Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek l...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Aziz YÜKSEL

İKİ FARKLI YETİŞTİRME ORTAMINDA DEĞİŞİK KOMPOST UYGULAMALARININ ÜÇGÜL VE SOĞAN BİTKİLERİNİN GELİŞİMİ, BESİN ELEMENTLERİ ALIMI VE MİKORİZA İNFEKSİYONU ÜZERİNE ETKİLERİ

TOPRAK ANABİLİM DALI

ADANA, 2006

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İKİ FARKLI YETİŞTİRME ORTAMINDA DEĞİŞİK KOMPOST UYGULAMALARININ ÜÇGÜL VE SOĞAN BİTKİLERİNİN GELİŞİMİ,

BESİN ELEMENTLERİ ALIMI VE MİKORİZA İNFEKSİYONU ÜZERİNE ETKİLERİ

Aziz YÜKSEL


TOPRAK ANABİLİM DALI

Bu tez ..../...../2006…... Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından

Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir.

İmza............………… İmza...................…. … İmza.................………….. Prof.Dr. İbrahim ORTAŞ Prof.Dr. Zülküf KAYA Prof.Dr. Nurgül TÜREMİŞ DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz Toprak Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür

Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından Desteklenmiştir. Proje No: ZF2005YL8 Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

I I

ÖZ


İKİ FARKLI YETİŞTİRME ORTAMINDA DEĞİŞİK KOMPOST UYGULAMALARININ ÜÇGÜL VE SOĞAN BİTKİLERİNİN GELİŞİMİ, BESİN ELEMENTLERİ ALIMI VE MİKORİZA İNFEKSİYONU ÜZERİNE ETKİLERİ

Aziz YÜKSEL

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TOPRAK ANABİLİM DALI

Danışman : Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ

Yıl : 2006, Sayfa :101 Jüri : Prof Dr. İbrahim ORTAŞ

Prof. Dr. Zülküf KAYA Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

Araştırmada amaç; iki farklı mikoriza türü (Glomus intradices, Glomus clarium)

ve yetiştirme ortamında değişik kompost uygulamalarının üçgül ve soğan bitkilerinin

gelişimi, besin elementleri alımı ve mikoriza infeksiyonu üzerine etkilerini

araştırmaktır. Araştırma Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü'nde sera koşullarında

yürütülmüştür. Denemede konukçu bitki olarak Üçgül ve Soğan bitkileri

kullanılmıştır. Yetiştirme ortamı olarak ta ; Andezitik Tüf : Toprak : Kompost :

(Andezitik Tüf + Toprak ( 2: 1 v/v ) % 4 ve % 8 oranında kompost karıştırılması ile

iki farklı ortam kullanılmıştır. Deneme tohum ekiminden sonra ki 10. haftada hasat

edilerek kök ve kök üstü aksam kuru ağırlıkları, kök infeksiyonu oranı, % P ( Fosfor)

ve Zn (Çinko) alımları tespit edilmiştir.

Denemede kullanılan 10 değişik kompost çeşidinde Kompost 6 (tavuk gübresi

ile oluşturulmuş kompost) uygulaması bitki büyüme ve gelişmesine en yüksek

oranda etki eden kompost olarak tespit edilmiştir.Yetiştirme ortamları arasında en

etkin harç ortamı olarak % 4 oranında kompost karıştırılan Andezitik Tüf + Toprak

ortamı olarak tespit edilmiştir bunu Kompost 7 ortamı izlemiştir. Araştırma

bulgularına göre, G. intradices’in ise en etkin mikoriza türü olduğu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:Değişik kompost, Farklı bitki, Konukçu bitki, Mikoriza türleri.

I

I II

ABSTRACT

MSc.THESIS THE EFFECTS OF DIFFERENT COMPOST PROCESSES ON TWO DIFFERENT

GROWING ENVIRONMENTS ON CLOVER AND ONION PLANT’S GROWING PLANT NUTRIENT ELEMENTS UPTAKE AND MYCORRIZAE INFECTION

QUALTY

Aziz YÜKSEL

DEPARTMENT OF SOIL SCIENCE INSTITUE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE

UNIVERSTY OF ÇUKUROVA

Supervisor: Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ Year : 2006, Page : 101

Jury : Prof Dr. İbrahim ORTAŞ Prof. Dr. Zülküf KAYA

Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ

The aim of this research is two different mycorrizae (Glomus intradices,

Glomus clarium) using two different growth conditions to investigate the effects of

various compost applications on clover and onion plant’s growth, nutrient uptake and

mycorrizae infection. The study was carried out under greenhose conditions, at the

department of Agriculture Faculty, Çukurova Universty. In this experiment, clover

and onion were used as host plants. As regard with the growth environment;

andezetik Tufe : Soil: compost: (andezetik Tufe +Soil (2:1 v/v) %4 and %8 compost-

using two different growth conditions were used. On the 10th week following the

sowing, the plants were harvested and shoot and root- dry weight, root infection, %P

and Zn content were determined.

Of those ten different kinds of compost, that of the number 6 was determined

to be the most efficient medium affecting the plant growth and development at the

highest rate. Among the growth media the most efficient compost medium of growth

was determined to be andezitik Tufe + Soil with a 4 % proportion. It was also

observed that Compost 7 medium are the second effective respectively.The research

outcomes show that G. intradices are the most effective mycorrhizal species.

Keywoords : Different compost, different plants, host plant, mycorrizae species. II

III

TEŞEKKÜR

Çalışmalarım boyunca yardımlarını esirgemeyen bilimsel ve özellikle sosyal

açıdan desteğini her zaman gördüğüm ve düşünsel değerlerini inançla benimsediğim

saygıdeğer hocam Prof. Dr. İbrahim ORTAŞ’a sonsuz teşekkürlerimi bir borç

bilirim. Ayrıca bu çalışmamda yanımda olan (İsimler alfabetik sıraya göre); Ar. Gör.

Ahmet DEMİRBAŞ, Uzm.Ezc.Ayfer DAĞDELEN, Zir.Yük. Müh. Ali ARSLAN

KORKMAZ, Ar. Gör. Çağdaş AKPINAR , Zir. Yük. Müh. Fadime KARA, Arş.

Gör. Kemal DOĞAN, Zir. Müh. Mehmet Uygar TÜRK, Zir.Yük.Müh. Mehmet

GÜL, Laborant Teknikeri Mehmet Ali ERGAN, Zir. Yük. Müh. Ünzile

SÖĞÜT, Arş. Gör. Yusuf TÜLÜN’e teşekkürlerimi sunarım.

Öğrenim hayatım boyunca maddi ve manevi her türlü desteğini esirgemeyen

aileme (Gülendam YÜKSEL, Rahma YÜKSEL, Melike YÜKSEL, Serdar

YÜKSEL) Teşekkürlerimi bir borç bilirim.

IV

İÇİNDEKİLDER SAYFA

ÖZ…………………………………………………………………….........................I

ABSTRACT…………………………………………………………….....................II

TEŞEKÜRLER……………………………………………………………………...III

İÇİNDEKİLER ……………………………………..................................................IV

ÇİZELGELER DİZİNİ………………………………………………………….....VII

ŞEKİLLER DİZİNİ…………..……………………………………………………VIII

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ ……………………………….……….IX

1. GİRİŞ ….…………………………………….…….……………………………....1

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR…………………….….………………………………..5

2.1 Kompostun Tarihçesi Tanımı Aşamaları ve Sınıflandırılıması ..........................5

2.2. Kompostlaştırma Aşamaları…………….………………….………………….....6

2.3 . Ham maddelerin Depolanması ve İşlenmesi . .………..…….....………………..6

2.4. Kompostlamada Kullanılan Maddeler ve Bazı Özellikleri..………………........7

2.5. Nemin Ayarlanması……….………………………………………………..........9

2.6. Kompostun Sınıflandırılması ….…………………………………………….....10

2.7. Standart Kompostlaştırma Metodları….……….…..………………………...…10

2.8.Yığın Kompostlaştırma Sistemleri……….…….………………………………..10

2.9.Kompostlamada Besin Maddeleri ...……………………………..……….…….11

2.10. Elementlerle İlgili Kompostlaşma ……………................................................11

2.11. Kompostlama İşleminde Süre ……………………...…………………..…..13

2.12. Kompostun Diğer Elementlerle ve P Elementi ile İlişkisi……………..……..13

2.13. Kompostlama İşleminde Porozite, ve Partikül Boyutu……………………...14

2.14. Kompostlama İşlemlerinde Mikroorganizmalar …………………………….14

2.14.1. Bakteriler…………………………………………………………….…14

2.14.2. Actınomycetes (Işın Mantarlar)…… …………………………….……15

2.14.3. Mantarlar………………………………………………………….……15

2.14.4. Patojenler ………………………………………………………….......16

2.15. Kompostta Olgunlaşma………………………………………………...……...16

2.16. Kompostun Topraktaki Faydaları……. ………………………………...….…16

V

2.16.1. Topraktaki (Zeminin) Boşluk Hacmini Arttırır ……..…………............16

2.16.2. Zeminin Kolay Havalanmasını Sağlar ……………................................17

2.16.3.Düşük Kirlilik Sağlar……………………………………………............17

2.16.4.Patojenlerin Tahrip Eder………………………………...........................17

2.16.5.Çöp ve Diğer Artık Maddeler Değerlendirilir ……………….…..…......18

2.17. Mikorizanın Tarihçesi Tanımı Fonksiyonları Ve Sınıflandırılması……...........18

2.18. Mikorizanın Tanımı….…………………………..……………………………18

2.19. Mikorizanın Sınıflandırılması…………….…………………………...............18

2.20. Mikorizanın Fonksiyonları………………………............................................20

2.21. Bitki Çeşitlerin Seçimi ve Yetiştiriciliği……...…..……………………........20

2.22. Mikorizanın Ekolojisi…………………………………………………...…….21

2.23. Mikorizanın Kullanıldığı Alanlar ve Ekolojideki Önemi……….....................21

2.24. Mikorizanın Ortamda Yayılması………….……………………………..........21

2.25. Mikorizaya Bağımlılık Gösteren Bitkiler………………………………...…...22

2.26. Mikoriza ve Bitki Gelişimi………………………………………………...….23

2.27. Mikorizanın Tarıma Kazandırdıkları………………………………..............23

2.28. Mikoriza Oluşumunu Etkileyen Fiziksel ve Kimyasal faktörler…...……....…24

2.28.1. Fiziksel Faktörler…………………………………………………...…..24

2.28.2. Kimyasal Faktörler……………………….………………………..…....25

2.28.3. Biyolojik Faktörler……...……………………………………............27

2.29. Mikorizaların Diğer Mikroorganizmalar ile Olan İlişkisi…….…...................28

2.30.Mikorizanın Besin Elementleri Üzerindeki Etkileri ve Mikorizanın

Yararları……………...….……………………………………………………..28

2.31. Konukçu Bitki Seçimi………………………………………………….........29

3. MATERYAL VE METOT……………………………………………………….32

3.1. MATERYAL…………………………………………………………………...32

3.1.1. Bitkisel Materyal ………………………………………………………...32

3.1.2. Mikoriza Türleri…………………………………………………….…….32

3.1.3. Bitki Yetiştirme Ortamı……...…………………………………….……..33

3.1.4.Deneme Deseni ve Denemede Kullanılan Materyallerin Analiz

Verileri…………………….……………………………………………....33

VI

3.1.5.Denemede Hazırlanan Kompostlar İçin Kullanılan Ham Materyaller…...34

3.2. METOT…………………………………………………………………………36

3.2.1. Deneme Deseni……………………………………………………….…..36

3.2.2 Denemede Kullanılan Kompostlama Tekniği ………………………….....36

3.2.3. Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu………………………………….….36

3.2.4. Saksıların Sterilizasyonu……………………………………………….....37

3.2.5. Bakım İşlemleri…………………………………………………………...37

3.2.6. Bitkilerin Hasat Zamanı……………………………………………….….37

3.2.7. Biomas Ölçümleri…………………………………………………….…..37

3.2.8. Bitki Kök Örneklerinin Alınması…..……………………………………..38

3.2.9. Mikoriza İnfeksiyonun Teşhisi….…………………………………..........38

3.2.10. Yetiştirme Ortamında Yapılan Toprak ve Kompost Materyalleri

Analizleri, Uygulama Yöntemleri………………………………………39

3.2.11.Bitki Analizleri…………………………………………………………...40

3.2.12. İstatistiksel Analizler………………………………………....................41

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA………………………………….42

4.1. Farklı Yetiştirme Ortamları ve Farklı Mikoriza Türleri Aşılamalarının Üçgül Bitkisinin

Gelişimi, Besin Elementleri Alımı ve % Kök İnfeksiyonu Üzerine Etkisi…………....42

4.2. Farklı Yetiştirme Ortamları ve Farklı Mikoriza Türleri Aşılamalarının Soğan Bitkisinin

Gelişimi, Besin Elementleri Alımı ve % Kök İnfeksiyonu Üzerine Etkisi…...................63

5. SONUÇ…………………………………………………………………………...83

6.KAYNAKLAR……………………………………………………….…………...85

ÖZGEÇMİŞ………………………………………………………………………..101

VII

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 3.1 Denemede kullanılan kompostların kimyasal analiz verileri…………...33

Çizelge 3.2 Denemede kullanılan Menzilat ( Xerofluvent ) toprağı bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri……………………………………………………..34

Çizelg 3.3. Denemede kullanılan Andezitik tüfün kimyasal analiz verileri………...35

Çizelg 4.1. Farklı Harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül

bitkisinin üst aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı)................................45

Çizelg 4.2. Farklı Harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül

bitkisinin kök aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı................................49

Çizelg 4.3. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül

bitkisinin kök infeksiyonuna etkisi (%)....................................................52


bitkisinin fosfor içeriğine etkisi (%) ……..............................................55


bitkisinin çinko içeriğine etkisi (mg/kg...................................................59

Çizelg 4.6. Üçgül bitkisinde farklı mikoriza uygulamaları ve farklı yetiştirme

ortamlarının istatistiksel önem çizelgesi.......................……………….61

Çizelg 4.7. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan

bitkisinin üst aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı)……........................66


bitkisinin kök aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı) ……...………...…69


bitkisinin kök infeksiyonuna etkisi (%)……………………………........72

Çizelg 4.10.Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan

bitkisinin fosfor içeriğine etkisi (%)…….......................……………….76


bitkisinin çinko (Zn) içeriğine etkisi (mg/kg)… ..………….……...…..79

Çizelg 4.12. Soğan bitkisinde farklı mikoriza uygulamaları ve farklı yetiştirme

ortamlarının istatistiksel önem çizelgesi……………..…………...……81

VIII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 3.1. Denemede Kullanılan Kompost materyalleri ve oluşturma alanları……...35

Şekil 3.2. Denemede Kullanılan kompost 6 grubu materyali……………………….35

Şekil 4.1. Denemede kullanılan konukçu bitkiler kontrol grubu (üçgül).................. 44

Şekil 4.2. Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 6 grubu (üçgül)………..44

Şekil 4.3. Üçgül üst aksam kuru ağılığı………………………..………………..…. 46

Şekil 4.4. Üçgül kök kuru ağırlığı………………….……………………………......50

Şekil 4.5. Üçgül % Kök İnfeksiyonu………… ……………………………………53

Şekil 4.6. Üçgül (%) P Değerleri …………………..………………………………56

Şekil 4.7. Üçgül Zn (mg/kg) değerleri ……………..……………………………….60

Şekil 4.8. Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 1 grubu (soğan)………..65

Şekil 4.9. Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 7 grubu (soğan)……......65

Şekil 4.10. Soğan üst aksam kuru ağırlıkları……..….……………………………...67

Şekil 4.11. Soğan kök kuru ağırlıkları………..……………………………………..70

Şekil 4.12. Soğan kök infeksiyonu (%) değerleri ……………..……………………73

Şekil 4.13. Soğan % P değerleri ………….……………………...............................77

Şekil 4.14. Soğan Zn (Çinko) (mg/kg) değerleri………………………...……...…..80

IX

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ

V AM : Vesiküler Arbusküler Mikoriza

AM : Arbusküler Mikoriza

S: Kükürt

N: Azot

P: Fosfor

K: Potasyum

Ca: Kalsiyum

Zn: Çinko

Cu: Bakır

Mn: Mangan

Fe: Demir

Mg: Magnezyum

Al: Aluminyum

Cl: Klor

C: Karbon

G: Glomus

da: Dekar

µ: Mikron

mg: Miligram

gr: Gram

kg: Kilogram

ppm : Milyonda bir kısım

%: Yüzde

mm: milimetre

m : Metre

t : Ton

pH: Asitlik-alkalilik Faktörü

1. GİRİŞ________________________ _____________ _ Aziz YÜKSEL

1

1.GİRİŞ

Dünya dediğimiz yer kabuğu su, toprak ve kayaçların farklı bileşenlerinden

oluşmuştur. Toprak; atmosferi, biyosferi, litosferi meydana getiren sistemin önemli

bir öğesi olup canlı ve dinamiktir. Toprak yalnızca bitkilerin kök salarak dik

durmasını sağladığı bir oluşum değildir. Aynı zamanda doğada daha büyük bir görev

üstlenerek, bütün artıkların atıldığı, suyu temizlendiği besin elementleri zincirinin

biyokimyasal döngüsünü sağlayan ortamdır.

Fiziksel olarak toprak üç boyutlu, tanımlanabilir sınırları olan bir kütledir.

Dikey ve yatay olarak yerkabuğundaki kayaçların fiziksel, kimyasal ve biyolojik

aktivitelerde farklılık gösteren bir oluşumdur. Kalınlığı birkaç cm den birkaç

metre’ye kadar değişebilir. Topraklar birbirleriyle katı, sıvı ve gaz taşıması nedeniyle

sürekli etkileşim halindedir. Sayılamayacak kadar fazla organizmanın beslenme ve

koruma ortamı yaşamsal enerji merkezidir. Bu organizmalarda doğal yaşamın

döngüsünü belirlemektedir (Ortaş,1997).

Dünya’da karşılaşılması muhtemel enerji krizi ve sera gazı etkileri ülkeleri

alternatif enerji kaynakları aramaya itmiştir. Bu çerçevede kompostlama, biyogaz

gibi teknolojiler dünyanın birçok yerinde evsel katı atıklar ile gübrelerin kullanımı

zirai alanlarda daha fazla tercih edilir duruma gelmiştir. Özellikle çiftliklerdeki gübre

atıklarının düzensiz kullanımı sonucu sızıntı suları, yer altı ve yüzeysel suları

kirletmektedir.

Ayrıca birim alanlarının ekonomik anlamda maksimum düzeyde yararlanmak

amacıyla son 50 yılda bütün dünyada başlatılan ve değişik isimler altında yürütülen

tarımsal üretim modellerinden en büyük girdiyi kimyasal gübreler oluşturmaktadır.

Tek taraflı ve fazla miktarda ticari gübrenin kullanılması ise toprakların

fakirleşmesine fiziksel özelliklerinin bozulmasına neden olmaktadır. Fiziksel

özellikleri sorunlu olan topraklar en uygun şekillerde ticari gübrelerle gübrelenmiş

olsalar bile, bunlardan yüksek verim olmak imkansızdır (Yalçuk,1984).

Son yıllarda artan nüfusa bağlı olarak yerleşim yerlerinde yaşayan insanların

yaratmış olduğu çevresel etkili atıklar birçok yerleşim alanı için tehdit oluşturmaya

başlamıştır. Hızla gelişen dünyada toprak, su ve hava kirliliği, büyük ölçüde yanlış


2

toprak kullanımı ve yönetimine bağlı olarak oluşmaktadır. Yani doğal kaynakları

yanlış kullanımı sonucu bugün dünyamız yaşanamaz duruma gelmiştir (Ortaş,1997).

Evsel, kentsel ve bahçe atıkları her gün çöp alanlarına taşınmakta ya da

yakılarak çevreye istenmeyen kokular ve gazlar salmaktadırlar. Söz konusu atıkların

kompostlaştırılması ve tarımda yeniden kullanılması önemli bir tarım girdisi olabilir.

Bu konuda son yıllarda artan bilgi ve büyüyen bir sanayi gelişmiş ülkelerde

görülmektedir. Özellikle kendi atıkları ve tarımsal üretim (tarla) artıklarının

kompostlaştırılması ve tarımda kullanılması toprak, fiziksel, kimyasal ve biyolojik

özellikleri yönünden önemli kazanımlar sağlayacaktır.

Kompost; organik atıkların çeşitli yöntemlerle aerobik koşullar altında

mikrobiyolojik oksidasyon ile elde edilen, funda toprağı görünümünde ve kokusuz,

hacim ağırlığı düşük, su tutma kapasitesi yüksek, bitkiye elverişli makro ve mikro

besin elementleri içeren, biyolojik dezenfeksiyon ile sterilize olmuş, organik

karakterli bir maddedir (Gür,1988). Kompost, elde edildiği ham maddelerden farklı

özelliktedir. Koku oluşturmaz, işlenmesi kolaydır ve uzun süre depolanabilir. Ayrıca

kompost çeşitli şekilde kullanılır. Bu nedenle kompost çiftçilerin dikkatini

çekmektedir.

Kompostlama; gübre, biyolojik arıtma tesisi çamuru, yaprak, kağıt ve

yiyecek atıkları gibi organik maddelerin mikroorganizmalar vasıtasıyla

kompost adı verilen toprağımsı bir yapıya dönüştürüldüğü biyolojik bir

işlemdir. Bu işlem yaprak ve diğer organik atıkların doğal olarak

çürütüldüğü işlemle aynıdır. Kompostlamada sadece şartlar kontrol altına

alınarak organik maddelerin daha hızlı çürümesi sağlanır. Kompostlama ve

kompost kullanımını gübre işlemeyi kolaylaştırıcı ve çevre kirliliğini önleyici

yararları nedeniyle son yıllarda başta ekolojik üretim tesisleri olmak üzere çok

sayıda araştırmaya konu olmaktadır.

Gajdos (1997)’a göre çiftlik gübresi ve kompost kullanılarak yürüttüğü

araştırmalarında, hayvansal atıklar ve kompostun toprağa ve ürüne olan

yarayışlılığını araştırmış ve hayvansal atıkların kompost materyali ile karıştırıldığı

zaman,ürün artışını normal kompostla aynı veya daha fazla arttırdığını belirtmiştir.


3

Kompostun yüksek organik gübre değerinin yanı sıra diğer önemli bir yönü

de kullanılmış olan maddeler tekrar madde döngüsünde kullanılmasıdır.

Dünyada son yıllarda artan kompost kullanımına rağmen ülkemizde çok az

kullanılmaktadır.Türkiye’de her yıl tahmini olarak oluşan 120 milyon ton hayvan

gübresinin, yarısından fazlası olan 67 milyon tonu tezek olarak yakılmakta, 35

milyon tonu kırda bayırda kalmakta ve ancak %15’ine değer olan 18 milyon tonu

tarımda gübre olarak kullanılmaktadır (Aydeniz, 1985).

Türkiye’de üretilen ev çöpünün organik kısmı kompost yapılabildiği taktirde

ülkenin gübre ihtiyacının karşılanmasında önemli rol oynayacağı gibi,çevrenin

korunması açısından da önemli bir sorun halledilmiş olacaktır.

Türkiye’de başta belediyeler olmak üzere artan evsel ve pazar atıklarının

kompostlaştırılması ve gerekse diğer atıkların kompostlaştırılması ve tarımda

kullanılması ekolojik ve ekonomik önem taşımaktadır. Organik madde aynı zamanda

yüksek bitki besin elementi içermesi nedeniyle mikoriza oluşumu ve bitki gelişimi

açısından ayrıca önem taşımaktadır. Değişik materyallerin içerdiği değişik besin

elementleri ve niteliklerinin kompost kalitesi ve bunların bitki gelişimine etkisi

mikoriza üzerindeki etkileri çok az çalışılmış ve az bilinmektedir.

Mikoriza, mikroorganizma aktivitesi içerisinde yer alan ve ilk kez 1885

yılında Frank tarafından kullanılmış ve kökeni Yunancaya dayan kök mantarıdır.

Mikoriza doğada en yaygın simbiyotik yaşam oluşturmakta olup varlığı mikroskopla

görülebilen ve çok miktarda hif üretebilen mantar olup bitki kökleri ile bitkiye besin

elementi ve su kazandırmaktadır (Ortaş 1996 ; Ortaş 1997; Ortaş ve ark., 1999).

Mikoriza toprakta var olan sporları aracılığıyla ekosistemdeki bitkilerin

yaklaşık %95’inin köklerine enjekte olmaktadır. Mikorizal mantar çok miktarda hif

üreterek bitki kök yüzey alanını artırmakta ve kökten çok uzak bölgelerdeki besin

elementlerini söz konusu hifleri aracılığıyla alabilmektedir.

Bu simbiyotik işbirliğiyle bitkinin mikorizal mantara karbon, mikorizal

mantarda bitkiye besin elementi sağlamasıyla gerçekleşmektedir.

Kompostlaşmamış bitki artıkları ve kompostlaştırılmış bitki artıkları mikoriza

üretiminde kullanıldıklarında genelde değişik sonuçlarla karşılaşılmıştır. Beş değişik

mikoriza kullanılarak oluşturulan kokteyl üretimde negatif sonuç elde edilirken

(Anonim, 1997), (Biermann ve Linderman,1983) çok başarılı bir şekilde G.


4

intraradices türünün huş ağacı atıklarının olduğu ortamda yetiştirildiği rapor

edilmiştir.

Bu çalışmada; farklı bitki yetiştirme ortamlarına, farklı mikoriza türleri ve

değişik kompost uygulamalarının üçgül ve soğan bitkilerinin gelişimi, besin

elementleri alımı ve mikoriza infeksiyonu üzerine etkilerinin belirlenmesi

amaçlanmıştır.

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR___ _________________Aziz_YÜKSEL

5

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

2.1 Kompostun Tarihçesi Tanımı Aşamaları ve Sınıflandırılıması

Kompostlaştırma ve tarımda kullanılması tarımın tarihiyle paralel olduğu

düşünülebilir. MÖ 3000 yıllarında Çin imparatoru Huan, sarayının güneyindeki

hayvan ahırlarının yakınındaki gübreliğin ortamdan uzaklaştırılması için

mühendislerine verdiği talimat ile nehrin suyu gübreliğe doğru yöneltilerek

hayvan gübreleri sel sularına kapılması sonucu vadinin aşağısındaki ovada

meydana getirdiği verim artışı üzerine bitkilerin hayvan gübresi ile

gübrelenmesi gerektiği fikri ortaya çıkar. Bu arada bilimsel bir başarı da

sağlanmış olur. Çin’in nehir deltalarında kompost uygulamalarıyla yüksek nüfusa

rağmen toprak verimliliği 4000 yıl boyunca sürdürülebilmiştir. Batı’da

komposta ilgi Amerika Tarım Bölümünden Prof. F.H. King’in Uzak Doğu’ya

sürekli ziyaretlerinden oluşan birikimini kitaplaştırmasıyla başladı. Daha sonra

İngiliz Sir Albert Howard bu kitaptan yola çıkarak İndore metodunu geliştirdi. İyi bir

kompostun tek kaynaktan materyal yerine değişik organik atıkların karışımıyla elde

edilebileceğini belirtti. 1930’larda İndore metodu dünyanın çeşitli yerlerinde

endüstrileşme dönemine girdi.Organik gübrelerin ve özellikle ahır gübrelerinin

kullanımı çok eskiye dayanır. Homer (M.Ö.800) Odysee’sinde ahır gübresinin ilk

önce Helenler ’de kullanılmaya başladığını yazmıştır. Romalı ilk tarım yazarlarından

Cato (M.Ö. 234-149) kuş gübresinin önemine işaret ederken ahır gübresinin çok

dikkatle saklanmasının gerektiğini ileri sürmüştür (Kaçar 1994).

