver-skaf werk vir 7 stasiemeesters, 10 kondukteure, 26 plaatlêers, 38 meganikusse, 17 bootsmanne, 330 arbeiders, totaal 428.Masjienerie soos ertsmalers, pompe, Nasmyth hamers, cupola oonde, stoom masjiene, ens, van ‘n moderne tipe, is opgerig by die myn en die hawe, wat dit nodig maak om deurlopend ‘n groot getal hoë klas meganikusse in diens te hou. Verskeie toetsmyne word deur die Cape Copper Mining Company bedryf in die distrik en dit verskaf werk aan 23 mynwerkers en 37 arbeiders. Die totale getal mense in diens op al die werke is 1,304. Daar is 40 perde en 350 muile wat gebruik word in die werk om die myn en die spoorlyn te verbind. Die voer wat benodig word vir hierdie diere is 987 ton hawer en rog en 166 hawerstrooi, wat onmoontlik is om in Namakwaland te verkry en daarom moet dit ingevoer word van die Bergrivier Distrik en elders.

HIERDIE WONDERLIKE, fantastiese kos op ons bord, hierdie lewensmiddel wat ons inneem, het ‘n sto-rie om te vertel. Dit is op ‘n reis. Dit laat ‘n voetspoor agter. Dit het ‘ n nalatenskap. Om dit met roekeloosheid te gebruik, sonder ‘n gewete, sonder kennis is eenvoudig abnormaal.” –Joe Salatin, volhoubare bewaringsboer in die VSA Jaarliks word daar 1.3 biljoen ton kos wêreldwyd gemors. Terselfdertyd gaan slaap een uit elke sewe mense in die wêreld honger en sterf daar daagliks 20 000 kinders as gevolg van honger.Wêreld Omgewingsdag word vanjaar op 5 Junie gevier en die tema is Eet-Dink-Bespaar. Die impak van kos-vermorsing is nie net ‘n geldelike impak nie – vermors-ing van kos lei tot ‘n verkwisting van chemikalieë soos kunsmis en insekdoders (wat natuurlik nie goed is vir die omgewing nie), meer brandstof vir die vervoer van kos en meer verrottende kos wat in vullishope lê en metaangas vrystel – een van die mees skadelike kweekhuisgasse wat bydra tot aardverwaring. Metaan is as kweekhuisgas 23 keer meer kragtig as koolstofdioksied.Bewerkbare grond is kosbaar vir die verbouing van kos vir die wêreld se bevolking van 7 biljoen en dit kos water, energie, arbeid en kapitaal om kos te verbou. Vermors-ing van kos is dus ‘n vermorsing van al hierdie bronne. Hoe meer kos vermors word, hoe groter is die aanvraag na kos. Dit beteken meer kos moet aangeplant word en meer natuurlike omgewing moet omgeploeg word om kos te verbou. Daar is dus allerhande manier hoedat die vermorsing van kos ‘n impak op die omgewing het – dit veroorsaak metaangas, dit dryf groter verbruik van skadelike chemikalieë, meer fossielbrandstowwe word verbrand en meer ongerepte areas word vernietig.In die Verenigde vvlg bl...13

2

Moeder Aarde ons model, mentor en maatstaf

DEUR TESSA MILDENHALL

Kopermyn en Korniese Pomp te O’Okiep

Biomimiek – goeie idees uit die natuur

Die wêreld fokus op vermorsing van kos

foto deur ©Google - Lotusblare se ontwerp laat water maklik afgly

foto deur ©Google Images: Die Korniese “Beam Pump”, een van die min voorbeelde van die tipe pomp, in O’Okiep

Wêreld Omgewingsdag 2013

DIE WÊRELDBEVOLKING staan tans op 7 bil-joen mense en daar word elke 8 sekondes nog ‘n per-soon gebore. As gevolg van ‘n hoë bevolking gebruik ons reeds die ekwivalent van 2 en ‘n half planete! Gesinsbeplanning is krities vir beide ekonomiese welvaart en vir die bewaring van ons skaars bronne. Besoek u naaste kliniek om meer oor gesinsbeplan-ning uit te vind.

Het u Geweet

foto deur © Google Images: Oorbevolkte strand in China

GEDURENDE 2012 het navorsers van die Kaliforn-iese Akademie vir Wetenskap 137 nuwe spesies tot die boom van lewe bygevoeg! Dit sluit in 83 geleedpotiges, 41 visse, 7 plante, 4 seeslakke, een reptiel en een amfibie. Die ontdekkings verryk ons begrip van die ingewikkelde web van die lewe en help ons om beter bewaringsbesluite te neem.

Die ontdekkings wys ook dat daar nog baie plekke op aarde is om te verken en nuwe dinge om te ontdek. Om uit te vind wat is daar op aarde waarvan ons nog nie van weet nie, het die wetenskaplikes van die Kaliforniese Akademie vir Wetenskap in afgelëe grotte ingekruip, af-gedaal tot op die bodem van die see en orals in die wêreld rondgesnuffel. Die resultate is in 29 wetenskaplike dis-sertasies vasgevat, wat ons help om twee van die belan-grikste wetenskaplike vrae van ons tyd te beantwoord: “Hoe het lewe ontstaan?” en “Hoe sal lewe voortgaan op aarde?”.

Die woude van die Pasifiese Noordweste in Amerika het unieke en oeroue diere en plante, soos die rooihout bome van die kus, paddas met sterte en bergbewers. Hier het die wetenskaplikes ‘n nuwe spesie spinnekop ontdek – een wat skouspelagtige lang kloue het! Die wetenska-plikes het die groot, 4 cm breë spinnekop, wat in grotte bly, Trogloraptor genoem – die naam beteken “rower wat in grotte woon”. Hierdie is ‘n spinnekop spesie wat wat so spesiaal is dat dit nie slegs ‘n nuwe genus en spesie verteenwoordig nie, maar ‘n hele nuwe familie (sien wetenskaplike biologiese klassifikasie stelsel op bladsy 14. Selfs vir die spesieryke insek- en aragniede (spin-nekopagtiges) families is dit uitsonderlik – dit is meer as 100 jaar sedert ‘n heeltemal nuwe spinnekop familie in Noord-Amerika ontdek is. Trogloraptor hang aan ylgespinde webbe net onder die plafon van die grot.

Die eilande van Sao Tome en Principe, gelë in die Golf van Guinee, net ‘n entjie van die weskus van Afrika, is die tuiste van ‘n groot getal plante, fungi, soogdiere, voëls, reptiele en amfibiëe wat nêrens anders ter wêreld

voorkom nie. In 2012 is daar nog ‘n spesie hier ontdek – ‘n geitjie wat net op Principe eiland voorkom. “Die verni-etiging van habitat is ‘n groeiende bedreiging vir die sp-esies van hierdie twee eilande en ons wil seker maak dat die nasie se inwoners weet wat hulle kan verloor voordat hulle besluite maak wat ‘n impak kan hê op hul ryk bio-diversiteits bronne.” het Bob Drewes, wetenskaplike van die Kaliforniese Akademie vir Wetenskap, gesê.

Een baie belangrike rede is dat die ontdekking van nuwe spesies ons kan motiveer om ongerepte gebiede te bewaar, want dit mag wees dat daar ‘n spesie in daardie gebied voorkom wat van onskatbare waarde vir die mensdom is. In die Kongo is daar onlangs ‘n nuwe motspesie ontdek, waarvan die ruspes in die blare van plante woon. Op ‘n wyse wat nog nie goed deur die wetenskap verstaan word nie, het die ruspe die vermoë om die veroudering van die plant baie stadiger as normaalweg te maak. Hierdie ontdekking, in ‘n wêreld waar voedselsekuriteit al hoe belangriker word, is van groot belang. As daar uitgevind kan word hoedat die ruspe die plant “jonk” hou, kan dieselfde beginsel op kosproduserende plante toegepas word en die plante kan langer leef en meer vrugte of saad produseer, maar as die woude vernietig sou word, is die moontlike groot voordele wat die spesie vir die mensdom kan inhou, verlore vir ons.

Dit is dus uiters belangrik dat wetenskaplikes aktief soek na nuwe spesies, dat hulle die spesies goed navors en uitvind hoe hulle funksioneer. Een van daardie spesies is dalk die spesie wat ons kan help om ‘n ontdekking te maak wat kroniese siektes kan genees. En die ontdek-king wys ons waar die spesie woon, sodat ons die habitat van die spesie te bewaar om die voortbestaan van die or-ganisme te verseker. En omdat navorsing somtyds lank neem is dit des te belangriker dat ons ons uiterste doen om al ons ongerepte areas te bewaar sodat ons nie dalk daardie een spesie wat ‘n groot diens aan die mensdom kan lewer nie, en wat nog ontdek moet word, ontwetend vernietig nie.

MEI 2013 I Die VeePos

Wetenskaplikes ontdek 137 Nuwe Spesies!

3

ENERGIE NUUS

Spinnekoppe met kloue en ruspes wat plante jonk hou

foto deur ©CSA: Antie Zenna

OP MAANDAG Oggend 6 Mei 2013 het die SKEPPIES Span baie hartseer nuus gekry dat Katriena Kristiaans, oftewel An-tie Zenna soos sy alombekend was Saterdagaand die 4de Mei afgesterf het. Antie Zenna sou Maandag oggend saam met die span van SKEPPIES ‘n vergadering bywoon om die pad voren-toe vir die Extreme Hiking Trail wat sy aan die voorpunt van was te bespreek. Antie Zenna het in die laaste jaar baie gesukkel met haar ge-sondheid veral haar bloedsuiker en asma. Haar uitdagings met haar gesondheid kon Antie Zenna nie stuit in haar pogings om die Extreme Hiking Trail te groei tot ‘n volwaardige besigheid ten voordeel van haar gemeenskap op te bou nie.Antie Zenna het op Pella grootgeword en by die Rooms Kato-lieke Kerk skool opleiding ontvang. Sy het in latere jare as jongmeisie in Johannesburg gaan werk. Nadat sy terug gekeer het Noord Kaap toe, het sy betrokke geword by Extreme Hiking Trail en ook die Namakwa 4x4 roete. Oor die twee projekte was Antie Zenna baie passievol en het altyd met durf en gees oor haar twee “babas” gepraat. Haar omgee vir ooms Hendrik en Michael, die twee gidse van die Hiking Trail, was groot en so ook haar waardering vir hulle betrokkenheid.Haar familie onthou haar as ‘n passievolle en presiese mens, wat tot op haar oudag nog baie wou vermag. Sy het selfs onlangs ABET klasse in Wiskunde en Engels geneem om haarself te

bemagtig, omdat sy geglo het mens moet nooit ophou leer nie.Ons het ‘n paar van ons kollegas en van die SKEPPIES pro-jekleiers by Conservation Suid Afrika gevra om hul herinner-inge van Antie Zenna te deel. Nicolaas Sigam wat baie nou en vir lank met Antie Zenna gewerk het, het die volgende boodskap gestuur:“Die heengaan van Antie Zena is vir my besonders moeilik om te verwerk, juis omdat ek haar as “onbreekbaar” beskou het in die uitsonderlike werkverhouding wat ons gedeel het. Sy was voorwaar ‘n “ystervrou” wat ondanks verskeie uitdagings haar uiterste beste gedoen het in alle fasette van haar lewe. Lank lewe die veg-gees van Antie Zena!”

Pieter van Niekerk van Piet Crafting Services in Kharkams se die volgende: “Ek het Antie Zenna leer ken as ‘n asma en suiker lyer, wat my baie aan my eie toestand met epilepsie herinner het. Antie Zenna se veggees het my baie inspireer om ook nie toe te laat dat epilepsie my onderkry nie. Rouchet Daniels van SKEPPIES se woorde oor Antie Zenna is as volg: “As ek so terug dink aan die eerste dag toe ek vir Antie Zenna ontmoet het, moet ek erken dat dit uitgestaan het hoe ‘n sterk persoonlikheid sy gehad het. Antie Zenna wou altyd alles self behartig, ek het soms vergeet hoe oud sy was, want dit het

soms gevoel sy was jonger as ek. Sy wou ook altyd seker maak dat sy van geen ongerief vir ander was nie. Antie Zenna was van daardie persone wat ‘n mens soveel hoop en moed kon gee sonder dat sy dit weet. Ant Zenna was ‘n wonderlike persoon en sal altyd onthou word.”

Elmariza Smith van Conservation Suid Afrika: “Sy was ‘n in-spirasie vir ons almal. Ek ken haar as ‘n vegter. Sy het nooit moed opgegee vir haar drome nie. Al het dit ook hoe met haar gegaan, sy het nooit gekla nie. Sy het nie gewag dat iemand vir haar iets moet doen nie, sy het self dinge aan die rol gesit. Sy was nooit bang om te leer en te vra as sy nie iets verstaan nie, want sy wou nog elke dag leer. Aunt Zenna ek sal die oproepe mis, ek gaan u glimlag mis. Wie gaan nou vir my Emarenzia se. Dis wat aunt Zenna my genoem het, alhoewel dit my 2de naam is. Ek bly ek kon u leer ken het. Rus in vrede.” Antie Zenna laat drie kinders en een kleinkind (haar droom om haar eerste kleinkind te kon ken, was sy baie dankbaar voor!) agter asook ‘n groot uitgebreide familie.Conservation Suid Af-rika wens die familie alle sterkte toe vir die toekoms, en wil ons dank betuig dat hulle vir Antie Zenna met ons kon deel vir ‘n wyle. Ons as Conservation Suid Afrika en die hele SKEPPIES familie sal haar mis!

Vaarwel Antie Zenna

Hierdie is u plaaslike moniteringsbeamptesKatrina Schwartz, Jannie Smith en Ann Rooi

MEI 2013 I Die VeePos

IN DIE VELD NUUS

Kampioen Bome!SUID AFRIKA is die tuiste van meer as 1700 inheemse bome. Van hierdie bome word bedreig omdat hulle so skaars is en as gevolg van die druk van kommersiële en huishoudelike gebruik.

Meer as 70 bome en groepe bome is on-langs deur die Departement van Land-bou, Bosbou en Visserye as nasionale “Kampioen” Bome verklaar – dit beteken hierdie bome word nou ten volle besk-erm onder die Nasionale Woude Wet van 1998.

Onder hierdie wet word die boomspesies gelys as beskermd en mag nie afgesaag, versteur of beskadig word nie en produk-te afkomstig van die bome mag nie in iemand se besit gevind word nie, mag nie vervoer word nie en mag ook nie uit-gevoer word sonder ‘n lisensie nie. Sodra ‘n boom as ‘n Kampioenboom geklassifi-seer is, sal alle spesies van daardie boom onder hierdie wet se beskerming val.

Onder die bome wat as Kampioenbome verklaar is, is ‘n geelhoutboom (Podocar-pus falcatus) wat 40 meter lank is en 900 jaar oud is! Die boom, wat eers bekend was as Krisjan se Nek Grootboom, is her-doop na Dalene Matthee Grootboom, ter ere van die bekende afgesterwe skrywer wat mense se aandag opnuut op die Knys-na woude gevestig het met haar briljante boek, Kringe in ‘n Bos.

Ons het waarlik spesiale bome in ons land – nog ‘n Kampioenboom is die 1000 jaar oue Wonderboom Wildevy (Ficus sali-cifolia) wat in Pretoria staan en wat ‘n kroon het met ‘n omtrek van ‘n massiewe 61 meter!

Limpopo vat die beker as die provin-sie met die grootste inheemse boom, die Sagolo kremetart in Magoebaskloof, waarvan die stam se omtrek ‘n allemin-tige 33 meter is. Net ‘n klipgooi vanaf Magoebaskloof, in die Kurisa Moya Natuurreservaat, staan ‘n Laeveld kool-boom, wat 35 meter lank is.

Nog ‘n kremetart op die plaas Swartwa-ter in Limpopo is 35 meter hoog en die omtrek van die stam is 11.6 meter.

Maar as dit by lengte kom, is die kampi-oen der kampioene weer ‘n geelhout, weer in Limpopo, wat 41 meter lank is. Bome is belangrik vir ons vir allerhande redes. Ons is nie ‘n boomryke land nie, omdat soveel dele van die land droog is en nie bevorderlik is vir die groei van bome nie, des te meer rede om die bome wat ons het, te bewaar. Bome neem giftige kool-stofdioksied, wat bydra tot aardverwarm-ing, in en skakel dit om na suurstof. Hout, medisyne, voedsel – dit alles kry ons van bome, en dis nie al nie, bome is ook goed vir toerisme – die Grootboom in

die Tsitsikamma woud kry 80 000 besoek-ers ‘n jaar. Enige iemand kan ‘n boom benoem wat hulle dink kwalifiseer vir Kampioen status. Volgens Izak van der Merwe van die Departement kan bome gelys word vir nominasie na aanleiding van kriteria soos lengte, die dikte van die stam of an-der waardes, soos historiese waarde of die ouderdom van die boom. Nominasies be-gin op 1 Augustus van elke jaar en eindig op 31 Julie van die volgende jaar, daarna word die genomineerde bome deur ‘n pa-neel beoordeel.

In Januarie van hierdie jaar het ‘n span internasionale boomklimmers in Suid Afrika aangekom vir ‘n maandlange ek-spedisie om Kampioenbome dwarsoor die land te klim. Hulle mik om 20 van die grootste en oudste Kampioenbome te klim. Soos rotsklim, is boomklim ‘n sport wat nou al hoe meer gewild raak in Suid Afrika. Vir die ekspedisie sal plaaslike boomklimmers aansluit by die internasionale klimmers.

Ek dink die idee van die Departement Landbou, Bosbou en Visserye om som-mige bome as Kampioenbome te verklaar is gepas. Dit voel net reg dat ons hierdie bosreuse, waarvan sommige 10 eeue sien verbygaan het, vereer. Ek lig my hoed vir al die Kampioenbome!

Suid Afrika bewaar bome van nasionale belang?

4

foto deur ©Google - so lyk ‘n Kampion Boom.

DIE KHOI en die San mense van Suid-Afrika het ‘n ongelooflike ryk erfenis wat betref kennis, voor-bereiding en gebruik van medisinale plante. Met ‘n onlangse opname in Steinkopf, het Conservation Suid Af-rika, ‘n Suid Afrikaanse bewaring-sorganisasie, onder andere met Oom Prost Fysch gesels. Oom Prost is ‘n pensioenaris wat ook ‘n paar stukke vee aanhou. Hy het intieme kennis van die veld en die bossiesmedisyne wat daar groei. Hy is die plaaslike verskaffer van Kougoed, Sceletium tortuosum, ‘n sukkulente plant wat eie is aan die Sukkulente Karoo streek, soos Nam-akwaland en die Karoo. Oom Prost verskaf die kougoed aan moeders wie se babas sukkel met koliek en stuipe. Kougoed word alreeds kommersieel verbou en verkoop en is vryelik in gesondheidwinkels en apteke in die groter sentra beskikbaar. Maar mens kan redeneer dat die plant se grootste waarde is vir diegene soos die ouers van koliekbabas in klein plekkies soos Steinkopf, waar mediese voor-rade nie so geredelik beskikbaar is nie en ook dalk omdat mense weet dat hierdie ‘n medisyne is wat letter-lik geen newe-effekte het nie, anders as baie ander medikasies. Die mense van Steinkopf het nie toegang tot ‘n apteek of gesondheidswinkels nie – hulle bron van kougoed is die natuur-

like veld en hulle “aptekers” is mense soos Oom Prost, wat die kennis het van hoe om kougoed te bewerk sodat dit gebruik kan word. Die bron in die veld gekombineerd met plaaslike veldkenners se kennis is dus van uit-erse hoë waarde vir plaaslike mense in klein, plattelandse dorpies.Oom Prost vertel vir ons hoe hy die kougoed voorberei, “Jy pluk net van die blare en die stingeltjies, jy los die plant in die grond sodat jy voren-toe weer van hom kan pluk. Dan kneus jy die blare en stingeltjies en jy sprinkel swart tee oor. Nou laat “vrot” (gis/fermenteer”) jy die kou-goed en dan droog jy dit.” Hy gaan haal ‘n papiersak met droë kougoed en vat ‘n stewige knyp tussen sy ving-er en duim, “Jy vat soveel en trek dit vir 2 ure op ‘n koppie kookwater, dan drink jy dit. Vir babas sit jy net ‘n paar druppels in die melk.”Kougoed is ‘n ongelooflike plant. Behalwe dat dit ‘n hele klomp spesi-ale eienskappe het, het dit ook geen newe-effekte nie. Kougoed help vir angs en spanning deurdat dit ‘n mens se gemoed lig. In groter dosisse gee dit ‘n mens ‘n gevoel van euforie, soortgelyk aan alkohol, behalwe dat dit geen van die minder aangename newe-effekte van alkohol het nie. Tradisioneel het veewagters dit ook gebruik as ‘n aptyt-onderdrukker en vandag word dit in die dieetbedryf

vir hierdie doeleinde gebruik, een van die min werklik veilige ap-tyt onderdrukkers op die mark. ‘n Paar druppels by ‘n koliekbaba se melk verlig die pyn en laat die baba slaap. Die plant is soos ‘n groeiende, lewende medisynekissie.Kougoed is maar een van die plante in die Sukkulente Karoo wat deel uitmaak van ons ryk natuurlike er-fenis, wat onlosmaaklik verweef is met die kultuur en tradisies van die inheemse mense van hierdie unieke bioom met sy meer as 6000 spesies – meer as wat in die hele Verenigde Koninkryk groei! Dit is baie werd vir plaaslike mense op meer as een manier en daarom is dit noodsaaklik dat ons die habitat waarin dit groei, bewaar.

