ulusal antİbakterİyel İlaÇ tÜketİm sÜrveyansi · türkiye’nin İstatistiki bölge birim...

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 I

Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı – 2013

Ankara - 2017

Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı - 2013

Telif Hakkı Sahibi: Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu,

2017

Bu yayın; T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Akılcı İlaç Kullanımı Dairesi

tarafından hazırlanmıştır.

Her türlü yayın hakkı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’na aittir. Kaynak gösterilmeksizin alıntı

yapılamaz. Kısmen dahi olsa alınamaz, çoğaltılamaz, yayımlanamaz. Alıntı yapıldığında kaynak

gösterimi “Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı- 2013, Sağlık Bakanlığı, Yayın No, Ankara

ve Yayın Tarihi” şeklinde olmalıdır.

ISBN: 978-975-590-653-9

Sağlık Bakanlığı Yayın No: 1074

TİTCK Yayın No: 17

ANKARA - 2017

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 ii

EDİTÖR:

Ecz. Mesil AKSOY

YAZARLAR:

Uzm. Dr. Fatma İŞLİ

Uzm. İst. Serap ABAY

Dr. Ecz. Melda KEÇİK

Dr. Dyt. Pınar GÖBEL

YAYIN HAZIRLIK EKİBİ:

Doç. Dr. İ. Mert VURAL

Ecz. Bahar MELİK

Uzm. Ecz. Elif SARIGÖL

Uzm. Dr. Ali Boray BAŞCI

Sağlık Memuru Yasin KINDAP

Ecz. Emre Umut GÜRPINAR

Ecz. Büşra DOĞAN

Dr. Elif Petek TÜRKTAŞ

Sos. Çal. Ela KAHRAMAN ACAR

Hem. Asuman BAYLAN

End. Müh. Esma KADI

KURUM YAYIN KURULU:

Dr. Ali ALKAN

Eray KAPLAN

Sağ. Uzm. Yrd. Oğuzhan KOYUNCU

Selin ERGÜR AYAN

KAPAK TASARIM:

Uzm. Dr. Fatma İŞLİ

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 iii

ÖN SÖZ

Bakterilerin sebep olduğu enfeksiyonların tedavisinde kullanılan antibakteriyellerin doğru

olmayan kullanımı, günümüzde artık çok sık dillendirilen antibakteriyel direnç sorunu olarak

karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu sorunu bu kadar ciddi kılan şey; direncin, günümüzde ve gelecekte

antibakteriyellerin etkinliğini tehdit etmesidir. Etkili antibakteriyeller olmadan enfeksiyonlar ile

mücadelede mağlubiyet kaçınılmaz olacaktır. Bu durum bizi artık çok da uzak olmayan bir gelecekte

kolaylıkla tedavi edilebilecek bir enfeksiyon hastalığının bile direnç nedeniyle ölümcül olabileceği

gerçeğiyle yüz yüze getirmektedir. Antibakteriyel direnç küresel bir sorun olup bu sorunun giderilmesi

de küresel sorumluluk gerektirmektedir. Bu doğrultuda uluslararası normlarda planların hazırlanması

ve içerikteki faaliyetlerin paydaşlarla işbirliği içerisinde hayata geçirilmesi gerekmektedir.

Kurumumuz 2013 yılında akılcı ilaç kullanımına yönelik hali hazırda yürüttüğü ve gelecekte yapılması

planlanan faaliyetleri bir çatı altında toplayarak “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-

2017”yi hazırlamış ve uygulamaya koymuştur. Antibiyotiklerin akılcı kullanımının sağlanmasını bu

plan kapsamında öncelikli başlıklar içerisine almıştır.

Antibakteriyel tüketiminde içinde bulunulan durumu ortaya koymak hedefiyle, “Ulusal

Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyans Raporu - 2013” hazırlanmıştır. Bu rapor, durum tespitinin

yapılması, bu doğrultuda gerekli faaliyetlerin hayata geçirilmesi ve aynı zamanda faaliyetlerin

etkinliğinin ölçülmesinde kullanılabilecek önemli bir araç olacaktır. Dünya Sağlık Örgütü’nün

önerdiği ve veriler arası karşılaştırmayı sağlayan standart bir metodoloji ile yapılan hesaplamalarla

Ülkemizin antibakteriyel tüketim profili çıkarılmış, sonuçlar değerlendirilmiş ve bu rapor hazırlanarak

okuyucusuna sunulmuştur.

Raporun konu ile ilgilenenlere faydalı olması ve bundan sonra yapılacak çalışmalara ışık

tutması temennisiyle hazırlanmasında emeği geçenlere özverili çalışmalarından dolayı teşekkür eder,

başarılı çalışmalarının devamını dilerim.

Dr. Hakkı GÜRSÖZ

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu Başkanı

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 iv

TEŞEKKÜR

Bu raporun hazırlanması ve yayımlanmasına katkılarından dolayı;

Raporda sunulan verilerin sağlanmasındaki katkılarından ötürü Destek Hizmetleri ve Bilgi

Sistemleri Başkan Yardımcısı Eray KAPLAN’a, İlaç Takip Sistemi (İTS) çalışma ekibinden Bilgisayar

Mühendisi Okan KÖYLÜ’ye ve tüm ekip arkadaşlarına,

Akılcı İlaç Kullanımı Dairesi Başkanı Ecz. Mesil AKSOY’a, Akılcı İlaç Kullanımı Dairesi

çalışanları; Uzm. Dr. Fatma İŞLİ’ye, Dr. Ecz. Melda KEÇİK’e, Uzm. İst. Serap ABAY’a, Dr. Dyt.

Pınar GÖBEL’e, Ecz. Bahar MELİK’e, , Uzm. Ecz. Elif SARIGÖL ÇALAMAK’a, Uzm. Dr. Ali

Boray BAŞCI’ya, Sağlık Memuru Yasin KINDAP’a, Ecz. Emre Umut GÜRPINAR’a, Ecz. Büşra

DOĞAN’a, Dr. Elif Petek TÜRKTAŞ’a, Sos. Çal. Ela KAHRAMAN ACAR’a, Hem. Asuman

BAYLAN’a, End. Müh. Esma KADI’ya ve çalışmada emeği geçen herkese teşekkür eder, başarılı

çalışmalarının devamını dileriz.

Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 v

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR………………………………………………………………………………………………………………………………..vi

TABLOLAR DİZİNİ .......................................................................................................................... vii

ŞEKİLLER DİZİNİ ............................................................................................................................ viii

1.YÖNETİCİ ÖZETİ ............................................................................................................................ 1

2. GİRİŞ ........................................................................................................................................... 4

3. GEREÇ VE YÖNTEM...................................................................................................................... 7

3.1 TERMİNOLOJİ ve TANIMLAR ............................................................................................................................................ 10

3.1.1. ATC/DDD Sistemi ......................................................................................................................................................... 10

4. BULGULAR ................................................................................................................................ 16

4.1. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİMİKROBİYAL İLAÇLARIN TÜKETİMİNİN İNCELENMESİ .... 16

4.2. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİBAKTERİYEL İLAÇLARIN (J01) TÜKETİMİNİN İNCELENMESİ ................................................................................................................................................................................. 17

4.2.1. Sistemik Olarak Kullanılan Tetrasiklinlerin (J01A) Tüketimi ................................................................ 19

4.2.2. Sistemik Olarak Kullanılan Amfenikollerin (J01B) Tüketimi ............................................................... 230

4.2.3. Sistemik Olarak Kullanılan Beta-Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C) Tüketimi 261

4.2.4. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta-Laktam Antibakteriyellerin (J01D) Tüketimi ................ 23

4.2.5. Sistemik Olarak Kullanılan Sülfonamidler ve Trimetoprimin (J01E) Tüketimi ......................... 215

4.2.6. Sistemik Olarak Kullanılan Makrolidler, Linkozamidler ve Streptograminlerin (J01F)

Tüketimi .................................................................................................................................................................................... 236

4.2.7. Sistemik Olarak Kullanılan Aminoglikozid Antibakteriyellerin (J01G) Tüketimi ......................... 28

4.2.8. Sistemik Olarak Kullanılan Kinolon Grubu Antibakteriyellerin (J01M) Tüketimi ........................ 30

4.2.9. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel Kombinasyonlarının (J01R) Tüketimi ....................... 31

4.2.10. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Antibakteriyellerin (J01X) Tüketimi .......................................... 31

4.3. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN J01 GRUBU ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİMİNİN 81 İL SEVİYESİNDEKİ DAĞILIMI ........................................................................................................................................................ 33

4.4. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN J01 GRUBU ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİMİNİN BÖLGESEL (NUTS) DAĞILIMI .......................................................................................................................................................................... 36

5.GENEL TESPİTLER ....................................................................................................................... 47

6. KISITLILIKLAR VE ÖNERİLER ....................................................................................................... 53

7. SONUÇ ...................................................................................................................................... 57

8. KAYNAKLAR .............................................................................................................................. 59

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 vi

KISALTMALAR

AAK: Akılcı Antibakteriyel Kullanımı

AOAK: Akılcı Olmayan Antibakteriyel Kullanımı

AB: Avrupa Birliği

AİK: Akılcı İlaç Kullanımı

AOİK: Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı

ATC: “Anatomical Therapeutic Chemical Classification”/Anatomik, Terapötik ve Kimyasal

Sınıflandırma Sistemi

DDD: “Defined Daily Dose” / Tanımlanmış Günlük Doz

DID: “Defined Inhabitant Dose”- Bir günde 1000 kişi başına düşen tanımlanmış günlük doz

DPP: “Defined Daily Dose Per Package”/ Her Bir Paket İçin Tanımlanmış Günlük Doz

DSÖ: Dünya Sağlık Örgütü

DURG: “Drug Utilisation Research Group”/ İlaç Kullanımı Araştırma Grubu

ECDC: “European Centre for Disease Prevention and Control” / Avrupa Hastalık Önleme ve Kontrol

Merkezi

EPhMRA: “European Pharmaceutical Market Research Association” / Avrupa Farmasötik Pazar

Araştırma Birliği

ESAC: “European Surveillance of Antimicrobial Consumption”/ Avrupa Antibiyotik Tüketim

Sürveyansı

INBASQ: “Basic Ingredient Quantity” / Bir Kullanımdaki Birim Miktar

İBBS: İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması

İTS: İlaç Takip Sistemi

NDDD: “Number of packages 1 year” / Bir yılda tüketilen toplam kutunun tanımlanmış günlük dozu

NUTS: “Nomenclature of Territorial Units for Statistics” / İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması

SB: Sağlık Bakanlığı

TİTCK: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu

TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu

İTS: İlaç Takip Sistemi

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 vii

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 1. İlaçların ATC 1 Seviyesinde 14 Ana Grubu

Tablo 2. Türkiye’nin 81 İline Ait Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaç

Tüketiminin DID Verilerinin Dağılımı

Tablo 3. Türkiye’nin İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması Düzey 1-3’te Yer Alan Bölge ve İlleri

Tablo 4. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyellerin ATC 4 Düzeydeki Alt

Gruplarından En Fazla Tüketime Sahip İlk 10 Grubun Tüketiminin İBBS- Düzey 1’e Göre DID

Dağılımları

Tablo 5. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyellerin ATC 5 Düzeydeki Alt

Gruplarından En Fazla Tüketime Sahip İlk 10 İlacın Tüketiminin İBBS- Düzey 1’e Göre DID

Dağılımları

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 viii

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1. Anatomik Terapötik Kimyasal (ATC) Sınıflandırma Sisteminin 5 Ayrı Seviyede Alt Grupları

Şekil 2. Sistemik Olarak Kullanılan Antimikrobiyal İlaçların Tüketiminin DID Dağılımı

Şekil 3. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaçların Tüketiminin ATC 3 Düzeyindeki DID

Dağılımı


Dağılımı

Şekil 5. Sistemik Olarak Kullanılan Tetrasiklin Grubu Antibakteriyellerin (J01A) Tüketiminin ATC 5

Düzeyindeki DID Dağılımı

Şekil 6. Sistemik Olarak Kullanılan Amfenikollerin (J01B) Tüketiminin ATC 5 Düzeyindeki DID

Dağılımı

Şekil 7. Sistemik Olarak Kullanılan Beta- Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C) Tüketiminin

ATC 4 Seviyesindeki DID Dağılımı

Şekil 8. Sistemik Olarak Kullanılan Beta- Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C) Tüketiminin

ATC 5 Düzeyindeki DID Dağılımı

Şekil 9. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta- Laktam Antibakteriyellerin, (J01D) Tüketiminin ATC

4 Seviyesindeki DID Dağılımı

Şekil 10. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta- Laktam Antibakteriyellerin, (J01D) Tüketiminin


Şekil 11. Sistemik Olarak Kullanılan Makrolidler, Linkozamidler ve Streptograminlerin (J01F)

Tüketiminin ATC 4 Düzeyindeki DID Dağılımı



ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 ix

Şekil 13. Sistemik Olarak Kullanılan Aminoglikozid Antibakteriyellerin (J01G) Tüketiminin ATC 4




Şekil 15. Sistemik Olarak Kullanılan Kinolon Grubu Antibakteriyellerin (J01M) Tüketiminin ATC 5


Şekil 16. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Antibakteriyellerin (J01X) Tüketiminin ATC 4




Şekil 18. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaçların Türkiye Genelindeki

Tüketimlerinin İlk 10 ve Son 10 İl Seviyesinde DID Dağılımı

Şekil 19. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaç Tüketiminin 81 İl Düzeyindeki

DID Dağılımlarını Yansıtan Renk Yoğunluğu Haritası

Şekil 20. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaç Tüketiminin İBBS- Düzey 2

Bazında DID Dağılımlarını Yansıtan Harita


Bazında DID Dağılımı


Bazında DID Dağılımlarını Yansıtan Renk Yoğunluğu Haritası



Şekil 24. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaç Tüketiminin Coğrafi Bölgeler


ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2013 x

Şekil 25. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyellerin ATC 4 Düzeydeki Alt


Dağılımları

Şekil 26. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyellerin ATC 5 Düzeydeki Alt

Gruplarından En Fazla Tüketime Sahip İlk 10 Etkin Madde Tüketiminin İBBS- Düzey 1’e Göre DID

Dağılımları

ULUSAL ANTİBAKTERİYEL İLAÇ TÜKETİM SÜRVEYANSI- 2012 1

1.YÖNETİCİ ÖZETİ

Antibakteriyeller, bakterilerin neden olduğu enfeksiyon hastalıklarının tedavisinde kullanılan

ve klinik açıdan büyük önem taşıyan ilaçlardır. Antibakteriyellerin keşfi, insan sağlığı açısından

önemli bir dönüm noktası olmuş ve bu ilaçların kullanılmasını takiben enfeksiyon hastalıklarına bağlı

mortalite ve morbidite oranları dramatik bir biçimde azalmıştır. Ancak antibakteriyellerin kullanımıyla

birlikte, bakterilerin bu ilaçlara karşı direnç kazanmaları da neredeyse eş zamanlı olarak görülmeye

başlanmıştır. Antibakteriyel direncinin önüne geçilmemesi durumunda gelecekte enfeksiyon

hastalıklarının tedavisinde antibakteriyeller tamamen etkisiz hale gelecek ve basit enfeksiyonlar bile

ölümle sonuçlanabilecektir. Özellikle bağışıklık sistemi zayıflamış yoğun bakım hastalarında dirençli

bakterilerin neden olduğu problemler ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. Antibakteriyellerin öneminin

büyüklüğü düşünüldüğünde, antibakteriyellerin etkisini geçersiz kılabilecek olan antibakteriyel

direncinin insanlık için ne denli büyük bir tehdit olduğu çok daha net olarak görülmektedir. Bu

nedenle, küresel bir tehdit halini alan söz konusu problemle mücadele etmenin de önemli olduğu

aşikârdır. Ülkeler, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) önderliğinde akılcı antibakteriyel ilaç

kullanımının sağlanmasına yönelik çeşitli girişimlerde bulunmaktadır. Son yıllarda konu ile ilgili

DSÖ’nün belirlediği çerçevede Ülkemizde de ciddi adımlar atılmaya başlanmıştır. Bu adımlardan biri

olan “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” kapsamında akılcı antibakteriyel ilaç

kullanımının yaygınlaştırılması hedef alınarak bir dizi faaliyet planlanmıştır. Eylem planında yer alan

izleme ve değerlendirme faaliyetlerinden biri de Ülkemizde antibakteriyellerin tüketiminin tespit

edilmesidir. Bu amaçla hazırlanmış olan bu rapor, alana yönelik önemli bilgiler sunmaktadır.

