UNIJNY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ RÓŻNORODNOŚCI

BIOLOGICZNEJ:

OCENA Z 2010 R.

2

Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej

Numer bezpłatnej infolinii (*):

00 800 6 7 8 9 10 11

(*) Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty

Wiele informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w Internecie (http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2010 ISBN xxxxxx DOI xxxxxx © Unia Europejska, 2010 Powielanie dozwolone pod warunkiem podania źródła. Wydrukowano w Belgii WYDRUKOWANO NA PAPIERZE Z RECYKLINGU, WYRÓŻNIONYM OZNAKOWANIEM EKOLOGICZNYM UE DLA PAPIERU

GRAFICZNEGO (HTTP://EC.EUROPA.EU/ECOLABEL)

3

Spis treści Wprowadzenie ......................................................................................................... s. 4 Dlaczego różnorodność biologiczna jest tak istotna? ................................................ s. 6 Stan różnorodności biologicznej w Europie ............................................................... s. 7 Ocena unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej z 2010 r. ........... s. 15

Cel 1: Zachowanie najważniejszych siedlisk i gatunków UE ........................................ s. 15 Cel 2: Ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu na pozostałym obszarze lądowym UE ......................................................................... s. 18 Cel 3: Ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w pozostałym środowisku morskim UE........................................................................ s. 21 Cel 4: Wzmocnienie zgodności rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego z potrzebami różnorodności biologicznej w UE ................................. s. 24 Cel 5: Znaczne zmniejszenie wpływu wywieranego przez inwazyjne gatunki obce i obce genotypy na różnorodność biologiczną w UE.......................................... s. 26 Cele 6-7-8: Wzmocnienie roli UE w zwalczaniu utraty różnorodności biologicznej na świecie ................................................................................................. s. 29 Cel 9: Wspieranie adaptacji różnorodności biologicznej do zmiany klimatu .............. s. 31 Cel 10: Zasadnicze wzmocnienie podstaw wiedzy ...................................................... s. 33

Środki wsparcia ................................................................................................................ s. 35

Dalsze źródła............................................................................................................. s. 36

4

WPROWADZENIE W 2006 r. Komisja Europejska opracowała unijny plan działania na rzecz różnorodności biologicznej, który następnie zatwierdzili ministrowie ochrony środowiska z 27 państw członkowskich UE. Miał on na celu określenie kompleksowego programu działania i celów, które umożliwią UE wywiązanie się z zobowiązania, jakim jest powstrzymanie do 2010 r. procesu utraty różnorodności biologicznej na jej terytorium.

Cztery lata później nadszedł czas na dokonanie bilansu realizacji planu działania na rzecz różnorodności biologicznej i ocenienie skutków, jakie przyniósł różnorodności biologicznej w Europie. Z tym zamiarem Komisja przeprowadziła szczegółową ocenę planu działania, analizując postępy osiągnięte w odniesieniu do każdego ze 150 działań, które się na niego składają. Również Europejska Agencja Środowiska sporządziła sprawozdanie z 2010 r. dotyczące unijnego poziomu odniesienia w zakresie różnorodności biologicznej, w którym przedstawiono najnowsze fakty i dane liczbowe dotyczące stanu różnorodności biologicznej i ekosystemów oraz tendencji w zakresie poszczególnych elementów różnorodności biologicznej i ekosystemów w UE.

Niniejsza broszura zawiera podsumowanie głównych ustaleń obu tych dokumentów i zwraca się w niej uwagę na główne osiągnięcia dokonane odnośnie do dziesięciu kluczowych celów unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej z 2006 r.

Główny wniosek z oceny z 2010 r. jest taki, że chociaż dokonano znaczących postępów w niektórych dziedzinach, na przykład w uzupełnianiu unijnej sieci obszarów chronionych Natura 2000 oraz w zmniejszaniu zanieczyszczania zbiorników słodkowodnych z punktowych źródeł emisji, to ogólny cel zatrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej nie został osiągnięty.

Blisko 25% europejskich gatunków zwierząt nadal zagrożonych jest wyginięciem i nawet gatunki występujące powszechnie w dalszym ciągu cierpią na brak odpowiednich siedlisk poza obszarami chronionymi. Miasta, przemysł i infrastruktura nadal rozwijają się z coraz większą szybkością w całej Europie, często kosztem pozostałych jeszcze obszarów naturalnych.

W Europie mamy do czynienia nie tylko z ciągłą utratą, degradacją i rozczłonkowaniem siedlisk przyrodniczych, ale doprowadza się też do zaniku całych ekosystemów. Potencjalne następstwa są niezwykle poważne. Nasz dobrobyt gospodarczy i społeczny jest silnie zależny od funkcji, które pełnią dla nas ekosystemy. Mają one żywotne znaczenie, ale korzyści, które przynoszą społeczeństwu, są często niedostrzegane.

Wszystko to wskazuje na potrzebę podwojenia naszych wysiłków w zakresie polityki na rzecz różnorodności biologicznej w nadchodzących latach. Pokazuje także konieczność lepszego uwzględnienia we wszystkich innych dziedzinach polityki UE różnorodności biologicznej i

5

wielu funkcji realizowanych dzięki niej przez ekosystemy, aby stała się podstawą, na której oprzemy nasz rozwój gospodarczy i dobrostan społeczny.

Doświadczenia zebrane w trakcie wdrażania unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej z 2006 r. będą pod tym względem bezcenne i powinny posłużyć jako przydatny punkt wyjścia do bardziej efektywnej wspólnotowej strategii ochrony różnorodności biologicznej na okres po 2010 r.

Zdjęcie:

Modraszek arion (Maculinea arion), zagrożony gatunek chroniony na mocy dyrektywy siedliskowej

6

DLACZEGO RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA JEST TAK ISTOTNA?

Różnorodność biologiczna oznacza wielość form życia na Ziemi. Składa się na nią różnorodność genów, gatunków i całych ekosystemów. Poprzez wzajemne oddziaływanie ze środowiskiem fizycznym różnorodność sprawia, że powstają złożone ekosystemy, które stanowią niezbędny system podtrzymujący życie wszystkich organizmów, w tym ludzi.

Różnorodność biologiczna i ekosystemy są ważne same w sobie, ale są także źródłem podstawowych dóbr i funkcji, od których jesteśmy zależni. Potrzebujemy żywności, włókien, paliw i leków, które wytwarzają, a także funkcji, które pełnią, takich jak regulacja klimatu, zapobieganie powodziom, oczyszczanie wody, zapylanie roślin i procesy glebotwórcze, ponieważ są one niezbędne dla naszego dobrobytu gospodarczego, bezpieczeństwa, zdrowia i jakości życia.

Dlatego też utrata różnorodności biologicznej to coś więcej niż tylko utrata gatunków. Pociąga za sobą także spadek wydajności i odporności całych ekosystemów. Następstwami tej utraty są m.in. gwałtowny spadek zasobów ryb, powszechna utrata żyzności gleby, problemy zmniejszających się populacji owadów zapylających oraz ograniczona zdolność naszych rzek do retencji wód powodziowych.

W minionym stuleciu ludzkość korzystała w ogromnym stopniu ze zdobyczy rozwoju gospodarczego, które przyczyniły się do poprawy naszego bytu. Jednak rozwój ten w dużej mierze wiązał się ze spadkiem różnorodności i zasięgu systemów naturalnych, czyli ze spadkiem różnorodności biologicznej.

Problem ten częściowo wynika z faktu, że chociaż gospodarka człowieka i dobrostan społeczny zależą od różnorodności biologicznej i ciągłego przepływu wielu funkcji ekosystemów, to na ogół są one uznawane głównie za dobra publiczne pozbawione realnej wartości gospodarczej. Korzyści, które przyroda daje społeczeństwu, często są niedostrzegane i rzadko brane pod uwagę przy podejmowaniu codziennych decyzji, które wymagają pogodzenia sprzecznych interesów.

Wskutek tego nasz kapitał naturalny nadal ulega zniszczeniu, zagrażając dobrobytowi naszemu oraz niezliczonych gatunków i siedlisk. Możliwości zastąpienia tej straty dziełami ludzkiego rozumu i technologią są ograniczone. Gdy różnorodność zostanie już utracona, sytuacja ta jest nieodwracalna. Koszt rozwiązań opracowanych przez ludzi może być znacznie wyższy od kosztów zapobiegania z wyprzedzeniem utracie różnorodności biologicznej.

Zdjęcie: Przyroda dostarcza człowiekowi wielu cennych dóbr, takich jak czysta woda

7

STAN RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ W EUROPIE

Zdjęcie str. 8:

Wiele ocalałych ekosystemów naturalnych Europy jest wypieranych przez inne sposoby użytkowania gruntów

Zdjęcie str. 9:

Żółw błotny (Emys orbicularis)

Europa – kontynent kontrastów

Pomimo swojego niewielkiego rozmiaru Europa charakteryzuje się zadziwiająco dużą różnorodnością biologiczną. W dużej mierze wynika to z wielości warunków klimatycznych i topograficznych, jakie tu występują. Te naturalne czynniki w połączeniu ze stuleciami oddziaływania człowieka utworzyły złożoną, misterną mozaikę siedlisk naturalnych i półnaturalnych, z których każde stanowi charakterystyczną kombinację różnych gatunków roślin i zwierząt. Chociaż liczba gatunków być może nie osiąga poziomu odnotowywanego na innych kontynentach, to europejskie rośliny i zwierzęta są endemiczne, a zatem właściwe wyłącznie dla tego kontynentu.