Son 40 yılda en az 30 değişik işleme metodu mutfak ve kanalizasyon atıklarının

komposta dönüştürülmesinde kullanıldı ve (Kaçar,1994)’ın belirttiğine göre Güney

Amerika’da yaşayan yerliler deniz kuşlarının dışkısına (Guanaya) büyük önem

vermişler ve bunları mısır, patetes tarımında kullanmışlardır.

Yakın tarih olarak, ABD kompost endüstrisinin en hızlı gelişen kısmı;

kurumsal, ticari, endrüstriyel organiklerin bir çeşitlenmesi veya yön değiştirmesidir

ki; öncelikle deniz yiyeceklerini kapsayan besin ve besin oluşturma işlemi


6

sırasındaki kalıntılar. BioCycle kuruluşu bu alanda veri araştırmalarına 1995 te

başladı. O dönemde toplam 58 proje vardı (Kunzler ve Roe 1995).

1998 de Biocycle son kez kurumsal, ticari, endrüstriyel alanların her birinde

araştırma yaptığında; 37 si pilot, 187 si yürürlükte ve 26 sı henüz geliştirilen toplam

250 proje vardı (Goldstein ve ark.,1998).

Kompostlama; organik maddelerin aerobik veya anaerobik koşullarda

mikroorganizmalar vasıtası ile kararlı hale getirildiği bir işlemdir. Kompostlamada

organik maddeler ayrışırken, mikroorganizmalar oksijeni tüketirler. Aktif

kompostlama esnasında fazla miktarda ısı ve karbon dioksit (CO2) üretilir ve su

buharı havaya karışır.

2.2. Kompostlaştırma Aşamaları

Organik atıkların biyolojik şekilde değerlendirilmesi için, aşağıdaki işlemler

gereklidir:

- Atık girişi

- Parçalama

Ham atıkların önce parçalanması gerekir. Çiftlik kompostlamasında maddeler;

bahçe artıkları, hayvansal atıklar ezilerek parçalanır. Bahçe artıkları ve diğer büyük

cisimlerin önce boyutları azaltılır. Bahçe, tarla artıkları saman kompostlamada

küçültülerek altlık malzemesi olarak kullanılır. Bu işlemde kullanılabilecek

ekipmanlar, bahçe artıkları parçalayıcıları, çim biçiciler ve saman kırpıcılarıdır.

2.3. Hammaddelerin Depolanması ve İşlenmesi

Kompostlamada C:N oranı, nem ve gözenek boşlukları oluşturmak için gerekli

organik maddelerin bir araya gelmesiyle başlar. Ham madde olarak da genelde

saman, hayvan gübresi kullanılır.

İlk olarak atık maddeler toplanır ve kompost alanına taşınır. Düzenleyiciler

genellikle periyodik olarak getirilen gübreye veya diğer birincil maddelere ilave


7

edilmek üzere arazide yığılırlar. Hayvan gübresi gibi maddeler birkaç günlüğüne

depolanmalıdır.

Dalzell ve ark.'a (1987) göre bir kompost yığını karışık organik madde, azot ve

mikroorganizma sağlayan aktivatör bir miktar toprak ve biraz olgunlaşmış kompost

içermektedir.Yığının nemlendirilmesi ve karıştırılması gerekmektedir. Daha sonra

kompostlaşma için açık havada bırakılmaktadır.

2.4. Kompostlamada Kullanılan Maddeler ve Bazı Özellikleri

Ultra (2005)’ya göre; aerobic gübreleme yapılarak ve muz tortu gübresi

potansiyeline besin elementi sağlayarak oluşan kimyasal değişikliklerde kompost

kümeleri pH daki tam olarak N ve P artmayla zamanla K’daki, karbondaki artmayla

ve C/N oranındaki azalmayla tanımlandı. Baklagiller maddeleri 8-16 haftada böyle

düşük C/N oranına ulaşılırken, özellikle tavuk gübresi dört haftada 15 C/N oranına

ulaşmıştır. 24 hafta boyunca sera koşulları altında kuluçka çalışması uygulanmıştır.

Kompost 20 mg ha (-1) oranındaki uygulamasında gübrelenmemiş muz atıklarıyla

değişen iki killi topraklarla Nitrojen (N) fosfor (P), ve fotosyum (K) dinamiklerinin

geçerliliğini izlemek için bu koşullar oluşturulmuştur. Sonuç olarak; tavuk gübresi ve

12-16 arasında değisen C/N oranına sahip baklagiller maddeleriyle değiştirilerek

toprakta net N minaralizasyonun oluşturduğunu göstermiştir.

(Zhou, 2005) Çiftlik hayvanları ve kümes hayvanları gübresinin uygulamasında

turp bitkisinin çinko ve bakır alımına etkilerinin araştırılmasında farklı zamanlardaki

gübre uygulamalarıyla toprak metal yığılmasının aynısını oluşturmak için %2

oranında bahçe toprağı kullanmıştır. Sonuçlar gübrelerin turp bitkisinin gelişimini

etkilediğini göstermiştir. Bu çiftlik ve kümes hayvanları gübrelerinin yüksek pH ve

çok sayıda organik olmayan iyonlara sahip ve bu kontrollerde karşılaştırılarak bu

gübrelerin toprakdaki pH ve elektirik iletkenleğini büyük ölçüde etkilediği

görülmüştür.

(Major, 2005) Organik olmayan gübrelerin yanı sıra, kompost ve tavuk gübresi

yabani ot toprak örtüsünün de sırasıyla 20,48 ve %53 olarak artmasıyla ve türlerin

zenginliğinin sırasıyla 40,22 ve %63 olarak artmasıyla sonuçlanmıştır. Tavuk


8

gübresi uygulandığında da birkaç yaban otu ile bu baskınlık azaltıldı ve bu türler

daha eşit tamamlanmıştır. Yalnız mangal kömürünün verilmesiyle yabani ot toprak

örgüsüyle ve bu tür zenginliği büyük ölçüde etkilenmedi ama hem mangal kömürü

hemde inorganik gübreler verildiğinde sinerjistik etki oluşmuştur.

Gözenekli topraklarda ve hayvan yada mineral gübreleriyle yapıla çalışmalar

bir yüzyıldan beri uygulanan kumlu toprağın hidrolik özellikleri çalışmasında;

mineral gübreleme (NPK) yada hayvan gübresi kullanılan bölgelerde ve gübreleme

yapılmamış bölgelerden 0-60cm toprak tabakası seçilmiştir. Her iki gübreleme

uygulamasında besin elementi uygulamalarının iki seviyesinde çalışılmıştır. Su tutma

kapasitesi, hava geçirgenliği ve hava difüzyonu ölçülmüştür. Büyük saksılar az

doymuş ve doymuş hidrolik iletkenliği ölçmek için kullanılmıştır. Sonuç olarak

mineral gübrelerin kullanımıyla karşılaştırıldığında, hayvan gübreleri sürülmüş

toprak tabakasının, gözenekli toprak özelliklerinde daha az etkiye sahip olduğu tespit

edilmiştir. Toprak altının derinlikleri sürüldüğü için besin elementi uygulamasının

yüksek seviyesi toprak makro gözenekliliğini ve yarı doymuşluk hidrolik iletkenliği

tespit edilmiştir (Schjonning, 2005).

Sera deneylerinde pirincin P ve Cd içeriklerini değerlendirmek için bitkisel

kompost ve bitkisel kompostsuz ortamların fosfat alımına etkisi araştırılmıştır.

Kompostlu ve kompostsuz üç kaya fosfatlı Ultisol ordolu toprak üstünde tekrar tekrar

gübrelenerek 2. ürün olarak yetiştirilmiştir ve bu bitkisel kompost kaya fosfatı ve

diğer kaya tuzundan pirincin kuru ürünleri geliştirmesi bakımından daha üstün

olduğunu göstermiştir. Bitki kompostu büyük ölçüde ürünleri ve pirinç bitki

dokusunun fosfor yoğunlaşmasını geliştirmiştir. Pirinç tahalının kadmium içerikleri ,

pirinç filizlerinden daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Genel olarak bitkisel kompost

karışımı hem filizleri hemde pirinç tahıllarının Cd içeriklerinin farkedilir şekilde

azaltmıştır (Ramachandran,1998).

Sera denemesinde at, tavşan ve tavuk gübresinden 10- 20 mg ha (-1) oranda

uygulanmıştır. 20 mg ha (-1) de fosfor yükseldi ilk değişiklikten sonra toprağın

içinde de oranı yükselmiştir. Diğer bütün uygulamalarda da daha farklı ve daha

büyük yükselmeler göstermiştir (Ferreras, 2006). Üçgül bitkisinin mikoriza ile

aşılamasının kentsel atık gübrelemesiyle değişik harç ortamlarında büyümesi


9

incelenmiştir. Toprak kentsel atık kompostuyla karıştırıldığında mikorizal bitki

türleri iyi gelişmektedir. %10 yada %50 ile toprağın değişimi kompostun üçgül

bitkisinin kuru madde ürünlerini toprağın yalnızca substrate alanlarda yapılan

çalışmalara oranla büyük miktarlarda artırmıştır. Kompost topraktaki Olsen-P ve

diğer mineral elementlerini Ca, Mg, Cu, Mn ve Zn yoğunluğunu üçgül filizlerinde

arttırıldığı tespit edilmiştir. Fakat üçgül bitkilerinde AM fungi tarafından kolonize

edilmiş kök uzunluğunda büyük bir azalmaya sebeb olmuştur (Sainz,1998).

Köse ve ark.(1998) tarafından denemenin kurulacağı çakılı deneme alanında

daha önce aynı deneme desenine göre yürütülen araştırmada mikoriza kompost ve

hayvan gübresinin biber bitkisinin gelişimini ve kalitesini kontrol ve mineral gübreye

göre önemli derecede arttırdığı saptanmıştır. Araştırma bulgularına göre mikorizal

inokülasyon ve kompost uygulaması ile bitkilerin kontrole göre yaklaşık iki kat daha

fazla verim artışı sağladıkları belirlenmiştir. Aynı araştırmada verim artışı

karşılaştırıldığında uygulamalar kendi aralarında “Kompost >Mikoriza > Hayvan

Gübresi > Kontrol ”şeklinde sıralanmıştır.

2.5. Nemin Ayarlanması

Yığın içindeki nem içeriğinin %40-60 arasında olması gerekir. Eğer nem

muhtevası %60’dan fazlaysa yığın içinde hava akımı olmaz çok fazla su, yığını

ağırlaştırarak çökelme ve sıkışmayı arttırır. Çok az nem ise kompostlayıcı

mikroorganizmaların etkinliğini azaltır.

Karışımın nem muhtevası, en hızlı sıkarak belirlenir. Bir avuç dolusu madde

alınır ve hiç sıkmadan su damlarsa bu karışımın çok nemli olduğunu gösterir. Eğer

maddeyi elde sıktıktan sonra çok kuru ve ufalanıyorsa bu onun çok kuru olduğunu

gösterir. Yine madde sıktıktan sonra su bırakmaksızın küme halinde duruyorsa bu

karışımın nem muhtevasının istenen seviyede (yaklaşık %40-60) olduğunu gösterir.


10

2.6. Kompostun Sınıflandırılması

Dalzell ve ark.'a (1987) göre yığında kompostlaşmanın başladığı optimum C/N

oranı 25-35/1 olmalıdır ve pH değeri 7'de muhafaza edilmelidir. C/N oranı yüksek

olan materyaller, uygun bir kompostlaşma için, gübreler gibi daha küçük değerdeki

C/N oranı içeren maddelerle karıştırılmaya gereksinim duyarlar.

Ön ve ana çürüme, kompostlaştırma prosesinin ilk safhalarıdır. Ön çürümede,

çürüme prosesi mezofil bakteriler tarafından başlatılır. Atık hızla ısınır ve mikro

organizmalarının bozunma prosesi başlar. Bu aşamada, sıcaklık 75°C' ye çıkabilir

(Olgunluk derecesi I). Ön çürüme, kompostlaştırma prosesinin ilk günlerinde

meydana gelir. Son çürüme aşamasında, kompost olgunlaşır. Kompostlaştırılacak

atık kütlesindeki su muhtevası %40 - % 65 arasında tutulmalıdır. Sıcaklık, ya iki

hafta boyunca en az 55°C' de veya bir hafta boyunca 65°C' de tutulmalıdır. Kompost

elde edebilmek için, C/N oranı 35:1’i geçmemelidir.

2.7. Standart Kompostlaştırma Metodları

-Yığın kompostlaştırma (taşıma karıştırmalı olan veya olmayan yığın

kompostlaştırma metodları)

- Hücre kompostlaştırma konteynır metodu

- Kompostlaştırma tünelleri sıra kompostlaştırma metodları

- Fermantasyon kuleleri metodu

- Döner davul metodu

2.8. Yığın Kompostlaştırma Sistemleri

Kaçar (1986)'a göre kompost için uygun bir yer belirlendikten sonra alanın

tabanına bir tabka saman serilmiştir. Üzerine kompost için hazırlanmış organik

materyal 25-30 cm kalınlıkta tabakalar halinde yerleştirilmiştir. Her tabakadan sonra

üzerine bir miktar toprak ve sönmüş kireç serpilmiştir. Yığının yüksekliği 1-1,5m

oluncaya kadar yerleştirilmeye devam edilmiştir. Ayrışmanın aerob koşullarda ve


11

hızlı bir şekilde olabilmesi için fazla sıkıştırılmamıştır. Kompost yapımı için gerekli

süre 6-24ay arasında değişebilmektedir. Yığın yılda iki veya üç kez bozularak

havalandırılması ve bu arada oluşumunu tamamlamış materyalin elenerek ayrılması

yapılmıştır.

2.9. Kompostlamada Besin Maddeleri

Kompostlamada ki mikroorganizmalar için C, N, P ve K gibi besi maddeleri

yeterli miktarda olması gereklidir. N, P ve K bitkiler için birincil besi maddeleridir.

Bu yüzden bunların konsantrasyonu kompostun kalitesini belirler.

Dinçer (1990)’e göre yaptığı bir çalışmada kompostun, sadece N, P gibi gübre

değeri olan elementleri sağlamakla kalmayıp aynı zamanda ülkemizde çok önemli

sorunlardan biri olan erozyonun önlenmesi açısından gerekli bölgelerde toprak

ıslahında kullanılabilecek ideal bir ürün olduğunu ortaya koymuştur.

C veya N miktarının fazla olması kompostlama işlemini önemli derecede

etkiler. Mikroorganizmalar, karbonu; enerji ve büyüme, azotu ise; protein kaynağı ve

üreme için kullanırlar. Biyolojik organizmaların azotun 25 katı daha fazla karbona

ihtiyacı vardır. Bu nedenle karbon ve azotun uygun oranlarda olması önemlidir.

2.10. Elementlerle İlgili Kompostlaşma

Kompost faaliyetinde işlenen malzemenin elementsel birleşimi işlenen besin

malzemelerinin tiplerine çok fazla bağlıdır. Ne var ki hem karbon hem nitrojen

kompost işlemi için gereklidir.

Etkin ve verimli bir kompost için C:N oranı zorunludur. Çeşitli organik besin

stoklarının başarılı bir biçimde yaklaşık 17 ile 78 arasında değişen C:N oranlarında

kompostlaştırılabildiği halde (McGaugney ve Gotass, 1953); Nakasaki’ye (1992)

göre, 25 ile 35 arasında değişen daha dar bir dağılımın uygun olduğu düşünülebilinir.

( Hamoda,1998; Keller, 1961; Schulze,1962) göre, Düşük C:N oranlarındaki ilgi

amonyak (NH3) kaybıdır. Morisaki’ye (1989) göre, daha yüksek düzeylerde

ayrışımın düşük oranları fark edilebilir .


12

C:N oranını Karbon ve Azot toplam konsantrasyonunun bir fonksiyonu olarak

tarif etmek geleneksel olduğu halde, bu yaklaşım her malzeme için uygun

olmayabilir(Kayhanian ve Tchobanoglous,1993). Çünkü farklı organik malzemelerin

yaşamsal elde edilebilirliği ve yaşamsal olarak kendiliğinden çürüyebilmesi söz

konusudur (Naylor,1996). Jeris ve Regan’a (1973) göre birçok besin stokunun

kompostlaştırılabilirliğini değerlendirdi ve farklı karbon kaynaklarının sonucunda ne

olabileceğini ispatladılar. Genellikle büyüyen bir etken olarak kullanılan ağaç yonga

durumunda, ağaç malzemelerin hepsinin eşit bir biçimde yaşamsal olarak

kendiliğinden çürüyebilmesi söz konusu değildir (Alison,1965). Sert ağaçların bu

kendiliğinden doğal çürüyüşü yumuşak ağaçlardan daha fazladır. (Chandler,1980)’e

göre bu farklılıklar kısmen, lignin içeriği bakımından açıklanabilir. Daha yakın bir

zaman önce, (Naylor, 1996) kompostun karbon içeriğini 3 sınıfta değerlendirdi, özü

tamamen çıkarılabilir karbon, karbonat karbon ve atık karbon; ve ortalama dağılımın

sırasıyla %20, %8, ve %72 olduğunu buldu. Azot ihtivasının analizinin genellikle

karbonunkinden daha açık olmasına rağmen toplam Kjeldhal azotunun numunedeki

bütün nitrat ve nitritleri içermemiştir.

Mathur’a (1991) göre C: N oranın 10 değerinde ideal olduğu öne sürülse de

genel olarak,15 ile 20 arasında son bir C:N oranı çoğu kez amaçlanan dağılımdır

(Kayhanian ve Tchobanoglous,1993). Bitki gelişimi ve tohum çimlenmesi üzerinde

olumsuz bir etki yapacağından yirmiden daha büyük bir C:N oranı olan komposttan

kaçınılmalıdır (Golueke,1977). Ancak, önemli olan karbonun olmasıdır.

Bu yüzden 20 den daha yüksek C:N oranlarının olduğu kompostlar karbon

hemen o anda mevcut olduğunda kabul edilebilir (McGaughey ve Gotass,1953).

Day’e (1998) göre gerçekten karbon yoğunlaşması kompost işlemi esnasında

azot yoğunlaşması artarken azalmıştır.

Bu sonuçlar, kompost işlemleri için ya da laboratuar benzeri sistemler için

(Hamoda, 1998; Iannotti, 1993; Michel , 1993; Morisaki ,1989 ) tarafından (Grebus ,

1994; Liao, 1995; Lynch ve Cherry, 1996; Mato, 1994; McGaughey ve Gotass,

1953;Sesay, 1998) rapor edilenlere uygundur. Fakat bazı çalışmalar karbonun

yoğunlaşmasında bir artıştan daha çok bir düşüş göstermiştir (Liao 1996;

Poincelet,1977;Snell,1957). Kompostlaştırmayla C:N oranındaki genel olarak kabul


13

edilen düşüşe rağmen amonyum-Azot NH4-N ve nitrat-azot NO3-N yoğunlaşmaları

da değişim geçirebilir. Bir çalışma, bu türlerde artışlar gösterdi (Grebus ,1994). Fakat

bir diğer çalışma düşüşler gösterdi (Canet ve Pomares, 1995). Alternatif olarak

birkaç rapor kompostun ilk evreleri boyunca değerler sabitleşmeden ve sonuç olarak

azalmadan önce NH3 düzeylerinde artışlara işaret eder (Liao , 1995; Nakaski , 1992;

Palmisano ,1993; Shin ve Jeong,1996; Snell,1957).

Aksine, NO3 konsantrasyonları tipik olarak, sona doğru sürekli artışın izlediği

kompost işleminin başlangıcında bir düşüş gösterir (Neto, 1987). Ne var ki, gene de

çalışmalar gösterdi ki NO3-N nispi olarak süreklilik göstermektedir (Palmisano

1993).

2.11.Kompostlama İşleminde Süre

Kaçar (1986)'a göre kompost yapımı için gerekli süre 6-24 ay arasında

değişmektedir. Uygun nem muhtevası, C:N oranı ve sıkça havalandırma mümkün

olan en kısa kompostlama süresini sağlamaktadır. Yetersiz nem, yüksek C:N oranı,

düşük sıcaklık, yetersiz havalandırma, büyük partiküller ve ortamda yüksek miktarda

dayanıklı maddenin (odun kökenli) olması kompostlamayı yavaşlatan koşullardır.

2.12. Kompostun Diğer Elementlerle ve P Elementi ile İlişkisi

Besin stoklarında mevcut olan diğer elementler kompost işlemine, işlenen

kompostun kalitesine bulunabilir. Kompost ta kullanılan besin stoklarının, kompost

işleminde canlı organizmalara temel besinleri sağlamak için Karbon ve Azot

içermesi gerekmesine rağmen fosfor özellikle kompostlaştırırken de gerekli bir

elementtir (Brown,1998). Canlı organizmaların oluşturduğu katılar, bahçe

döküntüleri ve tarım atıkları gibi besin stoklarının fosfor içerebilmelerine rağmen,

kompost için gerekli yeterli fosfora sahip olmayabilir. Azot ve Potasyum (K) ile son

malzemede mevcut olan Fosfor miktarları da kompost ürününün kalitesini

belirlemede önemlidir. Çünkü bitki gelişimi için gerekli besinlerdir. C:N oranı kadar

kritik olmamasına rağmen, 100 ile 200 arasında değişebilen bir C:P oranı uygundur


14

(Howe ve Coker,1992; Mathur, 1991). Fosfor bileşimi ve C:P oranı geniş ölçüde

besin-stok kaynaklarına dayanarak değişebilir .

Kompost boyunca Karbon kaybı oluşur varsayımına dayanarak, Fosfor ani

değişiklik ve çözülebilir bir maddeyi çözülemeyenden ayırma işlemi vasıtasıyla

kaybolmazken, komposttaki Fosfor yüzdesinin kompost işlemi ilerledikçe artması

umulur. Bu sonuçlara göre % 0,2 ile 0,7 arasında Fosfor içerir (Canet ve

Pomares,1995; Fricke ve Vogtman, 1994) kompostla sonuçlandığı belirtilmiştir

(Chandler, 1980; Cooerband ve Middleton, 1996; Grebus, 1994; Mato,1994).

2.13. Kompostlama İşleminde Porozite, ve Partikül Boyutu

Paglia ve Guidi (1985), farklı tip topraklarda çeşitli toprak yöntemlerinin

kaymak tabakasına etkisini araştırmışlardır. Kumlu tınlı bir toprağa, 6 ton/ha-yıl

kompost uygulanmış ve değerlendirilmiştir. Sonuçta kompost uygulanmış

topraklarda, porozite ve 30Mm'den büyük gözeneklerin oranı,kontrol parsellerine

göre önemli düzeyde artmıştır.

2.14. Kompostlama İşlemlerinde Mikroorganizmalar

Bu mikroorganizmalar şunlardır: Bakteriler, Aktinomisetler (ışın mantarları),

mantarlar, patojenler.

2.14.1. Bakteriler

Çoğu durumda, bakteriler mantarlardan yaklaşık yüz kat daha yaygındır

(Poincelet, 1977). Glouke, kompostlaşmadaki mikrobik faaliyetin en azından yüzde

seksen ile yüzde doksanı arasında bir payla bakterilerden kaynaklandığını tahmin

etmiştir. Gerçek bakteri populasyonlarının besin-stoklarına, yerel şartlara ve

kullanılan ıslaha bağlıdır. Burford’ a, (1994) göre, kompost işleminin başında en

azından iki bin çeşidi olan Streptocossus sp., Vibrio sp ve Bacillus sp., de dahil

olmak üzere birçok türün mevcut olduğunu gözlemledi. Corominas’a (1987) göre,


15

tarımsal atıkların kompostlaştırılmasındaki mikro-canlıları inceleyen çalışmasında

birkaç türden meydana gelen Basil, Pseudomonas, Arthrobacter(eklem bakteri), ve

Alicegenes cinslerine ait türler belirledi ki hepsi de orta dokusal evrede kalmıştır.

(Strom, 1985) thermophilic bakterilerin yüzde seksen yedisinin B.subtilis,

B.steraothermophilic, ve B.Licheniformis gibi Bacillus sp. bakterileri olarak

belirlemiştir.

2.14.2. Aktinomisetler (Işın Mantarlar)

Genellikle kompost işlemi daha iyi uygulanana kadar uygun sayıları mevcut

değildir. Aktinomisetler’lerin görsel büyümeleri, genel itibariyle kompost işleminde 5

ve 7 gün arasında, uygun şartlar altında gözlemlenebilir (Finstein ve Morris, 1974;

(Glouke,1977). Glouke’ye (1977)’göre uygun şartlar altında kompostun yaydığı

zayıf topraksı kokudan Aktinomisetler sorumludur ki bu koku işlem ilerledikçe

genelde artmıştır. Aktinomisetler türlerinin Micronospora, Streptomyces, ve

Actinomyces cinsleri düzenli olarak kompost malzemesinde bulunmuştur.

2.14.3. Mantarlar

Mantarlar kompost işleminde hemen hemen Aktinomisetler göründüğü sayı

kadar görünür. Kompost işleminde bakteriler veya Aktinomisetler den daha fazla

mantar tipi belirlenmiştir (Kane ve Mullins,1973). Florida daki bir katı atık

reaktörünün kompost ünitesinde kompostun bir takımında 304 mantarsal ayrım

belirlemişlerdir.

Epstein’e (1977) göre, Kompost malzemelerinde en yaygın gözlemlenen

mantar türleri Aspergillus, Penicilin, Fusarium, Trichoderma, ve Chatomonium dır.

Bazı mantarlar çok küçük olduğu halde, çoğu şapkalı mantarlar şeklinde kompost

yığınları boyunca gözle görülmüştür.

Mantarsal faaliyet için üst düzey sınır 60ºC civarındadır. Mesophilic ve

thermophilic mantarların 60ºC nin üzerindeki bu etkisizliği (Chang ve Hudson,

1967); (Finstein ve Morris, 1974); (Gray, 1970); ve (Kane ve Mullins, 1973)


16

tarafından bildirilmiştir. Fakat 60ºC nin altındaki sıcaklıklarda thermophilic

mantarlar kompost yığınını tekrar kolonileştirebilir. 45ºC nin altındaki sıcaklıklarda

mesophilic mantarlar tekrar ortaya çıkmaktadır. 60ºC nin üzerinde yaşayan çok az

mantarlardan biri olan Aspergillus fumigatus türleridir (Haines, 1995). Bu türlerin

sporları o sıcaklıklarda kompost yığınlarında hâkim mantarlar haline dönüşür.

Aspergillus fumigatus bir küftür ve hem selüloz hem yarı-selüloz geriletici olarak

özel bir öneme sahiptir (Fischer ve ark., 1998).