Raporda, Türkiye genelinde ayaktan tedavi olan hastaların antibakteriyel ilaç kullanımı,

DSÖ’nün önerdiği, ulusal ve uluslararası platformlarda veriler arası kıyaslamanın yapılabileceği bir

yöntem olan ATC/DDD (“Anatomical Therapeutic Chemical”- Anatomik, Terapötik ve Kimyasal

sınıflandırma sistemi / “Defined Daily Dose”- Günlük Tanımlanmış Doz) metodolojisi kullanılarak

incelenmiş ve bu ilaçların “alt gruplar, il, bölge” gibi değişkenlere göre ayrıntılı değerlendirmesi

yapılmıştır.

Araştırmadan elde edilen bulgulara göre; 2013 yılında ayaktan tedavi gören hastalar için

Türkiye’de sistemik olarak kullanılan antimikrobiyal tüketim değeri 44,77 DID, bu ilaçların içerisinde


sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaç tüketim değeri ise 40,80 DID olarak hesaplanmıştır. 2013

yılı için il bazında yapılan hesaplamaya göre antibakteriyel ilaç tüketimi en yüksek 51,41 DID ile

Osmaniye ilinde, en düşük ise 18,72 DID ile Hakkâri ilinde tespit edilmiştir. İl bazında yapılan

hesaplamalara göre en yüksek antibakteriyel ilaç tüketimi olan iller sırasıyla Osmaniye, Hatay, Adana,

Mersin ve Uşak iken en düşük tüketimin sırasıyla Hakkâri, Muş, Bitlis, Tunceli ve Ardahan illerinde

olduğu saptanmıştır. Bölgesel düzeyde bakıldığında ise; Türkiye’nin güney ve batı kesiminde yer alan

Akdeniz, İstanbul ve Batı Anadolu bölgelerinde Doğu bölgelerine göre kişi başına daha fazla

antibakteriyel ilaç tüketildiği gözlenmiştir (Akdeniz Bölgesi; 46,79 DID, İstanbul Bölgesi; 43,07 DID,

Batı Anadolu Bölgesi; 43,04 DID). Bölgeler arası inceleme detaylandırıldığında; Adana Alt

Bölgesi’nin 48,48 DID ile en yüksek, buna karşın Van Alt Bölgesi’nin ise 24,91 DID ile en düşük

tüketime sahip alt bölgeler olduğu görülmüştür. Coğrafi bölgeler bazında da Akdeniz Bölgesi 46,79

DID ile en yüksek, Doğu Anadolu Bölgesi 30,20 DID ile en düşük tüketimin olduğu bölgeyi

oluşturmaktadır. Antibakteriyel ilaç gruplarının ATC 3 düzeyindeki tüketim dağılımının detaylarına

bakıldığında; grup içerisinde en fazla tüketimin 18,15 DID ile “beta-laktam antibakteriyeller,

penisilinler (J01C)”de olduğu saptanmıştır. Bunu 12,84 DID ile “diğer beta laktam antibakteriyeller

(J01D)”in, 3,97 DID ile “makrolid ve linkozamidler (J01F)”in, 2,95 DID ile “kinolonlar (J01M)”ın,

1,26 DID ile “tetrasiklinler (J01A)”in ve 1,18 DID ile “diğer antibakteriyeller (J01X)”in takip ettiği

tespit edilmiştir. ATC 4 düzeyindeki tüketimin dağılımına bakıldığında ise en fazla “beta laktamaz

inhibitörü içeren penisilin kombinasyonlarının (15,32 DID)”, “2. kuşak sefalosporinlerin (7,06 DID)”

ve “3. kuşak sefalosporinlerin (4,91 DID)”, “makrolidlerin (3,88 DID)” ve “fluorokinolonların (2,95

DID)” kullanılmakta olduğu saptanmıştır. Sayılan tüm ilaç gruplarının tüketiminde bölgesel farkların

bulunduğu tespit edilmiştir. ATC 5 düzeyindeki tüketimin ayrıntılarına bakıldığında ise “amoksisilin

ve enzim inhibitörü” (14,72 DID), “sefuroksim” (5,07 DID) ve “klaritromisin” (2,79 DID) en fazla

tüketime sahip etkin maddelerdir.

Tüm Türkiye’ye ait 2011 yılı antibakteriyel tüketim verileri, ATC/DDD metodolojisi

kullanılarak elde edilmiş ve ilk defa “Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı- 2011” raporu ile

ortaya konularak ilgililerin bilgisine sunulmuştur. Söz konusu raporun devamı niteliğinde olan “Ulusal

Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı- 2012” ve “Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim

Sürveyansı- 2013” raporları ile söz konusu yıllara ait tüketim verileri hesaplanarak analiz edilmiş ve

verilerin değerlendirilmesi yapılarak ülke tüketim profili elde edilmiştir. Rapora konu olan 2013 yılına

ait raporda edinilen bulgular ve yapılan değerlendirmelere göre bazı antibakteriyellerin daha sık


tüketildiği ve tüketimde geniş spektrumlu olanların çoğunlukta olduğu dikkati çekmiştir. İlaç

tüketiminde, iller ve bölgeler arasında farklılıklar göze çarpmaktadır. Tanıdan bağımsız olarak elde

edilen bu sonuçlar, 2012 yılı verileri ile karşılaştırıldığında, tüketimde azalmanın olduğu dikkati

çekmektedir (2012 yılı; 42,21 DID, 2013 yılı; 40,80 DID). Antibakteriyel tüketim trendinin aşağı

doğru olması sevindirici bir durum olarak addedilmektedir.

Bu raporun, antibakteriyel tüketim profilini ortaya koymasının yanı sıra; akılcı antibakteriyel

kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla alınacak her türlü önlemin belirlenmesinde, faaliyetlerin

etkinliğinin ölçülmesinde ve öncelikli bölgelerin saptanmasında ilgililere yardımcı olacağı

düşünülmektedir.


2. GİRİŞ

Antibakteriyellerin keşfi, enfeksiyonların neden olduğu hastalık ve ölüm sayısında azalma

sağladıkları için, tıp dünyasına damga vuran bir olay olarak nitelendirilmektedir. Ancak kullanıma

başlanması ile birlikte antibakteriyellerin bilinçsizce tüketimi, bakterilerin bu maddelere karşı direnç

geliştirmesine neden olmuştur (1,2). Aşırı ve doğru olmayan antibakteriyel kullanımının sonucunda

gelinen son nokta, bakterilerin geliştirdiği çoklu direnç sorunudur. Bakteriler için direnç, herhangi bir

antibakteriyel varlığına rağmen bakterilerin üreyebilmesi ve enfeksiyon yapabilmesidir. Bunun

sonucunda, ihtiyaç duyulduğunda bu antibakteriyel ilacın etkisiz olması söz konusudur. Bu durum,

yalnızca söz konusu ilaç grubunu uygun olmayan biçimde kullanan kişi açısından değil sonradan

dirençli bakteri ile enfekte olma riski olan herkes için tehlike oluşturmaktadır.

Gelişen dirençle birlikte bu direnci yenmek için yeni antibakteriyellerin kullanılması ve bunu

takiben yeni direnç şekillerinin oluşumu, insanlığın antibakteriyel çağının kapanıp antibakteriyelsiz

dönemin kapılarının aralandığı bir devire doğru hızla gidişine işaret etmektedir (1,2). Dirençli bakteri

ile gelişen enfeksiyon; iyileşme süresinde uzamayı, komplikasyonlarda artışı ve hatta ölüm riskini

beraberinde getirmektedir. Dirençli bir bakteri sonucu enfeksiyon ortaya çıktığında, hastalığın

tedavisinde yaşanan güçlüklerin yanı sıra dirençli bakterilerle bulaş nedeni ile sorunun büyüyerek

devam etmesi kaçınılmaz olacaktır (1,2). Artan antibakteriyel direncinin günümüzde ve gelecekte

antibakteriyellerin etkinliğini tehdit ettiğini ve etkili antibakteriyeller olmadan yoğun bakım, organ

nakli, kanser kemoterapisi, yeni doğan bebeklerin bakımı veya kalça ya da diz protezi ameliyatı gibi

yaygın cerrahi işlemlerin uygulanmasının mümkün olamayacağını hatırlamak ve hatırlatmak

gereklidir. Direnç arttıkça, toplumda enfeksiyon hastalıklarının daha uzun sürmesi, yayılması,

salgınların oluşması ve ölüm riskinin artması söz konusudur.

Antibakteriyel direncinin yüksek olduğu ülkelere seyahatte bulunan yolcuların, dirençli

bakteriler tarafından kolonize ve enfekte olmuş şekilde geri dönerek ülkelerine bunu yayabildiği,

kısacası direncin insandan insana, ülkeden ülkeye ve kıtadan kıtaya geçişinin olduğu gerçeği, sorunun

yalnızca bir insanı veya bir ülkeyi ilgilendirmediğini göstermektedir. Zira dünyanın herhangi bir

yerindeki sorun aslında tüm dünyanın sorunudur. Gitgide daha da karmaşık bir hal alan antibakteriyel

direnç sorunu, aslında tüm dünyayı ilgilendiren küresel bir sağlık problemidir. Konunun çözümü de

yine küresel düzeydeki bir planlama ile olabilecektir. Antibakteriyel direnciyle mücadelede öncelikli


adım; sorumluluğun bilincine varmak ve bu bilincin toplumda yaygınlaşmasına aracılık etmek

olacaktır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), direnç sorunuyla baş etmenin ancak bu grup ilaçların doğru

kullanılması stratejisinin uygulanması ile mümkün olabileceğini ifade etmekte ve direnç gelişimini

durdurmak için tüm dünyayı konuyla ilgili harekete geçmeye ve sorumluluk almaya davet etmektedir

(1-4). Antibakteriyellerin doğru kullanılması, antibakteriyel tedavinin gerektiği durumlarda, hastanın

bireysel özellikleri göz önünde bulundurularak doğru antibakteriyel ile uygun süre ve dozda

kullanılmasını kapsar. Tanı açısından gerekli değerlendirme yapılmadan ve enfeksiyon olmaksızın

antibakteriyel kullanımı, seçilen antibakteriyelin yanlış, dozunun yetersiz veya aşırı olması, doz

aralıklarının uygunsuz olması gibi durumlarda antibakteriyeller uygun şekilde kullanılmamış olur.

Antibakteriyel kullanımının gerekliliği, öncelikle doğru olarak değerlendirilmeli ve ardından bunların

doğru olarak kullanımı sağlanmalıdır.

Bu bakış açısıyla, uluslararası standartlarda ulusal bazı planların hazırlanması ve bu planların

ilgili paydaşların katılımı ile hayata geçirilmesi gerekmektedir (1-6). Akılcı antibakteriyel kullanımına

yönelik faaliyetler, antibakteriyel direncinin gelişmesi ve yayılması üzerine etki oluşturabilecek kişileri

hedeflemektedir (1-4). Akılcı ilaç kullanımında hekim, eczacı, diğer sağlık personelleri, ilaç sektörü,

halk (hasta, hasta yakını vb.), meslek örgütleri, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler/eğitim kurumları,

medya ve düzenleyici otorite sorumluluk sahibi taraflardır (1,2,5,6). Söz konusu paydaşlara,

antibakteriyel kullanımında da sorumluluk düşmektedir. Belirtilen bu tarafların ortak çabasıyla ve

işbirliği ile antibakteriyel direncine karşı daha etkin mücadele edilebilir (1,2,4-6). Türkiye Cumhuriyeti

Sağlık Bakanlığı, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu söz konusu paydaşları içine alarak

koordinasyon ve işbirliğini sağlamak, taraflarda AİK ile ilgili farkındalık, bilgi ve bilinç düzeylerini

artırmak ve akılcı ilaç kullanımı (AİK) ilkeleri doğrultusunda davranış değişikliği oluşturmak

amacıyla “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017”yi hazırlamış ve uygulamaya

koymuştur. Bu plan kapsamında bir dizi düzenleyici faaliyet planlanlanarak “antibakteriyellerin akılcı

kullanımını” öncelikli başlıklardan biri olarak belirlenmiştir. Ülke çapında antibakteriyel tüketim

verilerinin analiz edilmesi de bu plan çerçevesinde yapılması planlanan bir faaliyettir. (5,6).

Verilerin doğru bir şekilde yorumlanması için bazı değerlerle karşılaştırılması gerekmektedir.

Gerekli olan faaliyetlerin planlanması ve devamında faaliyetlerin etkinliğinin ölçülmesi için öncelikle


antibakteriyel tüketiminde mevcut durumun ortaya konulmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Bu sebeple

rapora konu olan araştırma ile Türkiye’nin antibakteriyel tüketimi verileri elde edilmeye çalışılmıştır.

Antibakteriyel ilaç kullanımı dinamik bir süreç olup güncel veriler ışığında söz konusu

devamlılık hakkında bilgi sahibi olunmasına ihtiyaç vardır. Bu verilerin elde edilmesinde kullanılan

teknik ise DSÖ’nün geliştirdiği, kullanımını önerdiği ve tüm dünyaca kabul gören ATC/DDD

metodolojisidir (“Anatomical Therapeutic Chemical”- Anatomik, Terapötik ve Kimyasal sınıflandırma

sistemi / “Defined Daily Dose”- Günlük Tanımlanmış Doz) (3,7). Bu metodoloji ile ilaçlara ait doz,

dozaj formu, kullanım süresi gibi farklılıklar dışlanarak, belirlenen zaman aralığında 1000 kişi başına

düşen tanımlanmış günlük doz hesaplanabilmekte, ayrıca ülkeler ve bölgeler arası kıyaslamalar

yapılabilmektedir (3,7).

Bu raporda, Türkiye genelinde ayaktan tedavi alan hastaların antibakteriyel ilaç kullanımının

ATC/DDD metodolojisine göre incelenmesi ve bu ilaçların “antibakteriyel alt gruplar, il ve bölgesel

değişim” gibi değişkenlere göre ayrıntılı değerlendirilmesi amaçlanmıştır.


3. GEREÇ VE YÖNTEM

DSÖ’nün kullanımını önerdiği ATC/DDD metodolojisi ile antimikrobiyal ilaçların tüketim

verisinin elde edilebilmesi amacıyla, Belçika Antwerp Üniversitesi Medikal Mikrobiyoloji

Laboratuvarı tarafından ilgililere yönelik üç ayrı çalıştay düzenlenmiştir. Bu çalıştaylardan ilki 20-21

Aralık 2011 tarihlerinde Antwerp-Belçika’da, ikincisi 3-6 Eylül 2012 tarihlerinde Utrecht-Hollanda’da

ve üçüncüsü 28 Şubat-1 Mart 2013 tarihlerinde Antwerp-Belçika’da gerçekleştirilmiştir.