Zagrożenie dla europejskiej różnorodności biologicznej

Różnorodność biologiczna w Europie jest jednak w daleko posuniętym zaniku. Najważniejsze negatywne oddziaływania i czynniki są znane. Główną przyczyną jest niszczenie, degradacja i fragmentacja siedlisk w wyniku zmiany sposobu użytkowania gruntów. W ostatnich pięćdziesięciu latach Europa doświadczyła znaczącego przekształcenia terenów, intensyfikacji systemów produkcji, niekontrolowanego rozwoju miast, rozwoju infrastruktury i zaniechania tradycyjnych praktyk (często przyjaznych dla różnorodności biologicznej).

Inne ważne czynniki to m.in. nadmierna eksploatacja zasobów naturalnych, rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych i zanieczyszczenie środowiska. Widoczny jest także wpływ zmiany klimatu na różnorodność biologiczną, powodujący zmiany wzorów rozmieszczenia gatunków, ich migracji i rozmnażania.

W skali globu europejskie wzorce intensywnej konsumpcji i rosnące zapotrzebowanie na zasoby naturalne przyczyniają się do spadku różnorodności biologicznej w innych regionach świata.

Wiele z tych szkodliwych czynników wynika z nieuznawania w tradycyjnej ekonomii wartości gospodarczej kapitału przyrodniczego i realizowanych dzięki niemu funkcji ekosystemów. Główne niezależne opracowanie – „Ekonomika ekosystemów i różnorodności biologicznej” (TEEB) – określa wartość globalnej straty w funkcjach ekosystemów na 50 mld euro rocznie, i to wyłącznie w odniesieniu do ekosystemów lądowych.

Stan europejskiej różnorodności biologicznej w 2010 r.

W 2010 r. Europejska Agencja Środowiska (EAŚ) we współpracy z Komisją Europejską opracowała unijny poziom odniesienia w zakresie różnorodności biologicznej z 2010 roku, w

8

którym podsumowano najnowsze fakty i dane liczbowe dotyczące stanu różnorodności biologicznej i składników ekosystemów w Europie oraz powiązanych tendencji.

Z tego poziomu odniesienia wynika, że różnorodność biologiczna w UE nadal jest poważnie zagrożona:

- chociaż utrata gatunków w UE nie następuje tak szybko jak na innych kontynentach, to odsetek gatunków zagrożonych wyginięciem nadal budzi znaczne obawy. Blisko 25% europejskich gatunków zwierząt, w tym ssaków, płazów, gadów, ptaków i motyli zagrożone jest wyginięciem, a jeszcze większa liczba gatunków wykazuje spadek populacji.

- w 2009 r. kompleksowe badanie rzadkich i zagrożonych gatunków i typów siedlisk

chronionych na mocy prawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony przyrody wykazało, że stan ochrony 65% siedlisk chronionych i 52% gatunków chronionych jest niewłaściwy. W przypadku gatunków występujących na użytkach zielonych, terenach rolniczych i przybrzeżnych sytuacja jest nawet gorsza.

- najnowsza inwentaryzacja gruntów w UE wykazała, że sztuczne powierzchnie powstałe

wskutek niekontrolowanego rozwoju miast, przemysłu i infrastruktury pokrywają stopniowo coraz większą część Europy. W rezultacie ogromne obszary są przekształcane w strefy miejskie lub przecinane rozrastającą się siecią transportową. W ciągu ostatnich 15 lat pokryto betonem ponad 12,5 tys. km², co oznacza zwiększenie powierzchni sztucznych o niemal 8%.

- rozwój ten często odbywa się kosztem cennych obszarów naturalnych, szczególnie

terenów podmokłych i użytków zielonych, które już w przeszłości odniosły poważne straty. Pozostałe siedliska są w coraz większym stopniu izolowane jedne od drugich, tak że niemal 30% terytorium UE-27 jest obecnie bardzo lub umiarkowanie rozczłonkowane.

- może to poważnie wpływać na zdrowie ekosystemów, z których wiele nie może już

pełnić swoich funkcji, takich jak dostarczanie czystego powietrza i wody lub kontrola powodzi i erozji, w optymalnej jakości i ilości. Uznaje się, że większość europejskich ekosystemów jest obecnie zdegradowana.

- obecnie Europejczycy konsumują dwa razy więcej zasobów naturalnych, niż mogą

dostarczyć lądy i morza UE. Wywiera to ogromną presję na różnorodność biologiczną w innych miejscach świata, jak również w Europie.

Zdjęcie: Pelikan kędzierzawy (Pelecanus crispus) na jeziorze Kerkinitis, Grecja

Grupy / kategorie Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN)

Gatunki zagrożone wyginięciem na terytorium

UE-27

Ssaki - morskie 25 % Ssaki - lądowe 15% Ptaki 12 % Płazy 22 % Gady 21 % Ważki 16 % Motyle 7 %

9

Sytuacja i tendencje zmian w zakresie funkcji ekosystemów w UE

Funkcje ekosystemów

Ekosystemy rolnicze Lasy Użytki

zielone Wrzosowiska i zarośla

Tereny podmokłe

Jeziora i rzeki

Zaopatrywanie Uprawy/drewno ↓ ↑ ↓ Zwierzęta gospodarskie ↓ = = = ↓ Produkty spożywcze występujące w naturze

↓ ↓ =

Drewno opałowe = Połowy przemysłowe = = Akwakultura ↓ ↓ Zasoby genetyczne = ↓ ↓ = = Woda pitna ↓ ↑ ↑ Regulacyjne Zapylanie ↑ ↓ = Regulacja klimatu ↑ = = = Ograniczanie występowania organizmów szkodliwych

↑ =

Ograniczanie erozji = = = Regulacja wód = ↑ ↑ = Oczyszczanie wody = = Ograniczanie zagrożenia = = Kulturalne Rekreacyjne ↑ = ↓ ↑ = Estetyczne ↑ = = = ↑ = Tendencje zmian między okresami ↑ pozytywne zmiany między latami 1950-1990 a okresem od 1990 r. do chwili obecnej ↓ negatywne zmiany między latami 1950-1990 a okresem od 1990 r. do chwili obecnej = brak zmian między dwoma okresami Stan dla lat od 1990 r. do chwili obecnej zdegradowany mieszany poprawiony nieznany nie dotyczy (źródło: unijny projekt RUBICODE)

10

Zmiana pokrycia terenu między 1990 a 2006 r.: zmiana w powierzchni głównych klas siedlisk

11

Stan ochrony typów siedlisk chronionych na mocy unijnej dyrektywy siedliskowej w podziale na główne kategorie siedlisk (w nawiasie liczba siedlisk poddanych ocenie)

Stan ochrony gatunków chronionych na mocy unijnej dyrektywy siedliskowej w podziale na grupy (w nawiasie liczba gatunków poddanych ocenie)

LEGENDA: zielony = właściwy pomarańczowy = niewłaściwy - niewystarczający czerwony = niewłaściwy - zły szary = nieznany

12

Zdjęcie: Rzeka Dunaj jest bardzo ważna dla różnorodności biologicznej w Europie. Zapewnienie jej ochrony i zrównoważonego wykorzystania wymaga skoordynowanego działania wielu krajów

UNIJNY PLAN DZIAŁANIA NA RZECZ RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ

Zobowiązanie UE do zatrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej

Unia Europejska od dawna zaangażowana jest w ochronę różnorodności biologicznej na swoim obszarze i na świecie. Prawodawstwo UE w dziedzinie ochrony przyrody sięga 1979 r., a jej strategie na rzecz różnorodności biologicznej realizowane są od 1998 r. Państwa członkowskie UE były jednymi z pierwszych, które, w 2001 r., podjęły się powstrzymania procesu utraty różnorodności biologicznej do 2010 r.

Aby osiągnąć ten ambitny cel, w 2006 r. UE przyjęła kompleksowy plan działania na rzecz różnorodności biologicznej. W planie tym podkreśla się znaczenie ochrony różnorodności biologicznej i ekosystemów jako wstępnego warunku, od którego zależy zrównoważony rozwój. Po raz pierwszy w jednym dokumencie strategicznym ujęto wszystkie istotne sektory gospodarki i obszary polityki oraz nałożono na nie określoną odpowiedzialność za jego realizację. W planie uznaje się potrzebę wspólnego wysiłku wszystkich grup społecznych i państw członkowskich, aby osiągnąć ogólny cel.

W unijnym planie działania na rzecz różnorodności biologicznej określa się cztery główne obszary działalności oraz przedstawia się dziesięć kluczowych celów i cztery środki wsparcia, które mają wspomagać osiągnięcie wyznaczonego na 2010 r. celu w zakresie różnorodności biologicznej i skierować różnorodność biologiczną na drogę odnowy. Przekładają się one na ponad 150 poszczególnych działań priorytetowych i środków wsparcia, które mają być wdrażane zarówno na szczeblu krajowym, jak i unijnym.

Ocena skutków unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej

Od 2006 r. Komisja przeprowadziła kilka przeglądów unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej. Pierwszą szczegółową ocenę przeprowadzono w 2008 r., a w 2010 r. powtórzono. Ostatnia ocena potwierdziła, że nie zrealizowano ogólnego celu, jakim jest zatrzymanie procesu utraty różnorodności biologicznej do 2010 r., chociaż w niektórych obszarach osiągnięto znaczne postępy.

W związku z wygaśnięciem wyznaczonego na 2010 r. terminu osiągnięcia celów w zakresie różnorodności biologicznej UE aktywnie zajmuje się realizacją unijnych i światowych programów politycznych w tej dziedzinie, biorąc pod uwagę doświadczenia wyniesione z obecnego unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej oraz nową wizję UE w dziedzinie różnorodności biologicznej do 2050 r., cel na 2020 r. uzgodniony w marcu 2010 r. przez szefów państw i rządów w UE, a także cele światowe przyjęte na 10. Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej w październiku 2010 r.