2.14.4. Patojenler

Kompost işleminde sıcaklık arttıkça patojenler genellikle ısısal ölüm

noktalarına ulaştıklarından yok olmuştur. Virüsler 70ºC de 25 dakikada ölürler

(Roediger,1964).

Patojenin ölümü için ısı ve zaman arasında bir ilişki vardır. Kısa bir süreliğine

yüksek ısı, daha uzun süreklilik için daha düşük değerde olabildiği kadar etkili

olabilmiştir (Haug, 1993).

2.15. Kompostta Olgunlaşma

Olgunlaşma düşük, mezofilik sıcaklıklarda gerçekleşir. Buradaki oksijen

tüketimi, ısı üretimi ve nemin buharlaşması aktif kompostlama işlemine oranla daha

yavaş gerçekleşir.

2.16. Kompostun Topraktaki Faydaları

Kompostun topraktaki faydalarını şu şekillerde sıralayabiliriz.

2.16.1. Topraktaki (Zeminin) Boşluk Hacmini Arttırır.

Canbolat (1990), Iğdır Ovası'na ait, 14 ayrı killi toprak üzerinde yaptığı bir

laboratuvar çalışmasında, ahır gübresi ve buğday samanını, çeşitli oranlarda


17

topraklara karıştırmış ve belli bir inkübasyon süresi sonunda toprakların birim hacim

ağırlığında, agregat stabilitesinde ve kaymak tabakasının kırılma dirençlerinde

olumlu yönde sonuçlar bulmuştur.

2.16.2. Zeminin Kolay Havalanmasını Sağlar

Şahin (1989)’e göre düzenli bir şekilde elde edilen, kentsel katı atık madde

kompostlarının, toprakların karbon içeriğini, toprak canlılarının faaliyetlerini,

toprağın CO2 üretimini, agregat stabilitesini ve toprak porozitesini olumlu yönde

arttırdığını bildirmiştir.

2.16.3.Düşük Kirlilik Sağlar

Goto, (1997) Japonya’da uzun süreli kompost uygulamaları sonucunda

topraklarda ağır metal birikimleri üzerine araştırmalar yapmıştır. Tokyo Üniversitesi

deneme alanlarında 1978 yılından itibaren 17 yıl süre ile, iki yılda bir iki farklı

konuda kompost denemeleri kurulmuş ve kompostun topraktaki Zn, Cu ve S

elementlerine olan etkileri görülmüş ve topraktaki ağır metal birikimleri

araştırmıştır. Arazi üzerine yayılan sızıntı sularında kimyasal gübrelerden ve

kuyulara azot bulaşmasından kaynaklanan problemleri azalttığını tespit etmiştir.

2.16.4.Patojenlerin Tahrip Eder

Logsdon 'ın (1990) Ohaio medina yakınlarındaki sera denemelerinde, bakteri

ve fungal hastalıklarla mücadele amacıyla yapılan kompost uygulamalarında, sera

sahibi Barco kardeşler, yaptıkları kompost denemeleri ile seralardaki bazı hastalık

yapıcı bakteri ve fungal etmenlerle mücadele etmeyi hedeflemişler ve deneme

sonunda söz konusu etmenlerin üzerindeki zararlı etkilerini önemli derecede

önlemeyi başarmışlardır.


18

2.16.5.Çöp ve Diğer Artık Maddeler Değerlendirilir

Batı Almanya'nın Giessen şehrindeki Justus Liebig Üniversitesi Kültür teknik

Enstitüsü’nde yürütülen bir projede ev çöpünden kompostun üretilmesi ve kullanımı

konusunda bazı çözümler getirmeyi amaçlamışlardır. Bazı evsel ve evsel karakterli

sanayi atıkları çiftlik kompost karışımlarını iyileştirmiştir.

2.17. Mikorizanın Tarihçesi Tanımı Fonksiyonları Ve Sınıflandırılması

Frank tarafından 1885 yılında yapılan tanımlamaya göre Yunanca’da myces

=mantar, rhiza= kök kelimelerinin birleşmesinden oluşan kök mantarı anlamına

gelmektedir (Sieverding, 1991).

2.18. Mikorizanın tanımı

Doğada bir çok canlı türü yaşamlarını devam ettirebilmek için bir çok doğal

mekanizmalar geliştirmişlerdir. Bitki besin elementlerinin ve bitki köklerinin yanı

sıra çoğunlukla mikoriza diye adlandırılan ve teşhisi mikroskop altında yapılan, çok

miktarda hif üreten mantar türleri tarafından alındığını ortaya koymuştur (

Marschner, 1995; George ve Marschner, 1996; Ortaş, 1996, 1997; Smith ve Read,

1997).

2.19. Mikorizanın Sınıflandırılması

Kök yapısına etkileri bakımından Endo mikoriza ve Ekto mikoriza olmak

üzere mikorizalar iki büyük gruba ayrılır.

Ekto-mikoriza daha çok yüksek yapılı orman ağaçlarının kök yapılarında

bulunmakta olup, kök içindeki genel görünümü ve mikorizanın hifleri korteksteki

hücreler arası boşlukları doldurması ve doldurulan ortamdaki "harting net" olarak

adlandırılan hifler oluşturması ile bilinmektedirler (Bagyaraj, 1991;Harley and

Smith, 1983). Kökün dış yüzeyinde ise "mantle" (örtü) olarak adlandırılan kökçük


19

görünümdeki çokça dallanmış hifler oluşmaktadır (Marschner, 1995 ve Mossea,

1981). Bu kökçükler çevresini saran toprağa nüfuz ederek derinlerdeki besin

elementlerinden yararlanmaktadırlar (Jeffries ve Dodd, 1991).

Endo-mikoriza ise ekto-mikorizanın aksine kortekste hem hücreler arası

boşlukta hem de hücre içi boşluklarda oluşmaktadır (Sieverding,1991; Harley and

Smith, 1983; Smith ve Read, 1997). Fungus kortekste geliştiği için ortamda lipidce

zengin oval görünümlü yapılar oluşturulmaktadır ki bunlar "vesikül" olarak

adlandırılır. Vesiküllerin dışarıdan alınan besin elementlerini depo ettiği ve

gereksinime göre içeriye saldığı tahmin ediliyor (Bagyaraj ve Manjunath, 1981;

Marschner, 1995). Ayrıca hücre içlerinde ağaçların kök yapılarındaki dallanmayı

andıran yapılar oluşmaktadır`ki bu da "arbüskül" olarak adlandırılır (Marschner,

1995 ve Mossea, 1981). Mikorizanın arbüsküler sayesinde dışarıdan sağladığı besin

elementlerini bitki dokularına aktardığı düşünülmektedir.

Endo-mikorizanın bir çok türü olmasına rağmen en yaygın olanları vesiküler ve

arbüsküler oluşturmalarından dolayı bu grup mikoriza artık arbüsküler mikoriza

(AM) olarak biliniyor (Simpson ve Daft, 1990; Ortaş, 1996 ve Ortaş ve ark., 1999).

Arbüskül oluşturan mikorizal mantar türlerinin hepsinin vesikül oluşturmamaları

nedeniyle arbüsküler mikoriza deyimi daha çok kullanılmaya başlanmıştır.

Dünyadaki çoğu topraklarda ve bitki toplulukları arbüsküler türü mikoriza ile infekte

olduklarından bugün konu ile ilgili bilim adamları bu mikorizaları arbüskül mikoriza

(AM) olarak adlandırmaktadırlar. Arbüsküler mikorizanın topraktaki sporları,

yapıları ve bitkiler tarafından infekte olmaları yönünden farklılıklar göstermekte olup

taksonomik olarak alt sınıflar şeklinde yeniden sınıflandırılmaktadırlar (Daniels ve

ark., 1981). VA mikoriza mantarları doğal olarak yer yüzeyinde bulunmaktadırlar.

Aktif olarak toprakta misellerin gelişmesiyle taşınırken, pasif olarak rüzğar, su ve

diğer toprak organizmaları tarafından yayılmaktadır. Yayılma hızları mikorizalı

bitkilerin bulunduğu ortamlarda yavaşlarken, mikorizasız bitkilerin bulunduğu

ortamlarda daha hızlı olduğu gözlenmiştir.

Bitki kök yoğunluğu arttığı zaman yayılım hızının azaldığı yapılan

araştırmalarla belirlenmiştir (Hooker ve Atkinson, 1996). Bitki türüne ve

yoğunluğuna göre 1kg toprakta 10-20 bin kadar spor bulunmaktadır. Mera


20

alanlarında ve tarım dışı kullanılan alanlardaki spor sayısı tarım alanlarından daha

fazladır.

2.20. Mikorizanın Fonksiyonları

Mikoriza bu karşılıklı simbiyotik yaşam içerisinde infeksiyonun gerçekleşmesi

sonucunda bitki mikoriza mantarına enerji kaynağı olarak fotosentezden elde ettiği

karbonu, mikoriza mantarı da bitkiye besin elementi ve su sağlamaktadır. Bu

karşılıklı işbirliği doğadaki en yaygın simbiyosis ilişkiyi oluşturmaktadır (Marschner,

1998).

Mikoriza sporlarının hayatta kalabilmeleri için optimum sıcaklığın 30˚C

olması gerektiği söylenmiştir (Schenck ve Schroder, 1974). Düşük ve yüksek

sıcaklıklarda mikoriza sporlarının etkinliği azalır. 20˚C’nin altında mikoriza

sporlarının etkinliğinin yavaşladığı, sıcaklığın 40˚C civarlarında olduğu dönemlerde

ise sporların çimlenmesi durduğu belirtilmiştir. Ayrıca aynı araştırmada en fazla hif

oluşumu ve yüzey alanının 28-34˚C arasında olduğu belirlenmiştir.

Mikoriza mantarları bitkiler gibi solma noktası ve tarla kapasitesi arasındaki

toprak nem içeriğinde en iyi biçimde koloni oluşturur. Gigaspore’un 0-1.4 MPa

aralığında yüksek oranda kolonizasyon sağladığı rapor edilmiştir (Tommerup, 1983).

Ayrıca sporların çoğaltılabilmesi için bitki büyüme ortamı olarak kullanılacak

materyalin (harç ortamının) niteliği de önemlidir (Denhel ve Backhaus, 1986; Ortaş

ve ark.,1999). Saksıların sulanmasında tarla kapasitesine yakın bir durumda (%90

tarla kapasitesi) tutulması iyi sonuç vermektedir. Bitki yetiştirilmesinde (2 saat 90 ’

ºC’de) ortam steril edilir ve temiz asit ortamından geçirilmiş saksı ortamında

kullanılır.

2.21.Bitki Çeşitlerin Seçimi ve Yetiştiriciliği

Çoğunlukla infeksiyon bitkinin genetik kontrolü altındadır. Kolombiya

koşullarında değişik yabancı ot bitkileri ile değişik mikoriza çeşitleri arasında


21

yapılan araştırmada dikotilon bitkilerin monokotilonlara göre daha düşük düzeyde

gerçekleştirdiği görülmüştür (Siverding, 1991).

Fitter, (1987) beş değişik çayır bitkisi üzerinde yaptığı çalışmada kısa köklü

bitkilerin uzun köklü bitkilere oranla daha fazla infekte olduğunu belirlemiştir.

2.22. Mikorizanın Ekolojisi

Mikorizanın aktif ve pasif olarak bir kıtadan başka bir kıtaya taşındıkları iddia

edilmektedir. Aktif olarak toprakta misellerin gelişmesi ile taşınırken pasif olarak

rüzgar, su ve diğer toprak organizmaları tarafından yayılmaktadırlar. Fosil

kayıtlarında bitkilerin hücrelerinde VAM infeksiyonuna benzer bulguların 370

milyon yıl öncesine kadar dayandığını göstermektedir (Morton, 1988).

2.23. Mikorizanın Kullanıldığı Alanlar ve Ekolojideki Önemi

Mikoriza bitki köklerini diğer patojenik organizmalara karşı koruduğu gibi

çevre faktörlerinin yarattığı ağır metal toksisitesi ve tuzluluk gibi streslere karşı

bitkiyi korur ve bitkinin direncini artırır (Harley ve Smith, 1983). Mikoriza bitki

hastalık ve zararlarına karşı da bitkiyi hem iyi besleyerek korur hem de direkt

rizosferde diğer organizmalarla mücadele ederek etkin duruma gelir (Dehne ve

Schanbeck, 1979). Mikoriza bitkinin kuraklığa karşı dayanıklılığını da artırabilir, bu

artış ya direkt hifler aracılığı ile veya mikorizanın bitki fizyolojisi ve morfolojisi

üzerinde yaptığı değişikliklerden kaynaklanan kök büyümesi veya kılcal kök

oluşumu ile ilgilidir (Davies ve ark., 1992).

2.24. Mikorizanın Ortamda Yayılması

Powell’a (1984) göre mikoriza türlerinin yayılma hızlarının birbirlerinden

farklılıklar oluşturduklarını belirtmiştir. Genelde ektomikoriza sporları endomikoriza

sporlarına göre daha düşük olduklarından daha hızlı olarak yayılacakları

beklenmektedir. Yayılma hızı mikorizalı bitkilerin olduğu ortamda yavaşlarken


22

mikorizasız bitki ortamında daha hızlı olduğu gözlenmiştir. Yüksek derecede

mikoriza mantarlarının yayılmasının (1.5 - 3.5 m/yıl) toprak kökenli organizmalar

tarafından sağlandığı belirlenmiştir.

Ayrıca toprak verimlilik koşulları, mevsimsel değişmeler, nem, sıcaklık ve

mikrobiyal aktiviteler mikorizanın yayılma hızını etkilemektedir. Mantarların

yayılma hızı matematiksel olarak ta belirlenmeye çalışılmaktadır (Smith ve Walker,

1990).

2.25. Mikorizaya Bağımlılık Gösteren Bitkiler

Bitkilerin büyümesi ve ortamdaki besin elementlerinden yararlanmaları

mikorizanın bitki kökleri ile infeksiyonuna bağlıdır ve bazı bitkiler için ise mikoriza

"olmazsa olmaz" sınıfına girip yaşamları tamamen mikorizanın var oluşuna bağlıdır

(Harley ve Smith, 1983)

Toprakta düşük P içeriği durumunda bazı bitkiler P’dan daha iyi yararlanmak

için mikoriza mantarı ile adaptasyon mekanizmaları geliştirmişlerdir. Narenciye

türleri yüksek fosfor uygulamasına rağmen özelliklede ilk kök gelişimi döneminde

şiddetli derecede mikorizaya bağımlılık göstermektedir (Mosse, 1981).

Her ne kadar mikoriza mantarının işlevi bitkinin fosfor ile beslenmesine bağlı

olduğu bir çok araştırıcının ortak kanısı ise de (Smith ve ark., 1990) bitki

genotiplerinin mikorizaya bağlı olarak değişiklik gösterebileceğini iddia

etmektedirler. Yine son yıllarda yapılan araştırmalar göstermiştir ki bitki mikoriza ile

infekte edildiği zaman bitki genotiplerinin fosfor ile beslenmesi de değişikliğe

uğramaktadır. Bu farklılıklar koşullara bağlı olarak kendini kök infeksiyonu, spor

üretimi veya kök salgıları şeklinde göstermiştir (Smith ve ark., 1990).

Belirli bir P düzeyine kadar kök infeksiyon artmakta bu noktadan sonra ilave

edilen her P miktarı bitkinin mikoriza ile olan infeksiyonunu azaltmaktadır (Ortaş ve

ark., 1995). Kömür kaya ocaklarından sağlanan steril edilmemiş topraklarda

yetiştirilen soğan bitkisinin farklı mikoriza türlerine etkileri karşılaştırıldığında

mikorizalı soğanların kontrole göre yüksek büyüme ölçümleri elde edilmiştir


23

(Khan,1981). VAM uygulması soğan bitkisinin gelişimi üzerine olumlu etkileri

vardır (Manjuanth ve Bagyaraj,1981).

2.26. Mikoriza ve Bitki Gelişimi

Mikoriza; P, Zn, Ca, Cu, Fe, Mg ve Mn alımını artırdığı görülmüştür. Mikorizal

hifler sayesinde toprak çözeltisinde bulunan besin elementlerinin alımı 60 kez daha

artmıştır (Bieleski., 1973). N, K gibi mobil durumdaki besin elementleri alımında

mikorizanın az da olsa bir etkisi olmuştur. Aynı zamanda bitkilerin su alımına

yardımcı olur. Bu direk olmayan etki besin elementi ile birlikte gerçekleşir.

Mikoriza, tuz stresine bitkinin dayanıklılığı artırır. Ca, Mg ve Na konsantrasyonu

mikoriza ile aşılanmış turunç bitkilerine göre %41, %36, ve %150 daha fazla oranda

toksisite görülmüştür (Menge ve ark., 1978) .

Mikorizalı bitkiler hastalıklara karşı daha dirençli olduğu görülmüş, ancak

mikorizanın hastalığı ortadan kaldırması söz konusu değildir, fakat hastalık

simptomları ve şiddetini azaltır. Bir mikoriza türü olan G. fasciculatum,

turunçgillerde kök çürüklüğüne karşı az da olsa dayanımı artırmış, buna karşın

avokado ve pamukta solgunluğu artırdığını gözlemlemişlerdir (Davis, 1978;1979 ve

Menge, 1980).

Mikoriza ile infekte olmamış bitkiler kök bölgesinin 1 cm uzağındaki fosfordan

yararlanabildiği halde, mikoriza ile infekte olmuş bitki kökleri hifleri aracılığı ile

kökten 11cm uzaktaki fosforu alabilmektedir (Li ve ark.,1991). Yapılan

hesaplamalara göre mikoriza ile infekte olmuş bitkinin aldığı fosforun % 80 kadarını

mikoriza hifleri aracılığı ile almaktadırlar (Marschner, 1995).

2.27. Mikorizanın Tarıma Kazandırdıkları

Toprakta P fazla olduğu zaman mikoriza mantarları inaktif duruma geçmekte

ve toprakta P yanında diğer bazı besin elementleri alınamamaktadır (Menge ve ark.,

1978; Graham, ve ark., 1981; Robson, ve ark., 1993). Tarla koşullarında aşırı fosfor

uygulaması mikorizal infeksiyonu düşürmekte ve buna paralel olarak da buğday


24

bitkisinin dokularındaki mikro element konsantrasyonları da düşük olmaktadır.

(Singh ve ark., 1986). Mikorizanın verimsiz topraklarda ve P içeriği düşük olan

topraklarda buğday bitkisinin verimi ve bitki gelişimi üzerinde olumlu etki ettiği

rapor edilmiştir (Hayman, 1970; Khan, 1975 ve Thompson, 1990).

Mikorizal infeksiyon önemli derecede bitkinin su ilişkisini düzenlemektedir.

Özelliklede suya dayanıklı ve dayanıksız mısır ve buğday türler arasında önemli

farklılıklar oluşturulmaktadır. Mikorizanın bitki su ilişkisine yaptığı katkılar uzun

sürede sürdürülebilir tarıma önemli bir katkıda bulunabilir (Subramanian ve ark.,

1995).

Zn konsantrasyonu düşük olan topraklarda VAM ile infekte oldukları zaman Zn

alımı artmaktadır (Tekaling Memo ve Killham, 1987; Faber ve ark., 1991).

2.28. Mikoriza Oluşumunu Etkileyen Fiziksel ve Kimyasal faktörler

Mikoriza oluşumu ;fiziksel, kimyasal ve biyolojik faktörlerden etkilenmektedir.

2.28.1. Fiziksel Faktörler

Sıcaklık :

(Schenck ve Schroder, 1974) tarafından yapılan araştırmada mikoriza

gelişmesinin ve oluşumunun 30ºC de olduğu rapor edilmiştir. Ayrıca aynı

araştırmada en fazla hif oluşumu ve yüzey alanının 28-34ºC arasında olduğu

belirlenmiştir (Bagyaraj, 1991). Mikoriza ile sıcaklık arasındaki ilişkinin bölgeler

arasında farklılık gösterdiğini rapor etmiştir.

Işık :

İyi bir kök kolonizasyonu için 12 saat veya daha fazla saatteki fotoperiyod

miktarı ışık yoğunluğundan daha önemlidir (Schenck ve Schroder 1974). Ayrıca


25

ışığın mikoriza üzerine olan etkisi bitki türlerinin fotosentezle olan ilişkisine bağlıdır

(Tinker, 1975).

Su :

VA mikoriza oluşumu çok geniş bir toprak nem içeriğinde

gerçekleşebilmektedir. Bazı mikoriza türlerinin toprak nem içeriğinden etkilendiği

bildirilmiştir (Manjunath ve ark., 1981). Gigaspore’un 0-1.4 MPa aralığında yüksek

oranda kolonizasyon sağladığı rapor edilmiştir (Tommerup, 1983).

Toprak Bünyesi :

Mikorizanın gelişmesi toprak fiziksel özeliklerinden fazlası ile etkilendiğinden

farklı toprak fiziksel özeliklerinde sahip olan topraklarda bitki gelişimi ve mikoriza

etkiside farklı olmaktadır.

2.28.2. Kimyasal Faktörler

pH :

Agar ortamında yapılan çalışmalarda mikoriza türlerinin pH’ya bağlı olarak

farklılıklar gösterdiği belirlenmiştir (Green ve ark, 1976; Tinker, 1980).

G.mosseae ve Gigaspora margarita’ya pH 5.5’un altındaki alanlarda

rastlanılmadığı ve Entrophospora colombiana türünün ise pH>5.5’in üzerindeki

pH’larda bulunmadığı görülmüştür. Fakat bu oluşumun diğer toprak özellikleri ile

ilişkilendirilmediği belirlenmiştir (Sieverding 1991).

Tuzluluk :

(Gildon ve Tinker 1983)’a göre sodyum ve klor iyonları, mikoriza sporlarının

oluşumunu olumsuz yönde etkilemektedir (Bowen, 1980). Mikoriza infeksiyonunu


26

bitki için toksik elementleri bertaraf edeceğini veya bünyesinde tutarak bitkiyi

toksiteden koruyabileceğini belirtmiştir.

Mikro ve Makro Besin Elementleri İle Olan İlişkileri :

Mikro elementlerden çinko ve mangan mikoriza sporlarının çimlenme

kapasitelerini etkilemektedirler. (Gildon ve Tinker, 1983) Geniş bitki topluluğu

üzerinde yaptıkları araştırmada Zn ve Cu’ın mikoriza oluşumunu olumsuz yönde

etkilediğini rapor etmişlerdir. Asidik toprak koşullarında ise her ne kadar mikro besin

elementleri fazlasıyla serbest duruma gelmişlerse de, bitkilerin Al, Fe ve Mn

konsantrasyonlarına adapte olduğu belirlenmiştir (Ponnamperuma, 1972).

Toprakların P düzeyi yüksek olduğu zaman mikorizal fungus aktivitesi

azalmaktadır. Bunun nedeni ya köklerin infekte edilmemesi yada infeksiyon sağlansa

bile besin elementi sağlanamamasıdır.

Marschner’a (1995) göre mikoriza ile infekte edilmiş bitkilerin kök üstü

aksamlarında Zn konsantrasyonunun infekte edilmeyenlere oranla yüksek olduğunu

ve ayrıca infekte edilmemiş bitkilere oranla da Zn noksanlığında karşı daha az

duyarlı olduklarını belirtmiştir (Kucey ve Janzen, 1987). Buğday bitkisi ile

yaptıkları denemelerde mikorizanın direkt çinko alımını arttırdığını gözlemişlerdir.

Mikoriza ile ilgili çalışmaların bitki bünyesinde Zn artışının P artışı ile paralel

artabileceği rapor edilmektedir. Fosfor uygulamasına bağlı çinko alımındaki

azalmanın mikorizanın inaktif hale gelmesi ile ilgili olabileceğini ileri sürmüştür.

(Singh ve ark., 1986) yüksek miktarda Zn uygulaması bitki köklerinin mikoriza ile

infekte olmasını önlemekte olduğunu rapor etmişlerdir ve aynı araştırmacılar VA

mikoriza ile yaptıkları araştırmada bitki kök üstü aksamındaki Zn konsantrasyonu ile

mikoriza infeksiyonu arasında yakın bir ilişki olduğunu belirlemişlerdir

Bolan, (1991) ve Lu ve ark,. (1994) orta düzeyde fosfor uygulamasının

mikoriza oluşumu ve etkinliğini teşvik ettiğini belirlemişlerdir. Toprakların

verimliliğini yükseltmek için ise aşırı derecede N ve P’lu gübreler kullanılmaktadır.

Fazla N ve P gübrelemesi ise aynı şekilde doğal mikoriza oluşumunu azaltmaktadır.

Aynı zamanda uzun süreli P uygulaması fazla P birikmesine neden olmakta ve bunun


27

sonucu P diğer mikro besin elementleri ile negatif interaksiyonlar oluşturarak

bunların alınmasını engellemektedir.

Gildon ve Tinker (1983)’a göre sodyum ve klor iyonları, mikoriza sporlarının

oluşumunu olumsuz yönde etkilemektedir (Bowen,1980). mikoriza infeksiyonunu

bitki için toksik elementleri bertaraf edeceğini veya bünyesinde tutarak bitkiyi

toksiteden koruyabileceğini belirtmiştir.

Toprakta organik madde oranın %1-2 arasında olması durumunda maksimum

düzeyde spor oluşumu sağlandığı (Bagyaraj,1991) tarafında rapor edilmiştir.

Hasat sonrası toprakta kalan bitki köklerinin özellikle de parçalanması sonucu oluşan

organik bileşiklerin spor sayısını ve spor infeksiyonunu artırdığı bildirilmiştir

(Redhead ,1977).

Genelde mikorizal infeksiyonun steril topraklarda daha başarılı bir şekilde

infekte olmasının nedeni çoğunlukla diğer mikro organizmalarla olan yarışı ile direk

ilgilidir. Hatta mikoriza türleri arasında da yarış olduğu rapor edilmektedir

(Linderman, 1988).

Organik Madde :

Tarla topraklarında artan organik madde ile spor oluşumu arasında herhangi

bir korrelasyon elde edilememiştir (Johnson ve Micheline, 1974). Toprakta organik

madde oranın %1-2 arasında olması durumunda maksimum düzeyde spor oluşumu

sağlandığı (Bagyaraj ,1991) tarafında rapor edilmiştir. Hasat sonrası toprakta kalan

bitki köklerinin özellikle de parçalanması sonucu oluşan organik bileşiklerin spor

sayısını ve spor infeksiyonunu artırdığı bildirilmiştir (Redhead, 1977).

2.28.3. Biyolojik Faktörler

Bazı bitkiler mikorizaya bağımlılık göstermezler bunlardan acı bakla, hardal

ve ıspanak türü bitkiler daha çok mikoriza oluşumunu engelleyecek oranda toksik

salgılar oluşturduğundan bu tür bitkiler mikorizal infeksiyon sağlamazlar.Bunun


28

yanında bir çok bitki türü mikoriza ile infekte olmakta ve spor oluşumu

sağlamaktadır.

Geniş bir VAM çeşidinin en fazla sorgum ile çok iyi infekte olduğu

gözlenmiştir (Schenck ve Kinloch, 1980).