“Dünya Sağlık Örgütü Antimikrobiyal Tüketim Ağı” adı altında, Avrupa’da yer alan ancak

Avrupa Birliği (AB) üyesi olmayan ülkelerdeki antimikrobiyal ilaç tüketiminin tespiti için gözlem ağı

oluşturulması amacıyla yedisi Sovyetler Birliği’nden ayrılarak bağımsız olan dokuz ülkenin

(Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Gürcistan, Kırgızistan, Moldova, Tacikistan, Ukrayna ve

Özbekistan), altı Güney ve Doğu Avrupa ülkesinin (Arnavutluk, Bosna Hersek, Makedonya, Karadağ,

Sırbistan ve Türkiye) ve Kosova ile Hırvatistan’ın katılımlarıyla antimikrobiyal ilaç kullanımında

uygun metodoloji ile veri toplanması ve analizine yönelik çalışmalara başlanmıştır. Katılımcı tüm

ülkeler, antimikrobiyal ürünlerin detaylı bilgilerinin de (yitilik/ birim miktar, kutu veya ambalajdaki

miktar, farmasötik form ve uygulama yolu) yer aldığı ayrıntılı bir “ulusal antimikrobiyal ilaç kayıt ve

kullanım veri tabanı” oluşturmuştur.

Çalıştaylardan elde edilen bilgiler ışığında, Ülkemizde her bir tıbbi ürün; DSÖ’nün standardize

ettiği ve uluslararası düzeyde kabul edilmiş, ilaçları ana terapötik kullanımına göre sınıflandıran ATC

kodlama sistemine göre sınıflandırılmıştır. Daha sonra her bir ürün için, DSÖ’nün erişkinlerde esas

endikasyonunda kullanılan uluslararası olarak üzerinde mutabık kalınarak belirlediği, “idame günlük

dozun ortalaması” şeklindeki birim ölçümünü tanımlayan günlük doz (DDD) belirlenmiştir.

Rapora konu olan araştırmada, 2013 yılında ayaktan tedavi alan hastaların Türkiye’ye ait

sistemik olarak kullanılan antimikrobiyal ilaç depodan eczaneye satış verileri, İlaç Takip Sistemi’nden

(İTS) sağlanarak kullanılmıştır. Yatan hastaların verileri rapora dâhil edilmemiştir. İTS, dünyada ilk

defa Türkiye’de başarıyla uygulanan ve benzeri olmayan yenilikçi bir sistemdir. İTS Türkiye’de

ilaçların her bir biriminin izlenmesi için kurulan bir altyapıyı tanımlamaktadır. İTS hastaların ilaca

güvenle erişiminin sağlanması için her ilacın konumunu takip etmek üzerine tasarlanmıştır. Piyasadaki

tüm ilaçların, üretiminden tüketimine tüm aşamaları karekod sistemi aracılığıyla izlenir. Bu şekilde

sahte, kaçak ve her türlü yasadışı ilaç satışı engellenebilir, stok durumları izlenebildiğinden ilaçlar


gerektiğinde kolaylıkla piyasadan toplanabilir. İTS, ilaca güvenle erişimin sağlanmasını ve dolayısıyla

akılcı ilaç kullanımının desteklenmesini ve halk sağlığının korunmasını hedeflenmektedir. Bu veri

tabanının sunduğu bilgi, üreticiden hastaya gelene kadar her aşamanın biliniyor olduğu, gerçek

zamanlı bir veri tabanı olup ilaç satışı gibi dinamik bir sürece ait bilginin sunumunda oldukça etkindir.

Eczaneden hastaya satışın olmadığı hiçbir kayıt, tüketim basamağında bulunmayacak ve daha doğru

bir veri elde edilecektir. Böylece bu sistemin etkili kullanılması koşuluyla, daha doğru tüketim verileri

elde edilecek ve sonuçlar netlikle ortaya konulabilecektir.

İl ve ülke nüfuslarına ait bilgiler Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TUİK) 2013 yılına ait

yayımladığı verilerden alınmıştır. Ayrıca Türkiye’de geçici koruma kapsamında bulunan mülteci sayısı

İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi Genel Müdürlüğü verileri alınarak hesaplamaya katılmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü Antimikrobiyal Tüketim Ağı veri tabanı; “sistemik kullanılan

antibakteriyelleri (ATC alt grubu J01)”, “antimikotikleri (J02)”, “antifungalleri (D01BA)”, “sistemik

kullanılan antiviralleri (J05)”, “anti-influenza ilacı olarak amantadini (NO4BB01)”, “tüberküloz

tedavisi için kullanılan antibakteriyelleri (JO4AB ve J04AM)”, “oral ve rektal nitroimidazol türevlerini

(P01AB)” ve “intestinal anti-enfektif olarak kullanılan antibakteriyelleri (A07AA)” içermektedir.

Vajinal ve topikal kullanılan antimikrobiyal ilaçlar, veri toplamada kapsam dışı bırakılmıştır. Bu veri

tabanı doğrultusunda belirtilen ilaçlar ile ilgili genel değerlendirmelere, raporun bulguları içerisindeki

ilk bölümde (A= Türkiye’de Sistemik Olarak Kullanılan Antimikrobiyal İlaçların Tüketiminin

İncelenmesi) yer verilmiştir. Bulguların diğer bölümlerinde ise J01 grubu antibakteriyel ilaçlara ait

verilere ayrıntılarıyla yer verilmiştir.

Raporda antimikrobiyal ilaç kullanımı, 4 ana başlık altında aşağıdaki şekilde ele alınmıştır.

A- Sistemik Olarak Kullanılan Antimikrobiyal İlaçların Tüketiminin İncelenmesi

Ayaktan tedavi alan hastaların antibakteriyel ilaç kullanımının, tüm antimikrobiyal ilaçlar

(antibakteriyel ilaçlara ilaveten antimikotik, antiviral, antifungal, antiprotozoal ilaçlar vb. dâhil)

içerisindeki yeri, “genel antimikrobiyal ilaç tüketimi” başlığı altında incelenmiştir:


B-Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaçların (J01) Tüketiminin İncelenmesi

Sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaçlar, bu bölümde 10 ayrı alt başlık halinde (B1-10)

incelenmiştir:

B1-Sistemik Olarak Kullanılan Tetrasiklinlerin (J01A) Tüketimi

B2-Sistemik Olarak Kullanılan Amfenikollerin (J01B) Tüketimi

B3-Sistemik Olarak Kullanılan Beta-Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C)

Tüketimi

B4-Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta-Laktam Antibakteriyellerin (J01D) Tüketimi

B5-Sistemik Olarak Kullanılan Sülfonamidler ve Trimetoprimin (J01E) Tüketimi

B6-Sistemik Olarak Kullanılan Makrolidler, Linkozamidler ve Streptograminlerin

(J01F) Tüketimi

B7-Sistemik Olarak Kullanılan Aminoglikozid Antibakteriyellerin (J01G) Tüketimi

B8-Sistemik Olarak Kullanılan Kinolon Grubu Antibakteriyellerin (J01M) Tüketimi

B9-Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel Kombinasyonlarının (J01R) Tüketimi

B10-Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Antibakteriyellerin (J01X) Tüketimi

C-Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu) Tüketiminin 81 İl Seviyesindeki

Dağılımı

J01 grubu sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaçların 81 il özelinde tüketimlerinin illere

göre dağılımı incelenmiştir.

D-Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu) Tüketiminin Bölgesel (NUTS)

Dağılımı

J01 grubu sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaçların tüketiminin istatistikî bölgeler

düzeyinde dağılımı incelenmiştir.


3.1 TERMİNOLOJİ VE TANIMLAR

3.1.1. ATC/DDD SİSTEMİ

ATC/DDD Sistemi DSÖ tarafından desteklenen, yönetilen ve geliştirilen ilaç sınıflandırma

sistemidir (3,7). İlaç kullanımına yönelik araştırmalarda, uluslararası uygulanabilir yöntemlerin

geliştirilmesiyle görevlendirilen “İlaç Kullanımı Araştırma Grubu’nun (Drug Utilisation Research

Group, DURG)” çalışmaları sonucunda alt yapısı oluşturulmuştur. Daha sonra Norveçli araştırmacılar,

Avrupa Farmasötik Pazar Araştırma Birliği (European Pharmaceutical Market Research Association,

EPhMRA) sınıflandırma sistemini modifiye ederek Anatomik, Terapötik ve Kimyasal sınıflandırma

sistemi (Anatomical Therapeutic Chemical, ATC) olarak bilinen bu sistemi geliştirmişlerdir (7).

Norveç İlaç Komitesi (Nordic Council on Medicines), ATC/DDD sistemini geliştirmek üzere

ileri çalışmalarda bulunmuştur. Bu doğrultuda Norveç ilaç istatistiklerini ATC/DDD metodolojisini

kullanarak ilk kez 1976 yılında yayımlamıştır. 1981′de DSÖ Avrupa Bölge Ofisi, ATC/DDD

sisteminin uluslararası ilaç kullanımı çalışmalarında kullanılmasını önermiştir. Buna bağlı olarak, bu

yöntemin daha yaygın kullanılmasını sağlamak üzere koordinasyondan sorumlu merkezi bir yapıya

gereksinim duyularak bu gereksinimi karşılamak üzere 1982′de merkezi Oslo’da bulunan DSÖ İlaç

İstatistik Metodolojisi İşbirliği Merkezi kurulmuştur. İlaç kullanımı araştırmalarında ATC/DDD’nin

kullanımı, dünya genelinde giderek yaygınlaşmaktadır (7).


Anatomik Terapötik Kimyasal (ATC-“Anatomical Therapeutic Chemical”) sınıflandırma

sisteminde, ilaçlar etkili oldukları organ veya sistemleri ile kimyasal, farmakolojik ve terapötik

özelliklerine göre farklı gruplara ayrılırlar.

Şekil 1. Anatomik Terapötik Kimyasal (ATC) Sınıflandırma Sisteminin 5 Ayrı Seviyede Alt Grupları

ATC 1 • 1. Seviye, Anatomik Ana Grup

ATC 2 • 2. Seviye, Terapötik Alt Grup

ATC 3 • 3. Seviye, Farmakolojik Alt Grup

ATC 4 • 4. Seviye, Kimyasal Alt Grup

ATC 5 • 5. Seviye, Kimyasal Madde


Tablo 1. İlaçların ATC 1 Seviyesinde 14 Ana Grubu

ATC SINIFLANDIRMA SİSTEMİ ANA GRUPLARI (ATC 1)

A- Sindirim Sistemi ve Metabolizma

B- Kan ve Kan Oluşturan Organlar

C- Kardiyovasküler Sistem

D- Dermatolojikler

G- Genitoüriner Sistem ve Seks Hormonları

H- Sistemik Hormonal Preparatlar, Seks Hormonları ve İnsülin hariç

J- Sistemik Kullanılan Antienfektifler

L- Antineoplastik ve İmmunomodülatör Ajanlar

M- Kas-İskelet Sistemi

N- Sinir Sistemi

P- Antiparazitik Ürünler, İnsektisitler, Repellantlar

R- Solunum Sistemi

S- Duyu Organları

V- Diğer


• Tanımlanmış Günlük Doz (DDD –“Defined Daily Dose”): ATC sisteminde yer alan bir ilacın ana

endikasyonu için yetişkinlerde kullanıldığı varsayılan günlük ortalama idame dozudur. DSÖ tarafından

belirlenmiş ilaç tüketimine yönelik istatistiksel bir ölçümdür ve farklı ilaçlar veya farklı sağlık

çevrelerindeki ilaç kullanımının karşılaştırılmasının standardize edilmesi için kullanılır. DDD;

1. Ana endikasyon

2. İdame dozu

3. Uygulama formuna dayanır.

DDD sadece ATC kodu tanımlanmış ilaçlara atanabilir.

DDD bir ölçüm birimidir ve önerilen ya da reçeteye yazılan günlük dozu yansıtması

gerekmez. Hastalar veya hasta grupları için gereken dozlar, çoğu zaman DDD’den farklıdır

ve bireysel özelliklere (yaş, vücut ağırlığı gibi) ve farmakokinetik özelliklere göre değişir.

DDD hesaplanırken, yetişkinin ortalama 70 kg ağırlığında olduğu kabul edilir.

Bazı istisnai durumlar haricinde pediatrik ilaçlarda DDD hesaplaması yapılmamıştır.

DDD topikal uygulanan preparatlar, bağışık serumlar, aşılar, antineoplastik ilaçlar, alerjen

ekstreleri, genel ve lokal anestezikler ve kontrast maddeler için düzenlenmemiştir.

DDD birimi olarak verilen ilaç tüketimi, sadece gerçekte kullanılan ilaç miktarının kaba bir

tahminini verir ve kullanılan gerçek ilaç miktarını yansıtmaz.

DDD, fiyat ve formülasyondan bağımsız sabit bir ölçüm birimi olup araştırmacılara ilaç

tüketim eğilimlerinin belirlenmesi ve popülasyonlar arasında karşılaştırma yapılması

imkânı sunar.

DDD miktarı = [“Kutu sayısı” x “Kutudaki tablet sayısı” x “Gram olarak tablet ağırlığı”] /

“Antibiyotiğin gram olarak DDD değeri”.

Araştırmada hesaplanmış olan “her bir paket için tanımlanmış günlük doz” (DPP-

“defined daily dose per package”) ise; (Paket içeriği / DDD) formülüyle hesaplanabilir.


Örnek: 1 gr Ampisilin etkin madde içeren ve her bir paketinde 16 tablet bulunan X ilacının DID

(“Defined Inhabitant Dose”- Bir günde 1000 kişi başına düşen tanımlanmış günlük doz) değerinin

belirlenmesi;

Her bir tabletteki etkin madde miktarı - yitilik (“strength”) = 1 gram;

Bir kutudaki tablet sayısı – paketin boyutu (“pack size”) = 16 tablet;

İlaç için ölçek miktarı (“inbasQ”) = 1 tablet olarak düşünülür.

Yukarıdaki verilen tüm bu bilgilerle paket içeriği aşağıdaki formülle kolaylıkla

hesaplanabilir;

Paket içeriği (“packet content”) = [İlacın paket boyutu (“pack size”) × yitilik] / Bir

kullanımdaki birim miktar (inbasQ)

Paket içeriği = [16 × 1] / 1 = 16

DSÖ’nün ampisilinin oral formu için belirlediği tanımlanmış günlük doz değeri (DDD) = 2

gram’dır. Buna göre her “paketteki tanımlanmış güzlük doz” (“defined daily dose per

package” - DPP) aşağıdaki formülle bulunur;

DPP = Paket içeriği / DDD

DPP = 16/2 = 8 değeri bulunur.

Tüketilen tüm kutular (N)* için paketteki günlük dozun hesaplanması NDDD = N × DPP

(*N; Bir yılda her bir antibiyotik için tüketilen kutu sayısı).

İTS’ten alınan bilgiye göre ‘1 gr 16 tablet’ X ilacının 2013 yılına ait yıllık tüketim kutu

adedi = 128.645 olsun.

Örnekte tüketilen tüm kutular için paketteki günlük dozun hesaplanması

(NDDD) = 8 × 128.645 = 1.029.160 olur.


Buradan bir günde 1000 kişiye düşen tanımlanmış günlük dozu (DID) aşağıdaki gibi

kolaylıkla bulunabilir;

DID = (NDDD × 1000) / (Toplam Nüfus × 365)

DID = (1.029.160 × 1000) / (78.060.187 * × 365) = 0,036 değeri bulunur.

*31 Aralık 2013 tarihi itibariyle Türkiye nüfusu 76.667.864 kişidir (8). Ancak hesaplamada

Türkiye’ye gelen mültecilerin sayıları da dikkate alınarak toplam nüfus 78.060.187 olarak

değerlendirilmiştir.

Bu değer;

Bu ilacın 2013 yılı içinde ortalama bir günde 1000 kişiye düşen tanımlanmış günlük

dozunu ifade eder.

Rapora konu olan DID değerleri, virgülden sonraki ilk iki basamak dikkate alınarak

sunulmuştur.


4. BULGULAR

4.1. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİMİKROBİYAL İLAÇLARIN

TÜKETİMİNİN İNCELENMESİ

“Genel antimikrobiyal ilaç tüketimi” araştırması, ayaktan tedavi alan hastaların antibakteriyel

ilaç tüketiminin, incelenen antimikrobiyal ilaçlar (antibakteriyellere ek olarak antimikotik, antiviral,

antifungal, antiprotozoal vb. ilaçlar) içerisindeki yerini tespit etmeye yönelik olarak yapılmıştır.

