turk anayasa hukukunda siyasi partilere devlet yardimi the goverment aid to political parties in...

8/3/2019 Turk Anayasa Hukukunda Siyasi Partilere Devlet Yardimi the Goverment Aid to Political Parties in Turkish Constitutio

1/182

T.CANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU HUKUKU(ANAYASA HUKUKU)

ANABLM DALI

TRK ANAYASA HUKUKUNDA SYAS PARTLERE DEVLET YARDIMI

Yksek Lisans Tezi

Bilgen BERBER

Ankara2008


2/182

T.CANKARA NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTSKAMU HUKUKU(ANAYASA HUKUKU)

ANABLM DALI

TRK ANAYASA HUKUKUNDA SYAS PARTLERE DEVLET YARDIMI

Yksek Lisans Tezi

Bilgen BERBER

Tez Danman

Prof. Dr. Merih DEN

Ankara2008


3/182


4/182

i

NDEKLER

NDEKLER ... i

KISALTMALAR.. iii

GR..................................................................................... 1

BRNC BLM

DEMOKRAS VE SYAS PARTLER

I. DEMOKRAS VE PARTLER DEMOKRASS. 11

II. SYAS PART FAALYETLERNN FNANSMANI VE MAL

DENETM. 49

A. GENEL OLARAK SYAS PARTLERN FNANSMANI 49

B. FNANSMAN.... 56

C. DI FNANSMAN. 59

D. SYAS PARTLERN MAL DENETM ...... 62

1.Denetim Nedenleri.. 622.Denetimin Yaplmasnda Sistemler............. 66

a. Hesaplarn Kamuoyuna Aklanmas Sistemi. 66

b.Bir Devlet Organna Hesap Verme Sistemi................ 68KNC BLM

SYAS PARTLER VE DEVLET YARDIMI

I. GENEL OLARAK SYAS PARTLERE DEVLET (HAZNE) YARDIMI 78

A. SYAS PARTLERE DEVLET YARDIMININ ORTAYA IKII.... 78

B. DEVLET YARDIMININ YAPILIEKLLER.. 90

II. ANAYASA HUKUKUMUZDA SYAS PARTLERE DEVLET

YARDIMININ DZENLEN......................... 102


5/182

ii

A. 1961 ANAYASASI DNEM VE 648 SAYILI SYAS PARTLER

KANUNU...... 105

B. 1982 ANAYASASI DNEM VE 2820 SAYILI SYAS PARTLER

KANUNU.. 122

SONU. 154

KAYNAKA... 163


6/182

iii

KISALTMALAR

AKP : Adalet ve Kalknma Partisi

ANAP : Anavatan Partisi

AYM : Anayasa Mahkemesi

AMK : Anayasa Mahkemesi Karar

AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi

A : Ankara niversitesi

B. : Bask

bkz. : Baknz

C. : Cilt

CHP : Cumhuriyet Halk Partisi

ev. : eviren

DMTD : Danma Meclisi Tutanak Dergisi

E. : Esas

Ed. : Editr

K. : Karar

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

k.t. : Karar tarihi

m. : Madde

MHP :Milliyeti Hareket Partisi

MMTD : Millet Meclisi Tutanak Dergisi

RG : Resmi Gazete

RTK : Radyo Televizyon st Kurulu


7/182

iv

S. : Say

s. : Sayfa

SBF : Siyasal Bilgiler Fakltesi

SHP : Sosyal Demokrat ve Halk Parti

SPK : Siyasi Partiler Kanunu

TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

vd. : Ve devam


8/182

1

GR

Toplumsallamann zaman iinde giderek karmaklamas ve nfusun

artmas ile yneten ve ynetilen arasndaki ilikinin varln srdrebilmesi iin yeni

yeni kurumlarn olumas gerekmitir. Bunlardan en nemlisi, gnmz

toplumlarnda yklendikleri ilevler nedeni ile kukusuz siyasi partilerdir. Siyasi

partiler, siyasi bir sistemin belirli giriftlik derecesine ulatklar; bireylerin siyasi

oluuma katlmak istedikleri, bu yzden belirli bir dzen ierisinde kontrol edilmeleri

gerektii her yerde ortaya kmaktadr.1 Gnmzde seimler ve demokrasinin

temsili nitelii siyasi partilerle ilevsel hale geldiinden ve bu rgtlenmelerden

bamsz gnmz demokratik sistemini anlamak mmkn olmadndan, siyasi

partilerin incelenmesi, demokratik sistemin ileyiini anlamak asndan byk nem

arz etmektedir.

Aslnda siyasi partilerin demokratik sistemin ileyii asndan bu kadar nem

kazanmas, Anayasa Hukukunun kapsamn da yntemini de deitirmitir. Siyasi

Partiler Hukukunun mimar diyebileceimiz Maurice Duverger, siyasi partilerin

Anayasa Hukuku ierisindeki nemli roln u ekilde ortaya koymaktadr: Klasik

Anayasa hukukunu bilen, fakat partilerin rolnden bihaber olan kimse, ada siyasi

rejimler hakknda yanl fikre sahiptir; partilerin roln bilen, fakat klasik Anayasa

1 ABADAN Nermin: Anayasa Hukuku ve Siyasi Bilimler Asndan 1965 Seimlerinin Tahlili,

Ankara, A Siyasi Bilgiler Fakltesi Yaynlar No:202184, 1966, s. 3.


9/182

2

hukukundan malmattar bulunmayan bir kimse ise, ada siyasi rejimler hakknda

eksik, fakat doru bir fikre sahip olur.2

Gnmz demokratik sisteminin ileyiinin srmesi; siyasi iktidarn zgr,

adil ve dzenli ve rekabeti seimlerle belirlenmesi ve halka hesap verme

ykmllnn tm siyasi aktrler tarafndan benimsenmesine baldr. Aksi bir

durum, bireylerin sisteme olan inancn sarslmasna; bu da bir meruiyet krizine

neden olmaktadr. Bugn demokratik sistemin ileyii siyasi partiler aracl ile

salanmakta, yasama ve yrtme ilevleri siyasi parti organizasyonu ierisinde

yetimi parti adamlar tarafndan yrtld gibi, parti programlar bu ilevlerin

ynn belirlemektedir.

Siyasi partiler, ierisinde doduklar toplumdan ayr dnlemeyecek

kurumlardr. Deien toplumsal koullar siyasi partileri de etkilemitir. Gnmzde

siyasete ve siyasi partilere ynelik bir gven erozyonu yaanmaktadr. Bu gven

erozyonunun en nemli nedeni, demokratik sistem ierisindeki ilevlerinden dolay

nem arz eden siyasi partilerin, demokrasinin ileyiinden kaynaklanan paradoksal

sorunlardan kendini soyutlayamamasdr.3

Genel siyaset arenasna bakldnda, siyasi partilerle ilgili gncel birok

sorunun olduunu grmekteyiz. Siyasi parti rgtlenmelerinin yaplanmasndan

2 DUVERGER, Maurice: Partiler ve Siyasi Rejimler, ev. Ergun zbudun, AHF Dergisi, C. 19, S.

14, 1962, s. 96.

3 Demokrasinin paradokslar iin bkz. ERDOAN, Mustafa: Anayasal Demokrasi, 5.B., Siyasi

Kitabevi, Ankara, 2003, s. 253-255.


10/182

3

yelerin saylarna ve beklentilerine, parti disiplinin yaratt sorunlardan4 siyasi

partilerin kurumsallaamamalarna, semenin oy vermesinden medyann siyasete

etkisine, parlamento grubu parti genel merkezi ilikilerine ve rgt-merkez

ekimesine kadar birok sorun bu alanda zm beklemektedir.5 Gnmzde, siyasi

partiler alannda zm bekleyen en nemli sorunlardan birinin de siyasi partilerin

artan giderleri karsnda, bu giderlerini karlamadaki finansman sorunu olduu

grlmektedir.

Siyasi partilerden tm lke dzeyinde zm getiren politikalar retmesinin

beklenmesi ve bu dzeyde rgtlenme ihtiyac, kamuoyunu etkileme ilevinin kitle

iletiim aralar aracl ile gerekletirilmesi6 ve kamusal kaynaklar ilk elden

4 Siyasi partilerdeki parti disiplininin derecesi, siyasi sistemin ileyii zerinde nemli etkilerde

bulunmaktadr. Parti disiplinin en ok hissedildii nokta, yenin farkl gre sahip olmasna karn,

oyunu parti organlarnn verdii karar istikametinde kullanmasdr. Parti disiplini, lkede siyasi

partilere uygulanan mevzuata, aday belirleme yntemlerine, parti ve adaylarn finansmanna ve parti

iindeki denetim gibi birok faktre baldr. Parti disiplini hakknda ayrntl bilgi iin

bkz.ZBUDUN, Ergun: Bat Demokrasilerinde ve Trkiyede Parti Disiplini, AHF Yaynlar

No:235, Ankara, 1968.

5 AYATA, Aye: Siyasal Partilerin rgtlenmesi ve Parti i Demokrasi, Uluslar aras

Sempozyum: Siyasi Partiler ve Demokrasi, 2627 Mays 2005, Ankara/ Trkiye Barolar Birlii-

Ankara Barosu, Ankara Barosu Yaynlar, 2. B, 2006, s. 40.

6 Kitle iletiim aralar, kreselleme srecinin beraberinde getirdii teknolojik gelimeyle birlikte ok

daha byk bir nem kazanmtr. Demokratik sistemin aktrleri arasnda da nemli bir yer tutan kitle

iletiim aralar, siyasal kadrolarn mesajlarn halka iletmede kullandklar bir ara olduu gibi,

siyasal sistemi denetleme ilevini de stlenmektedir. Kitle iletiim aralar ayn zamanda siyasal bilgi

edinme ve siyasal ilgi dzeyini artrmaya da katk yapmaktadr. zellikle seim dnemlerinde kitle

iletiim aralarnn nemi belirginlemekte ve kitlelere verilen siyasal mesajlarn oran artmaktadr.


11/182

4

kullanma gcne sahip siyasi iktidarn bunu kendi siyasetinin finansmannda

kullanmas sorunu ve oluan toplumsal bilincin siyasi rekabetin daha adil artlarda

gereklemesine ynelik beklentilerinin artmas, bu finansman sorununu daha da

belirgin hale getirmitir.7 Siyasi parti propagandasnn siyasi parti baarsndaki asli

rol, siyasi partilerin bu konuda uzman kiilere danmasn ve bu kiileri istihdam

etmesini zorunlu hale getirmitir. Gelien dnya, siyasi partilerin evre, biliim,

enerji gibi daha uzmanlk isteyen alanlarda zm retmesini beklemekte ve oyunu,

parti ideolojilerinden ok zm nerilerine vermektedir.

Siyasi partilerin bu nedenlerle artan finansman aray ve siyasi partilerin

yelik aidat gibi etkin finansman kaynaklarndan bazlarnn gemie nazaran

etkisini yitirmesi, siyasi partilerin gelirlerini bazen yasal olmayan yollardan

artrmaya almasna neden olmutur.8 Bunun zerine, siyasi partilerin finansmanna

Bu etkileri nedeniyle kitle iletiim aralarnn kullanm, siyasi parti giderleri ierisinde, siyasi

partilerin bu harcamay yapmaktan imtina edemeyecei lde byk bir paya sahiptir.7 Finansman ihtiyacnn seim dneminde en st seviyeye ulat bilinse de bu ihtiya, seim

dnemleri dnda da mevcuttur: Seim dneminde; oy pusulularnn baslmas, seim sandklarnn

hazrlanmas, sandk grevlilerinin dentileri gibi dorudan seim ile ilgili giderler mevcut olmakla

birlikte, adaylarn ve partilerin semene tantlmas da bu dnemde ayr bir finansman arayna neden

olmaktadr. Seim dnemi dnda da, giderek profesyonelleen parti rgtlerinin gnlk ilerini

yrtmek iin gerekli olan unsurlarn finansman, gnden gne byyen bir mali destei

gerektirmektedir.8 Almanyada Bonn Blge Mahkemesi, 1981de Flick irketinin partilerin yapt balarn yzde

26sn siyasi kar karlnda dorudan siyasetilere verdiini saptam; ngilterede 1960 ve

1970lerde mteahhitlerle siyasetiler arasndaki karanlk ilikileri yanstan Poulson olay ortaya

kmtr. ABDde ise, 1974te Watergate skandal ile, ABD Devlet Bakan Richard Nixonun st


12/182

5

ilikin dzenlemelerin gereklilii ve bu alanda devletin mdahalesi daha da nem

kazanmtr.