Kougoed is kookwater!CSA help ontwikkel riglyne vir hernubare energie Een van ons groot natuurlike skatte

SopkombuisYslike oes!

RENEWABLE ENERGY Sector Spatial Planning Tool

Part Of The Namakwa District Municipality

Green Economy Strategy

Nuwe riglyne vir beplanners

foto deur ©CSA - hope groente uit hulle eie tuin.

foto deur ©Google -Kougoed kwekery

IN DIE VELD NUUS

MEI 2013 I Die VeePos

KLIMAAT NUUS

5

vvlg van bl 1 - klein besighede kry hulp

Die Veepos is nou

TEEN 2020 gaan ons in Suid Afrika heel waarskynlik nie genoeg water hê om in al ons behoeftes te voldoen nie. Dit is krities dat ons so versigtig moontlik met water werk en dat ons ons waterbronne bewaar om die volgehoue voorsiening van water te verseker. Dit help ook as ons verstaan hoe lyk die watersituasie in die wêreld en in ons land. Water word vir meer gebruik as waarvoor ons somtyds besef. Kom ons kyk waarvoor water alles gebruik word en hoeveel water word gebruik.Die gesegde lui dat water en olie nie meng nie, maar het u geweet dat dit 7000 liter water vereis om een vat ru-olie te raffineer? Dit beteken as ons brandstof, soos petrol en diesel spaar, spaar ons ook water. As ons gemaklik wil aantrek, glip ons ‘n lekker katoen t-hemp aan. Dit het 2900 liter water vereis in die kweek van katoen en die verwerking daarvan om daardie een t-hemp te vervaardig.Drink water, want dit neem 145 liter water om een blikkie gaskoeldrank te produseer en ‘n allemintige 1100 liter water om een hamburger te produseer. Dis duidelik dat dit beter is om self te kook! ‘n Lamstjoppie wat op oop veld in Namakwaland geproduseer is en oor kole van uitheemse hout gebraai word, is nie net lekker nie, dit het bitter min water vereis om te produseer en boonop het die uithaal van die uitheemse hout water gespaar ook.Waterverbruik dwarsoor die wêreld is nie gelyk nie. Alhoewel elke persoon op aarde gemiddeld 10 liter water per dag gebruik, is dit slegs ‘n gemiddelde. Die gemiddelde Amerikaner gebruik 300 liter water per dag. Wêreldwyd sterf 60 000 mense per jaar as gevolg van waterverwante siektes.In Afrika het slegs 58% van die bevolking toegang tot veilige drink-water. 40 000 werksure gaan jaarliks verlore as gevolg van mense wat moet stap om hul drinkwater elders buite hul huise te gaan haal. Die gemiddelde gewig van water wat meestal deur vrouense en kinders gedra word wanneer hulle dit gaan haal, is 20kg.

Waterfeite

HY NOEM dat die tegnologie hom kan help om oor die jare vas te stel hoe weerpatrone was en hoe hy dit in ag moet neem in die toekoms. Baie koue weer ( 7 grade Celsius en laer tem-perature) is nie baie geskik vir die vervaardiging van Bio-Diesel, aangesien die koue temperature die produksie skedules kan vertraag. Die rekords wat hy gaan hou, sal hom help om te bepaal wat om te doen indien temperature sekere laagtes bereik. Earl beplan ook dat sy werkers elkeen ‘n kans sal kry om op ‘n weeklikse roterende basis verantwoordelik sal wees vir die opnames van die weer en die instandhouding van die dagboek. Op ‘n vraag of hy beplan om die inligting beskikbaar te stel vir die breër gemeenskap, het hy gesê dat hy definief dit kan doen. Baie van sy kliënte is veeboere en hy beplan al reeds om die weerpatrone op kennisgewingsborde aan te bring sodat hulle ook daarby baat kan vind. ‘n Regte innoverende idee van Earl, wat beteken dat die kennis wat hy opgedoen in verband

met klimaatsverandering met behulp van CSA, nou ‘n groter gehoor gaan kry. Op die manier word meer mense bewus ge-maak van die belangrikheid van klimaatsverandering en die belangrike rol wat dit veral in die Namakwalandse konteks vir gemeenskappe en die omgewing speel!Ons herhaal weer die top 5 feite oor Bio-Diesel soos voorheen berig in die Veepos.• Stel78%minderkoolstofdioksiedasgewonediesel vry.• Verminderswaweloksiedensulfateemissies.(oor saak van suurreën)• 56%verminderinginhidro-koolstof-emissies• Verdereverlagingsinkoolstofmonoksiedenroet• 94%verminderinginkarsinogene(middelswat kanker veroorsaak)Vir meer inligting oor Nam-Petroleum kan u Earl kontak op 083 597 0737 of e-pos nampetroleum@gmail.com.

145 liters water

2,900 liters water

Suid Afrika se gemiddelde rëenval is 480 mm per jaar, maar 21% van die land kry minder as 200 mm per jaar. Die hoeveelheid medisinale plante wat jaarliks gelewer word deur ons vleilande is 19500 ton. In ons land is 1.3 miljoen hektaar landbougrond onder besproeiing. Tot op hede het Suid Afrika reeds 50% vleilande verloor as gevolg van landbou en stedelike ontwikkeling. 13% van al Suid Afrika se water is afkomstig van grond-waterbronne. 40% van die wêreld se bevolking het nie voldoende sanitasie nie en as gevolg hiervan gaan die menslike uitskeidings dikwels in damme en riviere in. Een gram menslike uitskeiding bevat 10 miljoen virusse... In Suid Afrika het 73% van alle huishoudings toegang tot minstens basiese sanitasie. 16 000 mense sterf jaarliks in ons land as gevolg van diaree wat veroorsaak is deur onveilige drinkwater. Ons het gemiddeld 746 m3 water in berging vir elke persoon op die oomb-lik. 87 Munisipaliteite in ons land beskik nie oor die interne dienste van ‘n ingenieur nie. Dis amper onmoontlik om te genoeg te beklemtoon hoe belangrik water is en hoe kwesbaar ons waterbronne is. Hoe meer ons weet waarvoor water gebruik word en hoeveel daarvan gebruik word, hoe meer kan ons ingeligte besluite neem wat ons kan help om water te bespaar. Want elke druppel tel.

DIE SENTRUM vir Omewingsregte het vroeg in die jaar ‘n kort handleiding bekendgestel wat duidelik uiteensit hoe om te werk te gaan wanneer myne kriminele wette oortree. Burgers van die land, gemeenskapsgebaseerde organisasies, gemeenskappe en individue kan ‘n kritiese rol speel in die monitering van omgewingsoortredings deur mynmaatskappye en om te sorg dat omgewings wetgewing toegepas en afgedwing word. Een van die belangrikste maniere om dit te doen is die rapportering van kriminele aktiwiteite deur mynmaatskappye. Die Sentrum vir Omgewingsregte se nuwe handleiding: “ When Mines Break Environmental Laws: How to Use Criminal Prosecution to Enforce Environmental Rights” (Wanneer Myne Omgewingswette verbreek: Hoe om Kriminele Vervolging te gebruik om Omgewingsregte af te dwing) is ‘n toeganklike en verbruikersvriendelike gids tot die

kriminele proses. Dit bevat ook‘n skedule van kriminele oortredings wat potensieel toepaslik is op mynaktiwiteite.Met die publisering en verspreiding van hierdie gids hoop die Sentrum om gemeenskappe en ander partye wat deur myn aktiwiteite geraak word, te bemagtig om myne wat sonder waterlisensies of die nodige omgewings magtiging bedryf word en wat nie voldoen aan hul omgewingsbestuurplanne of hul sosiale- en arbeidsplanne nie, verantwoordelik te hou en om te verseker dat gemeenskappe en individue in die burgerlike samelewing se regte en belange beskerm word.

Die handleiding kan aangevra word by die Sentrum vir Omgewingsregte, Lower Main Road, Observatory, 7925, Kaapstad of u kan hulle skakel by 021-447 1647.

Myne wat die wette breekHoe om hulle vas te vatSentrum vir Omgewingsregte bring kort handleiding uit oor hoe om myne wat die kriminele wette breek te hanteer.

Van die 1.3 biljoen plastiek wat jaar-liks in Suid Afrika vervaardig word, word net 250 000 ton herwin.

Het ‘u geweet

DIE GROEN Skerpione is die naam van meer as 600 Omgewings Bestuurs Inspekteurs wat help om toe te sien dat omgewingswetgewing in Suid Afrika toegepas word. Nie net alleen pas hulle omgewingswette toe nie, maar is ook verantwoordelik vir die inhegtenisname van oortreders. Hulle hoofareas van afdwinging van wette is biodiversiteit, besoedeling, asook kus-, mariene en omgewingsimpak asseserings. Die Groen Skerpioene is saamgestel uit verskillende vlakke van Omgewings Bestuurs Inspekteurs, wat elk verskillende magte het wanneer dit kom by die ondersoek en afdwinging van omgewingswetgewing.

As deel van hulle werk het die Groen Skerpioene magtiging om enige perseel te

betree om roetine inspeksies te doen vir die nakoming van omgewingswette, om mense te arresteer, getuies te ondervra, bewysstukke te konfiskeer, monsters te neem, padblokkades te hou en kennisgewings vir nakoming van wette uit te reik.

Die Groen Skerpioene het al verskeie suksesse bereik in hul pogings om omgewingswetgewing af te dwing. In die Oos-Kaap is ses arrestasies gemaak van ‘n bende wildstropers wat vir ‘n baie lang tyd vlakvarke, wildsbokke en ander diere onwettig met honde gejag het. In nog ‘n geval is ‘n bende stropers, ook in die Oos-Kaap, aangekeer, wat broodbome, ‘n hoogs bedreigde en beskermde spesie, gestroop het.

GroenSkerpioene

Skerp op omgewingswetgewing!

foto deur ©Google -Kougoed kwekery foto deur ©CSA - nampetroleum kry reenmeters vir beter klimaatsmonitering

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

IN ‘N vorige uitgawe van die Veepos het ons ‘n artikel spesiaal vir graad 12 leerders geplaas, oor die beste beskikbare beroepe in Suid Afrika. In die volgende paar Veeposte wil ons na spesifieke beroepe gaan kyk, veral in bewaring. Ons sal in elke uitgawe met iemand wat vir Conservation Suid Afrika werk, gesels om meer te hoor van hulle beroep, maar ook om te hoor watter opleiding hulle gekry het en hoe hulle in hulle huidige beroep beland het. In hierdie eerste artikel kyk ons wat Roseanne Stanway, wat vir GreenChoice werk as Senior Koordiner, te sê het oor haar beroep. Die reeks artikels se doel is om leerders te help om meer bekend te raak met verskillende beroepe.

“Ek het nie bewustelik vir opleiding in hierdie beroep gegaan nie. Toe ek Universiteit toe gegaan het, het ek nie regtig geweet wat ek eendag wil doen nie, al wat ek geweet het is dat ek lief is vir bome en dat ek die planeet wou red! Ek het geregistreer vir ‘n BA graad in Omgewingswetenskap aan die Univer-siteit van Kaapstad. Ek het nie biologie as vak op skool geneem nie en na ‘n paar maande waarin ek meer geleer het oor plantkunde, was ek totaal en al gefass-ineer. As gevolg van die fassinasie het ek my hoofvakke verander na Plantkunde en Dierkunde en het aangegaan om my Honneursgraad in Plantkunde te kry,

met die fokus op Ekologie en die studie and seegrasse. Na ‘n paar jaar van werk en reis het ek ook my Meestersgraad in Plantkunde (Botanie) voltooi aan die Universiteit van Stellenbosch, waar ek gefokus het op bestuiwingsbiologie, en globale klimaatsverandering. Selfs al het die onderwerp van ‘n mens se tesis nie veel te doen met wat in die werklike lewe aangaan nie, het ek gevind dat ‘n onder-werp soos klimaatsverandering my baie help met my werk in my huidige posisie waar ons werk met ariede (droë) gebiede – waarvan Namakwaland een is en CSA het natuurlik ‘n program daar. My huidige rol as koordineerder beteken dat die posisie baie verskeidenheid bied, waarvan ek baie hou. As sekretariaat koordineerder van die Green Choice Al-liance (‘n netwerk van Landbou en Bio-diversiteits Inisiatiewe in Suid-Afrika, bv soos die BRI) is ek verantwoordelik vir die organisering van geleenthede, kommunikasie, verslaggewing en is ek die algemene puntpersoon vir al die lede van die netwerk.Dit is belangrik dat ek ingelig bly oor al die nuutste neigings in volhoubare landbou wat toepaslik is op ons lede en ons projekte, so ek spandeer baie tyd aan die lees van wetenskaplike en inligtings artikels op die internet. As koordineerder van CSA se interne vol-houbaarheids landbouprogram (rooivleis) dra ek by tot die strategie en implemen-tering van die program en verskaf ek

tegniese dienste aan die personeel in die veld met betrekking tot die ontwerp van studies, data versameling, monitering en verslaggewing. Op die manier is my wetenskaplike opleiding ‘n groot voordeel – ‘n mens het ‘n beter idee oor hoe om die regte tipe vrae te vra en ook oor hoe om sulke vrae te beantwoord omdat jy ‘n goeie begrip het van die funksie van ekologie. My werk vereis ook dat ek kennis het van data ontledings programme en hier kom my opleiding ook handig te pas.Ek voel dat my werk bydra tot bewaring omdat mense en hul aktiwiteite onlos-maaklik deel is van die natuur. Vir baie lank het mense die natuur probeer be-waard deur eenvoudig ‘n draad om ‘n stuk grond te span en deur dan mense te vertel dat hulle daar uit moet bly. Nou verstaan ons dat ons almal deel van die natuur-like stelsel is en dat die beste manier om die natuur te bewaar is, is vir mense wat die grond gebruik om eienaarskap daarvan te neem en trots te ontwikkel vir die skoonheid van byvoorbeeld hul rivier en vir daardie mense om te weet dat hul rivier nie net mooi is nie, maar dat dit sin maak om die rivier te bewaar sodat hulle water kan hê vir die besproeiing van hul aanplantings. Deur SAAM met boere en ander grondgebruikers te werk, dink ek dat ons ‘n baie beter kans staan om dit wat oor is van die spesiale natuur-like areas van die wêreld te bewaar.”

Beroepe in Bewaring

6

Rosanne Stanway Green Choice Alliance / Volhoubare Landbou Koordineer

Beurse Informasie:Leerders wat verder wil gaan studeer en meer wil uitvind oor beskikbare beurse kan op GoStudy se webwerf gaan kyk wat beskikbaar is - daar is hope beursehttp://www.gostudy.mobi/bursaries/all/de-fault.aspx

DEUR BYKOMENDE grond te bekom het Cape Nature twee van hulle grootste reservate in die Karoo streek verbind. Die nuwe bewaarde area is 215 044 hektaar in omvang.

“Die 12 800 hektaar Grand Canyon eiendom is deur World Wide Fund for Nature- Suid Afrika, aangekoop met fondse van die Leslie Hill Sukkulente Karoo Trust omdat dit belangrik is as gevolg van die raar sukku-lente en unieke ekologie,” het Annelise Schutte-Vlok, Cape Nature ekoloog, wat instrumenteel in die bekom-ing van die eiendom was, gesê. Schutte-Vlok verduidelik dat die aankoop van die Grand Canyon die Anysberg Natuurreservaat verbind met die Swartberg Natuurreservaat. “Dus is ‘n amper aaneenlopende stuk grond wat van oos na wes strek vir 218 kilometer nou onder bewaring,” verduidelik sy.

“Hierdie is ‘n eenmaal-in-‘n-leeftyd geleentheid vir die bewaring van Sukkulente Karoo landskappe en plant-egroei patrone, sowel as belangrike ekologiese prosesse soos die migrasie van groter soogdiere soos luiperd,” sê Marius Brand, Anysberg Reservaat Bestuurder. “Die aankoop van die eiendom is ook tekenend van die samewerkende werksverhouding tussen WWF SA en CapeNature, sowel as van ons pro-aktiewe benadering tot die mitigasie van die uitwerking van klimaats-verandering,” sê Natasha Wilson, Program Bestuurder

van WWF-SA se Grondprogram.CapeNature se grootste natuurreservaat, Swartberg, lê in die Oudtshoorn distrik tussen die Groot- en Kleinkaroo en vorm ‘n nou, maar lang area van 131 044 hektaar, en is krities vir water in die gebied. Anysberg lê weer tussen Laingsburg en Montagu en beslaan 84 000 hektaar. “Die aankoop van die Grand Canyon eiendom sal ook die toerismepotensiaal van die Anysberg Reservaat, wat alreeds bekend is vir sy wonderlike sukkulente plante, sterrekyk fasiliteite, oeroue rotstekeninge en volop wild soos Gemsbok, Rookhartebees, Eland, Koedoe en die bedreigde Kaapse Bergzebra, verbeter,” sê Brand.

Besoekers aan die reservaat kan in die toekoms nou ook vir myle aaneen nuwe interessante plant- en diere-lewe besigtig. Die transaksie is geteken en die oordrag het alreeds plaasgevind,” het Brand bevestig.

Mnr Steve le Roux, die vorige eienaar van Grand Canyon, sê die eiendom was voorheen meestal vir veeboerdery en lusern aanplanting gebruik. Le Roux het CapeNature in 2010 gekontak toe hy besef het eat die bewaringswaarde van die grond is. CapeNature het die eiendom besoek en biodiversiteits opnames gemaak en toe ‘n vennootskap met WWF-SA aangegaan om die

grond aan te koop.

foto deur © Vlok: - 215,044 hektar onder beskerming.

Yslike nuwe Natuurreservaat in die Kleinkaroo

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUSCSA NUUS

DAAR WORD geskat dat 7% van alle water in Suid Afrika opgesuig word deur uitheemse indringerplante. Water is een van die grootste uitdagings wat Suid Afrika in die gesig staar – ons het alreeds min en ons kan nie bekostig dat ‘n gedeelte daarvan afgestaan word aan uitheemse indringerplante nie.Indringerplante is wêreldwyd ‘n probleem en in sommige ontwik-kelende lande is daar nie werklik genoeg bronne om die probleem aan te spreek nie. In Suid Afrika is daar gelukkig befondsing hiervoor van die “Werk vir Water” program. Die program spits hulle toe op die uitwis van uitheemse plante en skep terselfder-tyd werk, oor ‘n vyf jaar periode het die program meer as 42 000 mense elke jaar van werk verskaf. Die voorkoms van inheemse plante gaan baie verder as net die onaanvaarbare groot hoeveelheid water wat hulle drink. In Suid Afrika is daar 161 spesies bome en plante wat as indringer-plante geklassifiseer word. Saam vorm hulle een van die grootste bedreigings vir inheemse plante en diere spesies. As die probleem nie gedurig aandag geniet nie, is dit moontlik dat die voorkoms van die plante binne vyftien jaar kan verdubbel.Dit kos baie geld om uitheemse indringerplante uit te roei. In ons land, waar dit nodig is dat meer geld op onderwys, gesondheid en munisipale dienste spandeer word, is dit geld wat baie welkom sou wees as ons net die indringerplant probleem vir eens en vir altyd kan oplos.Waar indringerplante ‘n gebied inneem, neem hulle die plek in van bruikbare weiding waarop vee kon wei en is dus ook ‘n bedreiging vir voedselsekuriteit. Die plante druk inheemse me-disinale plante en inheemse plante wat as veldkos of boumateriaal vir mense dien, uit. Omdat uitheemse bome uitstekende brandstof is, veroorsaak hulle ook “warmer” brande wanneer daar veldbrande uitbreek en die plaaslike, inheemse plantegroei, wat vir “koeler” vure wat vinniger brand, aangepas is, kan dus nie die brand oor-leef nie. Indringerplante veroorsaak in baie gevalle die toeslik van damme en riviermonde. As indringerplante eers ‘n area ingeneem het, kan dit die plaaslike uitsterwing van baie inheemse spesies wat staat-gemaak het op die waterbron, uitroei – die diere, voëls en insekte wat voedsel en broeiplekke daar gevind het, moet dan ook uitwyk.Die uitroei van uitheemse indringerplante hou baie voordele in.

Eerstens verbeter dit die watervloei van die waterbron waar die bome o voorgekom het. Vleilande in die Kamiesberg is lewende voorbeelde hiervan – nadat populier verwyder is, is daar baie meer water in die vleilande - waterkwaliteit verbeter ook.As die uitheemse indringerplante verwyder is, en die vleilande begin herstel, kom die natuurlike inheemse plantegroei, wat nuttig is vir mens en dier, uiteindelik weer terug. In Namakwaland is bome skaars, en mense heg baie waarde aan bome. Namakwaland het egter alreeds ‘n lae rëenval dat ons nog daarvan kan afstaan aan uitheemse indringerplante. In Nam-akwaland behoort indringerplante genadeloos uitgeroei te word. Almal wil graag ‘n boom by die huis plant, vir skaduwee. Bome wat inheems is tot Namakwaland en wat minder water gebruik, kan met sukses in tuine geplant word: doringbome, rosyntjiebome, olienhout, wildevy en ghwarrie. . Bome in Namakwaland wat uitgeroei behoort te word is populier-bome, bloekoms, peperbome, rooikrans, Port Jackson en soetdoring (prosopis of muskietboom). Die muskietboom neem baie vin-nig natuurlike veld in en laat natuurlike weiding verlore gaan. Litjieskaktus is nog ‘n groot probleem – blare val maklik af, spoel saam met rëenwater stroomaf en vestig ‘n nuwe bevolking. Die plant kan net uitgeroei word met gif.Elkeen kan help om uitheemse plante uit te roei. Trek jong saailinge sommer met die hand uit. Groot bome se bas kan gestroop word, die boom sal uiteindelik vrek. Kleiner bome kan afgesaag word. Sommige spesies, soos muskiet-bome, moet ook ‘n aanwending van gif kry – vind uit by jou mu-nisipaliteit of koöperasie wat die korrekte gif en aanwendingsme-todes is en dra handskoene en ‘n masker wanneer jy dit aanwend. Biologiese metodes kan ook aangewend word – soos die ‘ n swam wat toegedien word vir rooikrans en Port Jackson, wat die boom uiteindelik laat vrek. Kontak jou naaste Werk vir Water projek en vind uit of hulle kan help.Deur uitheemse indringerbome en –plante uit te roei kan ons net wen – meer water, meer weiding, minder skade as gevolg van “warm” brande, minder slik in ons damme en riviere en tuistes vir ons inheemse spesies wat hoort by ons waterbronne.

7

NA AANVANKLIKE probleme met monitering, het die BRI Moniteringsbeamptes onlangs gewys wat wilskrag kan doen. Met ondersteuning van Rosie Stanway en Heidi Hawkins in die Kaap-stad kantoor van CSA, het monitering met ‘n enorme 66% verbeter in Januarie vanjaar. In Februarie het hulle gewys dat hulle nie op hulle louere rus nie en was 83% van die vorms korrek ingevul teenoor die 74% in Januarie!Die doel van die Biodiversiteit en Rooivleis Inisiatief in die Kamies-berg is om volhoubare boerdery praktyke toe te pas sodat die natuur-like biodiversiteit kan herstel en sodat die ekosisteemdienste wat dit bied, soos water en weiding, kan herstel. Die rentmeesterskap program berus op ‘n kontrak tussen Conserva-tion Suid Afrika en 34 boere in die Leliefontein area. In die kon-trak onderneem CSA om sekere dienste te verskaf wat die boere kan ondersteun in hul poging om volhoubare boerdery toe te pas en die boere onderneem om sekere bewaringsboerdery aktiwiteite toe te pas. Die enigste manier om te weet of hierdie kontrak toegepas word, is om te moniteer vir die nakoming van die aktiwiteite. Een van die belangrikste aktiwiteite is dat BRI lede onderneem om nie die vleilande in die tydperk van Junie tot Oktober te bewei nie. Daar is verskeie redes hiervoor: om die vleiland te beskerm teen vertrap-ping in die nat maande, wanneer meer skade aangerig word aan die struktuur van die vleiland as in die droë maande; om die plantegroei in die vleiland kans te gee om te herstel en ook sodat die plante kan blom en saad skiet sodat plantegroei kan herstel en om te verseker dat vleilande waar baie geld spandeer is om dit te herstel, die kans kry om terug te keer tot hul natuurlike staat en sodoende genoeg water te kan produseer.Om seker te maak dit gebeur, is die werk van Rufus Hein, BRI tegniese beampte en drie plaaslike inwoners en boere van Leliefon-tein, naamlik Ann Rooi, Jannie Smith en Katrina Schwartz. Die drie is opgelei in monitering en toegerus met nakomingsvorms wat hulle maandeliks invul. Deur die loop van die maand besoek hulle vleilande en verskeie ander areas en teken aan of die vleilande bewei

is, tot hoe ‘n mate dit bewei is en of daar water in die vleiland is. Die beamptes tel ook elke maand die vee van die BRI lede om te sien hoeveel vee daar in die area is. Aan die einde van elke maand word die vorms aangestuur na Heidi Hawkins en Rosie Stanway, wat vir GreenChoice, werk. Heidi en Rosie verwerk die inligting en dit vertel dan vir die Namakwalandse span van CSA en vir die BRI lede hoe goed die rentmeesterskap program werk.In November 2012 was daar nog probleme met die meting van nakoming en slegs 25% van die vorms is akkuraat ingevul. Die rede hiervoor was logistieke probleme en onduidelikheid oor wat presies gemeet moet word en waar en wanneer dit moet gebeur. CSA en die moniteringsbeamptes het toe saamgewerk om die probleme uit te stryk en in Januarie 2013 was dit duidelik dat die poging vrugte afgewerp het. Om die beamptes te help met die monitering van vee, word daar maandeliks ‘n opsomming van die aantal vee aan hulle verskaf sodat hulle die getalle kan gebruik om te vergelyk met hul bevindinge in die veld. Die vorms is ook verander om vrae in te sluit wat die beamptes gevoel het hulle van boere moet kan vra om beter inligting in te samel.Dit is baie belangrik om deeglike monitering te doen. Met die regte syfers kan die program reg bestuur word en kan daar gesien word dat die aktiwiteite wat getoets word wel die verlangde uitwerking he, probleme kan geïdentifiseer word en planne beraam word om die probleme uit te stryk. Sien is glo, lui die gesegde, en deur die feite van wat werklik in die veld gebeur aan boere te verskaf, kan hulle ook sien wat die gevolge is van spesifieke boerdery praktyke en hoe dit hulle tot voordeel of nadeel kan strek in die lang termyn. Die drie beamptes, Ann, Jannie en Katrina se taak is nie altyd maklik nie, maar dit is nie te betwyfel nie dat dit uiters belangrik is vir die sukses van die program. Sonder hulle toegewyde monitering in somtyds baie moeilike omstandighede, sal ons nie weet of wat ons doen regtig ‘n verskil maak nie.

BRI - 66% verbetering in moniteringVerbeterde monitering van volhoubare boerdery

Uitheemse indringerplanteVreemdelinge in ons Vleilande

foto deur © CSA/GNel- Alien Invasives are a nationwide problem. Photo above - a river is choked up by Black Wattle in the Eastern Cape.

foto deur © T Mildenhall - Een van die moniteringsbeamptes se take is om enige brande in die omgewing aan te teken

Suid Afrika is die 30ste waterskaars land in die wêreld. Suid Afrika is ‘n semi-ariede land omdat dit ‘n gemiddelde jaarlikse reënval van 490 mm kry. Dit is die helfte van die wêreld se gemiddelde reënval en slegs 9% van die 490 mm beland in werklikheid in riviere, met ander woorde, baie min van die reënval is water wat opgevang kan word vir mens-like gebruik.

Het u geweet

IN PARYS, Frankryk, het die plaaslike ower-heid pas die eerste 4 skape in diens geneem as vervangers vir raserige grassnyers wat petrol-dampe vrylaat, om die stad se gras in openbare areas te snoei.

Het ‘u geweet?

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

SAAILANDE IS deel van die Namakwalandse bo-erderykultuur. In vroeër jare is koring in die winter gesaai vir meel vir die huishouding. Ou trapvloere dwarsoor Namakwaland, waar koring nadat dit ge-oes is, getrap is deur perde, muile of donkies, is getuienis hiervan. Hawer is ook gesaai vir aanvullende voer vir die vee in die droë somermaande.

Saaiery het egter baie afgeneem in Namakwaland en vandag lê baie oulande in onbruik en is ‘n risiko vir wind- en water erosie. Baie van hierdie lande word oor-geneem deur kraalbos (Galenia africana) wat waterpens veroorsaak in skape en bokke. Veeboere maak staat op goeie weiding met vreetbare bosse wat smaaklik is vir vee. Gesonde weiding waarborg die voortbestaan van veeboerdery, wat ‘n integrale deel is van Namakwalandse kultuur. Veld, oor die algemeen, se kwaliteit is aan die afneem en ou lande met net kraalbos verteenwoordig veld wat nie meer benut kan word nie.

Die Landbounavorsingsraad wat nou saamwerk met gemeenskappe in Namakwaland, het hierdie probleem nagevors, en Clement Cupido, wat vir die organisasie werk, het in bespreking met boere van Leliefontein in Namakwaland, en uitgevind dat dit ook vir die boere ‘n probleem is. Clement het sy gedagtes laat gaan en ‘n idee ontwikkel oor hoedat die boere kan help om self hierdie probleem op te los. Sy idee was om saadeilande te vestig.

Saadeilande sal omheinde areas op ou lande wees waar vreetbare, smaaklike struike, eie aan Namakwaland gekweek sal word en sal dien as ‘n verspreidingspunt vir sade om na die omliggende areas te versprei en so weer

die veld te herbevolk met hierdie plante. Die eerste stap was om die mees nuttige vreetbare plante te identifiseer. Die plaaslike boere van die Agri-Kameelkrans Boerev-ereniging, wat ‘n vennoot-organisasie in die projek is, se intieme kennis van die veld en plante, was krities hier-voor en hulle het saam met Clement Cupido in die veld gestap om die regte plante vir die saadeilande te identifi-seer. Die boere het bossies soos kapokbos, haarbossie en spanspekbos, onder andere geïdentifeer.

Oom Barney Links van Spoegrivier, wat al voorheen by die kweek van inheemse plante betrokke was, sal die kwekery hanteer waar die saailinge van die plante gek-week sal word. Veeboere van Leliefontein sal ingesluit word in alle besluitneming, beplanning en bestuurs aspekte van die projek. Daar word beplan om ook ‘n plaaslike veldmoniterings stelsel wat saam met grondge-bruikers ontwikkel sal word, en met hulle hulp uitgevoer sal word, in plek te stel.

In Namakwaland, waar navorsing in die verlede hoof-saaklik in isolasie plaasgevind het en waar plaaslike mense nie ingesluit is by die proses nie en dikwels ook nie die resultate van die studies gesien het of ingelig is oor hoe sulke inligting hulle prakties kan help nie, is hierdie projek ‘n uitstekende voorbeeld van hoe navors-ing vir die mense en met die hulp van die mense, kan geskied. Namakwalandse boere se eie kennis van hul omgewing en hul plante, gekombineer met wetenskap-like kundigheid, kan help om verbeterde weiding mee te bring en sodoende die 2000 jaar oue veeboerdery tradisie in Namakwaland se voortbestaan te help verseker.

Nuwe belegging in saad om die voedselonsekerheid te verminder

8

‘n Span van die Universiteit van Exeter en die Universiteit van Bern het bevind dat om die getalle van net 1 karnivoor spesie te vermin-der, kan lei tot die uitsterwing van ander spesies. Vorige studies het gewys dat karni-vore (vleisetende diere) indirekte positeiwe uitwerkings kan hê op ander spesies. As die karnivore uit die sisteem verwyder word, ver-dwyn hierdie indirekte positiewe uitwerkings ook en kan die spesies wat daarop staatgemaak het, uitsterf. Nou het die navorsers van die Exeter en Bern Universiteite se studie bevind dat selfs net die afname in die getalle van een spesie karnivoor, ook kan lei tot die uitster-wing van ander spesies.Die studie wys dat veranderinge in die getalle van die bevolking van ‘n karnivoor spesie, uitkringende uitwerkings kan hê wat dwar-soor die voedselweb in ‘n ekosisteem gevoel sal word. Met ander woorde, verskillende spesies in ‘n ekosisteem kan skade ly as net een ander spesie beskadig word. Hierdie bevinding wys

hoe belangrik dit is om bewaringsaksies nie te loods net ter wille van een spesie nie, maar om bewaringsaksies toe te pas wat holisties is en alle spesies oor ‘n hele ekosisteem in ag neem.Die navorsers het ‘n eksperiment saamgestel deur ‘n ekosisteem na te boots waarin drie spesies parasitiese, vleisetende perdeby en drie soorte wolluise, wat elk die spesifieke prooi van elke soort perdeby is. Hulle het vier tenke opgestel wat elke die drie spesies perdebye en die drie spesies wolluise bevat. Oor 14 weke, wat ongeveer 7 generasies van die insekte is, het die navorsers elke dag ‘n gedeelte van een van die spesies perdebye uit drie van die tenke verwyder. Uit die vierde tenk is geen perdebye verwyder nie.Die span navorsers het bevind dat die ge-deeltelike verwydering van een perdeby spesie indirek gelei het tot die uitsterwing van die ander perdeby spesies. In die afwesigheid van die een perdeby soort, het die wolluise wat dit geëet het, in getalle gegroei. Die wolluise het

almal dieselfde soort plant gevreet. Met die groter getal wolluise van die een spesie waarop die perdeby wat verwyder is, geleef het, het die ander perdebye letterlik “deurmekaar” geraak en het gesukkel om hulle spesifieke prooi tussen die wolluise te vind. As gevolg hiervan kon die ander twee perdeby spesies nie meer genoeg voedsel inkry nie en het uitgesterf in die tenke.Hoofnavorser, Dr Fran van Veen, van die Universiteit van Exeter se Sentrum vir Ekolo-gie, het gesê: “Ons het gewys dat die komplekse wisselwerking tussen spesies beïnvloed word deur bevolkingsgetalle van die verskillende spesies en dat selfs die vermindering van een karnivoor spesie kan lei tot die uitsterwing van ander karnivoor spesies. Die eksperi-ment het ook gewys dat daar ‘n domino-effek ontstaan – eers begin die afsterf van die lede van die ander spesies stadig, maar dan ver-meerder dit blitsvinnig totdat die hele spesie uitsterf. Dit benaddruk net weer eens

hoe belangrik dit is om na ‘n hele landskap, al die ekosisteme en al die spesies in daardie ekosisteme te kyk, wanneer ons bewaringsak-sies loods.”

Vermindering van selfs 1 karnivoor spesie lei tot die verlies van ander spesies

foto deur © ARC - Mnr Barney Links van Spoegrivier by Prof Sue Milton se kwekery (Renu Karoo) waar hy opleiding gekry het in die kweek van inheemse plante

BOER SE STORIESMy oupa het altyd gesê: “Een keer in jou lewe mag jy dalk ‘n dokter, ‘n prokureur of ‘n prediker nodig kry, maar jy het elke dag, drie keer, ‘n boer nodig,”

Brenda Schoepp

CSA NUUS

DIE EERSTE SKEPPIES Werkswinkel vir 2013 het plaasgevind vanaf Woensdag 17 April 2013 tot en met Vrydag 19 April 2013. Die werkswinkel het gefokus op die temas Besig-heids ondersteuning deur Bemarking en ook hoe SKEPPIES klein besighede en bewarings projekte deur klimaatsverandering beinvloed kan word en hoe hulle kan reageer op die verander-inge. Die werkswinkel is gehou in Springbok by die Kokerboom Konferensie Sentrum by die Kok-erboom Motel (17 April) en in Nieuwoudtville in die Hantam op 18 en 19 April asook Kamieskroon 19 April. Mnr Ronnie Newman van Conservation Suid Afrika (CSA) in Springbok, het verrigtinge ge-open deur almal te verwelkom. In sy toespraak het hy gefokus op die sukses van die SKEPPIES program wat al vanaf 2006 verskeie projekte en kleinbesighede ondersteun het deur befondsing te bekom en ook die aangehoue ondersteuning wat SKEPPIES aan die projekte en besighede verleen het. Hy noem dat dit CSA en SKEPPIES se visie is om al ons bestaande projekte en ook nuwes te ondersteun om hulle te help om suksesvol en lewensvatbare bydraes te kan maak tot die Nam-akwalandse Groen Ekonomiese Demonstrasie.Op dag een het die werkswinkel begin met ‘n bydrae deur Graham van der Sandt die Noord Kaapse Streeks fasiliteerder van die Small Enter-prise Development Agency (SEDA). Graham het gepraat oor wat dit beteken om ‘n entrepreneur

te wees en watter eienskappe goeie entrepreneurs besit. Hy het ook ‘n oorsig gegee oor die dienste wat SEDA aan voornemende entrepreneurs gee. In die tweede deel van sy toespraak, het Mnr van der Sandt breedvoerig gepraat oor die verskillende tipes Kooperasies en hoe die strukture saamges-tel is. Me Tennille Rode van die Kaapstad tak van CSA het daarna die gehoor toegespreek en gepraat oor die prosessese vir registrasie en die belangrikheid van B-BBEE (Broad-Based Black Economic Empowerment). Sy het beklemtoon dat dit belangrik is dat klein besighede hulself moet registreer en hul B-BBEE sertifikate kry om sodoende beter kanse te staan om aansoek te doen vir tenders van veral verskillende staatsdeparte-mente . Die volgende hoofitem op die program was “Speed Dating” waartydens de verskillende projekleiers kans gekry het om hulself en hul projekte/besighede beter bekend te stel aan me-kaar. Daar is veral gefokus op hoe hulle mekaar kon ondersteun deur saam te werk en mekaar se produkte of dienste te bevorder. Goeie saamwerk geleenthede is gedurende die “Speed Dating” ge-identifiseer, en die projekleiers was almal dit eens dat hulle nuwe besigheids geleenthede kon identifiseer en hulle gemotiveerd was om vorentoe saam te werk. Na ‘n heerlike ete , het Arthur Cloete van SKEP-PIES die Bemarking en Handel sessie aangebied met behulp van die CSA en SANBI kollegas. Tydens die sessie is daar vier spanne saamgestel

om elk ‘n bemarkingsplan op te stel vir ‘n klein

besigheid. Die doel van die oefening was om projekleiers weer bewus te maak van die belan-grikheid om jou besigheid relevant te hou in die mark en ook om hulle te motiveer om aanhoudend te werk aan nuwe idees en innovasie om sodoende ‘n volhoubare impak op die Namakwalandse be-sigheids-omgewing te kan maak. Die verskillende spanne het goed saamgewerk om goeie planne te skryf wat veral belangrike kwessies soos klimaats-verandering en diversifikasie in ag geneem het.

Op die tweede dag het verteenwoordigers van die Port Nolloth Bird Park en die Richtersveld Wereld Erfenis Gebied aangesluit en is die N7 aangedurf na Nieuwoudtville in die Hantam.

ONS HOOR so baie dat ons bewaring moet toepas, maar wat is die rede hiervoor? Een rede is dat geen organisme op aarde op sy eie kan oorleef nie. Dit is dieselfde vir mense. Daar is spesies waarsonder die mensdom nie sal kan oorleef nie.

ByeBye maak heuning, maar dis beslis nie al wat nuttig is omtrent hulle nie. Bye is noodsaak-lik vir die voorsiening van voedsel aan mense omdat hulle die voedselgewasse bestuif. Sonder bestuiwing sal ons nie genoeg kos kan produ-seer nie, want die voedselplante sal nie saad kan maak sodat ons nuwe oeste kan aanplant nie. Dwarsdeur die wêreld beveg regerings ‘n verskynsel genaam Kolonie Ineenstorting. As gevolg van die verskynsel, wat byekolo-nies aantas en wat die eerste keer in Noord Amerika opgemerk is in 2004 en intussen na Europa versprei het, het Amerika 31.6% van hul byekorwe verloor sedert 2007. Bestuiwing deur insekte ondersteun een derde van alle gewasse wat deur mense aangeplant word en bye vorm 80% van hierdie insekte. Appels, neute, avoka-dos, sojabone, aspersies, broccoli, komkommers, aarbeie en perskes, om maar ‘n paar te noem, maak almal staat op bestuiwing deur insekte. En vir die van ons wat dink bye is net nuttig vir vegetariërs, dink weer...vee, wat aan ons vleis verskaf, maak staat op bye om die plante wat hulle eet te bestuif!

VlermuiseAlhoewel vlermuise nou nie almal se gunstel-ing diertjie is nie, is hulle noodsaaklik in ons lewens. Vlermuise is een van die belangrikste roofdiere van insekte, ook insekte wat voed-selgewasse aanval. Sonder dat vlermuise die

insekte vreet, kan die skade wat peste en plae aan ons voedselplante aanrig. Vlermuis bestuif ook sommige plante en die mis van vlermuise help om die grond vrugbaarder te maak. Selfs die vampier vlermuis, wat in so baie bangmaak-rolprente gebruik word, is waardevol. Navors-ing het bevind dat die spoeg van die vlermuis ‘n belangrike bloedverdunnings bestanddeel bevat, wat gebruik word om mense wat ‘n beroerte gehad het, te behandel om hul bloed te verdun!

SkoenlappersSkoenlapper is ook van groot waarde vir die mensdom is. Van alle dinge, speel hulle ‘n belangrike rol in die voorspelling van klimaats-verandering! Die beweging en gewoontes van skoenlappers word in die Klimaats Risiko Atlas van Europese Skoenlappers gebruik om te sien hoe veranderinge in hul migrasie ooreenstem en beïnvloed word deur hoër temperature. Deur hierdie inligting te gebruik, kan weerkundiges aan bevelings maak omtrent die bevegting van klimaatsverandering.

VisOnlangse navorsing wys daarop dat vis in der waarheid klimaatsverandering kan beveg. Data van die Universiteit van Exeter wys dat die uitskeidings van vis na die oppervlak dryf, waar dit oplos en die absorbering van koolst-ofdioksied, wat die oseane suur maak, vermin-der. Hoe hoër die suurvlak van die oseane, hoe warmer sal dit word en hoe meer sal dit ‘n slegte uitwerking hê op die spesies wat in die see woon.

WurmsOns ag wurms as so nietig en ons noem selfs iemand ‘n wurm as ons hom of haar wil beledig,

maar die erdwurms van die wêreld het die vermoë om te help om een van die grootste kops-ere van die mensdom op te los. Kombuisvullis wat in stortingsterreine beland, vermeerder die volume van rommel wat in die wêreld voorkom en waarvoor ons al hoe meer plek moet soek om dit te berg. Maar deur “wurmplase” te gebruik – ‘n houer met erdwurms daarin – kan die kombuisvullis van die wêreld aansienlik verminder word. Kombuisvullis soos skille en selfs koffiemoer word vir die wurms gevoer en hulle breek dit af tot kompos en ‘n vloeistof wat so ‘n goeie bemesting is dat een koppie daarvan in 10 liter water genoeg is. Die wurms vermin-der dus nie net die hoeveelheid vullis nie, maar verander dit in iets nuttigs!Somtyds is dit nuttig om te kyk waarsonder jy sal moet klaarkom as om te kyk watter voordele iets vir jou inhou. Sonder die vyf diere hierbo sal ons nie genoeg kos hê nie, sal ons sukkel om aan te pas by ‘n warmer klimaat en kan ons klimaat selfs warmer word en sal ons moet saamleef met immer groeiende stortingsterreine vir vullis wat net al hoe meer raak. Hierdie insekte help ons koskaste vol te hou, ons oeste te beskerm, ons klimaat beter te verstaan, en om ons planeet koeler en skoner te hou.

Sonder hierdie 5 spesies kan ons nie oorleef nie.

5 Superspesies

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

9

SKEPPIES projekte leer saam

DIE LELIEFONTEIN Skool wat saam met CSA op van hulle moniteringsrond-tes gegaan het, het die Eko Skool Groen Vlag Toekenning gewen vir die feit dat hulle al drie jaar deel is van die eko-program.

Eko Skool kry Groen Vlag

foto deur © CSA - SKEPPIES projekbestuurders en CSA span by werkswinkel.

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

10

CONSERVATION SOUTH AFRICA het op 3 Desember hul LOVE OUR VELD veldtog bekend gestel by Leliefontein Intermediêr. Met die Veldtog wil CSA die inwoners van die Sukkulente Karoo Streek meer bewus maak van die belangrikheid van ons biodiversiteit en hoe ons as mense dit volhoubaar kan benut, maar ook moet bewaar. Dit is veral belangrik aangesien ons natuurlike omgewing se gesondheid bedreig word deur baie faktore soos klimaatsverandering, oorbenutting en wanbestuur. Halcyone Muller ekoloog by CSA sê dat hulle beplan om die program oor die hele streek te implementeer en wil graag alle natuur en omgewings klubs, forums en skole betrek om hul eie LOVE OUR VELD komitees te stig in hul onderskeie dorpe. Tydens die bekendstelling van die program het Mnr Ronnie Newman van CSA gepraat oor die belangrikheid wat die natuur in elkeen se lewe speel. Hy het gemaan dat dit ons almal se plig is om Moeder Natuur te bewaar omdat dit ons eie sekuriteit gaan verseker. ‘n Gesonde omgewing is belangrik vir die voortbestaan van mens en dier, en dis veral belangrik vir ons streek se mense wat baie na aan die veld en die natuur lewe. Hy het genoem dat derduisende toeriste elke jaar na die wonderprag van die Namakwaland kom kyk, en dat ons as inwoners en rentmeesters van die area dit moet bewaar. Verskeie ander instansies is vennote in die LOVE OUR VELD program, soos Departement Omgewinsake, Dept Omgewing en Natuurbewaring, SANBI en SANparke, Werk vir Water en Vleilande. Mnr Newman het al die rolspelers bedank vir hulle teenwoordigheid en bydraes om die dag ‘n sukses te maak, asook die borge SuperSPAR Springbok, COCA

COLA Springbok, WWF en Departement Waterwese en Bosbou vir hulle bydraes en ondersteuning. Tydens die bekendstelling van LOVE OUR VELD, wat deur Eco Rangers, Eco Schools lede, BRI lede en die publiek bygewoon is, is verskeie aktiweteite aangebied wat gefokus het op die bewaring van ons natuurlike ekosisteme. By die Leliefontein Vleiland is ‘n skattejag aangebied en by! Xharras het Eco Rangers groepe geneem op praktiese uitstappies in die veld om hulle in te lig oor wat presies ‘n Eco Ranger doen. Die spanne van DENC en SANparke het ook ‘n interessante poppespel show aangebied wat op die belangrikheid van Vleilande en Natuurbewaring gefokus het, en Ouma Trooi het stories vertel van toentertyd. Die dag is geeindig met Oom Ivan van die Vleilandse span wat die mense begelei het op klavier terwyl Kersgesange gesing is.

Love our Veld CSA & Leliefontein

AMPER 50% van kraanwater in Suid Afrika word gesteel, vermors of lek eenvoudig elke jaar weg. Suid Afrika is die 30ste droogste land in die wêreld. Rekordhouding en die bestuur van watermeters deur sommige munisipaliteite is so treurig dat ‘n groot aantal munisipaliteite nie eens weet hoeveel water verbruik word nie. Hierdie bevinding is ingesluit by bevindinge van ‘n nuwe verslag van die Water Navorsing Kommissie.In die mees omvattende studie tot dusver oor nasionale kraanwater, stel die verslag dit dat 36.8% van munisipale water, wat meer as R7 biljoen werd is, geklassifiseer kan word as “nie-inkomstebringend”, met ander woorde, water waarvoor nie betaal word nie of wat verlore gaan as gevolg van stukkende infrastruktuur. Die syfer sluit die basiese watertoelae van die regering uit. As die massiewe hoeveelheid onbetaalde waterrekeninge, wat as slegte skuld afgeskryf is, ook in ag geneem word, dan styg die syfer tot 47.7%.Die verslag is gebaseer op inligting van 132 van die land se 237 munisipaliteite en dek waterverbruik tot aan die einde van die 2010 finansiële jaar.In sekere dele van die land is die vlak van mense wat hul waterrekening betaal, baie laag

en dit lei daartoe dat mense water vermors – hoekom sal jy water bespaar as jy nie daarvoor betaal nie? Die verslag bevind ook dat baie min munisipaliteite iets konstruktiefs doen om waterverliese te verminder. “Die gebrek aan inligting by 55% van die munisipaliteite dui aan dat meer as die helfte van die land se munisipaliteite nie eens bewus is dat hulle ‘n probleem het nie.”Die ergste oortreders is landelike munisipaliteite. In verskeie gebiede het water infrastruktuur die einde van hul leeftyd bereik, met pype wat gereeld bars, maar dit word nie herstel nie. Miljoene liters water gaan so verlore.Die verslag maan dat, as een van die droogste lande in die wêreld, beslissende aksie dringend geneem sal moet word en dat daar ‘n sterker politieke wil nodig is om die potensiele waterkrisis af te weer.Die grootste volumes water het verlore gegaan in groot stede en dorpe, wat gesamentlik 85% van alle kraanwater verbruik. Tussen die groot stede was Kaapstad se verliese die laagste, met 25% en Johannesburg s’n die grootste, met 38.2% van hul water wat verlore gaan. Dis nog erger in groot dorpe – Pietermaritzburg verloor 63% van hul water en Ladysmith ‘n allemintige 68%!

Nog ‘n groot faktor is dat watermeters nie gelees word nie of, in sommige gevalle, dat daar geen watermeters is nie. Die verslag sê dat die opleiding van raadslede in die verband, asook finansiële en tegniese personeel by munisipaliteite dringend aandag moet geniet.In 2010, tydens sy Stand van die Nasie toespraak, het President Zuma aangekondig dat die regering se mikpunt is om waterverliese teen 2014 te halveer. Die verslag wys dat dit onwaarskynlik is dat die mikpunt bereik sal word en om die waarheid te sê, daar word verwag die hoeveelheid water wat vermors word, net meer sal word.Die verslag sluit af deur te sê dat as die neiging voortgaan, dit ernstige kommer wek oor die langtermyn volhoubaarheid van waterdienste regoor Suid-Afrika

Helfte van SA se kraanwater word gemors

foto deur ©CSA - Drie gelukkige Leliefonteiners kry t-hemde as deel van Love Our Veld veldtog

foto deur © CSA - verskeie aktiwiteite tydens skeppies werkswinke.

foto deur ©Fotolia

vvlg van bl 10............... Daar het twee lede van die Indigo Development and Change, Estholene en Cynthia by die span van Skeppies-CSA en SANBI (Suid Afrikaanse Nasionale Bio-diversiteits Instituut) aanges-luit vir middagete en ‘n kort besigheidspraatjie by die Rietjieshuis Eco Lodge. Rietjieshuis is een van die projekte wat al deur SKEPPIES befondsing bekom het en word deur Marie Cyster bestuur. Marie het ook die besoekers vertel oor die geskiedenis van die Rietjieshuis Eco Lodge, en hul verskeie aktiweteite soos Berg-staproetes wat hul aanbied. Almal het toe vertrek na die Heiveld Rooibostee Kooperasie om bietjie meer gaan hoor van die suksesverhaal waar kleinboere van die distrik saamgesnoer het om hul rooibostee oeste by een kooperasie te verwerk en verpak. Hul tee word bemark en verkoop in verskillende geure en is organies verbou en word self uitgevoer! Oom Hannes Koopman van die Kooperasie het ‘n praatjie gegee oor die geskiedenis van die Heiveld en ook wat dit verg om as gemeenskap met verskeie rolspelers so ‘n projek te kan laat werk. Hy het spesiale dank genoem aan al die lede asook Bet-tina Koelle van Indigo en Noel Oettle van EMG vir hulle ondersteuning. Die hele groep was geinspireer deur die Heiveld Kooperasie se storie van deursetting en harde werk om hul droom te bewaarheid.Op Vrydag 19 Februarie het Elmariza Smith van CSA by Indigo se kantore op Nieuwoudtville die voorlaaste sessie aangebied oor Klimaats-verandering, weerstasies en die monitoring daarvan en hoe die data gebruik kan word vir beplanning. Verskillende aspekte van die weer is bespreek gebaseer op die weervoorspelling vir April deur die Suid Afrikaanse Weerburo, asook die klimaatsdagboek van Ouma Hanna van Kamieskroon en vergelykings is getref tussen die voorspelling en die opnames in die dagboek. Die projekte het ook bespreek hoe en of die weerpatrone hul besighede beinvloed. Veral die projekte en besighede wat in die buitelug bedryf word soos die Kookskerms en Extreme Hiking Trail het genoem dat hulle beinvloed word, en NAMPetroleum se Earl het genoem dat temperatuur definitief ‘n rol speel in die vervaardiging van sy produk. Die algemene gevoel van die projekte en besighede was dat hulle die nuwe klimaatsdagboeke wil gebruik omdat hulle die proses nou beter verstaan en die dagboeke meer gebruikersvriendelik is.Die groep het toe vaarwel gese aan die Hantam is almal is terug tot in Kamieskroon waar ‘n heerlike middagete by Ouma Hanna se Kooksk-erm voorberei is. Rouchet Daniels het die laaste sessie aangebied waar elkeen terugvoering kon gee oor die werkswinkel in geheel. Die gevoel van die groep was dat dit een van die beste werkswinkels was wat hul al bygewoon het, en dat hulle baie geleer het tydens die werkswinkel. Almal het die verskeie opwarmings oefeninge gedurende elke sessie geniet en was dit eens dat hulle veral waardeer het dat die werkswinkel in Af-rikaans was, en op ‘n baie toeganklike manier aangebied was deur die fasiliteerders. Ons het met Vera Engelbrecth, vennoot in die Leliefontein Kookskerm onderneming gepraat oor haar ervaring van die werkswinkel. Sy het die volgende te sê gehad daaroor: “Die werkswinkel was vir my inspirerend, ek was veral beïndruk deur die Rietjieshuis akkommodasie en dit het my aangespoor om weer na my eie onderneming te kyk en te sien hoe ek kan uitbrei en verbeter. Vir my was dit ook soveel meer werd om self daar te wees en die ondernemings te sien en met die mense van die onderneming te praat as om net van hulle te hoor. Deur self daar te wees kon ons idees uitruil en probleme bespreek. CSA verdien werklik ‘n veer in hulle hoed vir die manier waarop die werkswinkels hanteer was.“Die volgende SKEPPIES werkswinkel vir 2013 word beplan vir Oktober maand, en die span van CSA sien uit om weer al die projekte bymekaar te kry vir ‘n leersame sametrek.

CSA NUUS

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

11

DIE BOOM is ‘n skaars plant en kom slegs voor op ariede, rotsagtige areas in die Richtersveld en in die suide van Namibie. Die lewensverwagting van die besonderse plante is 100 jaar of selfs meer! Die Halfmens is ‘n baie opvallende plant en het meestal ‘n enkele stam wat geswel is wat dunner raak na bo. Die punte van die bome is na noord getult in reaksie op die son. Die bas van die boom is glad en gryserig met baie stekelrige uitgroeisels op die jonger dele. Blare kom in ‘n spiral voor op die punte van takke. Trompet vormige blomme groei in klossies op die punte van takke en is rooi binne in en geel-groen buite. Die vrugte wat vorm in pare en kom voor in bruin haririge capsules. Die kapsules spring oop as dit ryp is en stel baie saadjies met ‘n klossie lang sagte, wit hare vry wat dan deur die wind versprei kan word.Melksap wat deur die bome afgeskei word as dit beskadig word is giftig en was histories gebruik deur Boesmans as gif vir hulle pyle.Daar is ‘n fasinerende legende wat hierdie plant tot die mense van Namaqualand bind. Daar word geglo dat hierdie bome half mens half plant is, veral wanneer dit op die horison van ‘n afstand af gesien word. Stories van die Nama mense beweer dat die stam wat in ‘n vrugbare deel van suidelike Namibie gewoon het suidwaarts verdryf was na ‘n lang en bloedige geveg. Die Nama mense het gevlug en uiteindelik in die Richtersveld op geeindig, ‘n bar en verlate berg-woestyn wat deur die gode gemaak is in ‘n oomblik van woede. Hulle het verlang na hul tuiste en vir ‘n oomblik stil gestaan en noordwaarts gekyk vir oulaas. Die gode het die mense toe jammer gekry en hulle in Halfmense verander sodat hulle vir altyd hulle verlore tuisland kon sien.

DIE NAMAKWA-ROTSVY word gewoonlik in aride areas gevind waar dit groei op steil rotsrante of kranse wat geassosieer word met ‘n bietjie ekstra vog. Hulle groei meestal alleen maar daar is gewoonlik ‘n paar ander bome naby. Hulle is verspreid deur meeste van die Sukkulente Karoo en ooswaarts deur die Boesmanland langs van die groter riviere. Hulle groei op rotse waar die vaalgrys wortels sigbaar is soos wat dit op die rotse le. Soms groei die bome tot 20 meter hoog. Dit is ‘n medium grote boom met maer jong takke wat met ouderdom dikker raak. Alle dele van die boom het ‘n melkagtige sap. Die bas is glad en vaalgrys op jong takke en word skurwer en donkerder grys soos op ouer stamme. Die jong takke is ook oortrek met ‘n lagie digte, klein silver haartjies. Die donkelr groen, oval blare het gladde rante en die basis van die blaar is gelob en dit gee ‘n hart vorminge voorkoms aan die blare. Alhoewel die blare hard en leeragtig is, is hulle geneig om te hang aan lang blaaragtige steeltjies en is effens gevou op die middelste hoofaar. Die are op die blare is duidelik in drie vertak vanaf die basis terwyl die punt

Halcyone se HoekieDIE KOKERBOOM word in Suid Afrika net in die verre noordweste gewind. Hierdie bome groei meestal alleen maar word ook aangetref in massiewe “woude” op ‘n paar plekke in die Richtersveld. Dit is maklikste om hierdie bome te vind op rotsagtige koppies in die noordelike dele van die Sukkulente Karoo, veral in die Richtersveld. Dit word ook aangetref op klipperige en/of vlaktes langs die Oranje Rivier. it is ‘n massiewe bonkige aalwyn wat ‘n klomp takke wat herhaaldelik vertak dra. Jong bome se bas is glad wat weg vlok en die geel-pienk tot geel-orange onderbas ontbloot. Ou bas is gryser en het soms ‘n gevoude voorkoms. ‘n Kokerboom dra kleiner blare as meeste ander aalwyn spesies. Die blare is blou of geel-groen met fyn tandjies op die rante wat later verdwyn op ouer blare. Die blare kom in spiraalagtige bossies om die punte van takke voor.

Massas buisvormige geel blomme met opvallende rooi meeldrade wat by die punte uitsteek, word bo-op die blaar rosette gedra in die winter. Die

vruggies is klein en ietwat vlesig is bruin as hulle ryp is.Blomme word deur suikervoels bestuif en word soos bobbejane en springkane, ook gelok deur die groot hoeveelhede nektar wat deur die blomme geproduseer word. Versamelvoels bou ook soms hul massiewe gemeenskaplike neste in hierdie bome. Jong blomme kan ook geeet word en daar word berig dat dit dieselfde as aspersies proe.Takke van die bome was gebruik deur Boesmans om kokers vir hulle pyle te maak. Hulle het die takke uitgehol en een kant met ‘n stuk leer toegebing en sodoende ‘n sterk diensbare koker van die boom gemaak.

Groot boomstamme van dooie bome was ook uitgehol en as ‘n natuurlike yskas gebruik. Die veselagtige vleis van die stam koel lug af soos dit deur beweeg. Water, vleis en groente kon dus binne in die stamme gestoor word. Die bas van die boom kan as bou materiaal gebruik word en as vars hout pap gedruk word kan dit dien as ‘n bron van water.

Kokerboom, Quiver Tree | Aloe dichotoma |Aloeaceae

Namakwa-rotsvy | Ficus cordata | Moraceae

Die Dierebeskermingswet

Halfmens |Pachypodium namaquanum | Apocynaceae

van die blaar ‘n skerperige punt vorm. Fye groei tussen die blaar en die stam in pare naby die punte van takke. Die vrugte is bruin tot geel en het geen tot baie

kort steeltjies. Die vye kan glad of bietjie harerig wees en word van Augustus tot Mei gedra. Die vye het nie sigbare uitwendige blomme nie. ‘n Groot aantal klein blommetjies groei binne in die vlesige vrug.Elke vrug het ‘n klein opening op die einde van die vrug waardeur klein perdebytjies kan deur kruip om die blommetjies te bestuif en hulle eiertjies te le. Vrugte vretende voels, klein soogdiertjies en bobbejane vreet die vrugte en versprei sodoende die saadjies. Vrugte wat afval word gevreet deur klein bokkies, Koedoes, muise, bobbejane en jakhalse. Die Vyeboom Blou skoenlapper, Myrina silenus fecedula, eet ook die blare van die boom.

Diere het ook regte

foto deur ©CSA - H. Muller - Halfmens

foto deur ©CSA - H. Muller - Kokerboom blom

foto deur ©CSA - H. Muller - Halfmens blom

foto deur ©CSA - H. Muller - Namakwa-rostsvy

foto deur ©CSA - H. Muller - Kokerboom

Diere kan nie vir hulself praat nie en veral huishoude-like diere, perde, donkies en vee is afhanklik van mense, meestal hul eienaars, om na hulle te kyk en te verseker dat hulle ‘n goeie lewe het. Die wet beskerm ook diere en die staat het die mag om op te tree teen diegene wat nie die wetweging, die Gewysigde Dierebeskermingswet van 1993, nakom nie. Die wet is baie duidelik oor watter aktiwiteite as onaanvaarbare hantering van diere beskerm word. Dit laat nie toe dat diere wat vervoer moet word, oorlaai word, met ander woorde dat diere so baie in ‘n voertuig soos ‘n lorrie of bakkie ingelaai word dat daar geen beweegruimte vir hulle is nie en hulle op mekaar trap of lê nie. Diere mag ook nie wreed geterg word, gemartel word, op ‘n wrede manier geslaan, geskop of vreesbevange gemaak word nie. Enige persoon wat diere in ‘n te klein ruimte inhok, onnodig vasmaak of in enige wyse aanhou wat die dier ongerief, pyn of lyding veroorsaak deur ‘n gebrek aan genoegsame ruimte, ventilasie, lig en genoeg beskerming teen hitte en koue, kan beboet word in terme van die Dierebeskermingswet.Dieselfde geld vir persone wat diere in hul sorg laat honger ly, ondervoed of nie van genoeg water voorsien nie.

vvlg op bl 14

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

CONSERVATION SUID AFRIKA en Nurture Restore Innovate (NRI) het onlangs ooreengekom op langtermyn samewerking om te kyk hoe verweerde weiveld moontlik gere-habiliteer kan word. Die studie sal ook kyk na watter projekte geloods behoort te word wat sal help om die omgewingsbronne wat nodig is vir boerdery en biodiversiteit, in stand te hou.Carina Bekker, ‘n doktorsgraad student, sal onder toesig van Dr Peter Carrick van NRI en Dr Timm Hoffmann van UCT, aktief in die veld wees besig met die studie. Die studie sal plaasvind rondom Leliefontein en Tweerivier en die plaaslike mense sal Carina van tyd tot tyd in die omgewing sien.Carina is ‘n doktorsgraad student aan die Universiteit van Kaapstad se Plantbewarings Eenheid en sal vir die volgende drie jaar saam met Conservation Suid Afrika aan die projek werk.Sy is ‘n Namibiër wat Engels, Afrikaans en Duits kan praat en het na skool in aasvoël bewaing gewerk, asook in omgew-ings opvoeding. Sy het ook ervaring van myn restourasie.

NRI het suksesvolle nuwe rehabilitasie metodes vir die areas wat deur mynaktiwiteite teen die Namakwalandse Kus ver-weer en beskadig is, ontwerp en toegepas. Nou gaan hulle kyk hoe kan uitgetrapte grond en ou lande herstel word sodat dit weer vir mens en dier nuttig kan wees. Ons het Carina gevra om so ‘n bietjie meer te verduidelik omtrent die studie en hier is wat sy te sê gehad het, “ Daar sal 6 afgekampte areas wees vir my eksperimente. Ons wil op innoverende maniere probeer om die veld te restoureer deur Kraalbos en Renosterbos as “moederplante” vir klein saailinge van smaaklike bosse. Ons wil die mees doeltreffende manier vind in terme van kostes en plant oorlewing, om restourasie van ou lande in Namakwaland te doen.” Aan die einde van die studie sal die inligting aan plaaslike boere beskikbaar gemaak word en ook aan die Namakwa Dis-triksmunisipaliteit om beide boere en munisipaliteit by te staan in goeie besluitneming as dit kom by boerdery grond.

TYDENS DIE wêreldwye ekonomiese krisis het baie eko-nome indringend na die toekoems van lande se ekonomiese heil gekyk. Dit was duidelik dat die ou manier van sake doen, deur soveel bronne moontlik uit die natuur te haal, nie meer werk nie. Daar is skielik met nuwe oë gekyk na hernubare bronne en natuurlike kapitaal. Oral het ekonome en omgewingslui die boodskap begin verkondig dat ons ou ekonomie, wat vinnig be-sig was om ons natuurlike bronne uit te put, stadig maar seker vervang moet word deur ‘n nuwe, groen ekonomie – ‘ n ekono-mie wat hernubare bronne gebruik en wat natuurlike kapitaal in ag neem en bewaar. Die Verenigde Nasies se Omgewingspro-gram, het ook ‘n versoek na die lande van die wêreld uitgestuur vir ‘n die ontwerp en implementering van groen ekonomiëe. Suid Afrika het ag geslaan op hierdie versoek en het ‘n strat-egie vir ‘n groen ekonomie, wat ordentlike werk, volhoubare en inklusiewe groei en die bereiking van die Millenium Doelwitte, as fokus het. In Mei 201 het die Departement van Omgew-ingsake ‘n Groen Ekonomie Strategiese Beraad gehou en ‘n raamwerk daargestel vir die vestiging van ‘n groen ekonomie in Suid Afrika. In hierdie raamwerk gee die regering erk-enning dat daar geweldig baie geleenthede is vir die bevegting van die verwagte negatiewe uitwerkings van klimaatsverander-ing, die ontwikkeling van groen tegnologie en werkskepping.

Daar word bereken dat 300 000 werksgeleenthede oor die vol-gende tien jaar geskep kan word in Suid Afrika, deur slegs die ontwikkeling van die hernubare energie bedryf! 20 000 van hi-erdie werksgeleenthede kan binne die volgende twee jaar reeds geskep wordDie regering se strategie vir die ontwikkeling van ‘n groen ekonomie sluit in belegging in beide die openbare en private sektore vir die aanneem van volhoubare verbuikers en produk-sie prosesse. Dit sluit ook in die ontwikkeling en implementer-ing van metodes om koolstof vrystelling teen 202 met 34% te ver-minder en teen 2025 met 42%. Befondsing is gevind vir die Suid Afrikaanse Skoon Tegnologie Fonds, wat aangewend sal word om so gou as moontlik te verseker dat 4% van al Suid Afrika se elektrisiteitsbehoeftes vanaf sonkrag kom en dat 1 miljoen hu-ishoudings se water binne die volgende vyf jaar deur sonkrag verhit sal word.Om ‘n groener ekonomie te bevorder, word daar gefokus op die instelling van skoner tegnologie vir alle sektore, die verminder-ing van besoedeling, die voorkoming van bronne-uitputting en skade aan die omgewing.Die sektore wat beskou word as belangrik om die vestiging van ‘n groen ekonomie te vestig is landbou, die boubedryf, vervoer, opwekking van elektrisiteit, visserye, toerisme, vervaardiging,

afvalbestuur, die kleinhandel en die regering self.Van die spesifieke ondernemings waarop gefokus word vir die ontwikkeling en vestiging van ‘n groen ekonomie is die vergrot-ing van die Werk vir Water program wat infrastruktuur en werk kan skep; die Zero Afval program vir 500 000 huishoud-ings en die verbetering en ontwikkeling van openbare vervoer. Die verbetering van waterbestuur deur munisipaliteite is nog ‘n belangrike area wat aandag sal geniet. Bevordering van vol-houbare landboupraktyke en die bevordering van meer volhou-bare verbruikerspatrone word ook as krities geag vir die vestig-ing van ‘n groen ekonomie.

Die implementering van Suid Afrika se Groen Ekonomie Strat-egie is redelik gedesentraliseer en sluit alle vlakke van regering in. Die verantwoordelik om oorsig te hou oor die ontwikkeling van ‘n groen ekonomie lê gesamentlik by die departemente van Ekonomiese Ontwikkeling, Handel, Omgewingsake, Landbou, Bosbou en Visserye, die Nasionale Tesourie, Departement van Energie, Departement Openbare Werke asook die Departement van Arbeid.

Conservation Suid Afrika en NRI soek saam na oplossings

Die Groen Ekonomie en Suid Afrika se strategie daarvoor

12

Groen, groener groenste

ARC, OFTEWEL die Landbounavorsingsraad, het onlangs begin om ‘n studie oor die Leliefontein Vleilande en Beweidingsareaste doen. CSA het befondsing verskaf vir drie studente wat onder leiding van Igshaan Samuels van ARC, die studie in die veld sal doen. Die studie sal kyk hoe en waarvoor vleilande gebruik word. Daar sal ook gekyk word hoe vleilande beter gemoniteer kan word die waarde van vleilande sal meet en wat sal kyk na watter plante, diere, insekte, voëls, amfibieë en reptiele in vleilande voorkom. Die drie studente is Megan Simons, Jamie Paulse en Khululiwe Ntombela. Megan Simons is ‘n 20-jarige BSc honneurs student aan die Biodiversitiet en Bewaringsbiologie Departement by die Universiteit van die Wes Kaap. Sy het haar graad voltooi in 2013 en woon tuns in die Strand. Hierdie jaar gaan Megan haar meestersgraad projek in die Leliefontein kommunale area in die Kamiesberg doen. Die projek waaraan sy gaan werk is om die uitwerking van brand op Renosterveld plantegroei beter te verstaan om sodoende beter brandperiodes vir die area te bepaal. in.. Jamie Paulse is ‘n 21 jarige student wat tans in Mitchels Plain, Kaapstad, woon. Sy het ‘n passie vir die omgewing en hierdie passie het onstaan toe sy in haar skool jare aan die natuur blootgestel is. Sy studeer tans Biodiversiteit en Bewaringsbiologie aan die Universiteit van Wes-Kaap

CSA ondersteun 4 studente van Landbou Navorsingsraad met beurse vir omgewingstudies in Namakwaland

foto deur ©CSA - H. Muller - Carina in die veld met die CSA span

DIE GROTER Wasmot wat in Amerika aangetref word is die dier wat klank teen die hoogste frekwensie kan hoor. Voorheen is daar gedink dat slegs vlermuise sulke hoë frekwensies kan hoor, maar tot hulle verbasing het wetenskaplikes uitgevind die motte het die beste ore in die natuurlike wêreld waarvan ons weet! Groter Wasmotte kan klanke van tot 300Hz hoor, terwyl ‘n vlermuis slegs tot 100Hz kan hoor.

HET U GEWEET?

en het haar B.Sc graad in 2012 voltooi. Jamie doen tans haar honneursgraad Leliefontein is haar studie area. Die doel van haar studie is om te kyk na die uitwerking van beweiding in die Renosterveld plantegroei.Khululiwe Ntombele is oorspronklik van KwaZulu Natal en sy geniet dit om te sing, netbal te speel, te kook en te lees. Sy is besig om vir Honneursgraad te studeer aan die Universiteit van die Wes Kaap. Sy sal die uitwerking van beweiding deur vee op plantegroei en grond in Leliefontein bestudeer en veral watter implikasie beweiding vir suksesvolle vleiland rehabilitaie het. Saam gaan die drie studente onder leiding van Igshaan Samuels kyk na impakte van verskillende aspekte van beweiding op vleilande en op die algemene weidingsgronde van die meent. Daar word gehoop dat die resultate van hul studies ons meer sal vertel oor watter boerderypraktyke aangepas moet word om te verseker dat die veld in goeie toestand bly en mense nog vir baie lank daar sal kan boer. Melvin Swarts is reeds bekend aan die mense van Leliefontein en hy is die vierde ARC student wat saam met Khuli, Jamie en Megan aan die navorsingsprojek sal werk. Melvin het ‘n Diploma in Geïntegreerde Bronnebestuur en is tans besig met sy Mphil graad in Armmoede, Grond en Landbou. As deel van die navorsing moet hy ‘n mini-tesis omtrent die institusionele aspek van die bestuur van vleilande indien.

vlnr. Melvin Swarts, Megan Simons, Jamie Paulse, Khuli Ntombela

MEI 2013 I Die VeePos

VELD NUUS

LANDBOU IS verantwoordelik vir 10 tot 12 % van alle kweekhuisgasse wat deur die men-like aktiwiteite vrygestel word. Dit laat die vraag ontstaan van hoe die kweekhuisgasse verminde kan word in die landbou sektor. ‘n Onlangse studie het vir die eerste keer die volle reeks faktore wat bydra tot die vrystelling van kweekhuisgasse, naamlik grond en klimaats-toestande, landboumodelle en beide organiese en intensiewe landbou, ontleed en gekyk of hoe dit bydra tot klimaatsverwarming. Deur hierdie inligting, wat uit die studie gekom het, te gebruik, kon wetenskaplikes ‘n nuwe model ontwikkel wat landbouers in staat sal stel om ‘n klimaatsbalans vas te stel en te verbeter.

As deel van die studie het die span wetenska-plikes 40 organiese en 40 konvensionele plase oor Duitsland se vier landboustreke, onder-soek. Hulle het uitsluitlik op gewas- en sui-welplase gefokus. Die wetenskaplikes het al die toepaslike klimaatsgasse tydens die totale produksieproses gemeet. Die gasse wat tydens die boerderyproses gegenereer word is metaan, stikstof-oksied en koolstofdioksied. In die geval suiwelplase het hulle ook die aankoop van sojaboonmeel vanuit Suid-Amerika en die kweekhuisgasse wat deur die vervoer daarvan vrygestel word, ingereken.Fossielbrandstowwe, en veral diesel, is een van die grootste bronne van koolstofdioksied vryst-elling. Koolstofdioksied word egter ook vryges-tel deur die vervaardiging van minerale stikstof

kunsmis, insekdoders, landbou masjinerie en –toerusting.“Daar is verskillende maniere om ‘n plaas se klimaatsbalans te verbeter,” verduidelik Pro-fessor Kurt-Jürgen Hülsbergen van die Tech-nische Universität München (TUM). “Een baie doeltreffende strategie is vir landbouers om eerder hul eie voer te kweek as sojabone en an-der voer van elders aan te koop. Plase kan ook die produksieprosesse meer vaartbelyn maak deur moderne tegnologie te gebruik wat hoër opbrengste bring sonder dat dit meer energie vereis.”In gewasboerdery is die vermeerdering van stikstof doeltreffendheid van uiterse belang. Hoë vlakke van stikstof word in die omgewing vrygestel en gewasse is gewoonlik nie in staat om al die stikstof op te neem nie. Die vervaar-diging van stikstof kunsmisse vereis ook baie energie, wat die klimaatbalans nog meer ver-steur. Deur te bepaal wat die regte hoeveelheid stifstof is en dit dan toe te dien, in plaas van te veel, kan dit help om ‘n plaas se klimaatsbalans te herstel.In kontras hiermee, kan die kweek-huisgas koolstofdioksied baie effektief in grond gestoor was as humus. Dit kan bereik word deur peulgewasse, soos ertjies of lusern, te saai, aangesien peulgewasse help om stikstof te bind. Verder kan die aanwending van organiese kun-smis soos kompos bydra tot nog minder kweek-huisgasse wat vrygestel word, aangesien dit die nodigheid om petroleumgebaseerde kunsmis te vervaardig en te vervoer.

Die studie het ook gewys dat organiese boerder-metodes by verre meer energie effektief is en baie minder vrystelling van koolstofdioksied tot gevolg het. Die organiese boerderye in die studie het omtrent 20% minder koolstofdioksied vrystellings tot gevolg gehad per opbrengseen-heid as die konvensionele boerderye.Organiese suiwelplase kweek meer van hulle eie voer en voer baie minder sojaboonmeel in. “Die organiese plase waarna ons gekyk het het ongeveer 200 gram minder koolstof per kilo-gram melk vrygestel as konvensionele suiwel-plase.” Sê Hülsbergen. Interessant genoeg het die ondersoek getoon dat die hoeveelheid koolstof wat deur orga-niese plase vrygestel word baie wissel tussen organiese plase self. Dit demonstreer dat die kundigheid van die boer ‘n baie groot rol speel in die kweekhuisgas balans en dat daar selfs op organiese plaas baie ruimte vir verbetering is.Hierdie is die eerste keer dat ‘n studie ‘n 360 grade oorsig oor klimaatstoepaslike faktore wat al die vrystellings vanaf lewendehawe boerdery tot gewasboerdery gedek het. “Ons het ‘n werk-ende model wat ons in staat sal stel om die oor-sake van lae energie doeltreffendheid asook hoë kweekhuisgasvrystelling, te identifiseer,” sê Hülsbergen. “Ons is nou besig om die model te verbeter sodat dit direk deur klimaatsverander-ings raadgewers in die landbou sektor gebruik kan word.” tor.”

Wat die kundiges sê

Verbeterde klimaatsbeskerming in landbou

13

3 grade warmer!!!SARSCHEN SCORGIE, ‘n personeellid van Conservation Suid Afrika wat op die LTAS projekspan se bestuur dien, het op 11 Maart 2013 ‘n voorlegging van Professor Jorgen Randers, wêreldbekende kenner op die gebied van kli-maatsverandering en medeskrywer van die bekende boek “Limits to Growth”, bygewoon. Sy het haar indrukke oor die praatjie gedeel:“Professor Randers se praatjie het gegaan oor die neigings vir die volgende 40 jaar (2012 -2052) in lig van huidige klimaatsverandering inligting. Sy gevolgtrekking neem aspekte soos die klimaat en bevolkingsgroei in ag. Professor Randers voorspel dat dinge “nie so erg” sal wees soos wat aanvanklik gevrees is, in die volgende 40 jaar nie, maar dit het my ook opgeval dat hy nie geraak het op die 3+ grade Celsius verhoging van temperature na 2050, asook die onsekerheid van hoe ekosisteme hierdie verhoogde tem-peratuur sal hanteer, nie. Professor Randers voel dat die wêreld in ‘n relatiewe “veilige” 2 – 2,5 grade maksimum verhoging sal bly in die volgende vier dekades, maar ons weet reeds dat vir Suid Af-rika spesifiek, dit ‘n 4 -5 grade verhoging sal beteken. Pro-fessor Randers voel dat vir die volgende 40 jaar, dat met hierdie gematigde impakte, dat wêreldwye kosproduksie en watervoorraad minstens tot 2050 nie aansienlik geraak sal word nie. Hy voel egter dat hongersnood in baie gebiede sal voortgaan om ‘n probleem te wees as gevolg van faktore soos gebrek aan toegang tot voedsel, armmoede en markte. Vol-gens Professor Randers sal die verhoogde pryse van water ook tot op ‘n punt sorg vir water-effektiwiteit. Uit my eie perspektief sou ek graag wou hoor wat hy sou sê oor wat die impakte op kosproduksie en waterbeskikbaarheid ná 2050 sal wees, wanneer temperature skerp gaan styg.Terwyl Professor Randers sê dat dit onwaarskynlik is dat ons groot klimaatskokke in die volgende 40 jaar sal beleef, waarsku hy dat daar nogtans baie droogtes, vloede en sik-lone sal wees wat ekonomieë sal aantas. Hy sê ook dat al-hoewel dinge dalk relatief rosig mag lyk, hierdie volgende 40 jaar nie gesien moet word as ‘n tyd om op ons louere te rus nie, maar om iets te DOEN aan die komende im-pakte van hoër temperature. Vir my het dit weereens die noodsaaklikheid om dringend Langtermyn Scenarios te ontwikkel vir hoe ons in Suid Afrika met hierdie komende verandering sal omgaan. 40 jaar is nie werklik ‘n baie lang tyd nie. Professor Randers het dit bevestig toe hy gesê het

een van die

grootste beperkings tot die mensdom se vermoë om voor te berei vir klimaatsverandering is juis die korttermyn aard van ons besluitneming .Laastens het Professor Randers 5 aanbevelings gemaak waaraan die mensdom ernstig moet aandag gee as ons, kli-maatsverandering of nie, ‘n beter planeet met beter lewens-standaarde en ‘n gesonde ekologie wil hê:• Bring die bevolkingsgroei af – hy bepleit , tenspyte van die ongewildheid van die idee, een kind per per-soon. Die wêreld se bronne is beperk en sal tot ‘n einde kom – dit kan net sóveel mense en nie meer nie, onderhou.• Vermindering van koolstofvrystellings deur dieverbanning van fossielbrandstowwe. Elke ons koolstof wat in die atmosfeer ingaan, maak die toekoms warmer en on-draagliker.• Helparmerlandemetdiebouvanskoonenergiefasiliteite en klimaatsvriendelike energiestelsels.• Temperkorttermyndenkeenvestig supranasion-ale instellings soos‘n globale sentrale bank vir koolst-ofvrystellingsregte; en laastens• Stel nuwe doelwitte vir die ryk mense van diewêreld – Professor Randers sê dat ‘n nuwe doel van welsyn (“wellbeing”) eerder as rykdom, mense se fokus moet wees.Professor Randers se praatjie was uiters interessant vir my, en sy voorstelle maak absoluut sin, maar ek sou graag wou hoor wat sy visie vir na 2050, wanneer ons sommige van die werklike groot klimaatskokke verwag, was. Volgens Randers is hy ook pessimisties dat die onperfekthede van demokrasie en kapitalisme ‘n struikelblok is vir die leiers van die wêreld om nie gewilde, maar die regte besluite, wat die mensdom kan help om aan te pas by die komende kli-maatskokke, te neem.Self dink ek nog steeds dat ons baie kan doen om ‘n versku-iwing mee te bring wat aanpassings by klimaatsverander-ing kan ondersteun en wat ons afhanklikheid van fossiel-brandstowwe, kan verminder.”

foto deur ©CSA - CAPTION TO GO IN HERE

Konkinkryk mors huishouding jaarliks ‘n geskatte 6.7 miljoen ton kos – dit is ongeveer ‘n derde van die totale 21.7 miljoen ton kos wat jaarliks gekoop word. Daar word gereken dat 32% van die kos wat vermors word inderwaarheid nog heeltemal eetbaar is.Waarom mors mense kos? Die skrywer van die boek “American Wasteland”, Jonathan Bloom sê ons mors kos omdat ons dit van-selfsprekend aanvaar. Opvallend word die meeste kos gemors in welvarende lande en huishoud-ings. Waar kos volop is, ag ons dit nie meer na waarde nie. Nog ‘n rede is dat kos relatief goed-koop is, veral in ontwikkelde lande waar boere gesubsideer word om kos te produseer. Dit

beteken dat die verbruiker eintlik minder vir die kos betaal as wat dit gekos het om dit te produseer. So dit is maklik en nie te duur om net nog kos te gaan koop nie, en kos wat eintlik nog gebruik kan word, word makliker weggegooi. Laastens, sê Jonathan Bloom, gee ons nie meer aandag aan kos nie – wegneemetes, vooraf verpakte maaltye en gemorskos veroorsaak dat ons nie meer self kook nie, ons is dus uit voeling met ons kos.

• gaan deur jou kos- en yskas voordat jy inkopies doen en maak ‘n inkopielys net van dit wat jy nodig het;

• hou by jou inkopielys!• maak seker dat jou yskas in

‘n goeie toestand is en nie seëls het wat nie goed pas nie, sodat kos daarin langer vars kan bly;

• Moenie kos weggooi nie! Vrugte wat effens oorryp is, kan versap word, groente wat effens verlep is, kan in sop gebruik word;

• Gebruik jou oorskiet. Dink aan maniere hoe jy vandag se oorskiet in môre se maaltye kan gebruik;

• Roteer die items in jou koskas, wanneer jy nuwe items koop, pak hulle agter in die kas en skuif die oues

vorentoe sodat hulle gebruik kan word voordat dit bederf;

• Bedien klein hoeveelhede – mens kan altyd weer skep.

• Koop net wat jy nodig het – koop 5 appels vir die appeltert in plaas van ‘n hele sak appels.

• Vries! Daar is tientalle soorte kos, selfs brood, wat goed vries. As dit lyk of jy nie iets gou genoeg gaan opgebruik nie, sit dit in die vrieskas.

• Maak kompos daarvan en gebruik die kompos om groente te kweek in jou tuin

Ons kan almal ‘n verskil maak deur minder kos te mors – letterlike tonne kos per jaar kan wêreldwyd bespaar word – as elkeen sy deel doen.

Wat is die oplossing hiervoor?

10 wenke om minder kos te vermors:

vvlg van bl 2 - Wêreld Omgewingsdag 2013

foto deur ©Google - Bruikbare kos beland op vullishope

foto deur ©Google Images - Professor Randers

MEI 2013 I Die VeePos

CSA NUUS

EQUUS AFRICANUS ASINUS. Wat vir ‘n ding is dit? Dit klink na ‘n lelike paar woorde. En watter taal is dit – dalk Grieks? Nee, die taal is Latyns en dit is die taal waarmee wetenskaplikes alles wat lewe beskryf. Die rede hiervoor is sodat alle wetenskaplikes en alle ander mense dieselfde naam vir dieselfde organisme kan gebruik sodat almal onmiddellik weet waarvan daar gepraat word. Elke spesie wat op aarde voorkom en waarvan ons weet, het ‘n Latynse naam. Hierdie is die behoorlike naam vir die spesie.Equus africanus asinus is die donkie. Ons het baie ander streeksname vir donkies in Afrikaans: Vaaltyn en Langoor, byvoorbeeld. Maar Equus africanus asinus is die donkie se behoorlike naam.Die naam vertel ons ‘n paar dinge van die donkie. “Equus” beteken dit is ‘n perdagtige dier. ‘n Zebra se Latynse naam is byvoorbeeld Equus quagga – die kwagga waarvan ons weet. Maar dit vertel ons net dat die donkie en die kwagga aan dieselfde Genus behoort. Daar is verskillende spesies zebras: Equus quagga burchelli (Burchell se zebra); Equus zebra zebra (die Kaapse bergzebra) en nog ‘n hele paar ander. Equus vertel ons dus dat die genus die perdegroep is, maar die tweede naam na hierdie genusnaam wys ons watter spesifieke spesie dit is. Maar die klassifikasiestelsel vir alle lewende dinge op aarde is baie meer omvangryk as net die genus en die spesie. Kom ons kyk ‘n bietjie hoe dit werk.(This part comes after the schematic picture) Deur die Biologie Klassifikasie Stelsel kan ons dus, soos ons in Namakwaland sê, die donkie se hele “pedigree” met een opslag sien. Ons weet nou dat die donkie lewend is, dat hy meersellig is, ‘n oneweredige getal tone, hoewe, lang ore en ‘n soogdier is – ons kan alles verneem wat daar te wete is van ‘n donkie en verstaan hoe hy inpas in die groter skema van diere. Elke ding wat lewe op aarde, pas op ‘n manier in die Biologiese Kwalifikasie Stelsel.

As dit lewe, hoort dit êrens

14

Die Biologiese Klassifikasie Stelsel

Diere het ook regte vvlg van bl 11...

Die fontein van Leliefontein

foto deur ©TMildenhall: Donkie stap in die veld in Leliefontein

DIE LELIEFONTEIN Kerk is een die oudste Metodiste kerk in Suid Afrika en die tweede oudste kerk in Namakwaland. In 1828 is dit deur pastoor Barnabas Shaw gestig en vandag is die kerk ‘n nasionale gedenkwaardigheid en word die geskiedenis nog sterk gereflekteer in straatname soos Shawstraat en plaaslike mans wat na Barnabas Shaw vernoem is. Een van die dinge wat die Leliefontein Metodiste Kerk so spesiaal maak is dat ‘n vleiland deel is van die eiendom waarop die Kerk en die pastorie staan. En dis hierdie fontein en die Aäronskelke wat daar groei, waaraan Leliefontein sy naam ontleen het. Die fontein sou natuurlik ook lank voor die koms van die kerk deur die plaaslike Khoi mense gebruik geword het om hul vee by water te gee.Die Leliefontein Kerkvleiland is in alle opsigte ‘n baie spesiale vleiland. Dit is onlosmaaklik deel van die dorp se geskiedenis en identiteit en dit staan op kerkgrond. Dit is gepas dat daar ‘n vleiland langs die kerk is en dis asof dit Christus se woorde in Johannes 4:14, waar Hy praat oor die Lewende Water, illustreer. Die Leliefontein vleiland, waaruit lewende water opborrel, is ‘n wonderlike simbool hiervan. Met tyd is daar populier- en bloekombome in en om die kerk se vleiland geplant en hierdie dorstige, uitheemse bome het die vleiland feitlik drooggelê en in ‘n digbegroeide bos omskep. ‘n Paar jaar gelede het die kerk ingestem dat Werk vir Vleilande, wat vleilande in die Kamiesberg restoureer, die kerk se vleiland ook restoureer. Die meeste van die uitheemse populier- en bloekembome is uitgehaal en amper oornag het die water weer teruggekom. Daar is egter toe besluit om nie al die uitheemse bome uit te haal nie en baie gou het klein populierlote weer begin groei uit die oorblywende bome se wortels en die hele vleiland weer ingeneem. Weereens is die kerk se vleiland skoongemaak, maar omdat daar nog steeds bloekom- en populierbome

in en om die vleiland staan, het die probleem homself herhaal.Werk vir Vleilande staan nou reg om nog ‘n maal te probeer. Om sukses te behaal is dit egter noodsaaklik dat al die uitheemse bome, nie net in die vleiland nie, maar ook om die vleiland, uitgehaal word. Die natuur is die Meester se handewerk en ongerepte natuur, waar alles in die oorspronklike vorm is, is soos Hy dit bedoel het. Voor daar enige populier- of enige ander bome in en om die Leliefontein Kerkvleiland was, sou die vleiland lowergroen van verskillende soorte riete en grasse wees en in die winter sou die Aäronskelk lelies skitterwit teen die lowergroen agtergrond uitgestaan het. Daar sou talle ander plante ook in die vleiland gegroei het, wat in die lente met hulle blomprag alles sou versier het. Ek kan my indink dat die vleiland, toe dit nog ongerep was, ‘n plek van rus was, waar jou siel weer hernu kon word en waar die gesang van inheemse voëls, gehoor sou word. As jy daar sou gaan sit, sou dit letterlik wees soos om na waters van rus gelei te word.Die geleentheid om die Leliefontein Kerkvleiland tot sy volle oorspronklike glorie te herstel, is weereens hier. As al die bome binne en buite om die vleiland uitgehaal word, sal die inheemse plantegroei met tyd weer terugkom. Binne ‘n paar jaar sal die vleiland weer lyk soos dit geskep is. Die riete en grasse sal teruggroei, die voëls sal terugtrek en die kerk sal ‘n plek van rus hê, waar mense ‘n oomblik kan gaan sit en ‘n idee kry van die glorie van die Skepping. Ons hoef niks by die oorspronklike vleiland te voeg nie, net alles uithaal wat nie regtig daar hoort nie, en wanneer die vleiland weer is soos dit was, sal ons sekerlik kan dink aan God se gedagte op die sesde dag van die skepping toe Hy alles gesien het wat hy gemaak het - dat dit goed is. Dit sal goed wees om die bron van lewende, natuurlike water langs die Leliefontein Metodiste Kerk te laat heel en weer ons natuurlike, kulturele en geestelike erfenis terug te kry.

DIT IS ook onwettig om ‘n dier met opset in vuil toestande waar parasiete hul aanval, aan te hou. Die wet vereis ook dat eienaars van diere hulle moet behandel teen uitwendige parasiete soos bosluise en vlooie en dat hul ook nie behandeling van siek diere mag weerhou nie. Die wet gaan so ver om te sê dat as so ‘n dier te ver heen is as gevolg van hongerte, dors en siektes, die dier tot niet gemaak moet word om die dier se lyding te be-eindig en dat om dit nie te doen nie, ‘n oortreding van die wet is. Waar inspekteurs van die staat vind dat eienaars enige van die bogenoemde vereistes oortree het, kan so ‘n persoon ‘n boete van R4000 of 12 maande gevangenisstraf ontvang.

Nog ‘n area wat deur die wet gedek word is hondegevegte. Hierdie wrede sport lei dikwels tot ernstige beserings of die dood van honde en is totaal en al onaanvaarbaar. Selfs om ‘n hond vir hierdie doeleindes op te lei of as ‘n veghond te verkoop, is teen die wet. Sou ‘n persoon die wet in die opsig oortree, sal daar ‘n boete van R5000 aan hom of haar opgelê word, wetstoepassers het die reg om die hond van kant te maak en kan ook die kostes van die konfiskering van die hond en die uitsit van die hond van die eienaar eis, bo en behalwe die boete.

Ons as mense, is aangestel om te regeer oor die diere en soos enige regeerder, het ons die plig om reg te handel met ons diere, wat stemloos is en afhanklik is van ons. Dit is ‘n voorreg om ‘n dier te kan aanhou en as diere reg behandel word kry ons oor en oor liefde en getrouheid en diens van daardie diere.Moenie anderpad kyk as jy diere sien wat mishandel of verwaarloos word nie. Skakel jou plaaslike polisiekantoor of die staatsveearts en meld dit aan. Praat met mense in jou gemeenskap en met leerders by die skool en help om ‘n kultuur van goeie dieresorg in jou gemeenskap te kweek.

Ek is grootgemaak in Leliefontein en laerskool op Leliefontein bygewoon. As kind het ek graag stories opgemaak en ‘n baie aktiewe verbeelding gehad. . Op hoërskool, by Hoërskool Namakwaland, het ek geleer om my verbeelding te gebruik om stories te skryf en so het my liefde vir skryf ontwikkel. Ek het later besluit om my liefde vir skryf na ‘n ander vlak te neem en het besluit om by City Varsity te gaan om joernalisme te studeer. Tydens my opleiding het ek die geleentheid gekry om praktiese ervaring

op te doen en het vir twee weke by radio NFM in Okiep as intern gewerk. Daar het geleer dat die krag van die media ook gebruik kan word om mense se lewens te verryk.Ek het ook by die Olifantsrivier Gazette ‘n internskap gedoen en opleiding by Die Plattelander gekry waar ek geleer het wat dit verg om vir ‘n gemeenskapkoerant te werk.Ek het onlangs as kommunikasie intern by CSA Springbok begin en sien uit na die uitdagings wat voorle en die blink toekoms wat my nader wink.

Nuwe Intern vir die NGED

Kim Meissenheimer

MEI 2013 I Die VeePos

VELD NUUS

TUSSEN KAMIESKROON en Garies, by Brandew-ynskop, lê ‘n graf weggesteek onder ‘n boom. Dit is nie naby ‘n plek waar jy maklik kan stop nie en dit is nie sigbaar agter die doringdraad nie, maar ek weet dit is daar, want ek is daarvan vertel.

Ek wonder hoeveel mense weet hiervan – het jy dit al gesien? Die graf behoort aan Luitenant Charles James Darter, wat in ‘n hinderlaag in Maart 1902, tydens die Anglo Boere Oorlog, gesneuwel het. Darter was deel van die Namaqualand Border Scouts. Hy het op die stoomskip Nautilus in Port Nolloth aangekom in Januarie 1902. Sy graf is die kleinste geregistreerde titel akte in Suid Afrika en is die laaste stukkie grond in Namakwaland wat vandag nog deur die Britte besit word. Vir ‘n paar keer na sy dood, het sy familie al die pad uit Engeland gekom om die graf netjies te maak.

Gebrek Aan Toegang Tot Water Vererger Grond Degradasie In Die MeentWaterskaarsteDie afgelope somer was besonder droog en dit is vererger deur probleme met windpompe. Die gekraakte damme en waterpype wat lek het dit nog moeiliker gemaak vir veeboere. Die pompe is intussen herstel, maar die damme en pype nog nie.

Infrastruktuur KwesiesBy Bakleikraal het die watervlak so laag gedaal dat die handpomp se pype nie by die water kon bykom nie en dit het dit baie moeilik gemaak vir die veeboere. Daar is vergader met die Kamiesberg Munisipaliteit wat aangedui het dat hulle sal kyk of hulle iets kan doen, maar tot op hede het daar nog niks gebeur nie.

Nuwe Tegnologie Vir WaterDie Departement van Landbou het ‘n sonpomp by Kameelkrans opgerig en die is besig om Bailey’s Vlakte se windpomp reg te maak. Hulle het reeds laasjaar Langvlei se windpomp herstel.

Stukkende Windpompe Gaan Voort Om Vertrapping Te BevorderWerk vir Vleilande het Witsand se vleiland herstel, maar die windpomp daar, soos die meeste ander windpompe in die Leliefontein gebied, se forskop is uitgeslyt en dit beteken dat baie van die water vermors word. Blykbaar kos die onderdeel wat vervang moet word, net R70. Die herstel van windpompe is die verantwoordelikheid van die Kamiesberg Munisipaliteit.

Oral in die groter Leliefontein Meent veroorsaak die tientalle stukkende windpompte dat boere nie hul vee daar water kan gee nie. In ‘n onlangse opname deur CSA wat in Steinkopf gedoen is, het feitlik elke boer ook die probleem genoem. Omdat groepe boere dan hul vee by die beperkte aantal waterpunte moet watergee, veroorsaak die groot getalle vee dat groot areas rondom die waterpunte uitgetrap word. Die herstel van alle windpompe op meentgronde alleen sal ‘n enorme positiewe uitwerking meebring omdat dit vertrapping sal verlig

Geskiedkundige plekke in Namakwaland

Natuurlike infrastruktuur – ons buffer teen klimaats skommelinge

15

Darter se Poort

foto deur ©CSA: Luitenant Darter se graf onder ‘n olien-houtboom tussen Kharkams en Kamieskroon.

foto deur ©CSA: Gesonde plantegroei, soos hierdie langs die Olifantsrivier, is ‘n natuurlike buffer teen vloede.

DEUR TESSA MILDENHALL

AS ONS VAN infrastruktuur praat, dink ons aan mensgemaakte strukture soos damme, paaie, kampdrade en so meer. Maat daar is ook iets soos natuurlike infrastruktuur en met die dreigende veranderings van klimaatsverandering, waterskaarste en weiding wat al hoe meer agteruit gaan, is daar deesdae ‘n nuwe fokus op die natuur se eie stelsels.Wat is natuurlike infrastruktuur nou eintlik? Natuurlike infrastruktuurs is die natuurlike funksies wat lewe ondersteun deur ‘n netwerk van ekosisteme vir langtermyn volhoubaarheid. Die nadruk is veral op die onderlinge verbinding van hierdie ekosisteme. Dit is ook ‘n mondvol, maar eintlik is dit heel eenvoudig.Natuurlike infrastruktuur is stelsels in die natuur wat help met die effek van hoë temperature en vloede, wat van nature lug en water suiwer, wat help met die voorsiening van genoeg water en vrugbare grond en dies meer. In die Catskill Berge in die Staat van New York, in die

Verenigde State van Amerika, het die stadsvaders onder andere, na aanleiding van ‘n deeglike studie, tot die gevolgtrekking gekom dat dit miljoene dollars sal bespaar as die opvangsgebied in die Catskill Berge eerder bewaar word om hul natuurlike werk van wateropvangs en –berging te doen, as om geld te spandeer om nuwe water infrastruktuur hiervoor te bou. In dieselfde trant is dit goedkoper om ‘n area met natuurlike, inheemse plantegroei rondom dorpe te bewaar om te dien as “remme” vir afloopwater met reëns, instede daarvan om duur stormwater infrastruktuur te bou. Vleilande is natuurlike suiweraars van water en doen die werk beter as enige watersuiweringswerke wat die mens bou en al wat dit kos is om die vleiland te bewaar in sy natuurlike staat.In ‘n wêreld waar hierdie natuurlike infrastruktuur voorheen meestal ge-ignoreer was en waar ontwikkelaars nie twee keer gedink het voordat hulle ‘n stuk veld kaal geskraap

het of ‘n pad deur ‘n vleiland gebou het nie, begin stadsbeplanners en diegene wat verantwoordelik is vir infrastruktuur al hoe meer fokusop die waarde van natuurlike infrastruktuur. Dit is duur om infrastruktuur te bou en dit word al hoe duurder en dit kos ook jaar na jaar geld om infrastruktuur te onderhou. Natuurlike infrastruktuur kan munisipaliteite, provinsies en lande nie alleen hope geld spaar nie, solank as wat dit bewaar word, is dit ook daar vir baie langer as enige menslike infrastruktuur. Deesdae sluit ontwikkelaars die natuurlike infrastruktuur in in hul ontwikkelingsplanne. Die geld wat gespaar word kan natuurlik vir baie ander noodsaaklike dienste soos gesondheidsdienste, onderwys en biblioteke aangewend word. En wie weet, dalk kan hulle ook daarvan eenkant sit om son- of windkrag na hul dorpe te bring. Geen geld in die wêreld kan immers ‘n kragopwekker so groot soos die son koop nie!

Natuurlik . . . Infrastruktuur

natuurlike infrastruk-tuur voorsien baie voordele vir mense en die omgewing

ONS NOEM dikwels honde die mens se beste vriend, maar troeteldiere soos honde en katte het ‘n yslike impak op die omgewing. ‘n Studie wat in 2009 gedoen is wys dat die gemiddelde hond se koolstofspoor net soveel is as die van ‘n yslike groot voertuig wat swaar is op brandstof! Die studie wys dat die gemiddelde hond sowat 164 kg vleis en 95 kg graankos, wat beide in hondekos voorkom, vreet in ‘n jaar. Die brandstof wat nodig is om hierdie hoeveelheid vleis en graankos te produseer, te verwerk, verpak en vervoer is net soveel as wat daardie groot voertuig nodig sou hê om 10 000 kilometer te ry!Katte het ook ‘n geweldige impak op die natuur. Alhoewel hulle baie minder kos nodig het as die gemiddelde hond, is hulle dodelik vir verskeie klein spesies soos voëls, akkedisse en klein soogdiere soos veldmuise. In Brittanje, waar daar 7.7 miljoen huiskatte is, word daar

geskat dat die katte elke jaar 188 miljoen klein wilde diere of voëls vang!Boonop veroorsaak die uitskeidings van katte en honde dat skadelike bakterieë in die grond toeneem en besoedel dit vele strate in stede. Vee eienaars sal ook weet hoeveel skade rondloperhonde kan doen. Skape en bokke word dikwels lewendig verskeur en boonop veroorsaak dit jaarliks duisende rande se verlies vir vee eienaars. Dan praat ons nie eens van daardie irriterende brak van jou buurman wat heeldag en heelnag deur kef nie!Dit is onstellende nuus vir diereliefhebbers. Ekself het grootgeword in ‘n huis waar daar altyd een of twee honde en katte was . Self het ek ook ‘n hond en twee katte waarvoor ek baie lief is.Mense ek gee ook om vir die natuur, so wat kan ek doen om my troeteldiere so te bestuur dat hulle die minste moontlike impak op die omgewing het. Ek het bietjie

navorsing gaan doen en hier is ‘n paar voorstelle:1. Laat steriliseer jou honde en katte. So kan jy die plesier van jou eie troeteldier hê sonder dat hulle veroorsaak dat daar nog ‘n horde kleintjies aankom wat almal ook moet eet en waarvoor daar nog meer bronne moet gebruik word om die kos te produseer. Baie keer sit mense opgeskeep met die nuwe klein hondjies en katjies en kan nie regtig genoeg kos vir hulle bekostig nie. Die diere ly honger en kry nie genoeg aandag nie. As jy nie kan bekostig om jou troeteldier te laat steriliseer nie, vind uit of daar nog mense is wat in dieselfde bootjie is en trek dan ‘n versoekskrif op vir die Dierebeskermings Vereniging, hulle doen veldtogte vir gratis sterilisasie van troeteldiere en as daar genoeg mense in jou dorp is wat vra, is die kanse goed dat hulle na jou dorp ook sal kom. Skakel hul Kaapstad kantoor en vra vir kontak besonderhede van

een van hulle takke naaste aan nou. Hulle nommer is 021- 7004140.2. Wanneer katte nog klein is, koop vir hulle ‘n verstelbare halsbandjie met ‘n klokkie aan. Hulle sal dit gou gewoond raak. Die geluid van die klokkie gee voëls en klein soogdiere en reptiele die kans om te gee pad voordat jou kat hulle beetkry.3. Maak seker dat jou werf van so ‘n aard is dat jou hond nie daaruit kan kom nie. Onthou net om jou hond gereeld te vat vir ‘n lekker lang stap, want honde raak gefrustreer as hulle heeltyd ingehok is. Vermy dit egter om honde vas te ketting of aan ‘n ketting of draad vas te maak – dit veroorsaak stres en trauma by honde en kan hulle aggressief maak. 4. Leer jou hond van kleins af om nie diere, wild of mak, te jaag nie. Verbied hom streng as hy dit wel probeer doen.5. As jy vir die eerste keer ‘n troeteldier kry of as jy ‘n troeteldier wat gedood

het, wil vervang, kontak die Dierebeskermings Vereniging en oorweeg dit om ‘n troeteldier aan te neem. Daar is duisende honde en katte by sulke verenigings wat deur hulle vorige eienaars verlaat of verwaarloos is en die Dierebeskermings Verenigings soek altyd base vir hulle. Skakel dieselfde nommer as by punt 1 om meer uit te vind oor diere wat aangeneem kan word.6. Maak seker dat jou hond ingeëent is teen al die siektes, so verhoed jy dat jou hond siektes versprei. Sommige siektes, soos hondsdolheid, kan na wilde diere versprei en groot vrektes veroorsaak.

MEI 2013 I Die VeePos

VELD NUUS

Mens se beste vriend het yslike impak op die natuur

16

Verantwoordelike troeteldierbestuur

Wenke vir TroeteldiersorgKATTE IS allergies vir visprodukte. Kyk vir katkos wat nie vis as ‘n bestanddeel het nie.

Sorg dat daar altyd vars water is vir jou honde en katte.

Honde raak aggressief wan-neer hulle gedehidreer is en katte sal geredelik water drink as dit elke dag vars is.

Moenie jou hond te veel bad nie, dit veroorsaak velirrita-sies en ekseem omdat dit die natuurlike olies van die hond se vel stroop.

Vir vlooie, meng ‘n halwe teelepel bloekom olie met een liter water en spons jou hond hiermee af, sorg dat hy nat is tot op die vel

PAASTYD IS ‘n spesiale tyd vir alle gelowiges en hierdie jaar is die geleentheid nog meer spesiaal gemaak in Leliefontein toe die jeug en nog mense van Kleinvlei Gemeente in Eersterivier, Kaapstad die Leliefontein Metodiste gemeente besoek het en ‘n Passiespel aangebied het. Daar was altesaam 74 besoekers van Kleinvlei Gemeente en die jeug van die twee gemeentes het ook die geleentheid gehad om mekaar beter te leer ken. Die Passiespel is die aand van 23 April by die Leliefontein Metodiste Kerk se vleiland opgevoer deur die Kleinvlei Jeug Groep. ‘n Optog van die twee gemeentes se Brigades het die Passiespel vooruit gegaan. Meer as 200 mense van dwarsoor Namakwaland het die geleentheid bygewoon. Daar was besoekers van Garies, Kharkams, Springbok, Nourivier, en nog vele ander plekke. ‘n Massakoor van 40 lede het geestelike liedere gesing Die geleentheid het baie mense geroer met die boodskap van Christus se lyding aan die kruis en volgens Ivan Roberts het hy vele mense bewoë gesien raak, wat getuig van die wonderlike manier waarop die akteurs die boodskap uitgebeeld het.Dit was ‘n geestelike opheffende geleentheid vir beide gemeentes en sal nog lank onthou word.

Passiespel trek meer as 200 besoekers

OP WOENSDAG, 17 April 2013 is 400 spesies tot die Internasionale Vereniging vir die Bewaring van die Natuur se Rooi Lys vir Bedreigde

spesies gevoeg. Van die 20219 spesies op die lys is 4088 krities bedreig.

foto deur ©CSA: Paasiespel in Kaapstad

foto deur ©CSA: Leliefontein se jeug raak fiks! Ivan Roberts gee gereeld fiksheidklasse in die gemeenskapsaal vir diegene wat ‘n langer asem wil ontwikkel!

HET U GEWEET?

Fiksheidklasse in Leliefontein

MEI 2013 I Die VeePos

KLIMAAT NUUS

Verlies van wilde insekte beskadig oeste dwarsoor die wêreld

Wat is die kenmerke van ware goeie leiers?

Studie wys klimaatsverandering gaan enorme impak op plant-en dierespesies hê

17

ALMAL VAN ons, oral in ons ge-meenskappe, kry te doen met leiers. Ons het geestelike leiers in ons kerke, politieke leiers op plaaslike en distriksvlak, jeuggroepe met hul leiers en so kan ons aangaan. Daar is ‘n leier vir elke groep, kerk, organ-isasie, munisipaliteit of besigheid.In ons demokratiese bestel verkies ons, die burgers van die land, of die lede van ‘n organisasie meestal ons leier. Ons besluit wie is die beste persoon om vir ons leierskap te gee. Wanneer ons ‘n leier verkies, vertrou ons dat hulle ons beste belange op die hart het en in ons belang sal optree, dat hulle ons op die regte pad sal lei.Maar hoe weet mens of iemand ‘n ware leier is en of ons daardie persoon kan vertrou om ‘n goeie, betroubare leier te wees?Adriaan Groenewald word algemeen beskou as Suid Afrika se top-kenner oor leierskap. Hier is wat hy te sê het oor goeie leiers:Eerstens sê Groenewald dat daar ‘n onderskeid gemaak moet word tussen posisie, persoonlikheid en leierskap. Dat iemand in ‘n sekere posisie is, maak nie outomaties van daardie persoon ‘n goeie leier nie. Daar is mense in hoë en belangrike posisies wat nie noodwendig die beste

leiers is nie, en hieronder is die rede waarom hulle in daardie posisie gekom het in die eerste plek. Tweedens moet ons nie persoon-likheid met leierskap eienskappe verwar nie. Gaan bestudeer bietjie 10 mense in leierskap posisies en kyk hoeveel van hierdie mense het “groot” persoonlikhede, maar is nie werklik goeie leiers nie. Die vermoë om maklik voor mense te praat, baie selfvertroue en ‘n uitgaande persoon-likheid is nie dieselfde as om ‘n goeie leier te wees nie. En dis hier waar mense wat leiers moet verkies dik-wels in ‘n slaggat trap – ons is geneig om die mees prominente persoonlik-heid, die man of vrou wat die beste praat en wat lewensgroot voorkom, te kies as ons leier. Nou hoe kan ons dan weet wie is ‘n ware leier?Daar is ‘n eenvoudige maatstaf vir wie ‘n goeie leier is. ‘n Goeie leier beweeg mense van ‘n bestaande situ-asie na ‘n beter situasie.Met ander woorde, hulle bring aksie mee, nie leë woorde nie, en hul aksies lewer werklike resultate. En hierdie beweging vind plaas binne ‘n spesifieke raamwerk: Ware leiers is gemotiveerd, hulle is duidelik oor die rigting wat hulle moet inslaan

en hulle het ‘n raamwerk of struk-tuur vir die teweegbring van ‘n beter toestand, met ander woorde hulle het ‘n duidelike en logiese plan van wat werkbaar is. Jy behoort ‘n ware leier dag of nag te kan vra wat is die rigting waarin hy of sy wil beweeg en wat is hul plan om daar uit te kom en hulle behoort sonder twyfel jou te kan antwoord.Gewapen met hierdie inligting kan ons bietjie gaan kyk wie is die werk-like leiers in ons gemeenskap. Dalk is dit nie daardie persoon wat so lekker kan praat en wat die meeste praat nie – dalk is dit die man of vrou wat stillerig is, maar wat al werklik dinge vermag het, wat bewys het dat hy of sy ‘n bestaande situasie omgedraai het en met motivering en met ‘n plan beweeg het na ‘n ver-langde situasie of wat bewys het dat hy of sy mense van een situasie na ‘n werklike veranderde situasie kon beweeg. As ons hierdie kwaliteite as maat-staf gebruik, sal ons dalk verbaas wees oor wie werklik goeie leierskap materiaal in ons gemeenskappe en organisasies is.

Leierskap

Klimaatsverandering kan 57% van spesies laat uitsterf?

NAVORSERS WAT inligting van 600 landerye in 20 verskillende lande bestudeer het, het bevind dat “mak” heuningbye in korwe gewasse nie so suksesvol bestuif soos wilde insekte, veral wilde bye, nie. Die studie impliseer dat die voortgaande verlies van wil-de insekte in baie landbou gebiede netatiewe gevolge inhou vir oeste.Wetenskaplikes wat deelgeneem het aan die studie, doen ‘n dringende oproep tot die behouding van di-versiteit onder bestuiwers vir volgehoue langtermyn landbou produksie.Die 50 internasionale wetenskaplikes, insluitende Lawrence Harder, professor in die Departement van Biologiese Wetenskappe in die Wetenskap Fakulteit van die Universiteit van Calgary, het data van 41 gewasstelsels van oral oor die wêreld ge-ana-liseer om die gevolge van die voorkoms van wilde bestuiwers op oeste te bepaal. “Ons studie demonsteer dat die produksie van ge-wasse soos tamaties, waatlemoene en koffie, beperk is omdat hulle blomme nie genoegsaam bestuif word nie. Ons studie wys ook dat die inbring van meer heuningbye nie die probleem oplos nie, maar dat die teenwoordigheid van wilde insekte wat bestuiwers is, beslis help.”Die blomme van die meeste voedselgewaase moet stuifmeel ontvang voordit dit sade en vrugte kan produseer, ‘n proses wat aangehelp word deur in-sekte wat die blomme besoek. Hierdie bestuiwers, insluitende bye, vlieë, skoenlappers en torre, woon gewoonlik in natuurlike of semi-natuurlike habi-tat, soos die rande van woude, grasvelde of natuur-like veld. As hierdie natuurlike habitatte verlore

gaan, soos wast meestal gebeur in landbougebiede waar natuurlike areas omskep word in nuwe lande, neem die oorvloed en verskeidenheid van wilde in-sekte af en voedselgewas plante ontvang minder en minder besoeke van die wilde bestuiwende insekte.Die studie het geind dat die proporsie van blomme wat uiteindelik omsit in vrugte of groente, aansien-lik laer was in areas waar daar minder wilde in-sekte die plante besoek het. Daarom sal die vermin-dering van wilde insekte in landbou landskappe nie net ons natuurlike erfenis beïnvloed nie, maar ook die hoeveelheid groente en vrugte wat uiteindelik ge-oes word. “Ongelukkig is die mees algemene aktiwiteite wat boere toepas om te probeer om produksie te ver-meerder, soos die omploeg van alle beskikbare grond en die toediening van giftige insekweerders, wat die voorkoms van wilde insekte, wat juis die produk-sie van hierdie gewasse kan opstoor, verminder.” Sê Harder. “Ons studie wys dat daar voordele vir die boer daarin lê om sy landboustelsel so te ontwerp om die voorkoms van wilde insekte in ag te neem en aan te moedig.”Die studie stel voor dat nuwe praktyke vir die bestuur van beide heuningbye en ander wilde in-sekte kan lei tot wêreldwye vermeerdering in die opbrengs van voedselgewasse. Aktiwiteite wat die voorkoms van wilde insekte wat ook bestuiwers van voedselgewasse is, sluit in die bewaring of restou-rasie van natuurlike areas op plase, die toepassing van verskillende grondgebruike en nie net een tipe grondgebruik nie asook meer omsigtige gebruik van insekwerende giwwe.

foto deur © Google, Bekende leiers in ons geskiedenis

foto bo regs deur © Google -Verlies aan wilde insekte, soos hi-erdie mantis, wat help om peste te beheer, is besig om te lei tot skade aan voedselgewasse

OMTRENT 57% van plant- en 34 van di-erespesies sal waarskynlik die helfte van hulle habitat binne die volgende eeu ver-loor as gevolg van klimaatsverandering, het wetenskaplikes van Brittanje, Aus-tralië en Colombia, onlangs bevind. Die habitat van baie plante en diere sal dramaties krimp as regerings nie vinnig optree om stygende kweekhuisgasse hok te slaan nie, het wetenskaplikes in Mei vanjaar gesê, nadat hulle meer as 50 000 spesies wêreldwyd bestudeer het.

Volgens die wetenskaplikes is amfibieë, plante en reptiele die mees kwesbaarste vir die komende stygende temperature en dalende reënval.

Streke wat die hardste getref sal word hi-erdeur is Afrika suid van die Sahara (wat Suid-Afrika insluit), Australië, die Ama-sone en Sentraal Amerika.

“Klimaatsverandering sal biodiversiteit aansienlik verminder, selfs vir gewone plante en diere, wat nou nie besonder

skaars is nie. Die afname sal natuurlike dienste vir mense soos watersuiwering en bestuiwing erg aantas,” sê Rachel Warren van Oos Anglia Universiteit in Engeland.Die wetenskaplikes wys egter daarop dat indien regerings nou aksie neem en streng stappe neem om die vrystelling van kweek-huisgasse te beheer, die voorspelde habitat verlies met tot 60% verminder kan word. Vrystellings van hierdie skadelike gasse moet egter nie later as 2016 verminder word nie. As dit gelaat word tot 2030, sal die verlies aan habitat 40% minder wees.

Wêreldwyd het 200 regerings reeds in-gestem om globale verwarming te probeer hou tot minder as 2 grade Celsius, maar die ooreenkoms om die vrystelling van kweekhuisgasse te verminder, sal eers in 2015 gemaak word.

Sedert die Industriële Revolusie, in die 1800’s, ongeveer 200 jaar gelede, het die oppervlak temperatuur van die aarde reeds met 0.8 grade Celsius gestyg.

MEI 2013 I Die VeePos

VELD NUUS

18

Wêreld Biodiversiteitsdag 2013 fokus op water.“WATER, SOOS godsdiens, het die krag om miljoene mense te beweeg. Van die geboorte van die mensdom af, het mense getrek om nader aan water te wees. Mense beweeg weg as daar te min water is. Mense beweeg weg as daar te veel water is. Mense reis op water. Mense skryf, sing en dans oor water. Mense veg oor water. En alle mense, orals en elke dag, het water nodig.” ―MikhailGorbachev75% van die aarde word bedek deur water, maar daarvan is 98% soutwater en nie geskik vir menslike gebruik nie. 60% van ons liggame bestaan uit water. Alle lewe op aarde – plant, dier, voël, reptiel, amfibieë, swamme en mikro-organismes, het water nodig om voort te bestaan. Biodiversiteit, waarvan ons as mense deel uitmaak, het water nodig om te oorleef. Met die komende voorspelde verandering aan die wêreld se klimaat as gevolg van globale aardverwarming, is water en die genoegsame beskikbaarheid daarvan een van die grootste bekommernisse in alle lande van die wêreld vandag.

Daarom fokus Wêreld Biodiversiteitsdag vanjaar nie op spesies, die rëenwoude, koraalriwwe of bedreigde plantegroeitipes nie, maar op water – die een ding wat alle biodiversiteit nodig het. Wêreld Biodiversiteitsdag sal vanjaar op 22 Mei gevier word en gee ons almal die kans om vir ‘n oomblik stil te staan en die wonder en belangrikheid van water weer raak te sien. Daar word gehoop dat die Water-tema van Wêreld Biodiversiteitsdag vanjaar almal, van regerings, groot maatskappy, organisasies, tot ek en jy, die man en die vrou in die straat, ook sal aanspoor tot aksie om water en waterbronne te bewaar.Dis krities vir ons om ons oorblywende waterbronne te bewaar, want oral oor die planeet raak water skaarser en word al hoe meer waterbronne vernietig. Oral het dit ‘n impak op biodiversiteit en dus ook op ons as mense. In Afrika alleen, het meer as een derde van die bevolking van die kontinent nie toegang tot veilige drinkwater nie, in Latyns Amerika

is dit 130 miljoen mense. In die 20ste eeu het wêreldwye waterverbruik tot dubbel die hoeveelheid waarmee die bevolking gegroei het – terwyl die bevolking verdrievoudig het, het waterverbruik per capita ses keer meer geword. In China is 90% van alle grondwater stelsels wat onder die grootste stede geleë is, besoedel. 75% van Indië se riviere en mere is so besoedel dat nie gebruik kan word om in te drink nie en selfs nie eens om in te bad nie. Oral in die wêreld, in studies deur honderde wetenskaplikes staan een feit uit soos ‘n paal bo, wel – water: gesonde waterbronne = gesonde biodiversiteite = gesonde mense en gesonde ekonomieë.Nie net is biodiversiteit afhanklik van water nie, maar in baie gevalle is water afhanklik van biodiversiteit – riviere, mere en vleilande is afhanklik van die inheemse plantegroei wat rondom en in die waterbronne groei, om die water suiwer te hou, om die grond vas te hou sodat waterbronne nie toeslik nie en om as ‘n buffer te keer teen stormreëns sodat vloedwater

Alles wat lewe het water nodig...

ENIGE VEEBOER wil graag ‘n goeie lammeroes maak. Niks is lekkerder vir ‘n veeboer om die vet lammers in die veld te sien nie. Dit is egter nie die hoeveelheid lammers wat aankom in die jaar wat veeboerdery ‘n sukses maak nie, maar die speenpersentasie, met ander woorde, die persentasie lammers wat gespeen word en dus bemark kan word. Sonder ‘n goeie speenpersentasie beteken dit die vee vreet veld op, maar maak nie genoeg lammers groot om die gebruik van die bron te regverdig nie. Wat behoort speenpersentasie vir skape en bokke te wees en wat kan veroorsaak dat speenpersentasie laag is?

As mens kyk na Dorper skaap, dan behoort die speensyfers min of meer as volg te lyk:

Aantal ooie Aantal lammers gebore

Aantal lammers gespeen

Ooie gedek 100

Ooie wat lam

95

Ooie met eenlinge

61 61 60

Ooie met tweelinge

30 60 58

Ooie met drielinge

4 12 10

Totale aantal lam-mers

133 128

Dit is dus duidelik dat die speenpersentasie vir skaap minstens 96% behoort te wees. Vir Boerbokke, wat vrugbaar is en goeie moederdiere is, behoort die speenpersentasie ook baie naby aan 100% te wees. Indien roofdier fataliteite in ag geneem word, dan behoort enige speenpersentasie onder 90% ‘n boer te laat regop sit en notisie neem – iets is verkeerd. Roofdiere kan tussen 5 en 10% verliese aan lammers veroorsaak, maar die hoofoorsaak van ‘n lae speenpersentasie is by verre te wyte aan ander oorsake.

Redes vir lae speenpersentasieDaar is verskillende redes vir lae lampersentasie en dit kan een van die faktore wees of ‘n kombinasie daarvan. Kom ons bekyk hulle bietjie van nader.

Ontoereikende doserings programLammers wat nie ingeënt is teen clostridium nie, kan siek word en vrek. Ooie behoort ook in die laaste ses weke voor hulle lam vir neuswurm gedoseer te word, aangesien dit lammervrektes kan voorkom. Die toediening van vitamien A verbeter ooie en lammers se immuniteit en voorkom terughouding van die nageboorte.

Swak minerale innameIn areas waar daar ‘n tekort is aan die mineraal selenium, behoort ooie ingespuit te word met ‘n selenium aanvuller tydens dekking en twee weke voordatdie ooie lam. Jodium tekort kan ook ook lammervrektes veroorsaak.

Lammers ondergewig by geboorteWanneer lammers ‘n lae geboortegewig het, is die lam se kans ook minder om te oorleef. Lae geboortegewig kan dikwels toegeskryf word aan gewigsverlies by die ooi self tydens dragtigheid. Nog ‘n rede kan wees dat goeie ramme wat goeie gewig het, nie gebruik word nie. Wanneer ramme wat nie ‘n goeie gewig het nie, gebruik word om ooie te dek, dra hulle die karaktertrek oor aan lammers

Steil skuinstes, swak skuiling en steuringsSlegte weer kan oorlewing van lammers erg aantas. Dit kan aangespreek word deur lammerooie in kampe of areas te hou solank die lammers klein is, waar hulle die beste skuiling kan kry. Skaap hou daarvan om te lam waar hulle ‘n goeie uitsig het, om gevare van ver te kan sien, maar dit beteken dat die lammers ook baie blootgestel is op riwwe en heuwels, aan koue. Probeer om lammerooie in ‘n area te hou waar daar skuiling is en waar daar nie baie steil hellings is nie. Kampe met effens heuwels is egter geskik, aangesien ooie die helling as windskuilte kan gebruik. Ooie behoort ook nie gesteur te word as hulle lam nie, aangesien dit kan veroorsaak dat hulle die lam los en die lam dan vrek. Dit neem ‘n ooi tot 6 ure na geboorte om behoorlik met haar lam te bind en hoe langer die ooi ongesteurd op die plek waar sy gelam het, kan bly, hoe beter sal sy bind met die lam.

Ooie met swak moederinstinkteSommige rasse van beide bokke en skape het beter moederinstinkte as ander. Jonger ooie se moederinstinkte is dikwels ook nog nie so ontwikkeld soos die van ouer ooie nie. Ooie wat herhaardelik wys dat hulle nie goeie moederinstinkte het nie, moet liewer uit die trop verwyder word en vervang word met ooie wat beter moederinstinkte het. Ooie wat nie genoeg voeding kry nie, se moederinstink verswak ook.

Ooie in swak kondisie en en swak voedingAlle kenners is dit eens dat swak voeding en hongerte by verre die grootste oorsaak is vir verlies aan lammers en dus ‘n lae speenpersentasie. Ooie wat goed gevoed is voor hulle lam produseer meer bies en bind ook beter met die lam. Die inname van bies deur lammers is krities – bies is ekstra ryk aan vette en bevat ook komponente wat die lam se immuniteit verbeter. In die laat stadium van dragtigheid groei die fetus baie vinnig en is die voedingsvereistes vir eenling ooie 29% hoër as wat die ooi normaalweg nodig het, 52% meer vir tweelingooie en 73% meer vir drielingooie. Wanneer ooie op veld is wat nie in ‘n goeie toestand is nie, kan die ooie ook nie genoeg melk produseer vir die lam nie, wat lei tot swakker lammers wat meer vatbaar is vir siektes en dus makliker vrek. Lammers wat nie genoeg bies en melk kry nie, is nie bestand teen koue nie en vrek baie makliker van koue. As veld nie in ‘n goeie toestand is nie, behoort daar na ander veldbestuur praktyke gekyk te word om kondisie van die veld te verbeter en ooie behoort aanvullende voeding tydens dragtigheid en lamtyd te kry. Dit is dus uiters belangrik dat veld so bestuur word dat daar areas is wat gerus word sodat die veld kan herstel en dat ooie dan in hierdie area gesit word tydens lamtyd. Die areas moet ook gewissel word sodat sommige areas in die somer rus en ander in die winter en moet afwisselend vir lamtyd gebruik word.

Hoekom is die speenpersentasie so laag?Speenpersentasie

nie die waterbron verspoel en verniel nie. Miskien is dit ‘n goeie idee om op 22 Mei 2013, op Wêreld Biodiversiteitsdag, te probeer om te stap na ‘n natuurlike, ongerepte waterbron naby jou, vir ‘n paar uur daar te gaan sit en te sien wat alles daar aangaan. Vinke wat hul neste aan riete bou, waterkewers wat op die water gly, alge wat in die water groei, die spore van diere en voëls wat daar kom water drink, die plante wat daar groei. Water en biodiversiteit – dis duidelik – die een kan nie sonder die ander klaarkom nie. Ons as mense, elke een van ons, kan help om te verseker dat ons biodiversiteit en ons water gesond bly. Ons oorlewing hang immers daarvan af.

MEI 2013 I Die VeePos

VELD NUUS

1. Die regulering van ons klimaat: Plante absorbeer koolstofdioksied en help so om ons planeet koeler te hou. Met die oormaat van koolstofdioksied wat deur menslike aktiwitiete in ons atmosfeer gepomp word, word dit al hoe belangriker om plante te bewaar sodat hulle kan help om klimaatsverandering se invloed te versag.2. Voedsel:Absoluut alles wat jy eet, begin in die natuur. Die grond waarin voedselplante groei, die water waarmee dit besproei word, die weiding vir huishoudelike diere wat vleis verskaf. Kos kan nie sonder ekosisteemdienste geproduseer word nie.3. Die versagting van die impakte van natuurlike rampe. Plantegroei help om grond vas te hou met hulle wortels en verhoed so dat grond wegspoel tydens swaar reëns of wegwaai tydens sterk winde. As daar genoeg plantegroei in ‘n gebied is, is die voorkoms van modderstortings minder, asook verspoeling van paaie en beskadiging van geboue.4. Watersuiwering:Plantegroei in vleilande en riviere word letterlik deur die wortels van die plante “gefilter” en verwyder onsuiwerhede uit die water.5. Bekamping van peste en plae:Waar daar natuurlike plantegroei is, vorm dit die habitat vir baie natuurlike pesbestryders, soos sommige spesies perdebye en spinnekoppe wat peste wat oeste aanval, in toom hou deur hul eiers in die peste te lê of deur hulle te jag en vreet.

6. Bestuiwing:Meeste van ons voedselplante kan nie vrugte dra as dit nie bestuif word nie. Bestuiwers soos bye, vlermuise en suikerbekkies, het natuurlike habitat nodig om te kan voortbestaan.7. Medisinale waarde:Aspirien, een van die belangrikste medisynes in die wêreld, kom van wilgerbome af. Sommige melkbosse het ‘n bestanddeel wat kankergewasse krimp. Jantjie Bêrend word aan HIV/VIGS pasiënte gegee om hul immuniteit te versterk. Daar is heel waarskynlik nog talle plantspesies wat medisinale waarde het en wat nog ge-analiseer moet word. Deur natuurlike areas te bewaar, verhoog ons ons kanse om hierdie natuurlike “apteke” te behou.8. Water:Soos klimaatsverandering die wêreld warmer raak, gaan ons al hoe meer probleme hê met genoeg water. Geen mens of dier kan sonder water oorleef nie – dit is een van die belangrikste ekosisteemdienste wat daar is. Deur uitheemse bome, waarvan sommige tot 900 liter water per dag opdrink, uit te haal, kan ons help om ons waterbronne te bewaar.9. Suurstof:Plante en die oseane stel suurstof vry. Hoe meer ons plantegroei verwyder en die oseane besoedel, hoe swakker raak die meganismes wat ons van suurstof verskaf.10. Geestelike gesondheid:Verskeie studies wys dat ons minder spanning ervaar en geestelik meer gesond is as ons tyd in die natuur spandeer.

Kaktusse neem die Noord-Kaap oor‘n Doringrige kwessie

Kan jy 10 dinge noem wat jy van die natuur kry?

19

KAKTUSSE IS van Suid Af-rika se ergste indringerplan-te – dit bedreig nie net ons biodiversiteit nie, maar ook die produktiwiteit van land-bougrond. Kaktus spesies het alreeds al nege van Suid Af-rika se provinsies ingedring en word die meeste aangetref in die droë areas van die land. Die plante is besonder goed aangepas om warm, droë toe-stande te oorleef.Daar is meer as 1400 kaktus spesies en hulle kom almal uit die Amerikaanse kontinent uit. Daar word geskat dat ongeveer 200 kaktus spesies in Suid Afrika ingebring is – sommige as voer vir diere of vir hul vruge, maar die meer-derheid het hier beland omdat mense hulle as ornamentele tuinplante beskou. Die moeilikheid met kaktusse is dat hulle ongelooflik vinnig

kan groei en versprei onder die regte toestande en dat hulle digte, doringrige bosse vorm wat nie deur mense of dier ingedring kan word nie. Selfs die kleinste stukkie wat van ‘n kaktus afbreek, kan be-gin groei. Die stukkies sit met behulp van hul dorings vas aan die hare of wol van diere wat verby die kaktusse loop of aan motors se bande en word so versprei van een area na ‘n ander. Omdat die spesies nie van Suid Afrika is nie, is daar geen natuurlike vyande vir hulle nie en niks om hul ver-spreiding te stop nie. Boere in Suid Afrika het al duisende hektare landbougrond verloor omdat dit ingeneem is deur kaktusse. Ook in nasionale parke en bewaringsgebiede het kaktusse al groot areas in-geneem.Die Suid Afrikaanse Nasion-

ale Biodiversiteits Instituut (SANBI) het ‘n spesiale pro-gram, die Indringer Spesies Program, wat poog om die verspreiding en uitwerking van indringer kaktusse te ver-minder deur dit uit te roei of te beheer. Sommige spesies, soos turksvye, is alreeds so wyd verspreid dat dit feitlik onmoontlik is om iets daaraan te doen, maar daar is nog baie spesies wat ons in hulle spore kan stop as ons vinnig genoeg optree.Die meeste kaktusse kan be-heer word deur hulle met sekere plantdoders te spuit, dit neem verskeie male se spu-it voordat die plant vrek. ‘n Meer omgewingsvriendelike manier om kaktusse te beheer is deur biologiese beheer, soos die cochineal mot of die miel-iekewer.Hier is ‘n paar soorte wat liefs

uitgeroei moet word. As jy van kaktusse ontslae wil raak, moet dit nie net in ‘n hoop êrens neergooi nie – dit sal net weer groei. Skakel die mense wat weet vir raad – die Suid Afrikaanse Biodiversiteits Instituut (SANBI) het mense wat spesifiek met uitheemse kaktusse werk. Kontak vir Haylee Kaplan op 021-7998405 of vir Travor Xi-vuri op 021-7998406 of stuur ‘n e-pos na alienplants@san-bi.org.za. Hulle werk by die Suid Afrikaanse Nasionale Biodiversiteits Instituut en sal kan raad gee.Kyk na die fotos van uitheemse kaktusse hieronder en as jy een sien, al is dit ook in jou tuin, kontak vir Haylee of Travor en vind uit wat jou te doen staan.

foto bo - deur © CSA, Wind energie en water foto bo - deur © Google, Belofte van reen in die Kalahari - klimaatsreg-ulering is een van ons belangrikste ekosisteemdienste

Daar is geen kaktusse in Suid Afrika nie. Alhoewel kaktusse ook sukkulente (vetplante) is, is daar geen inheemse of endemiese sukkulente in Suid Afrika wat kaktusse is nie! Alle kaktusse is uitheemse plante en nie eie tot Suid Afrika nie.

Het UGeweet?

Prince Edward Eilande is die Eerste Mariene Bewaarde Area vir SA!. Meer nuus hieroor in die volgende Veepos!

HAYLEE KAPLAN

SA se eerste mariene beskermde gebied

MEI 2013 I Die VeePos

GEMEENSKAP NUUS

MET DIE kerkdiens van Goeie Vrydag die jaar op Leliefontein het die Jeug ‘n besondere bydrae gemaak. Met die uitlees van die 7 kruiswoorde het Franwen Kordom en Woodrow Cloete met deernis en gevoel die kruiswoorde: “Daar is u Seun...daar is jou Moeder” en “Dit is volbring” gespreek en daaroor gepraat.Daar was verskillende predikers by die diens en Ds Sammy Muller was ook deel van die diens.

• Lien Smith het ons meegedeel dat die Leliefontein Kerkjeug, ook bekend as die Wesley Jeug, ‘n her-lewing toon en tans baie aktief is. Hulle kom elke Maandag, Woensdag en Vrydag bymekaar om 6 uur in die aande. Tydens Hemelvaart het hulle die kerkprogram waargeneem en dit baie goed gedoen. Die groep gaan ook deelneem aan ‘n koorkompeti-sie. Lien Smith sê sy is baie trots op die jeug en sy wil hulle aanmoedig om nog groter hoogtes te bereik.

• Aunt Joyce Saayman, wat gewoonlik ons kerknuus behartig, het ons in kennis gestel dat die Preseder-ende Biskop asook Biskop Michael Handsrod die Leliefontein gemeente tydens April besoek het. Dit was die Presederende Biskop se heel eerste besoek aan Leliefontein.

• In die afgelope kwartaal was daar ook ‘n doopdag en nie minder as 13 kinders het op die dag die doopsakrament ontvang!

• Paasfees is op Leliefontein gevier. Die voetewas diens is Donderdagaand deur ds Muller gehou en op Vrydag is daar verskillende dienste gehou deur predikers. Viskerrie en hot cross buns en slaai is verkoop ten bate van die kerk en ‘n bedrag van R1000-00 is hiermee ingesamel.

Jeug maak bydrae tot Goeie Vrydag Diens

VRA ENIGE persoon wat in Namakwaland grootgeword het en wat nie meer daar woon nie, wat hulle die meeste mis. “My ma se SOETSUURDEEGBROOD”, is die versugting van feitlik almal.Almal het heimwee na daardie uitgeryste brode wat uit die buite-oond gehaal word, die geur wat die hele werf en huis deurtrek en daardie eerste warm sny brood met botter of skaapvet.Vir diegene wat smag na ‘n sny soetsuurdeegbrood – hier is die resep!

Soetsuurdeegbrood1 groot aartappel, gekap (ongeskil) en gekook1 t sout 2 k kookwater½ k koue water1 e suiker 1 k meel1 k baie warm water2-3 k meelblom

Plaas aartappels in ‘n groot kastrol en voeg sout, 2 k kookwater, ½ k koue water en suiker by. Strooi die meel bo-oor, plaas ‘n deksel op, maak goed toe met ‘n kombersie en laat oornag op ‘n warm plek staan. Klop mengsel die volgende oggend goed met ‘n lepel deur en voeg die baie warm water dan by. Roer genoeg meelblom in om ‘n stywe beslag te maak. Strooi ‘n bietjie meel oor beslag, maak toe en laat weer op warm plek staan om te rys. Na 1 uur, voeg genoeg meelblom by om brood-deegbestandheid te kry. Knie baie goed, laat rys tot volume verdubbel.Vormin‘nbroodenbakby200˚Cvir25-30minuteof totdat die brood goudbruin en deurgaar is.En alhoewel slagdag en bakdag nou nie tradisioneel op die-selfde dag was nie, kan ons seker maar vandag ‘n plan maak en op dieselfde dag wat ons die soetsuurdeegbrood bak, by die slagter vir gemaalde lewer gaan vra, want LEWERKOEKIES saam met daardie soetsuurdeegbrood is ‘n ekstra groot lekkerte:

Lewerkoekies1 kg gemaalde skaaplewer4 groot aartappels, gerasper (opsioneel – indien nie aartappels gebruik nie, sit nog 500g lewer by)2 uie, gerasper2 eetlepels asyn1 koppie koekmeel, gesif2 eiers6 teelepels bakpoeier Meng alles goed saam. Vorm plat koekies en bak stadig in vlak olie oor medium hitte tot bruin en deurgaar.

20

BobaasResepte

Kerknuus

OP 14 Februarie vanjaar het die jeug van Leliefontein Valentynsdag spesiaal vir oud en jonk gemaak. Dit was omtrent ‘n aand om te onthou. ‘n Heerlike ete is aangebied, maar dit was beslis nie al nie.Van oumas tot klein kinders het gewys wat in hulle steek en het vol vertroue verskeie uitrustings, van kantoordrag, aanddrag tot stranddrag op die loopplank gemodelleer! Die gehoor kon versoekies indien en die is op heel professionele wyse deur Irene Bottom uitgesaai oor die loop van die aand en het menige mens wat verjaar het, of wat enige persoonlike rede om iets te vier gehad het, baie spesiaal

laat voel.Die gemeenskapsaal te Leliefontein was pragtig getooi in rooi en wit en die gehoor het ook rooi en wit gedra, wat die Valentynstema pragtig uit-gebeeld het. Daar was pragtige mus-iek en almal was dit eens dat dit een van die hoogtepunte van Leliefontein se sosiale kalender die jaar was.

• Baba Latchmie Adonis was die heel eerste baba wat in Leliefontein se kliniek gebore is!

• Tenille Cloete en ecoranger Jeremy Cloete is ‘n seuntjie ryker

• Liaac Kriel, seuntjie van Sherien Kriel, is Sondag deur sy ouma, Rachel Joseph op die Sondag voor Paasnaweek laat doop.

• Dirk Cloete, seun van mnr Dirk Cloete is op 27 April met Hendriena Arries getroud

• Gallie, een van die ecorangers, het sy 21ste verjaarsdag gevier met ‘n wonderlike partytjie – die saal was pragtig versier.

• Die kleuters wat die jaar kleuterskool klaargemaak het en op pad is na die “groot” skool het ‘n diplomaplegtigheid gehad.

• Die graad 9’s of “mini-matrieks” het afskeid geneem van hulle skool voordat hulle na ander skole in die volgende graad gaan.

• Leliefontein het nou ‘n permanente klinieksuster. Dit is Suster Stewe, gade van oom James Stewe.

• Joey van Wyk is baie siek en is opgeneem in Kimberley se hospitaal. Die gemeente wens hom alle sterkte toe.

• Op die 13de April het Agri Kameelkrans Boerevereniging hul 10de verjaarsdag gevier.

Leliefontein Nuus

Gemeenskapsnuus

Digkuns

Wees my Valentyn

Dit en Dat ...

foto deur ©CSA Jeug van Leliefontein

foto deur ©CSA Baba Latchmie

Dis amper winter en alle Namakwalanders sien uit na reën. Hier is ‘n gedig van Eugene Marais wat die wonder van reën besing:

DIE DANS VAN DIE REËNEugene Marais

O die dans van ons Suster!Eers oor die bergtop loer sy skelm,en haar oge is skaam;en sy lag saggies.En van ver af wink sy met die een hand;haar armbande blink en haar krale skitter;saggies roep sy.Sy vertel die winde van die dansen sy nooi hulle uit, want die werf is wyd en die bruilof groot.Die grootwild jaag uit die vlakte,hulle dam op die bulttop,wyd rek hulle die neusgateen hulle sluk die wind;en hulle buk, om haar fyn spore op die sand te sien.Die kleinvolk diep onder die grond hoor die sleep van haar voete,en hulle kruip nader en sing saggies:“Ons Suster! Ons Suster! Jy het gekom! Jy het gekom!”En haar krale skud,en haar koperringe blink in die wegraak van die son.Op haar voorkop is die vuurpluim van die berggier;sy trap af van die hoogte;sy sprei die vaalkaros met altwee arms uit;die asem van die wind raak weg.O, die dans van ons Suster!

Het u GeweetMens kan koeksoda en suurlemoensap gebruik in plaas van chemiese skoonmaakmiddels om bad-dens, wasbakke en teëls te skuur. Vee agterna af met lap wat in water waarin ‘n paar druppes suur-lemoensap gegooi is, dit laat dit lekker ruik of en maak dit blink!

‘n globale probleem wat ons in ons eie agterplaas voel

400 deelties CO2 per miljoenK O O L S T O F D I O K S I E D VLAKKE het so pas die hoogste vlakke nog ooit tydens die geskiedenis van die mens bereik. Koolstofdioksied word gemeet as deeltjies per miljoen ander deeltjies in die atmosfeer en het met die laaste meting in Mei 400 deeltjies

per miljoen bereik – vergeleke met 80 deeltjies per miljoen gedurende laaste ystydperk. Pieter Tans, a senior wetenskaplike by die Nasionale Oseaniese en Atmosferiese Administrasie in Amerika sê dat wat ons nou sien 100% toegeskryf kan word aan

menslike aktiwiteite deur die vrystelling van koolstofdioksied in die atmosfeer deurdie verbranding van fossielbrandstowwe. Dit is koolstofdioksied wat die kweekhuis effek wat aardverwarming tot gevolg het, veroorsaak.

DEUR ANNA CLOETE