Türkiye’de 2013 yılında sistemik olarak tüketilen antimikrobiyal ilaçların toplam tüketim

değeri 44,77 DID olarak hesaplanmıştır. Bu ilaçlar içerisinde en fazla tüketimi sistemik olarak

kullanılan antibakteriyel ilaç grubu ilaçların (J01) (40,80 DID) oluşturduğu tespit edilmiştir. Diğer

antimikrobiyal ilaçların tüketimine ilişkin dağılımın ise 1,19 DID ile antifungaller (D01BA), 1,05 DID

ile antiprotozoal olarak kullanılan oral ve rektal nitroimidazoller (P01AB), 0,81 DID ile sistemik

antimikotikler (J02), 0,56 DID ile sistemik antiviraller (J05), 0,13 DID ile intestinal antienfektif olarak

kullanılan antibiyotikler (A07AA), 0,11 DID ile tüberküloz tedavisinde kullanılan antibiyotikler

(J04AB) ve adamantan türevleri (N04BB) şeklinde olduğu görülmüştür (Şekil 2).

Şekil 2. Sistemik Olarak Kullanılan Antimikrobiyal İlaçların Tüketiminin DID Dağılımı


4.2. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİBAKTERİYEL İLAÇLARIN (J01)

TÜKETİMİNİN İNCELENMESİ

2013 yılı için sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaç grubunun (J01) DID değeri 40,80

olarak bulunmuştur. J01 grubunda yer alan antibakteriyel ilaçların toplamda 40,80 DID olan tüketim

değerinin ATC 3 düzeyindeki dağılımının ayrıntısına bakıldığında; bu grup içerisinde en fazla tüketim

değerini 18,15 DID ile “beta-laktam antibakteriyeller, penisilinlerin (J01C)” oluşturduğu saptanmıştır

(Şekil 3). 12,84 DID ile “diğer beta laktam antibakteriyellerin (J01D)”, 3,97 DID ile “makrolid,

linkozamid ve streptograminlerin (J01F)”, 2,95 DID ile “kinolon antibakteriyellerin (J01M)”, 1,26

DID ile “tetrasiklinlerin (J01A)” 1,18 DID ile “diğer antibakteriyellerin (J01X)” tüketimde yer

aldıkları saptanmıştır (Şekil 3). Bu sıralamanın çok daha düşük DID değerleri ile sırasıyla

“sülfonamidler ve trimetoprim (J01E)”, “aminoglikozid antibakteriyeller (J01G)” ve “amfenikoller

(J01B)” tarafından takip edildiği görülmüştür (Şekil 3).


Dağılımı

18,15

12,84

3,97

2,95

1,26 1,18 0,37 0,08 0,00

Toplam Tüketim (J01): 40,80

J01C: Beta Laktam Antibakteriyeller, Penisilinler

J01D: Diğer Beta Laktam Antibakteriyeller

J01F: Makrolidler, Linkozamidler ve Streptograminler

J01M: Kinolon Antibakteriyeller

J01A: Tetrasiklinler

J01X: Diğer Antibakteriyeller

J01E: Sülfonamidler ve Trimetoprim

J01G: Aminoglikozid Antibakteriyeller

J01B: Amfenikoller


J01 grubunda yer alan antibakteriyel ilaçların ATC 4 düzeyindeki tüketim dağılımı ayrıntısına

bakıldığında ise; bu grup içerisinde en fazla tüketim değerini sırasıyla, 15,32 DID ile “beta-laktamaz

inhibitörü içeren penisilin kombinasyonlarının (J01CR)”, 7,06 DID ile “2. kuşak sefalosporinlerin

(J01DC)”, 4,91 DID ile “3. kuşak sefalosporinlerin (J01DD)”, 3,88 DID ile “makrolidlerin (J01FA)”,

2,95 DID ile “fluorokinolonların (J01MA)” oluşturduğu saptanmıştır (Şekil 4). Bu ilaçları giderek

azalan DID değerleriyle; “geniş spektrumlu penisilinler (J01CA)”, “tetrasiklinler (J01AA)”, “1. kuşak

sefalosporinler (J01DB)”, “nitrofuran türevleri (J01XE)” ve “diğer antibakteriyeller (J01XX)” takip

etmektedir (Şekil 4).


Dağılımı


J01 grubu antibakteriyel ilaçların kendi içerisinde alt gruplarına göre dağılımları ise alt

başlıklar halinde incelenmiştir.

4.2.1. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN TETRASİKLİNLERIN (J01A) TÜKETİMİ

“Tetrasiklinlerin (J01A)” ATC 3 düzeyindeki DID tüketim değerinin 1,26 olduğu saptanmıştır.

Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı incelendiğinde ise; söz konusu DID değerini, tek alt grup

olan tetrasiklinlerin ( J01AA) oluşturduğu görülmüştür.

Bu grupta yer alan ilaçlar içerisinde ATC 5 seviyesinde ise en fazla tüketilenin 1,15 DID ile

doksisiklin (J01AA02) olduğu tespit edilmiştir. Bunu, azalan DID değerleri ile sırasıyla tetrasiklin

(J01AA07) ve tigesiklin (J01AA12) izlemektedir (Şekil 5).

Şekil 5. Sistemik Olarak Kullanılan Tetrasiklin Grubu Antibakteriyellerin (J01A) Tüketiminin ATC 5


1,15

0,11

0,00

Toplam Tüketim (J01A): 1,26

J01AA02: Doksisiklin

J01AA07: Tetrasiklin

J01AA12: Tigesiklin


4.2.2. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN AMFENİKOLLERIN (J01B) TÜKETİMİ

“Amfenikollerin (J01B)” ATC 3 düzeyindeki DID tüketim değerinin oldukça düşük olduğu

saptanmıştır. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı incelendiğinde ise; söz konusu DID değerini

tek alt grup olan amfenikollerin (J01BA) oluşturduğu görülmüştür.

ATC 5 seviyesinde en fazla tüketilen ilacın tiamfenikol (J01BA02) olduğu ve bunu

kloramfenikolün (J01BA01) izlediği tespit edilmiştir (Şekil 6).

Şekil 6. Sistemik Olarak Kullanılan Amfenikollerin (J01B) Tüketiminin ATC 5 Düzeyindeki DID

Dağılımı

0,00

0,00

Toplam Tüketim (J01B): 0,00

J01BA02: Tiamfenikol

J01BA01: Kloramfenikol


4.2.3. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN BETA-LAKTAM ANTİBAKTERİYELLER,

PENİSİLİNLERİN (J01C) TÜKETİMİ

“Beta-laktam antibakteriyeller, penisilinler (J01C)”in ATC 3 düzeyindeki DID tüketim

değerinin 18,15 olduğu tespit edilmiştir. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki DID dağılımının ayrıntıları

incelendiğinde ise, en fazla tüketimi 15,32 DID ile “beta laktamaz inhibitörünü içeren penisilin

kombinasyonları (J01CR)”nın oluşturduğu görülmüştür. Diğer ilaç grupları dağılımının ise 2,57 DID

ile “geniş spektrumlu penisilinler (J01CA)”, 0,25 DID ile “beta laktamaza duyarlı penisilinler

(J01CE)” şeklinde olduğu tespit edilmiştir. Oldukça düşük bir DID ile “beta laktamaz inhibitörlerinin

(J01CG)” son sırayı aldığı görülmüştür (Şekil 7).

Şekil 7. Sistemik Olarak Kullanılan Beta-Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C) Tüketiminin

ATC 4 Seviyesindeki DID Dağılımı

15,32

2,57

0,25 0,00

Toplam Tüketim (J01C): 18,15

J01CR: Penisilin Kombinasyonları, Beta Laktamazİnhibitörü

J01CA: Geniş Spektrumlu Penisilinler

J01CE: Beta Laktamaza Duyarlı Penisilinler

J01CG: Beta Laktamaz İnhibitörleri


ATC 5 seviyesinde J01C grubu antibakteriyeller içinde amoksisilin ve enzim inhibitörünün

(J01CR02) 14,72 DID değeri en fazla tüketilen ilaç olarak ilk sırada yer aldığı görülmüştür (Şekil 8).

Bunu takip eden amoksisilinin (J01CA04) ise 2,18 DID ile en yüksek tüketime sahip ikinci ilaç olduğu

tespit edilmiştir (Şekil 8). Sultamisilin (J01CR04), ampisilin kombinasyonları (J01CA51) ve diğer

ilaçlar ise azalan DID değerleri ile sıralamada yerlerini almaktadır (Şekil 8).

Şekil 8. Sistemik Olarak Kullanılan Beta-Laktam Antibakteriyeller, Penisilinlerin (J01C) Tüketiminin


14,72

2,18

0,51

0,21

0,19 0,17 0,09 0,04 0,02 0,01 0,01 0,00

0,00

Toplam Tüketim (J01C): 18,15

J01CR02: Amoksisilin ve Enzim İnhibitörü

J01CA04: Amoksisilin

J01CR04: Sultamisilin

J01CA51: Ampisilin Kombinasyonları

J01CE10: Benzatin Fenoksimetilpenisilin

J01CA01: Ampisilin

J01CR01: Ampisilin ve Enzim İnhibitörü

J01CE02: Fenoksimetilpenisilin

J01CE30: Kombinasyonlar

J01CA06: Bakampisilin

J01CE08: Benzatin Benzil Penisilin

J01CR05: Piperasilin ve Enzim İnhibitörü

J01CE01: Benzil Penisilin

J01CG01: Sulbaktam


4.2.4 SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN DİĞER BETA-LAKTAM

ANTİBAKTERİYELLERİN (J01D) TÜKETİMİ

2013 yılında Türkiye’de genel antibakteriyel tüketimi içerisinde “diğer beta-laktam

antibakteriyeller”in ATC 3 düzeyindeki DID tüketim değerinin 12,84 olduğu saptanmıştır. Bu grup

içerisinde sırasıyla 2. kuşak, 3. kuşak ve 1. kuşak sefalosporinlerin; 7,06 DID, 4,91 DID ve 0,87 DID

değerleri ile en fazla tüketime sahip ilk üç antibakteriyel ilaç oldukları tespit edilmiştir (Şekil 9).

Bunları daha düşük DID’ler ile “karbapenemler (J01DH)” ve “4. kuşak sefalosporinlerin (J01DE)”

takip ettiği görülmüştür (Şekil 9).

Şekil 9. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta-Laktam Antibakteriyellerin (J01D) Tüketiminin ATC

4 Seviyesindeki DID Dağılımı

7,06 4,91

0,87

0,01 0,00

Toplam Tüketim (J01D): 12,84

J01DC: 2. Kuşak Sefalosporinler

J01DD: 3. Kuşak Sefalosporinler

J01DB: 1. Kuşak Sefalosporinler

J01DH: Karbapenemler

J01DE: 4. Kuşak Sefalosporinler


ATC 5 düzeyinde diğer beta-laktam antibakteriyeller içinde en fazla tüketime sahip olan ilaç

etkin maddesi sefuroksim (J01DC02) olup DID’si 5,07’dir (Şekil 10). Tüketim sıralamasında sefdinir

(J01DD15; 2,09 DID), sefprozil (J01DC10; 1,07 DID), sefiksim (J01DD08; 1,06 DID) ve sefaklor

(J01DC04; 0,91 DID) sefuroksimi takip etmektedir (Şekil 10). Grubun diğer etkin maddeleri de azalan

DID değerleri ile tüketim grafiğindeki yerlerini almaktadır (Şekil 10).

Şekil 10. Sistemik Olarak Kullanılan Diğer Beta-Laktam Antibakteriyellerin (J01D) Tüketiminin ATC

5 Düzeyindeki DID Dağılımı

5,07

2,09 1,07

1,06

0,91

0,85

0,71

0,46 0,23

0,22

0,16

0,01

0,00

0,00 0,00

0,00

Toplam Tüketim (J01D): 12,84

J01DC02: Sefuroksim

J01DD15: Sefdinir

J01DC10: Sefprozil

J01DD08: Sefiksim

J01DC04: Sefaklor

J01DD13: Sefpodoksim

J01DB01: Sefaleksin

J01DD16: Sefditoren

J01DD14: Seftibuten

J01DD04: Seftiakson

J01DB04: Sefazolin

J01DH02: Meropenem

J01DD62: Sefoperazon Kombinasyonları

J01DH03: Ertapenem

J01DD01: Sefotaksim

J01DD02: Seftazidim

J01DH51: İmipenem ve Enzim İnhibitörü

J01DD07: Seftizoksim

J01DE01: Sefepim

J01DD12: Sefoperazon


4.2.5 SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN SÜLFONAMİDLER VE TRİMETOPRİMİN

(J01E) TÜKETİMİ

“Sülfonamidler ve Trimetoprim (J01E)” antibakteriyel grubunun, ATC 3 düzeyindeki DID

tüketim değerinin 0,37 olduğu saptanmıştır. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı

incelendiğinde ise; söz konusu DID değerinin Ülkemizde bulunan tek alt grup olan “sülfonamid ve

trimetoprim kombinasyonları (J01EE)” tarafından oluşturulduğu görülmüştür.

ATC 5 düzeyindeki incelemede ise; 0,37 DID’lik tüketimin tamamının bu grubun Ülkemizde

ruhsatlı tek kombinasyonu olan “sulfametoksazol ve trimetoprimin (J01EE01)”e ait olduğu

saptanmıştır.


4.2.6. SİSTEMIK OLARAK KULLANILAN MAKROLİDLER, LİNKOZAMİDLER VE

STREPTOGRAMİNLERİN (J01F) TÜKETİMİ

Sistemik kullanılan antibakteriyel ilaçlar içerisinde 3,97 DID değeri ile tüketimde 4. sırada olan

J01F ATC kodlu bu grup; makrolid, linkozamid ve streptograminlerden oluşmaktadır. Gruptaki

antibakteriyel ilaçlardan streptograminlere dair bir tüketime rastlanmamış ve tüm tüketimi 3,88 ve 0,09

DID değerleriyle sırasıyla makrolidlerin (J01FA) ve linkozamidlerin (J01FF) oluşturduğu saptanmıştır

(Şekil 11).



3,88

0,09

Toplam Tüketim (J01F): 3,97

J01FA: Makrolidler

J01FF: Linkozamidler


Bu grupta yer alan antibakteriyel ilaçlar içerisinde ATC 5 düzeyinde en fazla tüketilenin 2,79

DID ile klaritromisin (J01FA09) olduğu gözlenmiştir (Şekil 12). Bunu sırasıyla azitromisin (0,64

DID), spiramisin (0,31 DID), diritromisin (0,11 DID) ve klindamisin (0,05 DID) izlemekte, diğer

antibakteriyel ilaçlar ise daha düşük DID değerleri ile sıralamada yer bulmaktadır (Şekil 12).

Şekil 12. Sistemik Olarak Kullanılan Makrolidler Linkozamidler ve Streptograminlerin (J01F)


2,79

0,64

0,31

0,11 0,05 0,04

0,03 0,00

Toplam Tüketim (J01F): 3,97

J01FA09: Klaritromisin

J01FA10: Azitromisin

J01FA02: Spiramisin

J01FA13: Diritromisin

J01FF01: Klindamisin

J01FF02: Linkomisin

J01FA06: Roksitromisin

J01FA15: Telitromisin


4.2.7. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN AMİNOGLİKOZİD ANTİBAKTERİYELLERİN

(J01G) TÜKETİMİ

“Aminoglikozid antibakteriyellerin (J01G)” ATC 3 düzeyindeki tüketim değerinin 0,08 DID

olduğu saptanmıştır. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı incelendiğinde ise; söz konusu DID

değerini sırasıyla 0,07 ve 0,01 DID değerleri ile “diğer aminoglikozidler (J01GB)” ve “streptomisinler

(J01GA)” oluşturmaktadır (Şekil 13).