Ancak siyasi partiler, kendi finansman kaynaklarn kayt altna alan bu

dzenlemeleri yapmakta yava davranmlar; bu da hem Siyasi Partiler Hukukunun

geliimini engellemi hem de kurum olarak siyasi partilerin gvenilirliini

zedelemitir.9 Aslnda siyasi partilerin kendileri hakknda dzenleme yapma

reticileri lobisinin salad olduka ykl kampanya destei karlnda, st destekleme fiyat

politikasn yasad ve gereksiz yere deitirdii saptanmtr. 1955ten 1993e kadar Japonyada

Liberal Demokrat Partinin on be babakanndan dokuzu hakknda yolsuzluk iddialar ya da

soruturmalar gndeme gelmitir. Bu konuda ortaya kan en son olay ise, 1999 ylnda Almanya eski

Babakan Helmut Kohln bir silah tccarndan 1 milyon mark ba alarak, bu paray on yl

partisinin gizli banka hesabnda tuttuunu itiraf etmesidir. GENKAYA, mer Faruk: Siyasetin

finansmanndakaakalanlareffaflkvedenetim, http://www.bilkent.edu.tr/~genckaya/GORUS.pdf,

Kasm2000.(10.09.2007);htpp://www.aksam.com.tr/arsiv/aksam/2001/06/11/ekonomi/ekonomi5.html,

11.06.2001.( 24.09.2007). ABD Watergate skandalnn lkenin demokratik ileyiini nasl etkilediine

ilikin bkz. SLVERSTEN, Mark: Watergate and the American Political System Andrei S

Markovits; Mark Silverstein (Edt): The Politics of Scandal (Power and Process in Liberal

Democracies); Holmes&Meer Publshers, Newyork, 1988, s.1535. Ayn kitapta yer alan Almanya

Flick skandalnda yaananlar iin bkz. KUNTZ, Alne: From Spiegel to Flick: The Maturation of

West German Parteienstaat, s.151165.

9 Bu noktada eklemek gerekir ki; siyasi partilerin finansman konusundaki devlet kontrolnn

tarihsel olarak gecikmesinin ana nedeni siyasi partilerin bu konudaki ilgisizliklerinin yan sra,

kanunlarla belirginleecek bylesi bir kontroln hem tesirsiz kalaca inanc hem de demokratik rejimi

tehlikeye drebilecei dncesidir. Bu konu hakknda bkz. FUSILIER, Raymond: Siyasi

Partilerin Mali Gleri ve Devlet Kontrol, ev. Tuncer Karamustafaolu, Ajans-Trk Matbaas,

Ankara, 1964, s. 6.


13/182

6

zorunluluu duymalar, demokrasinin ileyii asndan nemli ilevlere sahip bu

rgtlenmelerin devlet tarafndan mali ynden desteklenmesinin gndeme gelmesi

ile ortaya kmtr. Siyasi partilere devlet yardm yaplmas ile siyasi partilerin

hukuki dzenlemelerin konusu haline gelmesi arasnda sk bir iliki mevcuttur.10

Kendilerine mali kaynak yaratma arayndaki siyasi partiler, devletin mali destei ile

ilgili olarak yasal dzenlemelerin konusu haline gelmelerine ses kartmamlardr.

II. Dnya Savandan sonra, siyasi partilerin, varlklarn borlu olduklar

demokrasi ortamna kar bir faaliyette bulunmalarn engellemek iin beliren

mcadeleci demokrasi anlay, siyasi partilerin zgrlk demokrasiye kar olan

eylemlerine nlem olarak siyasi partilerin kapatlmas rejimini ngrd gibi;11 bu

rgtlenmelerin egemen para glerinin etkisi altna girerek, asli ilevlerinden

uzaklamalarn nlemek adna da siyasi partilerin mali denetimini ve devlet yardm

messesini hukuksal zemine oturtmutur.

10 SALAM siyasi partilere devlete yaplacak mali yardmn, siyasi partilerle ilgili hukuki

dzenlemelerdeki ilevinin nemini, yardmn adresini belirleme zorunluluunun bazen parti

kavramnn tanmlanmasnda yardmc olacak unsurlarn dzenlemede yer almasn, bazen de partilere

tzel kiilik tannmasn salayabildiini syleyerek, devlet yardm messesinin dzenleniinin,

siyasi partilerin hukuk dzeni ierisindeki alglann farkllatrdn vurgulamaktadr. SALAM,

Fazl: Siyasi Partiler Hukukunun Gncel Sorunlar, Beta Yaynlar, stanbul, 1999, s. 28.

11 Siyasi partilerin kapatlmalar hakknda ayrntl bilgi iin bkz. DEN, Merih: Trk Anayasa

Hukukunda Siyasi Partilerin Anayasaya Aykr Eylemleri Nedeniyle Kapatlmalar, Yetkin

Yaynlar, Ankara, 2003.


14/182

7

Siyasetin finansman konusundaki zafiyetlerin giderek artmas ve bu durumun

siyasi partilerin kamusal karar alma srecine katlmasnda eitlii bozucu sonular

dourmas, yukarda da belirttiimiz zere, devletin bu alana mdahalesini zorunlu

klmtr. Siyasi partilerin finansmann dzenlenmesindeki ama, seimlerde haksz

rekabetin nlenerek siyasette frsat eitlii ve adaletin salanmas ve bu ekilde siyasi

katlmann demokrasinin ruhuna uygun ekilde gereklemesinin salanmasdr.

Soyut bir oluum, somut bir irade olan devlet, asl olarak halkn katlmn

salayabilmek ve finansman alanndaki yozlamann nne gemek iin12 siyasi

partilere devlet yardmn bir zm olarak grm; ancak bu noktada da siyasi

partilere devlet yardm yaplmasnn demokrasinin asli unsurlar ve siyasi partilerin

hukuki niteliinin uyuup uyumad sorunu ortaya kmtr.

Yardmn yapl eklinin belirlenmesinin gl de akla birok soru

getirmektedir: Siyasete yeni giren partiler ve adaylara yardm yaplmal mdr?

12 Yozlama dncesi, siyasi partilerin kurulu amalarnn, partiyi finanse edenlere deil,

meruiyetinin kaynan ald topluma hizmet vermek olmasndan kaynaklanmaktadr. rnekleri

giderek artan siyasi yozlama erevesinde rvet, zimmet, siyasi kayrmaclk, lobicilik

saylabilmektedir. Yozlama trleri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. AKTAN, Cokun Can: Siyasal

Patoloji ve Siyasal Yozlama, Yeni Trkiye Dergisi, Siyasette Yozlama zel Says II, Ankara,

1997, S.14, s. 10631111; EMROLU, Akif: Toplumbilimsel Siyasa- Siyasal Sosyolojiye Giri,

Ekin Kitabevi, Bursa, 2006, s. 461463. Siyasi yaamdaki yozlamann etkilerinin bykl, bu

konuda ayrntl almalarn yaplmasna neden olmutur. Siyasette yozlama hakknda bkz. Yeni

Trkiye, Siyasette Yozlama zel Says I-II, Ankara, 1997, S. 1314; ZTRK, Zeki: Seimlerde

Parann Gc( Seim Harcamalarnn Finansman effafl ve Denetimi), Ebabil Yaynclk,

Ankara, 2006, s. 7381.


15/182

8

Seimleri kaybeden partileri desteklemek uygun mudur? Vergi ykmlleri

desteklemedikleri partilerin finansmanna katkda bulunmak zorunda mdrlar?

Devlet desteinin nasl harcandn denetlemek iin zorunlu bir sistem oluturmal

mdr? Seim kampanyalarnn finansmannn kurallara uygun ve temiz olmas iin

ne gibi yaptrmlar getirilmelidir? Seim kampanyalarnda yaplan giderlere bir st

snr getirilmeli midir? Bu sorulara verilecek cevaplar ise her lkenin kendi sosyal,

kltrel ve ekonomik artlarnda yatmaktadr. Devletin siyasi partilere yapt mali

destek, bu sorulara verilen cevaplar noktasnda demokrasinin ileyiini derinden

etkileyebilecek sorunlara neden olabilecek niteliktedir.

Bu tezin amac, siyasetin finansmann daha effaf ve siyasette frsat

eitliinin daha etkin bir biimde gereklemesini salamak adna bir zm yolu

olarak grlen siyasi partilere devlet yardm messesinin ortaya k gerekelerini

ve sorunlarn Trk Anayasa Hukuku zelinde incelemektir. Trk Anayasa

Hukukunda siyasi partilere yaplacak devlet yardm, bu konudaki farkl grlerin

tartlmas ve benimsenmesi anlamnda iyi de bir rnektir.

Siyasi Partiler Hukuku, modern demokrasilerde Anayasa Hukukunun konusu

olmakla birlikte, bu rgtlenmelere yaplacak devlet yardm konusu Anayasa

Hukuku ierisinde ummandaki bir katre olduundan, umman bilmeden konunun

anlalamayaca inanc ile inceleme, siyasi partilere ilikin genel aklamalara da

yer verilerek iki blmde hazrlanmtr:


16/182

9

Birinci blmde, demokrasi ve siyasi partiler ilikisi ele alnacaktr. Siyasi

partilerin tam bir tahlilini yapabilmek iin, demokrasi ile siyasi partiler arasndaki

ilikiyi ortaya koymak zorunludur. Siyasi partilerin gnmz demokrasi

anlayndaki yerini, rgtlenme olarak siyasi partilerin ilevleri ve bu ilevler nedeni

ile kazand nemi ortaya koymak, tez konusunun salkl bir ekilde belirmesini

salayacaktr. Konularn tarihsel boyutunu incelemenin, sorunlarn ortaya k

nedenlerinin anlalmasn salayabilecei gibi zmlerinin etkinliini de

salamlatraca bilinci ile Anayasa Hukukumuzda siyasi partilerin geirdikleri

srece, bu rgtlenmelerin ilk defa Anayasal gvenceye konu olduklar 1961

Anayasas dnemi balang alnarak yer verilecektir. Ayrca bu blmde, siyasi

partilerin ilevlerini yerine getirebilmek adna ihtiya duyduklar finansman

kaynaklarna ve bu kaynaklarn mali denetimine de deinilerek; bir zm yolu

olarak gelitirilen devlet yardmnn etkinliinin salanmasnda denetimin nemine

de vurgu yaplacaktr.

kinci blmde, tezin asl inceleme konusu siyasi parti faaliyetlerinin

finansmannda pay giderek artan devlet yardm konusu incelenecektir. Burada ilkin,

bu yardmn ortaya k nedenleri ve bu balamda baz gelimi lke

demokrasilerinde uygulan ekilleri irdelendikten sonra, Anayasa Hukukumuzda

siyasi partilere yaplan devlet yardm meselesine geilecektir. Konu sadece Anayasa

hkmleri ve Siyasi Partiler Kanunlar erevesinde ele alnmayacak; Trk Anayasa

Hukukunun geliiminde etkin rollerden birini stlenen Anayasa Mahkemesinin bu

konudaki itihatlaryla oluan gr farkllklar ortaya konulacak, devlet

yardmnn balangtan itibaren geirdii deiiklikler ve bu balamda yaplan


17/182

10

tartmalar da ilenecektir. Sonu olarak tezde, Trkiyede siyasi partilere devlet

yardm yaplmas konusundaki dzenlemeler incelenip, yardmn yapl yntemi

gzden geirilecek ve bu konuda karlalan sorunlara ilikin zm nerileri

tartlarak deerlendirilecektir.


18/182

11

BRNC BLM

DEMOKRAS VE SYAS PARTLER

I. DEMOKRAS VE PARTLER DEMOKRASS

Siyasi partilerle ilgili nasl bir alma yaplrsa yaplsn, gnmzde bu

rgtlenmelerin demokratik yaam iin nemi gz nne alndnda, almann

kapsam ile snrl olarak demokrasi kavramnn ieriini belirlemek gereklilii

ortaya kmaktadr.

Kavramn ieriini belirleme aray birok tanma yol amtr.13 Tanmlama

alannn geniliini, demokrasinin birbirleriyle yakn balant iindeki ok sayda

norm ve deere14 verilen farkl ncelikler belirlemektedir. Dier bir deyile,

demokrasinin kurallar, normlar ve deerleri bellidir ve evrenseldir; ancak,

13 Bu kavramn belirsizliine, kendi ideolojileri dorultusunda bu kavrama yeni yeni anlamlar

ykleyen, demokrasinin bugn itibariyle motorlar konumunda olan tm siyasi partilerin,

farkllklarna ramen parti programlarnda, demokrasiyi kendilerinin gerekletirdiklerine ilikin

ifadeleri de ayr bir boyut kazandrmtr. Farkl siyasi eilimleri temsil eden her bir siyasi partinin,

daha ok oy toplayabilmek adna, demokrasiyi z itibariyle deil biimsel olarak kullanmas

kavrama olan sempatiyi artrd gibi kavram daha da belirsiz hale getirmektedir.

