www.tsv2023.org

ULUSLARARASI GÜVENLİK

www.tasam.org

www.tsv2023.org

YEN‹ GÜVENL‹K ANLAYIfiLARI VETÜRK‹YE’N‹N DE⁄‹fiEN GÜVENL‹K POL‹T‹KASI

SUNUM ÖZETİ

ÇOK KUTUPLU DÜNYA VE ULUSLARARASI GÜVENLİK

SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ ULUSLARARASI GÜVENLİK

KÜRESELLEŞME

SOĞUK SAVAŞ SONRASI ABD VE AVRUPA GÜVENLİK ANLAYIŞI

YENİ YAPIDA TÜRKİYE VE GÜVENLİK

ENERJİ TEDARİK GÜVENLİĞİ

TÜRKİYE’Yİ BEKLEYEN BÖLGESEL FIRSATLAR VE RİSKLER

SONUÇ

www.tasam.org

46

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

So¤uk Savafl Dönemi Uluslararas› Güvenlik

• Dönemin en önemli unsuru, dünyan›n Do¤u Blo¤u veBat› Blo¤u olarak iki ayr› zeminde konumlanmas›d›r.• Her iki blok o dönemde kendi güvenlik ihtiyaçlar›n›,kurduklar› örgütler ve paktlar ile gidermifllerdir (NATOve Varflova Pakt›).• Türkiye bu dönemde Bat› Blo¤u ile birlikte hareketetmifltir.

‹nsan Haklar›

• Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›, ‹nsan Güvenli¤ikavram›n›n dört temel özelli¤i oldu¤unu belirtmifltir.- Evrensel olmas›- Güvenli¤in devletten insana yönelmesi- ‹nsan güvenli¤inin erken önlemlerle garanti alt›naal›nmas›n›n kolayl›¤›- ‹nsan güvenli¤i araçlar›n›n birbiriyle ba¤lant›l› olmas›• ‹nsan Haklar›n› koruma mekanizmas› uluslararas›çal›flma ile güven alt›na al›nmad›¤› için bu konu hâlâsuistimale aç›kt›r.

Sunum Özeti

47

‹nsan Güvenli¤i Sürecinde Yeni Tehditler

(Devletler aç›s›ndan)

- Kontrolsüz nüfus art›fl›- Ekonomik f›rsatlarda dengesizlik- Uluslararas› güvenlik- Çevresel sorunlar- Uluslararas› terörizm- Uyuflturucu üretimi ve ticareti

(Akademisyenler aç›s›ndan)

• Uluslararas› iliflkiler teorisyenleri insan haklar›kavram›n›, etik aç›dan tart›fl›lmaz oldu¤u ve evrenselkonsensüs sa¤lad›¤› için bir bafllang›ç noktas› olarakgörmektedir.• Ken Booth, ulus devletin ve uluslararas› iliflkilerdekidevletleraras› rekabetin yeni yaklafl›mlar önünde engeloldu¤unu söylemektedir.• Küresel boyutta etik de¤erlerin ve bunlar›n ihlalinintespiti için flu an oluflmas› pek mümkün görünmeyen biruluslar üstü veya uluslararas› yap›n›n oluflmas›gerekmektedir.

48

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

Küreselleflme

• fiu an dünyada en çok tart›fl›lan konular›n bafl›ndaküreselleflme ve ulus devletin rolü gelmektedir.• Küreselci yaklafl›m; ulusal e¤itim, ulusal egemenlik,ulusal kültür kavramlar›n›n uzun zamand›r reelkarfl›l›klar›n›n olmad›¤›n› savunur.• Özellikle II. Dünya Savafl›'ndan sonra uluslararas›sistemde entegrasyon a¤›rl›kl› hamleler ve özel sektörlerön plana ç›kmaya bafllam›flt›r.• Bu aktörlerin bu denli etkili olmalar›n›n nedenleri:- ‹lki ve belki de en önemlisi iletiflimin art›k devlettaraf›ndan kontrol edilememesidir. Buna en iyi örnekinternetin kullan›m› olacakt›r.- Di¤eri ise teknolojik geliflimin art›k devletçal›flmalar›ndan ziyade özel sektöre dayanmas›d›r.- S›cak paran›n dünya çap›nda dolaflmas› ulusal veuluslararas› ekonomi için hayati öneme sahip bir pozisyonalm›flt›r.- Ticaret aç›k hale gelmifl ve ülkelerin kontrol etmesi vek›s›tlamalar getirmesi noktas›nda s›k›nt›lar yaflanmayabafllam›flt›r.

49

So¤uk Savafl Sonras› ABD ve Avrupa GüvenlikAnlay›fl›

• So¤uk Savafl döneminin bitmesiyle ABD dünyada mutlakgüç konumuna gelmifltir.• Yeni dönemde ABD'nin düflman› Sovyetler de¤il terörizmolmufltur.• Avrupa Birli¤i Barselona Raporu ile Amerika karfl›s›ndafarkl› ve küresel bir güç oldu¤unu belirtmifltir.• AB'nin s›ralad›¤› yeni tehdit alg›lamalar›:- Terörizm- Bölgesel çat›flmalar- Organize suçlar- Kitle imha silahlar›- Ülkelerin sistem d›fl›na ç›kmaya bafllamalar›

Uluslararas› Yeni Güvenlik Oluflumlar›

• Çok kutuplu küresel sistemin flekillenmesine ba¤l›olarak, üye ülkelerinin büyük k›sm› nükleer güç olanfiangay ‹fl Birli¤i Örgütü gibi yeni uluslararas› güvenlikoluflumlar› ortaya ç›kmaktad›r.

Yeni Yap›da Türkiye ve Güvenlik

• So¤uk Savafl sonras› dönemde Türkiye'nin bir tak›mhamleleri olmufltur.

50

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

- 1995 y›l›nda Makedonya ile birtak›m askeri antlaflmalarimzalam›flt›r.- NATO'nun askeri operasyonlar›na destek verilmifltir.- 1992 y›l›nda Türk Zirvesi düzenlenmifltir.

Büyük Strateji

• Büyük Strateji'nin gereklerinden biri, stratejikdüflüncedir.• Büyük Strateji'nin gerçeklefltirilmesi için en önemliaraçlar d›fl politika ve ulusal güvenliktir.• So¤uk Savafl Dönemi'nde Türkiye Bat› Blo¤u yanl›s› birsiyaset izlemifltir.• Türkiye kendi GSMH'nin %4'ünü savunmaya ay›rm›flt›r.• 2023 Vizyonu için en önemli konular›n bafl›ndaTürkiye'nin AB üyesi olup olamayaca¤› gelmektedir.• Türkiye'nin yeni dönemde de komflular›nda olangeliflmelere kay›ts›z kalmayaca¤› önemli bir gerçektir.• Büyük Strateji d›fl politika ve askeri araçlar›, Türkiye'ninbölgesel güç halinin pekifltirilmesini öngörmektedir.

Yeni Güvenlik Sorunlar›

• Yeni dönemle beraber Türkiye'nin güvenlik sorunlar›da farkl›l›k göstermeye bafllam›flt›r.

Terörizm

- Kürt probleminin uluslararas› soruna dönüflmesi- Avrupa'n›n yeni güvenlik ve politik yap›lanmas›ndanTürkiye'nin d›fllanmas›- Hazar havzas›n›n gelifltirilmesi konusunda Orta Asya'dakibölgesel etkisinin reddedilmesi.

Enerji Kaynaklar›

- Fosil Yak›tlar (Do¤algaz - Petrol - Kömür)- Yenilenebilir Enerji (Su-Rüzgar-Günefl)- Nükleer Enerji

• Öncelikli teknolojik faaliyet konular› flunlard›r:- Türkiye linyitlerinden elektrik enerjisi üretimi- Ulafl›m araçlar›nda kullan›lacak yak›t pilleri üretimi- Rüzgar enerjisinden elektrik üretimi- Güç üretim tesislerinde kullan›lacak yak›t pilleri üretimi- Hidrojen yakma teknolojilerinin gelifltirilmesi- Günefl enerjisi kullanarak elektrik üretimi- Enerjinin depolanmas›- Hidrolik kaynaklardan elektrik üretimi- Nükleer enerji üretimi- Güç sistemleri kontrolü- Elektronik cihazlarda kullan›lacak yak›t pilleri

51

52

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

Türkiye’nin 2023 Enerji Güvenli¤i Vizyonu

• Türkiye'nin 2023 Enerji Güvenli¤i Vizyonu temelleri:- Maliyet avantaj› yaratmak- Çevre kalitesini art›rmak- Kaynak çeflitlili¤ini gelifltirmek- Tedarikçi say›s›n› art›rmak- Transit becerileri art›rmak

(Bu Do¤rultuda Öngörülen Politikalar)

• Tasarrufun ve yal›t›m›n teflvik edilmesi kayd›yla en az%10 iyileflme sa¤lanmas›.• Kaçak ve kay›plar›n tamamen önüne geçilmesi için hemgüvenlik hem altyap› çal›flmalar›n›n tamamlanmas›• Teknolojik geliflmelerin, E¤itim-Bilim-Teknolojibölümünde tan›mlanan çerçevede sa¤lanmas›• Fosil yak›tlar›n yan› s›ra yenilenebilir ve nükleer enerjinindaha çok kullan›m› (%20 yenilenebilir ve %20 nükleer)• Tedarikçi çeflitlili¤inin art›r›lmas›• Bu kaynaklar›n AB ülkeleri kadar dünyan›n geri kalan›nada yönlendirilebilece¤i transit hatlar sadece boru hatlar›de¤il, demir yolu ve kara yolu tafl›mac›l›¤› perspektifindende gelifltirilerek pekifltirilmesi.

53

• Ceyhan'da s›v›laflt›rma üniteleriyle terminallerininkurularak LNG'de anahtar ülke haline gelinmesinin,böylelikle AB'ye yönelik Nabucco gibi projelerden ba¤›ms›zolarak alternatif tedarikçilerin bir an evvel dünyapazarlar›yla buluflmas›n›n sa¤lanmas› ve Türkiye'nintransit öneminin güçlendirilmesi

Sonuç

• So¤uk Savafl sonras› yeni küresel aktörler ortayaç›km›flt›r. (ABD, Çin, Hindistan, AB…)• Nükleer silahlar art›k birçok ülkenin elinde mevcuttur.• Ulus devlet merkezli yaklafl›mdan insan merkezli biryaklafl›ma yönelme olmufltur.• Geleneksel tehdit alg›lamalar› de¤iflmekte, güvenliktan›m› militarist çerçevenin d›fl›na ç›karak hayat›n heralan›n› kapsamaktad›r.vGüvenlik hassasiyeti; de¤iflen parametreler içinde yaln›zdevletlerin çözece¤i bir sorun olmaktan ç›k›p, tümbireylerin ortak milli menfaatleriyle ilgili sofistike bilinceve yaflam tarz›na sahip olmalar›n› gerektirecek bir sürecedönüflmüfltür.

54

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

21. yüzy›l›n uluslararas› iliflkiler aç›s›ndan tamamen bir devrimniteli¤i tafl›d›¤› kuflku götürmez bir gerçektir. Öncelikle buyüzy›l›n bafl›ndan itibaren yaflanan geliflmeleri özetle s›ralarsaknerelerden geldi¤imizi daha iyi kavrayabilir ve bundan sonrayaflanabileceklerin ne denli ihtimal dâhilinde olabilece¤inianlayabiliriz. 20. yüzy›l›n bafl›nda uluslararas› iliflkiler bir bilimdal› olarak yeni yeni oluflmaktayd›. Bugün ise bünyesinde tümkarmafl›k iliflkileri takip eden ve sürekli geliflip daha da önemlihale gelen bir bilim dal›d›r. fiunu unutmayal›m ki kurumlarihtiyaçlardan do¤ar. Yine 20. yüzy›l›n bafllar›nda ulus devletlerdünya politikas›nda en etkin ve mutlak güç iken dünyay› güçlerdengesi politikas›yla aç›klamak çok daha kolayd›. Fakat dahaönce ön haz›rl›klar›n› gördü¤ümüz uluslararas› örgütlerinBirleflmifl Milletler ile sahne almas› ve sistemi korumadagüçlü olan devletleri görevli ilan etmesiyle sistem çok boyutluhale gelmeye bafllam›flt›r.

‹kinci Dünya Savafl›'n›n y›k›c› etkilerini bir daha yaflamamakve öncelikli olarak Bat› Avrupa'da refah›, kalk›nmay› sa¤lamakiçin sistemde köklü de¤ifliklikler yaflanm›fl ve uluslararas›örgütler daha da önemli hale gelmeye bafllam›flt›r. Bu süreçtabii ki ulus devleti sistem içerisinde yok etmemifltir. Ancakyads›namaz bir gerçektir ki ulus devlet art›k tüm yetkileri tekbafl›na kullanabilme imkân›na sahip de¤ildir. Geçen yüzy›l›nbafl›nda bu süreçten bahsetmek ve Birleflmifl Milletler gibibir örgütten bahsetmek bir hayal iken flu an gerçe¤in kendisiolmufltur. Bu noktadan flu sonucu ç›karmal›y›z; bugün yaflanangeliflmelere imkâns›z gözüyle bakmak, sistemin bu flekildedevam edece¤ine inanmak ve gerekli çal›flmalar› yapmamakbizleri yeni flekillenen dünyan›n aktörlerinden biri olmanoktas›nda geri planda b›rakacakt›r. Dünya de¤iflmektedir veberaberinde tehdit alg›lamalar› yeniden flekillenmektedir.

Art›k günümüzde ulus devlet kadar güçlü uluslararas› örgütler,çok uluslu flirketler ve sivil toplum örgütleri vard›r. Bunlarstratejik planlama yap›l›rken göz önünde tutulmas› gerekenaktörlerdir. Bu yüzden karar verme sürecinde d›fl politikaoluflturulurken yeni bir yap›lanmaya gidilmeli, farkl› aktörlerincelenmeli ve bu gerçeklik ›fl›¤›nda politikalar üretilmelidir.Analitik çal›flmalar bu noktada çok önemli hale gelmifltir.Siyaset, ekonomi, d›fl politika, ulusal politika birbirlerindenba¤›ms›z de¤ildir. Bu yüzden tüm kurumlar›n koordinasyonuve bilgilerin tek noktada toplanarak karar verme sürecininburada sonland›r›lmas› hayati bir öneme sahiptir.

