T.C. ULUDA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MALYE ANABLM DALI MAL HUKUK BLM DALI

TRKYEDE AHIS VE SERMAYE RKETLERNN VERGSEL AIDAN KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES

(DOKTORA TEZ)

Erhan GM

BURSA 2006

T.C. ULUDA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MALYE ANABLM DALI MAL HUKUK BLM DALI

TRKYEDE AHIS VE SERMAYE RKETLERNN VERGSEL AIDAN KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES

(DOKTORA TEZ)

Erhan GM

Danman Prof. Dr. Nihat EDZDOAN

BURSA 2006

TEZ ONAY SAYFASI

T. C. ULUDA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS MDRLNE ........................................................................................................ Anabilim/Anasanat Dal, ........................................................... Bilim Dalnda .........................numaral .................. ..........................................nn hazrlad ......................................................................................................................... konulu .............................................. (Yksek Lisans/Doktora/Sanatta Yeterlik Tezi/almas) ile ilgili tez savunma snav, ...../...../ 20.... gn - ..saatleri arasnda yaplm, sorulan sorulara alnan cevaplar sonunda adayn tezinin/almasnn ......... ..(baarl/baarsz) olduuna (oybirlii/oy okluu) ile karar verilmitir.

Snav Komisyonu Bakan Akademik Unvan, Ad Soyad niversitesi

ye (Tez Danman) Akademik Unvan, Ad Soyad niversitesi

ye Akademik Unvan, Ad Soyad niversitesi

ye Akademik Unvan, Ad Soyad niversitesi

ye Akademik Unvan, Ad Soyad niversitesi

Ana Bilim Dal Bakan Akademik Unvan, Ad Soyad

....../......./ 20.....Enstit Mdr Akademik Unvan, Ad Soyad

ZET Yazar niversite Anabilim Dal Bilim Dal Tezin Nitelii Sayfa Says Mezuniyet Tarihi Tez Danman(lar) : Erhan GM : Uluda niversitesi : Maliye : Mali Hukuk : Doktora Tezi : ix + 198 : . /. / 2006 : Prof. Dr. Nihat EDZDOAN

TRKYEDE AHIS VE SERMAYE RKETLERNN VERGSEL AIDAN KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES irketler, insan istek ve ihtiyalarn srekli olarak karlamak zere, piyasas olan ve fiyat piyasada oluan iktisadi mal veya hizmetleri sata sunmak ve bu yolla kar salamak amac gden kurululardr. Trkiyede irketler ahs ve sermaye irketleri olmak zere ikiye ayrlrlar. Vergi hukukumuzda ahs irketleri ile sermaye irketleri vergilendirme bakmndan deiik zellikler tamaktadr. ahs irketleri gelir vergisi kanununa gre vergilendirilirken, sermaye irketleri kurumlar vergisi kanununa gre vergilendirilmektedirler. irketlerin kurulu aamasndan sona erme aamasna kadar vergilerin irketler zerinde eitli etkileri bulunmaktadr. Vergiler irketlerin kurulu aamasnda iyeri seimi, hukuki ekil seimi ve sermaye yaps seiminde etkili olmaktadr. Ayrca vergiler irketlerin ileyi aamasnda yatrm kararlar zerinde etkili olmaktadr. Son olarak da irketlerin sona erme aamasnda vergilerin etkileri bulunmaktadr. irketler vergisel avantajlar nedeniyle baka irketlerle birlemekte ya da baka irketlere dnmektedirler. Tez blmden olumaktadr. Birinci blmde, Trkiyede irket trleri, yaplar ve irketlerin vergilendirilmesi yer almaktadr. kinci blmde, Avrupa Birlii ve Amerika Birleik Devletlerinde irketlerin yaps ve vergilendirilmesi yer almaktadr. nc blmde ise, irketlerin kurulu aamasnda, ileyi aamasnda ve sona erme aamasnda vergilerin etkileri incelenmektedir.

Vergi Tasfiye

Anahtar Szckler irket Birleme Blnme

Devir

ABSTRACT Yazar niversite Anabilim Dal Bilim Dal Tezin Nitelii Sayfa Says Mezuniyet Tarihi Tez Danman(lar) : Erhan GM : Uluda niversitesi : Maliye : Mali Hukuk : Doktora Tezi : ix + 198 : . /. / 2006 : Prof. Dr. Nihat EDZDOAN

THE COMPARISON AND EVALUATION OF PARTNERSHIP AND CAPITAL COMPANIES IN VIEW OF TAXATION IN TURKEY The companies are an establishment which aims to obtain profit and to supply economic goods and services that have a market and its price constitued by market in order to meet request and needs of human continually. In Turkey, companies divide into two different companies as partnership company and capital company. In our tax law, partnership companies and capital companies have different features from view of taxation. While partnership companies are taxed according to income tax, capital companies are taxed by corporation income tax. Taxes have various impacts on companies from the establihment of company stage to the winding up of company stage. Taxes have effects on churce of office, legal form and the structure of capital in the establishment company. Also, tax effects on investments decisions in the production of company stage. Finally, in the winding up of company stage, taxes have effects. The companies merge or transform into another companies due to tax incentives. Thesis consists of three chapters. In first chapter, there are the kinds of companies, their structure and to be taxed of companies. In second chapter, it is placed the structure and evaluation of companies in European Communite and United States. In the third part, the effects of taxes are investigated in the establishment, production and winding up of companies stages. Key Words Tax Liquidation Company Division Merger Acquisition

iv

NDEKLER Sayfa No TEZ ONAY SAYFASI................................................................................................ ii ZET .......................................................................................................................... iii ABSTRACT.................................................................................................................iv NDEKLER .............................................................................................................v KISALTMALAR.........................................................................................................ix GR ..........................................................................................................................1 BRNC BLM RKETLER LE LGL GENEL AIKLAMALAR 1. RKETN TANIMI, AMACI VE UNSURLARI .................................................3 1.1. irketin Tanm ................................................................................................3 1.2. irketlemenin Amac......................................................................................3 1.3. irketin Unsurlar ............................................................................................4 1.4. ahs Ya Da Sermaye irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar ....................4 1.4.1. ahs irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar ......................................6 1.4.2. Sermaye irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar.................................7 1.4.3. ahs ve Sermaye irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderlerin Karlatrlmas ......................................................................9 1.4.3.1. ahs irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderler...9 1.4.3.2. Sermaye irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderler ........................................................................................11 2. RKETLERN SINIFLANDIRILMASI.............................................................13 2.1. ahs irketleri...............................................................................................13 2.1.1. Adi irket ..............................................................................................13 2.1.1.1. Tanm..........................................................................................13 2.1.1.2. zellikleri ....................................................................................14 2.1.1.3. Adi irketlerde Vergi Borlarndan Sorumluluk.........................18 2.1.1.4. Adi Ortaklklarn Ortaklarnn Vergilendirilmesi........................19 2.1.2. Kollektif irket......................................................................................19 2.1.2.1. Tanm..........................................................................................19 2.1.2.2. Unsurlar ......................................................................................20 2.1.2.3. zellikleri ....................................................................................21 2.1.2.4. Kollektif irketlerde Vergi Borlarndan Sorumluluk ................26 2.1.2.5. Kollektif irket Ortaklarnn Vergilendirilmesi...........................27 2.1.3. Adi Komandit irket .............................................................................28 2.1.3.1. Tanm..........................................................................................28 2.1.3.2. zellikleri ....................................................................................28 2.1.3.3. Adi Komandit irkette Vergi Borlarndan Sorumluluk .............30 2.1.3.4. Adi Komandit irket Ortaklarnn Vergilendirilmesi ..................31 2.2. Sermaye irketleri .........................................................................................31 2.2.1. Anonim irket .......................................................................................31 2.2.1.1. Tanm..........................................................................................31

v

2.2.1.2. zellikleri ....................................................................................32 2.2.1.3. Anonim irkette Vergi Borlarndan Sorumluluk.......................44 2.2.1.4. Anonim irketlerin Vergilendirilmesi .........................................46 2.2.2. Limited irket .......................................................................................46 2.2.2.1. Tanm..........................................................................................46 2.2.2.2. zellikleri ....................................................................................47 2.2.2.3. Limited irketin Vergi Borlarndan Sorumluluk .......................53 2.2.2.4. Limited irketlerin Vergilendirilmesi .........................................54 2.2.3. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket ....................................55 2.2.3.1. Tanm..........................................................................................55 2.2.3.2. zellikleri ....................................................................................55 2.2.3.3. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irketin Vergi Borlarndan Sorumluluk ............................................................57 2.2.3.4. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irketlerin Vergilendirilmesi .........................................................................58 KNC BLM ETL LKELERDE RKETLERN YAPISI VE VERGLENDRLMES 1. AVRUPA BRL LKELERNDE RKETLERN YAPISI VE VERGLENDRLMES ......................................................................................59 1.1. Almanya.........................................................................................................59 1.1.1. irketlerin Yaps ..................................................................................59 1.1.1.1. ahs irketleri.............................................................................59 1.1.1.2. Sermaye irketleri .......................................................................60 1.1.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi ................................63 1.1.2.1. Birleme ve Devirde Vergilendirme............................................65 1.1.2.2. Tasfiyede Vergilendirme .............................................................65 1.1.3. Kontrol Edilen Yabanc irketler .........................................................66 1.1.4. Transfer Fiyatlamas .............................................................................66 1.1.5. irketlere Salanan Dier Avantajlar ...................................................67 1.2. Fransa.............................................................................................................68 1.2.1. irketlerin Yaps ..................................................................................68 1.2.1.1. ahs irketleri.............................................................................68 1.2.1.2. Sermaye irketleri........................................................................68 1.2.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi ................................70 1.2.2.1. Birleme ve Devirde Vergilendirme ............................................70 1.2.2.2. Tasfiyede Vergilendirme .............................................................71 1.2.3. Kontrol Edilen Yabanc irketler .........................................................71 1.2.4. Transfer Fiyatlamas .............................................................................72 1.2.5. irketlere Salanan Dier Avantajlar ...................................................73 1.3. ngiltere ..........................................................................................................74 1.3.1. irketlerin Yaps ..................................................................................74 1.3.1.1. ahs irketleri.............................................................................74 1.3.1.2. Sermaye irketleri .......................................................................76 1.3.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi ................................77 1.3.2.1. Birleme ve Devirde Vergilendirme............................................79

vi

1.3.2.2. Tasfiyede Vergilendirme .............................................................79 1.3.3.Kontrol Edilen Yabanc irketler .........................................................79 1.3.4. Transfer Fiyatlamas .............................................................................81 1.3.5. irketlere Salanan Dier Avantajlar ...................................................81 1.4. talya ............................................................................................................82 1.4.1. irketlerin Yaps ..................................................................................82 1.4.1.1. ahs irketleri.............................................................................82 1.4.1.2. Sermaye irketleri........................................................................82 1.4.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi................................83 1.4.2.1. Birlemede Vergilendirme ...........................................................85 1.4.2.2. Tasfiyede Vergilendirme .............................................................85 1.4.3. Kontrol Edilen Yabanc irketler .........................................................85 1.4.4. irketlere Salanan Dier Avantajlar ...................................................85 1.5. spanya ......................................................................................................86 1.5.1. irketlerin Yaps ..................................................................................86 1.5.1.1. ahs irketleri.............................................................................86 1.5.1.2. Sermaye irketleri........................................................................88 1.5.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi................................96 1.5.3. irketlere Salanan Dier Avantajlar ...................................................97 1.6. Dier AB lkelerinde irketlerin Vergilendirilmesi...................................100 2. AMERKA BRLEK DEVLETLERNDE RKETLERN VERGLENDRLMES ....................................................................................105 2.1. irketlerin Yaps .........................................................................................105 2.1.1. ahs irketleri....................................................................................105 2.1.2. Sermaye irketleri...............................................................................106 2.2. ahs ve Sermaye irketlerinin Vergilendirilmesi.......................................107 2.3. irketlere Salanan Dier Avantajlar ..........................................................108 NC BLM TRKYEDEK RKETLERN VERGSEL AIDAN KARILATIRILMASI VE DEERLENDRLMES 1. RKETLERN KURULUUNDA VERGLERN ETKLER .......................110 1.1. yeri Seiminde Vergilerin Etkileri ............................................................110 1.2. Hukuki ekil Seiminde Vergilerin Etkileri ................................................112 1.3. letmelerin Bymelerinde Vergilerin Etkileri ..........................................114 1.4. Sermaye Yaps Seiminde Vergilerin Etkileri............................................116 2. RKETLERN LEYNDE VERGLERN ETKLER .............................117 2.1. Tedarik ve Anbarlamada Vergilerin Etkileri ...............................................117 2.2. Srmde Vergilerin Etkileri.........................................................................118 2.3.Yatrm ve Finansmanda Vergilerin Etkileri.................................................118 2.4. Sermaye irketlerinin Blnmesinde Vergilerin Etkileri ............................120 2.5. Sermaye irketlerinin Hisse Deiiminde Vergilerin Etkileri.....................124 3. RKETLERN SONA ERMESNDE VERGLERN ETKLER ...................126 3.1. ahs irketlerinin Sona Ermesinde Vergilerin Etkileri ..............................126

vii

3.2. Sermaye irketlerinin Birlemesinde Vergilerin Etkileri ............................130 3.2.1. Anonim irketlerin Birlemesinde Vergilerin Etkileri .......................139 3.2.2. Limited irketlerin Birlemesinde Vergilerin Etkileri........................141 3.2.3 Sermayesi Paylara Blnm Komandit irketlerin Birlemesinde Vergilerin Etkileri ................................................................................141 3.3. Sermaye irketlerinin Devrinde Vergilerin Etkileri ....................................142 3.3.1. Devir Halinde Vergilendirilmeme artlar .........................................145 3.3.2. Anonim irketlerin Devralnmasnda Vergilerin Etkileri...................146 3.4. Sermaye irketlerinin Tasfiyesinde Vergilerin Etkileri...............................148 3.4.1. Anonim irketlerin Fesih ve Tasfiyesinde Vergilerin Etkileri ...........154 3.4.2. Limited irketlerin Fesih ve Tasfiyesinde Vergilerin Etkileri............157 3.4.3. Sermayesi Paylara Blnm Komandit irketlerin Tasfiyesinde Vergilerin Etkileri ...............................................................................158 3.5. irketlerin ekil Deitirmesinde Vergilerin Etkileri..................................158 3.5.1. irketlerin ekil Deitirmesinde Vergilendirilmemek in Aranan artlar ..................................................................................................160 3.5.2. Limited irketin Anonim irkete Dnmesinde Vergilerin Etkileri.................................................................................................161 3.5.3. Anonim irketin Limited irkete Dnmesinde Vergilerin Etkileri.................................................................................................163 3.5.4. ahs letmesinin Limited irkete Dnmesinde Vergilerin Etkileri.................................................................................................164 4. SERMAYE RKETLERNE ZG VERG DZENLEMELER ................165 4.1. Deer Art Kazanlar ................................................................................165 4.2. tirak Kazanlar stisnas...........................................................................166 4.3. Yurt D Kazanlar stisnas .......................................................................167 4.4. ifte Vergilemeyi nleme...........................................................................169 4.5. rtl Kazan ve Transfer Fiyatlamas .......................................................170 4.5.1. Mevcut Durum....................................................................................172 4.5.2. ngrlen Durum ...............................................................................174 4.6. Amortisman .................................................................................................176 SONU.....................................................................................................................179 KAYNAKLAR .........................................................................................................183 ZGEM ..............................................................................................................197

viii

KISALTMALAR

Ksaltma a.g.e. a.g.m. A.. AATUHK AB ABD B..T..A. BK BKK Bkz. DPT FIFO GVK ..B.F. .T..A. SMMMO KDV KDVK KOSGEB KVK LIFO md. OECD p. R.G. s. SPK ss. T.C. TBMM TTK VUK YTL

Bibliyografik Bilgi Ad Geen Eser Ad Geen Makale Anadolu niversitesi Amme Alacaklarnn Tahsili Usul Hakknda Kanun Avrupa Birlii Amerika Birleik Devletleri Bursa ktisadi Ticari limler Akademisi Borlar Kanunu Bakanlar Kurulu Karar Baknz Devlet Planlama Tekilat First In First Out Gelir Vergisi Kanunu ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi ktisadi Ticari limler Akademisi stanbul Serbest Muhasebeci Mali Mavirler Odas Katma Deer Vergisi Katma Deer Vergisi Kanunu Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi Bakanl Kurumlar Vergisi Kanunu Last In First Out Madde Organisation for Economic Co-operation and Development Page Resmi Gazete Sayfa Sermaye Piyasas Kurulu Sayfadan sayfaya Trkiye Cumhuriyeti Trkiye Byk Millet Meclisi Trk Ticaret Kanunu Vergi Usul Kanunu Yeni Trk Liras

ix

GR irket, iki ya da daha fazla kiinin ortak iktisadi bir amaca ulamak iin emek ve sermayelerini bir szleme ile birletirmek suretiyle meydana getirdikleri bir topluluktur. irketler, belli iktisadi amalarn gerekletirilmesi iin kurulurlar. irketleri hukuki yaplarna gre ahs ve sermaye irketleri olmak zere iki gruba ayrabiliriz. ahs irketleri; adi irket, kollektif irket ve adi komandit irkettir. Sermaye irketleri ise; anonim irket, limited irket ve sermayesi paylara blnm komandit irkettir. ahs irketlerinde irket sahibi faaliyetlerinin tamamndan sorumludur ve irketin karlarnn ya da zararlarnn tamam da irket sahibine aittir. ahs irketinin sahibi iletme alacaklarna kar da tm malvarl ile snrsz sorumludur. ahs irketleri iin belirlenmi bir asgari sermaye miktar yoktur. irket sahibinin elde ettii kazan ticari, zirai ya da serbest meslek kazancdr. Sermaye irketleri ise birden ok ortaa sahiptirler. Ortaklar, sadece irkete kar taahht ettikleri sermaye payn koymakla ykmldrler. ahs irketlerindeki gibi snrsz sorumluluklar yoktur. irket alacakllarna kar koyduklar sermaye orannda ve sermaye tutarnda sorumludurlar. Sermaye irketlerinde belirlenmi bir asgari sermaye miktar mevcuttur. Vergi hukukumuzda ahs irketleri ile sermaye irketleri vergilendirme bakmndan deiik zellikler tamaktadr. ahs irketleri gelir vergisi kanununa gre vergilendirilirken, sermaye irketleri kurumlar vergisi kanununa gre vergilendirilmektedirler. Vergilerin ahs ve kurumlardan devlete yaplan karlksz bir transfer niteliinde olduu dnlrse, denen bu vergiler mkellefleri etkilemektedir. irket sahipleri ya da ortaklar, ekonomik mal ya da hizmet retmek ve pazarlamak iin retim faktrlerini bir araya getirerek kar elde etmek isterler ve bu giriimleri sonucunda da ortaya kan maliyetlere katlanmak zorundadrlar. irketlerin demesi gereken vergiler de irketlerin maliyetleri arasnda yer almaktadr. Bu nedenle vergi dzenlemeleri giriimcileri etkilemektedir.

Giriimciler ahs ya da sermaye irketi kurarken vergilerin etkilerini dikkate almaktadrlar. Bu durumda giriimciler hangi irket trnn vergisel ynden daha avantajl olduuna bakarak irket kurabilirler. irketlerin ileyi aamasnda da vergilerin giriimcileri etkilemektedir. irketlerin ileyi aamasnda dier etkilerin yannda vergilerinde etkisi ile irketler blnme yoluna giderek vergisel adan avantaj salamak isterler. irketlerin sona erme aamasnda ise giriimciler irketlerini vergisel ynden dier irketlerle karlatrarak irketlerini dier irketlerle birletirebilirler, devredebilirler ya da irketlerine son vererek baka bir irket kurabilirler. Kaynak ve imknlar bakmndan belirli byklkleri gerektiren hedefleri gerekletirmek isteyen kurumlarn ekonomik glerini bir araya getirme ihtiyac kendi aralarnda birlemeleri sonucunu dourmaktadr. Bu ekilde, birden fazla kurumdaki mali ve teknik potansiyelin en uygun ekilde kullanlmas ile optimal verimin salanmas amalanmaktadr. Ayrca irketler birleerek birim maliyetlerini azaltabilirler. Tez blmden olumaktadr. Birinci blmde, irketin tanm, amac ve unsurlar, ahs ve sermaye irketlerinin yarar ve sakncalar, ahs ve sermaye irketlerinin genel zellikleri ile ahs ve sermaye irketlerinde irketlerin vergi borlarndan sorumluluu, ahs ve sermaye irketlerinin vergilendirilmesi yer almaktadr. kinci blmde, Avrupa Birlii lkeleri ile Amerika Birleik Devletlerinde irketlerin yaplar ve vergilendirilmesine yer verilmitir. nc blmde ise; irketlerin kurulu, ileyi ve sona erme aamasnda vergilerin etkileri ve sermaye irketlerine zg vergi dzenlemelerine deinilmektedir.

2

BRNC BLM RKETLER LE LGL GENEL AIKLAMALAR Bu blmde irketin tanm, amac, unsurlar, ahs ve sermaye irketlerinin yarar ve sakncalar, irketlerin yaplar ve vergilendirilmesi incelenecektir. 1. RKETN TANIMI, AMACI VE UNSURLARI irketin tanm, amac ve unsurlar u ekildedir. 1.1. irketin Tanm irket, kiilerin ekonomik amalarla bir araya gelerek, emek ve sermayelerini, bir ortak amaca ulamak iin, bir szleme ile birletirmeleridir 1 . nsanlarn ihtiyalarn karlamak zere kurulan iktisadi birimler her zaman ayn byklkte olmazlar. irketler bydke sermayeye ve iblmne olan ihtiyalar artar. Bir tek kiinin karlayamayaca sermaye ve emein ok kii tarafndan karlanmas, iin bymesinden doan riskin bakalar tarafndan da stlenilmesi sonucunu dourur. nsanlar, tek balarna gerekletiremeyecekleri ileri yapmak zere sermaye ve emeklerini birletirerek irket ad verilen iktisadi birimleri ortaya karmlardr 2 . Buradan hareketle, irketlerin dou nedenlerini yle zetleyebiliriz: - Sermaye ve iblm salamak, - Sorumluluu snrlandrma ve riski datmaktr. 1.2. irketlemenin Amac irketler, insan istek ve ihtiyalarn srekli olarak karlamak zere, piyasas olan ve fiyat piyasada oluan iktisadi mal veya hizmetleri sata sunmak ve bu yolla kar salamak amac gden kurululardr. 3

1 2 3

Ticari Mevzuat lemleri ve Uygulamas, SMMMO Yayn, Yayn No: 51, 2004, s.121. Kishal, Yunus, irketler Muhasebesi, Beta Basm Yaym Datm, stanbul, 1998, s. 1. Han, Oya Al, Serdar, irket Yaplar ve Kurulu Aamalar, KOSGEB Giriimcilii Gelitirme Merkezi, Ankara, 2005, s. 1.

3

irketlerin temel amac, ekonomiktir. Ekonomik ama ise, kr elde etme ve iletmenin piyasa deerini artrarak srekliliini salamaktr. Hemen her irket trnde ortak olan bir baka nokta da, iletme riskinin ortaklara datlmas ve ekonomik glerin birletirilmesidir. Ekonomik yaamn geliiminin, sanayinin leklerinin bymesinin, sermayesi bir kiinin malvarlyla snrl iletmelerin ortama uyum salamasn gletirmesi sonucu, kiiler ekonomik faaliyetlerini irketler erevesinde rgtlemekte, devletlerde ekonomik yaam daha iyi denetim altna alabilmek iin yasalarla irketlemeyi zendirmektedir 4 . 1.3. irketin Unsurlar Bir irketin varlndan sz edilebilmesi iin gerekli unsurlar unlardr 5 : - irketi meydana getiren kiiler birden fazla olmal ve bu miktar irketin devam sresinde azalmamaldr. Bu kiiler, gerek veya tzel kii olabilirler ve kendilerine ortak, hissedar ve pay sahibi denir. - Ortada ortak bir ama bulunmaldr. - Ortak amaca ulamak iin kiilerin bir szleme ile birlemeleri gerekmektedir. Buna birleme mukavelesi denir. - irketin amacnn elde edilmesini salamak iin emek veya mal sermaye olarak konulmaldr. 1.4. ahs ya da Sermaye irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar ahs irketleri sadece belirli bir ekonomik faaliyeti srdrmek amacyla kurulabilir ve ortaklar (Komandit irkette komanditer ortak hari) gerek kiilerdir. Sermaye irketleri ise her trl iktisadi ama ve konu iin kurulabilir ve ortaklar gerek ve tzel kii olabilir.

4 5

Ticari Mevzuat lemleri ve Uygulamas; a.g.e., s.121. Ksa, Yaar, irketlerin Birleme ve Devirleri, Maliye Dergisi, Say: 137, Mays-Austos 2001, ss. 46-53, s. 46.