2.29. Mikorizaların Diğer Mikroorganizmalar ile Olan İlişkisi

Rizosferde çok geniş bir mikroorganizma topluluğunun varlığı ve besin

elementi alımı için yarış içinde oldukları bilinen olgulardır. Genelde mikorizal

infeksiyonun steril topraklarda daha başarılı bir şekilde infekte olmasının nedeni

çoğunlukla diğer mikro organizmalarla olan yarışı ile direk ilgilidir. Hatta mikoriza

türleri arasında da yarış olduğu rapor edilmektedir (Linderman, 1988). Genel bir

kural olarak mikoriza ile ilgili çalışmalarda topraklardaki doğal mikoriza

sterilizasyon yöntemleri ile elimine edilir ve yeniden mikoriza inokülasyonu infekte

edilir.

(Plenchette ve ark., 1983) değişik sebze bitkilerini steril edilmeyen, steril

edilmiş ve mikoriza ile inoküle edilmiş koşullarda yetiştirerek bitki büyümelerini

karşılaştırmışlardır; araştırma sonucunda bazı bitkilerin toprak sterilizasyonu

mikoriza inokülümü, steril edilmeyen toprakta yetişen bitkilere yakın bir gelişme

sağlarken, steril edilen topraklarda ise büyük bir verim düşüşü olmuştur.

2.30. Mikorizanın Besin Elementleri Üzerindeki Etkileri ve Mikorizanın

Yararları

Japonyada yapılan araştırmalarda özelikle domates ve çilekte meyvenin

kalitesi artmaktadır. Domateste mikoriza uygulaması ile tatlılık oranı 5.8 den 6.1’e

çıkarken, çilekte bu artış 12 den 15’e çıkmıştır. Kavun ve karpuzda bu daha yüksek

olmuştur. Şeker oranının artışı bitkinin suya olan talebini aşağı çekmiştir. Mikoriza

uygulaması ile patlıcan ve salatalıkta erken çiçekleme, erken verim gözlenmiştir.

Salatalıkta koloni sayısı mikorizasız uygulamaya göre daha fazla olduğu için verim

artışı da aynı oranda artmıştır.


29

Tarla bitkilerinden, arpa, mısır, soya ve yerfıstığı bitkileri kısmen mikorizaya

bağımlı bitkiler olduklarından mikoriza uygulaması durumunda etkinlikleri

artmaktadır. Mutualistik simbiyoz yaşam sisteminin topraktaki temsilcilerinden biri

olan VAM grubu mantarlar (Endo mikoriza) buğday, mısır, soya, tütün, şekerkamışı,

elma, orkide, erika v.b. birçok kültür bitkileri hifleri aracılığıyla simbiyotik yaşam

kurmak suretiyle bitkiye kökün ulaşamadığı alanlardan başta P ve Zn olmak üzere

birçok besin elementlerini taşıdığı gibi (Marschner, 1995 ) hifleri aracılığıyla su

temin ederek yine bitki gelişimine önemli katkıda bulunmaktadırlar (George ve ark.,

1996). Ayrıca bu gruptaki mantarlar, rizosferin köke çok yakın kısımlarında bitki için

patojenik özellik gösteren mikroorganizmalara karşı bitkiyi korumaktadır

(Sieverding, 1991).

2.31. Konukçu Bitki Seçimi

Bir çok bitki mikorizalı ve mikorizaya bağımlılık göstermektedir. Bunlardan

soğan, üçgül, yonca, narenciye, sorgum, pırasa, biber, arpa, mısır, çilek, yerfıstığı,

pamuk ve kuşkonmaz bitkilerinin birer mikoriza bitkisi oldukları belirlenmiştir.

Ayrıca Guinea çiminin son derece iyi bir mikoriza sporu üretme bitkisi olduğu

belirlenmiştir. Genelde bitkilerin sağlıklı ve canlı olması mikoriza sporlarının

üretilmesinden bitki türlerinden daha önemli olduğu (Ferguson, 1981) tarafından

bildirilmektedir.

Üçgül saksı denemelerinde sülfür, potasyum, magnezyum, mikro elementlerin

ve kireç tepkileri yalnızca hem fosfor hem de azot varlığında test edilirken

bileşiminde yalnızca nitrojen ve fosfor olan tepkiler tespit edildi. Azot, fosfor

olduğunda tepki veren üçgül bitkisinde ciddi bir yetersiz besin elementi ortaya çıktı.

Fakat başka denemede çam bitkisinde daha az %56 bir tepki gösterdi. Bu durumda

üçgül en büyük tepkiyi fosforla gösterdi. Kükürt ve kirecede en büyük tepkiyi

gösterdi. Konukçu bitki aynı besin elementlerine yumuşak gövdeli olarak tepki

verirken mikoriza oluşumundan önce oluştuğu tespit edilmiştir. İyi yetişen mikorizal

kök sistemlerine oranla bu tepkiler mikorizanın yokuluğunda tohumdan gelişen

fidelere oranla daha fazla ilişkilidir. Bitkinin fosfor, azot ve kükürt tepkileri rapor


30

edilmiştir. Bu tepkilerin gübreleme vaktinde mikorizal kök sistemlerine sahip olan

bitkilerle desteklenmeye ihtiyacı olduğu tespit edilmiştir (Davıs,1997).

Shockley, (2004) mikoriza ve Rhizobium’la aşılana iki yerli saman baklasının

elementi alımı çalışmasında; tohumlar seraya dikildi ve iki farklı AM türünden

biriyle ve diğeride iki Rhizobium la aşılandı. 80 gün sonra bitkiler hasat edildi ve

yapraklardan, kuru sap ağırlıklarından , kök ağırlıklarından , sap uzunluğundan ,bitki

nodüllerinden AM yoğunlaşmasından ve N, P, K, Ca ve Mg yoğunluşmalarından

bilgi elde edildi. Rhizobium’lu aşılanan illinois çiçek destelerindeki bitki gelişimini

etkilemiyor. Fakat Glomus intradices tarafından kolinize edilmesi sap boyu hariç

bütün bitki gelişmesini artırıyor. Besin elementi yoğunlaşmasından etkilenmedi

aksine üçgül bitkisi açısından kuru yaprak ağırlığı %32 kontrollerle ve taze kök

ağırlığı ile %41 karşılaştırıldığında artmış olduğu görülmüştür. G.intradices kolonisi

ile aşılanmış bitkilerde kuru yaprak ağırlığını %35 sap uzunluğunuda %26 artırdığı

tespit edilmiştir. AM’nin iki türüde P ve K yoğunluğunu %41 ve %55 üç günde

artırdığı belirlenmiştir. Sonuçlara göre bu baklaların gelişimini uygun AM türlerini

ve Rhizobium kullanarak geliştirilebilmiştir.

Nitta ve Matsuguchi (1989)’e göre büyükbaş hayvan gübresi,bitki artıkları

kompostunun kök gelişimi bitki büyümesi ve veriminin araştırılmasında 7 yıl süren

bitki rotasyonu ve bitki denemelerinde incelemişlerdir. Büyükbaş hayvan gübresi

tüm deneme bitkilerinde verimi artırmıştır. Bitki artıkları uygulamasıyla ürün artışı

büyükbaş hayvan gübresine göre daha az olmuştur. Bitki artıkları ve büyükbaş

hayvan gübresi bir arada kullanımı, verimi büyükbaş hayvan gübresinin tek başına

kullanımı kadar artırmıştır. Tek bitki yetiştirilen parsellerde de verim büyükbaş

hayvan gübresi ile artmıştır. Kök gelişimi organik madde uygulaması ile artış

göstermiştir. 7 yıllık deneme sonucu ile belirlenen optimal büyükbaş hayvan gübresi

uygulaması yılda <20 ton/ha olduğu tespit edilmiştir.

Scagnozzi ve ark.(1995) ise; bitkisel materyallerle oluşturulmuş kompostun

enzimler üzerindeki etkisini incelemiştir. Kolza, ay çiçeği ve soya fasulyesi atıklarını

toprakta 400 günlük inkübasyon periyodu boyunca dehitrogenaz aktivitesinin

azaldığını belirlemişlerdir. Bu azalmayı kolay ayrışabilir organik bileşiklerin hızlı

tükenmesine ve mikrobiyal aktiviteden kaynaklandığını bildirmişlerdir


31

Sürdürülebilir tarımda doğal kaynakların (kompost ve mikoriza ) kullanımı ve

bitkilerin bunlardan optimum yarar sağlaması büyük önem taşımaktadır. Bugüne

kadar yapılan çalışmalarda kompostun bitki gelişimi üzerine etkileri incelenmiş

ancak kompostun mikoriza üzerine etkileri incelenmemiştir.

Bu çalışmalar da göstermiştir ki, bu tür stratejilerin uygulanması bitki gelişimi

açısından önemlidir.

3. MATERYAL METOD______________________ ____________Aziz YÜKSEL

32

3. MATERYAL VE METOT

Farklı harç ortamlarında farklı mikoriza türlerinde deneme; 24/12/2004 tarihinde

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bölümü araştırma seralarında kurulmuş

ve Rizosfer laboratuarında analizleri yürütülmüştür.

İki konukçu bitki türü üçgül ve soğan iki farklı mikoriza türü ( G intradices ve G.

clarium ), on farklı kompost çeşidi ve farklı iki dozda (%4 ve% 8) kompost kullanılarak

bitki gelişimi incelenmiştir.

3.1. MATERYAL

3.1.1. Bitkisel Materyal

Denemede materyal olarak Çukurova Bölgesinde üretimi yapılan ve mikorizaya

bağımlılığı yüksek olan Üçgül ( Trifolium alexandrinum) ve Soğan ( Allium cepa )

konukçu bitkileri kullanılmıştır.

3.1.2. Mikoriza Türleri

Deneme materyallerinde G. clarium, G. intradices mikoriza türleri kullanılmıştır.

Glomus clarium (Anonim, 2004);

Renk :Beyazdan sarı kahverengiye kadar geniş bir yelpazede yer almaktadır.

Şekli : Genelde küresel, yarı küresel bazen elipsoit bir şekil almaktadır.

Büyüklüğü : 100-260 µm, ortalama = 182 µm kadardırlar.

Glomus intradices (Anonim , 2004);

Renk : Beyazdan sarı kahverengiye kadar geniş bir yelpazede yer alırlar bazen hafif

yeşildirler.

Şekli : Genelde küresel, yarı küresel bazen elipsoit bir şekil almaktadır.

Büyüklüğü : 40-140 µm, ortalama = 93.3 µm kadardırlar.


33

3.1.3 Bitki Yetiştirme Ortamı

Denemede yetiştirme ortamı olarak on farklı yetiştirme ortamı kullanılmıştır.

3.1.4.Deneme Deseni ve Denemede Kullanılan Materyallerin Analiz Verileri

Deneme üç tekerrürlü olarak tesadüf blokları deneme desenine göre kurulmuştur. Çizelge 3.1. Denemede kullanılan kompostların kimyasal analiz verileri Analiz pH Yanma Total Total % % % mg/kg mg/kg mg/kg Sonuçları Kaybı% % N P K Ca Mg Zn Fe Mn KOMPOST1 7.3 38 0.92 0.31 0.55 5.8 0.5 28 38 141 KOMPOST2 6.9 41 1.39 0.38 0.33 4.4 0.5 50 28 90 KOMPOST3 7.2 37 1.12 0.32 0.31 4.3 0.3 40 64 130 KOMPOST4 6.3 40 1.89 0.37 0.18 0.3 0.06 21 40 167 KOMPOST5 6.7 52 1.18 0.40 0.12 0.2 0.04 36 50 212 KOMPOST6 6.3 48 2.13 0.24 0.13 0.6 0.08 41 88 270 KOMPOST7 7.4 35 1.23 0.27 0.53 5.6 0.8 8 24 140 KOMPOST8 7.2 43 1.11 0.33 0.63 4.6 0.4 9.6 12 85 KOMPOST9 7.3 45 0.85 0.29 0.43 5.6 0.67 12 18 96


34

3.1.5.Denemede Hazırlanan Kompostlar İçin Kullanılan Ham Materyaller

Kompost 1 :

Turunçgil yaprakları ile hazırlanan kompost (Ç.Ü.Zir.Fakültesi toprak bölümü araştırma serası alanı)

Kompost 2 : Kentsel atıklar (Pazar yeri atıklarından toplandı). Kompost 3 : Evsel atıklar evlerden toplandı.

Kompost 4 :

Hayvansal (büyükbaş hayvan) gübreleri Ç.Ü. Zir.Fak. üretme çiftliğinden alındı.

Kompost 5 :

Hayvansal (küçükbaş hayvan) gübreleri Ç.Ü. Zir.Fak. üretme çiftliğinden alındı.

Kompost 6 : Tavuk gübreleri Ç.Ü. Zir.Fak. üretme çiftliğinden alındı. Kompost 7 : Baklagil bitkisi materyalleri ile hazırlanan kompost Kompost 8 :

Karışık bitkisel materyaller toprak bölümü araştırma serası alanından toplandı.

Kompost 9 :

Turunçgil meyveleri toprak bölümü araştırma serası alanından toplandı.

Çizelge 3.2. Denemede kullanılan Menzilat ( Xerofluvent ) toprağı bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri

Kum Silt Kil CaCo3 Org.

Madde KDK pH Olsen- P Zn Fe Cu Mn

(%) me/100gr

(1:1 H2O) kg/da mg/kg

31,6 36,5 32 34 1,65 30,4 7,98 8,76 0,36 1,38 0,24 2,74


35

Çizelge 3.3. Denemede kullanılan Andezitik tüfün kimyasal analiz verileri P2O5 K Zn Fe Mn Cu

(%) (mg/kg) Andezitik

tüf 0,03 4,3 0,1 2 3,6 0,2

Şekil 3.1. Denemede Kullanılan Kompost materyalleri ve oluşturma alanları

Şekil 3.2. Denemede Kullanılan kompost 6 grubu materyali


36

3.2. METOT

3.2.1. Deneme Deseni

Denemede iki değişik mikoriza türü ve on farklı harç ortamlarında üç

yinelemeli olarak kurulmuştur. Mikoriza dozu olarak 1000 spor/bitki oranında

sporlar tohum yatağının 5cm altına gelecek şekilde altına uygulanmıştır.

Üçgül tohumları her saksıya 25 bitki gelecek şekilde, soğan tohumları ise her

saksıya 15 bitki gelecek şekilde ekim yapılmıştır.

3.2.2 Denemede Kullanılan Kompostlama Tekniği

Denemede yığın kompostlama tekniği kullanılmıştır. Ön işlemlerden geçmiş

çöplerin, havalanma sağlayacak kanalları bulunan bir zemin üzerine yığılarak

kompostlanmaya başlanmıştır.

Kompostlama materyalleri parçalananarak yığılmış ve sık sık karıştırılma

işlemleri yapılmıştır. Parçalanmış çöplerden yapılan yığınların en fazla 1,30m

yüksekliğinde olması, %40 dolaylarında nem içermesi, ilk haftada 3-4 kez, sonraki

haftalarda 1 kez aktarılması ve havalandırma uygulaması yapılmıştır. Olgunlaşan

kompost elenerek, elek üzerinde kalan kaba materyal uzaklaştırıldıktan sonra kalan

olgun kompost kullanılmıştır.

Optimum çürüme koşullarını sağlamak için, kompostlaştırılacak atık

kütlesindeki su muhtevası % 40 - % 65 arasında tutulmuştur. Sıcaklık, ya iki hafta

boyunca en az 55°C' de veya bir hafta boyunca 65°C' de tutulmuştur. pH değeri 7'de

tutulmaya çalışılmıştır.

3.2.3. Yetiştirme Ortamının Sterilizasyonu

Ortamda bulunan ve mikoriza ile rekabete girebilecek mikroorganizmaları

ortamdan elimine etmek ve mikorizanın etkinliğini daha iyi görebilmek amacıyla

araştırmada kullanılan yetiştirme ortamı 120 0C’de 2 atmosfer basınç altında 2 saat


37

süreyle otoklav aletinde sterilizasyona tabi tutulmuştur. Steril edilen topraklar, sera

denemesinde kullanılıncaya kadar kapalı polietilen torbalarda muhafaza edilmiştir

(Ortaş, 1994).

3.2.4. Saksıların Sterilizasyonu

Denemelerde 3 kg kapasiteli plastik saksılar kullanılmıştır. Saksılar deneme

öncesi çeşme suyu ile yıkandıktan sonra seyreltik %1’lik HCl çözeltisinden

geçirildikten sonra üç defa saf sudan geçirilmiştir. Ekim öncesi saksılar bir kez de

etanol ile steril edilmiştir.

3.2.5. Bakım İşlemleri

Deneme bitkileri ihtiyaca göre ve her saksıya aynı hacimde olmak üzere su

verilmiştir. Denemede görülen bitki besin elementi yetersizlik semptomlarına göre

üçgül ve Soğan için P ve Zn içeriği düşük besin çözeltisi hazırlanarak semptomlar

gözlendiğinde uygulanmıştır.

3.2.6. Bitkilerin Hasat Zamanı

Deneme bitkileri fizyolojik olgunluklarını tamamladıkları zaman, toprak

yüzeyinden 1cm yükseklikten 14/03/2005 tarihinde hasat edilmiştir.

3.2.7. Biomas Ölçümleri

Denemenin hasat tarihi 14/03/2005 mevcut biomas ölçümleri yapılmıştır. Tüm

saksılardaki bitkiler kök boğazından hasat edilmiştir.

Üst Aksam Kuru Ağırlığı: Yaş ağırlığı alınan örnekler etüvde 65C0 de sabit

ağırlığını alıncaya kadar bekletildikten sonra, terazide tartılarak “g” olarak

gösterilmiştir.


38

Kök Kuru Ağırlığı: Yaş ağırlığı tartılan kökler etüvde 65C0 de sabit ağırlığını

alıncaya kadar bekletildikten sonra, +/-1 mg duyarlılıktaki terazide tartılarak “g”

olarak gösterilmiştir.

3.2.8. Bitki Kök Örneklerinin Alınması

Hasat sonrası iyice kuruyan ortamdaki bitki kökleri temiz bir makas kullanılarak

1cm uzunluğundaki küçük kısımlara ayrılarak karıştırılmıştır. Alınan kök örnekleri

sonra plastik kaplar içerisinde etanol laktik asit karışımı altında etiketlenerek ileride

kullanılmak üzere +4oC’de soğuk odaya alınmıştır.

Her iki denemede de kök yaş ağırlıklarının, kök kuru ağırlıklarının, kök

uzunluğunun ve kökte mikorizal infeksiyonun belirlenmesi için, bitki kökleri

saksılardan alınarak laboratuara taşınmıştır. Örnekler önce çeşme suyu ile ve sonra

da saf su ile yıkanmıştır. Bitki kök yüzeylerindeki fazla su, filtre kağıdıyla alındıktan

sonra, yaş ağırlıkları kaydedilmiştir. Böylece elde edilen kökün bir bölümü kök

uzunluğu ve mikorizal infeksiyon için, bir diğer bölümü ise; kuru ağırlık

belirlenmesinde kullanılmak üzere ayrılmıştır.

Deneme sonucunda elde edilen bitki köklerinin temizleme ve boyama işlemleri

Koske ve Gemma (1989)` a göre yapılmıştır. Kökler iyice yıkandıktan ve içindeki

ölü kökler ayıklandıktan sonra, kökler saklama kutularında üzerlerini aşacak kadar

etanol glacial asit ve formalin ilave edilerek saklanmıştır.

Kök uzunluğu ve mikorizal infeksiyon tanısı için, bitki köklerinin canlılığının

korunması amacıyla, taze yıkanmış bitki kökleri Etanol, Glacial Asit ve Formalinden

oluşan (250:13:5) karışık çözeltide korumaya alınmıştır (Ortaş, 1994).

3.2.9.Mikoriza İnfeksiyonun Teşhisi

Mikorizal infeksiyon oluşumu ve % mikoriza infeksiyonunun belirlenmesi için

alınan alt örnekler kullanılmıştır.


39

Mikoriza tanısı yapılmak istenildiğinde, saklama kutularından alınan bitki

kökleri 1 cm uzunluğunda segmentlere ayrılmıştır ve test tüplerine aktarılmıştır.

Köklerin yumuşatılması amacıyla tüplere %10'luk KOH çözeltisi kökleri

aşacak miktarda konur ve 650C lik etüve 1 saat kalacak şekilde yerleştirilmiştir.

Köklerin etüvde KOH ‘lı çözelti içinde haşlama süresi, köklerin doğal yapısına bağlı

olarak değişmekle birlikte, normal koşullarda, haşlama için etüvde 650C de 1 saatlik

sürede yeterli hale gelmiştir. Daha sonra KOH dökülmüştür ve KOH ‘ı nötralize

etmek için köklere % 10'luk HCl ilave edilerek 10dk bekletilmiştir; ardından

acidified glycerol trypan blue çözeltisi kökleri kapsayacak miktarda konmuştur ve

65 0 C etüvde 10-15 dakika bekletilmiştir. Tüplerdeki trypan blue dökülerek laktik

asit ilave edilmiştir. 650C etüvde 10-15 dakika bekletilerek boyanmış bir şekilde

etüvden alınan bitki kökleri petri kutusuna boşaltılmıştır. Giovanetti ve Mossea,

(1980)’ ya göre boyanan bitki kökleri, 1 cm uzunluğunda kesilmiştir ve lamel üzerine

her lamele 10 kök gelecek şekilde dizilmiştir 40-100 büyütme ile kökler mikroskop

altında incelenmiştir.

Pratik olarak % kök infeksiyonu aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanmıştır.

% infeksiyon= 100*toplam mikorizalı kök /toplam sayılan kök sayısı.

3.2.10. Yetiştirme Ortamında Yapılan Toprak ve Kompost Materyalleri

Analizleri, Uygulama Yöntemleri

Denemede kullanılan yetiştirme ortamında toprak analizleri olarak pH , tuz,

organik madde, kireç (CaCO3 eşdeğeri ), bitkiye yararlı fosfor, çinko,bakır, mangan

ve demir analizleri Toprak Bölümü Laboratuvarı’nda aşagıda izlenen yöntemler

kullanılarak yapılmıştır (Güzel ve ark.,1990).

Toprak Reaksiyon : Cam elekrotlu Beckmen pH metresi ile doygunluk

çamurunda ölçülmüştür (Anonim, 1954 ).

Total Tuz : Örneklerden doygunluk çamuru hazırlanarak kondaktivite aleti ile

elektriksel iletkenliğin ölçülmesi ile belirlenmiştir (Anonim, 1951).

Kireç : Yetiştirme ortamında bulunan toprağın kireç içeriği Scheibler

kalsimetresi ile ölçülerek ;sonuçlar % CaCO3 olarak hesaplanmıştır (Çağlar, 1949).


40

Organik Madde : Modifiye Walkley- Black yöntemine göre belirlenerek

sonuçlar % olarak hesaplanmıştır (Black, 1957 ).

Mikroelement ve Fosfor : Mikroelement analizleri DTPA-TEA (Dietilen

Triamin Penta Acetic Asit- Tri Etanolamin ) ekstraksiyon çözeltisi ile bir atomik

absorbsiyon aygıtı ile ölçülerek (Lindsay ve Norwell, 1978 ) ve fosfor, Olsen ve

Sommer (1982) yöntemine göre belirlenmiştir.

Alınabilir Potasyum, Kalsiyum ve Magnezyum :Toprakların ekstraksiyonunda

1 N Amonyum Asetat (PH =7 ) yöntemi Kaçar (1984 ) tarafından bildirildiği şekilde

uygulanmıştır. Ekstraksiyon sonunda elde edilen süzükteki K, Ca ve Mg değerleri

atomik absorbsiyon spektrofotometresi kullanılarak belirlenmiştir.

Bünye : Hidrometre yöntemine göre toprağın %kum, %silt ve %kil miktarları

belirlenerek elde edilen sonuçlar bünye üçgenine uygulanarak, toprağın bünye

sınıfları belirlenmiştir (Black, 1957).

Toplam Azot : Modifiye edilmiş Kjheldahl yöntemine göre belirlenmiş ve

sonuçlar % olarak ifade edilmiştir (Kaçar, 1984).

3.2.11.Bitki Analizleri

Bitkilerin gövde ve kök kısımları 65-750C’da 48 saat süreyle kurutulduktan

sonra tartılarak kuru madde ağırlıkları belirlenip, analiz için bir kısmı agat

değirmende öğütülmüştür. Fosfor analizi için; öğütülmüş bitki örneklerinden 0,2g

alınarak kuru yakma yöntemine göre 550 0C’de 5 saat kül fırınında yakılmıştır.

Yakılan örneklerin üzerine 1/3’lük HCL çözeltisinden 2 ml konularak üzeri saf su ile

tamamlanmış ve örnekler filtre kağıdından 20ml’lik kaplara süzülmüştür. Her bir

örnekten 0.5 ml mikro pipetle çekilerek saf su ile 10ml’ye tamamlanmış ve daha

sonra Murphy ve Riley, (1962) yöntemine göre boyanan örnekler 882nm dalga

boyunda spektrofotometrede okunarak fosfor içeriği belirlenmiştir.

Kuru yakma metoduna göre elde edilen ekstraksiyon çözeltisinde atomik

absorbsiyon yardımıyla Zn konsantrasyonu belirlenmiştir.


41

3.2.12.İstatistiksel Analizler

Araştırma sonuçları istatistiksel olarak SPSS 10.0 for Windows istatistiksel

paket programı yardımıyla değerlendirilmiştir. Veriler varyans analizine tabi

tutularak gruplar arası farklılar Tukey tesine göre değerlendirilmiştir (SPSS, 10.0 for

winodws, 1997).

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Aziz YÜKSEL

42

4. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA

Araştırmada kullanılan konukçu Üçgül ve Soğan bitkileri ayrı ayrı

değerlendirilmiştir.

4.1. Farklı Yetiştirme Ortamları ve Farklı Mikoriza Türleri Aşılamalarının

Üçgül Bitkisinin Gelişimi, Besin Elementleri Alımı ve % Kök İnfeksiyonu

Üzerine Etkisi

Sera koşullarında yapılan saksı denemesinde, Üçgül bitkisi vejetatif büyümesini

tamamladıktan sonra hasat edilerek üst aksam ve kök kuru ağırlığı, bitkilerin besin

elementleri içerikleri ve % kök infeksiyonu parametreleri belirlenmiştir. Farklı

mikoriza türleri ve değişik kompost uygulamalarının üçgül bitkisinin büyümesine

etkileri görülmektedir.(Şekil 4.1 ve 4.2) farklı yetiştirme ortamları ve farklı mikoriza

türleri aşılamasının üçgül bitkisinin üst aksam ve kök kuru ağırlığının etkisi

incelenmiş ve 48 saat 650C’de etüvde bekletilerek kuru ağırlıkları alınmıştır.

Çizelge.4.1 de görüleceği üzere farklı yetiştirme ortamları ve iki farklı mikoriza türü

aşılamasının üçgül bitkisinin üst aksam kuru madde üretimine olan etkilerinin farklı

olduğu görülmektedir. En yüksek kuru madde üretimi (12,84 g/saksı) ile Kompost 6

(tavuk gübresi kompostu) ortamında gerçekleşirken en düşük kuru madde üretimi ise

kontrol grubu ortamında gerçekleşmiştir. Mikoriza türleri arasında belirgin bir fark

olmamakla beraber G.intradices (10,88gr.) uygulaması G.clarium (10,73gr) mikoriza

türü uygulamasına göre daha yüksek kuru madde üretimi gerçekleşmiştir

(Çizelge.4.1) (Şekil.4.3). Üçgül konukçu bitkisinin üst aksam kuru madde üretimine

olan etkilerinin araştırılmasında, iki farklı kontrol uygulamasında en yüksek kuru

madde üretimi (8,65 gr/saksı) ile kompost 6’da gerçekleşmiştir. Kontrol gurubunda

uygulanan kompost olarakta %4 dozu en yüksek değer olarak belirlenmiştir.