Küreselleflme olgusu; serbest piyasa ekonomisi ve moralde¤erlerle dünyan›n her köflesini art›k birbirine ba¤lam›flt›r.Esas olan sistemin belli bir çizgide devam etmesi ve buba¤lanma ile oluflabilecek riskleri en aza indirerek sistemisürekli kontrol alt›nda tutmakt›r. Dikkat edilmesi gerekennokta, dünya politikas›ndaki bu gerçekli¤i kabul edip tümetkenleri göz önünde bulundurarak analitik bir çal›flma ilekendi politikam›z› haz›rlamakt›r. Fukuyama'n›n tarihin sonutezinin yanl›fll›¤› kendini göstermifltir. Avrupa Birli¤i, Çin veHindistan yeni aktörlerdir ve süreç devam etmektedir.De¤iflimin kendisi esast›r. Ulus-devlet dünya politikas›n›nmerkezinde iken, insan›n kendisi bugün merkezdeki yerinialm›flt›r. Uluslararas› iliflkilerin önemli teorilerinden olanyap›salc›l›¤a göre kurumlar› ve toplumu flekillendirende¤erlerimizdir. Alg›lamalar›m›zda ve de¤erlerimizde meydanagelen de¤iflimler bak›fl aç›s›n› tümden de¤ifltirmektedir. So¤ukSavafl döneminde Avrupa k›y›lar›nda görülebilecek bir Rusdenizalt›s› direk sald›r› olarak alg›lan›rken bugün görülecekbir denizalt› ayn› etkiyi yapmayacakt›r. Bu noktalardanhareketle flunu söyleyebiliriz ki dünyada ki bu de¤iflimTürkiye'nin d›fl›nda de¤ildir.

Çok Kutuplu Dünya ve Uluslararas›Güvenlik

55

So¤uk Savafl Dönemi Uluslararas›GüvenlikSo¤uk Savafl dönemini günümüzdeki iliflkilerle karfl›laflt›r›rsakgöreli olarak daha kolay bir dönem oldu¤unu söyleyebiliriz. Odönemde iki kutuplu sistemin yaflan›yor olmas› alternatiflerik›s›tlam›fl ve az seçenekli imkânlar sunmufltur. Ya AmerikaBirleflik Devletleri (Bat› Blo¤u) ya da Sovyet SosyalistCumhuriyetler Birli¤i (Do¤u Blo¤u) içerisinde bulunabilmeimkân›n›z vard›r. E¤er bu konuda taraf de¤ilseniz ba¤lant›s›zlargrubu içerisindesinizdir. Kabaca bu flekilde ifade edebilece¤imizsistemde ulus devletin temel faktör oldu¤u muhakkakt›r.

O dönemde ABD için amaç, kendi de¤erlerini tafl›yan bat›l›toplumlar› ve tabii ki dünyan›n sosyalizm tehdidindenkorunmas› idi. Bu noktada bugün tüm insanl›¤›n dört ellesar›ld›¤› insan haklar› kavram›n› uluslararas› iliflkilerde ABD'ninSovyetlerin iç ifllerine müdahale edip oradaki yap›y› içtende¤ifltirmek için kulland›¤›n› an›msamak önemli olacakt›r.So¤uk Savafl döneminin ayr›nt›l› incelenmesi bugün hakk›ndaoldukça faydal› bilgiler sa¤layacakt›r. O dönemde insan haklar›ad›na olsa bile ulus devletlere müdahale edilemedi¤inidüflünürsek ABD'nin bu zorlu¤u kendi ad›na aflmas› zorunluidi. Bu noktada, toplumlar›n kültürel yap›lar›n›, iletiflimteknolojisi ve internetin nas›l etkiledi¤ine ve askeri müdahaleolmadan toplumsal dönüflümlerin nas›l sa¤land›¤›na flahitolmak gerçekten kimi zaman ürkütücü idi. Ülkemizde de 1980sonras› d›fla aç›l›m sürecinde toplumsal de¤iflimi düflünürsekbu yap›y› daha rahat anlayabiliriz.

So¤uk Savafl boyunca devam eden süreç savafl›n sonaermesiyle daha da karmafl›k hale gelmifltir. Dünyan›n So¤ukSavafl sonras› döneme haz›rl›ks›z yakaland›¤› bir gerçektir.ABD de dâhil olmak üzere dünya politikas›ndaki önemli aktörlerbu süreçte öngörülmeyen sonuçlarla karfl›laflm›flt›r.

1990'lardaki bölgesel savafllar›n en önemli sebeplerindenbirisi de budur. Bu dönemde di¤er devletler güvenlikstratejilerini ve buna ba¤l› d›fl politikalar›n› ABD-SSCBba¤lam›nda de¤erlendirmifl hatta bu durumu koz olarak bilekullanm›flt›r. Ancak So¤uk Savafl'›n sona ermesinin etkilerioldukça kötü olmufltur. Süper güç art›k devletleri kenditaraf›nda tutmak için finanse etmek zorunda de¤ildi. Bu durumbirçok ulus devleti belirsizlik içinde b›rakm›flt›r. S›k s›k tekraretti¤imiz gibi dünya politikas› dura¤an de¤ildir ve süreklide¤iflim yaflanmaktad›r. De¤iflimi takip edemeyen statükocuyaklafl›mlar›n bugün ne kadar zorland›¤›na flahit olmaktay›z.So¤uk Savafl dönemi güvenlik alg›lamalar› askeri, ekonomik,ideolojik ve siyasal temeller üzerine kurulmufltur.

Bu noktadan hareketle özellikle askeri güvenli¤in sa¤lanmas›noktas›nda her iki tarafta oluflturulan NATO ve VARfiOVAPAKTI güvenlik kayg›lar›yla hareket etmifltir. Türkiye'nin odönemde Sovyet bask›s›ndan Bat›'ya yaklaflt›¤› söylenmektedir.Ancak flunu söylemeliyiz ki bu tamamen yanl›fl bir tespittir.Türkiye Osmanl› Döneminden itibaren Bat›'ya ekonomik vede¤erler bütünü olarak yak›nd›r ve bu anlamda zaten Bat›Blo¤undad›r. Bu süreçteki Sovyet bask›s›yla Bat›'yayaklafl›ld›¤›n› söylemek çok yanl›fl bir tespit olacakt›r.

So¤uk Savafl sona erdi¤inde bu yeni döneme tüm dünyan›nhaz›rl›ks›z yakaland›¤› do¤rudur. Zaten tüm güvenlik anlay›fllar›de¤iflmifl ve uluslararas› örgütler bile yap›lar›n› yeniden gözdengeçirmek zorunda kalm›flt›r. Yine bu dönemde Avrupa Birli¤iAmerika ile olan iliflkilerinde yeni bir döneme girmifl ve farkl›bir temel üzerinde devam etme e¤ilimi göstermifltir. Peki, budönemde gerçekleflen köklü de¤ifliklikler nelerdi. Öncelikleiletiflim teknolojisinin geliflmesiyle dünya küçülmüfltür. Art›k

56

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

dünyan›n her neresinde olursa olsun tüm siyasi, ekonomikve kültürel geliflmeler yak›ndan takip edilmekte ve resmigörüflün d›fl›nda halk›n oluflturdu¤u bir kamuoyubelirginleflmektedir.

‹kinci nokta çok uluslu flirketlerin etkileridir. So¤uk Savafldöneminde ba¤l› olduklar› grup ç›karlar› do¤rultusundahareket eden flirketler art›k daha da etkinli¤ini art›rm›fl vesiyasi olmaktan çok kendi ç›karlar› do¤rultusunda hareketetme e¤ilimine girmifltir. Bu noktada teknoloji bilgisinin veözellikle nükleer silah teknolojisi bilgisinin yay›lmas›nda çokuluslu flirketlerin rolü büyüktür. Tüm bunlar küreselleflmededi¤imiz sürecin parçalar›d›r. Ancak bu noktada tüm dünyay›ortak bir de¤er çerçevesinde tutmak ve bunu evrensel de¤erolarak yerlefltirmek bu sistemin en önemli parças›d›r.

2.1. ‹nsan Haklar›Küreselleflme tart›flmalar›n›n popülaritesinin sürekliartmas›na karfl›l›k hala küreselleflme tam olarak tan›mlanm›flde¤ildir. Küreselleflmenin olumlu ve olumsuz yönleri yo¤unolarak tart›fl›lmaktad›r. Ancak bunun yan›nda yineküreselleflmenin de¤erleri aras›nda say›lan fakat dahakapsay›c› durumda olan insan haklar› kavram› tümtart›flmalar›n d›fl›nda tutulmaktad›r. Burada insan haklar›kavram›n›n kullan›ld›¤› söylenebilir. Zaten bununla ilgiliörnekler di¤er bölümlerde verilecektir. Ancak siyasiler,akademisyenler, çok uluslu flirketler ya da sivil toplumörgütleri kimse özünde insan haklar›na karfl› oldu¤unusöyleyemez. As›l büyü buradan gelmektedir. BirleflmiflMilletler Kalk›nma Program› ‹nsan Güvenli¤i kavram›n›n dörttemel özelli¤i oldu¤unu belirtmifltir. Bunlar; evrensel olmas›,güvenli¤in devletten insana yönelmesi, insan güvenli¤ininerken önlemlerle garanti alt›na al›nmas›n›n kolayl›¤› ve insan

güvenli¤i araçlar›n›n birbirleriyle ba¤lant›l› olmas›. Bu anlamdainsan haklar› masum görünmesine karfl›n konunun en tehlikelibölümünü de oluflturmaktad›r. Ancak sürecin tam olaraksonlanmam›fl olmas› bunda etkilidir. ‹nsan haklar›n›koruman›n yollar›, mekanizmas› uluslararas› bir çal›flma ilegüven alt›n al›nmad›¤› için hala suiistimale aç›kt›r. Amaeksikliklerine ra¤men unutulmamas› gereken insan haklar›n›nyeni dünyan›n merkezinde oldu¤udur.

Devletler Aç›s›ndan So¤uk Savafl DönemiUluslararas› GüvenlikKüreselleflmenin ekonomik boyutundan en fazla kim menfaatsa¤l›yor? Amerika Birleflik Devletleri ve Avrupa Birli¤ininönderli¤inde devam eden bu süreçte ekonomik olarakpiyasalar›n belirsizliklerden uzak olmas› gerekmektedir.Bunun otoriter yaklafl›mlarla kontrol edilmesi mümkünde¤ildir. Serbest Piyasa Ekonomisi ve Liberal ekonomide¤erlerinin afl›lanmas› tüm dünyada bu kontrolü daha kolayhale getirmektedir. Bu yolla tüm piyasalar birbirineba¤lanmaktad›r. Di¤er yandan kültürel aç›dan bu süreçdemokrasi, sivil toplum, insan haklar› ve ço¤ulculu¤uiçerdi¤inden geliflmekte olan toplumlarda bu de¤erlertart›fl›lamaz görülüp de¤erlendirilmesi gerekti¤i gibi de¤ilsunuldu¤u gibi kabul edilmektedir. Bu sürecin az geliflmiflya da geliflmekte olan toplumlarda dikkatle takip edilmesigerekmektedir. Zira bu süreçle beraber insan güvenli¤isürecinde yeni tehditler oluflmufltur. Bunlar› flöyletan›mlayabiliriz:

Kontrolsüz nüfus art›fl›Ekonomik f›rsatlarda dengesizlikUluslararas› göçmenlikÇevresel sorunlar

57

Uluslararas› terörizmUyuflturucu üretimi ile ticareti

Bu yeni yap›da geliflmekte olan ülkelerde ekonomik kalk›nmagözlenmektedir. Ancak bu kazanc›n daha fazlas› geliflmiflülkeler için söz konusudur. Di¤er yandan burada s›ralanansorunlar›n olumsuz sonuçlar›n› az geliflmifl ve geliflmekteolan ülkeler daha fazla hissetmektedir. Burada kazançlardave sorumluluklarda bir dengesizlik göze çarpmaktad›r.

Akademisyenler Aç›s›ndan So¤uk Savafl DönemiUluslararas› GüvenlikBu alan›n siyasi iradeden ba¤›ms›z çal›flmalar›n da sürecininsanl›k ad›na olumlu taraf›nda katk›lar sa¤lad›¤› söylenebilir.‹nsan haklar› kavram›n› etik aç›dan tart›fl›lmaz oluflu veevrensel konsensüs sa¤lay›fl› aç›s›ndan bir bafllang›ç noktas›olarak gören uluslararas› iliflkiler teorisyenleri, son dönemdeevrensel bir bak›fl aç›s› oluflturmaya çal›flmaktad›r. Buçal›flmalar ulus devletin egemenli¤i yaklafl ›m›n›sorgulamaktad›r. Burada önemli nokta akademisyenler iledevletlerin farkl› noktalardan yaklaflt›¤›n› gözdenkaç›rmamakt›r. Bu yüzden her taraf do¤ruya kendi aç›s›ndanyaklaflmaktad›r. Analiz yap›l›rken bu hususlar gözdenkaç›r›lmamal› ve ayr› ayr› de¤erlendirilmelidir. Evrenselyaklafl›mc›lar hâlâ ulus devletin ve temsili demokrasininönemli rol oynad›¤›n› savunmaktad›rlar. Fakat bu kurumlar›nkarar verme sürecinde son sözü söylemede tek olmad›klar›n›bu sürece etki eden yeni faktörler oldu¤unu söylemektedirler.

