turkiye de kadin isgucunun durumu denizli tekstil sektorunde kadin isgucu ornegi state of the woman...

8/7/2019 Turkiye de Kadin Isgucunun Durumu Denizli Tekstil Sektorunde Kadin Isgucu Ornegi State of the Woman Labor in Tu

1/159

1

T.C.

MULA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KTSAT ANABLM DALI

TRKYEDE KADIN GCNN DURUMU:

DENZL TEKSTL SEKTRNDE KADIN GC RNE

YKSEK LSANS TEZ

HAZIRLAYAN

ASLI KARATA

DANIMAN

Do. Dr. CEM MEHMET BAYDUR

HAZRAN - 2006

MULA


2/159

2

T.C.

MULA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

KTSAT ANABLM DALI

TRKYEDE KADIN GCNN DURUMU:

DENZL TEKSTL SEKTRNDE KADIN GC RNE

Hazrlayan: Asl KARATA

Sosyal Bilimler Enstitsnce

Yksek Lisans

Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir.

Tezin Enstitye Verildii Tarih :

Tezin Szl Savunma Tarihi :

Tez Danman : Do. Dr. Cem Mehmet Baydur

Jri yesi :

Jri yesi :

Jri yesi :

Enstit Mdr : Prof. Dr. mer GRKAN

HAZRAN - 2006

MULA


3/159

3

YEMN

Yksek Lisans Tezi olarak sunduum Trkiyede Kadn gcnn Durumu:

Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc rnei adl almann, tarafmdanbilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurulmakszn

yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu,

bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

......./....../2006

Asl KARATA


4/159

4

YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ

TEZ VER GR FORMU

YAZARIN

Soyad : KARATA

Ad : Asl Kayt No:

TEZN ADI

Trke : Trkiyede Kadn gcnn Durumu: Denizli Tekstil Sektrnde

Kadn gc rnei

Y. Dil : State of the Woman Labor in Turkey: An Example of Woman Labor

in the Textile Sector of Denizli

TEZN TR: Yksek Lisans Doktora Sanatta Yeterlilik

O O O

TEZN KABUL EDLD

niversite : Mula niversitesi

Faklte : ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Enstit : Sosyal Bilimler Enstits

Dier Kurulular :

Tarih :

TEZ YAYINLANMISA

Yaynlayan :

Basm Yeri :

Basm Tarihi :

ISBN :

TEZ YNETCSNN

Soyad, Ad : Cem Mehmet Baydur

nvan : Do. Dr.


5/159

5

TEZN YAZILDII DL : Trke TEZN SAYFA SAYISI:142

TEZN KONUSU (KONULARI ) :1. gc Piyasalarnn Yaps ve leyii

2. Tarihsel Sre inde Kadn gcnn Evrimi

3. Trkiyede gc Piyasalarnn zellikleri

4. Trkiyede Kadn gc Arzn Etkileyen Temel Faktrler

5. Trk malat Sanayinin zellikleri ve stihdam Yaps

6. Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc Kullanmna Ynelik Bir Anket

TRKE ANAHTAR KELMELER :

1. stihdam

2. gc Arz

3. Kadn gc

NGLZCE ANAHTAR KELMELER:

1. Employment2. Labor Supply

3. Female Labor

1. Tezimden fotokopi yaplmasna izin vermiyorum O

2. Tezimden dipnot gsterilmek artyla bir blmnn fotokopisi alnabilir O

3. Kaynak gsterilmek artyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir O

Yazarn mzas : Tarih : ......./....../..........


6/159

6

ZET

gc piyasalar, igcn arz ve talep edenlerin znel koullarndan

etkilenmeye aktr. Emek unsuru her zaman homojen bir yap gstermemektedir.

gc arznn nitelii nemli llerde davransal faktrlerden etkilenir. gc arz

zerinde; alanlarn zevkleri, gelir karsndaki tercihleri, aile iindeki konumlar,

beklentileri ve sahip olduklar meslekler etkilidir.

Ekonomik kalknmann birincil koulu retim faktrlerinin etkin

kullanlmasdr. Bu faktrlerden biri olan igcnn kullanmnda cinsiyet

ayrmclna gidilerek, kadnlara ynelik negatif ayrmclk yaplmas, kadn

igcnn igc piyasasna katlmnda dengesizlie neden olmaktadr. Doal olarak

bu durum igc piyasasnn yaps zerinde olumsuz etkiler yaratacaktr.gc piyasalarnda, kadn igcnn en sk karlat sorunlar; emek-

youn ilerde dk cretle istihdam edilmeleri, enformel sektrde istihdam

edilmeleri ve sosyal gvenceden mahrum kalmalardr. Ayrca, kadnlarn hem

alma yaamna girerken hem de girdikten sonra karlat cinsiyete dayal

ayrmclk da nemli bir sorundur.

Trkiyede kadnlarn igcne katlmnn, ekonomik kalknma iin nemli

olduu kabul edilmekle birlikte, igcne katlm oranlar dktr. lkemizde

kadnlarn alma hayatna istenilen dzeyde katlm salanamam; ada anlamdacretli alma kadnlar iin yaygnlamamtr. Kadnn niteliksel geliimini ve

igc piyasasna giriini salayacak gerekli mekanizmalarn oluamamas bu

olumsuz durumun nedenlerini oluturmaktadr.

Bu almada, igc piyasalarnn ileyii ve kadn igc arznn teorik alt

yaps sunulmaktadr. Bu ereve belirlendikten sonra, kadnlarn igcne katlmn

etkileyen unsurlar incelenmitir. Ayrca, Trkiyedeki igc piyasasnn kendine

zg yaps ierisinde, emek-youn bir sektr olan tekstil sektrnde alan kadnn

ekonomik roln incelemek amalanmtr.


7/159

7

ABSTRACT

Labor markets are open the effects of specific conditions of the people

demanding and supplying the labor. The factor of labor does not always exhibit a

homogenous structure. The quality of the labor supply is always affected to a great

extent from behavioral factors. Tastes of workers, their choices for income, their

status within the family, their expectations and the professions they have are

influential on the supply of the labor.

The primary condition required for economic development is the effective use

of the production factors. In the use of labor, one of these factors, by making sexual

discrimination, the women are subjected to negative discrimination, and this causes

imbalance in the participation of women labor in general workforce. Naturally, thiscreates negative effects on the structure of the workforce.

The problems encountered by female labor in general labor market are; their

accommodation in labor-intensive sectors with low wages, their employment in

informal sector and their being deprived of social security. Moreover, discrimination

based on gender experienced by women while both entering working life and

functioning there is another important problem.

While the importance of the womens participation in workforce with regards

to economic development is acknowledged in Turkey, the rate of participation is low.In our country, it could not be rendered possible for women to participate in the

business life at the desired level, and in contemporary sense, paid jobs could not be

made common for women. This negative state of women is caused by the lack of

mechanisms required for the qualitative improvement of women and to help them

enter the working life.

In this study, operation of the labor markets and theoretical foundation of

labor supply are presented. After this framework is determined, the factors effecting

womens participation in workforce are investigated. Moreover, within the peculiarstructure of labor market in Turkey, the study aims to look at the economic role of the

woman working in textile sector which is a labor-intensive sector.


8/159

8

KISALTMALAR LSTES

AB : Avrupa Birlii

ABD : Amerika Birleik Devletleri

AG : Az Gelimi lkeler

AR&GE : Aratrma Gelitirme

ATO : Ankara Ticaret Odas Bakanl

DE : Devlet statistik Enstits

DPT : Devlet Planlama Tekilat

GB : Gmrk Birlii

GO : Gelimekte Olan lkeler

GSMH : Gayri Safi Milli HaslaGSYH : Gayri Safi Yurtii Hasla

KO : gcne Katlma Oran

O : sizlik Oran

KT : Kamu ktisadi Teebbs

KOB : Kk ve Orta Byklkteki letmeler

KOSGEB : Kk ve Orta lekli Sanayi Gelitirme ve Destekleme daresi

MRS : Marjinal kame Oran

ODT : Orta Dou Teknik niversitesiOECD : Ekonomik birlii ve Kalknma Tekilat

SSK : Sosyal Sigortalar Kurumu

TCMB : Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas

TB : Tm ktisatlar Birlii

TSK : Trkiye veren Sendikalar Konfederasyonu

TL : Trk Liras

TOBB : Trkiye Odalar ve Borsalar Birlii

TK : Trkiye statistik KurumuTSAD : Trk Sanayicileri ve adamlar Dernei

FE : retici FiyatlarEndeksi

YTL : Yeni Trk Liras


9/159

I

NDEKLER I-III

TABLOLAR LSTES IV-V

EKLLER VE GRAFKLER LSTES VI-VII

GR 1

NDEKLER

BRNC BLM

1 - GC PYASALARI VE KADIN GC 4

1.1- gc Piyasalarnn Yaps ve leyii ........................................................... 4

1.1.1- gc Piyasas Kavram . 5

1.1.2- gc Piyasasnn zellikleri ..... 7

1.1.3- gc Piyasasnda Denge 8

1.2- Tarihsel Sre inde Kadn gcnn Evrimi .. 12

1.3- gc Arznn Teorik Analizi . 19

1.3.1- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz 20

1.3.2- Keynesyen ktisat Teorisinde gc Arz . 26

1.3.3- Neo- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz 28

1.4- Cinsiyet Ayrmclna Dayanan Yaklamlar . 36

1.4.1- Kadn gcne Ynelik Cinsiyet Ayrmcl ve Neo Klasik

Yaklam 38a) Beeri Sermaye Yaklam 38

b) Duygusal Ayrmclk Teorisi 39

c) Ar Kalabalklama Teorisi 41


10/159

II

d) statistiksel Ayrmclk 41

1.4.2- Kadn gcne Ynelik Cinsiyet Ayrmcl ve Kurumcu

Yaklam 42

KNC BLM

2- TRKYEDE GC PYASALARININ YAPISI VE KADIN GC

ARZININ DEERLENDRLMES . 47

2.1- Trkiyede gc Piyasalarnn zellikleri 48

2.1.1- sizliin Temel Nedenleri . 53

2.1.2- stihdamn Sektrel Yaps . 61

2.1.3- stihdamn Cinsiyet tibariyle Dalm .. 62

2.2- Trkiyede Kadn gc Arazn Etkileyen Temel Faktrler ..66

2.2.1- Toplumun Kltrel Yaps 68

2.2.2- Kadnn Eitim Dzeyi .. 72

2.2.3- Kaytd stihdam .. 75

2.2.4- cretsiz Aile ilii ...78

2.2.5- Kadnn Ya, Medeni Durumu ve gc Arz likisi . 80

2.2.6- cret Dzeyi . 81

NC BLM

3. TRKYEDE MALAT SANAYNN YAPISI VE KADIN GC 83

3-1- Trk malat Sanayinin zellikleri ve stihdam Yaps 83

3-1-1. Trkiyede malat Sanayi inde Tekstil Sektrnn Yeri 88


11/159

III

3-1-2. Tekstil Sektrnde Kadn gcnn Durumu .. 93

DRDNC BLM

4. GC PYASASINDAK KADIN GC KULLANIMI ...97

4-1. Sanayileme Srecinde Denizli Ekonomisinin Yaps .. 97

4-2. Denizli Tekstil Sektrnde Kadn gc Kullanmna Ynelik

Bir Anket . 100

SONU VE DEERLENDRME 127

KAYNAKA . 132


12/159

IV

TABLOLAR LSTES

Tablo No Sayfa No

Tablo 2.1 :gc Durumu, 2004-2005..49

Tablo 2.2 :teki Duruma ve Ekonomik Faaliyetlere Gre stihdam

Edilenler, 2004-2005 51

Tablo 2.3 : OECD lkelerinde stihdamn Sektrel Dalm, 2004 .52

Tablo 2.4 :teki Durum ve Ekonomik Faaliyete Gre stihdam Edilenler,

2004-2005 .............63

Tablo 2.5 : Eitim Durumuna Gre gc Durumu, 2005 65

Tablo 2.6 : stihdam Edilenlerin Sosyal Gvenlik Kurulularna KaytllkDurumu, 2005 ..77

Tablo 4.1 : Kadn gcnn Eitimine Gre Evlenme Yann Dalm105

Tablo 4.2 : Kadn gcnn Eitimine Gre Medeni Durumunun Dalm...106

Tablo 4.3 : Kadn gcnn teki Konumunun Yaa Gre Dalm 111

Tablo 4.4 : Kadn gcnn teki Konumuna ve Eitim Durumuna

Gre Dalm 112

Tablo 4.5 : Kadn gcnn alma ekline ve Eitim Durumuna

Gre Dalm 113Tablo 4.6 : Kadn gcnn Aylk Net crete Gre Dalm 113

Tablo 4.7 : Kadn gcnn Aylk Net cret ve Eitim Durumuna

Gre Dalm 114

Tablo 4.8 : Kadn gcnn Yaptklar in Aldklar Eitime

Uygunluu Hakkndaki Grleri 114

Tablo 4.9 : Kadn gcnn Yaptklar in Kendi Yetenek ve Becerilerine

Uygunluu Hakkndaki Grleri 115

Tablo 4.10 : Kadn gcnn Haneye Giren Toplam Gelire Gre

Dalm . 115

Tablo 4.11 : Kadn gcnn Yapt ten beklentisinin Eitim

Durumuna Gre Dalm 117

Tablo 4.12 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Eitim


13/159

V

Durumuna Gre Dalm ..119

Tablo 4.13 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Medeni

Durumuna Gre Dalm ..120

Tablo 4.14 : Gelir Kontrolnn Kimin Tarafndan Yapldnn Kadn

gcnn teki Konumuna Gre Dalm ...121

Tablo 4.15 : alan Kadnn alma Hayatnda Karlat En nemli

Glk ve Sorunun Dalm .122

Tablo 4.16 : alan Kadnn alma Hayatnda Karlat En nemli

Glk ve Sorunun Medeni Duruma Gre Dalm .123

Tablo 4.17 : Kadn alann almasndan Dolay Aile inde ve evrede

Yaad En nemli Sorunun Dalm .125


14/159

VI

EKLLER VE GRAFKLER

ekil No Sayfa No

ekil 1.1.(a) : gc Arz Erisi ..10

ekil 1.1.(b) : gc Talep Erisi ...10

ekil 1.2. : gc Piyasasnda Denge 12

ekil 1.3. : Bireysel gc Arz ve cret ..30

ekil 1.4. : cret Art ve gc Arz ...31

ekil 1.5. : gc Arz Erisi ve cret Oranndaki Art ..33

Grafik No

Grafik 4.1 : Kadn gcnn Yaa Gre Dalm .102

Grafik 4.2 : Kadn gcnn Eitim Durumuna Gre Dalm 103

Grafik 4.3 : Kadn gcnn Hanehalk Saysna Gre Dalm ..103

Grafik 4.4 : Kadn gcnn Medeni Duruma Gre Dalm ...104

Grafik 4.5 : Kadn gcnn Evlenme Yana Gre Dalm ...105

Grafik 4.6 : Kadn gcnn Sahip Olduu ocuk SaysnaGre Dalm ..106

Grafik 4.7 : Kadn gcnn Ka Yldr Denizlide kamet

Ettiklerine Gre Dalm 107

Grafik 4.8 : Kadn gcnn Daha nce kamet Ettikleri

Yerleim Birimlerinin Dalm 108

Grafik 4.9 : Kadn gcnn alma Yana Gre Dalm 109

Grafik 4.10 : Kadn gcnn alma Sresine Gre Dalm .109

Grafik 4.11 : Kadn gcnn cret Karl Deiiklii

Yapp Yapmadna Gre Dalm ..110

Grafik 4.12 : Kadn gcnn alt teki Konumuna Gre

Dalm 110

Grafik 4.13 : Kadn gcnn alma ekline Gre Dalm 112


15/159

VII

Grafik 4.14 : Kadn gcnn Aylk Net crete Gre Dalm ...113

Grafik 4.15 : Kadn gcnn Yapt ten Beklentisine Gre

Dalm ..116

Grafik 4.16 : Kadn gcnn htiyac Olmasa Yinede alr m?

Sorusuna Gre Dalm ..118

Grafik 4.17 : Kadn gcnn Kazand Gelirin Kontrolnn Dalm ...119

Grafik 4.18 : ocuk Sahibi Olan Kadn gcnn alma Saatlerinde

ocuklarnn Nerede Kaldklarna Gre Dalm ...121

Grafik 4.19 : Kadn gcnn lerini Nasl Bulduklarna Gre Dalm ...124

Grafik 4.20 : Kadn gc ile Erkek igc Arasndaki cret Farkllnn

Dalm ...124


16/159

1

GR

Bir lkede istihdamn yaps ve isizliin boyutlar, ekonomik gelime ve

sosyal kalknma dzeyinin nemli gstergeleri arasnda yer almaktadr. Milli

gelirdeki art, istihdam artrd lde anlam kazanr. Bir lkenin ekonomik yaps

veya sistemi ne olursa olsun, zmlemesi gereken temel ekonomik sorunlardan birisi

de isizliktir.

gc piyasalarn, igc arz ve talebinin karlat, belirli bir cretin

olutuu bir yer ve sosyal bir organizasyon olarak tanmlamak mmkndr. Bu

piyasalarn ileyii ve fonksiyonlar Neo-klasik, Marksist ve Keynesyen yorumlara

gre farkllk gstermektedir. Neo-klasik teori gnmz igc piyasasn

aklamada salad aralar nedeni ile ne kmaktadr.

gc piyasalar, igcn arz ve talep edenlerin znel koullarndan

etkilenmeye aktr. gc arz edenler asndan konu sadece gelir elde etmeye

ynelik bir zorunluluk deildir. Emek unsuru her zaman homojen bir yap

gstermemektedir. gc arznn nitelii nemli llerde davransal faktrlerden

etkilenir. gc arz zerinde; alanlarn zevkleri, gelir karsndaki tercihleri, aile

iindeki konumlar, beklentileri ve sahip olduklar meslekler etkilidir. Kadn igc

arzna ynelik teorik almlar birbirinden farkllklar gstermekle beraber kadn

igc arzn belirleyen ortak aklayc deikenler olarak da kadnn elde ettii

creti, einin ald creti, alma saatlerini ve hanehalk gelirini sayabiliriz.

Ekonomik kalknmann birincil koulu retim faktrlerinin etkin

kullanlmasdr. Bu faktrlerden biri olan igcnn kullanmnda cinsiyet

ayrmclna gidilerek, kadnlara ynelik negatif ayrmclk yaplmas, kadn

igcnn igc piyasasna katlmnda dengesizlie neden olmaktadr. Doal olarak

bu durum igc piyasasnn yaps zerinde de olumsuz etkiler yaratacaktr.

Gnmzn tartma konularndan birini oluturan kadn sorununun eski

Yunandan bu yana gndemde olduu sylenebilir. Gzlenen gelimelere karlk,

yinede kadnlarn gelimi ve gelimekte olan tm toplumlarda hak ettikleri konumda

bulunmadklar bir gerektir. lkemizde bu durum daha da belirgindir.

Cumhuriyetin ilanndan bu yana, Trk kadnnn sosyal ve ekonomik hayatta

daha fazla rol ve sorumluluk sahibi olmas konusunda ok nemli gelimeler


17/159

2

kaydedilmi olmakla birlikte, kadn igcnden ekonomik kalknma srecinde

yeterince yararlanabildiimiz sylenemez.

Kadnlarn igcne katlm, srdrlebilir kalknmann nemli bir unsuru

olarak kabul edilmekle birlikte, igcne katlm oranlarnn dk olduunu

grmekteyiz. Kanunlardaki eitliki yapya ramen, kadnn niteliksel geliimini ve

igc piyasasna giriini salayacak gerekli mekanizmalarn oluamamas bu

olumsuz durumun nedenlerini oluturmaktadr.

Kadna toplum iinde atfedilen rol, kadnn aile iindeki konumu ve deer

yarglar, kadnlarn igc piyasas iinde etkin bir ekilde yer almalarn

zorlatrmakla birlikte, eitim dzeyindeki yetersizlik ve bilgi-beceri noksanl kadn

istihdamnn nndeki en byk engel olarak karmza kmaktadr. Nitekim

kentlerdeki isizlik sorununu da kadnlar, erkeklere oranla daha youn bir ekildeyaamaktadr.

gc piyasalarnda, kadn igcnn en sk karlat sorunlar; emek-

youn ilerde dk cretle istihdam edilmeleri, enformel sektrde istihdam

edilmeleri ve sosyal gvenceden mahrum kalmalardr. Kadn igcnn igc

piyasalarnda karlat sorunlarn ortadan kaldrlabilmesi ve igc piyasalarna

giriini salayacak mekanizmalarn oluabilmesi iin gerekli olan unsur, ncelikle

kadnn beeri sermayesinin ykseltilmesidir. Kadnn beeri sermayesi ykseldike

igcne katlm olanaklar da artmaktadr.Ayrca, kadnlarn hem alma yaamna girerken hem de girdikten sonra

karlat cinsiyete dayal ayrmclk da nemli bir sorundur. Belli i ve mesleklere

kadnlarn kabul edilmemesi, grev dalmnda adil davranlmamas, ekonomik kriz

dnemlerinde nce kadnlarn iten karlmas, cretlerin dk tutulmas balca

ayrmclk rnekleridir.

Trkiye genelinde baktmzda da istihdama katlan kadnlarn %51,6s

tarm sektrnde, %33,3 ise hizmetler sektrnde, %14,6s sanayi sektrnde

almaktadr. Bugn hala kadn nfusun nemli bir blm, gerek bilgiye ulamgerek ekonomik deer yaratabilme asndan geleneksel sosyo-kltrel yapnn ve

tarmsal faaliyetin belirleyici koullarna tabiidir.

Kadn igcnn en ok istihdam edildii ikinci sektr hizmetler sektrdr.

Bu sektrdeki i alanlarndan bazlar kadnlar iin uygun alanlar olarak toplumsal


18/159

3

kabul grmlerdir. nc sektr olan sanayi sektr, zellikle imalat sanayi halen

kadn igcnn olduka snrl olduu bir sektr olma zelliini korumaktadr. Oysa

ayn sektrde tekstil, gda, hazr giyim gibi emek-youn sanayi dallar iin kadnlar

tercih edilen igc konumundadr.

Bu alma ile Trkiyede kadn igcnn mevcut durumu tespit edilmeye

allm, kadn igc arznn niteliksel geliimini ve igc piyasasna giriini

salayacak gerekli mekanizmalarn belirlenmesi amalanmtr. Ayrca, Trkiye

igc piyasasnda kadn igc arz zelde de Denizli ilinde imalat sanayi iinde yer

alan emek-youn sektr olan tekstil sektrnde alan kadnlarn igc arz ve

sosyo-ekonomik durumlar bir alan almas yaplarak incelenmitir.


19/159

4

1- GC PYASALARI VE KADIN GC

1.1. gc Piyasalarnn Yaps ve leyii

Modern bir ekonomide mevcut bir ok piyasa arasnda igc piyasas en

nemli olandr. Ailelerin ounluu hizmetlerini bu piyasada satarak gelir elde

ederler. Uyank olduklar saatlerin byk bir blmn geirdikleri piyasada budur.

Bir ok birey almad saatlerden kalan zamannn geni bir ksmn bu piyasada

etkin bir icraat gstermek iin gerekli becerileri kazanmak iin harcar. Bireylerin

yaamlar sresince giritikleri eitim ve retim faaliyetleri esas itibariyle onlar

igc piyasasndaki performanslarn arttran becerilerle donatmak zere

tasarlanmtr. Bunun tesinde bireyler igc piyasasndaki faaliyetlerine dayanarak

kendilerine ilikin deerlendirmeleri olutururlar ve sosyal yaamlarnn bir ok

parametresini belirleyen arkadalklar ve balar kurarlar.( Elliott, 1990:3).

Bir ok insan iin i parasal kazan elde etmek iin yaplr. Byk ounluk

asndan alma, belli bir yaam standardn salamak iin gerekli mal ve

hizmetlerin alm iin ihtiya duyulan geliri temin bakmndan zorunludur.

nsanlarn ounluu iin alma asl olarak bir yararszlk kaynadr ve buna

harcadklar zamann tazmin edilmesi iin bir deme talep ederler. gc

piyasasndaki esas ilem bu nedenle almann parayla deitirilmesidir.(Elliott,

1990:3). Faydal bir mal ya da hizmet retmek amacyla sarf edilen her trl insanabas emek faktr iine girer. retimin ana elerinden biri olan emein retimden

ald pay, baka bir deyile emek faktrnn fiyat da crettir.(Dinler,1998:392).

gc piyasasn, igc arz ve talebinin karlat, belirli bir cretin

olutuu bir yer ve sosyal bir organizasyon olarak tanmlamak mmkndr. gc

piyasasnda alma ve cret arasndaki deiimin hangi etkinlikte tamamland,

ekonominin bir btn olarak etkinliinin temel bir belirleyicisidir. Deiimdeki

gecikmeler yoksun kalnan ktnn, baka bir deyile igc bulunsayd

retilebilecek olan ktnn maliyetiyle sonulanmaktadr. Deiimdeki hatalar ya da

deiimin nndeki engeller de ayn ekilde yoksun kalnan ktyla sonulanabilir.

Bu tr durumlar bir lke yurttalarnn yaam standardn desteklemek zere

edinilebilecek mal ve hizmet miktarn azaltaca iin igc piyasasndaki deiimin

etkinlii hepimiz iin hayati nem tamaktadr.(Elliott, 1990:4).


20/159

5

1.1.1. gc Piyasas Kavram

gc piyasas bir soyutlamadr; igc satclar ve alclarnn fiyatlar ve

igc hizmetlerinin dalmn belirlemek iin bir araya geldikleri ortam

tanmlamak zere kullanlan analitik bir kurgudur. Herhangi bir piyasada deiiminolabilmesi iin istenilen hizmetin hem satclarnn hem de alclarnn olmas

gerekir. gc piyasas analiz edilirken, karlkl ilemde bulunan iki tarafn

zevkleri, motivasyonlar, zellikleri ve snrllklar zerinde durulmas gerekir.

ktisadi faaliyetleri meydana getiren drt unsur vardr. Bunlar; emek,

teebbs, sermaye ve doal kaynaklardr. Bunlardan emek, iktisadi faaliyetin insan

unsurunu oluturmaktadr. retim unsurlarn bir araya getirecek olan mteebbisler

dier unsurlarla birlikte emek satn alrlar. gc piyasasnda bir ksm insanlar

emeklerini arz ederken, bir ksm da arz edilen emei talep ederler. Arz ve talebin

karlat ve bulutuu alan igc piyasasdr. Buradan hareketle piyasadan bir

karlk elde etmek zere yaplan faaliyetler alma olarak kabul edilmektedir. Daha

kapsaml bir tanmlamaya gre ise alma: insann doal ve toplumsal evresine

dorudan mdahalesi olarak tanmlanmaktadr.(Erkan, 1991:96)

gc piyasas kavram ilevsel olarak hem alma ekonomisi hem de

endstriyel ilikiler sistemi iinde nemli yap talarndan birini oluturur. Bilindii

gibi piyasa kavram genel olarak arz ve talep kanunlarnn geerli olduu bir yeriifade etmektedir. Emek arz bir lkenin nfus yapsyla, yani insan unsuruyla

ilgilidir. Emek talebi ise yeni yatrmlarn yaplmasyla, yeni i sahalarnn

almasyla, dolaysyla lkenin iktisadi yaps ve iktisadi gc ile ilgilidir.(Zaim,

1997:9)

Piyasa kavram iki ekilde tanmlanabilir. Bunlardan birincisinde, alc ve

satclarn fiziki olarak kar karya geldikleri ve alveri ilemlerini dzenledikleri

belli bir yerden sz edilmektedir. kincisinde ise piyasa szc ile fiziki olarak

belirlenen bir yer dnlmemekte, arz ve talebin karlamasna olanak salayan bir

sosyal organizasyon kastedilmektedir.(Lordolu, Trner, 1995:31)

Piyasa kavram, igc dndaki kavramlar da aklamakta kullanlmaktadr:

Mal piyasas, sermaye piyasas gibi. Ancak igc piyasas dier mal ve hizmet


21/159

6

piyasalarndan nemli lde ayrlmaktadr. Farkllaan noktalar u ekilde

zetlenebilir:

gc piyasasnn nesnesi olan igc, mal ve hizmetlerden

ayrlmaktadr. gcnn mal gibi alnp satlmas ve piyasakoullarndan fiyatnn belirlenmesi mmkn deildir. gc

piyasasn dier piyasalardan ayran en nemli niteliklerden biri de

igcn etkileyen toplumsal ve kltrel etkenlerdir.

Mal ve hizmetlerin alnp satld piyasalarda belirli standartlar

bulunmaktadr. Buna gre kalite, fiyat ve dier niteliklerin belirgin

ulusal ve uluslararas normlar bulunmaktadr. gc piyasalarnda

yaplabilen tek ayrm igcnn niteliine ilikin olmaktadr. Bu da

igc piyasalarnda berrak bir snflama salamaktan uzaktr.

piyasalarnda belirgin bir standartlama salanamad iin

igcnn ikame imkan da son derece snrl kalmakta, igc yerine

sermaye ancak belirli alanlarda ikame edilebilmektedir.

piyasalarnn nesnesi olan igcnn mobilitesi ( akkanl )

bireylerin znel koullar, iinde bulunduklar toplumun nitelikleri ve

sermayenin ihtiyalar orannda deimektedir. Ancak mal ve sermaye

piyasalarnn gsterdikleri hareketlilie, igc piyasalarnda

rastlanmamaktadr.(Lordolu, zkaplan, 2003:79).

gc piyasasnn genellikle ak bir corafi boyutu sz konusudur.

Buna gre igc piyasas bir kent, bir lke ya da bir blge

olabilir.(Elliott, 1990:5)

Buradan hareketle; igc piyasasn alanlarla altranlarn, bir baka

ifade ile igc arz ve talebinin karlat ve bu karlama sonucunda doan

szleme ilikilerinin yrtld bir yer veya sosyal bir organizasyon olaraktanmlamak mmkndr. Ayrca bu piyasada emek arz ve emek talebinin

karlamas sonucunda cret haddi olumaktadr.(Tuna, Yalnta, 1994:31). Genel

olarak igc piyasalar insan yaamnda almay etkileyen pek ok gcn bir araya

geldii yerler olarak da ifade edilebilir.


22/159

7

1.1.2. gc Piyasasnn zellikleri

Tam rekabet kurallarnn iledii bir igc piyasas kukusuz gerek igc

piyasasnn koullar deildir. nk bu piyasada sadece gnll (iradi) isizlik

olabilir. gc piyasalar ile mal piyasalar karlkl iletiim iindedir. gcpiyasalarnn deikenleri cret ve emek miktar, mal piyasas deikenleri fiyatlar ve

mal miktardr. Bu iki piyasann birbirleri ile yakn ilikisi bulunmaktadr. nk

igc piyasas iinde yer alan alanlar ayn zamanda mal piyasasnn

tketicileridir.(Lordolu, zkaplan, Trner, 1999:74).

Analitik amalar iin igc piyasasndaki her trl deiimin bir igc

szlemesi ile tanmlandn dnmekte yarar vardr. Bu szlemeler, denecek

fiyat ve satn alnacak igcnn miktar konusunda ak yazl bir biimde

olabilecei gibi zmni, szel bir anlamaya da dayanabilir. Szlemenin artlar bir

sendikayla iveren arasnda yaplan pazarlk sonucu belirlenebilecei gibi, tek bir

alan ve iveren arasnda da belirlenebilir.(Elliott,1990:4)

gc deiimini belirleyen koullardan ancak birka tanesi yazl igc

szlemelerinde aka belirtilebilir. gc hizmetlerinin fiyat zerinde anlalabilir

ama kalitesi ve ou kez miktar belirlenmeden braklr. ilerin sunduu igc

hizmetlerinin kalitesi, onlarn tavrlarna ve eilimlerine baldr. Bu balamda

igc hizmetleri, dier retim faktrleri tarafndan sunulan hizmetlerin miktar vekalitesi bakmndan da ayr bir nem tar.(Elliott, 1990:5)

gc piyasalarnda sata sunulan igc hizmetleri, nemli lde

heterojenlik gsterir. Bireyler, girikenlik ve motivasyonlar asndan , belirli ilere

yatknlklar bakmndan, risk alma istekleri ynnden ve yetenekleri asndan farkl

farkldrlar.(Elliott, 1990:5). Ancak gelimi ve gelimekte olan ekonomilerin igc

piyasalar farkl zellikler gstermektedir. Gelimekte olan lkelerde igcnn ok

byk bir ksmnn tarmsal faaliyetin egemen olduu krsal alanda bulunmas krsal

ve kentsel alan igc piyasalarn ayr ayr ele almay zorunlu klmaktadr. Krsal

alan igc piyasalarnda vasfsz igc ounluk tekil ettiinden burada igc

piyasalar genellikle homojen bir yapya sahiptir.(Lordolu, Trner, 1995:34).

gc piyasalarnn ekonomik rol zellikle i arayan igcne, vasflarna

uygun i bulabilme, iverenlere ise retim srecinde kullanacaklar ihtiya


23/159

8

duyduklar vasfta igcn seebilme olana tanmas ile belirginlemektedir. Bu

nedenle igc piyasalar zellikle zgr bir toplumda gerekli i ve igcn bulma

kolayl salayan yerler olmaktadr.

Teorik olarak bakld zaman alt farkl tip igc piyasasndanbahsedilmektedir. Bunlar: deal igc piyasas, Doal igc piyasas, Koruyucu

igc piyasas, Gdml igc piyasas, Esnek igc piyasas ve Kurumsal

igc piyasasdr.(Zaim, 1997:14). Genel olarak, hangi tip igc piyasas iliyor

olursa olsun, igc piyasalarnn balca fonksiyonu; fiyatlardaki dzenlemeler

yoluyla emek arz ve talebinin dengelenmesi ve eitlenmesi olarak tanmlanabilir.

1.1.3. gc Piyasasnda Dengegc piyasasndaki davranlarn yorumu iin gerekli olan analitik ereve,

mikro ekonomik arz ve talep kavramlarndan elde edilmektedir. Bu kavramlarn

igc piyasasnda fiyatn (cretin) ve miktarn (istihdamn) ezamanl

belirlenmesini salamada nasl bir grev stlendikleri nemlidir.

gc arz, retim srecindeki insan girdisini, bireylerin faaliyetleri sonucu

ortaya kan bir retim faktrnn arzn tanmlamak iin kullanlan bir terimdir.

Farkl bir ifade ile igc arz, istihdam edilen (bir ite alan) nfus ile bir ii

olmayp aktif olarak i arayanlarn dier bir deile isizlerin toplam olarak

tanmlanabilir. Bu tanm yetikin nfusa dahil tm bireylerin igc kavram iindekapsanmadn gsterir. Kimi bireyler eitim nedeniyle, kimi bireyler askerlik gibi

zorunlu nedenlerle, kimi bireyler de rnein ev kadnlarnda olduu gibi, almay

u veya bu nedenle tercih etmedikleri iin igcnn dnda kalrlar. Yetikin nfus

ile igc arasndaki bu fark, igc arznn nemli gstergelerinden olan igcne

katlma orann belirler. gcne katlma oran, igcnn alabilir yataki nfusa

oran olarak hesaplanr. alabilir yataki nfus, demografik dinamiklere ve

kurumsal tanmlara bal olarak lkelere gre deimekle birlikte, genel olarak

zorunlu eitimi bitirme ya olan 15 ve daha yukar yataki nfus olarak

tanmlanmaktadr. Baz lkelerde bu tanma, emeklilik yana bal olarak st snr

da konulmaktadr. Nfus, alabilir yataki nfus ve igc arasndaki iliki ksaca:

Nfus (N) = alabilir yataki nfus (N) + 15 yandan kkler

N = gc (G) + gcne dahil olamayanlar


24/159

9


25/159

10


26/159

11


27/159

12


28/159

13

kadar eskilere dayanmaktadr. Kadnlarn toplumsal ve ekonomik yaama katlmlar

ev iinde olduu kadar ev dndaki alanlarda da varolmutur ve halen srmektedir.

Dnyann hemen her lkesinde nfusun nemli bir ksmn oluturan kadnlarn,

igc piyasalar dnda vazgeilmez bir retim unsuru olmalarna ramen, igc

piyasalarndaki varlklar gerek gemite, gerekse gnmzde erkeklerin gerisinde,

ikincil igc stats ile snrl kalmtr.

Kadnlar tarihin her dneminde dnemlerin koul ve niteliklerine gre deien

biim ve statlerde ekonomik faaliyetlere katlmlardr. Kadnlarn cretli iiler

olarak alma yaamna girii 18.yy.n ikinci yarsndan sonra, yani sanayi devriminin

douu ile gereklemi ve II. Dnya Savandan sonra hz kazanmtr.

Refaha giden yol sanayi devriminden geer. Her neslin kendinden nceki

nesillerden daha yksek bir retim ve tketim seviyesine ulamasn salayan sreklibir ekonomik byme sreci yalnzca sanayilemi lkelere zgdr.(Deane,

1994:18). Sanayileme olgusu, kadn igc zerinde de nemli etkilere neden

olmutur. Sanayileme sreci ile paralel olarak kadn igc cretsiz aile iiliinden

cretliler snfna gemitir. Bir yandan ekonominin igc gereksinimi, te yandan

kadnn alma yaamna katlma eilimi ve zorunluluu nedeniyle giderek daha ok

sayda kadn cretliler arasna katlmaktadr.

Kadn igc istihdamndaki art, tarm sektrnden sanayi ve hizmetler

sektrne igc akmn da beraberinde getirmitir. Kadnlar balangta yetenek vebecerileri dk olduu iin frnda retilen mamuller, et ve st rnleri sat gibi

ilerde istihdam edilmilerdir. Kadn igc istihdamnn bu yaps, daha sonralar

kadn igcnn beeri sermayesinin ykseltilmesi gerektii ynnde dncelerin

arlk kazanmasna neden olmutur. Belirlenmeye allan bu kurgu birden bire

ortaya kmamtr. Bunun temel nedeni ise Sanayi Devrimi ile birlikte Avrupada

bir tarm devriminin de yaanmasdr.(olak, Kl, 2001:31).

Teknolojik gelimenin dinamii teknolojik bululardr. Sanayi devrimi de,

teknolojik bulularn nemli bir ksmna sahip olan ngilterede balam ve uzun birsrede bu lkede devam etmitir.(olak, Kl, 2001:30). Uzun yllardr devam eden,

kadn ve erkek arasnda varolan iblm 1750lerden itibaren ngilterede

sanayilemenin balamas ile deiime uramtr. Sanayi Devrimi olarak

isimlendirilen bu sre ilk olarak krk makinesinin icad ile balam, 1782 ylnda


29/159

14

James Wattn yapt buharl makinenin icadndan sonra demir-elik retimi bata

olmak zere dier sektrlere ve lkelere yaylmtr. Bu dnemde Avrupa sanayinde

balayan kitle retimi ile birlikte tarmda da devrim niteliinde gelimeler yaanm,

bota kalan tarmsal kadn igc de kente g ederek emek piyasalarna igc

olarak katlmaya balamtr.(zer, Bierli, 2003:57).

Sanayilemenin bu ilk dneminde kadn igc zellikle tekstil sektrnde

dk cret ve kt alma koullarnda gnde 12 saat altrlmtr. Bu dnemde

ngilterede imalat sanayinde alan kadnlarn oran 1841de %35lerden 1851de

%45e ykselmitir. Ayn dnemde yaanan bir baka gelime de, imalat sanayinin

tarm sektrnde bota kalan kadn igcne yeterli istihdam imkan yaratamamas

nedeniyle, kadn igcnn nemli bir ksmnn (%40) kentlerde hizmet sektrnde

temizliki olarak almaya balamas olmutur. ngilterede balayan sanayileme vekadnn istihdamndaki deiiklik sreci sonradan bata Fransa olmak zere dier

Avrupa lkelerine de yaylmtr. .(zer, Bierli, 2003:57)

Sanayilemenin kadn istihdam zerindeki etkisi sadece kta Avrupas ile

snrl kalmam, Amerika Birleik Devletlerinde de bu alanda nemli deiiklikler

olmutur. Sanayileme ile birlikte niteliksiz igcnn nitelikli igcn daha kolay

ikame edebilir hale gelmesi A.B.D.de nceleri sadece tarm sektrnde cretsiz aile

iisi olarak istihdam imkan bulabilen kadnlarn sanayi sektrnde almalarn

salamtr. A.B.D.nin kuzey dousunda 1820 ylnda sanayide alan kadnlarnoran %9 iken, bu oran 1932 ylnda %33e ykselmitir. Sanayinin gelimesi zaman

iinde firma saysn ve leklerini de bytm, buna bal olarak kadnlar sadece

imalat sanayinde deil; tezgahtarlk, sekreterlik, muhasebecilik gibi hizmet ilerinde

de alma imkan elde etmilerdir.(Costa, 2000:10-11)

Sanayi Devriminin igc piyasas ierisinde kadn igc istihdam zerindeki

birinci etkisi yukarda da belirtildii gibi kadnn cretli igc olarak bu piyasada

yer almasn salamasdr. Yani kapitalizmin 1750li yllardan sonra ivme

kazanmasnn ardndan kadn evden, cretsiz aile iiliinden ve tarmsal alandandar kmtr. kinci etki ise, sanayileme ile birlikte igc piyasasnda igc arz

ve cinsiyet arasndaki iliki n plana kmaya balamtr. Kadnn almas onu aile

ierisinde zgrletirirken alma alanlarnda da cinsiyete uygun yeni ilerin

domasna kaynaklk etmitir.(olak, 2003:20-21)


30/159

15

Sanayileme ile birlikte igc piyasas ierisindeki yeri artan kadn igc bir

yandan da bu durumun dezavantajlarn yaamaya balamtr. Ev dnda almaya

balayan kadn geleneksel rolleri ile igc piyasasndaki rol arasnda skmtr.

alan kadn ayn zamanda ev ileri, annelik grevi ve erkein ei olma rollerini de

yrtmek durumunda kald iin verimlilik ynnden erkekten daha ksr bir igc

nitelii tamtr. Ayrca kadn alma yaamna ev dnda katld iin toplumun

kadna bak as nedeniyle cinsiyet ayrmcl ve cinsel taciz gibi olumsuz

davranlara da maruz kalmtr.

18.yy.da balayan ve 19.yy. iine alan sanayi devrimi sadece yeni bulular ve

retimin artmasn salamakla kalmam ayn zamanda kapitalizmin

kurumsallamasn da salamtr. Kapitalizmin 20.yy.daki ilerleyii ok hzl olmu

ve dnya ekonomisi, hibir yzylda grlmemi bir deiimi yaamtr. Bu sreelbette kesintisiz olmam, dnya ekonomisi siyasi veya iktisadi nedenlerden

kaynaklanan kesintilerle kar karya kalmtr. Siyasal kesintilerin en bykleri I.

ve II. Dnya savalar olmutur. ktisadi olgularn neden olduu en nemli kesintiler

ise 1929 bunalm ve 1973de petrol fiyatlarnda art sonras yaanan stagflasyonist

kriz olmutur.(olak, Kl, 2001:32)

Dnya ekonomisini etkileyen II. Dnya sava, bu durumun doal bir sonucu

olarak, kadn igcnn istihdam zerinde de eitli etkilere neden olmutur. Sava

dneminde kadnlarn igcne katlmnn nemli lde artt gzlenmitir. Buartn hem emek arz hem de emek talebi ile ilgili nedenleri vardr. Emek arz

asndan bakldnda; bir ksm kadn igc iin piyasaya giriteki temel gd

vatanseverlik olurken, dierleri iin erkeklerin savaa gitmeleri ile ailelerin gelirinin

dmesi ve kadnn evde yapaca ilerin azalmas etkili olmutur. Emek talebi

asndan ise; erkeklerin savaa gitmeleri ekonomide igc talebini ve cretleri

ykseltmi, bu durum ise kadnlarn igc piyasalarna girilerini tevik etmitir.

Sava srasnda igc piyasalarna giri yapan kadnlarn bir ksm sava sonras

erkeklerin dn ile birlikte eve dn yapsalar da, nemli bir ksm almayadevam etmitir.(zer, Bierli, 2003:58; Elliott, 1990: 114-115).

II.Dnya sava ve sonrasnda yaanan gelimeler, kadnlarn igc

piyasasndaki yerlerini salamlatrmak iin gerekli olan i tecrbesini

kazanmalarn salamakla kalmam ayn zamanda bu dnemde yaanan gelimeler


31/159

16

baka pek ok ynden de kadnlarn igcne katlma kararlarn olumlu ynde

etkilemitir. zellikle 1800l yllarn ikinci yarsndan itibaren yaplan icatlar

(1869da mekanik amar makinesi, 1882de elektrikli t icat edilmitir.)

kadnlarn ev iindeki sorumluluklarn hafifletmeyi salam ve kadnn alma

yaamna giriini kolaylatrmtr. 1950 ve 1990 dnemine ait panel veri analizi ile

yaplan ve 128 lkeyi kapsayan bir aratrmada dayankl tketim mallarnn fiyatlar

ile kadn igcne katlma oranlar arasnda negatif bir korelasyonun tespit edilmesi

bunun bir gstergesi olarak kabul edilebilir.(Greenwood, Seshadri, Yrkolu,

2002:6-32).

Ayn dnemde tp alannda meydana gelen gelimelerde kadnlarn igcne

katlmlarn etkilemitir. zellikle doum kontrol yntemlerinin gelimesi ve buna

bal olarak ocuk saysnn dmesi kadnn igcne katlmn etkileyen bir diergelime olmutur.

1950li yllardan itibaren gelimi lke ekonomilerinde yaanan sektrel

dnm kadnlarn igcne katlmlarn arttrmann yan sra, igcnn

kompozisyonunu da deitirmitir. Bu dnemde ekonomilerde tarmn ve sanayinin

hakim olduu yap yerini hizmetler sektrne brakm, bu durum kadnn igcne

katlmn olumlu ynde etkilemitir.(Tokol, 1999:21).

Kadn igcnn bugnk konumunu belirleyen etkenlerden bir dieri de

kreselleme srecinin istihdam yapsnda dourduu sonulardr. Dnya leindezellikle 1970li yllardan itibaren Kapitalizmin kronikleen dnemsel krizleri Bat

lkelerinde retim srelerinde yavalamalara ve imalat sektrnde kapasite

kullanm oranlarnda byk dlere neden olmutur. Arz-talep arasnda yaanan

oransal olmayan gelimeler, petrol fiyatlarnn ykselmesi sonucu girdi

maliyetlerindeki artlar, kar oranlarnda meydana gelen dler ve dier olumsuz

gelimeler dnya ekonomisinde isizliin kitlesel boyutlara ulamas ve yoksullama

ile sonulanmtr. Dnya ekonomisinde yaanan bu gelimeler sonucunda,

ekonominin yeniden yaplandrlmas zorunlu olarak gndeme gelmitir.(Ansal,1997:165).

lk olarak A.B.D.de uygulanmaya balanan ve II.Dnya Sava sonrasnda

nce Avrupaya daha sonrada tm dnya lkelerine ihra edilen fordist retim

biimi, ortalama vasfsz iiyi ve ok iyi belirlenmi i tanmlarn esas almaktayd.


32/159

17

Bu sistem erevesinde alanlarn ok vasfl olmalarn gerektirmeyen teknolojiler,

i organizasyonunun taylorist formatlar iinde standart tketim maddelerinin retilip

geni ve tek dze pazarlara datmn baar ile salamtr.(Kurtulmu, 1996:181).

Ancak gerek 1970lerin bandan itibaren fordist sistemde verimlilik dlerinin

yaanmas, gerekse kresellemeye bal olarak uluslararas ticaretin genilemesi ve

standart rnlerden ok zellii olan rnlere talebin artmas, sistemin deien

durumlara uyum salayamamas ile sonulanmtr. Bu dnemde zellikle

Japonyada uygulanan esnek retim biiminin baarl sonu vermesi dier lkelerin

de retim sistemlerini deitirmelerine neden olmutur.

Dnya ekonomik sisteminde nemli bir krlma noktas olan 1970 ekonomik

bunalm sonrasnda dnyada izlenen deiimin ilk boyutu, ekonomik byme

dneminin tkanmas ve bu tkankln yaratt bunalm koullarnn stesindengelebilmek iin gelimi lke ekonomilerinin nce retimde yeni teknolojilerden

yararlanarak yeniden yaplanma sreci iine girmeleri, bunun yetersiz kald

alanlarda ise retimin yeniden rgtlenmesi olmutur. Yeni retim rgtlenmesi

beraberinde yeni emek srelerini getirirken, emein ekonomik sistemdeki greli

konumunda nemli deiimler yaanmtr.(Eraydn, 2000:93)

1970 ekonomik bunalm sonrasnda tm dnyada retim yapsnn deitii ve

gndeme gelen retimdeki yapsal dnmn kalc olduu grlmektedir. retim

yaplarnda ortaya kan deimenin temel niteliinin esneklik olduu vekreselleen retim alarnn giderek nemini arttrd bu yeni retim dzeninde

yarabilmek iin yeni retim biimlerinin ortaya kt grlmektedir.(Eraydn,

1998:105). Farkl nitelikte birimlerden olusa da yeni retim yapsnn balca

zellikleri, deien koullara ksa srede yant verebilmesi, deiik boyuttaki

talepleri karlayabilmesi ve bireysel tercihleri ne karmasdr.

Esnek retim veya post-Fordist retim olarak adlandrlan yeni retim sistemi,

u ana balklar zerinde durmaktadr: Ayn tr maln kk leklerde retimi,

standartlam mal retimi yerine deiik rn trlerinde retim, talebinbelirleyicilii, deien isteklere ksa srede yant verilebilmesi, , stoklamaya gerek

olmadan retimin gereklemesi, retim srasnda kalite kontrol ve retimin belirli

aamalarnda uzmanlama, retim srecinin paralanarak deiik birimlerde

yaplmas.(Sayer, 1989: 672).


33/159

18

Yeni retim rgtlenmelerinde , retim tekniklerinin ve makinelerin esneklii

kadar, igcnn kullanm ve i tanmlarndaki esneklik de nem kazanmaktadr.

Esnek retim biimi; alma saatlerinde esneklik, retim mekannda farkllama,

cret esneklii ve igc piyasasnda blgelere gre farkllamay beraberinde

getirmektedir. Esnek retim igcnn eski yeri ve rolnn deimesini zorunlu

klmakta ve yeni retim rgtlenmesi, meslek ve beceri gruplarnn gzden

geirilmesini gerektirmektedir.( Eraydn, 2000:97). Esnek retim biiminin igc

piyasasnda yaratt dnm yle sralayabiliriz:

Fordist retimdeki her iinin bir iten sorumlu olmas yerine, ok ite

sorumluluk kabul edilmitir.

cret dzeyi kiisel beceriye ve baarya gre belirlenmektedir. Doal olarak

bunun sunucunda sendikalarn gc zayflamaktadr.alana ynelik grev snrlamalarnda esneklik salanmaktadr.

Hizmetii eitim yaygnlatrlmtr.

Yatay igc rgtlenmesine geilerek retim srecinde kararlarda ibirlii

salanmaktadr.

Beeri sermaye ne kartlarak, i gvencesi alann beceri ve yeteneine

balanmaktadr.

alann iyerine ilikin sorumluluu arttrlmaktadr.(Eraydn, 1992:27-28;

olak, Kl, 2001:35).Kreselleme srecinde, retim biimindeki deimeden kaynaklanan igc

piyasasndaki bu deiim igcne katlm orannda, kadn igc arznda ve cret

dzeyinde ciddi deiikliklere neden olmutur. Nitekim gelimi lkelerde kadn

istihdamndaki arta esnek retim biiminin nemli katks bulunmaktadr.(olak,

Kl, 2001:36)

retimin esneklemesi ile birlikte iletmelerin tam zamanl alan saysn

azaltarak giderek artan oranda yar zamanl (part-time) ve geici personel

istihdamna yneldikleri veya fason alma biimlerine kaydklar grlmektedir.Bu yeni sistem zellikle aile ii sorumluluklar nedeniyle igc piyasasna

katlamayan kadnlara bu konuda nemli bir imkan salam, son dnemlerde

gelimi lkelerdeki kadn igcne katlm buna bal olarak da art trendini

devam ettirmitir.(zer, Bierli, 2003:59).


34/159

19

Yar zamanl istihdam ile kadnlar ev ii sorumluluklarndan vazgemeksizin

igc piyasasnda alma imkan bulurlarken, fason retimin yaygnlamas

gelimi lkelerde nemini yitiren eve i verme uygulamasn tekrar gndeme

getirmitir. Bu durum kadnlarn igc piyasasndaki konumuna olumlu katkda

bulunmutur.(Eraydn, 1999:20).

Kreselleme srecinin istihdamda dourduu sonu, beklide srecin kadnlar

zerinde etkisinin en kolay grlebilecei boyuttur. Bu sre ierisinde retim

sisteminin yapsal dnm geirmesi ve yeni sistemin mevcut zelliklerinin kadnn

alma hayatna girmesini kolaylatran biimde ekillenmesi kadnlarn igcne

katlmn arttrmtr.

Dnya ekonomisinde meydana gelen gelimeler paralelinde kadn igc de

tarihsel srete bir evrim geirmitir. Sanayi devriminden gnmz ekonomikdzenine kadar geen sre iinde kadn igcne katlm oranlarnda ciddi bir art

sz konusudur. Ancak, tm olumlu gelimelere ramen kadn igc yine de erkek

igcnn gerisinde kalm ve ikincil igc statsnden kurtulamamtr.

1.3. gc Arznn Teorik Analizi

gc arz, farkl iktisat okullarna mensup bir ok iktisatnn nemle

zerinde durduu ve tartt bir konu olmutur. Teorik adan zerine nemli

tartmalarn yapld igc arzna ilikin analizlerin analitik methodlar ve elde

edilen sonular birbirleri ile byk farklar tamaktadr. Bunun en nemli nedeni de

farkl iktisat okullarna mensup iktisatlarn, teorilerini ortaya koyarken farkl

ideolojileri benimsemi olmalardr.

gc piyasalar asndan, igc arz ile ilgili bir ok tartma blm

sorunu sonucunda ortaya kmaktadr. ktisadi dzeyin analizinin sistematiklemeye

balad ilk gnlerden beri, iktisatnn temel grevlerinden birinin, toplumsal

rnn retime katlan insanlar arasnda nasl blldnn aklanmas olduu

kabul edilir. 18. ve 19.yy.larda, iktisat teorisinin kurucularnn blm olaynincelemek iin kullandklar zgl sorunsala deer teorisi denir. Bu sorunsalda,

retilen mal ve hizmetlerin birbirleri ile mbadele edildikleri oranlar toplumsal

rnn blmn belirler. Mbadele deerinin nicel bykln neyin etkiledii

saptand anda, blm sorunu da zlecektir. Bu bakmdan, mbadele deerini


35/159

20

farkl etkenlerle aklayan iki teori de (emek-deer ve fayda-deer), blmn

deer teorisinin bir karsamas olduunda hemfikirdir.(Akat, 1980:62)

gc piyasas irdelenirken igc arz zerinde bu kadar sert tartmalarn

varolmasnn nedeni, igcnn fiyat olan cretin bir maliyet unsuru olmas vebunun da kapitalist giriimcinin kar oran zerinde belirleyici olmasdr. Nitekim bu

olgu birok teorinin igc arzna bakn da etkilemitir.(olak, Kl, 2001:16). Bu

nedenle de igc arznn teorik analizini yapmak iin farkl iktisat okullarnn cret

kavramna bak alarn incelemek gerekir.

1.3.1. Klasik ktisat Teorisinde gc Arz

Klasik iktisat okulunun emek ve emek piyasasna ilikin grleri, emek

arzna dayal ve temelde demografik etkenlere baldr. Klasik iktisadi gr

savunan iktisatlardan emek arz ile ilgili ilk sistemli yaklamlar; A.Smith,

D.Ricardo ve R.Malthus tarafndan gelitirilmitir. Klasik gelenekten olan bu

iktisatlar emek arz teorisini aklarken, emek arznn belirlenmesinde etkili olan

nfus, cret ve cret fonu kavramlarn kullanmlardr. Emek arz zellikle nfus

sorunu ile yakndan ilikilidir. Nfus ve cretler arasndaki ilikinin analizi ayn

zamanda klasik emek arz teorisinin analizi olarak ele alnabilir.

Toplumdaki snflar yanstan retim girdisinden biri olan emek ve bunun

geliri olan cret iin klasik iktisatlarn syledikleri, birbirine yakndr. Buna gre,emek arz nfusa baldr; nfus da, bir isel (endojen) deiken niteliiyle cret

haddine dayanr. Daha sonra F.Lassallein Tun Kanunu diye nitelenecei Klasik

emek arz ve cret teorisi, dk cret hadlerini hakl gstermek gibi bir ama

tar.(Kazgan, 1997:77).

Tutarl bir nfus teorisinin kurularak, Klasik retinin ayrlmaz bir paras

haline gelmesi Malthusuu beklese de, A.Smithde, nfus ve emek arz teorisinin

temellerini bulabiliriz. Bu anlaya gre, cret haddi nfusun bykln belirler;

cret haddi arttka nfus artar, azaldka nfus azalr. Geimlik mallardan oluan

cretin artmas erken evlenmeyi ve ocuk yapmay tevik yoluyla, doum hadlerini

ykseltir; ocuk lmlerini azalt da lm hadlerini azaltr. Bu bakmdan, nfus,

dolaysyla emek arz art, geimlik mallar anlamnda cretin haddindeki arta

baldr. cret hadleri dtnde tersi geerlidir. Ne var ki, fiili cret haddinin


36/159

21

altna dmeyecei, bir geimlik cret haddi vardr. Geimlik cret haddi, iilerin

sayca artmak ya da azalmakszn yaamasn salayacak bir fizyolojik asgariyi

gsterir. Eer piyasadaki fiili cret haddi bunun zerine karsa, nfus art ile

sonulanr. Artan nfus, ksa bir sre sonra cret haddini drecektir. Fiili cret

geimlik crete eit olduunda, nfus sabit kalacaktr. Gerekte, nfus, dolaysyla

emek arz ile dier mallarn arz arasnda bir fark yoktur.(Kazgan, 1997:78).

D.Ricardonun emek arz teorisi ile ilgili grleri de temelde A.Smithin

grleri ile ayndr. Fakat, D.Ricardo geimlik ve fiili cret yerine doal ve

piyasa (creti) fiyat diye bir ayrm yapar. Emein doal fiyat; iileri kendi

soylarn beslemeye ve azalp artmadan devam ettirmeye yetecek fiyattr. Emein

piyasa fiyat ise, arz ve talep tarafndan belirlenen fiyattr. D.Ricardoya gre emek,

tpk dier alnp satlan mallar gibidir. Dolaysyla emek miktarnda da artma veazalmalar ortaya kabilir.(Kazgan, 1997:79; Sava, 2000:322).

D.Ricardo, para kymetinde meydana gelen ve dolaysyla parasal creti

etkileyen deimeler dikkate alnmad zaman cretleri etkileyen iki faktr olacan

sylemitir. Bunlardan birincisi ii arz ve talebi ikincisi de emek creti ile satn

alnan mallarn fiyatdr. Toplumun ilerleme aamasnda, emein piyasa fiyat doal

fiyatn zerinde olabilir ve bir sre bu seviyesini koruyabilirdi. Fakat bu durum erken

evlenmelere ve ok ocuklu ailelere neden olur ve ksa zamanda emek arznn

artmasna yol aard. Bu ise, piyasa cretini yeniden doal seviyesine indirirdi. Buna

karn, gerileyen bir toplumda, piyasa creti doal cretin altna decek ve emek

arz; lmler, azalan evlilikler ve kk aileler nedeniyle azalacaktr. Bu durumda ise

piyasa creti, yeniden doal dzeyine ykselecektir. Buna benzer dncelerin

A.Smith tarafndan da ne srldn biliyoruz. Ricardo da bu dnceler daha

ak ve kesin bir ekilde ortaya konduu gibi, ilerleyen bir toplumda cretlerin hangi

koullarda artmaya devam edecei, artan cretin ykselebilecei maksimum

seviyenin ne olaca, tekrar hangi nedenle decei gibi sorulara da cevap

aranmtr.(Sava, 2000:323).

cret gelirleriyle geinenlere denecek toplam gelir cret fonunu oluturur

ve reel kapital arznn ounlukla cretle alnan tketim mallarndan oluan ksmn

ifade eder. Bu nedenle herhangi bir anda ii bana denecek cret; cret fonunun


37/159

22

bykl ile, alan ii says tarafndan belirlenir. cret fonunun mevcut

miktarn, kapitalistlerin tasarrufu artmadka arttrmak mmkn deildir. Bunun iin

de ksa dnemde cret fonunda nemli artlar grlmesi olas deildir. Dolaysyla

ksa dnemde ii bana ortalama reel cret, cret fonunun ii saysna oranndan

ibarettir.(Sava, 2000:323).