Üçgül konukçu bitkisinin üst aksam kuru madde üretimine olan etkilerinin

araştırılmasında iki farklı mikoriza uygulamasında en yüksek kuru madde üretimi G.

clarium (16,61gr/saksı) Kompost 4 (büyükbaş hayvan gübreleri kompostu)

ortamında gerçekleşmiştir. Farklı mikoriza türleri uygulamalarının kontrole göre


43

daha yüksek kuru madde ürettiği belirlenmiştir. Uygulanan kompost olarak ta %4

dozu G.clarium’da tespit edilmiştir. Kompost6 (tavuk gübresi kompostu) ortamında

bulunan kontrol bitkisi aynı yetiştirme ortamında bulunan çoğu mikoriza türüne göre

yüksek kuru madde üretimi gerçekleştirmiştir (8,65g/saksı). Çizelge.4.1’de de

görüleceği üzere harç ortamlarının bitki gelişimini önemli derecede etkilediği

belirlenmiştir.En yüksek kuru madde miktarı Kompost6 harç ortamında tespit

edilmiştir. Kompost 6’nın diğer ortamlardan yüksek çıkması harç ortamlarından

kullanılan kompost materyallerinin analiz verilerine göre %N %2.13 ile diğer

analizlere göre en yüksek değerde tespit edilmiş olup üst aksam kuru ağırlığında

yüksek çıkmasına da etki etmiştir. En düşük kuru madde üretimi ise (8,17gr)

Kompost 9 (turunçgil meyveleri kompostu) harç ortamında gerçekleşmiştir. Kompost

materyali analiz verilerine göre %N %0.85 ile diğer analiz verilerine göre en düşük

değer tespit edilmiştir ve buda üst aksam kuru madde üretimine en düşük değerde

çıkmasına etki etmiştir (Bakınız sayfa 37, Çizelge3.1). Mikoriza türleri içinden G.

intradices ve G. clarium bütün yetiştirme ortamlarında kontrol uygulamasına göre

yüksek kuru madde üretimi gerçekleşmiştir. Üst aksam kuru madde üretiminde bütün

harç ortamları kontrol grubuna göre yüksek değerlerde bulunmuştur.

Brohi ve ark. (1996)’nın yaptığı bir çalışmada tavuk gübresi ve büyükbaş

hayvan gübresi ile karşılaştırdıkları bir saksı denemesinde her üç uygulamanın

deneme bitkisinde kontrole göre kuru madde miktarını ve N, P, K alımını artırdığını

belirlemişlerdir. En yüksek kuru madde miktarını ortalama 20,50 gr/saksı ile tavuk

gübresi uygulamasından aldığını tespit etmişlerdir.

Aydeniz ve ark.(1997) taze yanmış tavuk gübresinin, domates verimine

etkilerini incelemişlerdir. 0-250-500-1000-2000 kg/da tavuk gübresi seviyelerinin

denendiği araştırmada, tavuk gübresi uygulamalarının kontrole göre %12-35-60

oranlarında verim artışı sağlamışlardır.

Sharaiha ve Hattar ( 1993)’ın yaptığı bir çalışmada en yüksek tavuk gübresi

düzeyinde en yüksek soya ürününü elde etmişlerdir. Soya bitkisinin mısır bitkisine

göre %35 daha fazla ürün verdiğini belirlemişlerdir.


44

Şekil 4.1.Denemede kullanılan konukçu bitkiler kontrol grubu (üçgül).

Şekil 4.2.Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 6 grubu (üçgül).


45

Çizelge 4.1. Farklı Harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin üst aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı)

Kompost 1: Turunçgil yaprakları kompostu Kompost 2: Kentsel atıklar kompostu Kompost 3: Evsel atıklar kompostu Kompost 4: Büyükbaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 5: Küçükbaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 6: Tavuk gübreleri kompostu Kompost 7: Baklagil bitkisi materyalleri kompostu Kompost 8: Karışık bitki materyalleri kompostu Kompost 9: Turunçgil meyveleri kompostu

Üst Aksam Kuru Ağırlıklar (gr) Kontrol Kompost 1 Kompost 2 Kompost3 Kompost4 Kompos5 Kompost6 Kompost7 Kompost8 Kompost9 C a 3,63 ±0,2b 5,74 ±0,7b 7,71 ±0,6b 4,55 ±0,2d 7,23 ±0,2bc 8,07 ±1,4a 8,65 ±0,5b 6,79 ±0,8a 5,48 ±1,1a 6,92±1,3 ab 6,48 B b 3,60 ±0,3b 6,04 ±0,4b 7,61 ±0,4b 4,61 ±0,2d 7,03 ±0,7c 8,27 ±0,2a 8,63 ±0,3b 7,29 ±1,0a 5,45 ±0,5a 5,98±0,6 b 6,45 a 6,77 ±0,6a 10,07 ±1,4ab 10,31 ±2,7ab 14,18 ±1,9a 16,61 ±5,3a 9,52 ±1,0a 12,48 ±2,0ab 8,41 ±0,2a 10,26 ±4,0a 8,68±0,1 ab 10,73 A b 5,75 ±1,1ab 11,42 ±4,7a 10,03 ±3,5ab 12,38 ±0,6ab 15,03 ±0,2a 8,98 ±0,5a 15,52 ±4,9a 9,38 ±3,8a 11,09 ±8,1a 7,60±0,5 ab 10,72 a 6,77 ±1,0a 8,00 ±0,2ab 14,80 ±1,5a 9,23 ±1,4bc 13,86 ±0,7ab 9,07 ±3,0a 15,64 ±0,6a 10,40 ±6,3a 10,80 ±2,9a 10,03±24 a 10,88 A b 7,24 ±1,9a 8,66 ±2,2ab 10,18 ±3,3ab 8,60 ±1,7c 11,72 ±2,2ac 9,89 ±2,3a 16,16 ±0,2a 12,64 ±5,9a 10,44 ±2,8a 9,78±1,1 a 10,53

C 5,66 D

8,32 C

10,11 BC

8,92 C

11,91 AB

8,97 C

12,84 A

9,15 C

8,92 C

8,17 CD

a: Kontrol Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%4kompost b: Kontrol Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%8kompost a: G. clarium Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%4kompost b: G. clarium Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%8kompost a: G.intradices Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%4kompost b: G.intradices Andezitik tüf + toprak (2:1 v/v)+%8kompost c: Ortalamalar


46

Üçgül Üst Aksam Kuru Ağırlığı

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

Kontrol

Kompost 1

Kompost 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompost

5

Kompost

6

Kompost

7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

Ağı

rlıkl

ar (g

r)

a Kontrol b Kontrol a G. clarium b G. clarium a G. intradices b G. intradices

Şekil 4.3. Üçgül üst aksam kuru ağılığı


47

Kök kuru madde üretimi kök üstü kuru madde üretimine benzerlik arz

etmektedir (Çizelge 4.2). Farklı yetiştirme ortamlarında farklı mikoriza türleri

uygulamasının üçgül bitkisinin kök kuru madde üretimi, üst aksam kuru madde

üretimine benzer olarak en yüksek kuru madde üretimi (4,31 gr) Kompost 5

(küçükbaş hayvan kompostu) ortamında gerçekleşmiştir. G. clarium ile aşılanan

bitkilerin kök kuru madde üretimi diğer uygulamalardan daha yüksek düzeyde

gerçekleşmiştir (Çizelge 4.2) (Şekil 4.4).

İki farklı kontrol uygulamasında en yüksek kök kuru madde üretimi (3,76

gr/saksı ve 3,77 gr/saksı ) ile kompost 7 (baklagil bitkisi kompostu ) harç ortamında

tespit edilmiştir. Üçgül konukçu bitkisinin kök kuru madde üretimine olan etkilerinin

araştırılmasında iki farklı mikoriza uygulamasında en yüksek kuru madde üretimi G.

Clarium ( 5,80gr./saksı) Kompost 5 (küçükbaş hayvan gübresi kompostu) ortamında

gerçekleşmiştir. Mikorizalar arasında uygulanan komposta G.clarium %8 G.

intradices %4 dozu en yüksek değer olarak tespit edilmiştir.

Farklı mikoriza türleri uygulamalarının kontrole göre daha yüksek kök kuru

madde ürettiği belirlenmiştir. Kontrol grubunda uygulanan kompostta %4 doz grubu

en yüksek değer olarak tespit edilmiştir. Kompost 7 ortamında bulunan kontrol

bitkisi aynı yetiştirme ortamında bulunan çoğu mikoriza türüne göre yüksek kök kuru

madde üretimi gerçekleştirmiştir (3,77 g/saksı). Çizelge 4.2’de de görüleceği üzere

harç ortamlarının bitki gelişimini önemli derecede etkilediği belirlenmiştir. Harç

ortamları arasında en yükse kuru madde miktarı Kompost 5 ( küçükbaş hayvan

gübresi kompostu ) tespit edilmiştir. En düşük harç ortamı ise (1,8 gr) Kompost 3

(evsel atık kompostu) ve Kompost 2 ( şehirsel atık kompostu) ortamlarında

belirlenmiştir. Mikoriza türleri içinden G. intradices ve G. clarium bütün yetiştirme

ortamlarında kontrol uygulamasına göre yüksek kuru madde üretimi

gerçekleşmişlerdir.

Shindo,(1992) büyük baş hayvan gübresi bitkisel materyalleri ile hazırlamış

olduğu kompostu topraklara uygulaması ile enzim aktivitelerinin artığını tespit

etmiştir.

Malik ve ark. ( 1989) taze çiftlik gübresi şeker ve yağ fabrikası atığı ve bitkisel

materyaller kumlu bir toprakta ayrışmasını incelemişler ve 10 ay şeker fabrikası


48

atığı, çiftlik fabrikası gübresi yarısının bitkisel materyal ise %25’ni ayrışmadan

toprakta kaldığı belirlenmiştir. Araştırma bulguları doğrultusunda en yüksek kök

kuru madde üretimi Kompost 5 ( küçükbaş hayvan gübresi) en düşük kök kuru

madde ise Kompost 3 ( evsel atık kompostu ) harç ortamlarında tespit edilmiştir

(Şekil 4.4).

Yapılan bir araştırmaya göre üçgül bitkisinde üst aksam artışına paralel olarak

bitkide fotosentez işlemi artmakta ve oluşan karbonun köke doğru çıkışı ve

dağılmasıyla kök/gövde oranı mikorizal oluşum sağlanan bitkide mikorizasız bitkiye

oranları genel olarak düşük olduğu saptanmıştır (Smith ve Gianinozzi,1990).

Leavy ve ark., (2003) Yaptığı bir çalışmada bu bulguları desteklemektedir. Bu

çalışmaya göre; büyükbaş ve küçükbaş hayvan gübresi ve yataklığı, çiftlik

atıkları,şehir katı artıkları kombinasyondan yapılan kompostları bir mekanik kağıt

fabrikası arıtılmış katı artıklar ile karşılaştırmışlar; bunların domates, tere ve trup

bitkilerinin çimlenme ve fide çıkışı üzerine etkilerinin gözlenmesini araştırmışlardır.

Çiftlik kompostu ve büyükbaş, küçükbaş hayvan gübresi kompostu domates

fidelerinin kök ve gövde büyümesini artırırken şehirsel katı artıklar kompostunun ve

kağıt fabrikası katı artıklarını ağır bir biçimde engellemiştir. Şehirsel katı atıklar

kompostu ve katkısız saksı toprağı, turp ve terenin tohum çıkışını engellemiş, kağıt

fabrikası atıkları da turp ve tere fidelerinin gelişmini engellemiştir. Bunun sonucunda

kağıt fabrikası katı artıklarının kompostlaştırılmadan tarım topraklarına uygulanması

sebzeler üzerinde zararlı etkiler açabileceği tespit edilmiştir .

Kocabaş ve ark.(1997)’na göre evsel çöp kompostunun toprakta ağır metal

birikimini inceledikleri çalışmalarında bu kompostun toprağın fiziksel özelliklerini

iyileştirmesi konusunda yeterince tatminkar bulgu elde edemedikleri halde bunların

tarımda gübre amaçlı kullanımlarının yarar sağlayamayacağını bildirmişlerdir.


49

Çizelge 4.2. Farklı Harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin kök aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı

Kompost 1: Turunçgil yaprakları kompostu Kompost 2: Kentsel atıklar kompostu Kompost 3: Evsel atıklar kompostu Kompost 4: Büykübaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 5: Küçükbaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 6: Tavuk gübreleri kompostu Kompost 7: Baklagil bitkisi materyalleri kompostu Kompost 8: Karışık bitki materyalleri kompostu Kompost 9: Turunçgil meyveleri kompostu

Kök Kuru Ağırlıkları (gr) Kontrol Kompost1 Kompost2 Kompost3 Kompost 4 Kompost5 Kompost6 Kompost7 Kompost 8 Kompost9 C a 1,36 ±0,1b 1,66 ±0,2bc 1,67 ±0,2a 0,18 ±0,0d 2,47 ±0,3ab 3,22 ±0,1a 2,72 ±0,0a 3,76 ±0,1a 1,16 ±0,4b 2,34 ±0,1a 2,06B b 1,51 ±0,2ab 1,08 ±0,0c 1,60 ±0,4a 0,23 ±0,2d 1,15 ±0,1b 3,43 ±0,2a 2,35 ±0,4a 3,77 ±0,8a 1,98 ±0,1ab 2,33 ±0,1a 1,94 a 2,63 ±0,4ab 4,58 ±1,3ab 1,69 ±0,6a 2,46 ±0,2a 3,73 ±1,4a 5,41 ±1,3a 2,97 ±0,2a 4,25 ±0,4a 3,24 ±0,5a 2,86 ±0,0a 3,38A b 3,17 ±0,5ab 4,70 ±1,5ab 1,24 ±0,2a 2,38 ±0,3ab 3,23 ±0,6a 5,80 ±0,7a 3,92 ±1,3a 4,07 ±1,5a 2,96 ±1,0a 2,53 ±0,4a 3,40 a 3,64 ±0,4a 5,14 ±0,3a 1,02 ±0,3a 1,56 ±0,4bc 3,13 ±0,2a 3,90 ±1,4a 3,10 ±0,2a 4,49 ±2,1a 2,96 ±0,4a 3,08 ±1,3a 3,20A b 3,11 ±1,8ab 4,93 ±2,1ab 1,26 ±1,3a 1,45 ±0,4c 2,07 ±0,2ab 4,12 ±1,0a 3,26 ±0,3a 5,21 ±1,5a 2,71 ±0,5ab 3,03 ±0,1a 3,12 2,57 C C

3,68 AB

1,41 D

1,38 D

2,63 C

4,31 A

3,05 BC

4,26 A

2,50 C

2,69 C



50

Üçgül Kök Kuru Ağırlıkları

0,00

1,00

2,00

3,00

4,00

5,00

6,00

7,00

8,00

Kontrol

Kompost 1

Kompost 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompost 5

Kompost 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

Ağı

rlıkl

ar (g

r)

Kontrol Kontrol G. clarium G. clarium G. intradices G. intradices

Şekil 4.4. Üçgül bitkisi kök kuru ağırlığı


51

Üçgül bitkisi vejetatif gelişmesini tamamladıktan sonra hasat edilerek farklı

mikoriza türlerinin ve farklı yetiştirme ortamlarının mikorizal infeksiyon belirlemek

için % kök infeksiyon analizi edilmiştir.

Mikorizal kök infeksiyonu incelendiğinde tüm mikoriza türleri kontrole göre

yüksek oranda kök infeksiyonu gerçekleştirmiştir (G. clarium %36,7, G.intradices

%37) (Çizelge 4.3).

Tüm kontrol uygulamalarında mikoriza aşılamasının yapılmaması ve

yetiştirme ortamlarının steril edilmesi ve buna bağlı olarak ortamdan doğal

mikorizanın elimine edilmesi nedeni ile kontrol bitkilerinin köklerinde mikorizal

infeksiyonuna rastlanmamıştır. En yüksek % kök infeksiyonu %47,5 Kompost 9

(turunçgil meyveleri kompostu) ortamlarında gerçekleşmiştir. En düşük % kök

infeksiyonu 23,33 Kompost 2 (şehirsel atıklar kompostu) ortamında ve %23,33

Kompost 2 ortam da gerçekleşmiştir (Çizelge 4.3) (Şekil 4.5.) uygulanan komposta

%4 dozu en yüksek değer olarak tespit edilmiştir.

İstatistikî olarak en etkin mikoriza türü G. intradices (G.intradices %37> G.

clarium %36,7) tespit edilmiştir (Çizelge 4.3.) (Şekil 4.5).

Farklı konukçu bitkilerde ve farklı mikoriza türleri ile aşılanan üçgül bitkisinin

etkin bir kök infeksiyonu sağladığı ve G. intradices un en yüksek kök infeksiyonu

gerçekleştirdiği daha önce laboratuarımız tarafından yürütülen saksı denemelerinde

tespit edilmiştir. (Akpınar, 2004).

Yonca ve üçgül bitkilerini mikorizalı ortamda iyi bir kök infeksiyonu

gerçekleştirdiği rapor edilmiştir (Bagyaraj ve Manjunath,1981).

Mıshra ve ark ( 1994) soya bitkisine rizobium aşılaması yapılmıştır ve çiftlik

gübresi, mikoriza aşılamasıyla ve kontrollerle karşılaştırma yapılmıştır. Kombine

uygulamanın 1980 kg/ha olan kontrol uygulamasına karşın 2286 kg/ha dane verimi

sağladığı tespit etmişlerdir.

.


52

Çizelge 4.3. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin kök infeksiyonuna etkisi (%)

% İnfeksiyon

Kontrol Kompost 1 Kompost 2 Kompost3 Kompost4 Kompost 5 Kompost6 Kompost7 Kompost 8 Kompost9 C

a 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 b 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 a 53,3 ±15,3a 53,3 ±15,3a 23,3 ±11,5a 23,3 ±5,8b 43,3 ±15,3a 26,7 ±11,5bc 56,7 ±20,8a 26,7 ±5,8ab 23,3 ±11,5a 36,7 ±20,8b 36,7B b 53,3 ±5,8a 33,3 ±15,3a 20,0 ±0,0a 30,0 ±10,0a 30,0 ±10,0ab 16,7 ±11,5bc 20,0 ±10,0bc 16,7 ±11,5ab 26,7 ±11,5a 23,3 ±5,8bc 27,0 a 43,3 ±15,3a 40,0 ±10,0a 30,0 ±10,0a 33,3 ±15,3a 20,0 ±10,0ab 63,3 ±20,8a 40,0 ±17,3ab 26,7 ±15,3a 23,3 ±5,8a 50,0 ±10,0b 37,0A b 30,0 ±10,0a 30,0 ±10,0a 20,0 ±0,0a 30,0 ±10,0a 50,0 ±20,0a 36,7 ±5,8ab 23,3 ±15,3ac 33,3 ±15,3a 23,3 ±11,5a 80,0 ±10,0a 35,7

C 45,0 AB

39,2 A-C

23,33 C

29,17 BC

35,8 A-C

35,8 A-C

35 A-C

25,8 C

24,2 C

47,5 A




53

Üçgül Kök İnfeksiyonu (%)

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

Kontrol

Kompost 1

Kompost 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompo

st 5

Kompost 6

Kompost 7

Kompost

8

Kompost 9

Uygulamalar

İnfe

ksiy

onla

r (%

)


Şekil 4.5. Üçgül bitkisi % kök infesiyonu değerleri


54

Farklı harç ortamlarında farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin % P içeriği

yönünden incelendiğinde; (Çizelge 4.4). Farklı yetiştirme ortamlarında arasında

istatistikî olarak en yüksek % P içeriğine sahip yetiştirme ortamları (%0,27)

Kompost 5 (küçükbaş hayvan gübresi kompostu) ve (%0,26) Kompost2

ortamlarında gerçekleşmiştir. 5 nolu Kompost ortamında yetiştirilen üçgül bitkileri

(a) yetiştirme ortamında kontrol bitkisi % 0,13 en düşük P değeri gerçekleşirken G

.intradices ile aşılandığında %0,36 P ve G.clarium ile aşılandığında yine %0,36 en

yüksek değeri verirken mikorizaların P üzerine yaklaşık 3 katı kadar etkisi tespit

edilmiştir.

Kontrol bitkilerinde düşük % P içeriği ölçülürken en yüksek % P içeriği

(%0,27) G.clarium mikoriza çeşidinde tespit edilmiştir. Uygulanan kompost dozu

olarak %8 dozu en yüksek değer olarak tespit edilmiştir. (Çizelge 4.4) (Şekil 4.6).

Owasu ve Wild, (1980)’ın yaptıkları çalışmada fosfor içeriği düşük üç değişik

toprak koşullarında yonca ve soğan bitkilerinin G. mossea inokülasyonu ile bitkilerde

verim ve fosfat alımının yükseldiğini saptamışlardır.

Jones ve ark., (1991) yaptıkları araştırmaya göre yeterli % P aralığı %0,25-

%0,50. Zn için ise 18-80 mg/kg olduğunu tespit etmişlerdir. Bitkilerin % P

konsantrasyonları yönünden aşılama yapılan mikoriza türleri arasında belirli bir

farklılık olmamakla beraber G.clarium, G.intradices’e göre daha etkin tür olarak

belirlenmiştir.

Nimje ve Seth (1987) küçükbaş hayvan gübresi kompostunun soya bitkisinin

kuru madde miktarının,çiçekleme döneminde bitkinin P alımını ve miktarını hasat

döneminde P miktarını artırdığını saptamışlardır. Danenin N miktarı sadece 40kg

P2O5/ha uygulaması ile önemli düzeyde artırdığını tespit etmişlerdir.

Fosfor toprakta bitkilerce alımı yavaş olan bir besin elementi olup

mikroorganizma popülasyonu (özellikle de mikorizal mantarı), rizosfer pH`sındaki

değişimler ve bitki kök büyümesi tarafından etkilenmektedir (Ortaş ve ark., 1995).

Mikoriza mantarı toprakta bitkilerce alımı yavaş olan besin elementlerini özellikle de

fosforu kontrollü koşullar altında 3-4 kat artırdığı seralarda yapılan denemelerle

belirlenmiştir (Mosse,1981; Tinker, 1980).


55

Çizelge 4.4. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin fosfor (P) içeriğine etkisi (%)

% P Kontrol Kompost 1 Kompost 2 Kompost3 Kompost4 Kompost 5 Kompost6 Kompost7 Kompost 8 Kompost9 C a 0,12 ±0,0a 0,18 ±0,0c 0,18 ±0,0a 0,21 ±0,0a 0,22 ±0,0a 0,13 ±0,0b 0,14 ±0,0b 0,14 ±0,0a 0,15 ±0,0ab 0,12 ±0,0b 0,16B b 0,13 ±0,0a 0,19 ±0,0c 0,24 ±0,0ab 0,21 ±0,0a 0,21 ±0,1a 0,13 ±0,0b 0,12 ±0,0b 0,15 ±0,0a 0,13 ±0,0b 0,12 ±0,0b 0,16 a 0,14 ±0,0a 0,25 ±0,0a-c 0,28 ±0,0ab 0,27 ±0,1a 0,27 ±0,0a 0,31 ±0,1ab 0,26 ±0,0a 0,24 ±0,1a 0,31 ±0,0a 0,28 ±0,0a 0,26 b 0,15 ±0,0a 0,24 ±0,0ab 0,36 ±0,1a 0,28 ±0,1a 0,25 ±0,0a 0,36 ±0,0a 0,24 ±0,0a 0,22 ±0,1a 0,29 ±0,0ab 0,27 ±0,0a 0,27A a 0,22 ±0,1a 0,23 ±0,0bac 0,25 ±0,0ab 0,22 ±0,0a 0,29 ±0,0a 0,32 ±0,1ab 0,23 ±0,0a 0,25 ±0,0a 0,29 ±0,0ab 0,25 ±0,0a 0,26B b 0,19 ±0,0a 0,26 ±0,0ba 0,26 ±0,1ab 0,25 ±0,0a 0,25 ±0,0a 0,36 ±0,1a 0,22 ±0,0a 0,25 ±0,0a 0,25 ±0,1ab 0,21 ±0,1a 0,25

C 0,16 D

0,22 AB

0,26 AB

0,24 AB

0,25 AB

0,27 A

0,20 CD

0,21 B-D

0,24 AB

0,21 B-D

Kompost 1: Turunçgil yaprakları kompostu Kompost 2: Kentsel tıklar kompostu Kompost 3: Evsel atıklar kompostu Kompost 4: Büykübaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 5: Küçükbaş hayvan gübreleri kompostu Kompost 6: Tavuk gübreleri kompostu Kompost 7: Baklagil bitkisi materyalleri kompostu Kompost 8: Karışık bitki materyalleri kompostu Kompost 9: Turunçgil meyveleri kompostu



56

Üçgül %P

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

Kontrol

Kompost 1

Kompost 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompost 5

Kompost 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

% P


Şekil 4.6. Üçgül (%) P değerleri


57

Farklı yetiştirme ortamlarının Zn içerikleri bakımından incelendiğinde en iyi

yetiştirme ortamı 30,48 mg/kg Kompost 2 (şehirsel atık kompostu) ve 29,60mg/kg

Kompost6 (tavuk gübresi kompostu) ortamında elde edilmiştir. G. intradices ile

aşılanan bitkilerin dokularındaki %P içeriğine paralel olarak en yüksek (30,12

mg/kg) Zn içeriği yine aynı mikoriza ile aşılanan bitkilerde gerçekleşmiştir.

Farklı yetiştirme ortamları ve farklı mikoriza türleri aşılamasının üçgül

bitkisinin Zn içeriği incelendiğinde kontrol ve tüm farklı mikoriza türleri

aşılamasının bitkinin ihtiyacı olan optimum Zn içeriğinin korunduğu bulunmuştur

(Çizelge 4.5) (Şekil 4.7). tüm yetiştirme ortamları açısından bakıldığında en yükse

Zn değeri ( 35,87 mg/kg/saksı) ile Kompost 2 (şehirsel atık kompostu) ortamında

tespit edilmiştir. Bitki dokularında bulunan Zn konsantrasyonları bakımından

karşılaştırıldığında her iki mikoriza çeşidinin de bitkinin Zn alımını artırdığı tespit

edilmiştir. Genelde Zn içeriği G. intradices ile inoküle edilen bitkilerde G. clarium

ile inoküle edilen bitkilerden yüksek olduğu görülmektedir. Yapılan gözlemler

sonucunda mikoriza ile aşılanan bitkiler besin elementlerini yeterli miktarlarda

aldıklarından daha canlı renklere, üst aksama sahiptir. Bitki gelişimi boyunca

bitkilere hiçbir besin elementi verilmemiş,hasat öncesi kontrol bitkilerinde eksiklik

görülmesine karşın mikoriza ile aşılanmış bitkilerde noksanlık belirtilerine

rastlanmamıştır.