W dalszej części niniejszej broszury podsumowano najważniejsze wyniki przeprowadzonej w 2010 r. oceny unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej, zwracając uwagę w szczególności na główne osiągnięcia i postępy w ramach każdego z dziesięciu kluczowych celów.

13

Cztery kluczowe obszary polityki unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej

Pierwszy obszar polityki: różnorodność biologiczna w UE W planie działania nadaje się najwyższy priorytet pełnemu i szybkiemu wdrożeniu dyrektyw siedliskowej i ptasiej, które stanowią podwaliny ochrony różnorodności biologicznej w UE. Uznaje się w nim również, że konieczne są działania chroniące różnorodność biologiczną w szerzej pojmowanym środowisku, i z tego względu podkreśla się znaczenie włączania wymogów związanych z różnorodnością biologiczną do polityki związanej z innymi sektorami oraz potrzebę zajęcia się problemem inwazyjnych gatunków obcych.

Drugi obszar polityki: UE i różnorodność biologiczna na świecie Będąc jedną z największych na świecie uczestniczek rynku i donatorów pomocy na rzecz rozwoju, Europa ponosi szczególną odpowiedzialność za zagwarantowanie, że jej praktyki nie prowadzą do niezrównoważonego rozwoju i nadmiernej eksploatacji. W planie działania określono program środków mających na celu wzmocnienie spójności i synergii między handlem, współpracą na rzecz rozwoju i ochroną różnorodności biologicznej. Trzeci obszar polityki: różnorodność biologiczna i zmiana klimatu Aby wesprzeć realizację zobowiązań protokołu z Kioto w zakresie ograniczenia emisji gazów cieplarnianych, w planie działania określono szereg strategicznych środków pomagających różnorodności biologicznej w adaptacji do zmiany klimatu. Wspiera się także wykorzystywanie – w stosownych przypadkach – zdrowych ekosystemów jako skutecznego sposobu łagodzenia skutków zmiany klimatu przy pomocy własnych zasobów przyrody, co jest często znacznie bardziej opłacalne niż rozwiązania opracowane przez ludzi. Czwarty obszar polityki: podstawy wiedzy W planie działania zwraca się uwagę na niezbędną konieczność poprawienia naszego zrozumienia różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu. Zwiększenie wiedzy na temat tego złożonego środowiska pomoże udoskonalić i ulepszyć nasze strategie polityczne w nadchodzących latach. W tych czterech obszarach polityki stosuje się szereg środków wsparcia. Obejmują one: zagwarantowanie odpowiedniego finansowania na potrzeby ochrony różnorodności biologicznej, wzmacnianie procesu podejmowania decyzji na poziomie UE, tworzenie partnerstw z najważniejszymi grupami interesu oraz zwiększanie świadomości społecznej w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i zachęcanie społeczeństwa do aktywnego udziału w tej ochronie. Zdjęcie: Populacja susła moręgowanego (Spermophilus citellus) zmniejsza się wskutek coraz intensywniejszych praktyk rolniczych

Zdjęcie: państwa członkowskie UE współpracują na rzecz ochrony różnorodności biologicznej w UE

14

Unijny plan działania na rzecz różnorodności biologicznej w skrócie

1. obszar polityki:

Różnorodność biologiczna w UE

Cele:

1. zachowanie najważniejszych siedlisk i gatunków UE

2. ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej oraz funkcji ekosystemu na pozostałym obszarze lądowym UE

3. ochrona i odtwarzanie różnorodności biologicznej oraz funkcji ekosystemu w pozostałym środowisku morskim UE

4. wzmocnienie zgodności rozwoju regionalnego i planowania przestrzennego z potrzebami różnorodności biologicznej w UE

5. znaczne zmniejszenie wpływu wywieranego przez inwazyjne gatunki obce i obce genotypy na różnorodność biologiczną w UE

2. obszar polityki:

UE i różnorodność biologiczna na świecie

Cele:

6. zasadnicze podniesienie skuteczności wspólnych międzynarodowych reguł działania w zakresie różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu

7. zasadnicze zintensyfikowanie wspierania różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu w ramach pomocy zewnętrznej udzielanej przez UE

8. znaczne zmniejszenie wpływu wywieranego przez inwazyjne gatunki obce i obce genotypy na różnorodność biologiczną w UE

3. obszar polityki:

Różnorodność biologiczna i zmiana

klimatu

Cele:

9. wspieranie adaptacji różnorodności biologicznej do zmiany klimatu

4. obszar polityki:

Podstawy wiedzy

Cele:

10. zasadnicze wzmocnienie podstaw wiedzy w zakresie ochrony i zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej w UE i na świecie

Środki wsparcia

1. zagwarantowanie odpowiedniego finansowania

2. wzmacnianie procesu podejmowania decyzji na poziomie UE

3. tworzenie partnerstw

4. kształtowanie świadomości i edukacji społecznej oraz zachęcanie społeczeństwa do aktywnego udziału

monitorowanie, dokonywanie ocen i przeglądów

15

OCENA UNIJNEGO PLANU DZIAŁANIA NA RZECZ RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ ZA 2010 R.

Zdjęcie: Murawy półnaturalne w pełnym rozkwicie – jeden z zasobnych w gatunki typów siedlisk chronionych na mocy dyrektywy siedliskowej

CEL 1

ZACHOWANIE NAJWAŻNIEJSZYCH SIEDLISK I GATUNKÓW W UE

Dyrektywy siedliskowa i ptasia

Dyrektywy ptasia i siedliskowa stanowią podstawę unijnych działań politycznych w zakresie powstrzymywania utraty różnorodności biologicznej w Unii Europejskiej. Celem dyrektywy ptasiej jest ochrona wszystkich dzikich ptaków w UE. Dyrektywa siedliskowa natomiast ustanawia dodatkowo listę 1500 rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt wymagających wspólnych działań ochronnych. Około 230 cennych typów siedlisk (w tym łąki, wrzosowiska i słone błota) są same w sobie objęte ochroną.

Obie te dyrektywy stanowią najbardziej ambitną i największą pod względem skali inicjatywę, jaką kiedykolwiek podjęto w celu ochrony bogatego dziedzictwa naturalnego i ekosystemów Europy. Umożliwiają wszystkim 27 państwom członkowskim współpracę w ramach wspólnych uregulowań prawnych w dziedzinie ochrony najbardziej wrażliwych gatunków i siedlisk Europy na całym obszarze ich naturalnego występowania w UE, niezależnie od granic politycznych czy administracyjnych.

Wspomniane dyrektywy mają dwa główne cele: ochronę gatunków na obszarze UE za pomocą przepisów dotyczących ochrony gatunków oraz ochronę podstawowych obszarów występowania określonych rzadkich i zagrożonych gatunków za pośrednictwem przepisów dotyczących ochrony siedlisk, prowadzących do utworzenia sieci Natura 2000.

W obrębie obszarów Natura 2000 państwa członkowskie muszą unikać działań szkodliwych, które mogłyby znacząco wpływać na gatunki lub siedliska, ze względu na które dany obszar jest chroniony, a także wprowadzać właściwe środki ochronne mające na celu utrzymanie i przywrócenie właściwego stanu ochrony tych gatunków i siedlisk.

Tworzenie sieci Natura 2000 zbliża się do końca

Jednym z priorytetów unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej jest zapewnienie pełnego i szybkiego wdrożenia przepisów dwóch wspomnianych dyrektyw. Osiągnięto znaczne postępy w tworzeniu sieci Natura 2000. Od 2006 r. do sieci dodano ponad 200 tys. km² terenów lądowych i morskich.

Do 2010 r. sieć objęła ponad 26 tys. obszarów we wszystkich 27 państwach członkowskich, co czyni ją największą na świecie skoordynowaną siecią obszarów chronionych.

Znaczące postępy osiągnięto także w wyznaczaniu obszarów Natura 2000 w środowisku morskim, ale proces ten nie jest jeszcze zakończony. Wyznaczanie obszarów morskich jest skomplikowane z powodu niedostępności tego terenu i braku wiedzy naukowej, niemniej morski komponent sieci Natura 2000 powinien być gotowy do 2012 r.

16

Wykres: Łączna powierzchnia obszarów wyznaczonych w poszczególnych państwach członkowskich na mocy unijnej dyrektywy siedliskowej w ostatnich latach

Mapa: Unijna sieć obszarów chronionych Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne

Unijna sieć obszarów chronionych Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne. LEGENDA: Regiony biogeograficzne w UE: REGION ATLANTYCKI REGION BOREALNY REGION ALPEJSKI REGION KONTYNENTALNY REGION PANOŃSKI

REGION STEPOWY REGION CZARNOMORSKI REGION ŚRÓDZIEMNOMORSKI REGION MAKARONEZYJSKI Regiony biogeograficzne poza obszarem UE: REGION ARKTYCZNY REGION ANATOLIJSKI

17

Zarządzanie obszarami Natura 2000

Jako że tworzenie sieci Natura 2000 zbliża się do końca, w coraz większym stopniu skupia się uwagę na zagwarantowaniu, by obszary i gatunki, które sieć ta ma zabezpieczać, były chronione i właściwie zarządzane, tak aby mogły osiągnąć właściwy stan ochrony w UE. Obecnie stan ochrony zaledwie17% wszystkich gatunków i typów siedlisk jest właściwy.

Plany zarządzania, chociaż nie są obowiązkowe, okazały się przydatnym narzędziem do określania działań ochronnych potrzebnych na poszczególnych obszarach. Przyczyniają się również do angażowania innych zainteresowanych podmiotów i użytkowników gruntów w zarządzanie tymi obszarami, biorąc pod uwagę lokalne sposoby użytkowania gruntów i cechy regionalne.