Ricardonun emek arz teorisi, temelde Smithinkiyle ayn olmakla beraber,

birka noktada bundan ayrlr:

a) Smith, nfus artn geimlik ve fiili cret haddi arasndaki farka doru

orantl olarak balar; Ricardo, sadece, arada bir fonksiyonel iliki kurmakla

yetinir,

b) Smithin geimlik creti bir fizyolojik asgaridir, dolaysyla (azalan

getiriyi de sz konusu etmedii iin) zaman iinde deimez. Oysa,

Ricardonun doal cret (fiyat) haddi, bir tarihsel deikendir. Reel olarak,

sosyo-kltrel evredeki deimeyle birlikte artabilecei gibi, reel olarak ayn

kalsa da, nakden tarmda azalan getirinin etkisi altnda ykselir.

c) Her iki dnr deeri retim maliyetine dayandrsa da, Smith, nfus

deimesinin kapital miktarndaki deimeyi bir gecikmeyle izlediini,

dolaysyla, gelien bir toplumda cretlerin reel olarak geimlik cret

zerinde oluabileceini syler; yani, daha iyimserdir.(Kazgan, 1997:79).

R.Malthus ise, Klasik iktisat retisinin emek arzna ilikin temel grlerine

farkl bir bak as getirmitir. Malthusa gre, nfus art geometrik oranda

artarken geimlik mallarn retimi aritmetik oranda artar. Bu durum Malthusu

zorunlu olarak, nfus artnn baz yntemlerle snrlandrlmas gerektii sonucuna

gtrmtr. Nfus artn snrlandracak etkenler, ahlaki kaytlar, ktlk ve

sefalet olarak zetlenebilir.(Barber, 1997:78-79).

Malthusun nfus teorisinin doal bir sonucu cretlerin belirlenmesikonusunda ortaya kmtr. Eer nfus art, ahlaki snrlamalarla gerei gibi

kontrol altna alnmazsa reel cretler, geim cretine kadar decektir. Malthus, tpk

Smith ve daha sonraki klasikler gibi, cret seviyesinin cret fonu ile ii says

arasndaki oran tarafndan belirleneceini dnmtr. Genellikle cret fonu,

kapital miktarnn belli bir oran olarak dnld iin nfusun dolaysyla


38/159

23

igcnn devaml olarak artmas creti, en dk cret olan geim cretine doru

inmeye zorlayacaktr. Kukusuz, cretin bu eilimini, kapital miktarnn, dolaysyla

cret fonunun nfustan daha hzl artmas ile durdurmak mmkndr. Bu nedenle,

Malthus ykselen cret oranlarnn, yksek kapital-emek oran ile birlikte ortaya

kacan, dk cretlerin ise dk kapital-emek oran szkonusu olduunda

grleceini ne srmtr.(Sava, 2000:349-350).

Klasik retiyi benimseyen iktisatlarn emek arzna ilikin grlerini yle

zetleyebiliriz: Onlar, emek arzn aklamak iin nfus ve cret teorilerini analiz

etmilerdir. Dk cret seviyesinin ekonominin genel dengesi iin gerekli olduunu

ileri srmlerdir. nk, iilerin oalma oranlar ile cret oranlar arasndaki

iliki pozitif ynldr. Yani, nfus artnn emek arzn da arttracan, bu durumun

cretleri dreceini ve dk cret dzeyinin gerekliliini ortaya koymayaalmlardr.

K.Marxda klasik gelenek ierisinde yer alan bir iktisatdr. Klasik gelenein

temel nermelerinden yararlanarak kendi teorisini ortaya koymu ve Marksist okulu

kurmutur. Bununla birlikte, Marxn klasik gelenekle ilikisinin eliik olduunu

belirtmek gerekir. Klasik iktisatlarn uyguladklar analitik methodlar ve vardklar

sonular eletirmitir. Bu eletirilere ramen, klasik gelenein analitik erevesinin

byk blmn kendine maletmitir. Ksacas Marx, kendi sisteminin zn klasik

iktisatlardan miras almtr. Klasik gelenein ana akm gibi o da deer sorununa

emek zerinden yaklamtr. Fakat, farkl bir analiz yapm ve doal olarak farkl

sonular elde etmitir.(Barber, 1997:169-170)

Marx, emek arz teorisine Malthusun nfus teorisini reddederek balar.

Marx, bu erevede nfusu dsal bir deiken olarak ele alr ve emek arz analizini

bu ngr ile aklar. Buna karlk, isel olarak, birikimin azaltt emek talebinin

ve emek tasarruf eden retim tekniinin etkisi altnda artan teknolojik isizlik

szkonusudur; bu durum sonucunda da emek arz fazlas ortaya kmaktadr. Toplamsermayenin bymesi ile birlikte, onunla birleen emek miktar da byr fakat bu

daima klen bir oranda gerekleir.(olak, Kl, 2001:18; Barber, 1997:192).

Marxa gre igcnn deeri bizzat emek girdileri tarafndan belirlenir ve

dier mallarn deerini saptayan mekanizma ile ortaya kar. Nasl dier mallarn


39/159

24

retilmesinde sarfedilen emek, o mallarn deerini ortaya karyorsa, ayn ey,

emein retilmesi iin sarfedilen emekle ortaya kmaktadr. Emein retilmesi iin

sarfedilen emek, iinin yaamas, hayatna devam, alma gcn tekrar

kazanabilmesi iin tketmek zorunda kald mallarn, gda ve dier geim

maddelerinin retilmesi iin gerekli olan emek sresiyle ortaya kmaktadr.

Ksacas, ona gre emein deeri, alann kendini yeniden retmesi, gelitirmesi ve

gcn muhafaza etmesi iin gerekli olan objelerin deerleri toplamdr. Marx daha

sonra, cret seviyesinin bir alt taban bulunduunu ve bunun, iilerin en az geim

seviyesinde bir hayat art srdrmelerine imkan verecek dzeyde olacan

sylemektedir. Lassellein mehur cretin Tun Kanunu adn verdii bu hal,

kapitalist dzende, ii ile iveren arasndaki farkl pazarlk gcnden

domaktadr.(Yaln, 1983:322-323; Kololu, 1966:180).Marx, cretleri emek-deer teorisi ile aklamtr ve kapitalist retim

artlarnda bir artk deerin ortaya ktn belirtmitir. Artk deerin kayna,

iilerin belli bir dnemde retmeyi baardklar mallarn deeri ile retim ilemi iin

kapitaliste sattklar emek gcnn deeri arasndaki farktr.(Sava, 2000:478).

Kapitalist, emek gcn satn alp retimde kullandnda, bunun kullanma deerine,

yani emein tm rnne sahip kar fakat cret olarak mbadele deerini der.

Emmek gcnn mbadele deeri ile kullanma deeri arasndaki fark art deeri

oluturur. Dier bir deyile, emek, topluma mal olduundan ok daha byk bir rn

yaratmakta, aradaki fark, dier bir snfn gelirini oluturmaktadr. Bugnk deyimle,

emein milli gelirdeki pay, geimlik tketimi dzeyindeki crete gre

belirlenir.(Kazgan, 1997:292-294). Artk deer ne bir sahtekarlk rndr ne de

kapitalistin alm tekeline (monopson) sahip oluunun bir sonucudur; sadece kapitalist

sistemin normal ileyiinin bir parasdr. Bu sistemin ileyii, kapitalistin retim

aralarna sahip olmas nedeniyle, iinin emek gcn satmasn gerektirir. gc

bir maldr ve herhangi bir mal gibi, onunda kymeti; retimi iin kullanlan toplumsal

ynden gerekli emek maliyetidir.(Sava, 2000:479).

Marx, kapitalist hareket yasalarnn art deerin bir ksmnn makine teminine

tahsis edilmesini zorunlu kldn ileri srmtr. Bu durum gerekleince de emee

olan toplam talep kanlmaz olarak azalr. Yksek tekniklerin uygulanmasnn

maliyetlerde dmeye ve hasla miktarnda arta yol aacan Marx elbette tahmin


40/159

25

ediyordu. Makineleme, makine reten ve hammadde temin eden endstrilerde

emee bu lde ek talep olabilirdi. Fakat Marx, bu gibi istihdam artlarnn geici

olduuna inanyordu. Marxn ifadesiyle:

Emee olan talep bir btn olarak sermaye miktar tarafndan deil de yalnzca onun deiken bileeni tarafndan belirlendiinden, bu talep, toplam

sermayenin artmasyla birlikte, onunla orantl olarak artmak yerine tedricen azalr.

Toplam sermayenin byklne oranla ve bu byklk arttka daha da artan bir

oranda der. Toplam sermayenin artmasyla birlikte onun deiken bileeni veya

ihtiva ettii emek de artar fakat devaml olarak azalan bir oranda.(Marx,

1978:687).

Ayn zamanda, makinelerin neden olduu iten karmalar isiz saysn

arttrr ve yedek isizler ordusu saflarn iirirdi. Marx, kapitalist retim tarznn

hem istihdam edilmesi mmkn bol miktarda emek arz temin etmek ve hem de

kapitalistlerin kendi iktidarlarn korumak iin asgari geim cretleriyle istihdam

edilmeleri mmkn bol miktarda emek arzn garantiye almak adna buna ihtiya

duyduklarn ileri srmekteydi.(Barber, 1997:190).

Reel cretlerin ileyii ile ilgili klasik aklama, hatrlanaca gibi,

Malthusun nfus postlalar zerine ina edilmiti. Marx, bu konuya getirilen

Malthusyen yaklam ykmaya kararlyd. Marxa gre, asgari geim cretlerininsrekliliinin temel aklamas, kapitalist sistemin ileyiinde yatmaktayd.

Teknolojinin neden olduu iten karmalar ki birikimin kanlmaz sonucuydu bu

isizler yedek ordusu saysnn artmas anlamna gelmekteydi. Bu yedekler

ordusunun varl, reel cretlerin asgari geim dzeyinde seyretmeye meyilli

olduunu aklamaya yeterliydi. Bununla birlikte, bu durum, reel cretlerin daima

asgari geim dzeyinde kalaca anlamna gelmiyordu. Ksa dnemler iin emee

olan olaan st youn talep, cret oranlarnn asgari geim cretini amasna

neden olabilirdi. Bu durumun gerekleebileceini Malthus bile kabul etmiti. GerekMarx gerekse klasik gelenek, bu yndeki bir eilimin ksa zamanda iktisadi sistemin

doasnda mevcut olan gler tarafndan dengeleneceini kabul etmekteydi. Malthus,

dzenlemenin emek piyasasnn arz yannda gerekleeceini dnyordu. Marx

ise, bu ayarlamann emee olan talep ile gerekleeceine inanyordu. Marx,


41/159

26

bylece, bir iktisadi gelime dneminde reel cretlerin ileyii ile ilgili klasik yargya

farkl bir yoldan ulam bulunuyordu.(Yaln, 1983:323; Kololu, 1966:182;

Barber, 1997:191-194).

1.3.2. Keynesyen ktisat Teorisinde gc Arz

Keynesyen analiz temelde Klasik retinin zerine ina edilmi olmasna

ramen, teorik adan bir ok farkllk tamaktadr. Keynes, ekonominin

kendiliinden tam istihdam dzeyinde dengede bulunacan reddeden teorisi ile

klasik iktisadn tabulatrd ilkeleri ykarken, iktisatta yeni ufuklar aan bir

gelimenin de kayna olmutur. Bu anlamda, Keynesyen emek arz analizi de Klasik

retinin emek arz analizinden farkldr.(Demir, 1996: 24). Keynesyen emek arz

teorisinde, emek arznn nominal cretin bir fonksiyonu olarak kabul edildii genel

bir kabul grm ise de Keynesyenlerin emek arzn reel cretin bir fonksiyonu

olarak aldklarn da grmekteyiz.(Sava, 1984: 44).

Emek arznn nominal cretin bir fonksiyonu olarak alnmas, iilerin

emeklerini sunarken para aldanmas iinde olduklar ynndeki savdan

kaynaklanmaktadr. Bu sav ileri srenlere gre, iiler nominal cretlerin

drlmesine tepki vermelerine ramen, fiyat artlarna kar tepki

gstermemektedirler. Onlara gre her iki durumda da reel cretler dtnden

dolay iilerin ayn tepkiyi vermeleri gerekmektedir. Dier yandan toplu szlemegrmelerinde ii sendikalarnn gemi yl fiyat dzeyini baz almas cretlerdeki

artlarn fiyatlardaki artlara gecikmeli olarak uyum gstermesi, emek arzn

nominal cretlerin bir fonksiyonu olarak kabul eden Keynesyenlerin savlarn

glendirmektedir. Emek arznn nominal cretlerle ilikilendirilmesi, gayri iradi

isizliin kabul edilmesi demektir.(olak, Kl, 2001: 20).

Keynesyen iktisat teorisinde emek arz analizini incelerken Keynes ve

Keynesyenler ayrmna da dikkat etmek gerekir. nk, Keynesyen emek arz

analizinin Keynesin iktisadna ne kadar bal kald tartmaldr.

Keynesin analizi ksa dnem istihdam analizidir. stihdam dzeyi retim

dzeyi tarafndan belirlenir; retim dzeyi ise efektif talebe baldr. Efektif talep,

toplam arzn toplam talebe eit olduu yerdeki talep hacmidir. Keynes'e gre efektif

talep giriimcilerin retecekleri mallara gelecekte yaplacak tketim ve yatrm


42/159

27

harcamalar toplamdr. Bu bakmdan Keynes gelecee dnk tahminlere de byk

deer vermitir. Baka bir ifade ile efektif talep fiili harcama demektir. Toplam

harcama ve toplam satlar farkl bak alarndan ayn eydir. Satlar ise

stoklardaki deimeler bir yana, retim ile ayn eydir. Bylece, retimin neden

efektif talep tarafndan belirlendiini grebiliyoruz.(akl, 1998:81).

Klasik retinin temel ilkeleri, istihdam arttka emein marjinal veriminin

azalmas, reel cretin emein marjinal verimine eit olmas, ii ve iveren arasndaki

nominal cret anlamalarnn ayn zamanda reel creti belirlemesi olarak

zetlenebilir. Bu modelde isizlik nedeni, iilerin, tam istihdamdaki marjinal verime

eit crete raz olmamalar, daha yksek cret talep etmeleridir. cret, emek arz ve

talep erilerinin (her iki eride reel cretin bir fonksiyonudur) kesitii denge

noktasna derse, isizlik ortadan kalkar. Ksacas nominal cretlerin sertlii isizliknedeni, nominal cretlerin drlmesi de isizlii giderme nlemidir.(Kazgan,

1997:207).

Keynese gre ise, nominal cretlerdeki bir d isizlii ortadan kaldracak

bir etkiye sahip deildir. Bunun nedeni de Keynesin cretler ile efektif talep

arasnda kurduu iliki ile aklanabilir. retim teknii veri iken istihdam, emein

marjinal verimini ve reel creti belirleyen etken efektif taleptir. cret anlamas,

sadece nominal creti belirler; nominal cretin dmesi reel creti drmez, reel

cretler ancak efektif talepteki art ile der. Bu bir anlamda Keynesde para

aldanmas olaynn varolmadn da ortaya koymaktadr.(Kazgan, 1997: 207).

Keynesten sonraki Keynesyenler isizliin aklanmasnda Keynesin

iddetle kar kt tekeller, sendikalar, asgari cret v.b. gibi kurumsal nedenlere

geri dnmlerdir. sizliin aklanmasnda bu tr kurumsal nedenlere bavurmak,

eer bu engeller kaldrlrsa sistemin kendiliinden tam istihdama dnleceine

inanldn gsterir. Dolaysyla Keynesyen teori geleneksel piyasalar teorisinin zel

bir haline dnr. Oysa ki Keynesin temel amac bu teorinin temelleriniykmaktr.(Sava, 2000: 801).

Geleneki iktisatta isizlik nedeni, tam rekabet artlarnn aksamasna yol

aan kurumsal nitelikteki etkenlerdir. sizlii giderme yolu da, para arz ve parann

dolanm hz veri iken, ya nominal, dolaysyla, reel cretlerin drlmesi ya da


43/159

28

nominal cretler drlemiyorsa ayn etkiyi yaratmak zere para arznn

geniletilmesidir. Keynesin sisteminde de bu gibi sertlikler isizlie neden olabilir.

Fakat Keynesin bu nokta da getirdii yenilik, daha ncede belirtildii gibi, bu

sertlii varsaymas iilerin para aldanmas iinde olmalar deildir. Ona gre, tam

rekabet artlarnda ki bir ekonomide de isizlik bulunabilir, piyasa gleri

ekonominin kendiliinden tam istihdamda dengeye gelmesini salamaya yeterli

deildir. Geleneki iktisatta cret esneklii daima tam istihdam salad halde;

Keynes sisteminde cret esneklii, ekonominin eksik istihdamda da dengeye

gelmesini aklayan bir etkene dnmtr.(Kazgan, 1997: 208).

1.3.3. Neo- Klasik ktisat Teorisinde gc Arz

Neo klasik iktisat teorisi, Klasik teorinin grlerini mikro bazda ele almtr.

Klasik iktisatlar gibi, Neo klasikler de, temel iktisadi sorunlarn zmn dzgn

ileyen bir piyasa mekanizmasnn salayacan belirtmilerdir. Neo klasik iktisat,

sadece gelitirilen teoriler nedeniyle deil, bugnk yerleik iktisadn temel mantk

rgsn yanstmas bakmndan da byk nem tamaktadr. Bu teori, iki temel

aksiyom zerine kurulmutur. Bunlardan birincisi maksimizasyon dieri de

rasyonellik ilkesidir. Doal olarak, Neo klasik igc arz teorisini de bu iki temel

ilke ekillendirmitir.(Demir, 1996:16).

Neo klasik iktisatlar, igc arz teorisini ortaya koyarlarken, analitiknedenlerle ksa ve uzun dnemi birbirinden ayr ele almlardr. Ksa dnem

analizinde ortalama alma sresi, igcne katlm oran, i arama sresi ve reel

cret oran gz nne alnrken; uzun dnemde igcnn sahip olduu beceri ve

yetenekte analiz kapsamna dahil edilmitir. Dier bir ifade ile ksa dnem, alma

andaki nfusun byklnn ve sahip olduu yeteneklerin sabit tutulduu sre;

uzun dnem, bunlarn deimesine izin verildii sredir. Ksa dnem igc arz

analizinde, igcnn nitelii veridir. Bunun nedeni ise, igcnn niteliinde

deiiklik meydana getirecek olan bilgi, beceri, yetenek ve donanmn ksacas beerisermayenin ancak uzun dnemde elde edileceine ynelik yaklamdr.(Elliott,

1990:27; Schultz, 1993:15).

Neo klasik retide de, igc arz, ynetim ve organizasyonla ilgili emek

dahil, cret orannn pozitif fonksiyonu olarak dnlmtr. cret oranlarnn


44/159

29

igc arzn nasl etkilediini tespit etmek iin Neo klasik cret teorisini incelemek

gerekir. Neo klasik cret teorisine de, ekonominin kendiliinden tam istihdam

dengesine ulaaca gr hakimdir. Bu teori nermeye dayanr. Birincisi,

emein marjinal prodktivitesinin istihdam miktar arttka azalacan ifade eden

azalan marjinal prodktivite ilkesidir. kincisi emein reel creti emein marjinal

prodktivitesine eit olma eilimindedir ve istihdamn psikolojik zahmetini yanstr

diye ifade edilen nermedir. nc nerme ise, ii ve iveren arasnda yaplan

cret pazarlnn, ayn zamanda reel cretleri de belirleyeceini ne sren grtr.

Neo klasik iktisatlara gre eer ekonomide isizlik varsa bunun sebebi, iilerin

marjinal prodktivitelerine eit bir creti kabul etmemeleridir. Dolaysyla

istihdamda bir art ancak parasal cretlerin, emein marjinal prodktivitesine eit

oluncaya kadar azaltlmas ile mmkn olacaktr. Neo klasik iktisatlar, parasalcretlerin reel crete eit olma eiliminde olacan, reel cretin emein marjinal

istihdam dzeyindeki ruhsal zahmetini gsterdiini ne srerler ve bundan daha

dk parasal cretten teklif edilen i olanaklarn iilerin reddedeceini sylerler.

Neo klasiklere gre bu tr bir isizlik iradi bir isizliktir. nk, iilerin daha

dk bir cretle almay istememelerinden kaynaklanmaktadr.(Sava, 2000:755-

756).

Neo klasik igc arz teorisi, tketici tercihleri yaklamn kullanarak

analizine balamaktadr. Kabul edilen temel varsaymlar unlardr:

1) gc arz ile sadece cret geliri elde edilmektedir. Bireyin piyasada

kazand cret gelirini eitli yollarla azaltan veya destekleyen (vergi,yardm v.b.)

etkenlerin varl kabul edilmemektedir.

2) Bireyin igc arzn aile ii davran biimleri etkilemez. gc arz

aileden bamsz ele alnr.

3) Bireyler igc arz kararn verirlerken zgr iradelerini kullanrlar ve

bireyin tercihlerini kstlayacak herhangi bir kurumsal engel yoktur.

4) Bireyin bo zaman ve alma zaman, zamann alternatif

kullanmlardr.(King, 1990: 45-50).

Neo klasik emek arz; belirli bir piyasada, belirli bir dnemde, cret dndaki

faktrler sabitken, eitli cret dzeyinde iilerin almaya raz olduklar srelerdir.


45/159

30


46/159

31


47/159

32

Bireyin cretinde meydana gelen art sonucu, bte dorusu HRodan, HR

konumuna geer. HR bte dorusu bo zamann nispi fiyatnn da artmasna neden

olur. Birey D noktasnda U2 farkszlk erisi zerinde dengeye ular ve faydasn

maksimize etmi olur.

Bireyin cret artlar karsnda alt sreyi deitirmesi, gelir ve ikame

etkileriyle aklanabilir. cretteki artn bir sonucu olarak iki g ibandadr.

Bunlarn ilki, gelir etkisi olarak adlandrlr, cret oranndaki ykselmenin bireyin

reel gelirini arttrmas olgusunun sonucudur. Bireyin gelirindeki potansiyel artn

bykl - ki bu cret oranndaki artn sonucudur - bireyin tam gelirindeki art

tarafndan verilir. Gelirdeki bu art bireyin btn mallardan daha fazla satn

almasna imkan verir ve eer bo zaman normal bir mal ise daha fazla satn

alnacaktr. Eer daha fazla bo zaman satn alnrsa daha az saat allacaktr.Dolaysyla, bo zamann normal bir rn olmasna bal olarak cret artnn gelir

etkisi daha az alma saati ile sonulanr. Ters ynde alan ise ikame etkisidir. Bo

zamann fiyat cret oran olarak ifade edilebilir. Bu nedenle, cret orannda bir art

bo zamann fiyatn yani frsat maliyetini arttrr. Fiyatlar ykselmi olan

rnlerden daha az satn alrz ve cretler arttka daha az bo zaman satn alr, yani

daha fazla alrz. Aktr ki, birbirine kart iki eilime sahibiz ve bu iki eilimin

toplam da bize cretteki artn yaratt fiyat etkisini verir.(Dobson, Maddala,

Miller, 1995: 259-260).

kame etkisi imdi daha fazla saat almaya deer fikrini yanstr ve gelir

etkisi imdi daha fazla saat almak istemiyorum fikrini yanstr .Baka bir ifade

ile ikame etkisi, bireyin gerek gelirini sabit tutarak bo zamann greli fiyatndaki

deiime tepkisini ele alr. cret oranndaki bir art bo zamann fiyat ya da frsat

maliyetinde art anlamna gelir ve sonu olarak deimeyen gerek gelirde, birey

imdi fiyat ykselmi olan mallardan daha az satn alr ve daha fazla alma saati

arz eder. Verilen farkszlk erileri d bkeydir ve bylece cret oranndaki bir art

ile alma saatleri arasnda pozitif bir iliki vardr. Dolaysyla cret artnn ikame

etkisi pozitiftir. Gelir etkisi bireyin cret oranndaki deimenin sonucunda gerek

gelirindeki deiime tepkisini ele alr ve bo zamann greli fiyatndaki deimeyi

sabit tutar. Bu nedenle, gelir etkisi, cret oranndaki art daha az alma saatiyle


48/159

33

sonuland iin negatif olarak tanmlanr.(Dobson, Maddala, Miller, 1995:260;

Elliott, 1990:38).

Bireyin bo zaman ve mallar iin zevkleri zaman iinde geliri arttka

deiebilir. Bu zevklerin gelir dzeylerine gre birbirlerinden ayrlan nfusun farklkatmanlar arasnda farkllamas da mmkndr. Bu noktada devreye marjinal

ikame oran (MRS) girer. MRS, bireyin belirli bir fayda dzeyini tutturmak iin mal

ve hizmetleri bo zamanla deitirmek istedii oran yanstr. Bo zamandaki bir

birimlik deiiklii ikame etmek iin gereken mal ve hizmetler daha yksek MRSde

daha fazladr. Eer dk gelir dzeyindeki bireyler dk MRSye sahip iseler,

dk gelir dzeyinde cret orannda bir art alma saatleri arznda arta yol

aabilir. Bununla birlikte, gelir dalmnda yukarya doru gidildiinde MRS

ykselir ve belirli bir dzeyin zerindeki cret oranndaki bir art, almasaatlerinde bir azalma ile sonulanabilir. Dk gelirde ikame etkisi baskn

olabilirken, yksek gelirde gelir etkisi baskn olabilir.(Dinler, 1998:401,

Elliott,1990:40). Bu durumu ekil 1.5.de daha kolay inceleyebiliriz.

cret

S Bo zaman tercihi

(gelir etkisi baskn)

Wo Do

alma tercihi

(ikame etkisi baskn)

0 Hmax alma saati

ekil 1.5. gc Arz Erisi ve cret Oranndaki Art

ekil 1.5de de grld gibi, cretler Wo dzeyine ykselene kadar igc

arz erisinin pozitif eimli olmasnn nedeni, pozitif ikame etkisinin negatif gelir

etkisinden daha byk olmasdr. te yandan Wo cret dzeyinden itibaren cretler

ykseldike igc arz erisinin eiminin negatif olmas, negatif gelir etkisinin


49/159

34

pozitif ikame etkisinden byk olmas nedeniyle almak istenilen srenin

azalmasdr. Bu durumda creti ykselen birey bo zaman tercih edecektir.(Dinler,

1998:402; Perloff, 2001:137). Baka bir ifade ile ikame etkisi gelir etkisinden byk

olursa pozitif eimli bir igc arz erisi ortaya kar; ikame etkisi gelir etkisinden

dk olursa geriye eimli bir igc arz erisi ortaya kar. gc arz erisinin

negatif eimli olmas veya bu atipik durumu, alann belirli bir cret haddinin

stnde almamay tercih etmesi ile aklanr. Bu durumda igc piyasasna

sunulan igc miktar cret oranndaki arta ramen azalmaktadr.(Perloff,

2001:138).

Neo klasik iktisat teorisi, z itibariyle gnmz igc piyasalarn

aklamada etkin bir role sahip olmasna ramen ksr kald alanlarda olmutur. Bu

nedenle de, Neo klasik igc arz teorisinde yeni almlar gndeme gelmitir. Neoklasik yaklamn varsaymlarnda baz deiiklikler yaplm ve bu sayede gnmz

igc piyasasnn teorik aklanabilirlilii artmtr. Kuramda yaplan yeni almlar;

cret d gelir elde edilmesi, alma saatleri ile ilgili dzenlemeler ve kstlamalar,

alternatif zaman kullanmlar ve bireyin kararlarna ailenin etkisi olarak

sralanabilir.(olak, Kl, 2001:24; Elliott, 1990:91-95).

Bireyleri almaya iten nedenler aslnda igc arznn da belirleyicileridir.

tici unsur olmad durumda, igc arz kendiliinden ortaya kmaz. Bireyin

igc arz kararn etkileyen faktrlerden biride cret d ek gelir elde etmesidir.

cret d bir ek gelir sz konusu ise igc arz, bireysel tercihleri ortaya

koyar.(Lordolu, zkaplan, 2003:154). gc arz eden bir bireyin cret d bir ek

gelir elde etmeye balamas ya da cret d gelir elde ediyorsa bu gelirin art

gstermesi, bireyin daha az almak istemesine neden olabilir. Bu durumda, bo

zamann marjinal faydasnda bir art ortaya kacaktr. Birey bo zaman ve cret

geliri tercihini bo zaman lehine kullanacak ve doal olarak igc arznda bir

azalma meydana gelecektir. Yine bireyin alternatif zaman dilimlerini kullanmadaki

etkinlii ve bu etkinlikten elde ettii gelir, bireyin igc arz zerinde belirleyici

olmaktadr.(olak, Kl, 2001:24)

alma saatleri ile ilgili dzenlemeler ve kstlamalar da igc arz zerinde

etkiye sahiptir. Bu etki bireyin igc arzn arttrabilecei gibi tam aksi bir davran


50/159

35

biimine de neden olabilmektedir. Bir ekonomide alma srelerinin artmakta oluu

igc arznn da artmakta olduunun gstergesidir. Ancak, igc piyasasnda bu

yzyldaki en arpc gelimelerden bir tanesi insanlarn bir yl boyunca altklar

saat saysnn dmesi olmutur. Bu dn iki farkl zellii vardr. Birincisi

haftalk alma srelerinde bir d ve ikincisi bir yl iinde allan hafta

saysnda dtr. Bu srelerin deimesi igc arz asndan bir azalma anlamna

gelmektedir.(Elliott, 1990:96).

Neo klasik igc arz teorisinde ortaya konulan yeni almlar iinde

zerinde zellikle durulmas gereken nokta ise, bireyin igc arzn belirlemede

ailenin(hanehalknn) neden olduu etkidir. Btn toplumlarda bireylerin byk bir

ounluu hane yesidir. gc arz kararlar karlkl bamldr: hanenin her

yesinin igc arz, hanenin btn dier yelerinin piyasa d almas ve igcarz artna baldr. Bu koullarda elerin igc arz kararlar karlkl baml

olmak durumundadr nk, hem elerin zaman belirli metalarn retiminde

birbirinin yerini alabilir eyler olarak deerlendirilebilir ve hem de bir ein

kazanlm geliri dierinin kazanlmam gelirini oluturacaktr.

Ortodoks igc arz modellerinde ailenin bireyin davranlar zerinde etkisi

ekilde ortaya kmaktadr. Bunlardan birincisi, erkein hkmranl modelidir.

Modelde erkein ald kararlara kadn uymak zorundadr. Kadnn igc arz

erkein gelirine bal iken, erkein igc arz kadnn gelirinden bamsz bir

ekilde ortaya kar. Bu model erevesinde erkein cretindeki bir art kadnn

alma saatlerini azaltmasna ya da tamamen almama karar almasna neden

olabilir. kinci model ise ailenin bte kst modelidir. Bu modelin temel nermesi,

aile bireylerinin elde ettii gelir ve bo zamann tek bir havuzda toplanmasna ve tek

bir fayda fonksiyonuna dayanmaktadr. Ele alnan bu modelde tek bir bte kst ve

buna uygun bir igc arz szkonusudur. Kadnn creti ykseldiinde, kocasna

gre bo zamann nisbi maliyeti artm olur. nc model ise, bireysel bte kst

modelidir. Aile iki ayr fayda fonksiyonunu ortak bte kst altnda maksimize

etmeye alr. Bu modelde elerin her ikisinin geliri de, igc arzlarn

etkilemektedir yani elerin igc arzlar karlkl bamldr.(King, 1990:50-54). Bu

modellerin ekillenmesindeki temel gd ise; ailenin gelirini kazanmann erkein

temel grevleri arsnda yer almasdr.


51/159

36

1.4. Cinsiyet Ayrmclna Dayanan Yaklamlar

gc piyasasnda eit verimlilie sahip bireylerin eit olmayan davranlarla

kar karya kald durumlar ayrmclk olarak tanmlanmaktadr. Yani eitlere

eitsizlik yaplmakta ve eit verimlilie sahip bireyler farkl cretleralmaktadr.(Elliott, 1990:381). Baka bir tanmla igc piyasasnda ayrmclk,

verimliliin gerektirdiinden daha az kazanlmas olarak ifade edilebilir. Bu durumda

tm bireyler parasal gelirlerini maksimize ettiinde ve btn piyasalar rekabeti

olduunda ayrmclkta ortadan kalkacaktr.

Ayrmclk cretler arasndaki farkn ok tesinde biimler alabilir. gc

piyasasnda baz gruplarn (kadnlar, zenciler v.b.) ite ilerleme imkanlarndan

yoksun braklmas ve baz ilere mahkum edilmesi olarak ortaya kabilir. Burada

nyarg, ayrmc uygulamalarn varl iin nkouldur; ayrmclk bylesi

nyarglarn davurumu, davran dzeyinde gereklemesidir. Fakat her nyarg

ayrmclkla sonulanmayabilir.(Elliott, 1990:381).

gc piyasalarnda zellikle son yllarda cinsiyete ynelik ayrmcla daha

fazla nem verilmitir. Gelimi lkelerde bu konuyla ilgili bir ok teorik ve ampirik

almalar yaplm, genellikle kadnlarn erkeklerden daha az kazandklar ve dk

statl ilerde istihdam edildikleri belirlenmitir.(Flanders, Anderson, 2001:954).

Ortodoks iktisat kuram, insanlarn alma ya da almama kararnverirken, sadece kendi bireysel karlarn dnerek zgr bir seim yaptklarn

varsayar. Oysa, bu bamsz bireyler aile ve cemiyet iinde toplumsal ilikiler

kurarak yaamakta, dolaysyla kendi yaamlaryla ilgili aldklar kararlar da,

toplumsal normlar erevesinde dier bireylerle (e, ocuk, arkada, iveren vb.)

etkileim iinde ekillenmektedir. Toplumsal ilikileri biimlendiren normlar kadna

ve erkee farkl roller yklemektedir; kadnlardan ocuklarna, elerine ve ailelerin

yallarna bakmalar ve onlara duygusal destek vermeleri beklenir. Genelde bu tr

hizmetler kadn ii olarak kabul edildii iin kadnlarn ev ii i ykleri artmakta,

bu nedenle ev dnda istihdama katlmlar zorlamaktadr. Toplumsal normlar

asndan erkeklere atfedilen rol ise farkldr; evin ekmeini kazanan kii roln

stlenen erkein tam zamanl ilerde ykselmeleri, iyerinde baarl olmalar ve para

kazanmalar beklenir. Bu toplumsal rol dalm ve iblm sonucunda erkeklerin


52/159

37

emei igc piyasasna cret karl sunulurken, kadnlarn ev iinde harcadklar

emein parasal olarak bir karl olmad gibi deeri de bilinmez; iktisadi ve

retken bir faaliyet olarak kabul grmez.(Bulutay, 2000:157).

Ortodoks iktisadn genel erevesini ve varsaymlarn benimseyen ve YeniHane ktisad olarak bilinen yaklam, hane iinde ve dnda, kadn ve erkek

arasndaki iblmnn ekillenme biimini ve nedenlerini inceler.(Schultz,

1974:14). Ailenin sunduu toplam emein, erkeklerin ev dnda retime katlmas

ve kadnlarn ev iinde yeniden retimde bulunmas biiminde dalmnn, erkek ve

kadnn bu iki retim biimine eit olarak katlmndan daha verimli bir sonu

verecei iddia edilir.(Becker, 1981:9). Kadnlarn ailenin yeniden retiminde sahip

olduklar greli stnle karlk, erkeklerin ev dndaki retimde stnle sahip

olduklar varsaylr. Ortodoks iktisat, bir ite uzmanlamann verimlilii arttracanvarsayd iin, kadnlarn doutan veya toplumsallama srecinde edindikleri greli

stnlkleri dorultusunda uzmanlamalar verimliliklerini arttracak, dolaysyla da

kadnlarn ailenin toplam refahna katks daha fazla olacaktr. Bylelikle, bu

yaklam kadnlarn igc piyasasna katlmama nedenlerini aklad gibi, alan

kadnlarn erkeklere gre daha aa konumlarda istihdam edilmeleri ve daha dk

cret almalarnn da doal olduu sunucuna varr; nk onlar uzmanlk

alanlarnn dna kmlardr.(Bulutay, 2000:158).

Buna karlk, kadn bak asnn hakim olduu yaklamlar ocuk, e,

yal bakm ve ileri konusunda kadnn rolnn doal olmadn, bunun

toplumsal olarak biimlendirilmi bir rol olduunu ve deiebileceini

savunmaktadr. Yani, kadn ve erkein cinsiyetleri, biyolojik farkllklar dnda

renilmi, dayatlm rollerle de ekillenmekte ve bu nedenle kadn ve erkek

olmak birer toplumsal cinsiyet kategorisi oluturmaktadr.

Cinsiyete dayal cret - meslek ayrmcln ve neden bunun sreklilik

gsterdiini aklamaya alan belli bal yaklamlar szkonusudur. gcpiyasasnda cinsiyet ayrmcln aklamaya alan teoriler Neo Klasik yaklam

ve Kurumcu Yaklam olarak iki ana balk altnda daha ayr

turkiye de kadin isgucunun durumu denizli tekstil sektorunde kadin isgucu ornegi state of the woman...

Documents