4

ahs irketlerinin ticaret unvannda ortaklardan en az birinin adnn yer almas zorunludur. Sermaye irketlerinde ise, ticaret unvannda ortaklardan birinin adnn yer almas zorunlu deildir. ahs irketlerinde sermaye paylara blnmemitir ve irketin kuruluu iin gerekli en az sermaye miktar kanunla belirlenmemitir. Ancak sermayenin faaliyet konusu ile uyumlu olmas koulu aranmaktadr. Sermaye irketlerinde ise sermaye paylara blnmtr. Sermaye irketlerinden anonim irket ile limited irketin kuruluu iin gerekli en az sermaye miktar Trk Ticaret Kanununda belirlenmitir. ahs irketlerinde (Komandit irkette komanditer ortak hari) kiisel emek ve ticari itibar, sermaye olarak konulabilir. Sermaye irketlerinde ise kiisel emek ve ticari itibar sermaye olarak konulamaz. ahs irketlerinin kurulmas iin noter tarafndan onayl yazl szlemenin dzenlenmesi ve dier koullarn gerekletirilmesi gerekir. Sermaye irketlerinde ise (Sermayesi paylara blnm komandit irket hari) Sanayi ve Ticaret Bakanlnn izni alndktan sonra tescil ve ilanla kurulurlar. ahs irketlerinde her ortan eit oy hakk olup, tm ortaklar irketi ynetim, temsil ve denetim hakkna sahiptir. Sermaye ortaklklarnda ise oy hakk, ortan irketteki sermaye pay ile orantldr ve ynetim, temsil ve denetim yetkileri irketin farkl organlarnca yerine getirilir. ahs irketlerinde irket szlemesi, ortaklarn oybirliiyle karar vermeleri halinde deitirilmektedir. Sermaye irketlerinde ise, kararlar ilgili organlarca alnmaktadr. rnein genel kurul kararlar oy okluu ile alnmaktadr. Her ortan elinde bulunan hisse says kadar oy kullanma hakk bulunmaktadr. ahs irketlerinde (komandit irkette komanditer ortak hari) ortaklar nc kiilere kar irketin borlarndan dolay snrsz olarak ve tm mal varlklaryla sorumludurlar. Sermaye ortaklklarnda ise ortaklarn sorumluluu sadece irkete koymay taahht ettikleri sermaye ile snrlandrlmtr. ahs irketlerinde ortakln devri g olup, ortaklardan birinin lm, iflas ya da hacir altna alnmas irketin sona erme nedenidir. Sermaye irketlerinde ise pay

5

sahipliliinin devri kolaylatrlm olup, ortan lm, iflas ya da hacir altna alnmas irketin sona ermesini gerektirmez. ahs irketlerinde irket vergi mkellefi deildir. irketin ortaklar Gelir Vergisi mkellefi olurlar. Sermaye irketlerinde ise, irket Kurumlar Vergisi mkellefidir. ahs irketlerinde Trk Ticaret Kanunu hkmleri uyarnca yedek ake ayrmak zorunluluu yoktur. Sermaye irketleri ise (Sermayesini paylara blnm komandit irket hari), Trk Ticaret Kanunu hkmleri uyarnca yedek ake ayrmak zorundadrlar. 1.4.1. ahs irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar ahs irketleri birden fazla kii tarafndan kurulduklarndan dolay, iletmenin balang sermayesi daha ok olabilir. Gelecekte iletmenin gelimesi iin gerekiyor ise, ek sermaye elde edilebilir. Ortaklar, yetenek, bilgi ve deneyimin birletirilmesi ile bireysel olarak baarlamayan ileri baarabilirler. Sermaye ortaklklaryla kyaslandnda, kii ortaklklar daha az sermaye ve giderle kurulabilir. Ortaklar arasnda iler bllebilir, daha iyi organize edilebilir ve etkili biimde yerine getirilebilir. Kii ortaklklar, sermaye ortaklklarnn dedikleri kurumlar vergisini demezler. Ortaklar, paylarna den iletme zararlarn kiisel gelirlerinden (zirai, menkul ya da gayrimenkul geliri) debilir. Ortaklar kendilerinin dnda bir kiilik altnda ekonomik almalarn srdrrler. Kii ortaklklarnn yaam genelde belli bir sre ile snrlandrlmtr ve ortaklardan birisinin lmesi veya ayrlmas ile sona erer.

6

Tm ortaklar (komanditer hari) irketin nc kiilere kar borlarndan dolay snrsz ve zincirleme sorumludur. Ortaklardan birinin hatas dierlerini riske sokabilir. 6 Her ortak (komanditer hari) irketin ynetiminde yetki sahibidir. Ynetimde bir ortak tarafndan yaplan bir hata, tm ileri ve ortaklar etkiler. Ortaklar arasnda anlamazlk ilerin yrtlmesini etkiler. Ortaklktan ayrlma dier ortaklarn oluruyla mmkn olduundan, g olabilir; yaplan yatrm geri ekebilmek zor olabilir. 1.4.2. Sermaye irketi Olmann Yararlar ve Sakncalar Ortaklarn irket alacakllarna kar sorumluluklar sadece irkete getirdikleri veya getirmeyi taahht ettikleri sermaye tutaryla snrldr. Ortaklk pay kolaylkla bakalarna devir edilebilir. Ortaklk sresi zamanla snrl deildir; iletme ekonomik ilkeler ierisinde almalarn srdrd srece ekonomik yaamdaki yerini korur. Ortaklarn lmesi, ortaklktan ayrlma gibi nedenler iletmenin yapsnda bir deiiklie neden olmaz ve onun almalarn srdrmesi iin bir engel oluturmaz. Sermaye irketlerinin byme olanaklar daha fazladr. Teebbs, sermaye artrmna giderek, z sermayesini, tahvil ihrac yoluyla da yabanc sermayesini arttrma olanaklarna sahiptir. Sermaye irketlerinin kredi bulma olanaklar daha fazladr. z sermayesi daha ok olan sermaye ortaklklar, dier iletme trlerine kyasla daha kolay ve daha uygun koullarda kredi salayabilirler. 7 Bu tr ortaklklarda iletmenin ynetimi genellikle profesyonel yneticilere brakldndan, teebbsn almalar daha etkili biimde yrtlebilir.

6 7

Palamut, Mehmet Emin, Ticari letmelerde Kurumlama, stanbul Sanayi Odas Dergisi, Say: 234, 15 Austos 1985, 57-59, s. 58. Palamut, Mehmet Emin, Ticari letmelerin Sermaye irketlerine Dntrlmelerinin Mali Avantajlar, veren, Cilt: XXI, Say: 7, Nisan 1983, ss. 3-5, s. 3-5.

7

Tzel kiilie sahip olan irket ortaklarndan ayr bir hukuki varlk olarak almalarn srdrr. Ekonomik sistemde olan nemden dolay devlet, sermaye irketlerinin faaliyetlerini eitli kanunlarla denetler ve gerektiinde almalarn snrlayabilir. Bunun yannda, devletin istedii belgelerin ve raporlarn hazrlanmas ve saklanmas nemli harcamalar gerektirebilir. Sermaye irketlerinin kurulmas dier hukuki yap trleri ile kyaslandnda, daha zor ve masrafldr. Baz durumlarda irketin ynetimi bir grubun veya ailenin eline geebilir. Bu durumda, dier ortaklarn teebbsn politikalarn saptamada ve almalar denetlemede fazla etkileri olamaz. Sermaye irketlerinde gerekletirilen almalar ve irketin finansal durumu yllk raporlarla genel kurulun incelenmesine sunulmak zorundadr. Kimi durumlarda da, kanun ve ynetmeliklerin gerei olarak, iletme almalarna ilgili kimi belgelerin kamuoyuna aklanmas zorunludur. Bu durum, iletmenin almalarnda ve finansal durumunda gizlilii ortadan kaldrr. Sermaye irketlerinde teebbse ortak olmak ve ynetime katlmak birbirinden ayr olduundan, iletmenin ynetiminde kiisel ilgi nem tamamaktadr. zellikle, ynetimi profesyonel yneticilere braklan ok ortakl irketlerde, yneticilerin iletmenin sorunlarna giriimcilerin gsterdikleri ilgiyi gsterdikleri grlmemektedir. Sermaye irketleri kazanlarn zerinden kurumlar vergisi derler. Vergiden sonraki net kazancn ortaklara datlan ksm belli bir miktar atnda, bu kez ortaklar paylarna den kr pay zerinden gelir vergisi demek durumundadrlar. Bylece, sermaye irketlerinde kazan iki kez vergilendirilmi olmaktadr.

8

1.4.3. ahs ve Sermaye irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderlerin Karlatrlmas ahs ve sermaye irketlerinde indirilebilecek ve indirilemeyecek giderler aadaki gibidir. 1.4.3.1. ahs irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderler - ahs irketlerinde safi kazancn tespit edilmesi iin, aadaki giderlerin indirilmesi kabul edilir (GVK md. 40): 1. Ticari kazancn elde edilmesi ve devam ettirilmesi iin yaplan genel giderler; 2. Hizmetli ve iilerin i yerinde veya i yerinin eklentilerinde yedirip iirme ve barndrma giderleri, tedavi ve ila giderleri, sigorta primleri ve emekli aidat, 27'nci maddede yazl giyim giderleri; 3. le ilgili olmak artyla, szlemeye veya bildirmeye veya kanun emrine dayanan denen zarar, ziyan ve tazminatlar; 4. le ilgili ve yaplan iin nemi ve genilii ile orantl seyahat ve ikamet giderleri, 5. Kiralama yoluyla edinilen veya iletmeye dahil olan ve ite kullanlan tatlarn giderleri 6. letme ile ilgili olmak artyla ayni vergi, resim ve harlar; 7. VUK hkmlerine gre ayrlan amortismanlar. 8. verenlerce, Sendika Kanunu hkmlerine gre sendikalara denen aidatlar 9. verenler tarafndan cretliler adna bireysel emeklilik sistemine denen katk paylar. 10. Fakirlere yardm amacyla gda bankacl faaliyetinde bulunan dernek ve vakflara Maliye Bakanlnca belirlenen usul ve esaslar erevesinde balanan gda maddelerinin maliyet bedeli.

9

- ahs irketlerinde aada yazl demelerin gider olarak indirilmesi kabul edilmez (GVK md. 41). 1. Teebbs sahibi ile einin ve ocuklarnn iletmeden ektikleri paralar veya aynen aldklar dier deerler 2. Teebbs sahibinin kendisine, eine, kk ocuklarna iletmeden denen aylklar, cretler, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar; 3. Teebbs sahibinin iletmeye koyduu sermaye iin yrtlecek faizler; 4. Teebbs sahibinin, einin ve kk ocuklarnn iletmede cari hesap veya dier ekillerdeki alacaklar zerinden yrtlecek faizler; 5. Her trl para cezalar ve vergi cezalar ile teebbs sahibinin sularndan doan tazminatlar 6. Her trl alkol ve alkoll ikiler ile ttn ve ttn mamullerine ait ilan ve reklam giderlerinin % 0' (90/1081 sayl BKK ile) 7. Kiralama yoluyla edinilen veya iletmede kaytl olan yat, kotra, tekne, srat teknesi gibi motorlu deniz, uak ve helikopter gibi hava tatlarndan iletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayanlarn giderleri ile amortismanlar; 8. Vergi Usul Kanunu hkmlerine gre, dnem sonu stoklarn son giren ilk kar yntemine gre deerleyen veya amortismana tabi kymetlerini yeniden deerlemeye tabi tutanlarn, iletmede kullandklar yabanc kaynaklara ilikin faiz, komisyon, vade fark, kar pay, kur fark ve benzeri adlar altnda yaptklar giderler ve maliyet unsurlar toplamna (yatrm maliyetine eklenenler hari) aadaki indirim orannn uygulanmas suretiyle bulunacak ksmn %25'i. 9. Basn yoluyla ilenen fiillerden veya radyo ve televizyon yaynlarndan doacak maddi ve manevi zararlardan dolay denen tazminat giderleri. ahs irketlerinde zarar indirimi ise u ekildedir: GVK md. 88e gre, gelirin toplanmasnda gelir kaynaklarnn bir ksmndan doan zararlar dier kaynaklarn kazan ve iratlarna mahsup edilir. Bu mahsup sonucunda kapatlmayan zarar ksm, mteakip yllarn gelirinden indirilir. Arka arkaya

10

be yl iinde mahsup edilmeyen zarar bakiyesi sonraki yllara aktarlamaz. Menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarnda, gider fazlalndan doanlar hari, sermayede meydana gelen eksilmeler zarar saylmaz. Tam mkellefiyette yurt d faaliyetlerden doan zararlar faaliyette bulunulan lkenin vergi kanunlarna gre beyan edilen vergi matrahlarnn (zarar dahil) her yl o lke mevzuatna gre denetim yetkisi verilen kurulularca rapora balanmas ve bu raporun asl ile tercme edilmi bir rneinin Trkiye'deki ilgili vergi dairesine ibraz halinde mahsup edilebilecektir. Denetim kurulularnca hazrlanacak raporun ekinde yer alan vergi beyanlarnn, bilano ve kar-zarar cetvellerinin o lkedeki yetkili mali makamlarca onaylanmas zorunludur. Faaliyette bulunulan lkede denetim kuruluu olmamas halinde, her yla ait vergi beyannamesinin, o lke yetkili makamlarndan alnan birer rneinin mahallindeki Trk elilik ve konsolosluklar, yoksa orada Trk menfaatlerini koruyan lkenin ayn mahiyetteki telcilerine onaylatlarak, aslnn ve tercme edilmi bir rneinin ilgili vergi dairesine ibraz yeterlidir. Trkiye'de mahsup edilen yurt d zararn, ilgili lkede de mahsup edilmesi halinde, Trkiye'deki beyannameye dahil edilecek yurtd kazan, mahsuptan nceki tutar olacaktr. Trkiye'de Gelir Vergisinden istisna edilen kazanlarla ilgili yurt d zararlar, yurt iindeki kazan ve iratlardan mahsup edilmez. 1.4.3.2. Sermaye irketlerinde ndirilebilecek ve ndirilemeyecek Giderler - ahs irketlerinde GVKna gre indirilebilecek giderler sermaye irketlerinde de indirilebilir ve ayrca ahs irketleri iin GVKda ngrlen indirilebilecek giderlere ilave olarak sermaye irketlerinde kurum kazancnn tespitinde, mkellefler aadaki giderleri ayrca haslattan indirebilirler (KVK md. 14): 1. Hisse senetleri ve tahvillerin ihra giderleri, 2. lk tesis ve taazzuv giderleri, 3. Genel heyet toplantlar iin yaplan giderlerle tasfiye, birleme ve fesih giderleri,

11

4. Sigorta teknik karlklar, 5. Hisseli komandit irketlerde komandite ortan kr pay, 6. Faizsiz olarak kredi verenler ile denen kr paylar ile kr ve zarara katlma hesab karl denen kr paylar, 7. Aratrma ve gelitirme harcamalar. - Sermaye irketlerinde kurum kazancnn tespitinde aadaki giderler indirilemez, (KVK md. 15): 1. z sermaye zerinden denen veya hesaplanan faizler, 2. rtl sermaye zerinden denen veya hesaplanan faizler, 3. Sermaye irketlerince datlan rtl kazanlar, 4. Her trl ihtiyat akeleri 5. Dar mkellef kurumlarn baz giderleri, 6. Kurumlar Vergisi ile her trl para cezalar, vergi cezalar ve baz gecikme zam ve faizleri, 7. Menkul kymetlerin itibari deerinin altnda satndan doan zarar, denen komisyon gibi giderler, 8. Baz rnlerin ilan ve reklm harcamalar, 9. Baz tatlarn gider ve amortismanlar, 10. Vergiden istisna edilen kazanlara ilikin demeler. Sermaye irketlerinde zarar indirimi ise u ekildedir: Kurumlarn ticari faaliyetleri sresince asl amalar kazan elde etmektir. Ancak, kurumlarn eitli sebeplerle zararla kar karya kalmalar da mmkndr. Kurumlarn zarar etmesi durumunda, bu zarar ait olduu yl takip eden yldan itibaren be yl sre ile indirilebilir. Be yl iinde indirilemeyen zarar kalmas durumunda kalan zarar ileriki yllara devredilemez.

12

2. RKETLERN SINIFLANDIRILMASI irketlerin snflandrlmas u ekildedir. 2.1. ahs irketleri ahs irketlerinin kurulu ve devam iin ortaklarn birbirini iyi tanmalar ve gvenmeleri gereklidir. ahs irketleri unlardr: - Adi irket - Kollektif irket - Adi Komandit irket 2.1.1 Adi irket 2.1.1.1. Tanm Adi irketin dayana iki ya da daha fazla kimsenin ortak bir amaca ulamak iin emeklerini ve mallarn birletirmeyi kabul ettikleri bir szlemedir. 8 Adi irketler, bir ticari giriimi iletmek zere, kanuna ve ahlka aykr olmamak ve kr elde etmek zere her trl konuda kurulabilir. Borlar Kanununa tabi olan adi irketlerin tzel kiilikleri bulunmamaktadr. Bu nedenle kendilerine ait mal varlklar yoktur ve hukuki eylem ve ilemlerde de bulunamazlar. Adi irketler, yazl ve szl bir anlama ile kurulabilirler. Adi irketlerin her trl ilemleri ortaklar tarafndan yerine getirilmektedir. Adi irket szlemesi herhangi bir ekle bal deildir ve szlemenin yazl olmas bile gerekmez. Adi irketlerde, ortaklardan her biri ticaret unvann sicile tescil ettirerek kullanabilir. 9

8 9

Vural, Mahmut, Vergi Hukukumuzda Adi irketler, Vergi Dnyas, Say: 62, Ekim 1986, ss. 48-57, s. 48. Perin, Necati, Adi irketler Hakknda Genel Hkmler ve Adi irketlerin Borlar Kanunu ve Vergi Kanunlar Karsndaki Durumu, Mali zm Dergisi, Say: 61, Ekim Kasm Aralk 2002, http://www.ismmmo.org.tr/docs/malicozum/61%20MAL%20ZM/0761%20NECAT%20PERN.doc, 20 ubat 2005.

13

Bir irketin adi irket olarak nitelendirilebilmesi iin bu irketin; 10 a- TTKda dzenlenmi olan irketlerin ayrt edici niteliklerine sahip olmamalar, b- zel kanunlarla kurulan bir irket olmamas, c- ki veya daha fazla kii tarafndan bir akit dzenlenmi olmas, d- irket ortaklarnn irkete emek ve mallarndan olumu sermaye koymalar, e- Bu emek ve mallarn irketin ortak bir amac iin birletirilmesi gerekmektedir. Adi irketlerin tzel kiilii olmayp ortaklarn irket ilerinden dolay sorumluluu birinci derece ve mteselsildir. Yani alacakllar dorudan doruya ortaklara bavurup alacaklarn talep edebilirler. 2.1.1.2. zellikleri * Ortaklar, adi ortakla nakit, alacak ya da dier mal ve emek olarak bir sermaye koymakla ykmldrler. Aksine bir szleme hkm olmadka, sermayeler irketin amacnn gerektirdii nem ve nitelikte yekdierine eit olmas gerekmektedir. Ortaklar, irkete getirecekleri sermaye pay ve trn serbest olarak belirleyebilirler. Ortak amacn gereklemesine elverili olmak zere kanuna, ahlk ve adaba aykr olmayan her eyi adi irkete sermaye olarak koyabilir. Adi ortakla sermaye olarak unlar konulabilir: 11 - Para, alacak, kymetli evrak ve menkul eyler, - mtiyaz, ihtira beratlar ve alameti farika ruhsatlar gibi snai haklar, - Her eit tanmazlar, - Menkul ve gayrimenkul mallarn faydalanma haklar, - ahsi emek,

10 11

Maden, Muhsin, irketler, irket Ortaklar ve Gelir Vergisi, E-Yaklam, Say: 21, Nisan 2005. Perin, a.g.m., s. 3.

14

- Ticari itibar, - Ticari iletme, - Telif haklar, maden ruhsatlar gibi iktisadi deeri olan haklar. * Kr ve zararn paylam, Borlar Kanunu md. 522 ve 523de, krn taksimi ve kr ve zarara katlm olmak zere iki maddede dzenlenmitir. BK md. 522de, erikler, mahiyeti icabnca irkete ait olan btn kazanlar aralarnda taksim ile mkelleftirler denilmektedir. Her ortan en doal hakk, irkette domu krdan pay talep etmesidir. Bir irket kr salamak ve bu krn belirli artlar altnda ortaklara datlmas amacyla kurulmaktadr. Bu nedenle, irketin hi kr datmayaca ya da baz ortaklara kr pay vermeyecei gibi artlar hkmszdr. Kr kural olarak takvim ylyla snrl olup, faaliyet devresi sonunda ve yllk bilnonun tespiti ile birlikte datlr. Krn nasl datlaca szlemede belirtilmise bu esasa gre kr datlr. Szlemede, krn datlmasyla ilgili bir ekil kararlatrlmam ise her ortak krdan pay alr. Szlemede sadece zararn datm belirtilmi ise, kr hakknda bir hkm konmamsa, kr zarar taksimine gre datm yaplr. 12 BK md. 523de ise kr ve zarara katlma dzenlenmitir. Buna gre, szlemede aksine bir hkm bulunmadka her ortan kr zarar hissesi, sermaye kymeti ve nitelii ne olursa olsun eittir. Ortaklar szleme ile farkl esaslar belirleyebilirler. Szlemede ortaklarn sadece krdan ya da zarardan alacaklar paylar belirtilmi ise kr ve zarara katlma paylar ikisini de kapsar. Ortaklardan biri sermaye olarak emeini koymusa, zarara ortak olmayarak sadece kra katlm salanabilir. * irketin kararlar btn ortaklarn oybirlii ile alnr. Her ortan sermaye payna baklmakszn bir oy hakk bulunmaktadr.

12

Alver, Cemil, Adi irket ve Ticaret Kanunu Genel Esaslar, Gaye Matbaaclk, Ankara, 1991, s. 6.

15

Kararlar irketi balamasna ramen, bir ortaa kr verilmemesi ya da hi kr datlmamas ynnde alnan kararlar hkmszdr. 13 * Adi irketlerin idare ve temsili kural olarak ortaklara braklmtr. dare ortaklar iin hem bir hak, hem de bir ilevdir. Adi irkette, ilerin birlikte yrtlmesi esas geerlidir. irket szlemesi ile ya da sonradan alnacak bir kararla ortaklar, ynetim ilevini aralarndan ya da dardan seecekleri bir veya birden ok kiiye brakabilirler. Uygulamada, btn ortaklarn ie karmalar zorluklar yarataca iin irket szlemelerinde ou zaman idareci ortak tespit edilmektedir. 14 * Ortaklardan hibiri, kendi hesabna irketin amacna aykr veya zararl iler yapamaz. Bu yasaa uymayanlar doan zarar deyeceklerdir ve irketten de karlabileceklerdir. * Ortaklarn birinin irket ileri iin yapt masraf ve borlardan dolay, dier ortaklar bu masraf yapan ortaa kar sorumludurlar. Ortaklardan biri ortakla avans olarak para vermi ise, verdii gnden itibaren faiz isteme hakkna sahiptir. * Ortaklardan her biri kendi ilerinde mutat olarak gsterdii dikkat ve zeni irket ilerinde de gstermek zorundadr. dareci tayin edilmi ise bu idareci gerekli dikkat ve zeni gstermeye mecbur klnmtr. dareci kendi kusurundan doan zararlar, dier ortaklara rcu edemedii gibi, kendisi demek zorundadr. Bu zarar da hibir zaman irkete salanan krdan mahsup edemez. 15 * Szleme ile ortaklardan birine verilen idari yetki, hakl bir sebebe dayanmakszn dier ortaklar tarafndan kstlanamaz. Hakl bir sebebe dayanmas halinde ise, ortaklardan her biri idare yetkisini kstlattrabilir. Hakl sebep unsuru ise, idarecinin grevlerini ar derecede ihmal etmesi ya da iyi idare edebilecek ehliyet noksanlnn belirmesidir. Bu unsurlarn birinin varolmas halinde idareci grevden uzaklatrlabilmektedir. * irketi idare eden ortak ile dier ortaklar arasndaki ilikiler veklet hkmlerine tabidir. Ortaklardan biri idare yetkisine sahip deilse, vekleti olmadan13 14 15

Alver, a.g.e., s. 8. peki, Nizam, irketler Hukuku lkeleri, Olga Basm Yaym Datm, Ankara, 1986, s. 33. Alver, a.g.e., s. 11.

16

bakas hesabna tasarruf eden hakkndaki hkmlere tabi olmaktadr. Yine ortaklardan biri irketi idare eden ortak adna hareket ederse vekletsiz i grme hkmlerine tabi olur. dare eden ister ortak olsun ister olmasn, her yl en az bir defa hesap vermeye ve kr paylarn ortaklara demeye zorunludur. 16 * Adi irketlerde her ortan irketi denetleme yetkisi vardr. Bu kapsamda her ortan; - irket ileri hakknda bilgi almaya - irket defter ve evraklarn incelemeye, - irketin mali durumu hakknda zet karmaya mutlak hakk vardr. irket szlemesi ile bu hak snrlandrlamaz ve kaldrlamaz. 17 * BK md. 532ye gre, ortaklardan hibiri dier ortaklarn rzas olmadan bir nc kiiyi ortakla alamaz. Bylece, ortaklk szlemesi usul uyarnca deimedike, yeni ortak alnamaz. Ortak, nc bir kiiyi ortaklktaki kendi hissesine katar ya da hissesini ona devrederse, bu kii ortak sfatn alamaz. Hukuki iliki onunla ortak arasnda kalr ve ortakl ilgilendirmez. Bylece, nc kii ortaklktan bilgi isteyemez. 18 * irket szlemesi var ise; irket, szleme hkmlerine gre temsil edilir. Ancak, szlemede hkm bulunmayan hallerde ortak, kendi adna fakat irket hesabna nc kiilerle iliki kurduu taktirde, sadece kendisi alacakl ve borlu olur. Ancak, ortak irket ya da btn ortaklar adna nc kiilerle iliki kurarsa dier ortaklar temsil hakkndaki hkmlere gre alacakl ve borlu olabilirler. 19

16 17 18 19

Alver, a.g.e., s. 13. Perin, a.g.e., s. 4. Poroy, Reha- Tekinalp, nal- amolu, Ersin, Ortaklklar Hukuku, Filiz Kitabevi, stanbul, 1975, s. 64. Birka, Hasan, Ticaret irketleri ve Tatbikat, stanbul niversite Kitabevi, stanbul, 1982, s. 10.

17

BKna gre, ortak irketi temsil etmeye yetkili ise, ortan yapt ilemlerden dolay dier ortaklar da nc kiilere kar sorumludurlar. irketin idare yetkisini tayan ortak, irketi ve ortaklar nc kiilere kar temsil etmektedir. irket szlemesinde aksine hkm bulunmadka bir ortan alacakllar, haklarn ancak o ortan tasfiyedeki payna decek pay zerinden isteyebilir. 2.1.1.3. Adi irketlerde Vergi Borlarndan Sorumluluk Adi irket, gelir ve kurumlar vergisi mkellefi deildir. Ancak, irket ortaklarnn her biri gelir vergisi mkellefidir. Adi irketler, KDV ve gelir vergisi stopaj ynnden ortaklk olarak sorumludurlar. Adi irketlerde her ortak idare ve temsil yetkisine sahip olmakla birlikte bu yetki, ortaklk szlemesiyle ya da sonradan ortaklardan birine ya da bir kana ya da ortaklk dndaki kii ya da kiilere de braklabilir. Bu durumda, adi irketin kanuni temsilcileri, irketin idare ve temsil yetkisinin brakld kii ya da kiilerdir 20 . VUK md. 10un birinci fkrasnda, tzel kiilii olmayan topluluklarn vergi mkellefi ya da vergi sorumlusu olmalar durumunda bunlara den devlerin bunlar ynetenler tarafndan yerine getirilecei belirtilmitir. Tzel kiilii olmayan topluluklar ynetenler, bu topluluklarn vergilendirmeye ilikin kanuni devlerini zamannda ve tam olarak yerine getirirlerse, vergi ve buna bal alacaklar bu topluluklarn malvarlndan alnr. Ancak, bu topluluklar ynetenler vergilendirmeye ilikin devlerini zamannda ve tam olarak yerine getirmezlerse, topluluklarn malvarlndan ksmen ya da tamamen alnamayan vergi ve buna bal alacaklar, bu devleri yerine getirmeyen yneticilerin malvarlklarndan alnr 21 . Vergi ve buna bal alacaklarn tzel kiilii olmayan topluluklar ynetenlerden alnabilmesi iin bu alacaklarn tzel kiilii olmayan topluluklardan alnamam olmas gerekir. Tzel kiilii olmayan topluluklarn malvarlklarndan alnamayp da bunlarn

20 21

Sarl, Mustafa Ali, Trk Vergi Hukukunda Sorumluluk, Kazanc Hukuk Yaynevi, stanbul, 2004, s. 102. Prcewaterhousecoopers; irket Ynetici ve Ortaklarnn ahsi Sorumluluklar, Kasm 2004, http://www.pwc.com/tr/tur/ins-sol/publ/tax/sahsisorumluluklar.pdf, 23 Mart 2006.

18

yneticileri tarafndan denmi olan vergi ve buna bal alacaklarn sadece vergi asllar iin tzel kiilii olmayan topluluklara rcu edebilirler. 2.1.1.4. Adi Ortaklklarn Ortaklarnn Vergilendirilmesi lkemizde ahs irketleri vergi asndan ayr bir hukuki varlk olarak kabul edilmemektedir. Bu irketlerin kazanlar ayrca vergilendirilmemekte ve kazan ortaklar zerinde gelir vergisine tabi tutulmaktadr. Adi ortaklklarda ortaklarn her birinin elde ettii kazanlar ortaklarn kendileri asndan ticari kazan saylmaktadr. nk, ortaklarn her biri ticari iletmeyi ksmen de olsa kendi adna ilettikleri kabul edildiinden TTKya gre tacir olarak deerlendirilmektedirler. Bu nedenle ortaklarn payna den kazanlar ayr ayr ticari kazan kabul edilmi olup, her ortak tarafndan ticari kazan olarak beyan edilmesi gerekmektedir. 2.1.2. Kollektif irket 2.1.2.1. Tanm Ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek amacyla gerek kiiler arasnda kurulan ve ortaklardan hibirisinin sorumluluu irket alacakllarna kar snrlanmam olan irkettir. Bu tanmdan kolektif irketin gerek kiiler tarafndan kurulabilecei ve ortaklarn sorumluluklarnn koyduklar sermaye ile snrlanmad anlalmaktadr. 22 Kollektif irket ahs irketlerinin tipik bir rneidir. Birbirine gveni olan gerek kiilerin irketin borlarndan ve taahhtlerinden btn ahsi mal varlklar ile sorumlu olarak kurduklar bir irkettir. Kollektif irkette prensip olarak, ortaklar hisselerini devredemez, terk edemez ve vazgeemezler, dier ortaklarn onayn almadan irketten kamazlar, bu ahs irketlerinin temel grndr. 23

22 23

Soydan, Hakk Y., irketler Muhasebesi, B..T..A. letme Fakltesi Yayn No: 16, Bursa, 1982, s. 5. G, Sleyman, Kollektif irketlerde Kurulu, Temsil ve Ortaklarn Sorumluluu, Vergi Sorunlar, Say: 87, Aralk 1995, ss. 7-16, s. 7.

19

2.1.2.2. Unsurlar Kollektif irketin unsurlarn u ekilde sralayabiliriz: - Tzel kiilik: Kollektif irketler, dier tm ticaret irketleri gibi tzel kiilie sahiptirler. Kollektif irketler, tzel kiilii ticaret siciline tescil ile kazanrlar. Aksine bir szleme nc kiilere kar bir hkm ifade etmez. - Ticari iletme: Ticari iletme iletmekten baka bir amala kollektif irket kurulamaz. letmeye fiilen balamak art deildir. Kanun koyucu, esnaf iletmeleri gibi kk iletmelerin kollektif irketler tarafndan iletilmesini engellemek iin ticari iletme unsurunu gerekli klmtr. 24 - Ticaret unvan: Tacir olmann bir sonucu olarak, kollektif irket bir ticaret unvan semek ve kullanmak, bu unvan ticaret siciline tescil ettirmek, ticari iletme ile ilgili btn ilerini, bu ticaret unvan altnda yapmaya ve iletmesi ile ilgili evraklar bu unvanla imzalamaya zorunludur. Kollektif irketin ticaret unvannda, ortaklardan en az birisinin ad ve soyad dier ortaklar ifade etmek zere, orta veya ortaklar kelimesinin ilavesi ile, irketin nevini gsteren kollektif irket ibaresinin ak veya ksaltlm olarak yazlm olmas gerekir. 25 - Gerek kii unsuru: Kollektif irket en az iki gerek kii tarafndan kurulabilir. Tzel kiiler irkete ortak olamazlar. Kollektif irketin ortaklarnn gerek kii olmas arttr. Tzel kiilerin ortak olarak yer almalar halinde irket tzel kiilik kazanmaz, adi irket saylr. - Snrsz sorumluluk: Kollektif irket ortaklar irket bor ve taahhtlerinden dolay mteselsil ve btn mallaryla sorumludur. Ortaklarn birlikte ve snrsz sorumluluunun doabilmesi iin, borcun ve taahhtlerin irkete ait olmas gerekmektedir. Ortaklarn ahsi bor ve taahhtlerinden irket ve dier ortaklar sorumlu tutulamazlar.

24 25

Kcal, lker, Kollektif irketlerin Vergi Borlar ve Ortaklarnn Sorumluluu, Vergi Dnyas, Say: 260, Nisan 2003, ss. 62-64, s. 62. G, a.g.m., s. 9.

20

irket ortaklar arasndaki mteselsil ve snrsz sorumluluk kanundan domaktadr. Bu nedenle, szleme ile deitirilemez. irkete yeni giren kimse, girme tarihinden nce meydana gelmi olsa dahi irketin borlarndan dier ortaklarla birlikte mteselsil ve snrsz sorumludur. Kollektif irket borlarnda, birinci derecede sorumlu irkettir. 26 2.1.2.3. zellikleri * Kollektif irketin kurulmas iin yazl olarak bir ortaklk ana szlemesinin yaplmas arttr. Yazl olmadan yaplan bir szleme ile kollektif irket kurulamaz. Yazl olarak yaplan szlemedeki imzalarn noter tarafndan onaylanmas da zorunludur. 27 Bir kollektif irket ana szlemesinde u hususlarn yazl olmas gereklidir: - Ortaklarn ad ve soyadlaryla ikmetghlar ve uyruklar, - irketin kollektif olduu, - irketin ticaret unvan ve merkezi, - irketin konusu, - Her ortan sermaye olarak koymay taahht ettii para miktar, para niteliinde olmayan sermayenin deeri ve bu deerin nasl biilmi olduu, eer ahsi emek sz konusu ise bu emein nitelii ve genilik derecesi, - irketi temsile yetkili kiilerin ad ve soyadlar, bu kiilerin tek bana m, yoksa birlikte mi imza atmaya yetkili olduklar. * Kollektif irketin ana szlemesinin dzenlenmesi ve irketi kuran kimselerin ana szleme altndaki imzalarnn noterden tasdikinden sonra, irketin tescili iin talepte bulunulmas gerekmektedir.

26 27

eker, Sakp, ahs irketlerinde Kazancn Vergilendirilmesi, Vergi Sorunlar, Say: 133, Ekim 1999, ss. 7-19, s. 8. Binatl, Yusuf Ziya, letme Hukuku, B..T..A. Yaynlar No: 30, Ankara, 1978, s. 201.

21

Kollektif irketi kuranlar buna ait irket szlemesinin noter tarafndan onaylanm bir suretini onay tarihinden itibaren on be gn iinde irket merkezinin bulunduu yerdeki ticaret siciline kaydettirilmesi zorunludur.28 Btn ticaret irketlerinde olduu gibi, kollektif irket ynnden de, tescil bir zorunluluktur. Tescil, kollektif irketin varln tespit etmek iin deil, onu bir varlk olarak kurmak sonucunu dourur. Bu yzden tescil, ticaret irketlerinde, dourucu bir nitelik tamaktadr. 29 irket tescil ettirilmeden nce irket hesabna ilere balanm ise, ortaklar giritikleri ilerden dolay nc ahslara kar mteselsilen sorumludurlar. * Kollektif irket ortaklarnn her biri, irketi ayr ayr idare hak ve ilevine sahiptir. Ancak, esas szleme ve ortaklarn ounluunun karar ile, idare ileri, ortaklar arasnda seilecek birine veya bir kana veya hepsine birden tannabilir. dare ileri szlemeyle sadece bir ortaa verilmi ise, bu ortan idare hak ve ilevi br ortaklar tarafndan snrlandrlamaz ve grevine de son verilemez. Hakl sebeplerin varl halinde ise, dier ortaklar idareci ortan hak ve ilevini snrlandrabilir ve tamamyla ortadan da kaldrabilir. 30 dare hak ve ilevi, esas szleme dzenlendikten sonra alnan bir kararla, bir ortaa verilmi ise, o ortak, ortaklarn ounluunun verecei bir kararla grevinden uzaklatrlabilir. irketi idare ilevi bulunan ortaklardan birisi, yaplacak i veya yatrmlarn irketin karlarna uygun olmadn ileri srerse, idare hak ve ilevine sahip dier ortaklar oy okluu ile o ii yapabilirler. 31 irket esas szlemesinde, irket ilerinin idaresi kendisine braklm ortaklarn birlikte hareket etmeleri art yazl ise, o zaman, ortaklarn gecikmesinde saknca bulunan durumlar hari olmak zere her konuda anlamalar gerekir. Uzlaamazlarsa,

28 29 30 31

Ulusoy, Ylmaz, Mukayeseli ahs irketleri, Tisa Matbaaclk, Ankara, 1977, s. 283. Mimarolu, Sait Kemal, Ticaret Hukuku, Sevin Matbaas, Ankara, 1972, s. 167. elik, Feride- peki, Nizam, irketler Hukuku Uygulamas, Karnca Matbaaclk, zmir, 1985, s. 12. peki, a.g.e., s. 49.

22

durum ortaklar genel kuruluna sunulur ve bu kurul tarafndan verilecek karara gre hareket edilir. Ynetim ilevi, esas szleme ile sadece bir ortaa verilmise, bu ortak, hileye bavurmamak artyla dier ortaklarn itiraz ve kar kmalarna ramen irketin idaresi iin gerekli ilemleri yapabilir. 32 irketin idaresine giren konular, irket ama ve konusunu elde etmek iin yaplmas gereken olaan ilem ve ilerdir. irketi ynetenler, irket yararna uygun grdkleri ilerde uzlama, vazgeme ve kabule yetkilidirler. irket esas szlemesinin deitirilmesine ilikin btn kararlar oybirlii ile alnmak zorundadr. irket ileri ile ilgili dier iler iin ise oyokluu ile karar alnmas yeterlidir. * Bir ortak idare yetkisine sahip olmasa bile, irket ilerinin gidii hakknda bilgi edinmek ve irketin evrak ve kaytlarn incelemek hak ve yetkisine sahiptir. Bu hakk engelleyen szleme hkmszdr. Denetim hakk ortan kendisi tarafndan kullanlmaldr. * irketi yneten kimse irketin hesap yl sonundaki bilnosunu ve kr ve zarar hesabn dzenleyerek, ortaklarn payn belirler. Ortaklar, kr ve zarardan kendilerine den payn belirlenmesini irket szlemesi ile ya da sonradan alacaklar bir kararla ilerinden birine veya bir nc ahsa brakabilirler. Ortak veya nc ahsn bu konuda verecei kararn drstlk kurallarna aykr olmamas arttr. Buna aykr uygulamalar bavuru halinde mahkeme tarafndan iptal edilir. Her ortak, hesap yl sonunda tahakkuk eden krdan kendisine den pay, irkete dn olarak verdii parann ve eer kararlatrlm ise koyduu sermayenin faizlerini, irket szlemesine gre hak ettii creti almak hakkna sahiptir. Bu ekilde ortaa tannm olan yetkilerin kaldrlmas ya da snrlandrlmas sonucunu douran szleme artlar hkmszdr. Ortaklar anlaarak karar vermedike, hibir ortak sermayesinden eksilen pay tamamlamaya zorlanamaz.

32

elik, peki, a.g.e., s. 13.

23

* Kollektif irkette ortaklar, konusunu aka irket szlemesinde belirttikleri bir ticari iletme iletmek amacyla birlemilerdir. Ortaklarn bu konuya giren ileri kollektif irket dnda, kendisi veya bakas adna yapmas ortak amaca ters ve kollektif irket zararna olabilir. Kollektif irket ile ortaklar arasnda rekabet ilikisi irket szlemesi ya da ayr bir szleme ile zel olarak dzenlenebilir. 33 irketin yapmay dnd ticari i trn yapmakta olan bir kollektif irketin orta olduunu bilerek bir ahsla kollektif irket szlemesi yaplm ise dier ortaklar bu durumu kabul etmi saylr. Rekabet yasann konusu irketin yapt ticari iler dir. irket szlemede yazl konularn tamam zerinde almyorsa rekabet yasa sadece yaplan ticari iler ile ilgilidir. Rekabet yasana giren ileri ortak kendi nam ve hesabna, bakas nam ve hesabna yapamaz ve bu ileri yapan bir irketin orta olamaz. 34 Bir ortak rekabet yasana aykr hareket ederse, irket kendisinden tazminat isteme ya da o ortan kendi namna yapt ileri irket namna yaplm saymakta, nc ahslarn hesabna yapt ilerden doan faydalarn da irkete braklmasn isteyebilir. Bunlardan birinin tercihi ortaklara baldr. Bu hak, ilemin yapldnn ya da ortan dier bir irkete girdiinin renildii tarihten itibaren ay ve ilemin yapld tarihten itibaren bir yl sonra zamanamna urar. * Kollektif irket tzel kii sfatyla nc kiilerle ilikiye tescil tarihinden itibaren giriebilir. nk kollektif irket hukuki varln ticaret siciline tescil tarihinden itibaren kazanr. Szleme ya da kararla aksi kararlatrlmadka her ortak tek bana irketi idare hakkna sahiptir. Yani, temsil ve idare yetkisi ile ilgili baka bir dzenleme yoksa her ortan irketi tek bana temsil etme yetkisi bulunmaktadr. 35 irketi temsile yetkili olan kii, irketin amacna uygun her trden i ve hukuki ilemleri irket adna yapmak ve irketin unvann kullanma yetkisine sahiptir. irketi33 34 35

Karayaln, Yaar, Ticaret Hukuku, Sevin Matbaas, Ankara, 1973, s. 263. Karayaln, a.g.e., s. 264. Poroy, Tekinalp, amolu, a.g.e., s. 126.

24

temsile yetkili olan kiiler tarafndan irket adna yaplm olan ilemlerden dolay, irket alacakl ve borlu olur. * Ortaklarn irketten ayrlmas u durumlarda ortaya kar: - Bir ortan lm: irket szlemesinde irketin len ortan miraslaryla devam edeceine ilikin bir hkm yoksa, miraslarla dier ortaklarn anlamasyla irket devam edebilir. Miraslar ya da ilerinden birisi irkette kalmaya raz olmazlarsa, dier ortaklar len ortan pay zerindeki miras hisselerini raz olmayan miraslara vererek onlar irketten karr ve irkete devam edebilirler. Sa kalan ortaklardan birinin irketin devamna raz olmamas nedeniyle anlaamazlarsa irket infisah eder. irketin len ortan miraslaryla dier ortaklar arasnda kollektif irket olarak devam edecei hakknda irket szlemesinde hkm varsa, miraslar kollektif sfatyla irkete devam edip etmemekte serbesttirler. - Bir ortan iflas: Ortaklardan birinin iflas halinde, iflas eden ortak irketten karlabilir. Bu durumda irket dier ortaklar arasnda devam eder ve iflas edenin pay masaya denir. Szleme ile ortaklarn bu hakk kaldrlabilir. - Hakl sebepler: Szlemede hkm bulunursa ve bir ortan ahsna ait sebeplerle irketin feshinin istenebilecei hallerde, dier ortaklarn ounluu, onun irketten karlarak irketin devamna karar verebilirler. Bu kararn noter tarafndan tebliinden itibaren ay iinde karlan ortak tarafndan iptali dier ortaklara kar dava edilmezse karar kesinleir. -Feshin ihbar: Sresi belli olmayan irketlerde ortaklardan biri feshi ihbar ettii taktirde dier ortaklar feshi kabul etmeyerek orta karp kendi aralarnda irketi devam ettirebilirler. Sadece iki kiiden oluan bir kollektif irkette, ortaklardan birinin irketten karlmasn gerektiren hakl sebepler var ise, dier ortan istei zerine mahkeme fesih ve tasfiyeye karar vermeden irkete ait btn i ve ilemleri irketin mevcudunu alacak ve borlar ile birlikte davac ortaa verilmesine ve ortan irketten karlmasna karar verebilir.

25

Bir ortan irketten kmas veya karlmas durumunda ortaklar bu durumu tescil ve ilan ettirmekle sorumludurlar. Bir ortan irketten kmas ve karlmas, nc kiilere kar ancak tescil ve ilan tarihinden itibaren geerli olur. Tescil ve iln edilmeyen karma veya kma ilemi nc ahslara kar ileri srlemeyecei gibi, kma veya karlma iln tarihinden itibaren geerli olduu iin, irketin bu tarihe kadar olan ilemlerinden doan borlarndan o ortak da sorumlu olur. 36 irketten karlan veya kan ortan pay szlemede aksine hkm yoksa, kmann istendii veya ortan karld tarihteki irket mevcudu esas tutularak belirlenir. 2.1.2.4. Kollektif irketlerde Vergi Borlarndan Sorumluluk Kollektif irketlerin borlarndan dolay birinci derecede sorumlu, irketin tzel kiiliidir. Ortaklar ise, ikinci derecede sorumludur. Kollektif irket tzel kiilie sahip olduu iin irketin alacakllar, alacaklarn ilk nce irket tzel kiiliinden talep ederler. irketin malvarl borlarn karlayamazsa, alacakllar alacaklarn tahsil edebilmek iin ortaklarn malvarlklarna bavurabilirler. Kollektif irket ortaklar, irket bor ve taahhtlerinden dolay mteselsil ve tm mal varlklaryla sorumludur. Kollektif irket ortaklar arasndaki mteselsil ve tm malvarlyla sorumluluk, szlemelerden deil, kanundan kaynaklanmaktadr, bu nedenle szlemelerle deitirilemez 37 . Kollektif irketler, medeni haklar kullanma ehliyetlerini, kanuni temsilcileri araclyla kullanrlar. Kollektif irketler kanuni temsilcileri araclyla, haklar edinebilmekte ve borlar yklenebilmektedir. Kollektif irketin idare ve temsiline yetkili olanlar ortaklar olduu iin irketin kanuni temsilcileri de ortaklardr. Kollektif irketin ortaklar, szlemede aksine hkm bulunmad srece irketin kanuni temsilcisi de olduklar iin irketin vergi sorumlusu olarak yerine getirmek zorunda olduu vergisel devleri yerine getirir. Kollektif irketin idare ve36 37

Onsun, Kemal kr, Ticaret irketler, Yeni Matbaa, Ankara, 1949, s. 59. Kcal, a.g.m, s. 62.

26

temsil grevi, ortaklardan biri ya da bir kana verilmezse, ortaklardan her biri ayr ayr irketi idare ve temsile sahiptirler. Kollektif irkette ortak olmayan bir kiiye idare ve temsil yetkisi verilirse, o kii irketin kanuni temsilcisi olur 38 . Ortaklarn mteselsil sorumlu olmas nedeniyle irket alacakllar, irket tzel kiiliinden tahsil edemedikleri alacak ksmn ortaklarn herhangi birinden tahsil yoluna gidebilirler. irket borcu iin kendisine bavurulan ortak, sadece kendi payna isabet eden ksmdan deil, borcun tmnden sorumludur. Ortaklardan birinin irket borcunun tamamn demesi durumunda dier ortaklarn irket alacakllarna kar sorumluluu sona erer. Kollektif irketler, ortaklarndan ayr tzel kiilikleri olmasna ramen, ne gelir vergisi ne de kurumlar vergisi mkellefidirler. Ancak, KDVK asndan kollektif irketler KDVnin mkellefidirler. Ayrca, gelir vergisi kesintisi yapmalar nedeniyle de vergi sorumlusu da olabilmektedirler. Bu durumda irketin vergi sorumluluuna ilikin devleri, kanuni temsilcisi durumunda bulunan ortaklar tarafndan yerine getirilir. Kollektif irket ortaklar, irket tzel kiiliine ait borlardan mteselsilen ve tm malvarlyla sorumlu olduu iin vergi borlar ile ilgili olarak da vergi dairesine kar sorumludur. irket tzel kiiliine ait vergi borlar iin ilk nce irket tzel kiiliine bavurulur. irket tzel kiiliinden tahsil edilemeyen vergi borlar iin ortaklardan herhangi birisine bavurularak vergi alaca tahsil edilir. Fakat, irket vergi borlarn tamamyla deyen ortak, kendi payn aan deme iin dier ortaklara rcu edebilir 39 . 2.1.2.5. Kollektif irket Ortaklarnn Vergilendirilmesi Bir ticari iletme iletmek durumunda olan kollektif irket ortaklar kanunen tacir saylmazlar. Tacir kollektif irketin kendisidir. Ancak, gelir vergisi uygulamas TTKnn bu anlayndan farkl olarak ortaklarn her birini tacir gibi deerlendirmitir. Kollektif irket ortaklarnn irketin faaliyetinden saladklar kazan kiisel ticari kazan olarak deerlendirilmektedir.

38 39

G, a.g.m, s. 15-16. Sarl, a.g.e, s. 77.

27

2.1.3. Adi Komandit irket 2.1.3.1. Tanm Bir ticaret unvan altnda ticari bir iletmeyi iletmek amacyla kurulan ve irket alacakllarna kar ortaklardan bir veya bir kann sorumluluu snrlanmam ve dier ortak veya ortaklarn sorumluluu bir sermaye ile snrlanm olan irket komandit irkettir. Adi komandit irketlerde iki eit ortak bulunmaktadr. Ortaklardan sorumluluu snrsz olanlara komandite ortak, sorumluluklar koyduklar sermaye ile snrl olanlara komanditer ortak denir. 40 Komandite ortaklarn gerek kii olmalar gerekmektedir. Tzel kiiler ancak komanditer ortak olabilirler. 2.1.3.2. zellikleri * Adi komandit irketler, en az iki kii tarafndan kurulabilir. Ortaklardan en az birisinin gerek kii ve snrsz sorumlu olmas gerekir. Bu arta uymak kaydyla bir tzel kiinin de ortak olmasna engel yoktur. Ancak, tzel kiiler sadece komanditer ortak olabilir. Komandite ortak olamazlar. 41 Adi komandit irket szlemesi kollektif irket szlemesinde bulunmas gereken kaytlar tamas gerekir. Kollektif irket szlemesindeki maddelere ilave olarak komanditer ortaklarn ad ve soyadlaryla, koyduklar veya koymay taahht ettikleri sermaye miktarnn yazlarak tescil ve ilan ettirilmesi gerekir. Bir komanditer ahsi emeini ve ticari itibarn sermaye olarak koyamaz. irketin komandit olup olmad szleme hkmlerine gre belirlenir. Ortaklar tarafndan irkete verilen ad ve vasf sadece o irketin trn belirlemeye esas olamaz. Bir irketin komandit olduu belirlenmedii zaman o irket kollektif saylr. * Adi komandit irkette ortaklarn birbirleriyle olan ilikileri szleme ile belirlenir. Szlemede bulunmayan konularda da kollektif irketteki ortaklarn birbirleri arasndaki ilikilerin hkmleri geerlidir.

40 41

Birka, a.g.e., s. 57. Domani, Hayri, Trk Ticaret Kanunu erhi, Cilt: I, Temel Yaynlar, stanbul, 1988, s. 746.

28

* Komanditerler, irket ilerini yapmaya mecbur deildirler ve irketi temsil etmeye yetkili olanlarn yetkileri dahilinde yaptklar ilere de engel olamazlar. Ancak, irketi temsile yetkili olanlarn yetkileri dnda kalan konularda oy verebilirler. Her komanditer ortak, i yl sonunda ve i saatleri iinde irketin envanteriyle bilnosunu inceleyebilir. Bu incelemeyi kendisi yapabilecei gibi bir bakasna da yaptrabilir. Komandite ortaklarla kollektif ortaklar arasnda rekabet yasa asndan bir fark yoktur. Kollektif ortaklarn rekabet yasana ilikin hkmler komandite ortak iinde uygulanr. 42 Komanditer ortaklar iin rekabet yasa yoktur. Ancak komanditerler, irket konusuyla ilgili ilerle uraacak bir iletme aar ya da byle bir iletme aan bir ahs ile ortak olur veyahut da bu ekildeki bir irkete katlrlarsa komandit irketin evrak ve defterlerini inceleme hakkn kaybederler. Komanditerler, i yl sonunda tahakkuk eden kr paylarn ve szlemede belirlenmi olan faizleri nakit olarak alrlar. Ancak, koyduklar sermaye herhangi bir nedenle azalm ise eksii tamamlayana kadar kr ve faiz isteyemezler. Gelecek yllarda elde edilecek kr paylarndan sermayenin eksiini

tamamladktan sonra artan ksmdan ilk nce nceki yllara ait birikmi faizler denir. Komanditerler nceden aldklar faiz ve kr paylarn daha sonraki zamanlarda irketin zararnn denmesi iin geri vermeye mecbur deildirler. Ayrca, komanditerler usulsz tahakkuk ettirilmi kr paylarn veya szleme ile kabul edilmi faizleri geri vermeye de zorlanamazlar. Komanditer ortak irketteki payn bir bakasna devredebilir. len bir komanditerin yerine miraslar geer. Komandite ortaklarn kazan pay ticari kazan sayld halde, komanditer ortaklarn kazan pay menkul sermaye irad saylmaktadr. * irket ve ortaklarn nc kiilerle olan ilikilerinde kollektif irketteki hkmler uygulanr. Hem idare hakk hem de temsil yetkisi kollektif irkette olduu gibidir.

42

Poroy, Tekinalp, amolu, a.g.e., s. 187.

29

Komandite ortak, tm mal varl ile sorumlu olduu iin, ileri daha byk ciddiyet ve zenle yrtr. Bu nedenle, bu ortak veya ortaklar irketi de nc kiilere kar daha byk bir yetkiyle temsil edeceklerdir. 43 * Bir komanditer ortan sorumluluu koyduu ya da taahht ettii sermaye miktarn aamaz. Adi irket unvanna dahil olan komanditer, nc ahslara kar komandite bir ortak gibi sorumludur. Ticari mmessil, ticari vekil veya ticari memur olarak hareket ettiini aka belirtmeden irket hesabna ilem yapan komanditer ortak, bu ilemlerden dolay iyiniyet sahibi nc kiilere kar komandite ortak gibi sorumlu olur. Komanditer ortak veya ortaklar tarafndan taahht edilen sermaye irketin varlna dahil olup, nc kiilerin alacaklarna kar bir teminat niteliindedir. Komanditerler, taahht ettikleri sermaye payndan dedikleri miktar kadar, irkete olan sermaye borcundan kurtulmu olacaklardr. Taahht tamamen dendii zaman irketin ve irket alacakllarnn komanditer ortaa sermaye payndan dolay mracaat haklar kalmayacaktr. 44 Bir komanditer sermayesini ne dorudan doruya ne de kr pay veya faize mahsup iin tamamyla ya da ksmen geri alamaz ve sermayesi de herhangi bir nedenle azalmsa bu noksan tamamlayncaya kadar faiz veya kr pay alamaz. 2.1.3.3. Adi Komandit irkette Vergi Borlarndan Sorumluluk Komanditer ortak sadece irkete koyduu sermaye ile sorumludur. Komandite ortak ise, kollektif irketlerde olduu gibi, sermaye pay dnda, tm mal varl ile irket alacakllarna kar sorumludur. irketin komanditer orta veya ortaklar irketi temsil ve idare yetkisine yetkili deildir. Komandit irketlerin idare ve temsili komandite ortaklara aittir. Bu nedenle, vergi hukuku asndan da bu irketlerin kanuni temsilcileri komandite ortaklardr.

43 44

Ulusoy, a.g.e., s. 454. Ulusoy, a.g.e., s. 462.

30

2.1.3.4. Adi Komandit irket Ortaklarnn Vergilendirilmesi Adi komandit irketler, TTK md. 243de, ticari bir iletmeyi bir ticaret unvan altnda iletmek amacyla kurulan ve irket alacakllarna kar ortaklardan bir ya da bir kann sorumluluu snrlandrlmam ve dier ortak ya da ortaklarn sorumluluu belirli bir sermaye ile snrlandrlm irketlerdir. Buna gre, adi komandit irketler bir ynyle ahs, bir yn ile sermaye irketi kimlii tayan karma vasfl irketlerdir. Adi komandit irketlerde, ortaklarn bir ksmnn sorumluluklar irkete koyduklar sermaye ile snrl, dier ksmnn sorumluluklar snrszdr. Sorumluluu koyduklar sermaye ile snrl ortaklara komanditer ortak, sorumluluu koyduklar sermaye ile snrl olmayan ortaklara da komandite ortak denilmektedir. Adi komandit irketlerde komandite ortaklarn irket krndan aldklar paylar ahsi ticari kazan hkmndedir (GVK md. 37/3). Ayrca, adi komandit irketlerde komanditer ortaklarn ald kr paylar menkul sermaye iraddr (GVK md. 75/2). 2.2. Sermaye irketleri Sermaye irketlerinde sermaye n plandadr. Sermaye irketleri unlardr: - Anonim irket - Limited irket - Sermayesi Paylara Blnm Komandit irket. 2.2.1. Anonim irket 2.2.1.1. Tanm Anonim irket, mali haklar ve yelikten doan sosyal haklar nceden belirlenmi belirli bir sermayenin blmlerini oluturan paylara gre kullanlmak zere bir ticaret unvan altnda her trl iktisadi ama ve konular iin kurulan, borlarndan dolay

31

sadece malvarl ile sorumlu ve yelerinin sorumluluklar taahht ettikleri katlma paylar ile snrl bir ticaret irketidir. 45 Anonim irket, bir unvan altnda, iktisadi ama ve konular iin kurulan, esas sermayesi belirli ve paylara blnm, borlarndan varl ile sorumlu, ortaklarnn sorumluluklar taahht ettikleri sermaye paylar ile snrl, ortaklk sfat paya gre ortaya kan, tzel kiilii olan bir kiiler aras birlemedir eklinde de tanmlanabilir. 46 2.2.1.2. zellikleri * Yukardaki tanma gre, anonim irketin zelliklerini u ekilde

sralayabiliriz 47 : - Her anonim irketin bir ticaret unvan olmas gerekmektedir. - Anonim irketlerde esas sermaye paylara blnmtr. - Anonim irketler borlarndan dolay sadece mal varlklaryla sorumludurlar. Yani, ortaklar irket borlarndan hisseleri orannda sorumludurlar. Kollektif ve komandit irketlerin konusu, sadece bir ticari iletmenin iletilmesi olmasna ramen anonim irketler bunlardan farkl olarak kanunen yasak olmayan her trl iktisadi ama ve konu iin kurulabilirler. Anonim irketin bir ticaret irketi olmas nedeniyle bir ticaret unvan almas gerekmektedir. Anonim irket ticaret unvannda iletme konusunun gsterilmesi anonim irket kelimelerinin bulunmas gereklidir. Anonim irket deyimi, ksaltlarak yazlabilir. Bununla birlikte, unvanda bir gerek kii ad ve soyadnn yer almas durumunda anonim irket kelimelerinin tamamen yazlmas gerekmektedir. 48 zel kanunlarda aksine hkm olmadka anonim irketin esas sermaye miktar Elli Bin YTLden aa olamaz. Bu miktar, Bakanlar Kurulu tarafndan on katna kadar arttrlabilir.45 46 47 48

Tekil, Fahiman, irketler Hukuku, Ota Matbaaclk, stanbul, 1981, s. 241. Yldrm, Ali Haydar- Kolotolu, Olcay, Anonim ve Limited irketlerin Kuruluu-Tasfiyesi Birlemesi Devri Nevi Deiiklii Blnme ve Hisse Deiimi, Yaklam Yaynclk, Ankara, 2003, s. 23. Dastn, Serdar, Anonim irketlerin Kurulu lemleri ve Tekdzen Hesap Planna Gre Muhasebeletirilmesi, Maliye Postas Dergisi, Say: 369, 15 Ocak 1996, ss. 90-95, s. 90. Tekil, Fahiman, irketler Hukuku, II. Cilt, Ota Matbaaclk, stanbul, 1978, s. 182.

32

* Anonim irketlerde sermayenin kurucular tarafndan tamamen taahht edilip edilmemesine veya paradan baka sermaye getirilip ya da kuruluta dier zelliklerin bulunup bulunmamasna gre uyulmas gerekli kurulu ilemleri farkldr. Sermayenin tamamnn kurucular tarafndan taahht edilmesi halinde ani kurulu yoluna gidilebilir. Kurucular sermayenin sadece bir ksmn taahht edip geri kalan ksm iin halka arz etmek isterlerse tedrici kurulu yoluna giderler. 49 a) Ani Kurulua likin Kurulu lemleri Ani kurulu ilemleri drt safhadan olumaktadr. 1) Ana Szlemenin Hazrlanmas ve Notere Onaylatlmas Yazl ekilde yaplan ana szlemenin kurucular tarafndan imzalanarak notere onaylatlmas gerekmektedir. Bir anonim irketin kurulmas iin en az be kurucu tarafndan bir esas szleme dzenlenmesi ve kurucularn imzalarnn notere onaylattrlmas gereklidir. Bu ekilde imza sahiplerinin imzalarn sonradan inkr etmeleri ihtimali nlenmektedir. 50 Ana szlemede kurucularn ad ve soyadlar, adresleri, yabanc uyruklu ortak varsa bunlarn uyruklar gsterilir. TTK md. 279 a gre, ana szlemeye aadaki hususlar yazlr: - irketin ticaret unvanyla merkezinin bulunaca yer, - irketin amacyla konusunu oluturan ilemlerin tr ve nitelii, - irketin ana sermayesinin miktar ile her payn deeri, deme ekil ve artlar, - Paradan baka sermaye olarak konan haklar ve mallarla bunlara ilikin verilecek hisse senetlerinin miktar ve mevcut bir iletmenin veya baz aynlarn devir alnmas sz konusu olduu durumlarda onun bedeli ve kurucular tarafndan irketin kurulmas iin irket hesabna satn alnan dier eylerin bedelleriyle irketin kurulmas konusunda hizmetleri grlenlere verilmesi gereken cret ya da mkfatn miktar,

49 50

Ansay, Turul, Anonim irketler Hukuku, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yaynlar No. 319, Ankara, 1973, s. 39. Ansay, a.g.e., s. 40.

33

- Kurucularla idare meclisi yelerine ve dier kiilere irket kazancndan salanacak zel faydalar, - irket ilerini idare ve denetim ile ykml olanlarn nasl seilecekleri ve bunlarn hak ve grevleri ve imzaya yetkili olanlar, - Umumi heyetlerin nasl davet edilecei, toplantlarn zaman ve oy verme ile fikir alveriinde bulunma ve karar verilmesi konularnn tabi olduu kayt ve artlar, - irket bir sre iin kurulmusa bu sre, - irkete ait ilanlarn nasl yaplaca, - Ani kurulu halinde, her ortan taahht ettii sermayenin tr ve pay miktar. TTK. md. 278e gre, irket szlemesini dzenleyen, imzalayan ve sermaye olarak esas szlemede paray ya da paradan baka bir eyi koymay taahht eden pay sahipleri kurucu saylrlar. Tedrici kuruluta, esas szlemeyi dzenlemeden ve imzalamadan paradan baka bir eyi sermaye olarak koyan pay sahipleri de kurucu saylrlar. Ayrca, yukardaki fkralarda yazl ilemlerden birini, nc bir ahsn hesabna yaptklar durumda bu ahs da kurulutan doan sorumluluklar bakmndan kurucu saylmaktadr. 2) Sanayi ve Ticaret Bakanlndan zin Alnmas (Bakanlka Tespit Edilen irketler in) Sanayi ve Ticaret Bakanlnca yaymlanacak teblile faaliyet alanlar tespit ve ilan edilen anonim irketlerin kurulmas iin Bakanlktan izin alnmas gerekmektedir. Bu irketlerin ana szleme deiiklii de bakanln iznine tabidir. Bakanlka belirlenen irketler dndaki anonim irketlerin kuruluu ve ana szleme deiiklikleri Bakanln iznine tabi deildir. 3) 4077 Sayl Kanun 51 Uyarnca Yaplacak deme 4077 Sayl Kanun md. 29a gre, yeni kurulacak anonim ve limited irketler statsndeki ortaklklar ile sermaye artrmnda bulunacak anonim ve limited irket statsndeki ortaklklar, kurulu aamasnda sermayenin, sermaye artrm ilemlerinde51

R.G. Tarih: 08.03.1995 Say: 22221.

34

ise, artrlan miktarn binde birini Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas Ankara ubesindeki Sanayi ve Ticaret Bakanl Tketicinin Korunmas Hesabna yatrmakla ykmldrler. demenin yapldna ilikin dekontun, ticaret sicil memurluklarna tescil iin yaplan bavurularda, istenen dier belgelerle birlikte verilmesi zorunludur. Bu dekontun bavuru belgeleri arasnda bulunmamas durumunda tescil ilemi yaplmaz. 52 4) Anonim irketlerin Kurulu ve Sermaye Artrmlarnda Rekabet Kuruluna Yapacaklar deme 5234 Sayl Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun 53 un 29. maddesi ile 4054 Sayl Rekabetin Korunmas Hakknda Kanun un Kurum Gelirleri balkl 39. maddesine c ) Yeni kurulacak olan anonim ve limited irket statsndeki tm ortaklklarn sermayelerinin ve sermaye artrm halinde artan ksmn onbinde drd nispetinde yaplacak demeler hkm getirilmitir. Getirilen bu yeni hkm ile yeni kurulacak olan anonim irket statsndeki tm ortaklklar sermayelerinin ve sermaye artrm halinde artan ksmn onbinde drd nispetinde bir mebla Rekabet Kurumunun T.C. Ziraat Bankas Bilkent Plaza ubesinde bulunan hesabna nakden veya EFT ya da banka havalesi yaplmak suretiyle yatrma zorunluluklar bulunmaktadr. 5) Ticaret Siciline Tescil ve lan irket ana szlemesi notere onaylatldktan sonra 15 gn ierisinde irket merkezinin bulunduu yer ticaret siciline tescil ve ilan ettirilir. Tescil ile irket tzel kiilik kazanm olur. TTK md. 300 e gre, tescil ve ilan edilecek konular unlardr: - Ana szlemenin tarihi, - irketin ticaret unvan ve merkezi,

52 53

Yldrm-Kolotolu, a.g.e., s. 39. R.G. Tarih: 21 Eyll 2004 Say: 25590.

35

- irketin ama ve konusu ve varsa sresi, - Ana sermayenin miktar, deme ekil ve artlar ve hisse senetlerinin deeri, - Hisse senetlerinin trleri, hamiline veya nama yazl olduklar ve hisse senetlerinin imtiyazlar, - Ayn trnden sermaye ve devralnan mali kymetlerle iletmelerin neden ibaret olduklar ve bunlara biilen deerler, kuruculara salanan zel yararlarn nitelik ve deerleri, - irketin nasl temsil edilecei, - dare meclisi yeleriyle irketi temsile yetkili kiilerin ad ve soyadlar, ikmetghlar ve uyruklar, - irketin yapaca ilanlarn ekli ve eer ana szlemede de bu konuda bir hkm varsa idare meclisi kararlarnn pay sahiplerine nasl bildirilecei, ubeler, merkezin sicil kaydna atf yaplmak suretiyle bulunduklar yer ticaret siciline tescil edilirler. b) Tedrici Kurulua likin Kurulu lemleri Bu kurulu eklinde bir ksm paylar kurucular tarafndan taahht edilerek geri kalan ksm iin halka bavurulur. Kurucular irketin ama ve konusunu ve sresini ana sermaye miktar ile her payn deerini, kurulu genel kurulu toplantlarnn yerini gstererek ilan ederler. Bu ilan sirkler ve dier yayn vastasyla da halka bildirilebilir. 54 1) Ana Szlemenin Hazrlanmas ve Notere Onaylatlmas En az be kurucunun bir araya gelerek bir ana szleme hazrlamalar gerekmektedir. Ana szlemenin yazl ekilde olmas ve btn kurucular tarafndan imzalanarak, imzalarn notere onaylatlmas arttr. 55 Ana szleme hazrlanrken ani kurulutan farkl olarak tedrici kuruluta dikkate alnmas gereken baz hususlar bulunmaktadr. TTK md. 280 e gre, Sanayi ve Ticaret54 55

Tzn, Necat, irketler Hukuku Dersleri, Kalite Matbaas, Ankara, 1980, s. 80. Erem, Turgut S., Ticaret Hukuku Prensipleri, Yrk Matbaas, stanbul, 1965, s. 151.

36

Bakanlndan izin alnabilmesi iin, irket esas sermayesinin yzde onunun denmi ve salanm olmas gerekmektedir. Bu nedenle, halka arz edilecek hisse senetlerinin yazl bedelinin szlemede belirtilmesi gerekmektedir. Tedrici kuruluta, her ortan yklendii sermayenin tr ve pay miktarnn szlemede gsterilmesine imkn yoktur. TTK md. 289/5 e gre, ilk denetiler ana szlemede gsterilemez, bunlarn kurulu genel kurulu tarafndan seilmeleri gerekir. lk ynetim kurulu yeleri ise szlemede gsterilebilirler, gsterilmemilerse yine kurulu genel kurulu tarafndan seilirler. 56 2) SPK dan Onay Alnmas Tedrici kurulu ilemlerinde, Sanayi ve Ticaret Bakanlndan izin alnmadan nce, Kurul dzenlemelerine ve Kanunun ama ve ilkelerine uygun olarak dzenlenecek ana szlemenin Kurulun onayna sunulmas gerekmektedir. 57 3) Sanayi ve Ticaret Bakanlndan zin Alnmas SPK dan onay alndktan sonra tedrici kurulu iin Sanayi ve Ticaret Bakanlndan onay alnmak iin bavurulur. 4) SPK ya Halka Arz zni in Bavuru Sanayi ve Ticaret Bakanlndan kurulu izni alndktan sonra, halk ortakla katlmaya davet ve halka arz edilecek hisse senetlerinin kayd alnmas isteiyle kurula mracaat edilir. 5) zahnamenin Tescil ve lan TTK md. 281 e gre, izin alndktan sonra irket tedrici olarak kurulacak olursa kurucular irketin ama, konu ve sresi ve esas sermayenin miktaryla her payn kymetini, kurucu veya idare meclisi azalarna veya dier kimselere salanan zel menfaatleri ve sermaye olarak konan aynlar ve bu aynlar karlnda verilecek karl ve mevcut bir iletmenin veya baz aynlarn devir alnmas esas mukavele

56 57

Kzlot, kr-Eypgiller, Saygn, Ticaret irketleri Muhasebesi Vergilendirilmesi Hukuku ve Mevzuat, Sava Yaynlar, Ankara, 1989, s. 549. Yldrm-Kolotolu, a.g.e., s. 50.

37

hkmlerinden ise onun bedelini ve kurulu umumi heyeti toplantlarnn yeriyle icra suretini gsteren bir izahname dzenleyerek halk itirake davet iin ilan ettirirler. 6) Halka Arz TTK md. 282ye gre; kurucular, halk irket sermayesine itirake davet iin md. 282de yazl izahnameyi, sirkler ve dier yayn vastalaryla da halka bildirebilirler. Bu taktirde izahnamenin ilan edildii gazetelerin numara ve tarihlerinin gsterilmesi gerekir. 7) Kurulu Genel Kurulu Toplantlar TTK md. 289 a gre; esas sermayenin tamamna katlm taahht edildikten ve paylarn 287. maddede belirli bedelleri dendikten sonra on gn iinde, kurucular her pay sahibine taahhtl mektup gndererek ve gazetelerle ilan ederek kurulu genel kurulunu toplantya davet ederler. Davet mektubunun toplant gnnden en az on be gn nce gnderilmesi ve aada yazl hususlar ieren gndemin bildirilmesi arttr. - Paylarn btnne katlmnn taahht olunduunun ve bunlarn md. 287de de belirli bedellerinin dendiinin tespiti, - Sermaye olarak gsterilen aynlarn ve eer irketin mevcut bir iletmeyi veya baz aynlar satn almas esas mukavele artlarndan ise bu iletmenin veya aynlarn deerini bimek iin bilirkii tayini, - Kuruculara art klnan zel menfaatlerle ilgili tekliflerin karara balanmas, - Ynetim kurulu yelerinin ad ve soyadlar itirak taahhtnamelerindeki izahnamede gsterilmedii halde bu azalarn seilmesi, - Denetilerin seilmesi, - Kurucularn irketi kurmak iin giritikleri taahhtlerle yaptklar ilem ve masraflarn kabul. Kurulu genel kurulu yukardaki maddede yazl konular grp karara balar. Nakdi sermayenin en az yarsn temsil eden pay sahipleri hazr bulunmadka mzakere yaplamaz. Her pay, sahibine bir oy hakk verir. Kararlar mevcut oylarn ounluuyla alnr (TTK md. 290).

38

Ayn trnden sermaye koyan kimse bunun deerinin biilmesinde ve kendilerine zel menfaatler salayan kurucu ve dier pay sahipleri, bu menfaatlerin onayna ait grmede oy kullanamazlar (TTK md. 291). Ynetim kurulu yeleri irket ana szlemesiyle belirlenmedikleri durumda, taahht sahipleri arasndan kurulu genel kurulunca seilirler. lk denetilerin belirlenmesi genel kurula ait olup bunlarn ana szleme ile belirlenmesi uygun deildir (TTK md. 292). Kurulu genel kurulunun, ayn olan sermayelerin ve devralnacak iletmenin veya aynlarn deerlerini biecek bilirkiiyi belirleyebilmesi iin, nakdi sermayenin en az te ikisini temsil eden pay sahiplerinin hazr olmalar arttr. Kararlar ekseriyetle verilir. Mzakere nisab salanamad durumda bilirkii, kurucularn talebi zerine mahkemece belirlenir (TTK md. 293). TTK md. 293 gereince tayin olunan bilirkii gereken raporlar hazrlayp verdikten sonra kurucular tarafndan kurulu genel kurulu md. 289da yazl sre iinde ve ayn ekilde yeniden toplantya arlr. Davet mektuplarna bilirkii raporunun birer sureti balanr (TTK md. 294). Genel kurulun ikinci toplantsnda, md. 290da yazl toplant nisabnn mevcut olduu anlalrsa, bilirkii raporlar okunup incelendikten ve gerektiinde ayn trnden sermaye koyan kimselerin ve devralnacak iletmenin veya aynlarn sahibinin aklamalar dinlendikten sonra md. 281de yazl izahnamedeki deerlerin aynen kabul veya reddine yahut ilgililerin onayyla deitirilmesine md. 290da gsterilen ekseriyetle karar verilir (TTK md. 295). Bilirkii raporunun okunup incelenmesi iin TTK md. 295e gre toplanan kurulu genel kurulunda md. 290da yazl ounluk salanamad taktirde md. 297de yazl olduu vehile bir tutanak dzenlenerek toplant bir ay sonraya braklr ve durum kurucular tarafndan toplantda bulunmayan her pay sahibine taahhtl mektuplarla bildirilir ve gazetelerle de ilan olunur (TTK md. 296). Kurulu genel kurullarnn verdikleri kararlarn geerli olmas iin toplantlarda Sanayi ve Ticaret Bakanlndan bir komiser bulunmas ve komiserin tutanaklarn

39

kanuna uygun bir ekilde tutulmasna nezaret ve tutanaklar oyunu kullanan pay sahipleriyle birlikte imza etmesi arttr. Bu tutanaklara, verilen kararlarn ierik ve neticeleriyle muhalif kalanlarn muhalefet sebepleri yazlr (TTK md. 297). 8) Ticaret Siciline Tescil ve lan irket, kurulu genel kurulunun yaplmasndan itibaren 15 gn iinde irket merkezinin bulunduu yer ticaret siciline tescil ve ilan olunur (TTK md. 300). irket ticaret siciline tescil ile tzel kiilik kazanacaktr. * Ynetim kurulu, anonim ortakln zorunlu organlarndan birisidir. Ynetim kurulu ortakln yrtme ve temsil organdr. Ynetim kurulu en az yeden oluan bir organdr. 58 Ynetim kurulu yeleri en ok yl sre ile seilirler. Ana szlemede aksine hkm