Natura 2000 jest czymś więcej niż siecią chronionych rezerwatów przyrody. Opiera się na uznaniu, że ludzie stanowią integralną część przyrody i że człowiek i natura najlepiej funkcjonują w relacji ze sobą. Celem sieci nie jest systematyczne wyłączanie działalności gospodarczej poza jej obręb, ale raczej ustalenie parametrów, zgodnie z którymi działalność ta może być podejmowana, przy jednoczesnej ochronie cennych gatunków i siedlisk na danym obszarze.

Takie podejście ma wiele zalet zarówno dla ochrony środowiska, jak i dla ludzi mieszkających i pracujących na obszarach wiejskich. Poprzez aktywne włączanie różnych użytkowników gruntów w zarządzanie obszarami Natura 2000 możliwe jest zapewnienie zachowania siedlisk półnaturalnych i gatunków, które zależne są od konstruktywnego zarządzania. Skala sieci Natura 2000 sprawia, że jest ona potężnym sprzymierzeńcem w utrzymaniu efektywności ekonomicznej i tkanki społecznej wielu obszarów wiejskich w całej Europie.

Zdjęcie: Kobczyk (Falco vespertinus) – zagrożony gatunek o znaczeniu europejskim, dla którego w 2009 r. opracowano unijny plan działania

Dotychczasowe osiągnięcia

• Sieć Natura 2000 na obszarze lądowym została w większości ukończona. • Osiągnięto znaczne postępy w wyznaczaniu morskich obszarów sieci Natura 2000. • W odniesieniu do wielu obszarów wprowadzono środki konstruktywnego zarządzania. • Przyjęto plany działania dotyczące wielu gatunków mających znaczenie dla UE. • W 2009 r. opublikowano pierwszą całościową ocenę stanu ochrony gatunków i siedlisk mających

znaczenie dla Wspólnoty na obszarze całej UE. • Dla różnych sektorów przemysłu opracowano wytyczne mające pomóc w stosowaniu obu

dyrektyw dotyczących ochrony przyrody. • W latach 2007-2009 na wsparcie praktycznej ochrony w obrębie sieci Natura 2000 lub na inne

działania w zakresie ochrony różnorodności biologicznej przydzielono średnio 119,5 mln euro rocznie ze środków unijnego instrumentu finansowego na rzecz środowiska LIFE+.

• Opublikowano wytyczne UE dotyczące finansowania zarządzania siecią Natura 2000 poprzez instrumenty finansowe UE.

• Dyrektywa w sprawie odpowiedzialności za środowisko została już transponowana przez wszystkie państwa członkowskie UE.

• Utworzono nowy dobrowolny system na rzecz ochrony zagrożonych gatunków i siedlisk w regionach najbardziej oddalonych oraz krajach i terytoriach zamorskich UE, inspirowany siecią Natura 2000.

18

CEL 2

OCHRONA I ODTWARZANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ ORAZ FUNKCJI EKOSYSTEMU NA POZOSTAŁYM OBSZARZE LĄDOWYM UE

Postępująca fragmentacja krajobrazu

Dwie wspomniane dyrektywy dotyczące ochrony przyrody same nie zapewnią ochrony różnorodności biologicznej w Europie. Potrzebne są więc działania mające na celu ochronę naturalnych ekosystemów na całym obszarze terenów wiejskich. Obecnie większość pozostałych europejskich obszarów o dużej wartości przyrodniczej, w tym tych, które należą do sieci Natura 2000, wciąż zagrożona jest np. zanieczyszczeniem i intensyfikacją użytkowania gruntów. Są one również otoczone wrogim środowiskiem, uniemożliwiającym przemieszczanie się gatunków pomiędzy obszarami.

Negatywne skutki wykraczają poza utratę gatunków. Różnorodność biologiczna jest „motorem”, który napędza nasze ekosystemy i gwarantuje, że są one w stanie spełniać funkcje ważne dla społeczeństwa, takie jak oczyszczanie wody i nawożenie gleb. Jeśli zdrowe ekosystemy utracą heterogeniczność swoich siedlisk i różnorodność gatunków lub ulegną zbytniej degradacji, rozczłonkowaniu i izolacji, ich zdolność pełnienia cennych funkcji będzie poważnie ograniczona lub zupełnie utracona.

Ekologizacja wspólnej polityki rolnej UE

Jako że rolnictwo wciąż stanowi dominujący sposób użytkowania gruntów w Europie, obejmując niemal 50% terytorium UE, w planie działania na rzecz różnorodności biologicznej położono szczególny nacisk na uwzględnienie potrzeb w dziedzinie różnorodności biologicznej we wspólnej polityce rolnej (WPR) UE.

Ostatnie reformy WPR i rozporządzenie w sprawie rozwoju obszarów wiejskich (na lata 2007-2013) umożliwiły wprowadzenie nowych instrumentów i środków politycznych, aby w większym stopniu uwzględniać różnorodność biologiczną w praktykach rolnych i leśnych w całej UE. Płatności bezpośrednie dla rolników w ramach pierwszego filaru WPR oddzielono od wielkości produkcji, za to powiązano ze zgodnością z pewnymi normami w zakresie ochrony środowiska, dobrostanu zwierząt i bezpieczeństwa żywności.

W ramach drugiego filaru wprowadzono nowe środki na rzecz rozwoju obszarów wiejskich wspierające działalność rolniczą i leśną korzystnie wpływającą na dziką faunę i florę. Obejmują one dodatkowe płatności na obszarach Natura 2000 w celu zrekompensowania kosztów związanych z dodatkowymi obowiązkami w zakresie zarządzania, niezbędnymi do osiągnięcia celów sieci Natura 2000, lub utraty dochodów. Należą do nich także obowiązkowe programy rolno- i leśno-środowiskowe, które mogą być tak dostosowane, aby wspierać rolników i leśników dobrowolnie stosujących pewne praktyki rolne uznane za korzystne dla środowiska i różnorodności biologicznej (powyżej poziomu minimalnych norm).

Ogólnie rzecz biorąc, około 23% budżetu na rozwój obszarów wiejskich przeznaczono na środki rolno-środowiskowe w UE-27, a dalsze 590 mln euro przydzielono na płatności związane z obszarami Natura 2000. Chociaż nie jest jeszcze możliwe dokładne określenie, jaka część pieniędzy przeznaczonych na środki rolno-środowiskowe zostanie wykorzystana konkretnie na działania w zakresie ochrony przyrody, to oczywiste jest, że ogólny wpływ na różnorodność biologiczną powinien być w przeważającym stopniu korzystny i powinien

19

sprawić, że obszary, na których prowadzona jest działalność rolnicza i leśna, będą bardziej przyjazne dla dzikiej fauny i flory.

Źródło: Eurostat, 2010 (env_bio2) - EBCC/RSPB/BirdLife/Statistics Netherlands.

Wykres: W ciągu ostatnich 20 lat populacja ptaków krajobrazu rolniczego i leśnego zmalała o ok. 25%, ale ta tendencja zniżkowa wreszcie zaczyna się stabilizować.

Zdjęcie: Podwójne negatywne oddziaływanie intensyfikacji produkcji rolnej i porzucania gruntów stanowi poważne zagrożenie dla różnorodności biologicznej w Europie

Ograniczanie zanieczyszczenia

Kolejną ważną cechą unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej jest nacisk na ograniczenie zanieczyszczenia systemów wody słodkiej w Europie. Szczególny nacisk położono na szybkie i skuteczne wdrożenie ramowej dyrektywy wodnej, aby chronić wody powierzchniowe i podziemne przed zanieczyszczeniem i degradacją.

Dyrektywa ta ma na celu osiągnięcie dobrego stanu (w tym ekologicznego) wszystkich wód do 2015 r. Ma to być osiągnięte poprzez wdrożenie szeregu planów gospodarowania i programów ukierunkowanych działań, przyjmowanych dla każdego ze 110 dorzeczy w UE. Proces opracowywania tych planów gospodarowania jest już dość zaawansowany – do końca 2009 r. większość przedłożono Komisji do zatwierdzenia. Ostatnie badania wykazały, że dzięki bardziej wymagającym unijnym normom dotyczącym ochrony środowiska zanieczyszczenie w większości europejskich rzek zaczęło się zmniejszać.

20

Dotychczasowe osiągnięcia

• Poprzez unijne rozporządzenie w sprawie rozwoju obszarów wiejskich (na lata 2007-2013) udostępniono znaczne środki finansowe na wspieranie różnorodności biologicznej na obszarach leśnych i rolnych.

• Na środki rolno- i leśno-środowiskowe w UE-27 przeznaczono ponad 22 mld euro.

• Dalsze 590 mln euro dostępne jest na płatności dla rolnych i leśnych obszarów Natura 2000.

• W przeprowadzonej w 2008 r. ocenie funkcjonowania reformy WPR różnorodności biologicznej przyznano wyższy priorytet.

• W 2010 r. Komisja przyjęła zieloną księgę w sprawie lasów, otwierającą debatę na temat wariantów podejścia UE do kwestii ochrony lasów i informacji o lasach.

• W 2010 r. opublikowano nowy europejski atlas różnorodności biologicznej gleb.

• Państwa członkowskie opracowują plany gospodarowania wodami w dorzeczu, zgodnie z ramową dyrektywą wodną.

• Poprawia się jakość wód w europejskich ekosystemach słodkowodnych.

• W 2009 r. przyjęto nową dyrektywę ramową w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów.

• Trwają prace nad opracowaniem koncepcji ekologicznie spójnej zielonej infrastruktury dla Europy, mogącej pomóc w rozwiązaniu nasilającego się problemu rozczłonkowania siedlisk i utraty cennych obszarów rolnych i leśnych na terenach wiejskich.