Yine evrensel yaklafl›mc›lar küresel devlet, küresel federasyonya da benzer bir yap›n›n olmad›¤›ndan, ayr›ca olmas› halindede bunun iyi bir fley olmayaca¤›ndan bahsediyorlar. Bu konudaflu karfl›laflt›rmay› yapabiliriz; ulus devletlerden bahsederken

bunlar›n haklar› kim için uygulayaca¤› bellidir; yurttafllar›.Ancak küresel haklar›n muhatab› yoktur. Yani bunlar dahaçok moral de¤erlerdir. Pek çok akademisyen 21. yüzy›l›nküresel etik ça¤› olaca¤›n› söylemekte ve uluslararas›iliflkilerin art›k sadece devletleraras› iliflkilerle s›n›rl› kalmay›pküresel düzeyde etik de¤erler üzerine ifllemesi gerekti¤inisavunmaktad›r. Genel anlamda bu yöne bir kaymagözlenmektedir. Ancak analiz edilmesi gereken ABD'nin deayn› söylemlerle hareket ederek uluslararas› hukuka ayk›r›uygulamalarda bulunmas›d›r. Bundan dolay› küresel boyuttaetik de¤erlerin ve ihlalinin tespiti için flu an oluflmas› pekmümkün gözükmeyen bir uluslar üstü ya da uluslararas›yap›n›n oluflmas› gerekmektedir.

Küreselleflmefiu an sadece Türkiye'de de¤il tüm dünyada tart›fl›lan enönemli konu küreselleflme ve beraberinde ulus devletinrolüdür. Küreselleflme hem ekonomik hem kültürel hem desiyasi ayaklar› bulunan ve hepsinin birbirine ba¤l› oldu¤u biryap›d›r. Bu çal›flmada küreselleflmenin ulus devletin varl›¤›üzerine etkileri incelenecektir. Öncelikle flu tespitin yap›lmas›gerekmektedir. Bunlar birçok yönü bulunan karmafl›kyap›lard›r. Bu yüzden çok yönlü incelenmesi ve analiz edilmesigerekmektedir. Bu konuda sadece küreselci ya da ulusçuolmak yerine analitik bir yaklafl›m sergilemek daha rasyonelolacakt›r.

Bir görüfl art›k ulusal devlet ad›na rüya âleminde yaflamaktanvazgeçilmesinin gerekti¤ini çünkü art›k ulusal e¤itim, ulusalegemenlik, ulusal kültür kavramlar›n›n uzun zamand›r reelkarfl›l›klar›n›n olmad›¤›ndan bahsetmektedir. Karar vermesürecinde tüm yetkinin sadece ulus devlete ait olmad›¤› yadaulus devletin art›k baflka kaynaklar› da göz önünde

58

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

bulundurma zorunlulu¤u bir gerçektir. Ancak uluslararas›düzeyde yeni de¤erleri ve yap›y› kontrol edecek bir örgütkurulmad›kça ulus devlet merkezde olacakt›r. Böyle birörgütün yoklu¤unda ABD küresel de¤erleri yayan, koruyanve organize eden yap› olarak kendini görmektedir ki, o daulusal ç›karlar›n› takip eden bir devlettir.

Küresel de¤erlere ve de¤iflime sayg› duymak ile kontrolübilinmeyen bir otoriteye b›rakmak farkl› konulard›r. fiuras›da bir gerçek ki küreselleflme hareketini sadece ulusal devletekarfl› bir hareket olarak görmek ve bunun karfl›s›nda bu yap›yas›rt dönmek rasyonel bir davran›fl de¤ildir. Devletegemenli¤inden halk egemenli¤ine “ulusal egemenlik eldengidiyor” diye k›vrananlar›n, egemenli¤i ulusa vermek gibi birdertleri yoktur ve küreselleflme ulus devlet içindeki küçükgruplar›n egemenli¤ini tehdit etmektedir. Bu tespitlerintamam›n› reddetmek yanl›fl olacakt›r. Her ulus devlet içindeegemenli¤i halk ad›na kulland›¤›n› ve bu noktada halk›n herzaman do¤ru kararlar veremeyebilece¤i düflüncesiyledo¤rular› halk ad›na tespit eden ve bu süreçte ulus devletyap›s› içinde kümeleflen gruplar vard›r. Bundan dolay›d›r kidemokrasi ve insan haklar›n›n evrensel tan›mlar› ve ö¤eleribelirlenmifl oldu¤u halde uygulamada her ulus devletfarkl›l›klar göstermektedir. Frans›z düflünür Facuoult, ulusdevletleri hapishanelere benzetmifltir. Çünkü hepsinde farkl›l›kgösteren kurallar vard›r ve birey bu kurallara uymakzorundad›r. Tek özgür olabildi¤i konu, yaflayaca¤› hapishaneyikendi seçebilme özgürlü¤üdür. Küreselleflme basit flekildetan›mlanabilecek bir yap› de¤ildir. Siyasi kayna¤› Rusya'n›nçöküp so¤uk savafl›n bitmesidir. Teknolojik kayna¤› iletiflimve biliflim alanlar›nda yaflanan devrim niteli¤indekide¤iflimlerdir.

Bugün art›k dünyan›n her köflesindeki geliflmelerden an›ndahaberdar olabiliyoruz. Bu süreçte en önemli nokta internetinherkesçe kullanabilmesidir. Bizler bu yolla olaylar› tek tarafl›yorumlarla de¤il farkl› bak›fl aç›lar›yla takip etmekteyiz.

Tabii ki iletiflim teknolojisi bu gücü maksimum olarakkullanabilen kaynaklar taraf›ndan ayr›ca yönlendirici etkileriylekullan›lmaktad›r. Bugün ABD bu yöntemle Rusya, ‹ran veÇin'de yaflayan insanlar›n ekonomik, kültürel al›flkanl›klar›n›etkilemekte ve ülkelerinde muhalif kamuoylar›oluflturmaktad›r. ‹flte bu da küreselleflmenin bir parças›d›r.

Bu noktada iletiflim gerçe¤i görmezden gelinemez. Bunuyapmaya çal›flan ve birçok internet kayna¤›na eriflimiyasaklayan Çin'de bile çözülmeler yaflanmaya bafllanm›flt›r.Bu konuda bir örnek de ülkemizde yaflanm›flt›r. Ayn› flekildebölücü terör örgütleri ve ayr›l›kç› hareketler dahi dünyadabu kayna¤› kendi propagandalar›n› yaymak amac›ylakullanmaktad›r. Bu kaynaklar› eriflimlerini yasaklayarakengellemeye çal›flmak sonuç vermeyecek çal›flmalard›r.

Demokrasinin mukaddes kavram›, bireysel temel hak veözgürlüklerdir ki bunlar› ço¤unluk da zedeleyemeyecektir.Daha önce belirtildi¤i gibi bu haklar evrensel boyutta, çevrehaklar› gibi muhatab› olmadan kullan›lan ve etik de¤erlerinön planda tutuldu¤u haklard›r. Böyle bir süreci göz ard›edemeyiz. E¤er e¤ilim bu yönde devam ederse ulus devletzay›flayacak ve yetki kullan›m› noktas›nda bugünkü yap›s›ndançok farkl› bir noktada olacakt›r. Ancak ulus devletin dahauzun süre rolünü ve önemini sürdürece¤i tahmin edilmektedir.

Bu noktada uluslararas› örgütler ve onlar›n faaliyetleriyeterince ve derinlemesine incelenecek olunursa bu yap›y›daha iyi kavramam›z mümkün olacakt›r. Birleflmifl Milletlerin

59

kuruldu¤u, 1945 y›l›ndan bu yana uluslararas› örgütlere üyeolan devletlerin say›s› dört kata yak›n art›fl göstermifltir.Sadece bu örgütlerin de¤il çokuluslu flirketlerin ve sivil toplumörgütlerinin faaliyetleri de bu yeni süreçte etkili olarak kendinihissetmifltir.

Peki bu aktörlerin bu denli etkili olmalar›n›n nedenleri nelerdir.

- Birincisi ve belki de en önemlilerinden bir tanesi iletifliminart›k devlet taraf›ndan kontrol edilememesidir. Buna en iyiörnek internetin kullan›m› olacakt›r. Bu yolla toplumlar hertürlü bilgiye direkt kayna¤›ndan ulaflabilmektedir. Bu da hemhaklar›n kullan›m›, bu noktada uluslararas› örgütler veuluslararas› sivil toplu örgütleri ile ifl birli¤i içinde olma imkan›sa¤lamaktad›r.

- ‹kincisi teknolojik geliflim, art›k devlet çal›flmalar›ndan ziyadeözel sektöre dayanmaktad›r. Bu da teknolojinin ve bilgininuluslararas› dolafl›m›n› art›rmakta ayn› zamanda devletin bualanda kontrolü kaybetmesine sebep olmaktad›r.

- S›cak paran›n dünya çap›nda dolaflmas›, ulusal ve uluslararas›ekonomi için hayati öneme sahip bir pozisyon alm›flt›r. Buparan›n ülkelerden anl›k ç›k›fllar› krizlere neden olmaktad›r.

- Ticaret aç›k hale gelmifl, ülkeler bunu kontrol etme vek›s›tlamalar getirme noktas›nda s›k›nt› yaflamaya bafllam›flt›r.Avrupa Birli¤i ve benzeri organizasyonlar k›s›tlama getirebilir.Ancak kendisine bu imkan› sa¤layan, bir bölgesel birliközelli¤ine sahip olmas›d›r. Bahsedilen s›k›nt›lar, bölgesel yada küresel ifl birli¤inin d›fl›nda olan ülkeler için geçerlidir.

So¤uk Savafl Sonras› ABD ve AvrupaGüvenlik Anlay›fl›So¤uk savafl›n sona ermesi ABD için birtak›m sorunlar› daberaberinde getirmifltir. Ulusal kimlik krizinin küresel birfenomene dönüfltü¤ünü belirten Huntington, Amerika'n›nAnglo-Protestan kültürünün farkl› sorunlarla karfl› karfl›yakald›¤›n› belirtiyor. Sovyetlerden sonra “öteki”nin olmamas›bunlardan en önemlisi olarak gösterilebilir. Amerika'n›nekonomik olarak dünyada bir güç oldu¤u mutlakt›r. Ancakekonomisinin güçlü olmas›, bir devletin dünyada süper güçolmas› için yeterli de¤ildir. Ekonomik gücün yan›nda dünyan›nher köflesine ulaflabilece¤i bir askeri güce sahip olmas›gerekmektedir. ABD bu askeri güce sahiptir ve bu durumkendisini süper güç yapan en önemli nedenlerdendir.

Sovyetlerin da¤›lmas› ABD'nin süper güç olmas›n› ve dünyay›bu tehditten koruma ad›na hareket etmesini kendi dinamikleriiçerisinde rasyonel k›lan sebebi ortadan kald›rm›flt›r. Bunoktada güvenlik stratejilerini yeniden gözden geçirmesi ABDiçin kaç›n›lmaz hale gelmifltir. So¤uk savafl dönemindeSovyetlerin iç ifllerine kar›flmada yo¤un olarak kulland›¤›“insan haklar›” kavram› yeni dönemde güvenlik yaklafl›mlar›n›nmerkezini oluflturmufltur. Bu yeni dönemde ABD için yeniglobal düflman flöyle tarif edilmifltir; Düflman tek bir politikrejim, kifli ya da bölge ve ideoloji de¤ildir. Düflman politikolarak destek gören ve suçsuzlara yönelmifl terörizmdir.Burada so¤uk savafl dönemi ile karfl›laflt›rma yaparsak birçokfarkl›l›k görebiliriz.

En önemlisi art›k düflman global seviyeye tafl›nm›flt›r, bu daküreselleflme ile paralellik göstermektedir. Düflman›ntan›m›n›n teorik olarak yap›lmas› ABD için her olay için butan›m›n içini doldurma f›rsat› da sa¤lamaktad›r. Tabii ki bu,

60

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

uluslararas› güvenlik ve hukuk aç›s›ndan son derecesak›ncal›d›r ki bunu günümüzde Irak'ta görmekteyiz.

Bu söylenenleri desteklercesine önceki ABD baflkan› BushABD'nin Kuzey-Güney Amerika, Avrupa, Orta Do¤u ve Asyaboyunca terörizm ile mücadele edece¤ini belirtmektedir kibu dünya co¤rafyas›n›n kendisidir. Bu yaklafl›m sonucuyeniden ulus infla etme çal›flmalar› uluslararas› iliflkilerinönemli bir konusu haline gelmifltir ve Bush kendisi için birfleyler yapamayan ve yapacak kapasitesi bulunmayantoplumlara yard›m etmeye haz›r olduklar›n› bildirmifltir.Ancak yeni dönem herkes için kurallar› yeniden koymuflturve bu dönem için en önemli kavramlar uluslararas› ifl birli¤iolmufltur. Bu kavram ABD için de geçerlidir bu yüzden Avrupaile ifl birli¤i konusuna sürekli vurgu yap›lmakta ve birçokuluslararas› sorunla mücadelede bunun zorunlu oldu¤uifade edilmektedir. Bu konuda Bush; “Avrupal› dostlar›m›zve uluslararas› örgütler ile ifl birli¤i, baflar›l› bar›floperasyonlar› ve yap›c› kriz yönetimi için bir gerekliliktir”demifltir. Bu ifl birli¤i hem ulusal hem de uluslararas› boyuttazorunluluk haline gelmifltir. Ayn› flekilde yay›nlanan BirleflikKrall›k 2006 Strateji raporunda en önemli konunun hükümetinönderli¤inde vatandafllar›n ve topluluklar›n ve polis ile iflbirli¤inin bu stratejide baflar›l› olman›n en önemli bölümünüteflkil etti¤i vurgulanm›flt›r. Bu konu sonraki bölümdetart›fl›lacak olan Türkiye için büyük önem tafl›maktad›r.Ulusal boyutta farkl› kurumlar›n ifl birli¤inin uluslararas›iliflkilerde ne kadar önemli oldu¤u Avrupa Birli¤i adayl›ksürecinde kendini hissettirmifltir.