Pierzynski ve Schwab (1993) büyükbaş hayvan gübresi, tavuk gübresinin

Zn’ya etkilerinin araştırılmasında; Zn toksisitesinin soya gelişimini sınırlayıcı

olduğu ortaya konulurken N ve K2PO4 uygulamalarının soya dokusu Zn

konsantirasyonunu düşürdüğü gözlenmiştir.

Yüksel ve ark., (2002) Şehirsel katık atık kompostunun iki yıllık bir

denemeden arpa büyümesi ve verim üzerindeki etkilerini araştırmışlar, kompsot

uygulaması ile sap ve dane veriminin arttığını belirlemişlerdir. Araştırmada yeterince

sap ve dane verimi elde etmek için ikinci yıl,ilave şehirsel atıklardan oluşturulmuş

kompostu ve minarel gübre uygulaması gereğini bildirmişlerdir.

Mikoriza ile aşılanmayan kontrol bitkilerinin bütün kompost uygulamalarında

kritik düzey olan 20 mg/kg düzeyinin altında gerçekleştiği belirlenmiştir (Jones,


58

1991). G.intradices ve G.clarium ile aşılanan bitkilerde ise kritik düzeyin üzerinde

bitki dokularında Çinko (Zn) ölçülmüştür (Çizelge 4.5) (Şekil 4.7).

Marschner, (1993) mikoriza ile infekte edilmiş bitkilerin kök üstü

aksamlarında Zn konsantrasyonunun infekte edilmeyenlere oranla yüksek olduğunu

ve ayrıca infekte edilmemiş bitkilere oranla da Zn noksanlığında karşı daha az

duyarlı olduklarını belirtmiştir. Kucey ve Janzen, (1987) buğday bitkisi ile yaptıkları

denemelerde mikorizanın direkt çinko alımını arttırdığını gözlemişlerdir. Marschner

1993’e göre Zn eksikliği olan alanlardan AM infeksiyon ile Zn eksikliği riski ortadan

kalkmaktadır.

Singh ve ark., (1986) yüksek miktarda Zn uygulaması bitki köklerinin

mikoriza ile infekte olmasını önlemekte olduğunu rapor etmişlerdir ve aynı

araştırmacılar VA mikoriza ile yaptıkları araştırmada bitki kök üstü aksamındaki Zn

konsantrasyonu ile mikoriza infeksiyonu arasında yakın bir ilişki olduğunu

belirlemişlerdir.

Bu araştırmaların sonucunda genel olarak Zn konsantrasyonu düşük olan

topraklarda yetişen bitki türlerinin Zn noksanlığı göstermemeleri tamamen AM

tarafından sağlanan Zn’dan kaynaklanmakta olduğu görüşü bilimsel olarak

öngörülmektedir (Marschner, 1995).


59

Çizelge 4.5. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin üçgül bitkisinin çinko (Zn) içeriğine etkisi (mg/kg)


Zn (mg/kg) Kontrol Kompost 1 Kompost2 Kompost 3 Kompost 4 Kompost 5 Kompost 6 Kompost 7 Kompost 8 Kompost 9 C a 21,13 ±0,9a 18,22 ±1,4a 22,92 ±1,6c 19,81 ±1,8bc 12,94 ±1,5b 12,79 ±0,3b 25,16 ±0,9b 19,98 ±8,4bc 13,81 ±1,0b 14,65 ±2,5b 18,14 B b 18,69 ±3,0a 16,35 ±0,4a 23,69 ±0,3bc 18,05 ±1,5c 15,30 ±2,1b 14,29 ±0,8b 25,44 ±2,3b 15,79 ±2,3c 13,20 ±3,0b 12,40 ±1,1b 17,32 a 23,83 ±5,3a 28,72 ±8,5a 33,50 ±3,9ab 29,64 ±1,2a 26,57 ±1,0a 28,81 ±0,6a 33,39 ±1,1a 31,50 ±4,2ab 28,62 ±3,5a 30,84 ±2,2a 29,54 A b 25,10 ±2,4a 28,28 ±8,3a 34,81 ±5,1a 27,96 ±1,8c 28,33 ±1,1a 30,01 ±1,6a 30,61 ±1,2a 29,73 ±2,3ab 30,68 ±2,2a 29,41 ±0,6a 29,49 a 23,63 ±5,8a 27,19 ±5,3a 35,87 ±2,3a 26,12 ±5,8ab 27,56 ±1,1a 27,63 ±3,0a 32,35 ±2,3a 34,03 ±4,2a 30,99 ±4,3a 32,92 ±3,1a 29,83 A b 27,42 ±4,5a 28,80 ±4,9a 32,06 ±6,2ac 28,83 ±1,5a 28,20 ±1,4a 29,69 ±4,0a 30,67 ±2,0a 32,37 ±0,8a 33,38 ±2,5a 29,83 ±2,5a 30,12

C 23,3C 24,59 BC

30,48 A

25,07 BC

23,15 C

23,87 BC

29,60 A

27,23 AB

25,11 BC

25,01 BC



60

Üçgül Zn (mg/kg) değerleri

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

45,00

Kontrol

Kompo

st 1

Kompost 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompo

st 5

Kompost 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

Zn (m

g/kg

)


Şekil 4.7. Üçgül Zn (mg/kg) değerleri


61

Çizelge 4.6. Üçgül bitkisinde farklı mikoriza uygulamaları ve farklı yetiştirme ortamlarının istatistiksel önem çizelgesi

Uygulamalar

S. D. Ü.K.A K.K.A %İnf. %P Zn

Kompost 9 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 Mikoriza 2 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 %Harç 1 0.723 0.614 0.018 0.952 0.703 Kompost % Harç 9 0.639 0.524 0.011 0.373 0.510 Kompost xMikoriza 18 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 % Harç x Mikoriza 2 0.911 0.893 0.023 0.883 0.652 Kompostx%Harç 18 0.990 0.967 0.003 0.999 0.962

P<0,05

S.D: Serbestlik Derecesi

%P: Bitkideki Fosfor Değeri (%P)

Zn: Bitkideki Çinko Değeri (mg/kg-1)

% İnf. : Kök İnfeksiyonu (%)

Ü.K.A. : Yeşil Aksam Kuru Ağırlığı (g)

K.K.A. : Kök Kuru Ağırlığı(g)

Araştırma bulgularına göre bütün uygulamalarda kompost uygulamalarının ve

mikoriza uygulamalarının farklılık yarattığı ancak yetiştirme ortamlarının etkili

olmadığı belirlenmiştir. İstatistikî olarak da Çizelge.4.6'da görüldüğü gibi diğer

uygulamaların etkili olmadığı belirlenmiştir.

Çizelge 4.6’da de belirtildiği gibi on yetiştirme ortamları ve farklı mikoriza

türlerinin üçgül bitkisinin ölçülen tüm parametrelerine istatistiksel olarak tüm

uygulamaların anlamlı olarak etkili olduğu belirlenmiştir.


62

Genel olarak bakıldığında tüm mikoriza türleri ve tüm yetiştirme ortamları

üçgül bitkisinin gelişimi, besin elementleri alımını ve kök infeksiyonuna olumlu

yönde etkilemiştir.

Daha önce yapılan çalışmalarda şu bulgular elde edilmiştir; Kumlu tın bir

toprağa uygulanan farklı organik materyallerin C-mineralizasyonunu inceleyen

Levi-Minzi ve ark. (1990) çiflik gübresi ile şehirsel atık kopmostunun kısa süreli

ayrışmaya en dirençli materyaller olduğu tespit edilmiştir.

Magid ve arkadaşları (1993)’nın yaptığı bir çalışmada kum bünyeli topraklara

çeşitli dozlarda verdikleri kentsel atık ve tavuk gübresinin ayrışmasını 22 hafta

boyunca incelemişler ve oluşan karbondioksit miktarının organik materyal ile ilişkili

olduğunu saptamışlardır. Söz konusu denemde de kullanılan 6 nolu kompost tavuk

gübresinden üretilmiş olup en başarılı uygulama olarak etkisini göstermiştir.

Maslova ve Sharkov (1993)’nun yaptıkları bir çalışmada çeşitli bitki

artıklarının mineralizasyonlarını bir inkübasyon çalışmasında incelemişler 12 gün

içinde C mineralizasyonun lahanada %50,yoncada %43,buğday samanında %14 ve

saman kompostun da %11 olarak tespit etmişlerdir.

Araştırma bulguları, kompost uygulamalarının üçgül bitkisinin gelişimi

etkilediği ve mikoriza aşılamasınında önemli derecede bitki kök ve kök üstü

gelişimini yönlendirdiği besin elementi alımını teşvik ettiği belirlenmiştir.


63

4.2. Farklı Yetiştirme Ortamları ve Farklı Mikoriza Türleri Aşılamalarının Soğan

Bitkisinin Gelişimi, Besin Elementleri Alımı ve % Kök İnfeksiyonu Üzerine Etkisi

Farklı yetiştirme ortamlarında farklı mikoriza türleri ile aşılanmış soğan

bitkisinin gelişimi, bitkinin beslenme statüsü ve kök infeksiyonu bitki vejetatif

gelişmesini tamamladıktan sonra hasat edilerek belirlenmiştir. Farklı mikoriza türleri

ve değişik kompost uygulamalarının soğan bitkisinin büyümesine etkileri (şekil 4.8

ve 4.9) de verilmiştir. Soğan bitkisinin üst aksam ve kök kuru madde üretimine

ilişkin veriler (Çizelge 4.7) (Şekil 4.10)’da verilmiştir.

Soğan bitkisi yüksek kuru madde üretimini (6,88gr.) Kompost 6 (tavuk

gübresi kompostu) ortamı ve (5,46gr.) Kompost 7 ( baklagil bitkisi materyalleri

kompostu) ortamlarında gerçekleşmiştir. En düşük kuru madde üretimi ise Kompost

8 (karışık bitki maddeleri kompostu) grubunda tespit edilmiştir. Soğan bitkisi üst

aksam kuru ağırlığına mikoriza türleri arasında istatistikî olarak en etkin türün (5,48

gr) G. clarium olduğu belirlenmiştir. Farklı mikoriza aşılamaları soğan bitkisi üst

aksam kuru madde üretimine anlamlı bir şekilde etki etmiştir. Uygulanan kompost

olarak iki farklı kontroller arasında %8 doz oranında en etkin olarak bulunmuştur.

Mikorizalar arasında ise G. clarium %8 ve G. intradices’te %4 doz ortamı kompost

uygulamasında daha etkin olduğu belirlenmiştir. Harç ortamları arasında en yüksek

kuru madde üretimi Kompost 6 (tavuk gübresi kompostu) grubunda ve (8,31

gr/saksı) ile tespit edilmiştir. Kompost 6’nın diğer ortamlardan yüksek çıkması harç

ortamlarından kullanılan kompost materyallerinin analiz verilerine göre %N %2.13

ile diğer analizlere göre en yüksek değerde tespit edilmiş olup üst aksam kuru

ağırlığında yüksek çıkmasına da etki etmiştir. Kompost materyali analiz verilerine

göre %N %1.11 ile diğer analizlere göre düşük değer tespit edilmiştir ve buda üst

aksam kuru madde üretimine kompost 8 harç ortamının en düşük değerde çıkmasına

etki etmiştir (Bakınız sayfa 37, Çizelge 3.1). Soğan bitkisi üst aksam kuru ağırlığa

en az etkiyi mikoriza aşılaması yapılmamış kontrol bitkilerinde olduğu tespit

edilmiştir. (Çizelge 4.7) (Şekil 4.8).

Eshett,(1989)’in yaptığı bir çalışmada tavuk gübresi ile üç farklı dozda toprak

örneği karıştırmış ve üreaz aktivitesinin 2 hafta kadar yükseldiği daha sonra


64

azalmaya başladığı kontrol grubunda ise azalmanın ilk haftadan itibaren başladığını

saptamıştır.

Yeşilsoy ve ark.(1993)’a göre karışık bitki materyalleri ile oluşturulmuş

kompostun meyve verimini ve ağırlığını önemli sayıla bilecek düzeyde artırdığını

saptamışlardır.

Hooker ve Atkinson (1996) mikorizal infeksiyonun meyve ağaçlarının kök

büyümesi ve dallanmasını teşvik ettiğini belirtmişlerdir. Bitki köklerinin mikoriza ile

infekte olması sonucu kök uzunluğu artmakla beraber köklerin ömürleri uzamakta ,

bunların sonucu bitkiler daha sağlıklı ve uzun süreli beslenmektedirler.


65

Şekil 4.8.Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 1 grubu (soğan).

Şekil 4.9.Denemede kullanılan konukçu bitkiler kompost 7 grubu (soğan).


66

Çizelge 4.7. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan bitkisinin üst aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı)

Üst Aksam Kuru Ağırlıklar (gr) Kontrol Kompost1 Kompost2 Kompost3 Kompost4 Kompost5 Kompost 6 Kompost7 Kompost8 Kompost 9 C a 2,93 ±0,3b 4,55 ±0,3a 2,74 ±0,7a 3,55 ±0,4a 4,49 ±0,4a 2,63 ±0,1b 4,68 ±0,3c 5,54 ±0,4a 2,30 ±0,9b 3,20 ±0,4c 3,66 B b 3,15 ±0,1ab 4,36 ±0,3a 2,68 ±0,1a 3,55 ±0,3a 4,54 ±0,2a 2,62 ±0,4b 5,13 ±0,3bc 4,66 ±0,5a 2,76 ±0,3b 3,56 ±0,3c 3,70 a 3,23 ±0,2ab 5,39 ±0,2a 4,47 ±1,9a 4,57 ±0,5a 4,35 ±0,5a 4,28 ±0,6b 8,20 ±1,7ab 6,62 ±1,8a 4,16 ±1,0b 4,29 ±0,1ab 4,96 A b 3,83 ±0,1a 5,95 ±0,7a 4,69 ±0,9a 4,85 ±0,1a 6,09 ±1,8a 5,94 ±1,0a 7,61 ±1,2ac 6,43 ±1,0a 4,85 ±1,0a 4,58 ±0,4a 5,48 a 3,23 ±0,5ab 5,79 ±0,5a 4,84 ±2,7a 4,67 ±0,5a 4,86 ±0,7a 6,13 ±1,2a 7,38 ±0,3ac 5,95 ±0,8a 3,60 ±0,3a 4,55 ±0,3a 5,10 A b 2,83 ±0,3b 5,88 ±1,5a 4,11 ±0,8a 4,96 ±1,3a 5,03 ±0,8a 6,54 ±2,3a 8,31 ±1,8a 3,58 ±2,3a 3,96 ±0,3a 3,98 ±0,4ac 4,92

C 3,20 F

5,32 B

3,92 D-F

4,36 C-E

4,89 D

4,69 D

6,88 A

5,46 B

3,60 EF

4,03 D-F




67

Şekil 4.10. Soğan üst aksam kuru ağırlıkları

Soğan Üst aksam kuru Ağırlıkları

0,00

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

Kontrol

Kompost

1

Kompos

t 2

Kompos

t 3

Kompost 4

Kompost 5

Kompost 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompost

9

Uygulamalar

Ağı

rlıkl

ar (g

r)



68

Soğan bitkisi hasat edildikten sonra kökler temizlenerek 650C’de 48 saat

kurutularak kuru ağırlıkları belirlenmiştir. (Çizelge 4.8).

Yetiştirme ortamları incelendiğinde istatistikî olarak en etkin kompostun

2,84gr ile 6 nolu Kompost (tavuk gübresi kompostu) en az kök kuru madde üretimi

ise (0,76gr) ile Kompost 2 ( şehirsel atık kompostu) grubunda gerçekleşmiştir.

olduğu tespit edilmiştir. Mikoriza aşılaması yapılan türler içersinde incelendiğinde

etkin mikoriza türü olarak (1,76 gr) G. intradices ön plana çıkmıştır.

Ayrıca mikoriza aşılanması yapılan bitkilerde kuru madde üretimi kontrole

göre yüksek olduğu tespit edilmiştir harç ortamları arasında bakıldığında en yüksek

kök kuru madde üretimi (3,37 gr/saksı) kompost 6 grubunda gerçekleşmiştir.

Uygulanan kompost olarak iki farklı kontroller arasında %4 doz oranında uygulanan

doz daha etkin bulunmuştur. Mikorizalar arasında ise G .clarium %8, G. intracides

%4 doz ortamı kompost uygulamasında daha etkin olduğu tespit edilmiştir. (Çizelge

4.8) (Şekil 4.11).

Değişik mikoriza türlerinin soğan bitkisinin gelişimi üzerine olan etkileri farklı

olup mikoriza türleri arasında G. mossea her zaman en etkin mikoriza olarak bitki

gelişimi ve kök infeksiyonuna etkide bulunmuştur (Khan, 1981). Linderman ve

Davis (2004) mikoriza aşılamasının soğan bitkisinin kök ve kök üstü aksamını

önemli derecede artırdığını rapor etmişlerdir. Gigaspora calospora ile inoküle edilen

soğan bitkisinin veriminin %41 oranında artığını rapor etmişlerdir. G. mossea ile

inoküle edilen soğan bitkisinin veriminin mikoriza ile inoküle edilmeyenlere göre iki

katı kadar arttırdığını belirlerken soğan veriminin %92 oranında arttırdığını rapor

etmiştir.

Kotze ve Joubert (1992), yaptıkları bir çalışmada şehir atıkları kompostu,

ekimden sonra toprak yüzeyine uygulanmıştır. Bitkisel artıklar ve N kaynağı olarak

tavuk gübresini bitki büyümesi ve meyve üretimi bakımından etkilenme durumu

belirlenmeye çalışılmıştır. Deneme sonunda bitki büyümesi ve meyve üretimi hem

ekim öncesi kompost uygulanması hem de daha sonra toprak yüzeyine uygulamada

önemli derecede artırmıştır.


69

Çizelge 4.8. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan bitkisinin kök aksam kuru ağırlığına etkisi (g/saksı)

Kök Kuru Ağırlıklar (gr) Kontrol Kompost1 Kompost2 Kompost 3 Kompost 4 Kompost 5 Kompost6 Kompost7 Kompost8 Kompost 9 C a 0,18 ±0,1c 1,37 ±0,2a 0,60 ±0,4a 0,95 ±0,2a 1,55 ±0,3ab 0,55 ±0,1c 2,39 ±0,2a 1,45 ±0,1a 0,21 ±0,1b 0,59 ±0,2ab 0,98 B b 0,82 ±0,4c 1,11 ±0,1a 0,53 ±0,4a 1,30 ±0,2ab 1,21 ±0,2b 1,42 ±0,3bc 2,50 ±0,4a 0,84 ±0,6a 0,45 ±0,4b 0,69 ±0,1ab 1,09 a 1,29 ±0,3b 1,59 ±0,1a 0,83 ±0,7a 1,48 ±0,2ab 1,86 ±0,6ab 1,96 ±0,7ab 3,06 ±0,2a 2,28 ±0,4a 1,61 ±0,3a 0,93 ±0,0a 1,69 A b 1,70 ±0,1a 1,47 ±0,6a 0,68 ±0,5a 1,48 ±0,1ab 2,36 ±0,4a 1,92 ±0,4ab 2,85 ±0,3a 2,09 ±0,1a 1,65 ±0,3a 0,94 ±0,0a 1,71 a 0,39 ±0,2c 2,18 ±0,8a 1,19 ±0,6a 1,57 ±0,3ab 2,44 ±0,4a 2,49 ±0,2a 2,90 ±0,8a 2,25 ±0,1a 1,44 ±0,1a 0,72 ±0,3ab 1,76 A b 0,64 ±0,2c 1,31 ±0,2a 0,72 ±0,2a 1,63 ±0,3a 2,00 ±0,3ab 2,30 ±0,3ab 3,37 ±0,3a 1,47 ±1,3a 1,57 ±0,3a 0,42 ±0,2b 1,54

C 0,84 EF

1,50 BD

0,76 EF

1,40 CD

1,90 B

1,77 BC

2,84 A

1,73 BC

1,15 DE

0,71 F




70

Soğan Kök Kuru Ağırlıkları

-1,00

-0,50

0,00

0,50

1,00

1,50

2,00

2,50

3,00

3,50

4,00

Kontro

l

Kompost 1

Kompo

st 2

Kompost

3

Kompost 4

Kompost 5

Kompost 6

Kompo

st 7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

Ağı

rlıkl

ar (g

r)


Şekil 4.11.Soğan kök kuru ağırlıklar


71

Soğan bitkisi köklerinin kök infeksiyon analizi yapılmıştır. Araştırma

bulgularına göre (Çizelge 4.9) mikoriza ile inoküle edilen bitki köklerinin %50

oranında infekte oldukları görülmektedir.

Mikorizal kök infeksiyon incelendiğinde tüm kontrol bitkilerinde mikoriza

aşılaması yapılmaması ve yetiştirme ortamlarının steril edilmesi sonucu kök

infeksiyonuna rastlanmamıştır. Saksılarda farklı yetiştirme ortamları etkinliğine

bakıldığında en yüksek mikorizal kök infeksiyonu (%51,7 /saksı) Kompost 9

(karışık bitki materyalleri kompostu ) yetiştirme ortamında tespit edilirken,harç

ortamları açısından ise en yüksek kök infeksiyonu % 51,7 Kompost 8 yetiştirme

ortamında gerçekleşmiştir. En düşük kök enfeksiyonu ise(%38,3) Kompost 4

(büyükbaş hayvan kompostu). ortamında elde edilmiştir (Çizelge 4.9) (Şekil 4.12.)

Mikroiza türleri arasında en yüksek kök infeksiyonu (%45,7) ile G.intradices’te

tespit edilmiştir.

Harç ortamları arasında en yüksek kuru madde üretimi ( %70/saksı) Kompost 8

(karışık bitki materyalleri kompostu) de gerçekleşmiştir.

Kompost dozları olarak iki farklı mikoriza da G.clarium %8 doz, G.intradices

%4 dozda daha etkin oldukları daha etkin oldukları bulunmuştur.

Bitkilerin toprakta besin elementi alımları, bitki kök aktivitesi, kök yüzey alanı,

rizosfer pH’ sı mikoriza mantarı tarafında yönlendirilmektedir (Marschner,1998).

Bitki kökleri mikoriza mantarı ile iyi infekte oldukları zaman toprakta P ve Zn

'nun bitkilerce alınmasında belirleyici rol oynadığı rapor edilmektedir (Li ve ark.,

1991). Toprak, çevre koşuları ve topraktaki P düzeyi uygun olduğu zaman ve

mikorizal infeksiyon gerçekleştiği zaman bitki bir kaç kat daha fazla P ve Zn almakta

ve bitki daha iyi büyümektedir.


72

Çizelge 4.9. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan bitkisinin kök infeksiyonuna (%) etkisi


% İnf. Kontrol Kompost 1 Kompost2 Kompost 3 Kompost 4 Kompost 5 Kompost 6 Kompost 7 Kompost 8 Kompost 9 C

a 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 b 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0 0,0 ±0,0

a 50,0 ±26,5a 40,0 ±17,3a 60,0 ±17,3a 33,3 ±15,3ab 43,3 ±15,3a 30,0 ±20,0ab 50,0 ±26,5a 43,3 ±5,8a 46,7 ±20,8ab 53,3 ±15,3ab 45,0 A b 43,3 ±15,3a 33,3 ±11,5a 63,3 ±15,3a 26,7 ±5,8ab 43,3 ±15,3a 33,3 ±15,3ab 46,7 ±28,9ab 43,3 ±5,8a 70,0 ±10,0a 50,0 ±10,0ab 45,3 a 53,3 ±15,3a 63,3 ±11,5a 13,3 ±5,8b 40,0 ±20,0a 40,0 ±10,0a 43,3 ±20,8a 40,0 ±10,0ab 43,3 ±15,3a 53,3 ±11,5ab 66,7 ±15,3a 45,7A b 30,0 ±10,0a 53,3 ±15,3a 50,0 ±17,3a 60,0 ±20,0a 26,7 ±11,5ab 50,0 ±10,0a 23,3 ±15,3ab 50,0 ±17,3a 36,7 ±5,8b 33,3 ±15,3b 41,3 c 44,2 A

47,5 A

46,67 A

39,8 A

38,3 A

39,2 A

40,0 A

45,0 A

51,7 A

50,8 A



73

Soğan Kök İnfeksiyonları (%)

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

Kontro

l

Kompost 1

Kompo

st 2

Kompost 3

Kompost 4

Kompost 5

Kompo

st 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompost 9

Uygulamalar

İnfe

ksiy

onla

r (%

)


Şekil 4.12. Soğan kök infeksiyonu (%) değerleri


74

Soğan bitkisi dokularındaki % P içerikleri tespit edilmiştir. Fakat farklı

yetiştirme ortamlarında yetiştirilen soğan bitkilerinin fosfor içeriği bakımından

(%0.27) Kompost 3 (evsel atık kompostu) ortamı ve (%0,23) Kompost 4 (büyükbaş

hayvan gübresi kompostu) yetiştirme ortamlarındaki bitkilerin dokularında yüksek

oranda %P tespit edilmiştir.

En yüksek fosfor içeriği (%0,25) G. intradices mikoriza türünde belirlenmiştir

(Çizelge 4.10) (Şekil 4.13). En düşük %P içeriği ise (% 0,19) Kompost 6 (tavuk

gübresi kompostu)uygulamasında elde edilmiştir. Mikoriza uygulamalarının bitkinin

%P içeriğini önemli ölçüde arttırdığı belirlenmiştir. Kontrol mikoriza ile inoküle

edilmeyen bitkilerde ise bitki dokularının %P içeriği kritik değer olan %0,20

değerinin altında kalmıştır (Jones,1991). Benzer şekilde Manjunath ve Bagyaraj,

(1981) mikorizal inokulasyon soğan bitkisinin kök üstü ve P içeriğinin önemli

derecede artırdığını rapor etmiştir.

Soğan konukçu bitki olarak sınırlı fosfor koşulları altındaki karışımlarda

yetiştirildi ve Glomus deserticala yada Gigaspora rasca ile bir kısmı aşılanmıştır.

Bitkinin yetişmesi aşıya cevap vermiştir. AM fungi ile olan bu aşı bir tür bitki

gübresiyle değiştirildi ve izole olmuştur. Bitki gübresi ile değiştirilen toprakta

yetiştiğinde, aşılanmış bitkilerde genellikle en yüksek kök büyümesine sahip

olmuştur..Bu sonuçlara göre; farklı bitki gübreleri soğan köklerindeki mikoriza

oluşumunun geliştirdi ve mikorizal fungus mantarları kullanmasına bağlı olarak

büyüme fosfor koşularından yaralanılarak sonuçlandığı tespit edilmiştir (Linderman

,2003).

Charron , (2001) soğan bitkilerinin AM ‘ye tepkisi aşılama metotunun etkileri

ve büyüme ortamı soğan bitkisinin dayanıklılığı üzerinde fosfor gübrelemesi

çalışması yapılmıştır. Aşılanmış bitkilerdeki fosfor dokusu yoğunlaşması

aşılanmamış kontrollerden büyük ölçüde daha yüksek ve aşılanmış bitkilerden , bu

yoğunlaşma aşılama metotlarına göre değişmiştir. Fosfor doku yoğunlaşması

G.versifarme ile aşılanmış soğan bitkilerinden G.intradices ile aşılamış oranla daha

fazla olduğu rapor edilmiştir. Organik topraklarda bitkilerdeki kuru aksam, kök

segmenleriyle aşılanan bitkilerden daha yüksek en yüksek kök büyüme seviyeleri


75

G.inradices ile, düşük fosfor toprak seviyeleri altında ve G.versifarme ile aşılama

kök segment metotlarıyla elde edildiği tespit edilmiştir.