21

CEL 3

OCHRONA I ODTWARZANIE RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ I FUNKCJI EKOSYSTEMU W POZOSTAŁYM ŚRODOWISKU MORSKIM UE

Europejskie morza pod presją negatywnych czynników

Rozległe wody morskie otaczające UE odgrywają istotną rolę w ochronie różnorodności biologicznej. Jednak również w tym przypadku środowisko znajduje się pod ogromną presją negatywnych oddziaływań. Powszechne jest przełowienie, a wiele stad ryb jest poza bezpiecznymi granicami biologicznymi. Do problemów tych przyczyniły się zmiana klimatu, inwazyjne gatunki obce oraz intensywny ruch żeglugowy, prowadzący do zwiększonego zagrożenia wyciekami ropy naftowej.

Zanieczyszczenie i eutrofizacja ze źródeł lądowych nadal osiągają niedopuszczalne poziomy. Eutrofizacja wynikająca z nadmiaru substancji biogennych może wywołać serię niepożądanych skutków, począwszy od nadmiernego rozrostu glonów planktonu, co zwiększa ilość materii organicznej osiadającej na dnie mórz. Spowodowany tym wzrost zużycia tlenu może wywołać zmniejszenie ilości tlenu i doprowadzić do powstania „martwych stref”, w których inne formy życia nie mogą przetrwać.

Wspólna polityka rybołówstwa

W planie działania na rzecz różnorodności biologicznej wzywa się do bardziej zrównoważonego wykorzystywania zasobów morskich w ramach wspólnej polityki rybołówstwa UE. Po dziesięcioleciach przeławiania i nieselektywnych połowów gospodarowanie pozostałymi zasobami osiągnęło punkt krytyczny. W świetle powyższego państwa członkowskie UE pilnie sporządziły wieloletnie plany zarządzania i odbudowy wielu stad ryb będących przedmiotem połowów przemysłowych na różnych obszarach morskich, aby zbliżyć połowy do bardziej zrównoważonego poziomu i pomóc w odbudowie nadmiernie eksploatowanych stad.

Podjęto również środki zmierzające do wprowadzenia bardziej selektywnych praktyk połowowych w celu obniżenia niedopuszczalnie wysokich poziomów niepożądanych przyłowów gatunków niebędących przedmiotem połowów, takich jak foki i delfiny, oraz w celu ochrony wrażliwych siedlisk głębinowych, w tym łąk podwodnych utworzonych przez Posidonia w Morzu Śródziemnym i raf koralowych w północno-wschodnim Atlantyku. Aby wspomóc ten proces, większość państw członkowskich wykorzystuje fundusze udostępnione w ramach zreformowanego Europejskiego Funduszu Rybackiego (na lata 2007-2013) do promowania bardziej trwałej równowagi między zasobami i zdolnością połowową UE oraz większej ochrony środowiska morskiego i jego zagrożonych siedlisk i gatunków.

Unijna dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej

W 2008 r. UE przyjęła ambitną dyrektywę ramową w sprawie strategii morskiej, w której określono oparte na ekosystemach skoordynowane podejście do poprawy stanu środowiska morskiego. Dyrektywa ta opiera się na istniejącym prawodawstwie i konwencjach, a jej ostatecznym celem jest osiągnięcie dobrego stanu środowiska wód morskich do 2020 r. Podobnie jak ramowa dyrektywa wodna, strategia ta wyznacza szereg wspólnych celów i zasad, które mają być stosowane na poziomie każdego z czterech obszarów morskich UE (północno-wschodni Atlantyk, Morze Czarne, Morze Bałtyckie i Morze Śródziemne).

22

Jest jeszcze zbyt wcześnie, aby ocenić wpływ dyrektywy ramowej w sprawie strategii morskiej na środowisko morskie, ponieważ prace nad jej wdrożeniem dopiero się rozpoczęły. Niemniej jest oczywiste, że jeżeli wspólny program działania można będzie wprowadzić i zrealizować na każdym obszarze morskim, korzyści dla ekosystemów morskich powinny być znaczne, zarówno w obrębie morskich obszarów chronionych, jak i poza nimi. Dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej jest również ważnym instrumentem politycznym, który gwarantuje, że nowa unijna zintegrowana polityka morska, przyjęta w 2009 r., w pełni uwzględnia problematykę ochrony środowiska.

Zdjęcie

Łąki podwodne utworzone przez Posidonia charakteryzują się niezwykle wysoką różnorodnością biologiczną i pełnią ważną rolę w ochronie wybrzeży.

Mapa

Proporcje stad ryb znajdujących się w bezpiecznych granicach biologicznych i poza nimi

Na wykresach pokazano proporcje ocenionych stad, które są przeławiane (kolor czerwony), i stad znajdujących się w bezpiecznych granicach biologicznych (kolor niebieski). Wielkość kół jest proporcjonalna do wielkości połowów regionalnych.

23

Dotychczasowe osiągnięcia

• Przyjęta w 2008 r. dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej ma na celu osiągnięcie dobrego stanu środowiska wszystkich wód morskich UE do 2020 r.

• 19 z 22 nadmorskich państw członkowskich przyjęło plany zintegrowanego zarządzania strefą przybrzeżną (ICZM) lub jest w trakcie przyjmowania takich planów.

• Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa na Morzu udzielała Komisji i państwom członkowskim pomocy technicznej i naukowej w zakresie reagowania na wycieki ropy naftowej.

• Przyjęto szereg planów odbudowy stad ryb będących przedmiotem połowów przemysłowych w różnych wodach morskich, aby pomóc w odtworzeniu nadmiernie eksploatowanych stad.

• Wprowadzono prawodawstwo chroniące wrażliwe siedliska głębinowe przed niezrównoważonymi praktykami połowowymi.

• W 2009 r. przyjęto wspólnotowy plan działań na rzecz ochrony rekinów.

• W ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego większość państw członkowskich przedstawiła projekty mające na celu promowanie zrównoważonego rybołówstwa i wspieranie ochrony morskiej różnorodności biologicznej.

24

CEL 4

WZMOCNIENIE ZGODNOŚCI ROZWOJU REGIONALNEGO I PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO Z POTRZEBAMI RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ W UE

Bardziej zintegrowany proces planowania przestrzennego

W porównaniu z innymi regionami świata, kontynent europejski jest dość gęsto zaludniony, a większość gruntów jest czynnie użytkowana. Oznacza to, że jego pozostałe obszary naturalne są narażone na negatywne oddziaływanie różnych działań w zakresie rozwoju.

Uznając potrzebę chronienia tak cennych ekosystemów przed nieodpowiednimi inwestycjami, w planie działania na rzecz różnorodności biologicznej kładzie się szczególny nacisk na zagwarantowanie, by wszystkie nowe plany i przedsięwzięcia inwestycyjne poddawane były odpowiedniej ocenie wpływu na różnorodność biologiczną, tj. strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (SOOŚ) lub ocenie oddziaływania na środowisko (OOŚ). Ma to na celu zadbanie o to, by negatywne skutki dla środowiska naturalnego zostały zminimalizowane lub by można było ich uniknąć poprzez określenie alternatywnych lokalizacji lub wprowadzenie odpowiednich środków łagodzących.

Jeżeli oceny te są przeprowadzane na etapie wstępnego planowania, umożliwiają uwzględnienie kwestii różnorodności biologicznej od samego początku. To strategiczne podejście do planowania przestrzennego prowadzi do bardziej zintegrowanego i zrównoważonego rozwoju oraz obniża ryzyko wystąpienia trudności i opóźnień.

Wszystkie nowe plany i programy z udziałem funduszy strukturalnych UE (Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności) muszą przejść strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko zanim mogą zostać zatwierdzone do finansowania.

Ponadto duże projekty inwestycyjne (tj. o koszcie przekraczającym 50 mln euro), które mają być współfinansowane w ramach funduszy strukturalnych UE, muszą najpierw zostać zatwierdzone przez Komisję Europejską. Komisja dopilnowuje, aby OOŚ i odpowiednia ocena, w przypadku projektów mających wpływ na obszary Natura 2000, uwzględniały wszelkie możliwe skutki dla środowiska naturalnego, w tym różnorodności biologicznej, i wprowadzały konieczne środki w celu usunięcia lub zminimalizowania tych skutków.

Inwestowanie w przyrodę

Fundusze strukturalne UE na lata 2007-2013 zapewniają również możliwość bezpośredniego lub pośredniego wspierania ochrony różnorodności biologicznej w ramach unijnych planów i programów rozwoju regionalnego lub lokalnego. Państwa członkowskie przeznaczyły kwotę w wysokości około 2,7 mld euro na cel „Propagowanie różnorodności biologicznej i ochrony przyrody (w tym Natura 2000)”. W ramach turystyki dalsze 1,1 mld euro przeznaczono na „promowanie walorów przyrodniczych” i 1,4 mld euro na „ochronę i waloryzację dziedzictwa przyrodniczego”. Obydwa te cele obejmują projekty na rzecz przyrody i różnorodności biologicznej.

25

Niektóre państwa członkowskie wykorzystują fundusze głównie do wspierania projektów dotyczących odtwarzania siedlisk lub do wspierania ponownego połączenia obszarów, które uległy rozczłonkowaniu na skutek rozbudowy infrastruktury (np. poprzez tworzenie korytarzy ekologicznych). Inne kładą większy nacisk na tworzenie sieci Natura 2000 lub wspieranie ochrony przyrody poprzez turystykę i inne inwestycje rekreacyjne.

Zdjęcie:

Powierzchnie sztuczne nadal powiększają się kosztem siedlisk naturalnych

„Ekologiczny most nad autostradą w Parku Narodowym De Hoge Veluwe, Holandia”

Dotychczasowe osiągnięcia

• Wszystkie plany i programy realizowane w ramach nowych funduszy strukturalnych UE (na lata 2007-2013) zostały poddane strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko.