AB'nin uluslararas› güvenlik konusunda yeni dönemde çokfarkl› bir yorum getirdi¤i mutlakt›r. Avrupa'n›n yeniyaklafl›mlardan daha çok etkilendi¤i ve stratejisini bu yöndeoluflturdu¤u söylenebilir. Tabii ki Avrupa'n›n diplomasi

gelene¤ine, yani uzlaflmac› yaklafl›mlara yak›nl›¤› veuluslararas› ifl birli¤i tecrübesinin fazla olmas›, bu süreçiçerisinde önemlidir. Di¤er bir konu Avrupa'n›n askeri alandadünyay› kontrol edebilme noktas›nda yeterli güce sahipolamamas›d›r. Buradan hareketle gücünü elindeki imkanlarölçüsünde flekillendirmifl ve daha baflar›l› oldu¤u alandayo¤unlaflm›flt›r ki bu stratejinin oluflturulmas›nda kaynaklar›netkin kullan›lmas›n›n önemini gözler önüne sermektedir.So¤uk savafl sonras› ABD ve Avrupa Birli¤i içinde bir yolayr›m› yaflanmaktad›r. AB güvenlik stratejisinin aç›kland›¤›Barselona Raporu'nda; Avrupa Birli¤inin dünya gücü olmanoktas›nda ABD karfl›s›nda bir ç›k›fl yapt›¤›, art›k Atlantik'iniki yakas›ndaki iliflkilerin so¤uk savafl teorileriyleaç›klanamayaca¤› ve daha dengeli bir temelde yeniden revizeedilmesi gereklili¤i dile getirilmifltir. Bu raporda Avrupal›lar›ndünyan›n büyük bir bölümünün güvende olmad›¤› sürecekendisini güvende hissedemeyece¤i belirtilmifltir. Bu yaklafl›mküreselleflmenin dünyan›n her köflesini birbirine ba¤lad›¤›ve bu yüzden herhangi bir bölgedeki de¤iflimin di¤erbölgelerde etkisini hissettirdi¤i gerçe¤inin sonucudur. AmerikaBirleflik Devletleri'nde yaflanan 11 Eylül sald›r›lar› göstermifltirki hiçbir toplum ulusal s›n›rlar› içerisinde bile güvende de¤ildir.Uluslararas› yap› birbirine eklemlenmifltir. Ulusal politikalar›nbu yap› içerisinde yeniden gözden geçirilmesi ve yenidenoluflturulmas› gerekmektedir. Ulus devletin merkezde yerald›¤› teoriler içerisinde realizm en etkili olanlardand›r.Realizm için ulusal askeri güç önemlidir ve devletin etkinli¤ibu yönden de¤erlendirilmektedir.

Ancak Avrupa Birli¤inin s›ralad›¤› yeni tehditlere veaç›klamas›na bakarsak farkl› bir tablo ortaya ç›kmaktad›r.Öncelikli olarak say›lan tehditler; terörizm, bölgeselçat›flmalar, organize suçlar, kitlesel imha silahlar›n›nyayg›nlaflmas› ve ülkelerin sistem d›fl›na ç›kmalar›d›r. Avrupa

61

Birli¤i bu tehditlerden hiçbirisinin tamamen askeri olmad›¤›n›ve bu yüzden sadece askeri yöntemlerle çözülemeyece¤inibelirtmektedir. Avrupa için güvenlik anlay›fl›n›n bu yeni temelüzerinde oluflturulmas›n›n farkl› nedenleri vard›r. Bu temelleriincelerken daha önce bahsedildi¤i gibi Avrupa'n›n demokrasigeçmiflinin ve diplomasiye yak›nl›¤›n›n etkileri göz ard›edilmemelidir.

Sebepleri s›ralamak gerekirse bu noktada üç farkl› sebepg ö s t e r i l m e k t e d i r . B i r i n c i s i e t i k d e ¤ e r l e r d e nkaynaklanmaktad›r. ‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesi'ndebelirtildi¤i gibi her bireyin tehlikelerden uzak, huzurlu vesa¤l›kl› bir ortamda yaflama hakk› vard›r. Devletin veuluslararas› örgütlerin bu noktadan hareketle yeni dönemdekien önemli görevi bireylere nerede olursa olsun bu haklar›kullanabilece¤i ve güvenle yaflayabilece¤i ortam› sa¤lamakt›r.‹kincisi hukuki sebeplerden kaynaklanmaktad›r. Bu noktadaBirleflmifl Milletler Anlaflmas›'n›n 55 ve 56. maddeleri üyedevletlere insan haklar›na sayg› ve bu haklar› koruma-yaymakonusunda sorumluluk getirmektedir. Yeni anayasas›ndaAvrupa Birli¤i 4. madde ile bu yükümlülü¤ü birlik olarak kabuletmifltir. Üçüncü sebep ise daha önce söylendi¤i gibi Avrupa'n›ngenel anlay›fl›n› yans›tmaktad›r. Dünyan›n birçok yeri çat›flmayaflarken Avrupa'n›n kendisini güvende hissetmesi mümkünde¤ildir. Bu ba¤lamda uluslararas› iliflkilerde ço¤ulcuyaklafl›mdan da söz edebiliriz. Öncelikli olarak ço¤ulcu olmakulus devletin uluslararas› örgütler ve sivil toplum örgütleriile ifl birli¤i içinde olmas›n› öngörmektedir. Ayr›ca tek bafl›nakarar vermek yerine ya da hareket etmek yerine di¤er aktörlerile koordineli çal›flmay› gerektirmektedir.

Öncelikli olarak insan haklar›n›n merkezî bir noktada yeralmas› etik aç›dan tabii ki kimsenin elefltiremeyece¤i biryaklafl›md›r. Ancak bu konuda kurumsal olarak önemlieksiklikler göz ard› edilmemelidir. En önemlisi bu konuda

ortak bir yaklafl›m oluflturacak ve hukuksal olarak haklar›nkorundu¤u uluslararas› bir kurumun eksikli¤i ciddi s›k›nt›d›r.Daha önce bahsedildi¤i gibi çevre haklar› gibi insan haklar›muhatab›n›n bu hakk› kullanamayaca¤› bir olgudur. Çünkühenüz dünya vatandafll›¤›ndan bahsedecek altyap› oluflmad›¤›için bu haklar›n kimler ad›na ve hangi kurallar çevresindekullan›laca¤› konusu ciddi tart›flmalar› da beraberindegetirmektedir. Di¤er bir konu ulusal ya da bölgesel olarakfarkl› hatta kimi zaman objektif olmayan raporlar›nyay›nlanmas›d›r. Örne¤in her y›l düzenli olarak AmerikaBirleflik Devletleri'nin, Avrupa Birli¤inin ve ‹nsan Haklar›‹zleme Örgütü'nün yay›nlad›¤› ‹nsan Haklar› Y›ll›k Raporlar›incelendi¤inde bu konu daha iyi anlafl›lacakt›r. ‹nsan Haklar›‹zleme Örgütü'nün Ocak 2007 raporunda 2006 y›l›ndaDiyarbak›r'da bir PKK militan›n›n cenazesinde polis güçlerininafl›r› güç kulland›¤›ndan ve bu olayda 10 kiflinin öldü¤ündenbahsetmektedir. Yine ABD'nin 2006 Raporu'nda PKKteröründen politik fliddet olarak bahsetmekte ve ayn› y›l polisgüçlerinin Hakkari'de bir gösteride 4 kiflinin ölümüne sebepoldu¤unu söylemektedir. Tüm bunlar göstermektedir ki insanhaklar› kavram› ve bu alandaki uygulamalar farkl›yorumlanabilmekte ve bu noktada bir devletin terör ilemücadelesinde haks›z ifadeler kullanabilmektedir. Ancakönemli olan yeni dönemde bu tür yaklafl›mlar›n yayg›n olarakgözlemlenmesi ve bu süreci görmezden gelmenin hiçbir faydasa¤lamayaca¤›d›r. Bu noktada reaktif olmaktansa, sürecinkendisine dâhil olup yönlendirmeler yap›p ayn› yöntemler ilekarfl›l›k vermek daha etkili olacakt›r.

62

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

Yeni Yap›da Türkiye ve Güvenlik

So¤uk Savafl›n sona ermesi sadece ABD için de¤il tümuluslararas› toplum için köklü de¤ifliklikleri beraberindegetirmifltir. En önemlisi alt sistemlerin ba¤›ms›z halegelmesidir. Bunun sonucu olarak içinde bulundu¤u co¤rafyave çevresinde çok yönlü politika izleme ve yeni ifl birlikleriimkân›n› yakalam›flt›r. Ancak eldeki güç imkanlar› ile do¤ruorant›l› gerçekçi politikalar izlemek çok önemlidir. Bununiçin iç politikada ifl birli¤i, bar›fl ve istikrar›n sa¤lanmas›ekonomik geliflmenin ve kalk›nman›n sa¤lanmas›, demokrasive insan haklar› konular›nda gerekli çal›flmalar›n yap›lmas›,bölgesel güç olma gayretlerinde izlenmesi gereken yololmal›d›r. Bunun için uluslararas› geliflmelerin göz ard›edilmeden yak›ndan takibi ve politikalar›n bu gerçekler ›fl›¤›alt›nda oluflturulmas› zorunluluktur. Bu süreçte savunmadakal›p “bekle - gör” politikas› izlemek yerine sürece yönverebilme kabiliyetlerimizi art›racak çal›flmalar yap›lmal›d›r. Buna yönelik olarak so¤uk savafl sonras› dönemde Türkiyebölgesinde birtak›m hareketlilik içinde bulunmufltur. Bunlar1990'lar›n ortalar›nda Balkanlar'da birtak›m antlaflmalaryoluyla etkili olma gayretleridir ki 1995 y›l›nda Makedonyaile askeri alanda ifl birli¤i antlaflmalar› yap›lm›flt›r. Ayr›ca bubölgede NATO'nun operasyonlar›na katk›da bulunulmufltur.Yine bu dönemde 1992'de Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'neyönelik “Türk Zirvesi” düzenlenmifltir. fiunu söylemek gerekirki tam bir hayal k›r›kl›¤› ile sonuçlanm›flt›r. Bu noktadayap›labilecek tespit; Türkiye'nin de yeni döneme haz›rl›ks›zyakalanm›fl oldu¤udur. Stratejik olarak vizyon gelifltirmesürecinde politikalar güç ile do¤ru orant›l› haz›rlanmal›d›r.fiu anki yap›da önce Türkiye'nin, ekonomik kalk›nmas›n› bellibir düzeye getirmesi ve sosyal alanda insan haklar›, demokrasive özgürlükler anlam›nda gerekli dönüflümleri yerinegetirmesi gerekmektedir. Bu ba¤lamda uluslararas›

geliflmeleri takip etmek ve analitik yaklafl›m sunabilmekgerekmektedir.

Ülkeye güç verecek olan; tüm kurumlar›n demokratik sürecisonuna kadar sürdürmeleri, bu flekilde halkta da demokrasib i l i n c i n i o t u r t m a y a g a y r e t g ö s t e r m e l e r i v ecesaretlendirmeleridir. Türkiye birçok olumsuzlu¤a ra¤menbu yeni dönemde AB ile iliflkileri sonucu demokratik sürecioturtmada olumlu çal›flmalar yapmakta ve ülkedeki ekonomikyap›y› global ekonomiye eklemleme çal›flmalar›yla da ayn›zamanda demokratik süreci de h›zland›ran ekonomiye yönvermektedir

Büyük StratejiSon yüz y›l içerisinde özellikle uluslararas› sistemde yaflanande¤iflim içinde devletlerin birbirlerine eklemlenmeleriyleortaya ç›kan sistem, yaklafl›mlar› ve çözümleri daha karmafl›kbir düzlemde ele almay› ve buna yönelik stratejiler belirlemeyizorunlu hale getirmifltir. Tabii ki bu yap›n›n oluflturulmas› içindevlet kademelerinde bu stratejinin oluflumuna yönelikçal›flmalar›n yap›lmas› ve bunlar›n tek bir elde toplanarakortaya rasyonel bir politika ç›kar›lmas› da zorunludur. Bubüyük stratejinin; Türkiye Cumhuriyeti'nin yüzüncü kurulufly›ldönümünde herkes taraf›ndan anlafl›labilecek hedefleriiçermesi, Türkiye'nin siyasal - ekonomik - kültürelbak›mlardan ulaflmas› gereken noktalar› s›ralayarak buhedeflere giden yollar› da gösteren bir belgeye dönüflmeside gerekmektedir. Bu büyük stratejinin halka mal edilmeside önemli bir görev olarak ele al›nmal›d›r. Baflta ayd›n veyönetici s›n›f olmak üzere, halk›m›z›n öngörülen hedeflereilgi ve deste¤inin sa¤lanmas› hiç flüphesiz bu stratejininuygulanmas› aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.

63

Zira bu politikalar›n uygulama aflamas›nda baflar›ya ulaflmaflans› ald›¤› halk deste¤ine ba¤l› olacakt›r. Akademisyenlerden,sanatç›lara, bürokratlardan vatandafllara her kesimin üzerindemutabakat sa¤lad›¤› ve uygulanabilirli¤ine inand›¤›, di¤er birdeyiflle gerçekleflebilirli¤ine inand›¤› stratejiler, uygulamaaflamas›nda ald›¤› destek ile baflar›ya ulaflabilecektir.Postmodernizm ak›m›n›n en önemli temsilcilerinden Focuaultbu flekilde ortaya ç›kan bilginin toplumun ortak do¤rusuolaca¤›n› ve bunun bir güç ortaya ç›karaca¤›n› ifade etmifltir.Bu tarz çal›flmalar özellikle Bat› Avrupa ve Amerika'da kendinigöstermektedir.

Nitekim, uluslararas› literatüre göz atarsak, 21. yüzy›l ile ilgiliolarak de¤erlendirmeleri içeren d›fl politika aç›s›ndan önemarz edecek görüflleri ortaya koyan çal›flmalar›n çokluklaAnglosakson dünyas›nda yap›ld›¤›n› gözlemliyoruz. ABD'nin21. yüzy›lda nas›l bir d›fl politika izlemesi gerekti¤i sorgulan›yor.