0,07

0,01

Toplam Tüketim (J01G): 0,08

J01GB: Diğer Aminoglikozidler

J01GA: Streptomisinler


ATC 5 düzeyinde aminoglikozid antibakteriyeller içinde en fazla tüketime sahip olan ilaç etkin

maddesi gentamisin (J01GB03) olup tüketim değeri 0,05 DID’dir (Şekil 14). Streptomisin (J01GA01),

amikasin (J01GB06), tobramisin (J01GB01) ve netilmisin (J01GB07) giderek azalan DID değerleriyle

bu grupta tüketilen diğer ilaçları oluşturmaktadır (Şekil 14).



0,05

0,01

0,01 0,00

0,00

Toplam Tüketim (J01G): 0,08

J01GB03: Gentamisin

J01GA01: Streptomisin

J01GB06: Amikasin

J01GB01: Tobramisin

J01GB07: Netilmisin


4.2.8. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN KİNOLON GRUBU ANTİBAKTERİYELLERİN

(J01M) TÜKETİMİ

“Kinolon grubu antibakteriyellerin (J01M)” ATC 3 düzeyindeki tüketim değerinin 2,95 DID

olduğu tespit edilmiştir. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı incelendiğinde ise; söz konusu

tüketimi Ülkemizde ruhsatlı tek alt grup olan fluorokinolonların ( J01MA) oluşturduğu görülmüştür.

Bu grupta yer alan antibakteriyeller içerisinde ATC 5 düzeyinde en fazla tüketilenin 2,21 DID

ile siprofloksasin (J01MA02) olduğu gözlenmiştir (Şekil 15). Bunu sırasıyla 0,31 DID ile

moksifloksasin (J01MA14), 0,30 DID ile levofloksasin (J01MA12), 0,09 DID ile gemifloksasin

(J01MA15) ve 0,04 DID ile ofloksasin (J01MA01) takip etmektedir. (Şekil 15). Norfloksasinin

(J01MA06) ise daha az tüketime sahip olan kinolon grubu antibakteriyel olduğu saptanmıştır (Şekil

15).

Şekil 15. Sistemik Olarak Kullanılan Kinolon Grubu Antibakteriyellerin (J01M) Tüketiminin ATC 5


2,21

0,31

0,30

0,09 0,04 0,00

Toplam Tüketim (J01M): 2,95

J01MA02: Siprofloksasin

J01MA14: Moksifloksasin

J01MA12: Levofloksasin

J01MA15: Gemifloksasin

J01MA01: Ofloksasin

J01MA06: Norfloksasin


4.2.9. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİBAKTERİYEL KOMBİNASYONLARININ

(J01R) TÜKETİMİ

Antibakteriyel kombinasyonlarının (J01R) Ülkemizde tüketiminin olmadığı saptanmıştır.

4.2.10. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN DİĞER ANTİBAKTERİYELLERİN (J01X)

TÜKETİMİ

“Diğer antibakteriyeller (J01X)”in ATC 3 düzeyindeki tüketim değerinin 1,18 DID olduğu

saptanmıştır. Bu tüketimin ATC 4 seviyesindeki dağılımı incelendiğinde ise; J01XE ATC kodlu

“nitrofuran türevlerinin” 0,52 DID ile en fazla tüketime sahip alt grup olduğu görülmüştür (Şekil 16).

Bunu 0,51 DID, 0,14 DID ve 0,01 DID değerleri ile sırasıyla “diğer antibakteriyellerin (J01XX)”,

“steroid antibakteriyellerin (J01XC)” ve “glikopeptid antibakyeriyellerin (J01XA)” takip ettiği

saptanmıştır (Şekil 16). “İmidazol türevleri (J01XD)” ve “polimiksinler (J01XB)” alt gruplarının, daha

düşük değerlerle tüketimin son sıralarında yer aldığı tespit edilmiştir. (Şekil 16).



0,52

0,51

0,14

0,01 0,00 0,00

Toplam Tüketim (J01X): 1,18

J01XE: Nitrofuran Türevleri

J01XX: Diğer Antibakteriyeller

J01XC: Steroid Antibakteriyeller

J01XA: Glikopeptid Antibakteriyeller

J01XD: İmidazol Türevleri

J01XB: Polimiksinler


Bu grupta yer alan antibakteriyeller içerisinde ATC 5 düzeyinde en fazla tüketilenin 0,52 DID

ile nitrofurantoin (J01XE01) olduğu gözlenmiştir (Şekil 17). Bunu sırasıyla 0,37 DID ile metenaminin

(J01XX05), 0,14 DID ile fosfomisinin (J01XX01) ve fusidik asitin (J01XC01) ayrıca 0,01 DID ile

teikoplaninin (J01XA02) izlediği saptanmıştır (Şekil 17). Grup içinde tüketime sahip diğer

antibakteriyeller ise azalan DID değerleriyle sıralamanın sonlarında yer almaktadır (Şekil 17).



0,52

0,37

0,14

0,14

0,01 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Toplam Tüketim (J01X): 1,18

J01XE01: Nitrofurantoin

J01XX05: Metenamin

J01XX01: Fosfomisin

J01XC01: Fusidik Asit

J01XA02: Teikoplanin

J01XD03: Ornidazol

J01XB01: Kolistin

J01XA01: Vankomisin

J01XX08: Linezolid

J01XX09: Daptomisin

J01XD01: Metronidazol


4.3. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN J01 GRUBU SİSTEMİK KULLANILAN

ANTİBAKTERİYELLERİN TÜKETİMİNİN 81 İL SEVİYESİNDEKİ DAĞILIMI

2013 yılında sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaçların 81 il seviyesinde tüketimleri

incelenmiştir. Buna göre en yüksek tüketim değeri Osmaniye’de (51,41 DID), en düşük tüketim değeri

ise Hakkâri (18,72) ilinde tespit edilmiştir (Şekil 18). Türkiye genelinde, sistemik olarak kullanılan

antibakteriyel ilaç tüketimi bakımından ilk 10 ilin ve son 10 ilin tüketim dağılımları Şekil 18’de

gösterilmiştir. Buna göre; Osmaniye’den sonra en fazla tüketimin sırasıyla Hatay (50,60 DID), Adana

(49,48 DID), Mersin (47,21 DID), Uşak (46,87 DID), Gaziantep (46,74 DID), Antalya (44,86 DID),

Afyonkarahisar (44,63 DID), Muğla (44,27 DID) ve Eskişehir (44,01 DID) illerinde olduğu, buna

karşın en az tüketimin ise Hakkâri’den sonra sırasıyla Muş (20,78 DID), Bitlis (22,72 DID), Tunceli

(23,90 DID), Ardahan (24,69 DID), Kars (25,36), Bingöl (26,91 DID), Şırnak (27,45), Siirt (28,22

DID), Van (28,77 DID) illerinde olduğu saptanmıştır (Şekil 18 ve Tablo 2).

Şekil 18. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaçların Türkiye Genelindeki

Tüketimlerinin İlk 10 ve Son 10 İl Seviyesinde DID Dağılımı

0,00

10,00

20,00

30,00

40,00

50,00

60,0051,41 50,60

49,48 47,21 46,87 46,74

44,86 44,63 44,27 44,01

40,80

28,77 28,22 27,45 26,91 25,36 24,69 23,90 22,72 20,78

18,72


Tablo 2. Türkiye’nin 81 İline Ait Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu)

Tüketiminin DID Verilerinin Dağılımı

İL DID İL DID IL DID

Osmaniye 51,41 Eskişehir 44,01 Kırklareli 41,80

Hatay 50,60 Isparta 43,90 Balıkesir 41,36

Adana 49,48 Nevşehir 43,44 Kayseri 41,04

Mersin 47,21 Ankara 43,42 Kütahya 40,97

Uşak 46,87 İstanbul 43,07 İzmir 40,94

Gaziantep 46,74 Denizli 42,97 Bartın 40,92

Antalya 44,86 Karaman 42,49 Zonguldak 40,84

Afyonkarahisar 44,63 Konya 42,20 Yalova 40,81

Muğla 44,27 Şanlıurfa 42,01

Türkiye Ortalaması: 40,80 DID

Niğde 40,78 Burdur 38,47 Tokat 31,56

Aksaray 40,65 Edirne 38,44 Iğdır 31,51

Trabzon 40,35 Erzincan 38,34 Bayburt 30,92

Malatya 40,07 Diyarbakır 38,29 Erzurum 30,72

Manisa 39,90 Çorum 38,13 Ağrı 29,42

Kocaeli 39,86 Kırşehir 38,03 Gümüşhane 29,12

Bolu 39,75 Giresun 37,42 Artvin 29,01

Sakarya 39,71 Amasya 37,20 Van 28,77

Kahramanmaraş 39,61 Batman 36,31 Siirt 28,22

Rize 39,59 Ordu 36,05 Şırnak 27,45

Karabük 39,42 Sinop 35,95 Bingöl 26,91

Çanakkale 39,38 Çankırı 35,19 Kars 25,36

Bursa 39,29 Kastamonu 35,08 Ardahan 24,69

Kırıkkale 39,21 Düzce 34,67 Tunceli 23,90

Samsun 39,17 Adıyaman 34,63 Bitlis 22,72

Tekirdağ 39,13 Yozgat 34,41 Muş 20,78

Bilecik 39,07 Sivas 34,27 Hakkâri 18,72

Aydın 38,98 Kilis 33,97

Elazığ 38,88 Mardin 33,33


81 ilin antibakteriyel ilaç tüketim DID değerleri üç kategoriye ayrılarak renklendirme

yapılmıştır (Şekil 19). Renk koyulaştıkça DID değeri de büyümektedir.

ANTİBİYOTİK TÜKETİM KATEGORİSİ EN DÜŞÜK EN YÜKSEK

3 18,72 DID 29,61 DID

2 29,62 DID 40,50 DID

1 40,51 DID 51,41 DID

TÜRKİYE ORTALAMASI: 40,80 DID

Şekil 19. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu) Tüketiminin 81 İl Düzeyindeki

DID Dağılımlarını Yansıtan Renk Yoğunluğu Haritası


4.4. SİSTEMİK OLARAK KULLANILAN ANTİBAKTERİYEL İLAÇ (J01 GRUBU)

TÜKETİMİNİN BÖLGESEL (NUTS) DAĞILIMI

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS), bölgesel istatistiklerin toplanması, kalite ve

çeşidinin artırılması, bu verilerle bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılarak bölgesel

politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve AB bölgesel gelişme politikalarına uyum sağlanması

amacıyla oluşturulmuş bir sınıflandırmadır. İBBS’de üç düzey bulunmaktadır. “Düzey-3” 81 ilden;

“Düzey-2” ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu illerin bölgesel kalkınma

planları ve nüfus büyüklükleri de dikkate alınarak gruplandırılmasıyla 26 bölgeden; "Düzey-1" ise 12

bölgeden oluşmaktadır. İBBS’ye göre düzenlenmiş bölge ve iller aşağıda gösterilmiştir (Tablo 3) (9).


Tablo 3. Türkiye’nin İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması Düzey- 1, 2 ve 3’te Yer Alan Bölge ve İlleri

Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3 Düzey 1 Düzey 2 Düzey 3 İSTANBUL İstanbul Alt Bölgesi İstanbul BATI KARADENİZ Zonguldak Alt Bölgesi Zonguldak

BATI MARMARA Tekirdağ Alt Bölgesi Tekirdağ Karabük

Edirne Bartın

Kırklareli

Kastamonu Alt Bölgesi Kastamonu

Balıkesir Alt Bölgesi Balıkesir Çankırı

Çanakkale Sinop

EGE İzmir Alt Bölgesi İzmir

Aydın Alt Bölgesi Aydın Samsun Alt Bölgesi Samsun

Denizli Tokat

Muğla Çorum

Amasya

Manisa Alt Bölgesi Manisa DOĞU KARADENİZ Trabzon Alt Bölgesi Trabzon

Afyonkarahisar Ordu

Kütahya Giresun

Uşak Rize

DOĞU MARMARA Bursa Alt Bölgesi Bursa Artvin

Eskişehir Gümüşhane

Bilecik KUZEYDOĞU ANADOLU Erzurum Alt Bölgesi Erzurum

Erzincan

Kocaeli Alt Bölgesi Kocaeli Bayburt

Sakarya

Düzce Ağrı Alt Bölgesi Ağrı

Bolu Kars

Yalova Iğdır

BATI ANADOLU Ankara Alt Bölgesi Ankara Ardahan

Konya Alt Bölgesi Konya ORTADOĞU ANADOLU Malatya Alt Bölgesi Malatya

Karaman Elazığ

AKDENİZ Antalya Alt Bölgesi Antalya Bingöl

Isparta Tunceli

Burdur

Van Alt Bölgesi Van

Adana Alt Bölgesi Adana Muş

Mersin Bitlis

Hakkari

Hatay Alt Bölgesi Hatay GÜNEYDOĞU ANADOLU Gaziantep Alt Bölgesi Gaziantep

Kahramanmaraş Adıyaman

Osmaniye Kilis

ORTA ANADOLU Kırıkkale Alt Bölgesi Kırıkkale

Aksaray Şanlıurfa Alt bölgesi Şanlıurfa

Niğde Diyarbakır

Nevşehir

Kırşehir Mardin Alt bölgesi Mardin

Batman

Kayseri Alt Bölgesi Kayseri Şırnak

Sivas Siirt

Yozgat


Sistemik olarak kullanılan antibakteriyel ilaçların tüketim değerleri İBBS- Düzey 2 bölgelere

göre incelendiğinde ise; Adana Alt Bölgesi 48,48 DID ile en yüksek tüketime sahip bölge iken Van Alt

Bölgesi 24,91 DID ile en az tüketime sahip bölgeyi oluşturmaktadır (Şekil 20, Şekil 21). Tüketim

sıralamasında birinci olan Adana Alt Bölgesi’ni, Hatay Alt Bölgesi (47,02 DID) ve Antalya Alt

Bölgesi (44,14 DID) takip etmektedir (Şekil 20, Şekil 21).

Adana Alt Bölgesi 48,48 Manisa Alt Bölgesi 42,03 Bursa Alt Bölgesi 40,27 Malatya Alt Bölgesi 36,79

Hatay Alt Bölgesi 47,02 Aydın Alt Bölgesi 41,94 Tekirdağ Alt Bölgesi 39,53 Kastamonu Alt Bölgesi 35,34

Antalya Alt Bölgesi 44,14 İzmir Alt Bölgesi 40,94 Kocaeli Alt Bölgesi 39,34 Erzurum Alt Bölgesi 32,31

Ankara Alt Bölgesi 43,42 Balıkesir Alt Bölgesi 40,76 Kayseri Alt Bölgesi 38,02 Mardin Alt Bölgesi 32,07

Gaziantep Alt Bölgesi 43,24 Kırıkkale Alt Bölgesi 40,56 Trabzon Alt Bölgesi 37,16 Ağrı Alt Bölgesi 28,28

İstanbul Alt Bölgesi 43,07 Zonguldak Alt Bölgesi 40,53 Samsun Alt Bölgesi 37,06 Van Alt Bölgesi 24,91

Konya Alt Bölgesi 42,23 Şanlıurfa Alt Bölgesi 40,36

Şekil 20. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu ) Tüketiminin İBBS- Düzey 2

Bazında DID Dağılımlarını Yansıtan Harita


Adana Alt Bölgesi 48,48 Manisa Alt Bölgesi 42,03 Bursa Alt Bölgesi 40,27 Malatya Alt Bölgesi 36,79

Hatay Alt Bölgesi 47,02 Aydın Alt Bölgesi 41,94 Tekirdağ Alt Bölgesi 39,53 Kastamonu Alt Bölgesi 35,34

Antalya Alt Bölgesi 44,14 İzmir Alt Bölgesi 40,94 Kocaeli Alt Bölgesi 39,34 Erzurum Alt Bölgesi 32,31

Ankara Alt Bölgesi 43,42 Balıkesir Alt Bölgesi 40,76 Kayseri Alt Bölgesi 38,02 Mardin Alt Bölgesi 32,07

Gaziantep Alt Bölgesi 43,24 Kırıkkale Alt Bölgesi 40,56 Trabzon Alt Bölgesi 37,16 Ağrı Alt Bölgesi 28,28

İstanbul Alt Bölgesi 43,07 Zonguldak Alt Bölgesi 40,53 Samsun Alt Bölgesi 37,06 Van Alt Bölgesi 24,91

Konya Alt Bölgesi 42,23 Şanlıurfa Alt Bölgesi 40,36




İBBS- Düzey 1 bölgelere göre antibakteriyel ilaçların tüketim değerleri şu şekilde

sıralanmaktadır. Akdeniz 46,79 DID ile en yüksek tüketime sahip bölgedir. Akdeniz Bölgesini,

sırasıyla İstanbul (43,07 DID), Batı Anadolu (43,04 DID), Ege (41,56 DID), Batı Marmara (40,15

DID), Doğu Marmara (39,83 DID), Güneydoğu Anadolu (39,22 DID), Orta Anadolu (39,01 DID), Batı

Karadeniz (37,56 DID), Doğu Karadeniz (37,16 DID), Kuzeydoğu Anadolu (30,22 DID) bölgesi takip

etmektedir. En düşük tüketim ise 30,21 DID ile Ortadoğu Anadolu bölgesindedir (Şekil 22, Şekil 23).

Akdeniz Bölgesi 46,79 Ege Bölgesi 41,56 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 39,22 Doğu Karadeniz Bölgesi 37,16

İstanbul Bölgesi 43,07 Batı Marmara Bölgesi 40,15 Orta Anadolu Bölgesi 39,01 Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi 30,22

Batı Anadolu Bölgesi 43,04 Doğu Marmara Bölgesi 39,83 Batı Karadeniz Bölgesi 37,56 Ortadoğu Anadolu Bölgesi 30,21

Şekil 22. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu )Tüketiminin İBBS- Düzey 1



Akdeniz Bölgesi 46,79 Ege Bölgesi 41,56 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 39,22 Doğu Karadeniz Bölgesi 37,16

İstanbul Bölgesi 43,07 Batı Marmara Bölgesi 40,15 Orta Anadolu Bölgesi 39,01 Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi 30,22

Batı Anadolu Bölgesi 43,04 Doğu Marmara Bölgesi 39,83 Batı Karadeniz Bölgesi 37,56 Ortadoğu Anadolu Bölgesi 30,21

Şekil 23. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyel İlaç (J01 Grubu ) Tüketiminin İBBS- Düzey 1



Coğrafi bölgeler bazında antibakteriyel tüketim incelendiğinde ise 46,79 DID ile Akdeniz

Bölgesi birinci sırada iken bunu Marmara Bölgesi (41,79 DID), İç Anadolu Bölgesi (41,71 DID), Ege

Bölgesi (41,56 DID), Güneydoğu Anadolu Bölgesi (39,22 DID), Karadeniz Bölgesi (37,36 DID) ve

Doğu Anadolu Bölgesi (30,20 DID) takip etmektedir (Şekil 24).

AKDENİZ BÖLGESİ 46,79 DID

MARMARA BÖLGESİ 41,79 DID

İÇ ANADOLU BÖLGESİ 41,71 DID

EGE BÖLGESİ 41,56 DID

GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ 39,22 DID

KARADENİZ BÖLGESİ 37,36 DID

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ 30,20 DID

Şekil 24. Sistemik Olarak Kullanılan J01 Grubu Antibakteriyel İlaç Tüketiminin Coğrafi Bölgeler



Türkiye genelinde sistemik kullanılan antibakteriyel ilaçların ATC 4 düzeyindeki alt

gruplarının tüketim sıralamasına bakıldığında, ilk 10 antibakteriyel ilaç grubunun sırasıyla; “beta

laktamaz inhibitörünü içeren penisilin kombinasyonları (J01CR)”, “2. kuşak sefalosporinler (J01DC)”,

“3. kuşak sefalosporinler (J01DD)”, “makrolidler (J01FA)”, “fluorokinolonlar (J01MA)”, “geniş

spektrumlu penisilinler (J01CA)”, “tetrasiklinler (J01AA)”, “1. kuşak sefalosporinler (J01DB)”,

“nitrofuran türevleri (J01XE)” ve “diğer antibakteriyeller (J01XX)” olduğu saptanmıştır (Şekil 4, Şekil

25 ve Tablo 4).

J01 grubu antibakteriyellerin ATC 4 düzeydeki alt gruplarının tüketiminin İBBS- Düzey 1’e

göre dağılımları tespit edilerek tablo ve şekilde gösterilmiştir. Buna göre, “beta laktamaz inhibitörünü

içeren penisilin kombinasyonları (J01CR)” grubu antibakteriyel ilaçların en yüksek tüketiminin Batı

Anadolu Bölgesi’nde (17,98 DID), en düşük tüketiminin ise Ortadoğu Bölgesi’nde (11,90 DID)

olduğu görülmüştür (Şekil 25 ve Tablo 4). “2. kuşak sefalosporinlerin (J01DC)” en yüksek tüketiminin

8,03 DID ile Ege Bölgesinde, en az tüketiminin ise 4,60 DID ile Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde

olduğu tespit edilmiştir (Şekil 25 ve Tablo 4). J01DD grubu “3. kuşak sefalosporinlerin” en yüksek

tüketiminin 5,72 DID ile Batı Marmara Bölgesi’nde, en düşük tüketiminin ise 3,60 DID ile

Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde olduğu saptanmıştır (Şekil 25 ve Tablo 4). J01FA grubu “makrolid

grubu antibakteriyel ilaçların” en yüksek tüketiminin 4,56 DID ile Batı Anadolu’da, en düşük

tüketiminin ise 2,15 DID ise Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde olduğu görülmüştür (Şekil 25 ve Tablo

4). J01MA grubu “fluorokinolonların” en yüksek tüketiminin 3,41 DID ile Akdeniz Bölgesi’nde, en

düşük tüketiminin ise 2,22 DID ile Ortadoğu Anadolu Bölgesinde olduğu saptanmıştır (Şekil 25 ve

Tablo 4).


Tablo 4. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyellerin (J01 Grubu ) ATC 4 Düzeydeki Alt

Gruplarından En Fazla Tüketime Sahip İlk 10 Grubun Tüketiminin İBBS- Düzey 1’e Göre DID

Dağılımları

2013 YILI DID (DDD/1000 KİŞİ/ GÜN) DEĞERLERİ

Antibakteriyel gruplar Türkiye

Geneli

Akdeniz

Bölgesi

İstanbul

Bölgesi

Batı

Anadolu

Bölgesi

Ege

Bölgesi

Batı

Marmara

Bölgesi

Doğu

Marmara

Bölgesi

Güneydoğu

Anadolu

Bölgesi

Orta

Anadolu

Bölgesi

Batı

Karadeniz

Bölgesi

Doğu

Karadeniz

Bölgesi

Kuzeydoğu

Anadolu

Bölgesi

Ortadoğu

Anadolu

Bölgesi

J01: Sistemik Kullanılan

Antibakteriyeller 40,80 46,79 43,07 43,04 41,56 40,15 39,83 39,22 39,01 37,56 37,16 30,22 30,21

J01CR: Penisilin

Kombinasyonları, Beta

Laktamaz İnhibitörü

15,32 17,74 16,93 17,98 13,43 13,21 14,28 15,43 15,19 13,13 13,21 12,54 11,90

J01DC: 2. Kuşak

Sefalosporinler 7,06 7,40 7,21 6,46 8,03 7,14 7,08 7,37 6,55 7,86 6,43 4,81 4,60

J01DD: 3. Kuşak


J01FA: Makrolidler 3,88 4,30 4,44 4,56 3,93 3,86 3,87 3,07 3,69 3,76 3,79 2,15 2,45

J01MA: Fluorokinolonlar 2,95 3,41 3,13 2,93 3,24 2,90 3,00 2,35 2,78 2,83 3,06 2,23 2,22

J01CA: Geniş Spektrumlu

Penisilinler 2,57 3,34 2,82 2,79 2,84 2,91 2,43 2,01 2,29 1,89 1,75 1,79 1,86

J01AA: Tetrasiklinler 1,26 1,28 1,42 1,59 1,31 1,31 1,07 1,14 1,24 0,89 1,00 1,25 1,13

J01DB: 1. Kuşak


J01XE: Nitrofuran

Türevleri 0,52 0,62 0,50 0,53 0,60 0,66 0,55 0,40 0,41 0,58 0,57 0,38 0,40

J01XX: Diğer

Antibakteriyeller 0,51 0,55 0,48 0,40 0,70 0,58 0,46 0,50 0,43 0,51 0,51 0,41 0,43

Şekil 25. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyellerin (J01 Grubu) ATC 4 Düzeydeki Alt


Dağılımları


Türkiye genelinde antibakteriyel ilaçların ATC 5 düzeydeki alt gruplarının tüketim

sıralamasına bakıldığında, ilk 10 antibakteriyel ilacın sırasıyla; “amoksisilin ve enzim inhibitörü”,

“sefuroksim”, “klaritromisin”, “siprofloksasin”, “amoksisilin”, “sefdinir”, “doksisiklin”, “sefprozil”,

“sefiksim” ve “sefalor” olduğu saptanmıştır (Tablo 5 ve Şekil 26).

J01 Grubu antibakteriyellerin ATC 5 düzeydeki alt gruplarından en fazla tüketime sahip ilk 10

ilacın, İBBS- Düzey 1’e göre dağılımları tespit edilmiştir. Buna göre, “amoksisilin ve enzim

inhibitörünün” Batı Anadolu Bölgesi’nde (17,51 DID) en fazla, Ortadoğu Anadolu Bölgesi’nde ise

(11,43 DID) en az tüketildiği görülmüştür. Türkiye genelinde ikinci sırada sıklıkla tüketime sahip olan

“sefuroksimin”, 5,70 DID ile en fazla Ege Bölgesi’nde, 3,00 DID ile en az Ortadoğu Anadolu’da

tüketildiği saptanmıştır. “Klaritromisinin” tüketimine bakıldığında ise tüketimin 3,49 DID ile en fazla

Batı Anadolu Bölgesi’nde, 1,67 DID ile en az Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi’nde olduğu görülmüştür

(Tablo 5 ve Şekil 26).

Tablo 5. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyellerin (J01 Grubu ) ATC 5 Düzeydeki Alt


Dağılımları

2013 YILI DID (DDD/1000 KİŞİ/ GÜN) DEĞERLERİ

İlaç Etken

Maddesi

Türkiye

Geneli

Akdeniz

Bölgesi

İstanbul

Bölgesi

Batı

Anadolu

Bölgesi

Ege

Bölgesi

Batı

Marmara

Bölgesi

Doğu

Marmara

Bölgesi

Güneydoğu

Anadolu

Bölgesi

Orta

Anadolu

Bölgesi

Batı

Karadeniz

Bölgesi

Doğu

Karadeniz

Bölgesi

Kuzeydoğu

Anadolu

Bölgesi

Ortadoğu

Anadolu

Bölgesi

Amoksisilin ve

Enzim İnhibitörü 14,72 16,87 16,37 17,51 12,77 12,77 13,63 14,71 14,62 12,67 12,79 12,14 11,43

Sefuroksim 5,07 5,24 5,63 4,65 5,70 4,92 5,15 5,16 4,83 5,52 4,09 3,21 3,00

Klaritromisin 2,79 2,98 3,24 3,49 2,60 2,70 2,71 2,22 2,78 2,77 2,84 1,67 1,85

Siprofloksasin 2,21 2,69 2,27 2,14 2,51 2,25 2,24 1,79 2,09 1,97 2,28 1,65 1,64

Amoksisilin 2,18 2,80 2,51 2,48 2,38 2,60 2,03 1,58 1,99 1,52 1,44 1,23 1,48

Sefdinir 2,09 2,41 1,86 1,87 2,43 2,41 2,21 2,12 1,99 1,93 2,13 1,58 1,62

Doksisiklin 1,15 1,17 1,30 1,43 1,20 1,19 0,96 1,05 1,13 0,81 0,94 1,14 1,09

Sefprozil 1,07 1,20 0,93 1,09 1,22 1,25 1,12 1,03 1,03 1,18 1,07 0,66 0,83

Sefiksim 1,06 1,21 0,96 0,97 1,07 1,16 1,12 1,13 1,16 1,06 1,20 0,90 0,76

Sefaklor 0,91 0,96 0,66 0,72 1,11 0,97 0,81 1,17 0,68 1,16 1,27 0,95 0,77


Şekil 26. Sistemik Olarak Kullanılan Antibakteriyellerin (J01 Grubu ) ATC 5 Düzeydeki Alt

Gruplarından En Fazla Tüketime Sahip İlk 10 Etkin Madde Tüketiminin İBBS- Düzey 1’e Göre DID

Dağılımları


5.GENEL TESPİTLER

Türkiye’de antibakteriyeller en çok kullanılan ilaçlar arasında yer almakta ve hem fazla

kullanılmaları hem de yanlış kullanımlarından doğan sağlık sorunları son yıllarda giderek artış

göstermektedir (1-4). Antibakteriyellerin gereksiz yere reçetelenmesi ve gereksiz yere geniş

spektrumlu olanlarının tercih edilmesi, yeterli sürede ya da uygun şekilde kullanılmaması; direnç

problemine, tedavide etkisizliğe ve ilave sağlık harcamalarına yol açabilir (1-4). Bu ilaçların daha etkin

ve verimli kullanılması, gelecekte enfeksiyon hastalıklarının kontrol ve tedavisinde başarısızlıklar

yaşanma riskini azaltır. Öte yandan bu ilaçların uygunsuz tüketilmesi, üzerinde en çok durulan Akılcı

Olmayan Antibakteriyel Kullanımı (AOAK) sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Antibakteriyel

ilaçların akılcı olmayan kullanımından kaynaklanan sorunların giderilmesine yönelik faaliyetler, tüm

dünya genelinde üzerinde önemle durulan sağlıkla ilgili konulardan biridir (1,2,4). Ülkelerin kendi

içlerinde ya da başka ülkelerle karşılaştırılması yoluyla, antimikrobiyal ilaçların özellikle de

antibakteriyel ilaçların tüketim profillerinin ortaya konulması, öncelikle durum tespitinin yapılmasında

ve ardından bu konuda atılacak adımların belirlenmesinde yol gösterici olacaktır. Bu hedeflerle yola

çıkılarak söz konusu rapor hazırlanmış ve aşağıda sunulan tespitlere ulaşılmıştır. Buna göre;

Türkiye’de 2013 yılında sistemik olarak tüketilen antimikrobiyal ilaçların (44,77 DID)

içerisinde en fazla tüketilen ilaçların 40,80 DID ile sistemik kullanılan antibakteriyel ilaçlar olduğu

görülmektedir (Şekil 2). Diğer antimikrobiyal ilaçlara kıyasla antibakteriyel ilaçların kullanım alanının

çokluğu dikkate alındığında bu tespit beklenen bir durumdur. Bunu, antibakteriyel ilaçlarla

kıyaslandığında çok daha düşük denilebilecek bir DID değeri (1,19 DID) ile sistemik antifungaller

takip etmektedir. 46,32 DID olan 2012 yılı antimikrobiyal tüketim değerinin, 2013 yılında 44,77

DID’ye düştüğü ve antibakteriyel ilaçların benzer şekilde en fazla tüketilen ilaç grubu olduğu

görülmektedir (6). Antimikrobiyal ilaçlar alt grupları bazında incelendiğinde, 2013 yılında DID

değerlerindeki ufak farklılıklara sahiptir (6). 2011 raporundan elde edilen bulgular ve bu bulguların

konu edildiği literatüre ait sonuçlar, bazı antibakteriyel ilaç gruplarında daha yoğun olmak üzere,

Ülkemizde antibakteriyel ilaç kullanımının aşırılığını göstermektedir (3,5). Buna göre, Türkiye’nin

42,28 DID ile sadece bu araştırmaya katılan ülkeler arasında değil, ESAC-Net ülkeleri olarak tarif

edilen Avrupa Birliği ülkeleri arasında da en yüksek oranda antibakteriyel ilaç kullanımına sahip ülke

olduğu görülmüştür (en düşük değere sahip ülke olan Hollanda’nın yaklaşık 3,5 katı) (3,5). 42,28 DID

değerine sahip 2011 yılı antibakteriyel tüketiminin, 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla 42,21 ve 40,80


DID’ye düşmesi büyük bir fark olarak düşünülmektedir (5,6). Bununla birlikte, her ne kadar her iki

yılda da uluslararası bir kıyaslama yapılmamış olsa da tüketim trendinin aşağı yönlü olması sevindirici

bulunmuş ve ciddi bir değişimin işareti olarak yorumlanmıştır.

J01 grubunda yer alan sistemik olarak kullanılan antibakteriyellerin toplamda 40,80 DID olan

tüketim değerinin ATC 3 düzeyindeki dağılımının ayrıntısına bakıldığında; bu grup içerisinde en fazla

tüketim değerini 18,15 DID ile “beta-laktam antibakteriyeller, penisilinlerin (J01C)” oluşturduğu

saptanmıştır. Bunu 12,84 DID ile “diğer beta laktam antibakteriyellerin (J01D)”, 3,97 DID ile

“makrolidler, linkozamidler ve streptograminlerin (J01F)”, 2,95 DID ile “kinolonların (J01M)”, 1,26

DID ile “tetrasiklinlerin (J01A)” ve 1,18 DID ile “diğer antibakteriyellerin (J01X)” oluşturduğu

saptanmıştır (Şekil 3). J01C grubu, 2012 yılı antibakteriyel tüketimine bakıldığında da 18,26 DID ile

en sık tüketilen antibakteriyel ilaç grubunu oluşturmaktadır (6). 2012 yılı antibakteriyel ilaç tüketim

sıralamasının 2013 yılındakine benzer şekilde “diğer beta laktam antibakteriyeller”, “makrolidler,

linkozamidler ve streptograminler”, “kinolonlar” ve diğer antibakteriyel ilaç grupları tarafından

korunduğu görülmüştür (6). Toplam antibakteriyel tüketiminin 2012 yılında 42,21 DID olduğu ve

2013 yılında bu değerin 40,80 DID olarak değiştiği saptanmıştır (6).

Antibakteriyellerin tüketimine ilişkin dikkat edilmesi gereken bir diğer husus, hangi alt

gruplarının tercih edildiğidir. Nitekim J01 grubu antibakteriyellerin tüketimin ATC 4 düzeyindeki

ayrıntısına bakıldığında; “penisilin kombinasyonları, beta laktamaz inhibitörünün” ve “2. ve 3. kuşak

sefalosporinlerin” ilk üç sıradaki gruplar olduğu dikkati çekmiştir (Şekil 4). Sıralamadaki bu grupların

tüketim değerlerinin ise sırasıyla; 15,32 DID, 7,06 DID ve 4,91 DID olduğu tespit edilmiştir. ATC 4

düzeyindeki tüketim sıralamasında “makrolidler (3,88 DID)”,”flourokinolonlar (2,95 DID)” ve “geniş

spektrumlu penisilinler (2,57 DID)” de sıklıkla tüketilen diğer grupları oluşturmaktadır (Şekil 4).

Tüketimin üst sıralarında “2. ve 3. kuşak sefalosporinlerin” ve diğer geniş spektrumlu antibakteriyel

gruplarının yer alıyor olması, AOAK açısından kayda geçecek bir bulgu olarak değerlendirilmiştir.

2012 yılı DID’lerindeki ufak değişimlerle beraber durumun çok da farklı olmadığı söylenebilir (6).

Geniş spektrumlu antibakteriyel ilaçların sık tüketilmesinin direnç gelişimini kolaylaştırma, maliyet

artışı vb. pek çok soruna yol açabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, genel olarak antibakteriyel

ilaçların aşırı kullanılmasının yanı sıra, kullanılanlar içerisinde geniş spektrumlu olanlarının daha fazla

tercih edilmesinin de uygun olmayan bir kullanım örneği oluşturduğu bilinmelidir. Geniş spektrumlu

antibakteriyel ilaçların aşırı kullanıldığının tespiti, Türkiye’de AOAK sorununa işaret eden diğer bir

bulgudur.


Sistemik olarak kullanılan antibakteriyeller (J01) içinde 18,15 DID ile en sık tüketilen grup

olan “beta-laktam antibakteriyeller, penisilinlerin (J01C)” tüketim profili ayrıntılı incelendiğinde 15,32

DID ile “beta laktamaz inhibitörü içeren penisilin kombinasyonlarının (J01CR)” birinci sıklıkla ve

2,57 DID ile “geniş spektrumlu penisilinlerin (J01CA)” ise ikinci sıklıkta tüketildiği bulunmuştur

(Şekil 7). Bahsi geçen iki grup, J01C grubunun toplam tüketiminin neredeyse tamamını

oluşturmaktadır. ATC 5 düzeyinde bakıldığında ise amoksisilin ve enzim inhibitörlerinin 14,72 DID

değeri ile en fazla tüketilen ilaç olduğu dikkati çekmiştir (Şekil 8). 2013 yılı J01C grubu tüketimine

bakıldığında, 2012 yılındakine (18,26 DID) benzer olduğu saptanmıştır (6). Grup içi tüketim ayrıntılı

incelendiğinde de 2012 yılı ile benzer bir sıralamanın olduğu ve 2012 yılında “beta laktamaz inhibitörü

içeren penisilin kombinasyonlarının” 15,04 DID ile tüketiminin yine ilk sırasında olduğu görülmüştür

(6).

J01 grubunda yer alan antibakteriyel ilaçlar içinde ikinci sıklıkla tüketildiği belirlenen “diğer

beta laktam antibakteriyellerin (J01D)” 12,84 DID’lik bir tüketiminin olduğu saptanmış ve grup

ayrıntılı incelendiğinde ise sırasıyla 2. kuşak, 3. kuşak ve 1. kuşak sefalosporinlerin 7,06 DID, 4,91

DID ve 0,87 DID ile en fazla tüketime sahip ilk üç antibakteriyeli oluşturdukları tespit edilmiştir (Şekil

9). Etkin madde düzeyinde ise; sefuroksim sefdinir ve sefprozilin tüketimin ilk üç sırasında yer aldığı

görülmektedir (Şekil 10). 2012 yılında 13,59 DID’lik bir tüketiminin olduğu saptanan J01D grubunun,

2013 yılındaki tüketiminin bir miktar düşüş gösterdiği söylenebilir (6). 2012 yılında da, 2013 yılına

benzer şekilde 2. kuşak sefalosporinlerin en fazla tüketilen grubunu oluşturduğu gösterilmiştir (6).

3,97 DID ile “makrolid, linkozamid ve streptograminlerin (J01F)” üçüncü sıklıkla tüketilen

grup olduğu ve ayrıntısına inildiğinde ise makrolidlerin (3,88 DID) bu grubun tüketiminin oldukça

büyük bir kısmını oluşturduğu görülmüştür (Şekil 11). Makrolidlerin sık tüketilen antibakteriyeller

arasında ön sıralarda yer aldığı ifade edilebilir (Şekil 4). Etkin madde düzeyinde ise; klaritromisin

(2,79 DID), azitromisin (0,64 DID) ve spiramisin (0,31 DID) tüketimin ilk üç sırasında yer aldığı

görülmektedir (Şekil 12).

J01M grubu “kinolon antibakteriyellerin” tüketimine bakıldığında ise; 2,95 DID’lik bir

tüketime sahip olduğu ve bu grupta yer alan antibakteriyel ilaçlar içerisinde en fazla tüketilenin 2,21

DID ile siprofloksasin olduğu tespit edilmiştir (Şekil 15). Bunu sırasıyla 0,31 DID ile

moksifloksasinin, 0,30 DID ile levofloksasinin ve 0,09 DID ile gemifloksasinin izlediği saptanmıştır

(Şekil 15). Kinolonların geniş spektrumlu olmaları gibi üstün yanlarının yanı sıra, pek çok istenmeyen


yan etkilerinin olması, kritik yaş gruplarındaki hastalarda kullanımları konusunda tereddütlerin

yaşanması, önemli ilaç etkileşimlerinin bulunması ve bilinçsizce kullanımları neticesinde direnç

gelişimi gibi tartışılan çeşitli yönleri de bulunmaktadır. Dolayısıyla bu ilaçların da bilinçsizce

kullanımından kaçınılmalıdır. Bu grup ilaçların tüketiminin, AOAK açısından dikkatle

değerlendirilmesinin ve gerekli önlemlerin alınmasının önemli bir nokta olduğu düşünülmektedir.

Kinolon grubu antibakteriyel tüketimi 2012 yılında 3,19 DID olarak bulunmuştur (6). Bu da 2013

yılının aynı ilaç grubuna ait tüketiminin (2,95 DID) göreceli olarak düştüğünü göstermektedir. 2012

yılında da, kinolon grubu antibakteriyeller içinde en fazla tüketileni yine siprofloksasin iken,

moksifloksasin ve levofloksasin ise hemen ardından gelen sıklıkla tüketilen antibakteriyeller olarak

tespit edilmiştir (6).

Hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçların tüketiminde bölgesel bazı farklılıkların olması

olağan karşılanabilir. Bunun olası sebebi, enfeksiyon hastalıklarının çeşitli nedenlerle belirli yerlerde

diğerlerine kıyasla daha fazla görülebilmesi durumudur. Ancak bu tür farklılıkların somut nedenlere

bağlanması gerekir. Aksi takdirde bölgesel farklılıkların tespiti, kaygı verici olarak değerlendirilebilir.

Ülkemizde 2013 yılında bazı illerde antibakteriyel ilaç tüketiminin diğerlerinden daha yüksek

olmasına neden olabilecek ciddi bir hastalık durumuna rastlanmamıştır. Dolayısıyla araştırma

periyodunda iller arasında DID düzeylerinin bu denli çeşitlilik gösteriyor olması, üzerinde

düşünülmesi gereken bir konuyu oluşturmaktadır. Bu tespit aşırı tüketim sergileyen Osmaniye (51,41

DID), Hatay (50,60 DID), Adana (49,48 DID), Mersin (47,21 DID), Uşak (46,87 DID), Gaziantep

(46,74 DID), Antalya (44,86 DID), Afyonkarahisar (44,63 DID), Muğla (44,27 DID) ve Eskişehir

(44,01 DID) illeri başta olmak üzere pek çok ilimizde yaşanan AOAK sorununu gündeme

getirmektedir. 2013 yılı antibakteriyel ilaç tüketimi il sıralamasında yüksek tüketimde bahsi geçen

illerin pek çoğu, benzer şekilde 2012 yılı il sıralamasında da yer almaktadır (6). Bu durum, söz konusu

il ve bölgelere odaklanmanın konunun çözüme kavuşturulmasında etkili olabileceğini

düşündürmektedir. 2012 yılında 50,13 DID ile en yüksek antibakteriyel ilaç tüketimine sahip

Gaziantep ili, yerini 2013 yılında Osmaniye’ye (51,41 DID) vermiştir (6). 2013 yılındaki ortalama

antibakteriyel ilaç tüketim DID değeri, 2012 yılına oranla düşüş göstermektedir. Bununla birlikte

2012 yılının en düşük antibakteriyel ilaç tüketimine sahip ili olan Hakkâri’nin, 2013 yılında da

sıralamadaki yerini koruduğu ancak tüketim verisinde küçük bir düşüşün olduğu dikkat çekmektedir

(2012 Yılı 18,88 DID; 2013 Yılı 18,72 DID) (6). 2012 yılında Türkiye antibakteriyel ilaç tüketim DID

ortalaması olan 42,21’in üzerinde 20 il bulunurken, 2013 yılında tüketim ortalaması olan 40,80’in


üzerinde 26 il bulunmaktadır. 2013 yılında ortalamanın üzerinde bulunan 26 ilin 15 tanesi, 2012

yılında da ortalamanın üzerinde yer almaktadır (Osmaniye, Hatay, Adana, Mersin, Uşak, Gaziantep,

Antalya, Muğla, Isparta, Nevşehir, Ankara, İstanbul, Denizli, Konya, Kırklareli) (6). Akılcı İlaç

Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017 kapsamında önceliklendirilen konu olan AAK ile ilgili

tüketimin yüksek olduğu illere ağırlık verilmesi çalışmalarında, bu tespitler yol gösterici olmuştur.

18,72 DID’ye sahip olan Hakkâri ve beraberindeki tüketimin düşük olduğu diğer illerde, bu durumun

devamlılığının sağlanabilmesi için gerekli desteklerin verilmesi uygun bir yaklaşım olacaktır. Bu

illerdeki düşük DID değerleri, birer başarı örneği olarak görülmeli ve ardındaki somut girişimler

paylaşılmalıdır (Şekil 18, Şekil 19 ve Tablo 2). Türkiye’de genel olarak antibakteriyel ilaç tüketim

eğilimini gösteren bu araştırma, aynı zamanda tüketimde il ve bölge bazında bazı farklılıkların

olabileceğini de ortaya koymaktadır. Bu durum, sorunun bölgesel düzeyde incelenmesinin ve bu

doğrultuda çözüm önerilerinin hayata geçirilmesinin çok daha gerçekçi ve hedefe ulaşmadaki en

kestirme yol olduğuna işaret etmektedir. Öte yandan iller arası farklılıkların tespiti, Akılcı

Antibakteriyel Kullanımı (AAK) yaygınlaştırma faaliyetlerinde hangi illere öncelik verilmesi gerektiği

konusunda da yol gösterici olmaktadır.

Daha bütüncül bir yaklaşımla konuyu değerlendirmek amacıyla, araştırmada sistemik

kullanılan antibakteriyel ilaç tüketimi Türkiye genelinde 7 coğrafi bölge, İBBS 1 (12 bölge) ve 2 (26

bölge) düzeyinde incelenmiştir. Buna göre bölgesel düzeyde de önemli farklıkların olduğu dikkati

çekmektedir. Antibakteriyel ilaçların tüketiminin bölgesel farklarının anlaşılmasında genel bir bilgi

veren coğrafi bölgeler bazındaki değerlendirme sonucunda; 46,79 DID ile Akdeniz Bölge’sinin birinci

sırada olduğu, bunu Marmara Bölgesi (41,79 DID), İç Anadolu Bölgesi (41,71 DID), Ege Bölgesi

(41,56 DID), Güneydoğu Anadolu Bölgesi (39,22 DID), Karadeniz Bölgesi (37,36 DID) ve Doğu

Anadolu Bölgesi’nin (30,20 DID) takip ettiği görülmüştür (Şekil 23). İBBS- Düzey 1’e göre sistemik

kullanılan antibakteriyel ilaçların tüketim değerleri sıralamasında Akdeniz 46,79 DID ile en yüksek

tüketime sahip bölge iken, İstanbul 43,07 DID; Batı Anadolu 43,04 DID; Ege 41,56 DID; Batı

Marmara 40,15 DID; Doğu Marmara 39,83 DID Güneydoğu Anadolu 39,22 DID; Orta Anadolu 39,01

DID; Batı Karadeniz 37,56 DID; Doğu Karadeniz 37,16 DID; Kuzeydoğu Anadolu 30,22 DID ve

Ortadoğu Anadolu 30,21 DID ile Akdeniz bölgesini takip etmektedir (Şekil 21, Şekil 22). 2013 yılında

sistemik kullanılan antibakteriyel ilaç tüketiminin, Akdeniz kıyısına ek olarak Ülkenin batısında da

yüksek olduğu dikkati çekmektedir. 2012 yılı bölge sıralamasında Akdeniz Bölgesi 46,66 DID ile ilk

sırada yer alırken Ortadoğu Anadolu 30,78 DID ile son sırada bulunmaktadır (6). İBBS-Düzey 2


bölgelere göre antibakteriyel ilaçların tüketim değerleri incelendiğinde ise, Adana Alt Bölgesi 48,48

DID ile en yüksek tüketime sahip bölge iken, Van Alt Bölgesi 24,91 DID ile en az tüketime sahip

bölgeyi oluşturmaktadır (Şekil 20). Tüketim sıralamasında birinci olan Adana Alt Bölgesi’ni, Hatay

Alt Bölgesi (47,02 DID) ve Antalya Alt Bölgesi (44,14 DID) takip etmektedir. (Şekil 20).