14

Bu deerlerden biri hrriyet, bir dieri ise eitliktir. Demokrasi idealinin iki temel ilkesi olan

hrriyetle eitlik arasnda hi phe yok ki kkl bir ba, bir dialektik iliki bulunmaktadr. KAPAN,

Mnci: Kamu Hrriyetleri, 7. B., Yetkin Yaynlar, Ankara, 1993, s.8.; ARSEL, lhan: Anayasa

Hukuku (Demokrasi), Dou Matbaaclk ve Ticaret Limited irketi Matbaas; Ankara, 1964, s. 51-

52.


19/182

12

tanmlamalarda bunlarn oluturduu farkl sentezlere farkl ncelikler

tannabilmektedir.15

Demokrasi kavramnn bu yaps, ona ilikin tm tanmlamalar da eksik hale

getirmekte, kavramn ifade ettii geni alm karlanamamaktadr.16 Bugn,

15 Demokrasi iki deiik anlamda tanmlanmakta ve buna paralel olarak iki deiik demokrasi

teorisinden bahsedilmektedir: Normatif ve ampirik demokrasi teorisi iin bkz. GZLER, Kemal:

Anayasa Hukukuna Giri, Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa, 2004, s. 112-126'dan

alnmtr.(www.anayasa.gen.tr/demokrasi.htm. 03.12.2006). Ayrca, demokrasi amacna ynelmi

rejimlerin gerekleme biimleri de, klasik demokrasiler ve Marksist demokrasiler olmak zere,

birbirinden farkl iki genel demokrasi anlay ortaya karm bulunmaktadr. Klasik ve Marksist

demokrasi anlay iin bkz. ARASLI, Oya: Adaylk Kavram ve Trkiyede Milletvekili Adayl,

AHF Yaynlar, Ankara, 1972, s. 89.

16Demokrasinin kendi iinde elikileri olduu kabul edilse de, demokratik ynetim biiminin, en ok

sayda bireye en byk zgrl veren, olas en byk eitlilii tanyan ve koruyan siyasal yaam

biimi olmas noktasnda, bugn insanln ulat en iyi ynetim biimi olduu da bilinen bir

gerektir. Bununla beraber, demokrasi tartlmaz kutsal bir rejim de deildir. Demokrasi, insanln

kltrel ve tarihsel birikiminin rn olmakla birlikte, yeerdii toplumdan ayr dnlemez. Belki

de bu adan baknca, demokrasinin tanm, onun ne olmadndan yola klarak yaplabilir.

Demokrasinin ideal deerler sistemi olduuna ilikin grler iin bkz. CANKOLU, Meltem

Dikmen: Anayasa Araylar ve Trkiye (Anayasal ktisat Eletirisi), BDS Yaynlar, stanbul

1998, s. 297; BARRY, Norman P.: Modern Siyaset Teorisi, ev. Mustafa Erdoan, Yusufahin,

Liberte Yaynlar, Ankara, 2003, s. 332. Demokrasinin mmkn olmadna ilikin teoriler iin bkz.

ERDOAN(2003), s. 251252. Gnmzde demokrasi kavramnn iinde barndrd elikiler

hakknda bkz. TOURAINE, Alain: Demokrasi nedir?, 3. B., ev.Olcay Kunal, Yap Kredi Yaynlar,

stanbul, 2002, s. .25 vd.


20/182

13

demokrasiyi iinde yaanlan bir sistem olarak ekmeye altmz somutta ise17

demokrasinin dorudan uygulanabilmesinin zorluu karsnda asgari demokrasi

artlarn tesis edebilmek iin ortaya konulan temsili demokrasi yolunu18 ve milletle

parlamento arasndaki mnasebetlerinin mahiyetini kkten deitiren bir nc

taraf olarak siyasi partileri grmekteyiz.19 Artk, adaylar nce parti tarafndan

belirlenmekte, semen de bu belirlenen aday tastikleyip tastiklememe noktasnda

iradesini kullanmaktadr.20

17 nemli olan szckler, kavramlar ve kurumlar deil, bunlar olgulara dntren, yaama geiren

koullarn ve mekanizmalarn eylemli olarak varl ve ilerlii iken, demokrasiyi

kavramsallatrmaktansa, onu yaayan ve yaatlan somutlua ekmek doru olacaktr. Kavramn

gereklie tanmasnda ise baz asli artlarn bulunmas gerektii mutlaktr. Bunlarn en nemlileri,

siyasi sistemdeki temel siyasi karar organlarnn genel oya dayanan serbest seimlerle olumas,

serbeste rgtlenen siyasi partiler arasnda eit artlarla yrtlen iktidar yarmas ve tm

vatandalarn temel hak ve hrriyetlerinin gvence altna alnm olmasdr. Demokratik bir ynetim

biiminin asli artlar iin bkz. ZBUDUN, Ergun: Trk Anayasa Hukuku, 7. B., Yetkin Yaynlar,

Ankara, 2003, s. 82.

18 Aslnda dorudan demokrasi de Eski Yunanda sadece yurttalarn siyasal karar alma srecine

katlabildikleri bir rejimdir. Bu adan saf bir dorudan demokrasi modelinden sz etmek mmkn

grnmemektedir. Dorudan demokrasinin bugn de, ancak ok nemli konularda kullanlabilen

halkoylamasnda, siyasi partilerin etkisi tartlmaz olup siyasi partiler istisnai dorudan demokrasi

uygulamalarnda bile temel role sahiptirler. KILALI, Ahmet Taner: Siyaset Bilimi, 12. B., mge

Kitabevi, Ankara, 2007, s. 286.19 DUVERGER(1962), s. 9697.

20 Partilerin demokrasi iindeki ilevlerinin artmas ile birlikte temsilcinin mutlaka partilerce mi

takdim edilmesi gerekip gerekmedii sorunu ba gstermitir. Hukuki gereklikte siyasi parti

oluumuna ihtiya duymayan aday, fiili gereklikte, istisnalar olsa bile, siyasi parti gcne ihtiya


21/182

14

Modern demokrasi partiler demokrasisi olup, byle bir demokrasi anlay

devlet yneticilerinin belli aralklarla ve serbest seimler yoluyla halk tarafndan

seildii rejim olduuna gre, geni ve karmak bir toplumda artk siyasi partilerin

aracl olmakszn21 demokratik bir ynetimden sz edilememektedir.22

Demokratik sistemierisindekibu nemlerinekarn siyasi partiler, uzun sre

pozitif hukuka yabanc kalmlar, genel hkmler dnda hukuki bir dzenleme

duymaktadr. Siyasi partiler ile aday gsterme arasndaki iliki iin bkz. DUVERGER(1962), s. 97

108. Bamsz adaylarn ve parti adaylarnn baar olanaklar iin bkz. ARASLI(1972), s. 5660.

21 Demokrasinin vazgeilmez kurumlar siyasi partilerin varlksal olarak ortaya klar Batda ancak

19.yzylda, nce ABDde, sonra da ngilterede olmutur. Siyasi partilerin bu toplumlarda ortaya

kmasnn nedeni, bu toplumlarda gelien nemli sosyo-politik olaylardr.Bu olaylara bakldnda,

siyasi partilerin douunda temsili rejimin ve oy hakknn genilemesinin ve bireylerin ynetime

katlma iradesine etkisi net olarak grlmektedir. Siyasi partilerin douuna ilikin ayrntl bilgi iin

bkz. TEZ, Erdoan: Anayasa Hukuku (Genel Esaslar), 5. B., Beta Basm Yaym Datm,

stanbul, 1998, s. 306- 307; KAPAN, Mnci: Politika Bilimine Giri, 16. B., Bilgi Yaynevi,

Ankara, 2004, s. 161.Siyasi partilerin douuna kaynaklk eden bu iki lkeye baktmzda, partilerin

ilkin parlamento evresinde doup sonra lke dzeyine yayldklarn grmekteyiz. lkin parlamento

gruplar yaratlr, sonra seim komiteleri belirir ve nihayet bu iki unsur arasnda devaml bir balant

kurulur. Ancak bu devinim zamanla tersine dnm; parlamento dnda kurulu kural, parlamento

iinde kurulu istisna haline gelmitir. Siyasi parti sisteminin olumas ile birlikte parlamento dnda

kurulup, parlamento iine girme mcadelesi veren siyasi parti oluumlar egemen hale gelmitir.

DUVERGER(1993), s. 31; ZBUDUN Ergun: Siyasi Partiler, 3.B., Sevin Matbaas, Ankara, 1979

(1979), s. 20.

22 ZTRK(2006), s.23. Bat demokrasilerine rnek gsterilebilecek hibir ada lkede partisiz

seim alternatifinin denenmemi olmas, partilerin varlyla demokratik rejim arsndaki sk ilikiyi

kantlamaktadr. ZBUDUN(1979), s. 162.


22/182

15

konusu olmamlardr. Fakat pozitif hukukta gerek durumlarn karlayan bir stat

kazanamam olmalar, onlarn gelimelerini yavalatmamtr.23 Siyasi partilerin

gelimeye balamas ile birlikte, her lke kendi toplumsal koullarna ve yasal

mekanizmalarna uygun olarak, siyasi partilerin hareket tarzlarn yasalarla

ereveleme yoluna gitmek zorunda kalmtr.

II. Dnya Savandan sonra siyasi partilerin dnya siyasetindeki rolnn

boyutu anlalnca artk siyasi partiler yasalardan tam ve daha kat olan, dier bir

ifade ile deimesi daha zor olan ve lkenin genel hukuk ve temel iyapsn ieren

Anayasalarda yer almaya balamlardr.24 II. Dnya Savann kmasna neden

olan sre, siyasi partilerin kontrolsz bir alanda faaliyet srdrmelerinin rejim ve

lkeler asndan tehlike dourabilecek nitelikte olduunu gstermitir. Partilerin,

kaytsz demokrasinin yaratt bu deneyimlerden nce, uzun sre hukukun

dzenleme alan dnda braklmalarnn elbette gerekeleri vardr:

Bunlardan en nemlisi, liberal devlet anlaynn siyasi partileri reddeden,

onlar sistemi sakatlayan unsurlar olarak grmesidir.25 Bu durum siyasi partileri,

23 KAPAN(2004), s. 164.

24 TOKGZ, Zbeyir: Demokratikleme Srecinde Siyasi Partiler, Gnce Yaynlar, Ankara, 1999,

s. 67.

25

nsanlarn doutan eit olduunu savunan liberal gre gre, ekonomik olsun, politik olsun, btn

faaliyetlerin hem kayna, hem amac, rasyonel ve bamsz olan bireydir. Bu bireyin, milletin yelii

dnda herhangi bir organizasyonun paras olduu ve bu paraya dahiliyetten tr, genel iradenin

ortaya konuluu olan seimlere katld dnlemez. Sistemdeki bireyin bu ncelii ve zgrl,

onun temsilcisinin de iradesinde zgr olduunun kabuln gerektirir. Temsilci, birey ile devlet


23/182

16

insanlarn rgtlenme ihtiyac nedeni ile fiilen oluan, ancak hukuken tannmayan

rgtlenmeler olarak kalmalarna yol amtr. Ancak 19. yzyl ortalarna doru,

bireyi kendi kaderi ile ba baa brakan liberal devlet anlayndaki atlaklarn su

yzne kmaya balamasyla,26 liberal devlet anlay yerine, kiinin insanca

yaayabilmesi, ekonomik ve sosyal ihtiyalarnn karlanmas konularnda grevler

yklenecek olan sosyal devlet anlay ortaya kmtr.27 Bu yeni devlet anlayna

arasnda hibir arac kuruma yer vermeden, lkenin ynetiminde ald oydan baka hibir grubun ya

da rgtlenmenin varlna tabi deildir. Liberal devletin bu bireyci anlay, Fransada 14 Haziran

1791 tarihli Le Chapelier Kanunu ile btn rgtlerin, kurulularn, derneklerin, birey iradesini

saptrdklar gerekesi ile yasaklanmalar ile somut olarak grlmektedir. TEZ(1998), s. 309.

26 Liberal demokrasi anlay iin getirilebilecek bir eletiri olan bu durum, kuralsz demokrasinin

ilevsizliini de gstermektedir. Ferdi hak ve hrriyetler teorik olarak herkes iin kabul edilmekte ise

de, aslnda herkes iin deyimi gk yznde duran bir ideal olmaktan teye gitmiyor; ferdi hayatn

devlet mdahalesinden masun kalmasndan ibaret soyut bir hrriyet anlay ile, byk halk kitleleri

ekonomik glerin ar bask ve mdahalesine terk ediliyorlard. Rnesansn insancl liberal

dn, sanayi ihtilalinin arklar arasnda a ve sefil insan kitlelerini ten kapitalist smr

dzeninin siyasi felsefesi haline getirilmiti. BOSUTER, Kudret: Trk Siyasi Partiler Sisteminde

Parti i Demokrasi, Ulusal Basmevi, Ankara, 1969, s. 3.

27 Kiiyi siyasi, ekonomik ve sosyal alanda yalnz brakan, partileri, kii iradesini saptracaklar

endiesi ile tanmayan eski liberal devlet anlayndaki deiiklik, giderek demokrasi anlaynda da

kendini gsterecektir. ZBUDUNa gre, parti faaliyetleri, siyasal demokrasiye sosyal ve ekonomik

muhteva kazandrmakta, dier bir deyimle sosyal eitlii daha geni lde gerekletirmektedir.

ZBUDUN(1979), s. 167. Aslnda, toplumdaki mali dengesizliklerin siyasal katlmann nnde engel

oluturmamas iin devletin siyasi partilerin finansman konusunda baz nlemler almas da bu anlay

farkllnn gstergesidir.


24/182

17

gei ile birlikte siyasi partiler, bu dzenleme giriiminin ilk konularndan biri

olmulardr.28

Oluan bu yeni devlet sistemi, siyasi partileri sistemin vazgeilmez paralar

haline getirmitir. Bylece, partileri tanmayan liberal devlet yerini partiler

devletine brakmak zorunda kalmtr.29 Bu aamada partiler, nce dernekler

statsne sokulmu, te yandan, parlamento itzklerinde, siyasi parti gruplarna

yer verilmitir. Ancak yukarda da belirttiimiz zere, siyasi partilerin Anayasal

statye kavumalar iin bu rgtlenmelerin, Anayasa dnda braklmasnn

sonularn grmek asndan ibret verici bir deneyim olan II. Dnya Savan

beklemek gerekmitir.30

28 TANLL, Server: Devlet ve Demokrasi (Anayasa Hukukuna Giri), 9.B., Adam Yaynlar,

stanbul 2000, s. 216. Neticede grlyor ki, liberal demokrasi felsefesine dayanan temsili

parlamenter sistemin yaylp kkletii 19. yzyln ikinci yarsnda siyasi partilerin asli grevleri

anlalamam, bunlarn siyasi iktidar fenomeniyle olan balantlar kavranlamam, siyasi partilerle

ilgili tariflerin tm yalnz Ortak bir fikir ve prensip etrafnda toplanm insanlar postlasna

dayattrlmtr. Esasen bu devirde birok mellifler siyasi partilere kar cephe almlardr.

ABADAN(1966), s. 11.

29 Demokrasi iin siyasi partiler zorunludurlar ve demokrasinin geliimi ile siyasi partilerin geliimi

arasndaki bu paralellik hi bozulmamtr. Gnmzde semen, oyunu, adayn ahsndan ok, temsil

ettii siyasi partiye verme eilimindedir. Siyasi partiler, bireylerin devlet ynetimine katlmn

salayan demokrasinin arac kurumlardr. Bugn, partilere dayanmayan bir demokratik devlet rnei

gstermek mmkn deildir. ZBUDUN(2003), s. 87.

30 TEZ(1998), s. 310.


25/182

18

II. Dnya Sava ncesinde siyasi partilerin, toplumda adeta efsaneleen bir

g haline gelmeleri, iktidar ele geirdikten sonra da dorudan ya da dolayl olarak,

teki partilerin varlna son vererek, tek partili rejim oluturmalar tehlikesinin

ortaya kmasna neden olmutur.31 lk olarak, Anayasal dzenlemelerle bu

tehlikenin nne geilmeye allm, ancak Anayasal dzenlemelerin salad

snrl gvence ve denetim yeterli olmaynca32, siyasi partilerin ayrntl yasal

dzenlemelerin konusu olmas zorunluluu domutur. Byle bir zorunluluk,

demokratik sistemin asli hassasiyetleri korumay ilke edinen yeni bir demokrasi

anlay olan militan (mcadeleci) demokrasi anlayn ortaya karmtr.33

31 Liberal demokrasinin salam olduu ortamdan yararlanarak, iktidara gelen Faist ve Nazi partileri

rneinden sonra, siyasi partilerin anayasalarda yer almalar ve faaliyetlerinin kurallara balanmas,

demokratik dzenin kendisini korumas ve siyasetin hukukilemesi olarak ayrca deerlendirilmelidir.

TEZ(1998), s. 311.

32 Siyasi partilerin devlet erklerinden tamamen bamsz ve etkin bir konuma gelmesi, bu

rgtlenmelerin kurumsallamasn beraberinde getirmi ve bunlarn bamszlklarn korumak adna

yaplan dzenlemeler iin ayr bir yasalama srecine gidilmitir. Bu dzenlemelerin iinde parti ii

ileyi, partilerin gelirleri ve bu gelirlerin denetimi zel bir yer tutmutur.

33 Militan demokrasi anlay, siyasi partilerin ortaya ktklar demokratik ortamn genel kaidelerine

uymadklar takdirde; onlarn demokratik dzene kar oluturabilecekleri tehdit ve zararlarn

nlenmesi iin gerekli hukuki dzenlemelerin yaplmas anlayn iermektedir. DEN(2003), s.11;

KK, Adnan: Siyasi Partilere likin Yasaklamalar (Tarihi Geliim AHS, AHM tihatlar,

Baz lkeler Teorik ereve, 1982 Anayasas ve Trk AYM tihatlar), Asil Yayn Datm,

Ankara, 2005, s. 120123. Bu anlaya gre demokrasi, ilerliini salayan kurallarn varln

koruyamad takdirde kendisini inkr etmi olur. Demokrasi de kendini koruyacak nlemleri

alabilmelidir. KAPAN(1993), s. 227228. Erdoan ise, demokrasinin kendisini savunmasndan

bahsetmenin, demokrasiyi sabit bir ilikiler sistemi, bir statko grmek demek olduunu,

demokrasiyi yerleik kurumsal yap ile zdeletirmemiz halinde, demokrasi istemimizin ya da


26/182

19

Ancak, siyasi partilerin ayr bir kanun ile dzenlenmesi uzun bir sre

gerektirmitir. Siyasi partiler kurumuna Anayasasnda ilk kez yer veren ve bugn,

gerek Anayasa gerekse kanun dzeyinde siyasi partilerle ilgili pozitif dzenlemenin

en ileri aamasnda yer alan lkelerden biri olan Federal Almanyada bile zel bir

siyasi partiler kanunun karlmas, Bonn Anayasasnda ngrlen yasal dzenleme

zorunluluuna ramen Anayasann yrrle giriinden ancak 18 yl sonra

gerekleebilmitir. Bu Kanunun karlmasnda rol oynayan ana etken ise, Alman

Anayasa Mahkemesinin partilere devlete yaplan mali yardm konusunda 1966

ylnn ortalarnda bir itihat deiikliine gitmi olmasdr. Daha nce siyasi

partilere devlet yardmn benimseyen Alman Anayasa Mahkemesi, 1966 ylnda

devlet tarafndan yaplacak bu yardmn snrn belirlemitir.34Bu karar, siyasi parti

olgusuna ilikin yasama srecini dorudan etkilemi, daha nce 18 yl boyunca

eitli hazrlklara ramen siyasi partiler kanunu zerinde uzlama salayamam

olan partiler35 allmadk bir hzla kanunu karmlardr.36

sistemin demokrasi olduunu iddia etmemizin hibir anlamn kalmayacan, demokrasinin, kurumsal

yaplarn ve toplumsal ilikilerin deiebilirliini peinen kabul eden bir sistem olduunu, hem

statkoyu deldirtmeyiz deyip, hem de bu suretle koruduumuz eyin demokrasi olduunu iddia

etmenin samalk olduunu belirtmitir. ERDOAN, Mustafa: Demokrasi, Laiklik, Resmi deoloji,

Siyasal Kitabevi, Ankara, 1996, s. 43.

34 Devlet btesinden partilere yaplacak yardm ilke olarak Anayasaya aykr bulan bu kararda,

yalnzca ll bir seim kampanyasnn zorunlu masraflarnn devlete karlanmasnn Anayasa

ile badaaca gr benimsenmitir. SALAM(1999), s. 4849.

35 Aslnda bu uzlamann salanamamasnn nedenlerinden biri de siyasi partilerin mali kaynaklarn

aklama zorunluluundan kanmalardr. ABADAN(1966), s. 46.

36 SALAM(1999), s. 1.


27/182

20

Grlyor ki, bugn siyasi partilere ilikin yasal dzenlemenin rnek lkesi

olarak gsterilen Federal Almanyada bile,37 yasann k partilerin finansman

sorununun bir zm olarak grlen devlet yardm olgusuna paralel bir gelime

gstermitir. Siyasi partiler genelde kendilerine devlete yaplacak mali yardm

dnda yasal dzenlemeye ilgi gstermemilerdir.38 Siyasi Partiler Hukuku, bu

hukukun sujesi olan siyasi partilerin kendi hukuklarna olan ilgisizlii ve sadece mali

yardm sz konusu olduunda yasama yetkisini titizlikle stlenen pragmatik

yaklam nedeniyle yava bir gelime seyri izlemitir.

Belirttiimiz nedenlerle, demokrasinin ve hrriyetler dzeninin yaamasnn

veya lmesinin en bata siyasi partilerin tutum ve davranlarna bal olduunu

37 Federal Almanya partiler hukuku alannda anayasal ve yasal dzenleme srecini tamamlam bir

lke olup, ikinci kuak partiler hukuku olarak adlandrlan yeni bir hukuksal aamann aray

iindedir. Trkiye Cumhuriyeti ise, Siyasi Partiler Hukukunda Federal Almanyay takip etmesine

karn, yasal dzenleme boyutunda zemedii birincil sorunlar nedeni ile birinci kuak partiler

hukuku kapsamnda deerlendirilmelidir. Bu, Trkiyenin ikinci kuak partiler hukukuna ait

sorunlarla karlamad anlamna da gelmemelidir. Birinci kuak partiler hukuku gelien iletiim

a ile birlikte ikinci kuak partiler hukukunun sorunlar ile de boumakta, bu durum ayn zamanda

bir sorunlar karmaasna da yol amaktadr. rnein; partilere devlet eliyle yaplacak yardm ile ba

sisteminin parti ilevlerine uygun bir l ve disiplin iinde tutulmas ve etkili bir biiminde

denetlenmesini de ikinci kuak partiler hukukunun sorunu gibi grnse de birinci kuak partiler de bu

sorunlarla boumaktadr.kinci kuak partiler hukuku kavram ister anayasa ve/veya zel bir

kanun iinde ister deiik kanunlarda dank bir biimde olsun, partilere ilikin pozitif dzenlemenin

yaygnlamas ve olduka geni bir zaman paras iinde uygulanmasyla ortaya kan yeni sorunlarn

dourduu yeni bir dzenleme gereksinimini yanstmaktadr. SALAM(1999), s. 1213.

38 SALAM(1999), s. 2.


28/182

21

belirtmek abartl saylmamaldr.39 Sistemin ileyii aslnda, sistemin organlarnn

sisteme olan inanlarna baldr.40

Partiler demokrasisinin oluumunda da her lkenin kendine zg tarihten

getirdii sosyal, kltrel, ekonomik artlar ve tresi belirleyici unsur olmaktadr.

nsanlar, ocukluklarnn izini btn hayatlar boyunca tadklar gibi, partiler de

kklerinin derin etkisi altnda kalrlar.41 Bir toplumun geirdii sosyal evrelere gre

toplumun gelimilik derecesine gre, yurttalarn bilinli olup olmamalarna gre,

siyasi kltrn yaygnlna gre siyasi partilerin gelimesi etkilenmitir.42 Siyasi

yaamn gelimesi, toplumsal yaplarn farkllamas ve devlet dzeninin deimesi,

siyasi partilerin lkeden lkeye deimesini ve eitlenmesini salamakla birlikte,

siyasi partilerin demokrasi ierisindeki asl olarak stlendikleri ilevlerin varl

39 KAPAN(1993), s. 275. te bu noktada, siyasi partilerin mali denetimi hususu daha da nemli

hale gelmektedir. Parti maliyesi, bir ynyle parti ii dzeninin demokratik kurallara uygunluunu

tayin eden faktrler arasnda bulunurken, dier ynyle de, partilerin devlet iinde devlet durumuna

girerek totaliter nitelie brnmelerinde etkili olabilmektedir. Bunun iindir ki, militan

demokrasilerde mali denetim, partilerin demokratlatrlmas amacyla olduu kadar, fonksiyonlarn

aan bir mali g kazanarak rejimin tahrip edici unsurlar haline gelmelerinin nleyici bir tedbiri

olarak da nem tamaktadr. BOSUTER(1969), s. 125.

40 Politika bilimciler, partilerin demokrasiyi yaatacaklar gibi ldrebileceklerine de dikkat

ekmilerdir. Bu sebeple, her eyden nce, partilerin kendileri de demokrasiye bal olmallar, varlk

sebeplerinin demokrasi ortam olduunu bildikleri kadar, bu ortamn srmesinin de kendi tutumlar

sayesinde mmkn olduunu anlamaldrlar. SARIBAY, Ali Yaar: Trkiyede Demokrasi ve

Politik Partiler, Alfa Yaynlar, stanbul, 2001, s. 17.

41 DUVERGER(1993), s. 15.

42 TOKGZ(1999), s. 15.


29/182

22

deimemekte; siyasi partilerin demokratik sistem iin vazgeilmezlii ite bu

ilevlerle belirginlemektedir.43

Toplum ve onun siyasi kltr parti fonksiyonlarn belirleyebilecei gibi,

partilerin fonksiyonlar da, toplumun ve kltrn deimesinde etken olur. Yani

burada, tek ynl bir iliki deil, karlkl bir etkileim sz konusudur. Bu noktada,

siyasi partiler dnda baka rgtlenmelerin de bu tr ilevleri stlenebilecekleri;44

ancak stlenseler de, modern demokrasilerde bu ilevleri siyasi partiler kadar etkin

yapabilen baka bir yaplanmann sz konusu olamayacan belirtmek gereklidir.

Modern toplumla ortaya kan bu rgtlenmelerden en nemlilerinden biri

siyasi partiler olmakla birlikte, dierleri menfaat gruplar45 ve menfaat gruplar

43 Siyasi partiler hali hazrda dnyann her yerinde var olan kurulular olarak ayn zamanda sosyal,

siyasi ve ekonomik gelimenin farkl dilimlerindeki, farkl siyasi sistemler iinde birbirlerine olduka

benzer yaklak deerde grev ifa etmektedirler. ABADAN(1966), s. 3.

44 Siyasi partilerin henz domad ya da sonradan kaldrld toplumlarda bu fonksiyonlar elbette

varlklarn bir ekilde ortaya koymakta; ancak yine de bu ilevler siyasi partiler kadar etkin hale

getirilememektedir. ZBUDUN(1979), s.109110.

45 Bahsettiimiz menfaat gruplarndan siyasal karar alma organlarn etkileme abasnda olan bask

gruplar ile siyasi parti ilikisi gnmzde olduka farkl hal almtr. Bask gruplarnn kamuoyu

oluumundaki etkisi, siyasi partileri bu gruplarla yakn ilikide bulunmaya itmektedir. Bask gruplar-

politika ilikisi hakknda ayrntl bilgi iin bkz. MEYNAUD, Jean: Politikada Bask Gruplar, ev.

Samih Tiryakiolu, Varlk Yaynevi, stanbul, 1975. Kamuoyu, siyasal karar alma srecinde etkinlii

giderek artan bir rol stlenmektedir. Siyasi partiler programlarn olutururken, yasama organ yasa

yaparken, yrtme bu yasalar uygularken kamuoyunu hesaba katmak mecburiyetindedir.

Kamuoyunun bu etkinlii, alnan kararlarn devamll asndan nem arz etmektedir. Aksi durumda,


30/182

23

ierisinde deerlendirilebilir nitelikteki sendikalar46, dernekler47 ve gnmzde

etkileri giderek artan ve oluum ekilleri nedeni ile znde menfaat grubu olan sivil

ortaya konulan kararlar uygulanabilirlikten uzaklamaktadr. Kamuoyunun oluumu ve etkileri iin

bkz. KAPAN(2004), s. 145158. Bask gruplarnn siyasi partilere finansman boyutundaki etkisi ise,

daha sonra ayrnts ile inceleyeceimiz zere, bu alann yasal dzenlemeye konu olmasn zorunlu

hale getirmitir. Bask gruplarnn siyasi partilere yapt mali yardmlar, yardm ettii partiyi avantajl

konuma getirse de, bu durumun siyasi partinin sistem iinde farkl deerlendirilmesine de neden

olmaktadr. Temsil edildiine inanan birey, bask gruplarnn siyasi partilere yasal olmayan yollardan

yapm olduu yardmlar karsnda demokrasiye olan inancn yitirebilmektedir. Bu nedenlerle birok

lkede siyasi partilerin d basklardan korunmas ve parti ii demokrasinin yozlamamas iin

partilerin gelir ve giderlerinin aklanmas, snrlanmas ve denetlenmesi konularnda hukuksal

dzenlemeler yaplmtr. Ayrca siyasi partilere devlet yardm da birok demokratik lkede, siyasi

partilerin asli ilevlerinden uzaklamamalar iin bir yntem olarak grlmektedir. Ancak, toplum

iinde siyasal ve ekonomik rekabetin salanmas konusunda effaf ve yasal yollarla aba gsterdikleri

takdirde bask gruplarnn ilevlerine hem meru hem de siyasi partilere yol gsterici olarak

baklabilir. PERNEK, Dou: Anayasa ve Partiler Rejimi, Kaynak Yaynlar, stanbul, 1985, s.

138139. zellikle bat dnyasnda demokratik gelime srecine bir gz atld zaman, oy hakknn

geniletilerek sonunda genel oy ilkesine varlmas, kadnlara eit haklar tannmas vs. gibi, gerek

demokrasiye doru atlan byk admlarda, eitli isimler altnda gnn bask gruplarnn izi

grlmektedir. KAPAN(2003), s. 277.

46 Sendikalar, demokrasi ile ynetilen lkelerde siyasi partiler gibi sivil toplum rgtleridir. Bu iki

rgtn kurulu amalar farkl olsa da, sendikalarn toplumun saysal olarak byk bir kesimini

oluturan alanlar temsil roln stlenmesi dolaysyla, nemli bir oy potansiyeline sahip olmas,

iktidara gelmeyi esas ama edinen siyasi partilerin sendikalara ilgi duymasna neden olmaktadr.

Sendikalarn nemli bir oy potansiyeline sahip olmasnn yan sra byk yatrmlarn kayna olarak

ekonomik gce sahip olduklar da grlmektedir. rnein; srailde en byk ii kuruluu olan

Estraud sahip olduu ekonomik g sayesinde siyasi iktidar zerinde etkinlie sahiptir.

KILALI(2007), s. 306. Ayn ekilde sendikalarn da, siyasi partilere, dolaysyla siyasete ilgisiz


31/182

24

toplum rgtleridir.48 Bu rgtlenmeler yntemleri ile birbirlerinden ayrldklar gibi,

amalar bakmndan siyasi partilerden tamamen farkldrlar.

kaldklar sylenemez. Zira sendikalarn ekonomik ve sosyal fonksiyonlarnn yan sra siyasi

fonksiyonlarnn olduu da bir gerektir. Bu nedenle sendikalar, en azndan, siyasi fonksiyonlarn icra

ederlerken siyasi partilerden destek alma veya onlarla ibirlii yapma ihtiyac duyabilirler. Bu durum

zellikle kendileri ile ilgili yasama srelerinde belirgin olarak grlmektedir. AKYALIN, Seda:

Trkiyede Gemiten Gnmze i Sendikalar ve Siyasi Partiler Arasndaki likiler,

Baslmam Yksek lisans Tezi, Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Eskiehir, 2002, s.

1112.

47 Siyasi partilerin zamanla daha etkin konuma gelmesi, bu rgtlenmelerin farkl hukuki metinlerle

dzenlenmesini zorunlu hale getirse de, ayn grteki kiilerin bir araya gelerek rgtlenmesi ile

ortaya kan ilk yaplanma derneklerdir. Partiler, siyasi dncenin toplumca rgtlenmesinin en etkili

biimi olsa da, bunun temeli aslnda dernek ya da birleme zgrldr. TANR, Blent-

YZBAIOLU, Necmi: 1982 Anayasasna Gre Trk Anayasa Hukuku, 3. B., Yap Kredi

Yaynlar, stanbul, 2002, s. 187. Derneklerin sivil toplum rgt olmasndan hareketle devlet olgusu

dnda gc hakknda bkz. YAVUZYT, Musa Hikmet: Dernekler ve Demokrasi, ASBFD,

C. 50, S. 12, 1995, s. 425426.

48 Gnmzde menfaat gruplar ierisinde deerlendirilebilecek nitelikte olmakla birlikte, onlardan

kamusal ya da toplumsal alanda alma ve hizmet grme amacnda olmasyla ayrlan sivil toplum

rgtleri de bu kapsamda zerinde durulmas gereken bir husustur. Bu rgtlenmeler, lke dzeyinde

faaliyet gsterdikleri gibi yerel dzeyde de siyasal karar alma srecine katlarak demokratik

oulculuk ve katlmclk ilkelerini yaama geirmede giderek etkin konuma gelmektedirler.

ALEFENDOLU, Ylmaz: Siyasal Partiler ve Sivil Toplum rgtleri, Anayasa Yargs, C.

16, Ankara, 1999, s. 109111. Baz kaynaklarda nc sektr adn alan sivil toplum rgtleri,

bireylerin kar amac gtmeksizin, gnll olarak toplumsal fayda iin almalar iin organizasyon

ilevi grr. EMROLU(2006), s. 626.


32/182

25

Siyasi partiler, tm devlet politikalarn kapsamak zere siyasi iktidar

etkileme amacnda ve bu iktidar elde etme abasnda iken, belirttiimiz dier

rgtlenmelerin ilevlerinin daha ok zerinde birletikleri menfaatlerin

gereklemesi iin iktidar elde etme abas iinde olmakszn altklar

grlmektedir. Modern demokrasilerde siyasi partilerin stlendikleri ilevler ise u

balklar altnda incelenebilir:49

Menfaatlerin Birletirilmesi: Toplumdaki farkl menfaatleri birletirerek,

fikir ve kanaatlerin istikrara kavumas noktasnda50 siyasi partiler asli ileve

sahiptirler.51 Toplumdaki menfaatler o kadar ok ve eitlidir ki, bunlarn siyasi

kararlar haline dntrlmeden nce birletirilmesi, badatrlmas ve belli bal

49 Siyasi partiler iinde bulunduklar siyasal sistemin ve kltrn karakterine uygun ilevler ifa

ederler. rnein; demokratik bir sistemde farkllklarn temsili grevini yrten siyasi partiler, baskc

bir sitemde farkllklar zerinde bir bask aracna dnebilmektedir. Yine de normal artlar altnda

siyasi partilerin siyasi sistem ierisinde ortak ilevler stlendikleri sylenebilir. TRKNE,

Mmtazer: Siyaset, Lotus Yaynlar, Ankara, 2006, s. 255.

50 Aksi halde, semen kitlesi toplumdaki dank ve karmak menfaat yumaklar ve politik eilimler

arasnda kimi, neyi, niin seeceini kestiremeyeceinden seim yoluyla temsilin gereklemesi de

pek mmkn olmayacaktr. KAPAN(2004), s. 166.

51 Siyasi partiler bir ksm atma potansiyeli tayan kar ve grlerin makul sayda seenekler

halinde formle edilmesine ve bu formlasyonlar etrafnda oluan uzlamalar siyasete tamaya

yarayarak, sistem ierisindeki marjinal menfaatleri ehliletirir ve bu grlerin de kamuoyunda

tartlmasn salayarak toplumsal uzlamaya katkda bulunurlar. Siyasi partilerin siyasal ve

toplumsal btnlemeye etkileri iin bkz. KILALI(2007), s. 288; TOKGZ(1999), s. 298. Bu

balamda partiler baz gr ve kanlarn aksine, blc ve ayrc deil, toparlayc ve birletirici rol

oynarlar. KAPAN(2004), s. 166.


33/182

26

birka siyaset alternatifine indirgenmesi gerekir.52 te, siyasi partilerin

birletirdikleri bu menfaatler, parti program ierisinde somutlaarak yerlerini

alrlar.53 Siyasi partiler bu ilevlerini yerine getirirken, tm lkede kamuoyu

almalar yaptklar gibi, rgt dzeyinde de bu menfaatlerin tespiti iin etkinlikler

gerekletirirler.54

52 Bir toplum karmaklatka, kar beklerinin says arttka, bu beklerin istemlerinin iktidara

iletilmesinde sivil toplumla siyasal toplum arasnda kpr grevi gren temsilcilerden yararlanlmas

daha da kanlmaz bir hal alr. Partisiz, ounluklarn durmadan dnceleriyle ynetilecek bir

demokrasi dnmek neredeyse olanakszdr. TOURAINE(2002), s. 140.

53 Parti programlar partilerin kimliini belgelerler. Bu belgeler, yalnz partinin ekonomik ve sosyal

dnya grn yanstmakla kalmaz, bunlarn uygulamaya konulu biimlerini de yanstr.

GZBYK(1998), s. 77. Menfaatlerin birletirilmesi amac ile oluturulan parti programnn

nitelii, farkl siyasi parti yaplanmalarna neden olur. Bu parti yaplanmalar; pragmatik partiler,

ideolojik partiler ve zgc ya da geleneksel partiler olarak gruplandrlabilir. Bu parti trleri

hakknda ayrntl bilgi iin bkz. ZBUDUN(1979), s. 9394. Gnmzde bu parti tipolojisinde yer

alan pragmatik partilere, hepsini yakala (catch-all) partileri de denilmektedir. Bu partiler

ulaabilecekleri en yksek oy oranna ulaabilmek iin ideolojik fikirlerden kendisini soyutlayan

partilerdir. Siyasette yzen oylarn seim baarsnda etkinliinin giderek artmas, siyasi partilerin

programlarnda daha farkl menfaatleri birletirecek unsurlara yer vermelerine neden olmutur. Bu

nedenle artk, gnmz siyasi partilerinin byk bir ksmnn ideolojik nitelikten uzaklatn

syleyebiliriz. Hepsini yakala partileri hakknda ayrntl bilgi iin bkz. TRKNE(2006), s. 261

262.

54

Siyasi partiler, seim dnemlerinde artmakla birlikte seim dnemleri dnda da toplumdaki

menfaatlerin belirlenmesi iin kamuoyu yoklamalar konusunda ihtisaslam irketlerle anlaarak

almalar yapmakta; yerel dzeyde de toplant, panel, balo gibi etkinliklerle semenin deien

taleplerini belirlemeye almaktadrlar. Deien semen taleplerini programlarnda karlayan siyasi

partiler de bu ekilde oylarn artrabilmektedir.


34/182

27

Siyasi Devirme: Partiler bir yandan karlar ve grleri birletirerek

temsil ederlerken, te yandan da o kar ve gr sahiplerini ynlendirirler ve

eitirler. Btn modern siyasi sistemlerde siyasi kadrolar ve liderler genellikle

partilerin iinden karlar. Bu bakmdan siyasi partilerin, lke ynetiminde sz sahibi

olacak, devletin yasama ve yrtme erklerinde grev yapacak kadrolarn yetitirildii

birer eitim kurumu olduklar unutulmamaldr.55 Siyasi partiler bu ilevlerini yerine

getirirken paneller, eitimler dzenledikleri gibi parti iinde bu konuda yetkinlemi

eleman da istihdam etmek zorunda kalrlar.

Siyasi partilerin stlendikleri bu ilev, parti ve seim sistemlerine gre

deimektedir. Adaylarn parti ii seimlerle belirlendii lkelerde siyasi devirme

ilevinin daha etkin olduu,56 parti ierisinde yetitirilecek kadrolarn, hem parti

iinde hem de devlet ynetiminde etkin olmalarn salayacak parti ii

55

Partilerin siyasi elit mensuplarn devirmeleri, demokratik siyasi sistemlerde aday gsterme ve

seim mekanizmalaryla gereklemektedir. Partilere dayanan modern demokrasilerde, daha nce de

belirttiimiz zere, bamsz adaylarn baar ans yok denecek kadar azdr.Genellikle semenlerin,

siyasi partilerin adaylarna oy vermelerinde, adaylarn kiisel niteliklerinden ok, semenlerin partiye

olan ballklar rol oynar. Bamsz adaylar ise, kiisel yetenekleri ile oy alrlar ve semenlerin parti

balarn gevetebildikleri lde baarl olurlar. Ancak adaylarn baarl olanaklarn bunlardan

baka belirleyen unsurlar da vardr. Bu unsurlar iin bkz. ARASLI, (1972), s. 5660;

TOKGZ(1999), s. 299.56 Siyasi devirmenin bal olduu dinamikler iin bkz. ZBUDUN(1979), s. 99100. Siyasi

partilerin bulunmad ya da zayf ve kksz olduu lkelerde ise liderler geleneksel elit iinden

(feodal ailelerden, dinsel kurululardan) veya silahl kuvvetler iinden karlar. Bu da halk tabannn

zayf olmas nedeni ile rejimde istikrarszla yol aar. KAPAN(2004), s. 167.


35/182

28

mekanizmalarn iliyor olmasnn gereklilii, bu noktada zerinde nemle durulmas

gereken bir husustur.57

Bunun iin, parti iindeki iktidarn aadan yukarya doru, yani rgt

zerkliini koruyarak olumas gereklidir. zerkliin korunabilmesi iin de siyasi

partilerin hiyerarik dzen iinde btn organlarnn, gdlen siyaset ve parti

merkezinin icraat hakknda karar verebilmesini, parti ii dzenlemelerin demokratik

esaslara uygunluunu, sz hrriyeti ile gizli oy esasnn teminata kavuturulmasn ve

partiler zerinde anti demokratik telkin ve tesirleri nlemek zere mali gelirlerin

denetimini kurallara balamann neminin kavranmas gerekmektedir.58

Siyasi Sosyalleme: Siyasi sosyalleme fonksiyonu ile siyasi sistemdeki

rollerin renilmesi, siyasi kltrn benimsenmesi ve idame ettirilmesi sreci

57 Temsili demokrasinin dayand milli hakimiyet, halk hakimiyeti gibi kavramlar, sistemin

dayand varsaymlar, deer yarglar, olduklar halde, fiili gerek, siyasi iktidar ve tayclarndan,

karar oluturmasna kimlerin ne lde katlabildiinden ibarettir Siyasi partiler halk ynlarnn

karar oluturmasna katlma arac olabildikleri lde hkimiyet kavram geree yaklam olacak;

demokratlama lsnde, ada demokratik dnm halk ve radikal ynnden saptrlmam

olacaktr. Parti ii demokrasinin, demokrasinin gerekleme abasndaki etkisi iin bkz.

BOSUTER(1969), s. 1416.58 Siyasette frsat eitliinin salanabilmesi iin, partilere yaplan parasal desteklerin effaf bir ekilde

kamuoyunun bilgisine sunulmas, demokratik bir devlet ynetiminin asli unsurlarndan olan halkn

gvenini salamak ve bireyin kendisini sistem ierisinde etkin hissetmesi asndan asli neme

sahiptir. ZTRK( 2006), s. 19.


36/182

29

anlatlmaktadr. Partiler, ok sayda insan siyasi katlmaya yneltir,59 siyasi sistemle

srekli ve gl bir iliki iine sokar. Bu iliki, sz konusu kiilerde yeni tutum ve

inanlar yaratabilecei gibi, mevcutlar daha da pekitirebilir.

Siyasi partilerin bu ilevi sayesinde birey, farkl bir kimlik kazanmakta ve bu

kimliin getirisi ile sosyalleerek, farkl bir grup ierisinde kendini ifade etmekte ve

aidiyet duygusu ile donanmaktadr. Bu ekilde siyasi partiler, toplumun siyasi

kltrnn biimlenmesinde hayati bir rol oynarlar.60

ktidar Kullanma, Eletirme ve Denetleme: Siyasi partiler, biimsel

anlamda devlet rgt dnda kalan kurulular olmakla birlikte, btn modern

demokrasilerde devlet organlarnn ileyileri ve kararlar ile siyasi partiler arasnda

yakn bir iliki vardr.61 Bu iliki de somut anlamda, seimlerde ounluu elde eden

partinin, siyasi iktidar kullanma sorumluluunu yklenmesidir. ktidar yetkisini haiz

59 Gnmzde bu katlmann mahiyeti olduka farkllamtr. Modern demokratik toplumlarda

vatandalarn karsna kan sorunlar gittike daha teknik ve karmak bir nitelik kazanmaktadr.

Zaten artk onlar da bilgi ve kavraylarn aan bu sorunlar zerinde dorudan doruya karar almaya

arlmamakta, sadece karar alacak olanlar semekle yetinmektedir. Gnmzn partiler

demokrasisinde ise, semen kitlesinin parti adaylarnn ve programlarnn saptanmasnda sz sahibi

olduklar ileri srlemez. Bu durumda semenlerin rol, partilerce kotarlp kendilerine sunulan aday

listeleri arasnda bir tercih yapmaktan ibaret kalmaktadr. KAPAN(2004), s. 138139. Ancak bunun

yannda, nitelii deien semenin siyasi iktidar etkileme yolu ile siyasal katlma rolnn

farkllat da sylenebilir.

60 TOKGZ(1999), s. 300; YANIK(2002), s. 55.

61 ZBUDUN(1979), s. 147.


37/182

30

olan siyasi parti, kendisini iktidara tayan vaadlerini gerekletirmekle de ile

ykmldr.

Ayrca, demokratik sistemlerde siyasi partilerin muhalefette bulunduklar

srece iktidar denetlemek ilevleri de vardr. Demokrasinin varln hissetmek,

belki de en ok bu ilev sayesinde ortaya kmaktadr.62 ktidarn konumunu ve

meruiyetini irdeleyebilmek iin baklmas gereken ilk yer, iktidarn karsnda

muhalefetin ilevselliidir. Parlamenter rejimlerde bu etkinin nemi ok byktr.

Muhalefet partileri eletirme ve denetleme ilevini yerine getirirken; alnacak siyasi

kararlar kendi gr alarndan etkilemek, alternatif zm yollar gstermek

suretiyle kamuoyunu oluturmak amalarn gder63 ve muhalefet partisi bu ilevi ile

iktidar partisinin ynetme ilevi karsnda alternatif bir yol stlenmi olur.64

Demokratik sistemlerde iktidar ve muhalefet ayrmas ise seimler aracl

ile gerekleir. Seimler, bir siyasi parti iin hem iktidar ansn yakalama arac hem

de siyasi gcn tazelemek ve meruluunu topluma kabul ettirme arac olmakla

62 Robert A.Dahln da belirttii gibi, Demokratik kurumlarn geliiminde byk kilometre ta

bulunmaktadr: Oylama yoluyla kamusal kararlara katlma hakk, temsil etme hakk ve muhalefet

yapmahakk.http://www.canaktan.org/politika/demokrasi/makaleler/ozlusozdemok.htm.(10.07.2007).

63

KAPAN(2004), s. 168. ktidar partisi yapt almalarda, devletin yaygn brokrasi an

kullanabilirken, muhalefet partisi bu almalar yaparken bu iler iin istihdam olanaklar yaratmak

zorunda olduundan bunun iin ayr bir finansman kaynana da ihtiya duymaktadr.

64leyen bir demokraside muhalefetin nemi iin bkz. TURGUT, Nkhet: Siyasi Muhalefet, Toplum

ve Birey Yaynlar, Ankara, 1984.


38/182

31

birlikte;65 bir siyasi sistemin gvenilirlii ve demokratiklii konusunda da ipucu

veren ok ciddi bir snavdr.66 Seimler sayesinde temsili demokrasinin bir gerei

olarak kendisini ynetecek kiileri kendi oyuyla belirleyen halk, i bana getirdii

partinin siyasi kararlarn ve uygulamalarn da gnll ve istekli olarak yerine

getirir.67 Seimlerin devlet iktidarn snrlamak gibi bir etkisi de vardr.

ktidardakiler, seimler vastasyla kendilerini seenler karsnda hesap

vermektedirler.68

Gnmzde seimlerin ok eitli giderlere yol at gzlemlenmektedir: Oy

pusulalarnn baslmas, seim grevlilerinin dentileri, seim srasnda yazl ve

grsel basnda verilen reklamlar ve siyasi partilerin ve adaylarn kampanya giderleri

bunlarn en nemlileridir. Bu dnemde artan finansman ihtiyacnn parti zerkliini

zedelememesi ve mali olanaklar fazla olanlarn seim kampanyalar srasnda

yaratacaklar haksz rekabetin nne geilebilmesi iin seim giderlerinin

snrlandrlmas da siyasi parti faaliyetlerinin effafl ve adiliyeti asndan bir

yntem olarak grlmektedir.

65 TOKGZ(1999), s. 32. Klal bu konuda, her seimin demokrasi anlamna gelmemekle birlikte,

seimsiz bir demokrasinin de dnlemeyeceini belirterek sadece seimle meruluk

salanamayacan dile getirmektedir. KILALI(2007), s. 289.

66

Seimlerin ilevleri iin bkz.AKGN, Birol: Trkiyede Semen Davran, Partiler Sistemi veSiyasi Gven, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2002, s. 1415.

67 Seimlerde oy verme sureti ile ynetime ortak olan birey katlma roln farkl rgtlenmelerde de

ifade edebilse de, seimle birlikte bireyin katlm dzeyi iktidara giden yolda ilk basamaktr.

68 Seimlerin devlet iktidarn snrlamadaki etkisi iin bkz. KAPAN(1993), s. 281282.


39/182

32

Bahsettiimiz bu ilevleri gerekletirecek siyasi parti rgtlenmelerinde,

rgtn siyasi parti vasfn tamas asndan belirli nitelikleri iinde barndrmas da

konunun doas gereidir. Siyasi partilerin dier rgtlenmelerden farkl olarak, i

hukuk bakmndan normlar hiyerarisinin en st metni olan Anayasa ile zel olarak

dzenlenmesinde yatan neden, onu oluturan unsurlarn farkll ve nemidir. te

bu unsurlara verilen farkl ncelikler, farkl siyasi parti tanmlarna yol amtr.69

lk olarak, siyasi iktidar ele geirme amacnda olan rgtlenmeler siyasi parti

olarak kabul edilebilir. Bu tanm, rgtsel olarak siyasi partilerin temel ayrc

noktasdr. Herkesin zerinde birleebilecei bir siyasi parti tanm olmamasna

69 DUVERGERe gre bir parti basit bir tanmlamayla, belli bir yapya sahip insan topluluudur.

DUVERGER(1993), s. 10. SERVER TANLL siyasi partiyi, toplumdaki snf atmasn siyasi

yaamda dile getiren aralar olarak tanmlamaktadr. TANLL(2000), s. 215.TUNAYA ise siyasi

partileri, belli bir program zerinde birlemi kiilerin, bu program normal seim yolu ile

gerekletirmek amacn gderek kurmu olduklar topluluk olarak tanmlamaktadr.

TUNAYA(1982), s. 354. KAPAN yapt tanmda rgtsel yapy vurgulayarak siyasi partileri, bir

program etrafnda toplanm, siyasi iktidar elde etmek ya da paylamak amacn gden, srekli bir

rgte sahip kurulular olarak tanmlamaktadr. Burada en nemli unsur, siyasi iktidar ele geirmek

veya hi deilse onu baka partilerle paylamak amacdr. KAPAN(2004), s. 160. ZBUDUNa gre

ise siyasi partiler, halkn desteini salamak suretiyle devlet mekanizmasnn kontroln ele

geirmeye veya srdrmeye alan, srekli ve istikrarl bir rgte sahip topluluklardr. Bu tanmda

belirleyici olan nokta, siyasi partilerin varlksal koullarndan ncelikli olann, halkn desteini

salamak olmasdr. ZBUDUN(1979), s. 4. Anayasa Mahkemesinin bir kararnda ise siyasi partiler,

belli siyasi dnceler erevesinde birleen yurttalarn zgrce kurduklar ve zgrce katlp

ayrldklar kurululardr. Kamuoyunun oluumunda nemli etkinlii olan siyasi partiler siyasi

katlmlar somutlatran hukuksal yaplardr. eklinde tanmlanmtr. AMK., E.1993/3, K.1994/2,

Kt.16.6.1994, AMKD, S. 30, s. 1061-1229.


40/182

33

karn, siyasi partilerin temel unsurlar, yani bir rgtlenmenin siyasi parti

saylabilmesi iin gerekli eler belirgin ekilde ortaya konulabilmektedir:70

Siyasi partilerin belirli bir rgtsel yapya sahip olmas ilevlerin

gerekletirilmesi asndan en nemli unsurdur. rgt kavram, parti topluluunu

meydana getiren bireyler arasndaki karlkl ilikilerin belirli yerleik kalplara gre

yrtlmesini, parti topluluu ierisinde bir iblmnn, rol farkllamasnn ortaya

kmasn, yresel birimlerle partinin merkez organlar arasnda dzenli

haberlemelerin ve dier ilikilerin kurulmu olmasn ierir.71

70 Siyasi partilerin unsurlar rgtlenme, yelik ve ama birlii olarak saylsa da belirli bir rgtlenme

dzeyine ulam siyasi parti yelerinin genel bir oydama (ama birlii) iinde olmas

beklendiinden bu unsur iin ayrca aklamaya yer verilmeyecektir. Siyasi partileri dier tm

rgtlenmelerden ayran asl belirleyici nokta, ite bu oydamann hedefinin siyasi iktidar ele

geirmek olmasdr. Siyasi partilerin amacnn bu nitelii, bu rgtlenmelerin farkl ihtiyalarnn

olmasn da beraberinde getirmektedir. Ama birlii hakknda bilgi iin bkz. TEZ, Erdoan: 100

Soruda Siyasi Partiler (Partilerin Hukuki Rejimi ve Trkiyede Siyasi Partiler) , Gerek

Yaynevi, stanbul, 1976, s. 5.

71 ZBUDUN(1979), s. 3. Siyasi parti rgtlenmeleri ocak, hcre, komite ve milis tipi rgtlenmeleri

eklinde drt grupta incelenebilir. rgtlenmenin yaps, siyasi partinin tm ileyiinde etkili

olabilmektedir. rgtlenme modelleri iin bkz. DUVERGER(2003), s. 37103; ZBUDUN(1979), s.

5788. rgt kavram siyasi parti yaplanmasnn birok unsuruna kaynaklk eder. Parti

rgtlenmesinin zerk olup olmamas dolayl- dolaysz siyasi parti ayrmna; rgtlenme derecesinin

younluu kadro- kitle partisi ayrmna; siyasi partide merkeziyetin younluu disiplinli-serbest parti

ayrmna alm salar. Dolayl-dolaysz parti ayrm iin bkz. DUVERGER(2003), s.3747;

ZBUDUN(1979), s. 5861. Kadro- kitle partisi ayrm iin bkz. DUVERGER(2003), s. 106115;

ZBUDUN(1979), s.6366. Disiplinli-serbest parti ayrm iin bkz. DUVERGER(2003), s. 93103;

ZBUDUN(1979), s. 6769.


41/182

34

Kavram olarak rgt birok alt unsurlar iine alan karmak bir kavramdr.

rnein artk lke dzeyinde rgtlenen siyasi partilerde; genel kongre, merkez

ynetim, denetim ve disiplin kurullar, kampanyalar yrtecek yerel rgtler ve

yeler rgt kavramnn ieriinden ayr dnlememektedir. Siyasi parti

rgtlenmesinin bu yaygn a, Siyasi Partiler Hukukunda bu rgtlenmeler

asndan, parti ii disiplinin ve bu geni rgt yaplanmasnn finansmannn nasl

salanacana ilikin sorunlarn da kaynan tekil etmektedir.

Siyasi partilerin aklanmasnda en ok bavurulan kriterlerden biri olan

rgtlenme, modern partilerde zel bir neme sahiptir.72 yelerin faaliyetlerinin

genel erevesini, bunlar arasndaki dayanmaya verilen biimi belirler; liderlerin

seim mekanizmalarn ve yetkilerini belirtir.73 ou zaman, partilerin niin gl ve

etkin, dierlerinin ise niin gsz ve etkisiz olduunu aklar.74 Parti rgt, parti

72 Herhangi bir siyasal dncenin etkinliinin salanabilmesi, bu dncenin arkasnda belli bir

rgtn olmasn zorunlu klar. 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu da, siyasi partinin seimlere katlma

ilevini gerekletirmesi iin rgtlenmenin nemini 36.maddesinde, siyasi partilerin seime

katlabilmesi iin illerin en az yarsnda oy verme gnnden en az alt ay evvel te kilat kurmu ve

byk kongrelerini yapm olmas veya Trkiye Byk Millet Meclisinde grubu bulunmas arttr.

hkm ile ortaya koymutur.

73

Siyasi parti, rgtlenme modellerinden hangisini seerse sesin, bu modellerin genel karakterinin,

siyasi partinin tm faaliyetlerine yansdn unutmamak gereklidir. Partinin atomunda meydana gelen

herhangi bir hareket, maddenin halini deitirebilmektedir.

74 DUVERGER(2003), s. 37. rnein rgtn bykl, ye saysnn ve yelik aidat gelirinin

artmasn salasa da siyasi parti ortak kararlarnn demokratik usullerle alnmasn zorla trmakta ve


42/182

35

yapsnn atomudur. Her parti, dier partilerin yapsna benzemeyen kendine zg bir

yapya sahiptir.

Bir siyasi parti rgtlenmesinden sz edebilmenin n art, o parti

rgtlenmesinin belli bir zerklie sahip olmasdr. rgtsel zerklie sahip olma,

siyasi partinin dier rgtlenmelerden ayr olarak kar ve deer savunmas

yapabilme gcnn gstergesidir.75 Siyasi parti zerkliinin salanabilmesi ise

yukarda da deindiimiz zere ilk olarak mali zerkliin salanabilmesi ile

mmkndr. leride deineceimiz siyasi partilere devlete salanan mali destein

parti zerkliini zedeleyecei gr de zerkliin siyasi parti rgtlenmesi

asndan neminden kaynaklanmaktadr.

rgt en temel gcn siyasi parti yelerinden almaktadr. Siyasi partilerin

temel kaynann insan olduu gerei nda, parti yeliinin nemini belirtmek

iin aslnda ayr bir aklama yapmak da gerekli deildir.76 Deiik rgt

rgt mensuplarnn hedefleri alglamasnda glk ekmesine yol aabilmektedir. Siyasi partinin bu

balamda yapt tercih de tm siyasi parti yaplanmasn etkilemektedir.

75 Partilerin zerklii asndan tartlmas gereken bir konu da partilerin mali zerkliidir. Mali

kaynaklar bakmndan az sayda kiinin byk balarna dayanan ve dolaysyla bu balarn

nfuzuna ak bulunan bir parti, gelirini ok sayda yenin kk ldeki aidatlarndan elde eden bir

partiye oranla, phesiz daha az zerktir. ZBUDUN(1979), s. 61. Ayrca parti rgtlerinin mali

gc ve finansman salamalar parti ii disiplin asndan ayr bir neme sahiptir. Mali gce sahip

rgt siyasi parti merkez kararlarna mdahale edebilmekte, bu sayede de parti ii demokrasi esaslar

ilemektedir. YANIK(2002), s.61.

76 Ancak bir siyasi parti asndan yeliin nemi, ye saysndan ok yenin etkinliinde

yatmaktadr. yelik aidatn bile vermeyen, lkemizde de oka grld gibi, delege seimlerinde


43/182

36

yaplanmalar farkl yelik yaplarnn olumasna da yol amaktadr.77 rgtn

benimsedii politikalar dorudan ye profilini etkilemektedir.

Parti yelii, siyasi parti ierisinde bir unsur olmasna karn, bu durumdan

nce ya da sonra oluan ballk trlerinden farkldr. Semenler ve taraftarlar parti

yeliinden nceki aamaya, militanlar ise sonraki aamaya rnek gsterilebilir. Bir

partinin iinde farkl ballkta parti yelii sz konusu olabilmekte ve parti-birey

ball glendike, parti ileyiinde partinin insan unsurunun etkinlii

artmaktadr.78

arlk tayabilmek amacyla, zorla kaydettirilmi yelerin saysal ounluundan ok, yelerin parti

etkinliklerine katlma iradesine sahip olmas bir siyasi partiye g kazandrmaktadr. KILALI(2007),

s. 267.

77 Komite rgtlenmesine sahip parti yeleri, sayca fazla olmamakla birlikte partiye tutkulu bir

ballk ierisinde deillerdir. Milis ve hcre tipi rgtlenmelerde ise yelik; bir ynyle militan,

dier bir ynyle ise mritlik niteliindedir. Ocak partileriyse, hemen hemen ortada yer almaktadr;

bunlar, kalabalk bir ye ktlesini, orta derecede ve layk bir mahiyette bir dayanmayla

birletirmektedir. DUVERGER(2003), s. 105. Ayrca yeliin mahiyeti siyasi parti ayrmlarndan

kadro-ktle partisi ayrmna, yeliin kazanm ekli dolayl-dolaysz siyasi parti ayrmnda nemli bir

etkiye sahiptir.

78 Semenler, seim dnemlerinde siyasi partiye oy veren, parti ile arasnda duygusal bir badan te

dnsel bir ba olan insanlardr. kinci bir grup ise taraftarlardr; bunlar da semen olmakla birlikte

oy verdikleri partiye kar sempatilerini gizlemedikleri gibi partiye mali yardmda bulunabilir, partinin

yardmc rgtlerine girebilirler. Militanlar ise siyasi partiye tam bir ballk iinde bulunan, siyasi

partinin kilit rollerini stlenerek parti topluluunun aktif yeleri olan bireylerdir. yelik ise

sempatiden daha derin, fakat militanlktan daha yzeysel bir katlmay ierir. yelik tipleri iin bkz.