21. yüzy›lda dünyan›n nas›l bir flekil alaca¤› tart›fl›l›yor.Amerika için büyük stratejiler öneriliyor. Bu konuda NATOnezdinde eski ABD büyükelçisi Robert E. Hunter, 31 Temmuz2008 tarihinde Amerikan Temsilciler Meclisi Silahl› KuvvetlerKomitesi önünde yapt›¤› ve ABD için yeni “büyük strateji”önerisinde bulundu¤u konuflmas›nda büyük strateji kavram›n›nihtiva etti¤i ö¤eleri veciz bir flekilde ortaya koyuyor. Hunter'egöre bir büyük stratejinin oluflturulmas› ile ilgili olarak yediana unsura ihtiyaç duyulmaktad›r. Bunlar; stratejik düflünce,ülke içinde kuvvetli olmak, görev ve önceliklerin tan›mlanarakde¤erlendirilmesi, araçlar›n kullan›lmas›, müttefikler veortaklardan yararlan›lmas›, liderlik ve halk deste¤idir.

Büyük stratejinin gereklerinden biri, stratejik düflüncedir.Devleti yönetenler stratejik düflünmeyi bilmeli ve buna görehareket ederek karar alabilmelidirler. Büyük stratejinin

gerçeklefltirilmesi bak›m›ndan en önemli araçlar d›fl politikave ulusal güvenliktir. ‹ktisaden güçlü, demokratik bir ülke,güvenli¤in endirekt arac› olarak nitelendirilmektedir. Buradagüvenli¤in direkt arac› olan askeri güç ile ilgilenilecektir veTürk d›fl politikas›n› esas alarak, güvenli¤imizin 2023'te nas›lde¤erlendirilebilece¤inden bahsedilecektir.

Türk d›fl politikas›, So¤uk Savafl döneminde Bat› yanl›s› siyasetizledi ve Türkiye, NATO üyesi s›fat›yla Bat›'n›n Sovyet blo¤unakarfl› yürüttü¤ü mücadelede önemli bir rol üstlendi. TürkSilahl› Kuvvetleri de Bat›n›n bu mücadelede baflar›s›n› sa¤layanen önemli unsurlardan biri oldu. Türk d›fl politikas› budönemde, ABD - Avrupa - Sovyet Blo¤u ve Orta Do¤u mihrakl›bir politika izlerken NATO çerçevesinde oluflan politikkonsensüse ba¤l› kald›. Harmel Raporu ve Detant ile ortayaç›kan olanaklardan yararlanarak Sovyetler ve Blok ülkeleriyleiliflkilerini gelifltirmeye çal›flt›. Arap ülkeleri ile daha yak›nmünasebetler tesis etmeye gayret etti. Bu dönemdeönceliklerini iyi bilen Türk diplomasisi iliflkileriniküresellefltirmek yerine bölgesel bir yaklafl›m› tercih etti.

64

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

So¤uk Savafl›n bitiflinin Türkiye'ye, Türk diplomasisi ve silahl›güçlerine açt›¤› yeni dönem, savafl kazan›m›n›n olumlusonucu bir “peace divident” (bar›fl pay›) fleklinde olamad›.Zira Türkiye, gayrisafi milli has›las›n›n yaklafl›k yüzde 4buçu¤unu savunmaya tahsis etmektedir. Bu durum, Bat›ülkelerinde yüzde 1 buçuklara inebilmifltir. Türkiye, So¤ukSavafl'›n galibi olarak bar›fl pay›ndan yararlanamam›fl birülkedir. Türkiye'nin yeni dönemde karfl›laflt›¤› özellikle terörsorunu ile savunmaya ay›raca¤› kayna¤›n giderek artaca¤›ortaya ç›kmaktad›r. Yeni dönem, Türkiye'nin jeostratejikkonumunu art›rm›flt›r. Ancak, So¤uk Savafl sonras›uluslararas› iliflkilerde hâkim olan istikrars›zl›k veöngörülemezlik halen devam etmekte olup bunlar›n 2023'ekadarki dönemde de önemlerini muhafaza edecekleridüflünülmektedir. Silahl› kuvvetlerimiz kamplar aras›ndakiçekiflmenin bir nükleer savafla yol açma tehlikesindenkurtulmufl olmas›na ra¤men, dönemin belirsizli¤i nedeniyle,askeri gücünü daha da modernlefltirmeyi ve dönemintehlikelerine karfl› ülkemizin bar›fl ve istikrar›n› muhafazaetmek amac›na yönelik olarak kendini mahalli flartlarauydurmay› bilmifltir.

Yeni dönem, Türk d›fl politikas›na da sürprizler getirmifltir.Bat›l› ülke olarak hareket eden Türkiye, Kemalist reformve dönüflüm ile kendini bat›l› addederken, So¤uk Savaflsonras› Bat› ülkelerinin önemli bir k›sm›, ülkemizin Bat›l›vasf›n› sorgulamaya bafllam›fl ve AB'de baz› üyelerTürkiye'nin AB'ye tam üyeli¤ine karfl› ç›km›fllard›r. Türkiye,Bat›'n›n bu ikiyüzlülü¤üne karfl› tepki gösterdi. Ordu içindede AB'ye üyelik bak›m›ndan ikiye ayr›ld› ve bu üyeli¤e olumluyaklaflmayan bir kesim de ortaya ç›kt›.

2023 vizyonu için en önemli konular›n bafl›nda, Türkiye'ninbu tarihe kadar AB'nin tam üyesi olup olmayaca¤› sorusununcevab›n› bulmakt›r. 14 y›l içinde Cumhuriyet'in Bat›l› ve

muas›r medeniyete dâhil olma projesi gerçekleflebilecekmi? Türkiye, güvenli¤i bak›m›ndan ve terörle mücadeleaç›s›ndan önem arz eden bu projeden vazgeçemez. TürkiyeAB'ye hiç flüphesiz tam üye olacak. Ancak, bununzamanlamas› konusunda ne söyleyebiliriz? 2006'da ASAMtaraf›ndan düzenlenen benzer bir toplant›da söz alan ABDMilli ‹stihbarat Konseyi Avrupa sorumlusu Büyükelçi RichardD. Kauzlarich, Türkiye'nin 2020'de AB üyesi olaca¤›n› ilerisürmektedir. Türkiye'nin bu üyelikle AB'nin savunmamekanizmalar›na da dâhil olarak baflta terörizm olmaküzere daha etkin bir konuma kavuflaca¤›n› düflünülebilir.Türkiye'nin AB üyeli¤i NATO içindeki pozisyonunu da olumlubir flekilde etkileyecektir.

Türkiye'nin, NATO üyesi olarak ordusunu modernlefltirmesibak›m›ndan ve So¤uk Savafl'ta da güvenli¤inin sa¤lanmas›aç›s›ndan bu kurulufltan yarar gördü¤ünü söyleyebiliriz.Türkiye'nin NATO içinde ve ikili düzeyde ABD ilegerçeklefltirdi¤i ifl birli¤i yan›nda, bu örgütten sa¤lad›¤›enfrastrüktür katk›lar› önem arz etmektedir. ‹stiklalSavafl›'n›n muzaffer ordusu Atatürk'ün yönergesido¤rultusunda, savafl› ancak ba¤›ms›zl›k ve bütünlü¤ünetehdit bak›m›ndan baflvurulacak bir araç olarak görmüfl veTürk yurdunun bar›fl ve güvenli¤inin sa¤lanmas›nda enönemli unsur olmufltur. Ordumuz, savaflma yetene¤i vemüdahaleye haz›r bir güç oluflunun sa¤lad›¤› cayd›r›c›l›k ileülkemize yönelik tehditleri giderici rolünü baflar›yla yerinegetirmifltir.

2023 vizyonunda, Türkiye'nin NATO içinde hem silahl›gücünün say›s› hem de terörizmle yapt›¤› mücadele ve çeflitlibar›fl operasyonlar›na etkin kat›l›m›n›n tecrübeleri ile önemlikonumunu muhafaza edece¤ini varsaymak gerekir. Budurum, Türkiye'nin tan›t›m›nda ve bölgesel bar›fl›nkorunmas›nda önemli bir unsur olmaya devam edecektir.

65

Bölgemizin kar›fl›k durumu dikkate al›n›rsa, Türkiye'ninNATO içinde bulunmas›n›n getirdi¤i avantajlarla kendigüvenli¤ine ve bölgesel istikrara katk›da bulunmaya devamedece¤i düflünülebilir. Ayr›ca, Türk Silahl› Kuvvetleri'ninküreselleflmenin getirdi¤i imkânlardan yararlanarakgörünürlü¤ünün daha da art›r›lmas›na yard›mc› olmak üzere,Genel Kurmay Baflkanl›¤›m›z›n baz› ülkelerle yapt›¤› askerialanda e¤itim, teknik ve bilimsel ifl birli¤i çerçeveanlaflmalar›n›n say›s›n›n art›r›larak di¤er ülkelerin askeripersoneline ülkemizde staj ve e¤itim imkânlar›n›n yarat›lmas›2023 vizyonu bak›m›ndan önemli bir ad›m olacakt›r.

Önümüzdeki 14 y›l içinde küreselleflme ö¤esi daha da etkinlikkazanaca¤›ndan, bu dönemdeki Türk D›fl Politikas›; cihandevleti geçmiflimizi de hesaba katarak, dünyaya emperyalbir mercek ile de bakmal› ve dünyay› kavrayan politikalarüretmelidir. D›fliflleri Bakanl›¤› yan kurulufllar› ile dünyay›iyi bilen bir kurum haline gelmeli ve birinci elden bilgi sahibiolan uzmanlarla donat›lmal›d›r. 17 Ekim'de BM GenelKurulunda Güvenlik Konseyi üyeli¤i için yap›lan seçimlerdeTürkiye'nin Güvenlik Konseyi üyeli¤ine seçilmesi ile, TürkD›fliflleri Bakanl›¤› dünyay› daha iyi bilen bir kurum halinegelme yolunda önemli bir ad›m atm›flt›r. Öyleyse, 2023vizyonunda geleneksel önceliklerinin d›fl›na taflm›fl bir d›flpolitikan›n Silahl› Kuvvetlerce desteklenmesi söz konusuolacakt›r. Bu durumda, Türk Silahl› Kuvvetlerinin daha fazlave de¤iflik bölgelerdeki bar›fl operasyonlar›na kat›lma gere¤iortaya ç›kabilir.

Üzerinde yaflad›¤›m›z co¤rafya bizim istikrars›zlarlamücadele etmemizi gerektiriyor. Bu co¤rafya kuvvetli birorduyu beslememizi ve her an müdahaleye haz›r haldetutmam›z› icap ettiriyor. Türkiye, bunu flimdiye kadar yapt›.Sayg› duyulan, çekinilen, halk›n›n destekledi¤i büyük biraskeri gücü bundan sonra da ayakta tutmak durumunda

kalaca¤›z. Bu orduya Türk bütçesinin önemli bir k›sm› tahsisedilmeye devam edilecektir. Kalk›nmam›za gidebilecekkaynaklar› askeri harcamalara ay›rmaya devam edece¤iz.Bu topraklar üzerinde var olmak için kuvvetli orduopsiyonundan vazgeçmek lüksüne sahip de¤iliz.

Hiç flüphesiz Türkiye'nin d›fl politika öncelikleri yeni dönemdede a¤›rl›klar›n› hissettirecektir. Bu dönemin en önemlisorunu Irak'›n gelece¤i ile ilgilidir. Türkiye, Irak'ta bölünmüflbir antitenin ortaya ç›kmas›na ve Kuzey Irak'ta bir Kürt yar›devlet veya devletinin oluflmas›na seyirci kalabilecek midir?Sünni ve fiii çat›flmas› kaynakl› bölünme Irak'ta cereyanederse tutumumuz ne olacakt›r? Bu sorular Irak'la ilgiliolarak cevap bekliyor.

‹ran muammas› bu dönemde de çözüm aray›fllar› içindeTürk d›fl politikas› ve güvenli¤i bak›m›ndan en önemlisorunlardan biri olmaya devam edecektir. Nükleer bir ‹ran'›nkarfl›s›nda Türkiye'nin nükleer enerjiye geçmesinden baflkabir seçenek bulunmad›¤›n› düflünüyorum. Devlet gelene¤inesahip bu kadim komflumuzla olan iliflkilerimizin gelece¤iülkemizin ve bölgemizin güvenli¤i ile yak›ndan ilgilidir. ABDve Avrupa ile uluslararas› camian›n ‹ran'a karfl› tutumununTürk d›fl politikas›n›n tercihleri do¤rultusunda olmamas›Türkiye için sorunlu bir dönemin bafllang›c› addedilmelidir.

‹ran'›n yak›n gelecekte nükleer tutkusundan vazgeçmekniyeti tafl›mad›¤›ndan, önümüzdeki on dört y›lda bu ülkeninbölge ile ilgili gerginliklerin odak noktas› haline gelece¤ivarsay›lmal›d›r.

Rusya'n›n Gürcistan'da Güney Osetya ve Abhazya ile ilgiliolarak ortaya ç›kard›¤› gerginlik, Kafkaslara tekrar dikkatleriçekmifl ve Putin Rusyas›'n›n dünya politikas›nda oynamakistedi¤i rol ile Kafkas bölgesinin sorunlar›n› gözler önüne

66

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

sermifltir. Gürcistan ve Azerbaycan enerji hatt› bak›m›ndanhayati önem arz ederken, Ermenistan'›n Ermeni sorunu ileilgili kat› tutumu, bu bölge ile iliflkilerimizin önümüzdekidönemde de önceli¤ini muhafaza edece¤ini göstermektedir.Rusya'n›n daha asertif bir politika izleyece¤i göz önüneal›n›rsa, Türkiye'nin bu ülke ile sürdürece¤i iyi iliflkilerönümüzdeki dönemde Kafkasya'ya yönelik politikalar›m›zbak›m›ndan önem arz etmektedir.