Antibakteriyel ilaç tüketiminin Türkiye’nin kuzey ve doğu bölgelerine kıyasla, batı ve güney

bölgelerinde nispeten daha yüksek olduğu tespit edilmiştir (Şekil 19-23). Bu veriler doğrultusunda,

bölgesel farklılıkların mevcudiyetinin bilinmesi gerektiği ve AAK konusundaki politikaların

uygulanmasında bu farkların gözetilmesinin faydalı olabileceği çıkarımı yapılabilir.

Araştırmadan elde edilen veriler ile antibakteriyel ilaçların Türkiye’deki tüketim profili net bir

şekilde ortaya konulmuştur. İller arası ve bölgesel düzeyde önemli farklılıkları da barındıran bu

tespitlerin, Ülkemizdeki AAK geliştirme faaliyetlerine yol gösterici olması beklenmektedir.


6. KISITLILIKLAR VE ÖNERİLER

Araştırmadaki kısıtlılıklar da düşünülerek, konunun ilgililerine katkı sağlayabileceği düşünülen

bazı öneriler aşağıda sunulmuştur.

Rapora konu olan antibakteriyel ilaç tüketim verileri, sadece ayaktan tedavi olan hastaların

verilerini içermekte; hastanede yatışı olan ve antibakteriyel ilaç kullanan hastaların verilerini

kapsamamaktadır. Hastanede yatan hastaların, ayaktan tedavi edilememiş hastalıkları olduğu

düşünülürse, bu grupta daha büyük bir olasılıkla antibakteriyel ilaç kullanımı söz konusu olacaktır.

Buna göre, hastanede yatan hastaların antibakteriyel ilaç tüketim oranının yüksekliği de göz önüne

alındığında, söz konusu verilerinin değerlendirilememiş olması, önemli bir kısıtlılık olarak

düşünülebilir. Yatan hastalarda antibakteriyel ilaç tüketim DID’lerinin hesaplanmasına yönelik

çalışmaların yapılması gerektiği düşünülmektedir.

Araştırmada, endikasyona özel antibakteriyel ilaç seçiminin uygunluğunu değerlendirmeye yönelik

“hastalık tanıları” ile ilgili herhangi bir sorgulamaya gidilmemiştir. Ayrıca antibakteriyel ilaç

tüketimindeki paydaşlardan en önemlileri olan, tanı koyan ve ilacı reçeteleyen hekimlerin, ilacı

sağlayan eczacıların ve kullanan hastaların tutum ve davranışlarını saptamaya yönelik bir çalışma

gerçekleştirilmemiştir. Bu konuların kapsamlı olarak araştırılmasının, antibakteriyel ilaçların akılcı

kullanımının yaygınlaştırılmasında yararlı olacağı düşünülmektedir.

2012 yılına ait antibakteriyel ilaç tüketim sürveyansı raporu sonrasında, 2013 yılına ait olan rapor

da tamamlanmıştır. Bundan sonraki aşama, 2013 yılından günümüze kadar olan tüm sürece ait

raporların oluşturulması ve rapor sürekliğinin sağlanması olacaktır.

Antibakteriyel ilaç tüketim durumunun ülke bazında öncelikle saptanması ve ardından sonuçların

diğer dünya ülkeleri ile karşılaştırılmasında, ATC/DDD metodolojisinin kullanılmasının teşvik

edilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda yapılacak olan araştırmaların sürdürülebilirliğinin de

sağlanması hedeflenmelidir. Konuyla ilgili, başka ülkelerle yapılacak olan işbirlikleri gündeme

gelmelidir.


ATC/DDD metodolojisi kullanılarak antibakteriyel ilaçların tüketim değerlendirmelerinin

yapılması ve rapor halinde sunulmasının, gelecek yıllarda çok daha kapsamlı bir şekilde devam

edeceği düşünülmektedir. Raporun sürdürülebilirliğinin sağlanmasının yanı sıra, konunun ilgililere

ulaştırılması da önemlidir. Ortaya konulacak olan raporlar, konuyla ilgili yapılacak diğer

çalışmalara yol gösterebilecek, bu çalışmaların oluşumunda ve geliştirilmesinde referans

olabilecektir. Rapordan elde edilen çıktılar, uygun olmadığı düşünülen antibakteriyel ilaç

tüketiminin önüne geçmek amacıyla, hayata geçmesi planlanan faaliyetlere de yön verebilecektir.

Bunun yanı sıra bu raporların, söz konusu faaliyetlerin etkinliğinin takibinde kullanılabilecek olan

iyi bir izlem kaynağı olacağı da tahmin edilmektedir.

Antibakteriyel ilaç tüketimi ile antibakteriyel direnç profilinin ilişkilendirilmesinin yol gösterici

olacağı düşünülmektedir. İlaç tüketiminin biliniyor olması, direnç gelişiminin aydınlatılmasını

kolaylaştıracak ve direncin önüne geçmede planlanan düzeltici faaliyetlerin daha sağlam bir temele

dayandırılmasına imkân sağlayacaktır.

Hekimlerin antibakteriyel ilaç reçeteleme konusundaki alışkanlıklarını olumlu yönde değiştirecek

faaliyet ve planlamaların hayata geçmesi sağlanmalıdır. Bunlar; hekimin konu ile ilgili bilgi ve

farkındalığını artırmaya yönelik bilgilendirici faaliyetler olabileceği gibi, hekimin oluşturduğu

reçetelerin izlemini sağlayan sistemlerin güçlendirilmesi ve denetleme mekanizmasının etkin

kullanımının sağlanması şeklinde de olabilir.

Hekimlerin antibakteriyel ilaçları akılcı reçeteleme konusundaki kararlarını destekleyici yeni

sistemlerin geliştirilmesi, laboratuvar tetkiklerinin kullanımının yaygınlaştırılması, laboratuvar

kapasitelerinin artırılması ve daha etkili hale getirilmesi faaliyetlerinin konunun çözümünde etkili

olacağı düşünülmektedir.

Antibakteriyellerin tarım ve hayvancılık sektörü gibi insan sağlığını direkt etkileyen alanlardaki

kullanımıyla ilgili öncelikle durum tespitinin ve ardından da gerekli düzenlemelerin ivedilikle

yapılması gerektiği düşünülmektedir.


Enfeksiyon hastalıklarının gelişiminin önlenmesi konusunda, çevresel faktörlerin kontrol altına

alınmasına ve kişisel ve çevresel hijyenin artırılmasına yönelik konunun ilgilileri ile işbirliği içinde

çalışmalar yürütülmesinin gerektiği düşünülmektedir.

Eczanelerden reçetesiz olarak antibakteriyel ilaç temin edilmesinin önüne geçmeye yönelik

denetim mekanizmasının etkinliğinin artırılması gerekmektedir. Eczacının akılcı ilaç kullanımı

konusunda, gerek sağlık personeline gerekse hasta veya topluma ilaçlar konusunda danışmanlık

hizmeti sunması teşvik edilmelidir.

Kişinin reçete edilmeksizin kendi kendine antibakteriyel ilaç kullanımı ve reçete edilen

antibakteriyel ilacın uygun süre ve dozda kullanılmaması AOAK’ya neden olan faktörlerden

bazıları olarak sayılabilir. Halkın antibakteriyel ilaç kullanımı konusundaki bilgi, bilinç ve

farkındalık düzeylerini artırıcı kampanyaların ve eğitici faaliyetlerin yapılması AOAK’nın

önlenmesine yönelik önemli faaliyet başlıklarından biri olacaktır. Bilinçsizce tüketilen

antibakteriyel ilaçların dirence neden olabileceğini ve bu durumun gerek Ülkemiz gerekse dünya

çapında oldukça büyük bir tehlikeye işaret ettiğini vurgulayan kampanyaların, antibakteriyel ilaç

kullanımını azaltabileceği düşünülmektedir.

AAK konusunun, öğrencilerin eğitim müfredatında yer bulabileceği ve öğrencileri bu konuda

bilinçlendirmeye yönelik çeşitli eğitim materyallerinin hazırlanması gerektiği düşünülmektedir.

“Antibakteriyel İlaç Tüketimi Sürveyans Raporu” benzeri raporların diğer ilaç grupları için de

yapılması uygun olacaktır. Tüm ilaçların tüketim profillerinin bilinmesinin, bu ilaç gruplarının

temininin sağlanması ve akılcı olmayan tüketiminin tespiti sonrasında düzeltici faaliyetlerin

planlamasının yapılmasında ilgililere kılavuzluk edeceği düşünülmektedir.

Bu raporda, antibakteriyel ilaçlara ait Türkiye verileri diğer ülkelerin verileri ile karşılaştırılmamış,

sonuçlar yalnızca kendi içinde ve 2012 yılı verileriyle karşılaştırılmıştır. Diğer ülkelerle

kıyaslamanın yapıldığı başka çalışmalarla sonuçların ortaya konulmasının, durumu çok daha net

bir biçimde gözler önüne serebileceği düşünülmektedir.


Raporun sonuçlarının, Türkiye’nin nüfus dağılımındaki farklılıkların ve rapora konu olan dönemde

Ülkemize olan göç durumunun göz önünde bulundurularak ihtiyatlı bir şekilde yorumlanması

gerektiği düşünülmektedir.

Söz konusu rapor, konu ile ilgili sağlık çalışanlarına ve topluma yönelik çalışmaların ortaya

çıkarılması ve sürdürülmesinde ışık tutacak olan bir araç konumundadır. Raporun sonuçlarının,

antibakteriyeller özelinde tüm ilaç gruplarının akılcı kullanılmasının sağlanması ve

yaygınlaştırılması faaliyetlerine katkı sunacağı ve hız kazandıracağı düşünülmektedir.


7. SONUÇ

Araştırmadan elde edilen tespitleri aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

Araştırma başka yöre, il, bölge, ülke verileriyle karşılaştırmalar yapılabilecek nitelikte olan

ATC/DDD metodolojisi kullanılarak yapılmıştır.

Antibakteriyel ilaçların tüketim miktarları ile ilgili veriler İTS’ den kutu bazında alınmıştır.

Veri tipini ayaktan tedavi gören hastalarda antibakteriyel ilaç kullanımı oluşturmuştur.

DID hesaplanırken kullanılan nüfus verileri Türkiye İstatistik Kurumu’ndan sağlanmıştır.

Türkiye’de geçici koruma kapsamında bulunan mülteci sayısı ise İçişleri Bakanlığı Göç İdaresi

Genel Müdürlüğü verileri alınarak hesaplamaya katılmıştır.

Türkiye’nin 2013 yılı için antibakteriyel ilaç tüketim değeri 40,80 DID olarak hesaplanmıştır.

Coğrafi bölgeler bazında değerlendirildiğinde, Akdeniz Bölgesi en yüksek antibakteriyel ilaç

tüketimine sahip bölge olarak karşımıza çıkmaktadır.

İBBS- Düzey 1 bölgesel değerlendirilmesine bakıldığında, Ülkemizin kıyı şeridinde yer alan

Akdeniz, İstanbul, Batı Anadolu ve Ege Bölgelerinde, Kuzey ve Doğu Bölgelerimize göre daha

fazla antibakteriyel ilaç tüketildiği gözlenmiştir.

İBBS- Düzey 2 bölgesel değerlendirilmesinde ise sırasıyla; Adana, Hatay ve Antalya alt

bölgelerinin en fazla antibakteriyel ilaç tüketilen bölgeler olduğu saptanmıştır.

İl düzeyinde en fazla antibakteriyel ilaç tüketen illerimizin Osmaniye, Hatay ve Adana olduğu,

buna karşın en düşük tüketimin Bitlis, Muş ve Hakkâri illerimizde olduğu gözlenmiştir.


Antibakteriyel ilaç gruplarının tüketim dağılımına bakıldığında; Ülkemizde en fazla beta-

laktamaz inhibitörü içeren penisilin kombinasyonları, 2. ve 3. kuşak sefalosporinler,

makrolidler ve fluorokinolonların tüketildiği gözlenmiştir.

Antibakteriyel ilaçların etkin madde seviyesindeki tüketimleri incelendiğinde ise; en fazla

tüketilen ilaçların başında amoksisilin ve enzim inhibitörü, sefuroksim ve klaritromisinin

geldiği gözlenmiştir.

Bu rapor, ülkeler ve iller arasında karşılaştırma yapma imkânı sunan ATC/DDD

metodolojisinin Ülkemizde ilk kez büyük çaptaki bir araştırmada kullanıldığı ve ardından yazılı bir

metin olarak ilgililere sunulduğu Ulusal Antibakteriyel İlaç Tüketim Sürveyansı- 2011 raporunun

devamı niteliğindedir. Araştırmadan elde edilen bulgular, bazı grup antibakteriyel ilaçların daha yoğun

olarak tüketildiğini ve tüketimde bölgesel farklılıkların olduğunu göstermektedir. Raporun,

antibakteriyel ilaç tüketimi konusunda durum tespiti yapılmasında, konu ile ilgili farkındalığın

artırılmasında ve çözüm yollarının tespit edilmesinde kullanılacak önemli bir araç olacağı

düşünülmektedir. Ayrıca raporun, AOAK’yı düzeltici faaliyetlerin etkinliğinin ölçülmesinde de

ilgililere kılavuzluk edeceği kanaati taşınmaktadır.


8. KAYNAKLAR

1. World Health Organization (WHO). Antimicrobial resistance: global report on surveillance-

2014. ISBN 978 92 4 156474 8.

2. World Health Organization (WHO). WHO global strategy for containment of antimicrobial

resistance. WHO/CDS/CSR/DRS/2001.2.

3. Versporten A, Bolokhovets G, Ghazaryan L, Abilova V, Pyshnik G, Spasojevic T, Korinteli I,

Raka L, Kambaralieva B, Cizmovic L, Carp A, Radonjic V, Maqsudova N, Celik HD, Payerl-

Pal M, Pedersen HB, Sautenkova N, Goossens H; WHO/Europe-ESAC Project Group.

Antibiotic use in eastern Europe: a cross-national database study in coordination with the WHO

Regional Office for Europe. Lancet Infect Dis 2014; 14(5): 381-7.

4. World Health Organization (WHO). Promoting rational use of medicines: core components.

WHO Policy Perspectives on Medicines no5. Geneva, WHO/EDM/2002.3.

5. Ulusal Antibakteriyel İlaç Sürveyansı -2011, Sağlık Bakanlığı, Yayın No: 995, Ankara, 2015

6. Ulusal Antibakteriyel İlaç Sürveyansı -2012, Sağlık Bakanlığı, Yayın No: 1065, Ankara, 2017

7. Guidelines for ATC classification and DDD assignment 2014. Oslo, 2013.

8. T.C. Türkiye İstatistik Kurumu Başkanlığı, Haber Bülteni, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

Sonuçları,2013. http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=15974 Sayı: 15974 29 Ocak

2014 10:00

9. İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (sege-2011) Bölgesel

Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Ankara 2013 http://www.dpt.gov.tr/

ulusal antİbakterİyel İlaÇ tÜketİm sÜrveyansi · türkiye’nin İstatistiki bölge birim...

Documents