Mikoriza mantarının toprakta bitkilerce alımı yavaş olan besin elementleri

özelliklede fosforu kontrollü koşullar altında 3-5 kat arttırdığı seralarda yapılan

denemelerde belirlenmiştir (Li ve ark.,1991;Marschner,1993).

Araştırma bulgularına göre mikoriza organik bileşikleri çıkardığı salgılarla

inorganik forma dönüştürerek bitki tarafından alına bilir duruma getirmektedir. Tabi

mikoriza ile infekte edilmiş bitkiler daha iyi büyümekte aynı zamanda mikoriza ile

infekte edilenlere oranla birkaç kat daha fazla P içermektedirler. Mikoriza aynı

zamanda bitkinin kök ve gövdesi arasında fotosentez ürünlerinin dağılımınıda

sağlamaktadırlar bu mikoriza aktivitesinin besin elementlerinin alımı ile direk

ilgilidir. Bunun sonucu mikoriza ile infekte edilmiş bazı bitkilerin bayrak yaprakları

fotosentez ürünlerini daha iyi değerlendirmektedirler ve bundan dolayı daha az

fotosentez ürünü aşağı transfer edilmekte ve bunun sonucu gövde/kök oranı her

zaman mikorizalı bitkilerde mikorizasızlara oranla daha fazladır (Mossea, 1981).

Mikorizalı bitkilerin yalnızca gövde/kök oranı değil yaprakların yüzey alanı ve rengi

de mikorizasızlardan farklı olmaktadır (Tinker, 1980).

Mikoriza ile infekte edilmiş bitkilerin P alım mekanizması toprak, bitki ve

mikoriza mantarının kendisidirler. Bu üç kriter arasında ciddi bir ilişki mevcuttur.


76

Çizelge 4.10. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan bitkisinin fosfor (P) içeriğine etkisi (%)

% P Kontrol Kompost1 Kompost2 Kompost3 Kompost 4 Kompost5 Kompost 6 Kompost7 Kompost8 Kompost 9 c a 0,11 ±0,0c 0,16 ±0,0a 0,18 ±0,0a 0,18 ±0,0a 0,16 ±0,0c 0,11 ±0,0b 0,11 ±0,0c 0,19 ±0,0a 0,12 ±0,0b 0,14 ±0,0b 0,15 B b 0,14 ±0,0c 0,18 ±0,0a 0,21 ±0,0a 0,21 ±0,0a 0,19 ±0,0c 0,11 ±0,0b 0,13 ±0,0bc 0,19 ±0,0a 0,13 ±0,0b 0,14 ±0,0b 0,16 a 0,25 ±0,0ab 0,25 ±0,1a 0,22 ±0,0a 0,30 ±0,0a 0,29 ±0,0a 0,26 ±0,0a 0,20 ±0,0ab 0,24 ±0,0a 0,24 ±0,0a 0,26 ±0,0a 0,25A b 0,29 ±0,0a 0,23 ±0,0a 0,25 ±0,0a 0,27 ±0,0a 0,24 ±0,0ab 0,24 ±0,1a 0,22 ±0,0a 0,23 ±0,0a 0,24 ±0,1a 0,24 ±0,0a 0,24 a 0,25 ±0,0ab 0,21 ±0,0a 0,20 ±0,0a 0,32 ±0,1a 0,26 ±0,0ab 0,29 ±0,0a 0,24 ±0,1a 0,22 ±0,0a 0,25 ±0,0a 0,21 ±0,0ab 0,25A b 0,23 ±0,0b 0,22 ±0,0a 0,21 ±0,0a 0,33 ±0,2a 0,24 ±0,0ab 0,28 ±0,0a 0,24 ±0,0a 0,20 ±0,0a 0,27 ±0,0a 0,21 ±0,1ab 0,24

c 0,21 BC

0,21 BC

0,21 BC

0,27 A

0,23 AB

0,22 BC

0,19 C

0,21 BC

0,21 BC

0,20 BC




77

Soğan % P değerleri

0,00

0,10

0,20

0,30

0,40

0,50

0,60

Kontro

l

Kompost

1

Kompos

t 2

Kompost

3

Kompos

t 4

Kompost

5

Kompos

t 6

Kompost

7

Kompos

t 8

Kompost

9

Uygulamalar

% P


Şekil 4.13. Soğan % P değerleri


78

Soğan bitkisi Zn içerikleri bakımından mikoriza aşılaması yapılan bitkilerin

kontrole göre belirgin bir farklılık arz ettiği belirlenmiştir (Çizelge 4.10). Farklı

yetiştirme ortamları incelendiğinde en yüksek Zn içeriğine sahip ortam (18,92gr/kg)

Kompost 9 ( turunçgil meyveleri kompostu) ortamı ve (16,98 gr/kg) Kompost8

(karışık bitki materyalleri kompostu ) ortamı olarak belirlenmiştir. Mikoriza aşılması

yapılan türler içerisinde en etkin tür G. clarium olarak belirlenmiştir (Şekil 4.14.)

Mikoriza aşılaması yapılmayan bitkilerin dokularındaki (Zn) çinko içeriğinin

mikoriza uygulaması yapılan bitkilere göre daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir.

Genelde bitkilerin çinko (Zn) içeriği 20 mg/kg düzeyinin altındadırlar (Jones, 1991)

Akpınar, 2004’ün yaptığı benzer çalışmada sorgum bitkisin % P ve Zn içeriğine

en etkin mikoriza türünün G. clarium olduğu tespit edilmiştir. Benzer şekilde

Manjunath ve Bagyaraj (1981) mikorizal inokulasyon soğan bitkisinin kök üstü ve P

içeriğinin önemli derecede artırdığını rapor etmiştir.

Marschner (1993)`e göre Zn duyarlılığına karşı bitki türlerinin gösterdiği

farklılıklar rizosfer pH`sında meydana gelen değişmeler, bitkilerin ürettiği salgılar ve

bitkilerin VA mikoriza ile infekte olmasına bağlıdır. Mikorizanın Zn alımını

arttırdığına dair bir çok araştırma yapılmış olup pH’sı yüksek ve ekstrakte edilebilir

Zn düzeyi düşük olan topraklardan VAM infeksiyonu daha etkin çalışmaktadır

(Marschner, 1993 ve 1995).


79

Çizelge 4.11. Farklı harç ortamları ve farklı mikoriza türlerinin soğan bitkisinin çinko (Zn) içeriğine etkisi (mg/kg)

Zn (mg/kg) Kontrol Kompost 1 Kompost 2 Kompost3 Kompost4 Kompost 5 Kompost6 Kompost7 Kompost 8 Kompost9 c a 10,04 ±1,3a 13,40 ±4,2ab 8,46 ±1,3a 13,87 ±2,0a 8,72 ±1,1a 7,00 ±1,6a 11,05 ±0,7a 10,28 ±0,3a 12,17 ±1,9a 11,76 ±1,7b 10,67 B b 9,62 ±2,0a 11,18 ±0,9a 8,89 ±0,5ab 12,92 ±2,3a 9,83 ±0,8a 10,02 ±0,5a 14,60 ±1,7ab 12,60 ±1,6a 12,45 ±0,1a 11,41 ±1,3b 11,35 a 14,71 ±5,9a 16,97 ±5,0ab 10,09 ±2,6bc 17,59 ±1,6a 14,88 ±3,2a 14,16 ±1,6a 15,48 ±2,2ab 13,94 ±2,0a 17,79 ±3,0a 20,58 ±1,0a 15,62 A b 17,30 ±7,7a 16,69 ±0,8ab 9,95 ±0,4bc 17,69 ±1,6a 15,29 ±5,7a 16,89 ±1,6a 15,81 ±1,5a 14,92 ±3,3a 19,36 ±6,2a 26,56 ±3,0a 17,05 a 12,39 ±0,9a 16,40 ±1,3ab 12,49 ±1,5ab 14,74 ±1,4a 11,77 ±0,9a 13,38 ±8,7a 16,30 ±0,4a 14,11 ±1,5a 20,24 ±0,1a 20,64 ±5,1a 15,25 A b 10,47 ±0,3a 20,02 ±3,7a 15,18 ±0,9a 15,84 ±4,8a 12,96 ±1,4a 12,96 ±2,5a 16,48 ±2,5a 14,44 ±1,7a 19,88 ±3,3a 22,60 ±3,7a 16,08

c 12,42 D-F

15,78 BC

10,84 F

15,44 B-D

12,24 EF

12,40 D-F

14,95 B-E

13,38 C-F

16,98 AB

18,92 A




80

Soğan Zn (mg/kg) değerleri

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

Kontrol

Kompost 1

Kompost 2

Kompo

st 3

Kompost 4

Kompost 5

Kompo

st 6

Kompost 7

Kompost 8

Kompo

st 9

Uygulamalar

Zn (m

g/kg

)


Şekil 4.14.Soğan Zn (mg/kg) değerleri


81

Çizelge 4.12 Soğan bitkisinde farklı mikoriza uygulamaları ve farklı yetiştirme ortamlarının istatistiksel önem çizelgesi

Uygulamalar S.D. Ü.K.A K.K.A %İnf. %P Zn Kompost 9 0.001 0.001 0.333 0.001 0.001 Mikoriza 2 0.00 1 0.001 0.001 0.001 0.001 % Harç 1 0.369 0.613 0.486 0.641 0.025 Kompost x %Harç 9 0.206 0.008 0.105 0.824 0.966 Kompost x Mikoriza 18 0.001 0.001 0.001 0.001 0.001 % Harç x Mikoriza 2 0.116 0.072 0.539 0.168 0.758 Kompost x%Harç mikoriza 18 0.906 0.514 0.061 0.986 0.801

P<0,05

S.D: Serbestlik Derecesi

%P: Bitkideki Fosfor Değeri (%P)

Zn: Bitkideki Çinko Değeri (mg/kg-1)

% İnf. : Kök İnfeksiyonu (%)

Ü.K.A. : Yeşil Aksam Kuru Ağırlığı (g)

K.K.A. : Kök Kuru Ağırlığı(g)

Çizelge 4.12’de de görüleceği gibi yapılan varyant analizi istatistiğine göre,

Kompost ve mikoriza çeşitleri istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Genel

olarak bakıldığında tüm mikoriza türleri ve tüm yetiştirme ortamları soğan

bitkisinin gelişimi, besin elementleri alımını ve kök infeksiyonuna olumlu yönde

etkilemiştir (Çizelge 4.12).

Harç ortamlarının bitkilerin Zn içeriği üzerinde 0,025 düzeyinde etkili olduğu

belirlenmiştir.


82

Araştırma bulguları değişik kompostların bitki gelişimine olumlu yönde etki

etiği ilave mikoriza uygulamasının da bitki gelişimine katkıda bulunduğunu ortaya

koymaktadır. Kompostun bitki gelişimi üzerindeki etkileri ve mikoriza ile

interaksiyonu konusunda yapılan çalışmalar mevcut araştırma ile paralellik

göstermektedir. Glomus etunicatum ve Glomus mosseae mikoriza sporların daha

fazla arttığı fakat diğer mikoriza alt guruplarının ise kompost ve hayvan gübresinden

gelen aşırı P birikmesinden dolayı artmadığı görülmüştür. Bitki rotasyonunun

organizma üzerinde istatistiksel bir farklılığının olduğu belirlenmiştir. Kompost ve

hayvan gübresi uygulamalarının mikoriza popülasyonu ve bitkinin buna bağlı olarak

beslenmesi üzerindeki etkileri ileri derecede araştırılmalıdır Douds ve ark., (1977).

Sera koşullarında bahçe artıklarından hazırlanan kompost ve bezelye ve bakla

gibi yem bitkileri ile hazırlanan kompostun bitkilerin N2 fiksesyonunun artırdığı gibi

toprak pH’sı, organik karbon (C) ve bitkinin N konsantrasyonunu artırdığı

belirlenmiştir (Olayinka, 1995).

Denemede üçgül ve soğan bitkisinin üst aksam, kök kuru aksam, kök

infeksiyonu,% fosfor ve çinko içerikleri farklı iki dozda (% 4 ve % 8) kompost

uygulamalarında genel olarak % 4 dozda uygulanan harç ortamlarınada en yüksek

veriler tespit edilmiştir. Genel olarak nedeni tam olarak belirlenmemekle birlikte

kompost dozu yükseldikçe bitkide besin elementlerinin alımı, gelişimi ve

infeksiyonu üzerine olumsuz etki yarattığı bulunmuştur.

Buna göre; Gray ve Bıddlestone (1981), belediye katı atıklarından elde

edilmiş kompostların, bitkilere toksik etkide bulunup bulunmayacağını ve bu

toksitenin, insan ve hayvanlara geçişini incelemek amacıyla yaptıkları çalışmada,

kompostların toprakta bor elementi düzeyini arttırdığını, artan bor seviyesinin

bitkilerin büyüme ve verimine olumsuz etkide bulunduğunu, ayrıca belediye

kompostlarının yüksek düzeyde Pb, Zn ve Cu gibi iz elementleri içerdiğini

saptamıştır.

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aziz YÜKSEL

83 83

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER

Bu çalışmada; evsel ve pazar kökenli, katı atıklardan ve turunçgil yaprakları

atıkları, büyükbaş hayvan gübresi atıkları, küçükbaş hayvan gübresi atıkları, tavuk

gübresi atıkları, baklagil bitkileri atıkları, karışık bitki materyalleri atıkları ve

turunçgil meyveleri atıkları ile on ayrı grupta oluşturulmuş katı atıklarından yığın

yöntemi kullanılarak kompost elde edildi. İki farklı dozda % 4 ve % 8 oranlarında

kompost karışımı kullanılarak hazırlanan yetiştirme ortamı yanında Glamus clarium, Glamus intradices mikoriza mantarları kullanılarak değişik kompost uygulamalarının

Üçgül ve Soğan bitkilerinin gelişimi, besin elementleri alım ve mikoriza infeksiyonu üzerine etkilerinin araştırılması amaçlanmıştır.

Denemede farklı yetiştirme ortamları ve farklı arbusküler mikoriza türleri

uygulamasının üçgül ve soğan bitkilerinin büyümesine, besin elementleri alımına

kontrol bitkilerine oranla yüksek oranda etki etmiş ve aynı zamanda mikorizaya da

bağımlı olan üçgül ve soğan bitkileri mikoriza aşılaması ile beslenme ve büyüme

açısından sağlıklı bir gelişme ortaya koymuşlardır. Mikoriza ile aşılanan tüm bitkiler

vejetatif gelişme dönemini tamamladıktan sonra daha iyi bir üst aksam ve kök kuru

madde üretimi gerçekleştirmişlerdir.

Doğal mikorizanın yetiştirme ortamlarından uzaklaştığı için kontrol bitkilerinde

infeksiyon rastlanmazken üçgül bitkisinde G. intradices ile aşılanmış bitkiler yüksek

oranda kuru madde üretimi tespit edilmiştir. Ayrıca mikoriza aşılaması üçgül

bitkisinin beslenmesine istatistikî olarak anlamlı etki etmiştir. Kompost 6 (6 nolu

kompost) ortamı uygulaması bitkin büyümesine en yüksek oranda etki eden harç

ortamı olarak tespit edilmiştir.

Kök kuru madde üretimi yönünden incelendiğinde sonuçlar üst aksam kuru

madde üretimine benzer olarak bir paralellik arz etmektedir. Farklı yetiştirme

ortamlarının farklı mikoriza türleri uygulamasının üçgül bitkisinin kök kuru madde

üretimine etkisi incelendiğinde, üst aksam kuru madde üretimine benzer olarak kök

kuru madde üretiminde en yüksek kuru madde üretimi Kompost 5 ortamında olduğu

tespit edilmiştir. Kök kuru madde üretiminde ise en etkin mikoriza türü olarak G. clarium tespit edilmiştir.

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Aziz YÜKSEL

84 84

Araştırma bulguları mikoriza aşılmasının bitkinin fosfor ve çinko içeriğini de

önemli derecede artırdığı belirlenmiştir. Kompost uygulamalarının da kendi

aralarında farklılık oluşturduğu belirlenmiştir.

Soğan bitkisi mikoriza aşılaması yapılmamış kontrol saksılarında, ortamdaki

doğal mikorizanın elimine edilmesinden dolayı, mikoriza oluşumu ve kök

infeksiyonuna rastlanmazken mikoriza aşılaması yapılan saksılarda yüksek oranda

kuru madde üretimi ve mikorizal kök infeksiyonu tespit edilmiştir.

Kök kuru madde üretimi bakımından incelendiğinde sonuçlar üst aksam kuru

madde üretimine paralellik arz etmektedir. Yetiştirme ortamları incelendiğinde

istatistikî olarak en etkin olan Kompost 6 (6 nolu kompost) ortamı olarak tespit

edilmiştir. Mikoriza aşılaması yapılan türler içersinde incelendiğinde en etkin

mikoriza türü olarak G. intradices ön plana çıkmıştır.

Mikorizal kök infeksiyonu incelendiğinde mikoriza türleri kontrole göre yüksek

oranda kök infeksiyonu gerçekleştirmiştir. Yetiştirme ortamları arsında en etkin harç

ortamı olarak Kompost 6 (6 nolu kompost ) ortamı ve Kompost 7 (7 nolu kompost )

ortamında yetiştirme ortamları istatistikî olarak en etkin kompost materyali olarak

tespit edilmiştir. Denemede kullanılan 6 nolu kompost tavuk gübresinden elde

edilmiş olup azot içeriğinin yüksek olması nedeniyle bitki gelişimine daha fazla etki

ettiği belirlenmiştir

Denemede elde edilen bulgular sonucunda; üçgül ve soğan bitkilerin mikorizaya

bağımlı konukçu bitkiler olarak mikoriza uygulamasına yüksek oranda tepki

verdikleri görülmüştür. Bu bitkilerin hangi yetiştirme ortamında etkin kök

infeksiyonu gerçekleştirdiği ve hangi yetiştirme ortamlarında fosfor (P) ve çinkodan

(Zn) daha etkin yararlandığı ve mikorizanın besin elementleri alımı üzerindeki

etkilerinin daha net olarak tespit edilmesinde yardımcı olmuştur. Ayrıca andezitik

tüf, toprak ve %4 kompost kullanımı iyi bir yetiştirme ortamı olarak

önerilebilecektir.

Araştırmanın ileriki aşamalarında bölgede tarımı yapılan bitkilerin kök

bölgesinde doğal ortamda bulunan mikorizanın izole edilip, uygun yetiştirme

ortamlarında üretilmesi amaçlanmaktadır. Üretilen mikoriziların kompost kalitesine

göre gelişimi ve kalitesi ayrıca çalışılacak konuların başında gelmektedir.

85

KAYNAKLAR

AKPINAR, Ç., 2004. Farklı mikoriza türleri ve spor sayılarının değişik kültür

bitkilerinde mikorizal infeksiyon ve bitki gelişimine etkisi. Çukurova

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. S 79 Adana.

ALLİSON, L.,1965 Organic matter and crop management problems.In:CA

Block(ed).Methods of Soil Analysis. American Societyof Agronomy, Madison

Wisconsin. P.1367.

ANONİM., 1954. Diaynosis and imperovement of saline and alkaline soils. USDA.

No:60.

ANONİM., 1951. Bureau of plant Industri, Soil and Agricultural Engineering. “Soil

Survey” U.S. Department of Agriculture, U.S. Goverment Printing

Office.39:101-109.

ANONİM., 1997. Collection of Arbuscular and Vesicular-arbuscular Mycorrhizal

Fungi (INVAM) and procedures for culture development, documentation and

storage. Mycotaxon 48:491-528.

ANONİM., http://invam.caf.wvu.edu/.2004.

AYDENİZ,A.,TECEREN,M.,DÜNDAR,M.,1997. Domates veriminde Tavuk

Dışkısının yeri ve N-serve’in Etkisi.Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi.

Ankara.

AYDENİZ,A.,1985.Toprak Amenajmanı. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi

Yayınları No: 928 S.132. Ankara.

BAGYARAJ, D. J.,1991. Ecology of vesicular – arbuscular mycorrhizae. In.

Handbook of Applied Mycology, Soil and Plants, vol. 1,(Eds.) by D. K. Arora.,

B. R.,K. G. Mukerji., and G. R. Knudsen. Marcel Dekker.USA.P.123-126.

BAGYARAJ, D. J.,AND MANJUNATH, A.,1981. Influence of soil inoculation with

vesicular-arbuscular mycorrhizal fungi and phosphate-dissolving bacterium

(Bacillus circulans) on plant growth and 32p-uptake. Soil. Biol. Biochem.

13:105-108.

BIELESKI, R. L., 1973. Phosphate Pools, Phosphate Avability. Ann. Rev Plant.

Physiol 24 :225-252.

http://invam.caf.wvu.edu/.2004

86

BIERMANN, B. and LINDERMAN, R. G., 1983 Effect of container plant growth

medium and fertilizer phosphorus on establishment and host growth response to

vesicular – arbuscular mycorrhizae. J. Amer .Soc. Hort. Sci. 108: 962 – 971.

BLACK,C. A., 1957. Methods of Soil Analiysis. American Society of Agronomy

Inc., Publisher Maddison, Wisconsin, USA. Part: 2 132-135.

BOLAN, N.S.A., 1991. Critical rewiew on the role of mycorrhizal fungi in the

uptake of phosphorus by plants. Plant and Soil 34, 189 – 207.

BOWEN, G. D.,1980. Mycorrhizal roles in tropical plants and ecosystems. In

Tropical Mycorrhiza Research ( P. Mikola, ed.), Oxford University Press,

Oxford, p.165-190.

BROHİ, I. C., VİETS, F. G., CRAWFORD, J. I., and NELSON, J. I., (1996) Effect

Of nitrogen camer, nitrogen rate, linc rate and soil pH on zinc uptake by

sorgum, potat.oes and sugar beets, Soil Sci. 90: 329337.

BROWN, K.H., and BOUWKAMP, J. E., 1998. The influence of C:P ratio on the

biological degradation of municipal solid wasle. Compost Science and

Utilization 6( 1 ):53-58.

BURFORD , E., 1994. The microbiology of compostingIn: A. Lamont (ed.). Down

Earth composting. Institute of Waste Management, Northampton, United

Kingdom. , P. 10-19.

CANET, R. and POMARES, F.,1995. Changes in physical, chemical and physico-

chemical parameeters during the composting of municipal solid wastes in two

plants in Valencia. Bioresource Technology 51:259-264.

CANPOLAT, M.Y.,1990. Iğdır yöresi topraklarında kaymak sertliği (kırılma

değeri)ile ilgili araştırma.Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi

Bölümü. Doktora Tezi. S.112.Erzurum.

CHANDLER, J.A., JEWELL,W. J., and ROBERTSON, J.B.,1980. Predicting

methane fermentation. Biotechnology and Bioengineering Symposium John

Wiley & Sons Inc., New York. No.10.

CHANG, Y., and HUDSON, H. J.,1967. The fungi of wheat straw compost. I.

Ecological studies. Transcripts of the British Mycologia Society 50(4):649-

666.

87

CHARRON, G., and FURLAN, V., 2001. Response of onion plants to arbuscular

mycorrhizae 1. Effects of inoculation method and phosphorus fertilization on

biomass and bulb firmness. Mycorrhiza

11 (4): 187-197.

COOPERBAND, L.K., and MIDDLETON,L.H.,1996. Changes in chemical, physical

and biological properties of passively-aerated co-composted poultry litter

and municipal solid waste compost. Compost Science & Utilization 4(4):24-

34.

COROMINAS, E., 1987. Microorganisms and environmentaI factors in composting

of agricultural waste of the Canary Islands, In: M. de Bertoldi, M. P. Ferranti,

P. L'Hermite, and E Zucconi (eds.).Compost: Production, Quality and

Use.Elsevier Applied Science, London, United Kingdom. P. 127-138.

ÇAĞLAR, K. Ö., 1949. Toprak Bilgisi A. Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları: 10, Ankara.

DALZELL,H.W.,BIDDLESTON,A.J.,GRAY and THURRAIRAJON,K.,1987.Com

osting. FAO Soils Bulletin No:56. p,27-33.

DANIELS, B. A. McCOOL, P. M. and MENGE, J. A., 1981. Comparative

inoculum potential of spores of six vesicular-arbuscular mycorrhizal fungi.

New Phytologist 89. 385-391.

DAVIES, F. T. JR., POTTER, J. R., and LINDERMAN, R. G., 1992. Mycorrhiza

and Repeated Drought Exposure Affect Drought Resistance and Exraradical

Hyphae Development of Paper Plants Independent of Plant Size and Nutrient

Content. J. Plant Physiol. 139, 289-294.

DAVİS, R. M., 1978. Influence of Vesicular-Arbuscular Mycorrhizae on

Phytophthora Root Rot of Three-Crop Plant, Phytopathology 68: 1614-1617.

DAVİS, R. M., 1979.Influence of Glomus Fasciculatus and Soil Phosphorus on

Verticillium Wilt of Cotton, Phytopathology 69: 453-456.

DAVİS, R. M., 1997. Comparative nutrient responses by Pinus radiata, Trifolium

repens, Dactylis glomerata, and Hieracium pilosella on a Mackenzie Basin

outwash plain soil. New Zealand Journal of Agricultural Research 40 (1): 9-16.

DAY, M., 1998. An investigation of the chemical and physical changes occuring

during commercial compostıng. Compost Science & Utilization 6(2):44-66.

88

DEHNE, H.W., and SCHANBECK, F., 1979. Untersuchungen zum Einfluss der

endotrophen Mykorrhiza auf Pflanzenkrankheiten. II. Phenolstoffwechsel und

Lignifizierung. Phytopathol. Z.95, 210-216.

DENHEL. H. W., and BACKHAUS. G. F., 1986. The use of vesiculer-arbuscular

mycorrhizal fungi in plant production. I. inoculum production. Journal of Plant

Diseases and Protection 93. 415-424.

DİNÇER, S., 1990.Çukurova bölgesindeki gıda endüstrisi atıklarının kompostlama

deneyleri ve kompostlamanın bakteri eliminasyonu üzerine olan inhibisyon

etkisinin araştırılması.X. Ulusal Biyoloji Kongresi,18-20. Erzurum.

DOUDS, D. D., GALVEZ, L., FRANKESNYDER, M., REİDER, C.,1977. Drink

water. Effect of compost addition and crop rotation point upon VAM fungi.

Agric Ecosyst Environ 65(3): 257-266.

EPSTEIN, E., 1977. The Beltsville aerated pile method for composting sewage

sludge, In: New Processes of Waste Water Treatment and Recovery. Society of

Chemical Industry, London, Unite Kingdom. P. 201-213.

FABER, B.A., ZAROSKİ, R. J., MUNNS, D.A., and SHACKAL, K., 1991.A

method of measuring hyphal nutrient and water uptake in mycorrhizal plants.