Ermeni sorunu; PKK gibi, Türkiye'nin düflmanlar›n›nülkemizin görüntü ve prestijini karalamak yolu ile d›flpolitikam›z› zorlaflt›rarak uluslararas› iliflkilerdekiat›l›mlar›m›z›n önünü kesme amac›na yönelik bugüne kadargetirilmifl bir meseledir. Bu yapay sorun düflmanlar›m›z›nkoalisyonunu da sa¤l›yor, diplomasimizi etkiliyor, vaktimizial›yor. Konunun laik boyutu hep de¤erlendiriliyor. Bir desorunun dini taraf› oldu¤u da göz önüne al›nmal›d›r. Bumesele ile mücadelemizin önümüzdeki dönemde de devamedece¤ini, Türkiye'nin ekonomik zenginli¤inin, problemlerinbirer birer çözülmesine yard›mc› olaca¤› düflünülmektedir.Türkiye'nin Kafkaslardaki bar›fl ve güvenlik bak›m›ndanetkinli¤ini art›rmas›n›n, Karaba¤ sorununda ve Türkiye -Ermenistan iliflkilerinde olumlu geliflmelerin meydanagelmesinin Ermeni sorunu üzerinde olumlu etkileryapaca¤›n› varsayabiliriz.

Türkiye'nin Orta Do¤u'daki etkinlikleri, özellikle Arap - ‹srailsorununa çözüm çabalar›, Suriye ile iliflkilerindeki olumlugeliflmeler, Lübnan krizinin giderilmesine katk›lar›,Filistinlilere yard›m›, Türk diplomasisinin, StephenLarrabee'nin ifadesine göre, Orta Do¤u'yu yenidenkeflfetmesi, önümüzdeki dönemin önemli bir ö¤esi halinegelecektir. Türk diplomasisi, uzun y›llar ihmal etti¤i OrtaDo¤u ile kurdu¤u yeni iliflkileri art›k ikinci plana atabilmekimkân›na sahip de¤ildir. Orta Do¤u'yu iyi bilen, Arapçay› daö¤renmifl diplomat, asker ve uzmanlara ihtiyac›m›z var.

Irak'taki geliflmeler, Suriye ve bu bölgede yaflayan soydaflve vatandafllar›m›z bizi önümüzdeki on dört y›lda OrtaDo¤u'nun en önemli aktörü haline getirecektir. fiüphesiz,Orta Do¤u, Bat› politikam›z›n alternatifi de¤ildir. Ancak, Türkdiplomasinin sa¤lam Orta Do¤u aya¤›, bölgesel güç olmayolundaki en önemli göstergemiz ve Silahl› Kuvvetlerimizinetkinli¤inin görülür hale gelmesi bak›m›ndan da en önemlialan olma niteli¤ini önümüzdeki dönemde de muhafazaedecektir.

Türk D›fl Politikas›n›n So¤uk Savafl sonras› Balkanlardakifaaliyeti, Bosna'da bar›fl ve güvenli¤in tesisindeki aktif rolü,Arnavutluk, Makedonya ve Kosova'daki etkinli¤i,diplomasimizin Balkan boyutunun da önemli bir unsuroldu¤unu göstermektedir. Türkiye ayr›ca, Kosova'n›nba¤›ms›zl›¤a kavuflmas›nda ve uluslararas› camia taraf›ndantan›nmas›nda da önemli rol üstlenmifltir. Türk Silahl›Kuvvetleri de Türkiye'nin Balkan politikas›n› etkinlefltirenaç›l›mlarla, Makedonya, Arnavutluk ve Bosna Silahl›Kuvvetleri ile kurdu¤u yak›n iliflkilerle ve Balkanlar›n güvenlikile istikrar›na yönelik çok yönlü ifl birli¤inin içinde yer almas›ile katk›da bulunmufltur. Bu katk›lar›n ve Türk diplomasisinönümüzdeki dönemde Balkanlardaki etkinli¤inin giderekartmas› gerekti¤i de düflünülebilir.

Bulgaristan ve Romanya ile iliflkilerimizin h›zl› bir flekildegeliflti¤i göz önüne al›nd›¤›nda; bu bölgede Yunanistan'›netkin politikalar›na karfl›, Balkan kimli¤imizi de ortayaç›kararak, bizim de tarihi ba¤larla ba¤l› oldu¤umuzBalkanlar› d›fl politikam›z›n önceliklerinden biri olarakönümüzdeki dönemde de muhafaza etmemiz gerekmektedir.Bu ba¤lamda, Karadeniz'in artan önemi ve bu çerçevedeülkemizin Montrö ve Bo¤azlar ile bu denizdeki hayati ç›karlar›yan›nda, Karadeniz'in Rus - Amerikan çekiflme alanlar›ndanbiri haline gelmesi riski karfl›s›nda, diplomasi ve silahl›kuvvetlerin ortak vizyonuna ihtiyaç duyulacakt›r. 2023'te

67

Karadeniz'in bugünün ötesinde öneme kavuflaca¤›, helepetrolün bulunmas› halinde de Türkiye'nin güvenli¤ibak›m›ndan son derece hayati bir konuma gelece¤imuhakkakt›r.

Türkiye'nin, tarihsel ba¤lar› bulunan Çin ve Hindistan ileiliflkilerini de küreselleflmenin getirdi¤i yeni imkânlar ›fl›¤›ndave çok boyutlu dünyan›n merkezinin Asya'ya kayaca¤›n› dagöz önüne alarak daha da gelifltirmesi, bu ba¤lamda OrtaAsya ile yak›n iliflkilerimizin ihmal edilmemesi, önümüzdekion dört y›l›n bir di¤er önceli¤ini teflkil edecektir.

Türk D›fl Politikas›, küreselleflmenin getirdi¤i olanaklardanyararlanarak ve ülkemizin Güvenlik Konseyi 2009 - 2010geçici üyeli¤i için gerekli altyap›y› gerçeklefltirmek ve deste¤isa¤lamak amaçlar› ile yeni ilgi alanlar›n› yaratm›flbulunmaktad›r. Bunlar›n bafl›nda Afrika gelmektedir. Ayn›zamanda bir Afrika gücü olan Osmanl› Cihan Devleti'ninuzun zaman ihmale u¤rayan bu miras› 1998'ten itibarensistemli bir çal›flma ile yeniden etkinlefltirilmifl ve ‹stanbul'daA¤ustos 2008'te gerçeklefltirilen Afrika Devlet ve HükümetBaflkanlar› Zirvesi ile Afrika, Türk d›fl politikas›n›n yeni birilgi alan› olmufltur.

Yukar›da ana hatlar› ile özetlemeye çal›flt›¤›m›z “BüyükStrateji” ve bunun d›fl politika ve askeri araçlar›, Türkiye'ninbölgesel bir güç halinin pekifltirilmesini öngörmektedir. Bustrateji ayr›ca, önümüzdeki on dört y›l içinde, ülkemizinbaflta bütünlü¤ünün korunmas›ndan bafllayarak, Türkiye'ninmilli ç›karlar› do¤rultusunda gerekli politikalar› üreterek,Türk halk›n›n refah ve mutlulu¤una en büyük katk›y›gerçeklefltirecektir.

Yeni Güvenlik Sorunlar›Yeni dönemle beraber tabii ki Türkiye'nin güvenlik sorunlar›da farkl›l›k göstermeye bafllam›flt›r. Bunlar özetle;- Kürt probleminin uluslararas› bir sorun haline gelmesi,- Türkiye'nin Avrupa'n›n yeni güvenlik ve politikyap›lanmas›ndan d›fllanmas›,- Hazar havzas›n›n gelifltirilmesi konusunda Orta Asya'dakibölgesel etkisinin reddedilmesifleklinde ifade edilebilir.

Bu maddelere dikkat edersek bu tehditlerin yeni flekillenenküresel dünya ve teorilerinin sonucu oldu¤unu görebiliriz.Küreselleflme ile beraber alt kimliklere vurgu yap›lmayabafllanm›fl böylece ulus devletin etkinli¤ini k›rmakhedeflenmifltir. Bundan dolay›d›r ki bölücü terör örgütü yenidönemde silahl› mücadeleden k›smen vazgeçip çal›flmalar›n›politik arenaya tafl›m›fl ve bugünkü hale gelmifltir. Nedirbugünkü durum: Bölücü terör örgütü aç›k bir flekildeAvrupa'da destek bulmufl ve bu destekle beraber mali yöndenkendini gelifltirmifltir. Bir baflka gerçek ise bu dönemde kitleiletiflim araçlar›n›n sonuna kadar kullan›lmas›d›r. Bunlarmaalesef ac› gerçeklerdir. Di¤er bir durum da; bu dönemdeABD ile Avrupa Birli¤i aras›ndaki hegemonya kavgas›d›r.Bunu en net olarak NATO ve Avrupa Güvenlik ve SavunmaPolitikas› ikileminde görebiliriz. So¤uk Savafl dönemindeBat›'n›n Rusya'ya karfl› güvenli¤ini sa¤lamakla yükümlüNATO - ki Türkiye üyedir- bugün Avrupa Birli¤inin hedefleriyletam olarak örtüflmedi¤i ve ABD'nin hala dominant güçolmas›ndan dolay› AB'yi Türkiye'nin de içinde olmad›¤› birgüvenlik politikas› aray›fl› sürecine itmifltir. Bu süreçteTürkiye'nin olmamas› tabii ki Türkiye'nin güvenli¤i iledo¤rudan ba¤lant›l›d›r. Di¤er taraftan Türkiye'nin otakl›¤›n›nAvrupa aç›s›ndan önemi anlat›lmal›d›r. Avrupa Türkiye'yiHazar ve Orta Asya'da Rus yanl›s› olmayan bir yön ve

68

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

demokratik bir ortak olarak görmelidir. Yeni dönemdekarfl›l›kl› ifl birli¤ine dayal› bir yap› veya ortakl›k esasal›nmal›d›r. Sonuncu madde bölgesel bir güç olma gayretiiçerisinde olan Türkiye için hayati öneme sahiptir.

Orta Asya; kültürel, dini, tarihsel ba¤lar›m›z aç›s›ndanülkemiz için önemlidir. Ancak günümüz dünyas›nda ittifaklar›ve ifl birli¤ini belirleyen bu gerçeklerden daha etkin olan›,ekonomik güçtür.

Bunu bölgeye tüm güçleri ile giren büyük petrol flirketlerininfaaliyetlerini ve etkinli¤ini gözleyerek anlamak zor olmasagerektir. Tüm bunlardan ç›kan sonuç fludur; daha önceifade edildi¤i gibi Dünya, düne kadar bildi¤imiz gezegende¤ildir.

Bugün küresel ekonomi ve politikaya yön veren farkl›gerçekler vard›r ve bu gerçekleri görmezden gelmek, ulusdevletler için sonun bafllang›c›d›r. Güvenlik ortam›ndakide¤iflimlere ve iç bask›lara cevap olarak Türkiye'nin d›flpolitikas› ve güvenlik politikas› gözden geçirilmekte veyeniden tan›mlanmaktad›r. Bu tan›mlaman›n hangikriterlere göre yap›laca¤› Türkiye'nin yönünü de tayinedecektir. Unutmamal›y›z ki Türkiye'nin Avrupa projesi dünbafllam›fl de¤ildir.

Bu dönemde bu anlamda olumlu ad›mlar da görmekteyiz.Bunlardan en önemlisi T‹KA (Türk ‹flbirli¤i ve Kalk›nma‹daresi Baflkanl›¤›)'d›r. 1992'de kurulan kurum, Ankara ileOrta Asya ve Kafkaslardaki yeni cumhuriyetlerle ekonomikifl birli¤ini art›rmaya yönelik çal›flmalar yürütmektedir. Buproje eldeki kaynaklar›n etkin kullan›m›na uygun bir örnektir.Bu tür çal›flmalar sayesinde bu ülkelerle ekonomik iliflkilerart›r›labilir ve gelece¤e yönelik daha s›k› ifl birli¤i altyap›s›oluflturulabilir. Bu anlamda bu kurumlar›n ço¤almas›

önemlidir. Günümüz dünyas›nda ulus devletin yap›s›n›nkorunmas› ya da ulusal politikay› oluflturmadaki baflar›;kurumlar›n baflar›l› yap›lanmas› ve koordinasyonundangeçmektedir, sorunlar› ulus devlet içinde çözmekten de¤il.fiuras› bir gerçektir ki Türkiye birkaç konuda al›ngan çocukedas›yla içine kapanm›fl ve uluslararas› geliflmelerden uzakkalm›flt›r. Her oyuna dönmek istedi¤inde meseleden uzakkalm›fl ve takip etmekte zorlanm›flt›r. Bu da pasif bir d›flpolitikadan ya da stratejilerin yanl›fl seçilmesindenkaynaklanmaktad›r.

TerörizmDaha önce ifade edildi¤i gibi ulusal ya da uluslararas› düzeydeart›fl gösteren terörizm, so¤uk savafl sonras› ortaya ç›kanküresel yap›n›n sonucudur. Terörün ulusal ve uluslararas›boyutu incelenmeli ve bunun çözümü sürecine halk da dâhilolmak üzere tüm kurumlar›n kat›lmas› gerekmektedir.Küreselleflme sürecinde kitle iletiflim araçlar›n›n ne denlietkin hale geldi¤i ve bunlar›n kontrolünün devletin elindeolmad›¤› mutlakt›r. Bir devlete karfl› savafl ilan etmedenkültürel de¤erleri de¤ifltirmek, sonuçta halk›n tüketimal›flkanl›¤›ndan etik de¤erlerine kadar birçok toplumsalde¤iflime sebep olacakt›r. Bu hareket devlete karfl› toplumsaltalebi yönlendirecek ve nihayetinde de¤iflimi meydanagetirecektir. Bu anlamda di¤er terör örgütleri gibi PKK terörörgütü de özellikle Avrupa'da kitle iletiflim araçlar›n› vepropaganda yöntemlerini kullanarak kendisi lehinde kamuoyuoluflturmufltur. Bunun arkas›nda Avrupal› devletlerin deste¤ivard›r. Ancak rahats›z edici boyutu, bu çal›flmalar›n Avrupal›

69

toplumlar› etkiliyor olmas›d›r. Maalesef Avrupa'da halaTürkiye'yi yeterince tan›mayan e¤itimli insanlar vard›r.

Konunun di¤er boyutu uzmanlaflm›fl güvenlik güçlerinikullanmakt›r ki bu askeri boyuttur. Bunun yan›nda eldekiistihbarat raporlar›n›n tek elde toplanmas› önemlidir.“Uluslararas› ‹liflkiler Teorisi”ne göre karar verme sürecindebaz› önemli noktalar vard›r. Bunlar›n en önemlilerinden birisi,kurumlar›n koordinasyonu ve istihbarat verilerininyorumlanmas›d›r. Bu anlamda ülkemizde birçok istihbaratbiriminin var olmas› ve her birinin farkl› yorumlarla meseleyeyaklaflmas› do¤al olarak süreci olumsuz etkilemektedir. Türkd›fl politikas›n›n en önemli konular›ndan olan K›br›smeselesinde bile bu konu karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu konuyason bölümde de¤inilecektir. Yeni örgütlerin kurulufllar›n›n vefaaliyetlerinin desteklenmesi önemlidir. Özellikle uluslararas›kamuoyuna gerçeklerimizi ve kendimizi bilimsel yöntemlerleanlatacak faaliyetler çok önemlidir. Ancak di¤er örgütlerinsistem d›fl›na çekmek ifadesi üzerinde durulmal›d›r. Bu alanzorlay›c› gücün kullan›ld›¤› bir alan de¤ildir ki böyle bir çal›flmafaydadan çok zarar getirecektir. Ne kadar çok bilimsel çal›flmave faaliyetler ile gerçekler anlat›l›rsa zaten bu örgütlerinetkinli¤i do¤al olarak azalacak ve uluslararas› toplumdanelefltiri yerine takdir al›nacakt›r. Uluslararas› politikalar›ntespitinde etkili olan devletlere, uluslararas› sivil toplumkurulufllar›na ve lobilere Türkiye'nin tezlerinin tan›t›lmas› vehakl›l›¤› konusunda ikna edilmesi maksad›yla etkili lobiçal›flmalar› yürütülmeli, bu konuda d›fl temsilcilerimizin etkinrol almalar› sa¤lanmal›d›r.

Bu süreçte dikkat edilmesi gereken baz› noktalar vard›r.“Uluslararas› ‹liflkiler Teorisi”nde yap›salc› yaklafl›ma göretoplumsal kurumlar› ve politikay› belirleyen genelalg›lamalar›m›z, inançlar›m›z, de¤erlerimiz ve kültürümüzdür.

Bu anlamda özellikle Avrupa halklar›na gerçeklerimiziaktarabilir ve bir kamuoyu oluflturabilirsek uzun vadedekazan›mlar elde edebiliriz. Uzun vadede kendi ülkelerindekarar verme sürecinde etkili olabilecek elit bir tabakay›arkam›za alabilmemiz önemlidir. Bu alan›n ne kadar etkilioldu¤u konusunda birçok örnek verilebilir. DöneminGenelkurmay Baflkan› Say›n Hilmi Özkök bu konuya dikkatçekmifltir. Bölücü terör örgütü özellikle 1998'den sonra AB'yegirifl sürecinde ülkemizde gerçeklefltirilen demokratikaç›l›mlar›n yaratt›¤› olumlu ortam› kötüye kullanarakpolitikalar›n› Avrupa Birli¤i ekseninde gelifltirmifl ve bunuAvrupa platformuna tafl›m›flt›r. Bunun sonucu olarak örgütTürkiye'den isteklerini AB vas›tas›yla kültürel haklar olarakdikte etmeye çal›flmaktad›r. Fakat burada dikkat edilecekhusus fludur; Biz vatandafllar›m›za bu haklar› verdi¤imiz içinoluflmam›flt›r bu süreç. Örgütün Avrupa'da kamuoyu oluflturmaçal›flmalar›n›n sonucudur. Maalesef Avrupa'da K›br›s as›ll›Türk vatandafllar› bile sözde Ermeni soyk›r›m› konusundagerçekleri bilmemekte ve Ermenileri hakl› bulmaktad›r.K›br›s'a Türkiye'nin müdahalesine kadar orada yaflayanlar›nTürkçeyi bilmedi¤i ve dahas› anavatandan bu yöndeçal›flmalar›n olmad›¤› söylenmektedir. Bugün dünyadaakademik kitaplarda, yazarlar, teorisyenler Kürdistan diyeolmayan bir bölgeden, ülkeden bahsetmektedir. Avrupal›halk›n ço¤u buna inanmaktad›r.

Akademik çal›flmalar›n yan›nda ayn› yöntemler kullan›larakgerçeklerimizin vakit kaybedilmeden anlat›lmas›gerekmektedir. fiirketler yat›r›mlar›n› güvenli ve kazançl›alanlara yapmak istemektedirler. E¤er bir ülkede güvenlikve istikrar yok ise ve tart›flmalar devam ediyorsa kimse yat›r›myapmak istemeyecektir. Bakü-Ceyhan boru hatt›n›n A¤ustos2008'de havaya uçurulmas›n›n maliyeti PKK terör örgütünesadece iki yüz dolard›r. Bunun yan›nda verdi¤i zarar ise 1,2

70

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

milyar dolar› bulmufltur. Hatt›n kapal› oldu¤u süre içerisindepetrol tafl›namad›¤› için ortaya ç›kan zarard›r bu. Bu miktarbugün Jandarma Genel Komutanl›¤›ndaki 300 bin personeliny›ll›k harcamas›n›n yar›s›na denk gelmektedir. Buradan daekonomik faaliyetleri ve yat›r›mlar› göz önüne ald›¤›m›zdaterörizmin farkl› bir kapasitesi oldu¤u ortaya ç›kmaktad›r.Çok düflük maliyetli bir eylem ile çok ciddi ekonomik zararlarverebilmektedir.

Buradan flu noktaya geçebiliriz. E¤er 2023 y›l›nda güvenlik veTürkiye üzerine bir fleyler belirlememiz gerekiyorsa öncelikliolarak küresel ve bölgesel ba¤lamda etraf›m›zda neler olupbitti¤ine bir göz atmam›z gerekmektedir. Di¤er yandan daterör örgütlerinin gittikçe artan kapasitelerine odaklanmam›zgerekmektedir. Üçüncüsü ise bunu önlemek için devlet vedevlet sistemati¤i üzerine odaklanmam›z gerekmektedir.

E¤er bu üç parametre hakk›nda oluflabilecek geliflmelerüzerine bir fikir sahibi olabilirsek, o zaman 2023 y›l›nda olas›geliflmeler konusunda bir kestirimde bulunabiliriz. 1990'danitibaren dünyada gerçekleflen yaklafl›k 94 çat›flman›n sadecebefl tanesi devletler aras›nda yaflanm›flt›r. Geri kalanlar isedevlet d›fl› aktörlerin birbirleri ile ya da devlet d›fl› aktörlerindevletlerle olan mücadelesidir. Esas›nda bu durumönümüzdeki dönem hakk›nda bize bilgi vermektedir.

Önümüzdeki dönemde çat›flmalar devletler aras›nda olmaktanziyade devlet d›fl› aktörler aras›nda gerçekleflecektir. Dinsel,etnik ve siyasi nedenlerle bu yap›y› kullanan yap›lanmalar›nortaya ç›kmas› ile böyle bir sürece girilmifltir. Bu sebeplerlefliddet kullanma e¤ilimindeki terör örgütlerinin küreselleflmesürecinde etkinliklerini gittikçe art›rd›klar›n› görmekteyiz.Asimetrik bir fliddet iliflkisi ortaya ç›kmaktad›r. Bununsebeplerinden bir tanesi gittikçe zenginleflen sponsor piyasas›

ile ilgilidir. Küreselleflme ile geliflen diaspora en önemlidestekçilerden birisi haline gelmifltir. Yine sivil toplum örgütüfleklinde örgütlenmifl yap›lar ve bazen de bireyler bu flekildeortaya ç›kabiliyor. Tüm bunlar›n yan› s›ra teknoloji teröristlereinan›lmaz bir imkân alan› sa¤lamaktad›r. Örne¤in otobüslerdegörülen cep telefonu reklâmlar›; fiirketler “Türkiye'nin % 93'ükapsama alan›m›zda” fleklinde reklâmlar vermektedir. Bumetin nas›l okudu¤unuza göre de¤iflik anlamlar tafl›maktad›r.Bir terörist için anlam› di¤er hatlar da eklenince Türkiye'nintamam› uzaktan cep telefonu ile kontrollü bomba düzene¤ikurulabilece¤i anlam›na gelmektedir.

Ya da Türkiye'de her y›l kullan›lan 5,5 ton gübreyi, internettenmadencilerin yazd›¤› akademik makaleleri derleyerek birbomba haline getirebilirsiniz. Di¤er bir konu da medyad›r.Terörist gruplar zay›fl›klar›n› bildikleri için do¤rudan devletingüvenlik güçlerini hedef almazlar. Ama bilirler ki o devletinhalk›n› etkileyebilirlerse, halk siyasileri yani karar al›c›lar›etkiler ve devlet sonunda teröristlerin istedi¤i politikalarçizgisine gelebilir. Halk› etkilemenin yolu da korku ve fliddettir.O yüzden medya günümüzün terör meselesinin önemliayg›t›d›r.

Di¤er taraftan terör örgütlerinin stratejileri de çok önemlidir.Örgütler stratejililerini sab›r üzerine kurmaktad›r. Ekonomive refah artt›kça, endüstri toplumu gelene¤i ile yetiflen insanlarher konuda sab›rs›z davranmaktad›rlar. Bunu çok iyi bilenterör örgütleri planlar›n› zamana yayarak, sab›r üzerine stratejigelifltirmektedirler. Terör demokratik ortamlar› tercihetmektedir. Çünkü onun içindeki boflluklar ve tart›flmalarkendisine daha rahat bir ortam sa¤lamaktad›r. Bunun yan›ndatotaliter rejimlerde teröre daha az rastlan›yor, orada dahafliddetli karfl›l›k verildi¤i için stratejisi etkisiz kal›yor. Ancakdemokratik rejimlerin geliflmifllikleri ile ters orant›l› böyle

71

bir ç›kmaz› söz konusudur. Alg›lamalar›m›z› yenidenflekillendirip, böylesi bir sorunla mücadele edebilmek içinbütün organizasyonlar›m›z› yeniden flekillendirmemizgerekmektedir. H›zl› ve etkin bir karar alma mekanizmas›n›nnas›l yarat›laca¤›n›n tart›fl›lmas› gerekmektedir. Toplumsalve bireysel huzursuzluklar insanlar› ve bireyleri radikalçözümlere ve gruplara yönlendirebi l ir . Bunungerçekleflmemesi için sa¤lam bir mekanizman›n kurulmas›ve gelece¤e yönelik olumsuz beklentilerin en aza indirgenmesigerekmektedir.

Tüm bunlar Türk d›fl politikas›n› zorluyor. Ama ayn› zamandatüm bu konular ve problemler, Türkiye'yi önemli bir aktörkonumuna da getiriyor. Türkiye yak›n co¤rafyas›nda yaflananproblemlerin çözümünde aktif rol üstleniyor. Bu da Türkiye'ninküresel aktör olmaya aday bir ülke oldu¤unu gösteriyor.Türkiye'nin d›fl politikada daha aktif hale gelebilmesi içinayr›ca D›fliflleri Bakanl›¤›n›n daha etkin biçimde yap›lanmas›gerekir, Türkiye'deki stratejik araflt›rma kurulufllar›n›ngüçlenmesi, alan çal›flmalar›n›n art›r›lmas›, üniversitelerinuluslararas› politika ve d›fl politikaya iliflkin çal›flmalar›n›art›rmas›, küresel ekonomide rekabet edebilecek güçlü Türkflirketlerinin geliflmesi ve tabii ki genç insan gücünün en etkinbiçimde kullan›lmas› gerekir.

K›sacas›; küreselleflme süreci tüm ülkelere hem pozitif hemde negatif etkide bulunuyor. Bu durum Türkiye için degeçerlidir. Küreselleflme Türkiye'nin önüne yeni problemlerive yeni f›rsatlar› ç›kar›yor. Problemleri aflmak ve yeni do¤anf›rsatlar› de¤erlendirmek ise Türkiye'yi küresel bir aktörolmaya yaklaflt›racakt›r.

Enerji Tedarik Güvenli¤iEnerjideki mevcut küresel ve bölgesel flartlar üretici ülkeleridesteklerken, talep boyutunda yer alanlara yüksek ekonomikve siyasi maliyetler getirmektedir. Bu maliyeti minimizeetmek; bir yandan tedarik ve kaynak çeflitlili¤inin art›r›lmas›,di¤er yandan ise güvenlik sorunudur. Çok önemli bir di¤erhusus ise; teknoloji, lojistik ve stoklamadan ayr› düflünülemezhale gelmifl olan enerji verimlili¤idir. K›sacas›, hangi enerjikayna¤›n›n, hangi teknolojiyle elde edilip kullan›ld›¤›ndan,enerji tafl›mac›l›¤›n›n nas›l gerçekleflti¤i ve enerjinin nas›lstokland›¤›na kadar uzanan bir dizi husus jeopolitik aç›dantan›mlanmal›d›r. Küresel ›s›nmayla beraber etkisini hissettirençevre odakl› bask›lar ise bu jeopoliti¤i iyice çeflitlendiripgiriftlefltirmektedir. Buradaki sorun, küresel ›s›nman›n temelsorumlusunun kontrolsüz ya da afl›r› sanayileflen ülkeleriken, muzdariplerin az geliflmifl ülkeler olaca¤› ikilemindeyatar.

Di¤er yandan az geliflmifl ya da geliflmekte olan ülkelerin pekço¤unun sanayi devrimi süreci yaflamas›n›n yeni çevreselk›staslarla çok zorlaflt›¤› gerçe¤i de vurgulanmal›d›r. Türkiyebu yap› içerisinde maliyet, güvenlik, kaynak zenginli¤i,tedarikçi çeflitlili¤i ve çevresel k›staslar› de¤erlendirerekyapaca¤› giriflimlerle 2023'te ifller ve sa¤lam bir enerji yap›s›nakavuflabilecektir. Bu çal›flma ilk aflamada do¤algaz›n mevcutelektrik tüketimindeki yerini tan›mlamakta, bu kadar stratejikbir üründe Rusya'ya ba¤›ml›l›¤›n tablosunu çizerken maliyetleride ortaya koymaktad›r.

Kaynak ve tedarikçi çeflitlili¤inin nas›l sa¤lanabilece¤ine iflaretedildikten sonra enerji mevzuat› ve teknolojik yenilikler deortaya konmakta ve Türkiye'nin 2023 enerji güvenli¤i vizyonutan›mlanmaktad›r.

72

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

Do¤algaz, Yenilenebilir ve Nükleer EnerjiTürkiye'nin elektrik üretiminde do¤algaz›n pay›n›n % 47 olmas›,ortalamas› % 20 olan AB ülkelerinin aksine büyük maliyetleriberaberinde tafl›rken tek büyük tedarikçinin Rusya olmas›,bu sorunu güvenlik boyutunda da çetrefillefltirmektedir.Kaynak çeflitlili¤inin sa¤lanamamas› durumunda 2023'teTürkiye'nin elektri¤in %70'ini do¤algazdan sa¤lamas› sözkonusu olacakt›r. Bu hem mali hem de güvenlik nedenleriylesak›ncal›d›r. Ayn› dönemde halen % 65 olan Rusya'ya ba¤›ml›l›k% 85'e ç›km›fl olacakt›r. Bu oran enerji sektörünü gelifltiripçeflitlendirmifl ülkelerde daha düflükken, aksi durumdakilerdedaha yüksek, SSCB'den türemifl ülkelerde ise tarihsel ba¤larve co¤rafi konum nedeniyle afl›r› yüksektir. ‹lk gruba örnekolarak Fransa (% 26) ve Almanya (% 43) verilebilirken, ikincigrup ülkelerden Çek Cumhuriyeti (% 84) ve Slovakya (% 100)ile üçüncü grup ülkelerden Ukrayna (% 79), Belarus (% 100),Balt›k Cumhuriyetleri (% 100) ve Gürcistan (% 100) afl›r› yüksekba¤›ml›l›klar›yla dikkat çekmektedirler. Petrol ithalat›n›n %33`ünü, do¤algaz ithalat›n›n ise % 38`ini Rusya`dan sa¤layanAB'nin ba¤›ml›l›k ortalamas›, Türkiye'ye nazaran çok dahaalt seviyelerde olmas›na karfl›n hem kaynak hem de tedarikçiçeflitlili¤inin art›r›lmas›, toplulu¤un 2030 projeksiyonundakien temel hedefidir.

Fiyatlar› de¤erlendirmek aç›s›ndan belirtmek gerekir ki Rusgaz›n›n bin metreküpü 2007'de Gürcistan'a 230 dolardan,Belarus'a 100 dolardan (2006'da 46 dolardan), Balt›kCumhuriyetlerine 260 dolardan sat›lm›flt›r. Gazprom'unortalama sat›fl fiyatlar› ise 2006'da 257 dolar, 2007'de ise 293dolar olarak belirmifltir. Türkiye'nin ortalama al›m fiyatlar›sözleflme gere¤i aç›klanam›yorken 2008'de bin metreküpü230-250 dolardan al›m yap›ld›¤› tahmin edilmektedir.

Türkiye'nin do¤algaz al›m anlaflmalar› incelendi¤inde; RusyaBat› anlaflmas›yla Cezayir LNG anlaflmas›n›n s›ras›yla 2011ve 2014'te süresinin dolacak olmas› çarp›k tablonundüzeltilmesi için bir f›rsat sunmaktad›r. Türkiye maliyet-çevre-güvenlik hususlar›n› baz alarak enerjide verimlilik,ürün çeflitlili¤i ve tedarik çeflitlili¤i aras›nda en kapsay›c›dengeyi sa¤lamak zorundad›r. Petrolün önemi elbettesürmektedir. Buna mukabil do¤algaz giderek artan bir flekildeve 2030'da tavan yapmak kayd›yla daha çok kullan›lan, arananve u¤runda mücadele verilen kaynak olacakt›r. Do¤algazdatedarikçi zenginli¤i ve arz güvenli¤i sadece Nabucco projesineindirgenemeyecek kadar önemlidir. Türkiye'nin enerjinin yenijeopoliti¤inde hangi kazan›mlar› elde edebilece¤inibelirlemesinde en etkin rolü Ceyhan oynayacakt›r. Ceyhan'arafineriler elbette yap›lmal›d›r. Bakü'den ve Kerkük'ten gelenpetrol boru hatlar›n›n yan› s›ra Rusya'dan, Hazar'dan ve OrtaDo¤udan yeni petrol ve do¤algaz boru hatlar› Ceyhan'a

Rusya Fed. (Bat›) 6 fiubat 1986 25 1987 2011Rusya Fed. (Karadeniz) 16 Aral›k 1997 25 2003 2025Rusya Fed. (Turusgaz) 8 fiubat 1998 23 1998 2020Azerbaycan 6,6 Mart 2001 15 2006 2020‹ran 10 A¤ustos 1996 25 2001 2025Türkmenistan 16 May›s 1999 30 Cezayir (LNG) 4 Nisan 1998 20 1994 2014Nijerya (LNG) 1,2 Kas›m 1995 22 1999 2020

‹mzalanmaTarihi

Süre ‹flletmeyeAlma

AnlaflmaBitim

Mevcut Anlaflmalar Miktar(Milyar m3/Y›l)

Kaynak: BOTAfi.

entegrasyonlar›n› tamamlayamamalar›, kamu odakl› nükleersantral projeleri 1960'lara kadar geri uzansa da bu alandabir ilerleme kaydedilememesi ve baflta elektrik olmak üzerenihai tüketimdeki verimsizlikler ile kaçak ve kay›plard›r.

Bu eksiklikleri iç ve d›fl bask› odaklar›na at›fla aç›klamak birnebze ayd›nlat›c› olsa da tatminkâr de¤ildir. Benzer yap›largeliflmifl ya da geliflmekte olan tüm Dünya ülkeleri aç›s›ndangeçerlidir. K›sacas› Türkiye finansal yetersizliklerini afl›p,teknolojik eksikliklerini gidererek iç ve d›fl bask›lara ra¤menenerji konusundaki at›l›m›n› sadece devlet eliyle yapmay›baflaramam›flt›r. Küresel enerji rekabetinin son 10 y›lda h›zlaartmas› zaten bu konuda geride kalm›fl olan Türkiye'yi, hemekonomik hem de jeopolitik aç›lardan iyice zorlamayabafllam›flt›r. Enerji sektörünün yasal mevzuat›n›nliberallefltirilmesi bulunabilecek tüm çarp›kl›k ve eksikliklerinera¤men kaç›n›lmaz bir gereklilik olarak belirmifltir. Buradanhareketle, 2001'de elektrik piyasas›yla bafllat›labilecek h›zl›liberalleflme süreci, 2007'de nükleer santrallerin kurulmas›ve iflletilmesine iliflkin kanunla en genifl çerçevesine ulaflm›flt›r.

2001 - Elektrik Piyasas› Kanunu'nda De¤ifliklikler2001 - Do¤algaz Piyasas› Kanunu'nda De¤ifliklikler2003 - Petrol Piyasas› Kanunu2004 - Maden Kanunu'nda De¤ifliklik2005 - LPG Piyasas› Kanunu2005 - Yenilenebilir Enerji Kanunu2007 - Türk Petrol Kanunu2007 - Enerji Verimlili¤i Kanunu2007 - Jeotermal Kanunu2007 - Nükleer Santral Kanunu

Bu kanunlar, enerjinin tedarikinden tüketimine kadar olansüreçleri yak›ndan ilgilendirirken, Türkiye'nin ikili ve bölgesel

indirilmelidir. Buraya yap›lacak s›v›laflt›rma tesisleri iseTürkiye'nin en öncelikli gündemi olmal›d›r. Bu tesislerRusya'dan Hazar'dan, Irak'tan ve ‹ran'dan gelecek boruhatlar›n› anlaml› k›larken Nabucco gibi Türkiye üzerindenOrta Do¤u ve Hazar› Avrupa ile birlefltirecek projeler dahaifllevsel k›l›nabilecektir. Fosil yak›tlar›n artan maliyetinin yan›s›ra, hem çevre, hem de arz güvenli¤i hususlar›nda dahabüyük kayg›lar› do¤urmakta oluflu ise, baflta nükleer veyenilenebilir olmak üzere alternatif enerji kaynaklar›n›nkullan›m›n› teflvik etmektedir. Bu amaçla Türkiye,elefltirilebilecek tüm hususlara karfl›n, yasal mevzuattanbafllayarak önemli reformlara giriflmifltir. Bu reformlar›nkesiflti¤i hususlardan en kriti¤i yeni mevzuat çerçevesindeözel sektörün oynayaca¤› rolün stratejik do¤as›d›r. Bunamukabil kamu sektörünün hem üretim-da¤›t›m, hemdüzenleme, hem de bizatihi devlet kanal›yla jeopolitik çerçeveyiçizme yönündeki stratejik önemi çok büyüktür. Bu ikisininuyumlu çal›flabilme becerisi, Türkiye'nin enerjinin yenijeopoliti¤inin sundu¤u avantajlar› daha arzulan›l›r maliyetlerleyaflamas›n› kolaylaflt›raca¤›ndan son derece önemlidir. Özetle,Türkiye için petrol ve do¤algaz kadar yenilenebilir ve nükleerenerji hem maliyet, hem de güvenlik k›staslar›yla giderekartan bir aciliyet tafl›maktad›r.

Türk Enerji Mevzuat›ndaki De¤ifliklikler ve TeknolojininStratejik Yönü

Türkiye 2001'den itibaren enerji piyasas› ve sektörüyle ilgilih›zl› bir liberalleflme sürecine girmifltir. Bu süreci özetlemedenönce liberalleflmeyi gerekli k›lan hususlara de¤inmek gerekir.Türkiye kamu firmalar›n›n enerji sektöründe hem ulusal hemde uluslararas› alanda beklenen sonuçlara ulaflamamas›,liberallefltirmeyi gerekli k›lan en önemli husustur. Buçerçevede pek çok yetersizlik dikkat çekse de, bunlardan enönemlileri; devlet firmalar›n›n bir flekilde dikey

73

74

ULUSLARARASI GÜVENL‹K

iliflkileri nezdinde de önemli sonuçlara neden olacak yeniteknolojik aç›l›mlar gerektirmektedir. Nitekim Türkiye'ninenerji politikalar›ndan planlad›¤› sonuçlar› almas› 2008-2012aras›nda sa¤layaca¤› enerji tasarrufu giriflimleri ve teknolojikdönüflümü ile de yak›ndan ilgili olacakt›r. Kanuni çerçevedekiboflluk, eksiklik ve çarp›kl›klar elbette giderilmeli, yasalmevzuat sa¤lamlaflt›r›l›rken iyilefltirilmelidir. Bununla beraber,Türkiye'nin enerji at›l›m› yapmas› sadece yasal reformlarlaolacak ifl de¤ildir. ‹yi iflleyen bir özel sektör - kamu yap›s›n›n,teknolojik hamleyle tamamlanmas› icap etmektedir.

Bu çerçevede öncelikli teknolojik faaliyet konular› flu flekildes›ralanabilir

1. Türkiye linyitlerinden elektrik enerjisi üretimi. 2. Ulafl›m araçlar›nda kullan›lacak yak›t pilleri üretimi. 3. Rüzgar enerjisinden elektrik üretimi. 4. Güç üretim tesislerinde kullan›lacak yak›t pilleri üretimi. 5. Hidrojen yakma teknolojilerinin gelifltirilmesi. 6. Günefl enerjisi kullanarak elektrik üretimi. 7. Enerjinin depolanmas›. 8. Hidrolik kaynaklardan elektrik üretimi. 9. Nükleer enerji üretimi.10. Güç sistemleri kontrolü.11. Elektronik cihazlarda kullan›lacak yak›t pilleri üretimi.12. Sanayideki proseslerde enerji tasarrufu sa¤layanteknolojilerin kullan›lmas›.13. Yap›lar›n enerji gereksinimlerinin azalt›lmas› ve ihtiyac›nyenilenebilir kaynaklardan sa¤lanmas›.

Bu aç›l›mlardan yak›t pilleriyle hidrojen bazl› enerji üretiminingelifltirilebilmesi kadar, enerji verimlili¤i ve depolanmas›konular›n›n son derece elzem oldu¤u aç›kt›r. Bunun yan› s›rakömür (linyit), yenilenebilir (rüzgâr-günefl) ve nükleerdekiteknolojik gereksinimlere k›saca de¤inmek gerekir.

Türkiye'nin sahip oldu¤u linyit kayna¤›ndan verimliyararlanabilmesi; “ak›flkan yatakta yakma teknolojilerinin”yayg›nlaflt›r›lmas›, uygun teknolojiyle biyokütle ve yerlilinyitlerin birlikte yak›lmas›, yerli linyitin özelliklerine uygunentegre gazlaflt›rma-kombine çevrim teknolojilerininkullan›lmas› ve yeni kurulacak termik santrallerde kritik üstü(süper kritik, ultra kritik) çevrim teknolojileri yoluyla düflükemisyona ulafl›lmas› il