• W ramach funduszy strukturalnych UE udostępniono nowe możliwości bezpośredniego wspierania ochrony różnorodności biologicznej w obrębie programów rozwoju regionalnego i programów transgranicznych.

• W przypadku dużych projektów, które mają być współfinansowane ze środków unijnych, formularz wniosku wyraźnie przewiduje konieczność dokonania OOŚ oraz odpowiednich ocen w przypadku obszarów Natura 2000.

• Wytyczne Komisji i jej procedury postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przyczyniają się do poprawnego stosowania SOOŚ, OOŚ i odpowiednich ocen.

• Trwają prace nad opracowaniem koncepcji ekologicznie spójnej zielonej infrastruktury dla Europy, mające na celu przyjęcie w 2011 r. strategii UE w tej dziedzinie. Strategia ta mogłaby pomóc w rozwiązaniu nasilającego się problemu rozczłonkowania siedlisk i być przydatnym narzędziem w adaptacji do zmiany klimatu poprzez rozwój i utrzymanie ekosystemów.

26

CEL 5

ZNACZNE ZMNIEJSZENIE WPŁYWU WYWIERANEGO PRZEZ INWAZYJNE GATUNKI OBCE I OBCE GENOTYPY NA RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNĄ W UE

Rozprzestrzenianie się inwazyjnych gatunków obcych

Inwazyjne gatunki obce to gatunki nierodzime, których wprowadzenie poza ich naturalnym zasięgiem występowania stanowi zagrożenie dla różnorodności biologicznej. Mogą to być zwierzęta, rośliny, grzyby lub mikroorganizmy. Uważa się je za drugą pod względem znaczenia – po utracie i niszczeniu siedlisk – przyczynę zaniku różnorodności biologicznej na świecie.

Współczesne wzorce handlowe zwiększają możliwość pokonania przez gatunki naturalnych barier biogeograficznych. Wraz z rozwojem handlu, podróżowania i transportu na terytorium UE i w innych częściach świata liczba przypadków zamierzonego i niezamierzonego wprowadzenia nowych gatunków rośnie w postępie geometrycznym. Przewiduje się, że tendencja ta się utrzyma, a już obecne populacje gatunków obcych będą się dalej rozprzestrzeniać.

Wiele wprowadzanych gatunków, w tym rośliny ozdobne, zwierzęta domowe, egzotyczne ptaki, dziczyzna lub ryby w wędkarstwie i akwakulturze, ma decydujące znaczenie dla systemów produkcji stanowiących podstawę europejskich gospodarek, bo daje możliwości zatrudnienia i jest wysoko cenionych w społeczeństwie. Niektóre wprowadzone w Europie gatunki stały się jednak inwazyjne i zagrażają rodzimej różnorodności biologicznej. Do tej pory zidentyfikowano ponad 10 tys. gatunków obcych, z czego ok. 10-15% stanowi potencjalne niebezpieczeństwo dla europejskiej różnorodności biologicznej.

Konsekwencje rozprzestrzeniania się tych gatunków są odczuwalne w całej Europie. Gatunki te nie tylko stanowią zagrożenie dla rodzimych gatunków i siedlisk, skutecznie z nimi rywalizując, ale także powodują poważne szkody gospodarcze. W 2008 r. koszt zwalczania inwazyjnych gatunków obcych i naprawiania szkód, które wyrządziły, osiągnął w UE kwotę szacowaną na 9,6 do 12,7 mld euro.

W kierunku strategii UE w sprawie gatunków inwazyjnych

W unijnym planie działania na rzecz różnorodności biologicznej zwraca się uwagę na problem gatunków inwazyjnych jako kwestię o znaczeniu priorytetowym. Fakt, że działania podjęte dotychczas w pewnych krajach są często niweczone poprzez brak działania w innych państwach, co decyduje o ich fragmentarycznym charakterze, potwierdza konieczność opracowania wspólnego podejścia na szczeblu UE.

W istniejącym prawodawstwie i strategiach politycznych UE znajduje się już częściowo rozwiązanie problemu gatunków inwazyjnych. Jednakże obecnie brakuje mechanizmów, które wspierałyby ujednolicanie lub uspójnianie podejścia krajów sąsiadujących lub znajdujących się w tym samym podregionie. Nie ma także wymogów formalnych, żeby przeprowadzać analizę ryzyka w odniesieniu do zamierzonego wprowadzenia gatunków nierodzimych, które mogłoby mieć wpływ na różnorodność biologiczną.

27

W odpowiedzi na te obawy w grudniu 2008 r. Komisja wydała komunikat „W kierunku strategii UE w sprawie gatunków inwazyjnych”, w którym określono cztery możliwe warianty działań w odniesieniu do zagrożeń związanych z inwazyjnymi gatunkami obcymi. Warianty te opierają się na uznanej na arenie międzynarodowej trzystopniowej hierarchii działań, zgodnie z którą zapobieganie przypadkom niepożądanego wprowadzenia jest podejściem najbardziej opłacalnym, najefektywniejszym i najmniej szkodliwym dla środowiska, a w dalszej kolejności zaleca się eliminowanie – jeżeli jest wykonalne – lub długofalowe odizolowanie/kontrolowanie.

W komunikacie tym podkreśla się znaczenie ustanowienia systemu wczesnego ostrzegania na potrzeby szybkiej wymiany informacji między sąsiadującymi państwami na temat pojawienia się inwazyjnych gatunków obcych oraz na potrzeby współpracy w zakresie środków kontroli na granicach państwowych. Kolejnym krokiem jest opracowanie unijnej strategii w sprawie gatunków inwazyjnych.

Zdjęcie

Barszcz Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) w wielu regionach Europy stał się gatunkiem inwazyjnym

Dotychczasowe osiągnięcia

• W wydanym w 2008 r. komunikacie Komisji „W kierunku strategii UE w sprawie gatunków inwazyjnych” określono różne warianty działań mające na celu opracowanie unijnej strategii dotyczącej inwazyjnych gatunków obcych.

• Zamówiono badanie dotyczące wykonalności stworzenia systemu wczesnego ostrzegania w całej UE w zakresie inwazyjnych gatunków obcych.

• Na eliminowanie i kontrolowanie inwazyjnych gatunków obcych w sieci Natura 2000 i poza nią wydano 38 mln euro ze środków unijnego instrumentu finansowego na rzecz środowiska LIFE.

• Wspólne Centrum Badawcze koordynuje ocenę wpływu gatunków inwazyjnych na ekosystemy wodne (i sposobu uwzględnienia tych gatunków w definicji dobrej jakości ekologicznej wód).

• Zainicjowano kilka projektów finansowanych w ramach unijnych programów w zakresie badań i rozwoju technologicznego, np. DAISIE, ALARM i NOBANIS. Mają one pomóc w dostarczeniu naukowych danych o inwazyjnych gatunkach obcych na potrzeby unijnej polityki w tym zakresie.

• W 2007 r. weszło w życie rozporządzenie nr 708/2007 w sprawie wykorzystania w akwakulturze gatunków obcych.

28

Wykres

Odsetek gatunków zagrożonych i niezagrożonych dotkniętych negatywnym oddziaływaniem inwazyjnych gatunków obcych w podziale na grupy gatunków

29

CELE 6-8:

WZMACNIANIE ROLI UE W ZWALCZANIU UTRATY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ NA ŚWIECIE

Wspieranie różnorodności biologicznej poprzez pomoc zewnętrzną udzielaną przez UE

UE uznaje, że aby być wiarygodnym partnerem na arenie międzynarodowej, nie wystarczy koncentrowanie się na różnorodności biologicznej wyłącznie w Europie. Należy uwzględnić także wpływ unijnego wzorca intensywnej konsumpcji na resztę planety. Z tego względu trzy cele unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej dotyczą roli UE w zwalczaniu utraty różnorodności biologicznej na świecie.

Oprócz nacisku na skuteczne wdrożenie na całym świecie Konwencji o różnorodności biologicznej oraz innych konwencji dotyczących różnorodności biologicznej, cele te dotyczą również takich kwestii, jak handel międzynarodowy oraz ekologizacja unijnej polityki i programów w dziedzinie rozwoju.

W ramach swojej polityki rozwoju na lata 2007-2013 UE zobowiązała się do włączenia różnorodności biologicznej do głównego nurtu działań programów współpracy na rzecz rozwoju. Dlatego też w odniesieniu do większości krajów i regionów objętych współpracą zewnętrzną UE sporządzono profile środowiskowe. W ramach tych programów geograficznych na różnorodność biologiczną przeznaczono jak dotąd ok. 133 mln euro, głównie w regionie Afryki Środkowej, Etiopii, Malawi, Hondurasie, Boliwii i Brazylii. Wciąż potrzebne są jednak dalsze wysiłki. Jedną z przyczyn małej popularności tych programów jest to, że różnorodność biologiczna często nie jest kwestią priorytetową dla samego państwa partnerskiego.

UE ma także wyspecjalizowany tematyczny program na rzecz środowiska i zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, w tym energią (ENRTP), w ramach którego w ciągu ostatnich czterech lat (2007-2010) udostępniono ponad 114 mln euro na ochronę różnorodności biologicznej. Ponadto UE w dużym stopniu wspiera finansowo piąty Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska, który przyznaje krajom rozwijającym się dotacje na projekty związane z różnorodnością biologiczną, zmianą klimatu i innymi kwestiami globalnego środowiska. Na realizację projektów i programów związanych z różnorodnością biologiczną w latach 2010-2014 przeznaczono 1,2 mld dolarów.