DUVERGER(2003), s. 138; SARIBAY(2001), s. 2122.


44/182

37

Ancak, siyasi parti rgtlenmelerinde yeliin neminin giderek anmakta

olmas, demokrasinin ileyii asndan nemli sorunlardan biri haline gelmitir.79

zellikle seim zamanlarnda kitle iletiim aralarndan destek alnarak yrtlen

siyasal pazarlama faaliyetleri, partilerin halka dorudan ulamasna yol atndan,

yelerin seim kazanmadaki ilevi eski mahiyetini korumamaktadr.80 Partilerin

balar ve devlet yardm yolu ile finansman yaygnlarken; yelik aidatna

duyulan ihtiya da bu oranda azalmakta ve partiler yelik aidatlarn toplama

konusunda zendirici ya da caydrc bir eylemde bulunmaktan kanmaktadr.

Siyasi partilerin, demokrasi tarihi iinde deien grnmleri ve stlendikleri

ilevlerin ileyen bir demokrasi iin nemi, bunlarn hukuk sistemi iinde farkl

79 Bosuter de gnmzde siyasi parti paradokslarndan birinin, yeliin artk eskisi kadar nem arz

etmedii noktasnda olduunu belirtmektedir. Partilerin semenleri faal duruma getirmek arzusunun;

ye kaydetmek ve onlardan ancak ynetimin emri ve kontrol altnda grev yapmalarn beklemekten

teye gitmediini gstermektedir. yelerin kontrol altna alnmas eilimi karsnda getirilecek ilk

tedbir, partinin halk ynlarnn katlmasna ak tutulmas, yeliin ar artlarda gletirilmemesi,

partilere giri ve k serbestisinin tannmasdr. BOSUTER(1969), s. 2728. Gelimi bat

demokrasilerinde ye- siyasi parti ilikisinin giderek zayflamasnn nedeni olarak, artan refah

seviyesine bal olarak birey yaamnn farkl alanlarda gelimeye ak hale gelmesi; bu nedenle de

bireyin siyasi yaama ilgisinin azalmas gsterilmektedir. Siyasi parti ye saylarndaki azalmalar,

finansal zorluklara neden olduu gibi, rgt ii ileyiler ile aday belirleme srelerinde skntlar

meydana gelmektedir. TRKNE(2006), s. 285.80 Partilerin balar ve devlet yardm yolu ile finansman yaygnlarken; yelik aidatna duyulan

ihtiyac azalttndan, bu durum partilerin merkezilemesine, yenin de parti rgtne olan inancn

sarsmaktadr.TOSUN,Tanju:PartiSiyasetiNereye?http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=r2

&haberno=7128, 10.06.2007. (07.09.2007).


45/182

38

alglanmalarna neden olmutur. Siyasi partilerin hukuk karsndaki konumlarnn

belirlenmesi ihtiyac, yukarda incelediimiz gibi, ilkin dier rgtlenmelerden ayrlan

unsurlar ile belirginlemi, daha sonra da bu unsurlar, siyasi partilere hukuk

karsnda farkl zerklikler verilmesini salayan grlerin ortaya kmasna neden

olmutur. Trk demokrasi tarihinde de siyasi partilerin hukukun konusu haline

gelmesi, ite bu ilevleri nedeni ile farkl dzenleme ihtiyacnn ortaya kmas ile

zorunlu hale gelmitir.

Trkiyede siyasi oulculuun gelimesi, Osmanl mparatorluunun batya

alm ile balam; ancak bu oulculuun bir rgtlenme modeline dnmesi

Kanun-i Esasinin cemiyet kurma zgrl ile olmutur. Siyasi partilerin

Anayasal dzeyde tannmas iin ise 1961 Anayasas dnemini beklemek

gerekmitir. Hem 1961 Anayasas hem 1982 Anayasas, siyasi partileri Anayasal

dzeyde dzenlemesinin yan sra, siyasi partileri ayr bir yasal dzenlemenin konusu

haline getirmilerdir. Bu nedenle, Trkiyede siyasi partilerin hukuki statsnn

tarihsel geliimi asndan 1961 Anayasas bir dnm noktas kabul edildiinden,

almamzda Trk Hukukunda siyasi partilerin tarihsel sreci bu tarihten itibaren

incelenecektir.81

81 Trk siyasal hayatnda siyasi partiler hukuken ilk olarak dernekler statsnde, 03.08.1909 tarih ve

310 sayl Cemiyetler Kanununun tand muhtariyet ile kurulsalar da dernek-siyasi parti ayrm asl

olarak ok partili hayata gei ile fiili hayata yansmtr. I. Merutiyet dnemi siyasi yaplanmas iin

bkz. YCEKK, Ahmet: Siyaset Sosyolojisi Asndan Trkiyede Parlamentonun Evrimi,

ASBF Yaynlar, Ankara, 1983, s. 79. II. Merutiyet dnemi iin bkz. TUNAYA, Tark Zafer:

Trkiyede Siyasi Partiler- kinci Merutiyet Dnemi, Hrriyet Vakf Yaynlar, C.1, 2. B,

stanbul, 1988, s. 3 vd. 1924 Anayasas metni ile birlikte ok partili hayatn temelleri atlm sa da, bu


46/182

39

Trkiyede siyasi partilerin Anayasa ile zel bir koruma altna alnmas 1961

Anayasas ile balayan bir gelimedir.82 1961 Anayasas dneminde ilk kez siyasi

partiler yasal bir dzenlemenin konusu olmu, 137 maddelik 1965 tarihli Siyasi

Partiler Kanunu bu dnemde yrrle konulmutur. 83

19501960 aras, ulusal isten ile ounlua ait istencin zdeletii

dnemde84 siyasi partiler konusunda meydana gelen olumsuzluklar gidermek adna

1961 Anayasas ile getirilen gvence, siyasi partilere hem temel hak dzeyinde ve

Anayasa ile demokratik bir yapnn kurulmas mmkn olmamtr. Demokrasi iin art olan kuvvetler

ayrl prensibi, 1924 Anayasas ile TBMM e verilen yetkiler, kuvvetler birliinde ifade

bulmaktadr. Anayasann yaps, meclise hakim olan tek partinin fiili hakimiyetine msaitti. Bu

skntlarn almas iin 1961 Anayasasn beklemek gerekecektir. YEL, Ahmet: Trkiyede ok

Partili Siyasi Hayata Gei, 2. B., T.C Kltr Bakanl Yaynlar, Ankara, 2001, s. 187. ok partili

hayata kadar olan Trk siyasal sreci iin ayrca bkz. TANR, Blent: Osmanl-Trk Anayasal

Gelimeleri (1789-1980), 3.B., Yap Kredi Yaynlar, stanbul, 1999, s. 121-334; KK, Adnan:

Siyasi Partilere likin Yasaklamalar (Tarihi Geliim AHS, AHM tihatlar, Baz lkeler

Teorik ereve, 1982 Anayasasve Trk AYM tihatlar), Asil Yayn Datm, Ankara, 2005, s.

84103.

82 1961 Anayasasndan nceki dnemde siyasi partiler, hukukun ayr bir dzenleme konusu deildir.

Derneklerle ayn hkmlere tabi olan siyasi partiler asndan bu durum, bu rgtlenmelerin neminin

anlalmas iin yeterli zeminin olumadn gstermekle birlikte, daha ok yeni bir devletin kurulma

abalarnn hkim olduu dnemde bunun doal olduunu da belirtmek gereklidir.83 1965 tarihli 648 sayl Siyasi Partiler Kanununun yrrle girmesine kadar da partilerin stats,

Anayasa ve 1938 tarihli Cemiyetler Kanununun 4919 sayl Kanunla deitirilmi kurallarna bal

kalmtr. TEZ(1998), s. 313.

84 ALEFENDOLU(1999), s. 100.


47/182

40

hem de kurumsal dzeyde, bu tr dzenlemelerin asli kurucusu olan Alman

Anayasasndakine paralel, ayrcalkl bir koruma salamtr.85

1961 Anayasasnn siyasi partilere ilikin hkmleri 56. ve 57. maddelerde

yer almtr:86

1961 Anayasasnn 56/1. maddesi, vatandalarn siyasi parti kurma,

partilere girme ve kma haklarn bireysel bir temel hak olarak gvence altna

alm, ayn maddenin 2. 3. ve 1971 deiiklii ile eklenen 4. fkralar ise siyasi

partilerin kurumsal gvenceleri ile ilgili dzenlemeler getirmitir. Ayrca 56.

maddenin ikinci fkrasnda dzenlenen siyasi parti kurma ve partilere serbeste ye

olma eklindeki bireysel gvence, partiye tannan nceden izin almakszn kurulma

ve serbeste faaliyette bunma haklaryla kurumsal dzeyde tamamlanmaktadr.

Bu maddenin 3. fkrasnda yer alan Siyasi partiler ister iktidarda ister

muhalefette olsunlar, demokratik siyasi hayatn vazgeilmez unsurlardr. ifadesi ile

siyasi partilerin kurumsal nemi, tartmaya yer vermeyecek ekilde ortaya konmakla

birlikte, bu rgtlenmelerin sistem ierisindeki nemi hukuksal olarak ifade

bulmutur.

85 SALAM(1999), s. 87; TANR(1999), s. 386.

86 1961 Anayasasnn 56. ve 57. maddeleri dorudan siyasi partileri dzenlerken, 19, 26, 84, 92, 119,

120 ve 145. maddelerinde de siyasi partilere ilikin dzenlemeler yer almaktadr.


48/182

41

1961 Anayasasnda siyasi partileri dzenleyen dier hkm 57. madde ise,

siyasi partilerin kapatlmas ile ilgili hkmleri iermekte ve bu davalara bakma

grevini yine 1961 Anayasas ile kurulmu Anayasa Mahkemesine vermektedir.

Byle bir teminat, siyasi partilerin Anayasada yer almas kadar nemlidir. 1961

Anayasasnn 57. maddesinin 4. fkrasnda bu gvenceye yer verilmi, ikinci

fkrasnda partilerin gelir kaynaklar ve giderleri hakknda Anayasa Mahkemesine

hesap vermeleri esas getirilmitir.

Siyasi partilerin finansman konusundaki denetimin Anayasa Mahkemesine

verilmesi de kurucu iktidarn artk siyasi partilerin finansman konusuna nem

verdiinin en nemli iaretidir. Ancak kurucu iktidar, bu denetimin demokrasi

esaslarna uygun olarak hangi hallerde ve nasl yaplaca hususlarn dzenleme

grevini kanun koyucuya brakmtr. Burada kanun koyucuya verilen dzenleme

grevinin demokrasi esaslarna uygunluk ltne balanm olmas, bir anlamda

Anayasada ngrlen yasaklarn yasal dzenleme lt ile geniletilemeyeceini

gsteren bir hkmdr.87

Anayasa uyarnca karlmas gereken Siyasi Partiler Kanunu ise ancak 13

Temmuz 1965 gn kabul edilebilmitir. 13.07.1965 tarih ve 648 sayl Siyasi

Partiler Kanunu, siyasi partiler hakknda ayrntl dzenlemeler ieren bir metindir.

Siyasi partilerin bu dzenleme ile derneklerden ayr, bamsz olarak ilk kez zel bir

87 Buna karlk kanun koyucunun Anayasada ngrlen yasaklar somutlatrc dzenleme yapmas

her zaman mmkndr. nk somutlatrma bir anlamda yasan ieriini belirleyen, baka bir

deyile bu belirleme nedeniyle somutlatrmann doas gerei yasa daraltan bir faaliyettir.

SALAM(1999), s. 88.


49/182

42

dzenleme konusu olmalar Siyasi Partiler Hukuku asndan sevindirici bir gelime

olsa da, 1961 Anayasas ile siyasi partiler konusunda salanan demokrasi-zgrlk

dengesinin 648 sayl Siyasi Partiler Kanununun, Anayasann kanun koyucuya

brakm olduu dzenleme alannn snrlarn aarak, siyasi partilere ilikin

zgrlk alann snrlarn olduka daralttn grmekteyiz.88

1961 Anayasasnda siyasi partilere ilikin yasaklama nedenleri zl bir

ekilde birka maddede dzenlenmiken, 648 sayl Kanun Anayasann ilgili

hkmlerdeki snrlarn aarak ar yasaklayc bir tutumun belgesi olmutur.89 Yine

de bu dnem, siyasi partiler alannda yeni bir hukuki srecin balamas asndan

nemini korumaktadr.

12 Eyll 1980 harekt ile 1961Anayasas yrrlkten kaldrlm ve dnemin

siyasi partilerinin faaliyetleri durdurulmu; siy

turk anayasa hukukunda siyasi partilere devlet yardimi the goverment aid to political parties in...

Documents