Canadian Journal of Botany, 69: 87 – 94.

FERGUSON, J. J., 1981. Inoculum production and Field Ampplication of Vesicular

Mycorrhizal Fungi. Ph. D. Dissertation. University of California, Riverside.P

117 .

FERRERAS, L., 2006. Effect of organic amendments on some physical, chemical

and biological properties in a horticultural soil. Bioresource Technology 97 (4):

635-640.

FISCHER. J.L., BRELLO, T., LYON, P.E., and ARAGNO. M., 1998. Aspergillus

fumigatus in windrow composting: effect of turning frequency.Waste

Management and Research 16(4):320-329.

FINSTEIN, M. S., and MORRIS, M.L., 1974. Microbiology of municipal solid waste

composting J Advances in Applied Microbiology 19: 113-151.

FITTER, A. H., 1987. Environmental Physiology of Plants, Second Edition.

Academic Press, London.17:91-97.

89

FRICKE, K. and VOGTMANN. H., 1994. Compost quality: physical characterist

Nutrient content, heavy metals and organic chemicals.Toxicological and

Environmental Chemistry 43:95-114.

GAJDOS ,R.,1997 Product-Oriented composting: from open to closed bioconversion

system.Acta Universitatis Agriculturae Sueciae.Agraria (Sweden). No.68.

GEORGE, E., and MARSCHNER, H., 1996. Nutrient and water uptake by roots of

forest trees. P.Z. pflanzenernahr. Bodenk., 159. 11 – 21.

GILDON, A. and TINKER, P.B.,1983. Interaction of vesicular – arbuscular

mycorrhiza infection and heavy metals in plants. I. The effect of heavy metals

on the development of vesicular – arbuscular mycorrhizas. New Phytol., 95:

247 – 261.

GİOVANNETTİ, M., AND MOSSE, B.,1980.An evaluation oftechniques for

measuring vesicular-arbuscular mycorrhiza in roots. New Phytologist 84. 489-

500.

GOLDSTEİN,N.,J.GLENNAND, K.G.,1998.Natinwideoverviewof food resiuals

composting.Biocycle 39(8):50-60

GOLUEKE. C.G.,1977. Biological Reclamation of Solid Wastes. Rodale Press,

Emmaus,Pennsylvania, p. 9.

GOTO,S., 1997. Heavy Metal Acumulation in Soil Associated with Long-term

Aplication of Sewage Sludge Compost.Academic press.University of

Tokyo.120 p.

GRAHAM, J. H.,LEONARD, R.T., and MENGE., J.A., 1981. Membrane – mediated

decrase in root exudation responsible for phosphorus inhibition of vesicular –

arbuscular mycorrhiza formation. Plant Physiology. 68, 548 – 552.

GRAY, K., 1970. Research on composting in British universities. Compost Science

5:12-15.

GRAY,K.R., and BIDDLESTONE,A. J., 1981. Agricultural use of composted town

refuse. Compost Studies Groups. Dep. of Chem. Eng. Uni. Of Birmingham,

p. 279-305.

90

GREBUS, M. E., 1994. Biological, chemical and physical properties of composted

yard trimmings as indicators of maturity and plant disease suppression.

Compost Science &: Utilization 2(1 ):57-71.

GREEN, N.E., GRAHAM, S. O., and SCHENCK, N.C., 1976. The influence of pH

on the germination of vesicular-arbuscular mycorrhizal spores.Mycologia,

68:929-934.

GÜR, K., 1988. Toprak Verimliliğini Artırmada Çöp Kompostu Gübresinin Yeri ve

Önemi. Ziraat Mühendisliği Dergisi S.230 Ankara.

GÜZEL,N.,GÜLÜT, K.,ORTAŞ,I., ve İBRİKÇİ, H., 1990. Toprak Verimlilik Analiz

Yöntemleri Laboratuvar El Kitabı. Çukurova Üniversitesi Yayınları.S.85

Adana.

HAINES, J., 1995. Aspergillus in compost: straw man or falal fIaw? Biocycle 36(4):

32-35.

HAMODA, M.F., 1998.Evaluation of municipal solid waste Composting kinetic.

Resources,Conservation and Recycling 23:209- 223.

HARLEY, J. L., and SMITH., S. E., 1983. Mycorrhizal symbiosis. Academic

Press.London.63.p.

HAUG, R.T., 1993. The Practical Handbook of Composting Engineering. Lewis

Publishers,Boca Raton, Florida.33:62-71.

HAYMAN, D.S.,1970. Endogone spore number in soil and WAM in wheat as

influenced by season and soil treatment. Trans. Br. Mycol. Soc. 54: 219 – 226.

HOOKER, J. E., and ATKINSON, D., 1996. Arbuscular mycorhizal fungi induced

alteration to three root architecture and longetive. P. Z. Pflanzenarnahr.

Bodenk., 159. 229-234.

HOWE, C.A. and COKER, C. S., 1992. Co-composting municipal sewage sludge

with leaves, yard wastes and other recyclables a case study. In: Air Waste

Management Association. 85th Annual Meeting and Exhibition. Kansas City,

Missouri, 21-26 June 1992.

IANNOTTI. D.A., 1993.A quantitative respirometric method for monitoring compost

stability. Compost Science & Utilization 1(3):52-65.

91

JEFFRIES, P. and DOTT, J. C., 1991. The use of mycorrhizal inoculents in forestry

and agriculture. IN: D. K. Arora et al. (Eds.) Handbook of Applied Mycology.

Soil and and Plants. Marcel Dekker. USA. Vol. 1.

JERIS, J.S., and REGAN, RW., 1973. Controlling environmental parameters for

optimum Composting (Part I). Compost Science 14(1):10-15.

JONES, J. R., WOLF, B. and MILLS, H. A., 1991. Plant Analysis Handbook. Micro-

Macro Publishing. Inc. P.138.

JONHSON,J.R., and MICHELINE, S., 1974 Effect of mycorrhizae on Container

Grown Acacia. Proc. Of the Florida State Hort. Soc., 87: 520 – 522.

KAÇAR,B.,1984. Bitki Besleme, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ders

Yayınları, Ankara.

KAÇAR, B., 1986. Gübreleme ve Gübreleme Tekniği Ders Kitabı A. Ü. Ziraat

Fakültesi. S.182. Ankara

KAÇAR, B., 1994. Gübre Bilgisi A. Ü. Ziraat Fak. Yayınları No: 198, Ders Kitabı S.

397 Ankara.

KANE, B.E., and MULLİNS, J.T. ,1973. Thermophilic fungi and ıhe compost

environment in a high rate municipal composting system.Compost Science

14(6):6-7.

KAYHANİAN, M., and TCHOBANOGLOUS, G.,1993.Characteristics of humus

produced from the anaerobic composting of the biodegradable organic

fractionof municipal solid waste.Environmental Technology 14:815-829.

KELLER, P., 1961. Methods of evaluating maturity of compost. Compost Science

2:20-26.

KHAN, A. G., 1975. Growth effect of VA mycorrhiza on crops in the field In

Endomycorrhizas. (Eds) F.S Sender, B. Mosse, and P.B. Tinker.London. . P

419 – 435.

KHAN, A. G.,1981. Growth responses of endomycorrhizal onions in unseriled coal

weste. New Phytol., 87:363-370

KOCABAŞ, D., YARPUZLU, A., 1997. Evsel çöp kompostunun tarımda

kullanılmasının toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri ile patlıcan ve mısır

92

verimİrıe etkisi, Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Yıllığı 1996, 137-151,

Ankara.

KOSKE. R. E., AND GEMMA. J. N., 1989. A modified procedure for staining roots

to detect VAM. Mycological Research 92. 486-505..

KOTZE, W,G., JOUBERT, M., 1992. Effect of different organic materials for soil

improvement. Mulching and fertilisation on the performance of aprikot trees. in

Honicultural -in Horticultural. 63-137.

KÖSE, Ö., ŞİMŞEK, D., ORTAŞ, I., KAYA, Z., ve SARI, N., 1998. Mikoriza

İnokülasyonu, Kompost, Hayvan Gübresi ve Mineral Gübrelemenin Biber

Bitkisinin Büyüme ve Besin Elementleri Alımı Üzerine Etkileri.

M.ŞefikYeşilsoy Internatıonal Symposium on Arid Region Soil. Menemen

İzmir- TURKEY.

KUCEY,R. M. N., JANZEN, H. H., 1987. Effect of VAM and reduced nutrient

availability on growth and phosphorus and micronutrient uptake of wheat and

field beans under greenhouse conditions. Plant – and – Soil. 104: 1, 71 – 78.

KUNZLER, C., and Roe, R.,1995. Food service composting projecst on the rise.

Biocycle 36(4):64-71.

LEVİ-MİNZİ,RİFFA ,R.,.SAVİOZZİ, R . 1990. Carbcn mİneralization in s.Jil

a..ınended with diİferent organic materials griculture, Ecosyscems and

Environment, 31: 325-335.

LEVY, L. S., TAYLOR, B. R., .2003. Effects of pulp mill solids and three compost

on early growth of tomatoes, Bioresource Technology (in press)

LI, X. L., MARSCHNER, H. and GEORGE, E., 1991. Acquisition of phosphorus

and copper in VA-mycorrhizal hyphae and root-to-shoot transport in white

clover. Plant and Soil 135, 49-57.

LIAO, P.H., 1995. Monitoring process efficiency of a full-scale in-vessel system for

composting fisheries wastes. Bioresource Technology 54: 159-163.

LIAO, P.H., 1996. Composting of salmon farm mortalities with passive aeration.

Compost Science & Utilization 2(4):58-66.

LINDERMAN, R. G., 1988. Microbial interaction with the rhizosphere microflora in

the mycorrhizosphere effect, Phytopathalogy, 78, 366-370.

93

LINDERMAN,R.G., 2003. Soil amendment with different peatmosses affects

mycorrhizae of onion. Horttechnology 13 (2):285-289.

LINDERMAN, R. G., DAVİS, E. A., 2004. Evaluation of commercial inorganic and

organic fertilizer effects on arbuscular mycorrhizae formed by Glomus

intraradices. HORTTECHNOLOGY 14 (2): 196-202.

LINDSAY, W. L., NORWELL, W. A., 1978. Development of DTPA soil test for

zinc, iron, manganese and copper. Soil Sic. Amer. Jour., 42 (3),421-428.

LOGSDON,G.,1990. Plant Protection Through Compost.Greenhouse Industry

Breakthroug.Medina,Ohio.12:123-125.

LU,S.L., BRAUNBERGER, P. G., and MILLER, M.H., 1994. Responce of vesicular

– arbuscular mycorrhizas of maize to various rates of P addation to different

rooting zones. Plant and Soil 158: 119 – 128.

LYNCH, N. J., and CHERRY, R. S.,1996. Winter composting using the passivel

aerated windrow system. Compost Science & Utilization 4(3): 44-52.

MAGİD, H.M.A., 1993. Biodegradation of municipal refuse and chicken manure in a

wİnter-wheat ecosystem in Saudi-Arabia. Journ. of AridEnvironmerrts,

25(4),411-419.

MAJOR, J., 2005. Weed composition and cover after three years of soil fertility

management in the central Brazilian Amazon: Compost, fertilizer, manure and

charcoal applications . Weed Biology and management 5 (2): 69-76.

MALİK, RS., KUMAR, S., GİRDARB, KK, 1989. Decomposİtion of kinetics of

organie wastes in a sandy soil under field canelitioos of semiarid environmerrt.

Arid Soil Research and Rehabilİtion, 3(4):459-467.

MANJUNATH, A., and BAGYARAJ, D. J., 1981. Components of VA Mycorrhizal

Inoculum and Their Effects on Growth of Onion. New Phytol. 87: 355-361.

MARSCHNER, H., 1993. Zinc Uptake from Soils. In: Zinc in Soil and Plants.(Ed)

by A.D. Robson. Kluwer Academic Publishers.

MARSCHNER, H., 1995. Mineral Nutrition of High Plants. Second edition.

Academic Pres London.37:155-159.

94

MARSCHNER, H., 1998. Role Of Root Growth, Arbuscular Mycorrhiza, And Root

Exudates For The Efficiency and Nutrient Acquisition. Field Crops Research,

56: 203 – 207.

MASLOVA, L.Y.A., SHARKOY, L.N., 1993. Mineralization of C, N, and S from

plant residues and manure during in soil incubation. Soils and Fertilizers, CAB

Abstracts 56(8),994.

MATHUR, S. P., 1991. Composting processes, Bioconversion of Waste Materials to

Industrial Products. EIsevier Applied Science, NewYork. P. 147-183. In: A.M.

Martin (ed.). 32:103-109.

MATO, S., 1994. Composting of < 100mm fraction of municipal solid waste.Waste

Management and Research 12:315-325.

MCGAUGHEY, P.H., and GOTASS, H. B., 1953. Stabilisation of municipal refuse

by composting,p.897-920.American Society of Civil Engineers Transactions.

Proceedings-Separate No.302 Paper No.2767.

MICHEL, E. C.J., 1993.Yard waste composting: studies using different mixes of

leaves and grass in a laboratory scale system. Compost Science and Utilization

1(3): 85-96.

MISHRA , O. K., 1994. Influence of feıtility Ievds, cycoce rhizobiınn cuİture and mi

on grO'i'lib. and yield of soybean. Crop-ResearchHisar,7: 156-158 in Soils a.

Ferti.1995, 058-03164.

MENGE, J.A., LABANAUSKAS,C.K., JONHSON, E.L.V., and PLATT, R.G.,

1978. Partical Substitution of Mycorrhizal Fungi for Phosphorus Fertilization in

the Greenhouse Culture of Citrus, Soil Sci. Soc. Amer. J. 42: 926 – 930.

MENGE, J.A., JARREL, W., LABANAUSKAS, W. M., OJALA, J. C., HUSZAR,

C. E., JOHNSON, L.V., and SIBERT, D., 1980. Predicting Mycorrhizal

Dependency of Troyer Citrange on Glomus fasciculatus in California Citrus

Soils, Soil Sci. Soc Am.J.43.

MORISAKI, N., 1989. Nitrogen transformation during thermophilic composting.

Journal of Fermentation and Bioengineering 1:57-61.

MORTON,J.B., 1988.Taxonomy of VA mycorrhizal fungi: classification,

nomenclature, and identification. Mycotaxon 32, 267-324.

95

MOSSEA, B., 1981.Vesicular-Arbuscular Mycorrhiza Research For Tropical

Agriculture. Research Bulletin. Hawaii Institute of Tropical Agriculture and

Human Resources. 82p.

MURPHY, Y., and RILEY, J.P.,1962. A Modified Single Solution Method For

Determination Of Ohosphate In Natural Waters. Anal. Chem. Acta. 27, 31 – 36.

NAKASAKI, K., 1992. Effects of C/N ratio on thermophilic composting of garbage.

journal of Fermentation and Bioengineering I:43-45.

NAYLOR, L.M.,1996. Composting. Environmental and Science and Pollution Series

18( 69): 193-269.

NETO, J.T.P., 1987. Comparative survival of pathogenic in dicators in windrow and

static pile, In: M. de Bertoldi, M.P.Ferranti, P.L'Hermite, and F Zucconi (eds.).

Compost:Production, Quality

and Use. EIsevier Applied Science, London, United Kingdom. P. 276-295.

NİMJE, P.M., S, J.,1987 Effect of po.osphorus and farmyard manure on soybean an

the irresidual effect on succeeding wİı:rter maize. Ind. Jou. of Agri. S6.57:6,

404-409, in SoiIsa. Fert. 1988 051-06982.

NİTTA, T, MATSUGUCHİ, T,1989 The effects of organic materials added to the

svil on growth and yie1ds of upland crops :through improvement.s in- the

mıcroilon İn Soils a. Fertilizers 1990,053-13473.

OLAYİNKA, A., 1995. Effect of Organic Amendments on Nodulation and Nitrogen

Fixation by Cowpea In: Compost can increase the physical, chemical, and

microbiyologcal characteristics of cultivated soil and increase crop production.

Soil Amendments and Environmental Quality.CRC Press. Florida.USA.P.202-

205.

OLSEN, S. R., and SOMMERS, L. E., 1982. Phosphorus in methods of soil analysis

Part 2. Chemical and microbiolgial properties. Agronomy Monograph A. L.

ASA-SSSA. Madison USA. Ed. Page no 9- 8.

ORTAŞ, İ., 1994. The effect of different forms and rates of nitrogen and different

rates of phosphorus fertilizer on rhizosphere pH and P uptake in Mycorrhizal

and non mycorrhizal sorhgum plants. Ph. D: Thesis 1994. University of

Reading, U.K.

96

ORTAŞ, İ. 1995. Mikorizanın Besin Elementleri Alımındaki Mekanizmaları. İlhan

Akalan Toprak ve Çevre Sempozyumu. Cilt 2. s. 179 – 192. A. Ü. Ziraat

Fakültesi Yayın No: 7. Ankara.

ORTAŞ, İ. 1996 Workshop kurs notları Çukurova Üniversitesi, Toprak Bölümü, 20-

22 Mayıs. Adana.

ORTAŞ, İ. 1996. The influence of use of different rates of mycorrhizal inoculum on

root infection, plant growth, and phosphorus uptake. Commun. Soil Sci. Plant

Anal. 27(18 – 20): 2935 – 2946.

ORTAŞ, İ. 1997 Mikoriza Nedir ?, Tübitak Dergisi. Şubat 1997, Sayı 351. Ankara.

ORTAŞ, İ., ERGÜN, B., ORTAKÇI, D., ERCAN, S. ve KÖSE, Ö., 1999. Mikoriza

Sporlarının Üretilmesi ve Tarımda Kullanım Olanaklarının İrdelenmesi. Doğa

Dergisi, sayı 4: 959-968.

OWASU, B., and WILD, J. D., 1980.Planth growth responses to Vesicular-

Arbuscular mycorrhizae.IV. In soil given additional phosphore. New

Phytologist, 72:127-136.

PAGLIAI, M., and GUIDI, G., 1985. Surface cruts and soil management in different

types of soils.Proceedings of the Symosium held in Ghent,Belgium.p,363-366.

PALMİSANO, A. C., 1993. A novel bioreactor simulating composting of municipal

solid waste.Journal of Microbiological Methods 18:99-112.

PİERZYNSKİ, G.M., SCHWAB, A. P., 1993. Bioavai1abilrrj of zinc, cadınium and

lead in a metalcorrtaminated alluvial soİl. Jour. of Environ Qual. 22:2, 247-254.

PLENCHETTE, C., FORTIN, J. A., and FURLAN, V., 1983. Growth responses of

several plant – species to mycorrhiaze in a soil of moderate P – fertility. Plant

and Soil 70: 199 – 209.

POINCELET, R. P., 1977. The biochemistry of compostingIn: Compasting of

Municipal Sludges and Wastes. Proceedings of the National Conferen

Rockville,Maryland. P.33-39.

PONNAMPERUMA, C., 1972. On molecular asymmetry in living organisms. Jurnal

of Theoretical Biology, volume 37 issue 1, pp. 187-192.

POWELL. C. L., 1984. Mycorrhizas in Hill Country Soils, III: Effect on Inoculation

on Clover Growth in Unsterile Soil, N. Z. J. Agric. Res. 20: 343-348.

97

RAMACHANDRAN, V., 1998. Influence of rock phosphates with and without

vegetable compost on the yield, phosphorus and cadmium contents of rice

(Oryza sativa L) grown on an ultisol. Fresenius Environmental Bulletin 7 (9-

10): 551-556.

REDHEAD, J. F., 1977. Endotrophic mycorrhizas in Nigeria: Species of the

Endogonacea and their distribution. Trans. Br. Mycol. Soc., 69: 275 – 280.

ROBSON, A., ABBOTT, L. K. And SCHWEIGER, P. F., 1993. benefits of VA

mycorrhizas in agricultural and horticultural production. 9th North American

Conference on Mycorrhizae (Abstracts), Guelph, Ontario, Canada.51:231-239.

ROEDIGER. H. J., 1964. The technique of sewage-sludge pasteurization: actual

results obtained in existing plants economy. international Research Group 011

Refuse Disposal information, (now International Solid Wastes Association),

Bulletin.P. 21-31.

SAİNZ, M. J., 1998.Growth, mineral nutrition and mycorrhizal colonization of red

clover and cucumber plants grown in a soil amended with composted urban

wastes. Plant and soil 205 (1): 85-92.

SCHENCK, N. C., and SCHRODER, V. N., 1974. Temperature response of

Endogone mycorrhiza on soybean roots. Mycologia,66: 600-605.

SCHENCK, N. C., and KINLOCH, R. A., 1980. Incidence of mycorrhizal fungi on

six field crops in monoculture on a newly cleared woodland site. Mycologia,

72: 445 – 455.

SCHJONNİNG, P., 2005. Pore characteristics and hydraulic properties of a sandy

loam supplied for a century with either animal manure or mineral

fertilizers. Soil use and management 21 (3): 265-275.

SCHULZE, K. L., 1962. Continuous thermophilic composting. Composting Science

3(1):22-34.

SESAY, A. A., 1998. Aerated static pile of composting of,municipal solid waste

(MSW): a comparison of positive pressure aeration with hybrid positive and

negative aeration. Waste Management and Research 3:264-272.

98

SHARAİHA, R.K., HATTAR,.B., 1993. Imerc,oppıng and paulu! manure effects on

yields of com, watermelon and soybean grownin calcarecus soıl İn the Jordan

Walley. lour.of Agron. a Crop Science 1993,171:4, p.260-267.

SHIN, H. S., and JEONG, Y. K., 1996. The degradation of cellulosic fraction in

composting of source separated food waste and paper mixture with change of

C/N ratio.Environmental Technology 17:433-438.

SHİNDO, H., 1992. Effect of continoliS compost application on the activİties of

protease, 5 aeetylglueosaminidase, and adenosine deaminase in soils of upland

fields and relationships between the enzyme activİties and the mineralizai:ion

of organie nitrogen. Japanase Journal ofSoi1 Sci. and Plant Nutrition,

63(2):190-195.

SHOCKLEY, F. W., 2004. Growth and nutrient concentration of two native forage

legumes inoculated with Rhizobium and Mycorrhiza in Missouri, USA.

Agroforestry Systems 60 (2): 137-142.

SIEVERDING, E., 1991. Vesicular-Arbusculer Mycorrhiza Management in Tropical

Agro systems. Technical Co-operation- Federal Republic of Germany. 22 (2),

229 – 240.

SIMPSON, D., and DAFT, M. J.,1990. Spore production and mycorrhizal

development in various tropical crop hosts indicted with Glomus clarum. Plant

and Soil. 121. 171-178.

SINGH, J. P., KARAMANOUS, R. E., and STEWART, J. W. B., 1986. Phosphorus

induced zinc deficiency in wheat on residual phosphorus. J.Agronomy 78:668

-675.

SMITH, E. H., and WALKER, G., PEARSON., 1990. Phsilogical interactions

between symbionts in VA Mycorrhizal plants. Annu. Rew. Plant Physiol.

PlanMol. Biol. 39: 221 – 224.

SMITH,S. E., and GIANINAZZİ, V., 1990. Phosphate uptake and orduscular activity

in mycorrhizal Allium cepa L. Effect of proton ivvadiancae and Phosphate

nutrition. Australian Journal of plant physiology 17:177-178.

SMITH,S.E., and READ J. D., 1997. Mycorrhizal Symbiosis. (Ed) by A

D.Robson.Kluwer Academic Publishers. London. P.36.

99

SNELL, J.R.,1957. Sme engineering aspects of high-rate composting. Journal of the

Sanitary Engineering Division of the American Society of Civil Engineering

83, No.Sa 1, paper no. 1178.

SPSS for winodws, (1997) relase 8.0.0 (20 dec.1997) standart version ( Expries

01.02.2004).

STROM, P.F.,1985. Identification of thermophilic bacteria in solid waste

composting. Applied and Environmental Microbiology 50 (4) :906-913.

SUBRAMANIAN, K.S., CHAREST, C., DWYER, L. M., And HAMİLTON, R. I.,

1995. Arbuscular mycorrhizal and water relations in maize under drought stress

at tasseling, New Phytol. 129:643-650.

ŞAHİN, H., 1989. Die moglichkeitendedei abfallvermeidungverwertung und

beseitigung in deu bundesreublik Deutschland.Enviromqnment. 89.

TEKALIGN, M., and KILLHAM, K. S., 1987. Effect of soil liming and vesicular-

arbuscular-mycorrhizal inoculation on the growth and micronutrients content of

the teff plant. Plant and Soil 102, 257-259.

THOMPSON, J. P., 1990. Soil Sterilization Methods to Show VA-Mycorrhizae aid P

and Zn nutrition of Wheat in Vertisols. Soil Biology and Biochemistry 22 (2),

229-240.

TINKER, P. B., 1975. The chemistry of phosphorous and effects on plant growth in

Endomycorrhizas (Eds. Sanders, F.C., Mosse, B. and Tinker, P.B.) Academic

Press, London. 38 : 112-121.

TINKER, P. B., 1980. Role of rhizosphere microorganisms in phosphorus uptake by

plants. In the Role of Phosphorus in Agriculture (Ed F. E. Khaswnehet 1980)

ASA-CSSA-SSA. Madison USA.72:132-141.

TOMMERUP, I. C., 1983. Sporedormancy in Vesicular-Arbuscular Mycorrhizal

Fungi. Trans. Br. Mycol. Soc., 81: 37-45.

ULTRA, V. U., 2005. Chemical changes under aerobic composting and nutrient

supplying potential of banana residue compost. Renevable Agriculture and

Food Systems 20 (2): 113-125.

YALÇUK, H., 1984. İzmir ili çöplerinin işlenmesi ile elde edilen gübrelerin

toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri üzerine. Toprak su araştırma

100

enstitüsü Müdürlüğü yayınları. Rapor no: 67. Doktora Tezi. İzmir-Menemen.

S.104.

YEŞİLSOY, M.Ş., 1993. Klemantin Mandarini, Yaleneia Portakalı ve 0<farsh

Seedless Altmtoplannda Yeşil Gübre Uygulamasının Gelisme ve Meyve

Yerimi Üzerine Etkileri. Doğa- Tr., J. of Agricultural and Foresrrv 17(1993),

53-60.

YÜKSEL, O., 2002. The effects of waste compost on Barley yield, Intern.

Comerence on Sustainable Land Use and Management, Çanakkale.S.10-13

TURKEY.

ZHOU, D. M., 2005. Copper and Zn uptake by radish and pakchoi as affected by

application of livestock and poultry manures. Chemosphere 59 (2): 167-175.

101

ÖZGEÇMİŞ

1973 yılında Osmaniye’ de doğdu. İlk ve Orta öğrenimini Osmaniye’de

tamamladıktan sonra, 1995 yılında Mersin Üniversitesi Mersin Meslek Yüksekokulu

Kimya Teknikerliği Bölümü’nü bitirdi.1998 yılında da Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Toprak

Bölümüne girdi. 2002 yılında lisans programını tamamlayıp aynı yıl Ç.Ü. Fen

Bilimleri Enstitüsü Toprak Anabilim Dalında özel öğrenci statüsünde yüksek lisans

programına başladı. 2004 yılında da asıl öğrenci olarak başladı ve halen yüksek

lisans programına devam etmektedir.

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek l...

Documents