Zmniejszanie wpływu handlu międzynarodowego

Od czasu przyjęcia unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej UE podwoiła swoje wysiłki, aby wymiar środowiskowy był uwzględniany w handlu międzynarodowym. W ramach swojego programu oceny wpływu na zrównoważony rozwój (sustainability impact assessment, SIA) Komisja przeprowadza taką ocenę w odniesieniu do wszystkich planowanych regionalnych i dwustronnych umów o wolnym handlu i o partnerstwie zawieranych z krajami Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej.

Na szczeblu UE Komisja Europejska zachęca państwa członkowskie, aby same sobie wyznaczyły cel zobowiązujący do zagwarantowania, by 50% postępowań o udzielenie zamówienia publicznego dotyczyło zamówień ekologicznych. Co roku organy publiczne w UE wydają ponad 2 bln euro na zakup takich towarów i usług, jak: komputery, budynki, papier, żywność i usługi w zakresie sprzątania. Poprzez położenie w postępowaniach o

30

udzielenie zamówienia nacisku na rozwiązania przyjazne dla środowiska organy te mogą wspólnie wywierać znaczny wpływ na wzorce konsumpcji w UE i kształtować większe zapotrzebowanie na ekologiczne produkty i technologie.

Jeżeli chodzi o różnorodność biologiczną w kontekście światowego handlu, to poczyniono postępy w zakresie wdrażania Konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES) oraz przyjętego w 2003 r. planu działań UE na rzecz egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa (FLEGT). Aby wspierać starania w ramach tego drugiego dokumentu, Komisja przedstawiła również wniosek w sprawie rozporządzenia ustanawiającego obowiązki podmiotów wprowadzających drewno i produkty z drewna na rynek. Podstawą wniosku jest zasada należytej staranności wymagająca, by podmioty nią objęte stosowały system w celu zminimalizowania ryzyka wprowadzenia na rynek Wspólnoty nielegalnie pozyskanego drewna i produktów z takiego drewna.

Zdjęcia:

UE zapewnia znaczne środki na ochronę lasów tropikalnych

Chwytnica kolorowa (Agalychnis callidryas) stała się symbolem wielu kampanii na rzecz ochrony lasów tropikalnych

Dotychczasowe osiągnięcia

• W ramach unijnej polityki rozwojowej (na lata 2007-2013) przeznaczono – za pośrednictwem programów pomocy zewnętrznej dla różnych krajów rozwijających się – 133 mln euro na ochronę różnorodności biologicznej.

• Na różnorodność biologiczną przeznaczono także ogółem 114 mln euro w okresie czteroletnim 2007-2010 w ramach wspólnotowego tematycznego programu na rzecz środowiska i zrównoważonego zarządzania zasobami naturalnymi, w tym energią (ENRTP).

• Kolejne 20 mln euro zatwierdzono w umowie finansowej dotyczącej gospodarowania różnorodnością biologiczną i obszarami chronionymi w państwach Afryki, Karaibów i Pacyfiku.

• W ramach związanego z handlem programu oceny wpływu na zrównoważony rozwój (sustainability impact assessment, SIA) Komisja przeprowadza taką ocenę w odniesieniu do wszystkich planowanych regionalnych i dwustronnych umów o wolnym handlu i o partnerstwie.

• Komisja i państwa członkowskie podejmują aktywne starania na rzecz zwiększania świadomości i promowania wdrożenia wytycznych z Bonn w sprawie dostępu do zasobów genetycznych oraz uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z ich użytkowania (ABS).

• UE aktywnie uczestniczy we wdrażaniu Konwencji o handlu międzynarodowym dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES).

• Poczyniono znaczne postępy we wspieraniu egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa (FLEGT).

• UE nadal nalega na skuteczne wdrożenie na całym świecie Konwencji o różnorodności biologicznej oraz innych konwencji dotyczących różnorodności biologicznej.

31

CEL 9

WSPIERANIE ADAPTACJI RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ DO ZMIANY KLIMATU

Zmiana klimatu i różnorodność biologiczna

Obecnie w kręgach naukowych i politycznych panuje zgoda co do tego, że klimat zmienia się w wyniku działalności człowieka. Ta zmiana objawia się poprzez bardziej skrajne tendencje pogodowe w różnych częściach świata, w tym dłuższe susze, częstsze powodzie i topnienie lodowców. Koszty gospodarcze, społeczne i środowiskowe są potencjalnie ogromne.

Zmiana klimatu jest niekorzystna także dla dzikiej fauny i flory. Według najnowszej oceny spośród 122 gatunków ptaków szeroko rozpowszechnionych w Europie z powodu ocieplenia klimatu ucierpiały 92 gatunki, a jedynie 30 odniosło korzyści. To pokazuje, że w Europie można spodziewać się ogromnych zmian w różnorodności biologicznej i ekosystemach.

Również funkcjonowanie całych ekosystemów może zostać zaburzone, a wiele już osiąga stan, w którym niemożliwe jest ich odtworzenie. Tymczasem utrzymywane i w zrównoważony sposób użytkowane ekosystemy mogą odgrywać ważną rolę w łagodzeniu wpływu zmiany klimatu i być skutecznie i wydajnie wykorzystywane w działaniach podejmowanych w celu adaptacji do zmiany klimatu. Torfowiska, lasy i tereny podmokłe są zdolne do magazynowania dużych ilości dwutlenku węgla, podczas gdy wydmy i ekosystemy słodkowodne stanowią naturalną ochronę przed powodziami i podwyższonym poziomem mórz.

Redukcja emisji gazów cieplarnianych

Reakcja na zmianę klimatu wymaga dwóch rodzajów działań. Po pierwsze — redukcji emisji gazów cieplarnianych. Po drugie — wprowadzenia środków łagodzenia zmiany klimatu i adaptacji do niej, aby poradzić sobie z nieuniknionymi skutkami.

Jeśli chodzi o ten pierwszy punkt, to opracowany przez EAŚ najnowszy wykaz emisji gazów cieplarnianych w poszczególnych państwach członkowskich wykazuje, że emisje zmniejszyły się o 11,3% w porównaniu z 1990 r. Kilka krajów, szczególnie nowe państwa członkowskie, znacząca zmniejszyło swoje emisje. W efekcie UE-27 jako całość osiągnęła ponad połowę swojego jednostronnego celu redukcji emisji o 20% do 2020 r. poprzez samą redukcję emisji krajowych i jest na dobrej drodze do osiągnięcia ogólnych celów protokołu z Kioto.

Wykorzystywanie przyrody do łagodzenia zmiany klimatu

W 2009 r. Komisja opublikowała białą księgę dotyczącą adaptacji do zmian klimatu. Podkreśla się w niej znaczenie utrzymania i przywrócenia spójności ekosystemów oraz rozwoju zielonej infrastruktury w UE, wymagające zdrowych, połączonych ze sobą ekosystemów i naturalnych elementów krajobrazu. Kładzie się też nacisk na potrzebę kompleksowego i zintegrowanego podejścia do utrzymania i poprawienia stanu ekosystemów oraz dóbr i funkcji, które zapewniają.

W dokumencie tym uznaje się, że metody oparte na ekosystemach są gotowe do użycia, dostępne dla wszystkich i opłacalne. Utrzymywanie ekosystemów w zdrowiu ma sens z gospodarczego punktu widzenia: znalezienie rozwiązań technicznych opracowanych przez

32

ludzi, by zastąpić funkcje, które za darmo wypełnia przyroda, stanowi wyzwanie pod względem technologicznym i jest niezwykle kosztowne.

Jednakże konieczne jest również zagwarantowanie, by środki łagodzenia skutków zmiany klimatu i przystosowywania się do niej nie szkodziły różnorodności biologicznej. W tym kontekście podjęto różne inicjatywy, w tym wprowadzenie kryteriów zrównoważonego rozwoju środowiska dla biopaliw i biopłynów w ramach nowej dyrektywy UE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych.

Zdjęcie

Zmiana klimatu prawdopodobnie będzie miała znaczny wpływ na pardwę mszarną (Lagopus lagopus)

Wykres

Wpływ zmiany klimatu na szeroko rozpowszechnione populacje ptaków wyraźnie zwiększył się w ciągu ostatnich 20 lat

• Dotychczasowe osiągnięcia • Kilka państw członkowskich już znaczącą zredukowało swoje emisje gazów cieplarnianych.

• UE jako całość osiągnęła ponad połowę swojego jednostronnego celu redukcji emisji o 20% do 2020 r. i jest na dobrej drodze do osiągnięcia ogólnych celów protokołu z Kioto.

• UE wezwała do powstrzymania utraty światowej powierzchni terenów zalesionych najpóźniej do 2030 r. oraz do ograniczenia do 2020 r. wylesiania obszarów tropikalnych brutto co najmniej o 50 % w stosunku do obecnego poziomu.

• W 2009 r. Komisja opublikowała białą księgę dotyczącą adaptacji do zmiany klimatu, w której podkreśla się znaczenie utrzymania i przywrócenia integralności ekosystemów.

• Rozpoczęto realizację projektów badawczych finansowanych ze środków UE w celu zbadania wpływu zmiany klimatu na różnorodność biologiczną.

• Dyrektywa UE 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zawiera kryteria zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do ochrony różnorodności biologicznej.

33

CEL 10

ZASADNICZE WZMOCNIENIE PODSTAW WIEDZY

Badania nad różnorodnością biologiczną dla wsparcia polityki

Zrozumienie złożoności różnorodności biologicznej jest olbrzymim wyzwaniem naukowym. Niezmiernie potrzebne jest uzupełnienie wielu braków w naszej wiedzy, jeżeli mamy poprawić nasze zrozumienie związków z różnorodnością biologiczną i funkcjami ekosystemów oraz zależności od nich. Doprowadzi to do powstania solidniejszej i bardziej rozległej bazy wiedzy dającej podstawę dla przyszłych działań i polityki. Ponadto dla uzupełnienia naszej wiedzy o wpływie różnorodności biologicznej na funkcjonowanie ekosystemów niezbędne jest inwestowanie w długofalowe programy monitorowania ekologicznego, wykorzystujące nowoczesną technologię i zapewniające dostęp do interoperacyjnych baz danych.

Za pośrednictwem swojego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej UE kładzie szczególny nacisk na finansowanie podstawowych badań nad różnorodnością biologiczną i ekosystemami poprzez swoje programy ramowe w zakresie badań. W ramach szóstego (2002-2006 r.) i siódmego (2007-2013 r.) programu ramowego przeznaczono już ponad 200 mln euro na projekty związane z różnorodnością biologiczną. Wyniki tych projektów wraz z własnymi inwestycjami państw członkowskich w badania są stale wykorzystywane w rozwoju polityki UE w dziedzinie różnorodności biologicznej.

Aby jeszcze bardziej wesprzeć ten proces, w czerwcu 2010 r. wydano atlas zagrożeń dla różnorodności biologicznej, przedstawiający w wyczerpujący sposób rezultaty wielu europejskich projektów badawczych. Komisja Europejska i Europejska Agencja Środowiska utworzyły również nowy europejski system informacji o różnorodności biologicznej (BISE), którego ogólnym celem jest stworzenie pojedynczego punktu dostępu do spójnych, aktualnych, podlegających wzajemnej weryfikacji informacji, danych i wiedzy o różnorodności biologicznej w Europie.

UE wspiera również aktywnie badania nad różnorodnością biologiczną i gromadzenie danych na szczeblu międzynarodowym. Walnie przyczyniło się to do uzyskania zgody społeczności międzynarodowej w czerwcu 2010 r. na utworzenie Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów (IPBES), aby zwiększyć wkład niezależnego doradztwa naukowego w kształtowanie światowej polityki. UE przeznacza również 1 mln euro na Program Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP), aby ułatwić utworzenie IPBES.

Badanie ekonomiki różnorodności biologicznej

W odpowiedzi na wniosek wysunięty w 2007 r. przez ministrów środowiska grupy G8+5 UE została głównym podmiotem finansującym decydujące badanie ogólnoświatowe na temat „Ekonomiki ekosystemów i różnorodności biologicznej (TEEB)”. Badanie to oparte jest na wiedzy specjalistycznej w dziedzinie nauk przyrodniczych, ekonomiki i polityki z całego świata. Szacuje się w nim koszty utraty różnorodności biologicznej i związane z nią pogorszenie funkcji ekosystemów na całym świecie oraz porównuje się je z kosztami efektywnej ochrony i zrównoważonego użytkowania.

34

W maju 2008 r. na 9. Konferencji Stron Konwencji o różnorodności biologicznej przedstawiono śródokresowe sprawozdanie TEEB. Dostarczyło ono mocnych dowodów na występowanie znacznych lokalnych i globalnych strat gospodarczych oraz skutków dla dobrobytu społeczeństw, które związane są z utratą różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemu. Koszty te szacuje się na około 50 mld euro rocznie.

Drugi etap prac TEEB obejmował sporządzenie sprawozdania na temat podstaw ekologicznych i ekonomicznych, jak również czterech sprawozdań adresowanych do użytkowników końcowych, opracowanych w oparciu o to sprawozdanie podstawowe. Ten zestaw sprawozdań zawiera ukierunkowane przemyślenia i porady dla krajowych i międzynarodowych polityków, lokalnych i regionalnych administratorów, przedsiębiorców, a także dla konsumentów oraz obywateli. Dotyczą one promowania zrównoważonego rozwoju poprzez lepszą ochronę ekosystemów i różnorodności biologicznej oraz poprzez uwzględnianie ich wartości gospodarczej od samego początku.

• Dotychczasowe osiągnięcia • W ramach szóstego programu ramowego w zakresie badań (2002-2006) wydano 78,6 mln euro

na projekty badawcze związane z różnorodnością biologiczną.

• W ramach siódmego programu ramowego w zakresie badań (2007-2013) przeznaczono jak dotąd na ten cel kolejne 199,5 mln euro.

• Komisja Europejska uczestniczy w globalnej strategii dotyczącej działań następczych w związku z milenijną oceną ekosystemów i zobowiązała się do opracowania regionalnej oceny dotyczącej Europy z wykorzystaniem projektu EURECA, który zainicjowała Europejska Agencja Środowiska.

• Komisja wniosła wkład w osiągnięcie w 2010 r. porozumienia dotyczącego Międzyrządowej Platformy Naukowo-Politycznej w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów (IPBES) i przeznaczyła 1 mln euro, by ułatwić jej powstanie.

• W czerwcu 2010 r. wydano unijny atlas zagrożeń dla różnorodności biologicznej, przedstawiający w wyczerpujący sposób rezultaty wielu europejskich projektów badawczych.

• Utworzono nowy europejski system informacji o różnorodności biologicznej (BISE), który ma zapewnić pojedynczy punkt dostępu do danych istotnych dla różnorodności biologicznej w UE.

• UE jest głównym podmiotem finansującym globalne badanie na temat „Ekonomiki ekosystemów i różnorodności biologicznej” (TEEB), którego wyniki zapewnią niezbędne informacje na potrzeby przyszłych działań politycznych.

Zdjęcie

Długofalowe monitorowanie ekologiczne jest niezbędne do uzupełnienia naszej wiedzy na temat stanu różnorodności biologicznej

35

ŚRODKI WSPARCIA

Aby zagwarantować, że cele i działania w ramach unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej są realizowane tak efektywnie, jak to tylko możliwe, wspierane są dodatkowymi środkami dotyczącymi finansowania, podejmowania decyzji, tworzenia partnerstw i zwiększania świadomości.

Zagwarantowanie odpowiedniego finansowania

Perspektywa finansowa UE na lata 2007-2013 otworzyła nowe możliwości współfinansowania sieci Natura 2000 i innych działań związanych z różnorodnością biologiczną w całej UE. W tym okresie w ramach instrumentu finansowego LIFE+, który wspiera działania dotyczące przyrody i różnorodności biologicznej, ma zostać wydana kwota 836 mln euro na sieć Natura 2000 i ochronę różnorodności biologicznej.

Wzmacnianie procesu podejmowania decyzji na poziomie UE

Wzmacnianie europejskiego procesu podejmowania decyzji wiąże się z poprawą koordynacji między polityką UE i państw członkowskich w zakresie różnorodności biologicznej, szczególnie poprzez efektywną strukturę zarządzania. Organizowane są regularne spotkania Komisji i organów krajowych w celu dokonania przeglądu postępów we wdrażaniu planu działania na rzecz różnorodności biologicznej oraz dwóch dyrektyw dotyczących ochrony przyrody. Zapewnia to skoordynowane reakcje polityczne w obrębie UE i w relacjach z resztą świata.

Tworzenie partnerstw

Komisja Europejska przywiązuje szczególne znaczenie do tworzenia partnerstw z różnymi grupami zainteresowanych podmiotów i podejmuje wiele inicjatyw w tej dziedzinie. W 2010 r. powołała do istnienia platformę dotyczącą powiązań pomiędzy działalnością gospodarczą a różnorodnością biologiczną (Business and Biodiversity, B@B). Jest to narzędzie internetowe, które pomaga przedsiębiorstwom w uwzględnianiu kwestii różnorodności biologicznej w ich podstawowej działalności i umożliwia im uporanie się z wyzwaniami związanymi z różnorodnością biologiczną w odniesieniu do sektora działalności tych przedsiębiorstw.

Zwiększanie świadomości społecznej w zakresie ochrony różnorodności biologicznej i zachęcanie społeczeństwa do aktywnego udziału w tej ochronie

Udane działania polityczne UE w zakresie różnorodności biologicznej zależą od wsparcia udzielanego przez obywateli. Aby podkreślić znaczenie 2010 r. jako Międzynarodowego Roku Różnorodności Biologicznej, Komisja Europejska rozpoczęła w całej UE obszerną kampanię komunikacyjno-informacyjną na temat różnorodności biologicznej. Kampania ta opierała się na haśle „Różnorodność biologiczna – do niej należymy, od niej zależymy”. Jej głównym celem było zaznajomienie Europejczyków z problemami powodowanymi przez utratę różnorodności biologicznej oraz ze skutkami, jakie ta utrata może mieć dla ich życia codziennego. W kampanii przedstawiono także, co każdy człowiek może zrobić, aby powstrzymać jej zanik.

36

Dalsze źródła

Strona Komisji Europejskiej poświęcona przyrodzie i różnorodności biologicznej http://ec.europa.eu/environment/nature/index_en.htm Ocena unijnego planu działania na rzecz różnorodności biologicznej z 2006 i 2010 r. http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/comm2006/index_en.htm Unijny poziom odniesienia w zakresie różnorodności biologicznej z 2010 r. http://www.eea.europa.eu/publications/eu-2010-biodiversity-baseline/ Europejski system informacji o różnorodności biologicznej (BISE) www.biodiversity.europa.eu Sprawozdania z zakresu ekonomiki ekosystemów i różnorodności biologicznej (TEEB): http://ec.europa.eu/environment/nature/biodiversity/economics/index_en.htm Sieć Natura 2000 http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/index_en.htm

Komisja Europejska

Unijny plan działania na rzecz różnorodności biologicznej: ocena z 2010 r.

Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej

2010 – 36 str. – 21 x 21 cm

ISBN xxxxx

DOI xxxxx

Kopie niniejszej publikacji są dostępne bezpłatnie do momentu wyczerpania zapasów w:

Dyrekcji Generalnej

Komisji Europejskiej ds. Środowiska

Centrum informacyjne (BU-9 0/11)

B-1049 Bruksela

http://bookshop.eu/

Fotografie: