türkiyenin toplumsal yapısı Ünite01

8/3/2019 Trkiyenin toplumsal Yaps nite01

1/16

TC. ANADOLU UNiVERSiTESi YAYINI NO: 2002A~IKbGRETiM FAKULTESi YAYINI NO: 1068

TORKiYE'NiN TOPLUMSAL YAPISI

YazarlarYardDof.Dr. Zerrin SUNGUR (Unite 1, 2)

DOf.Dr. SerapSUGUR (Unite 3)YardDof.Dr. Nadide KARKINER (Unite 4)Ogr.Gor. Temmuz GONr;-$AVRAN (Unite 5)

DOf.Dr. Ozgur TONUS (Unite 6)YardDof.Dr. Fatma SUNDAL (Unite 7)

YardDof.Dr. Yasemin OZGUN r;AKAR (Unite 8)YardDof.Dr. Fatime GUNE$ (Unite 9)

Prof Dr. Nadir SUGUR (Unite 10)

EditorYardDof.Dr. Zerrin SUNGUR

@ANADOLO ONivERSiTESi


2/16

Bu kitabm basim, yayrm ve saris haklan Anadolu Universitesine aittir,"Uzaktan Ogretim" teknigine uygun olarak hazirlanan bu kitabm butun haklan saklidir,

tlgili kurulustan izin almadan kitabm turnu ya da bolumleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayitveya baska sekillerde cogalttlamaz, basilarnaz ve daginlamaz.

Copyright 2009 by Anadolu UniversityAll rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without

permission in writing from the University.UZAKTAN OGRETiM TASARIM BiRiMi

Genel KoordinatorProf Dr. Levend Ktlu:

Genel Koordinator Yardrrncrs.DOf.Dr. Mujgan BozkayaOgretim Tasarrmersr

YardDoc.Dr. Murat AtaiziGrafik Tasarim Yonetmenleri

Prof Tevfik Fikret UcarOgr.G6r. Cemalettin YtldizOgr.G6r. Nilgur: Salur

Oil ve Yazrm DarusmaruYardDoc.Dr. Hulya Pilanct

Oh;me Oegerlendirme SorumlusuOgr.G6r. Mustafa Hulusi ErdincKitap Koordinasyon BirimiYardDoc.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin OzgurKapak Ouzeni

Prof Tevfik Fikret UcarOizgi

Apk6gretim Faleultesi Dizgi Ekibi

Turkiyc'nin Toplumsal Yapisr

ISBN978-975-06-0690-8

1. BasklBu kitap ANADOLUUNiVERSiTESiWeb-Ofset Tesislerinde 3500 adet basilrrustir.

ESKi~EHiR, Ekim 2009


3/16

i~indekilerOnsoz............................................................................................................ viiKullanlm Kllavuzu viiiToplumsal Yap.: Kavram ve Kuramlar .

TOPLUMSAL YAPI KAVRAMI....................................................................... 3Toplumsal Yapmm Parcalan 4TOPLUMSAL YAPIYI A~IKLAYAN KURAMLAR.......................................... 5Yaprsalcrlik 6Yapisal Fonksiyonalizm 6

Yapisal Fonksiyonalizmin Elestirisi 8Sosyal Alisveris Kuraml................................................................................. 8

Sosyal Alisveris Kurammm Elestirisi 10Catrsrna Kurami 10

Catrsrna Kurammm Eletirisi................................................................... 12Evrimci Sentez Kuraml.................................................................................. 12Evrimci Sentez Kurammm Elestirisi 13

TURKiYE'NiN TOPLUMSAL YAPISI UZERiNEYAPILMI~ ~ALI~MALAR................................................................................ 13Ozet 18Kendimizi Smayalim 19Yasamin Icinden 20Okuma Parcasi .. 21Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 21Sira Sizde Yarut Anahtan 22Yararlarulan Kaynaklar.................................................................................. 22Basvurulabilecek Kaynaklar 23

TUrkiye'de KUltUr 25KULTURUN TANIMI VE KAPSAMI 27KULTURUN bGELERi................................................................................... 29Normlar 29Degerler 29lnanclar 30Semboller 3000 ~

Turklerin Tarih Boyunca Kullandiklan Alfabeler 31KULTUREL SURE~LER 32TURK KULTURU VE TURKiYE KULTURU 33Turk Kulturunu Etkileyen Uygarhklar.......................................................... 33Turkiye Kulturunu Etkileyen Uygarhklar..................................................... 35TURKiYE'DE KULTURLE rtcnr TEMEL ARA~TIRMALARVESONU~LARI 35bzet................................................................................................................ 43Kendimizi Smayahm...................................................................................... 44Yasamin i.;inden............................................................................................ 45Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 45Sira Sizde Yarut Anahtan 46Yararlarulan ve Basvurulabilecek Kaynaklar 46

TUrkiye'de Tabakalasma ve Toplumsal E,itsizlik 47TOPLUMSAL TABAKALA~MA VE E~iTSiZLiK............................................. 49TOPLUMSAL SINIF SiSTEMiNE DAYALI TABAKALA~MA Bi~iMi............. 50Srruf Sistemine Dayali Tabakalasma Biciminin Genel bzellikleri 50TURKiYE'DE TOPLUMSALTABAKALA~MA VE SINIFSAL YAPI................ 52


4/16

Turkiye'de Temel Toplumsal Smlflar........................................................... 52TURKiYE'DE TO PLUMSAL E~iTSiZLiGiN BOYUTLARI 54Kit-Kent Esitsizligi 55Bolgesel Eitsizlikler...................................................................................... 55Toplumsal Cinsiyet Esitsizligi 56Srruf Esitsizligi ................................................................................................ 57Ozet 59Kendimizi Smayalim 60Yasamin Icinden 61Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 61Sira Sizde Yarut Anahtan 61Yararlamlan ve Basvurulabilecek Kaynaklar 62

TUrkiye'de Aile Kurumu ve Sorunlarl ..AiLEYE GENEL BiR BAKI~ .Aileye Elestirel Yaklasirnlar .TURKiYE'DE AiLE YAPISI .Kirsal Aile .

6567676869Kentsel Aile.................................................................................................... 70

TURKiYE'DE AiLE iLE rtcnr SORUNLAR 70Evlilik 71Dogurganlik 71Bosanma 72Yasal Duzenlerneler 73Ozet 75Kendimizi Smayalim 76Yasamin Icinden 77Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 77Sira Sizde Yarut Anahtan 77Yararlamlan ve Basvurulabilecek Kaynaklar 79

TUrkiye'de Egitim Kurumu ve Sorunlarl............................... 81cmts 83EGiTiMDE FIRSAT E~iTLiGiNiN TOPLUMSAL ONEMi.............................. 83TURKiYE'DE EGiTiM KURUMUNUN KISA TARiHSEL GELi~iMi 84Osmanli lmparatorlugu'nda Egitimin Yap lSI 84Cumhuriyet Sonrasi Turk Egitim Yap lSI 86TURK EGiTiM SiSTEMiNiN GENEL YAPISI 87Orgun Egitim 87

Okul Oncesi Egitim................................................................................. 88llkogretim 88Ortaogretim 89Yuksekogretim 89Yaygm Egitim 89Yaygm Egitim Kurumlan 90Yaygm Egitim Kurslan 91

TURKiYE'DE EGiTiM KURUMUNUN SORUNLARI..................................... 91Egitimde Firsat Esitligi ve Toplumsal Esitsizlikler 91Egitimde Firsat Esitligi ve Ozel Ogretim Kurumlan 94Egitime Aynlan Mali Kaynaklann Yetersizligi 94Egitim ve i Gucu Piyasalan 95Ozet 98Kendimizi Smayalim 99Yasamin i.;inden............................................................................................ 100Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 101Sira Sizde Yarut Anahtan 101Yararlamlan ve Basvurulabilecek Kaynaklar 102


5/16

TUrkiye Ekonomisinin Kurumsal Yapisl 103cmts 105TURKiYE EKONOMisiNDE YAPISAL DbNU~UM 106Turkiye Cumhuriyeti'nin Kurulusunda Ekonomik Yapi 1071980 Sonrasi Yapisal Dbnuum.................................................................... 109TURKiYE EKONOMisiNDE KURUMSAL YAPI............................................ 111Kamu Kuruluslan 111

Devlet Planlama Teskilati Mustesarlrgi 111Dis Ticaret Mustearhgl........................................................................... 112Gumruk Mustearhgl............................................................................... 112Hazine Mustearhgl................................................................................. 113Maliye Bakanhgl...................................................................................... 114Merkez Bankasi Bakanhgl..................................................................... 114Bankacilrk Duzenlerne ve Denetleme Kurumu... ................... ............... 115Ekonomik ve Sosyal Konsey.................................................................. 115Rekabet Kurulu 116Sermaye Piyasasr Kurulu......................................................................... 116Sosyal Guvenlik Kurumu........................................................................ 116Turkiye i Kurumu.................................................................................. 117

Ozel Sektor Kurululan................................................................................. 117Turkiye Odalar ve Borsalar Birligi 118Turkiye Sanayici ve Isadamlan Dernegi................................................ 118Turkiye Esnaf ve Sanatkarlar Konfederasyonu 119

Sendikalar 119lsci ve Memur Sendikalan 119Turkiye lsveren Sendikalan Konfederasyonu 120

Ozet 121Kendimizi Smayalim 123Yasamin Icinden 124Okuma Parcasi 124Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 125Sira Sizde Yarut Anahtan 125Yararlarulan ve Basvurulabilecek Kaynaklar 126

TUrkiye'de Din ve Toplumsal DonU,Um 127cmts 129TARiHSEL ARKA PLAN 129DiN SOSYOLoJisi A~ISINDAN iSLAM 130DiN, LAiKLiK VE SEKULERLE~ME 132TURKiYE'DE DiN VE DiNSEL YA~ANTI 133TURKiYE'DE DiN VE TOPLUMSAL DbNU~UM 138Ozet 141Kendimizi Smayalim 143Yasamin Icinden 144Okuma Parcasi 145Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 146Sira Sizde Yarut Anahtan 147Yararlarulan Kaynaklar.................................................................................. 147

TUrkiye'de Siyasal Kurumlar ve Demokrasi 149TURKiYE'NiN SiYASAL SiSTEMiNiN KISA TARiH~ESi.. 151TURKiYE'DE PARLAMENTER DEMOKRASiNiN TEMEL bZELLiKLERi 152Yasama 152Yurutme 152Yargl............................................................................................................... 153TURKiYE'DE SiYASAL PARTiLER VE SE~iM SiSTEMLERi 153

_ .W '# " . I

_,,#".1


6/16

Turkiye'de Siyasi Partiler 153Secimler ve Secim Sistemleri 154

Turkiye'de Secirn Sistemi Uygulamalan................................................. 155Gunumuzde Uygulanan Secim Sistemi.................................................. 155Ozet 157

Kendimizi Smayahm...................................................................................... 158Yasamin i.;inden............................................................................................ 159Okuma Parcasi 159Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 160Sira Sizde Yarut Anahtan 161Yararlarulan Kaynaklar .................................................................................. 161

iiinl'_ TUrkiye'de Kentle,me ve Yoksulluk 163cmts 165KENT VE KENTLE~ME OLGUSU. 165Kent ve Kentlesrne Nedir? 165Kentlesmenin Nedenleri Nelerdir?............................................................... 166TURKiYE'NiN KENTLE~ME SURECi 1691923-1950 Dbnemi 1691950- 1980 Dbnemi 1701980 Sonrasi Kentlesrne 173YOKSULLUK KAVRAMININ TANIMLANMASI 174TURKiYE' DE KENTSEL YOKSULLUK......................................................... 175Nobetlese Yoksulluk 176Kentin Yeni Gocmenleri ve Yoksulluk/Dislanrna 177Ozet 180Kendimizi Smayalim 182Yasamin Icinden 184Okuma Parcasi 184Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 185Sira Sizde Yarut Anahtan 186Yararlarulan Kaynaklar .................................................................................. 187Basvurulabilecek Kaynaklar 188

TUrkiye'de C;ah,ma Ya,aml ve Sorunlarl 189~ALI~MA YA~AMINA iLi~KiN TEMEL KAVRAMLAR.................................. 191TURKiYE'DE ~ALI~MA YA~AMININ DEMOGRAFiK BOYUTLARI.. 192Kadm ve istihdam 192Issizlik ........................................................................................................... 194Calisan ~ocuklar............................................................................................ 195i Gucune Dahil Olmayanlar........................................................................ 195Gelir Dagihmr Eitsizligi................................................................................ 196TURKiYE'DE ~ALI~MA YA~AMININ TEMEL SORUNLARI 197Enformellesrne 197Esneklik.......................................................................................................... 198Orgutsuzluk 199Taseronlasrna 200AynmClhk....................................................................................................... 201Ozet 204Kendimizi Smayalim 205Yasamin Icinden 206Kendimizi Smayalim Yarut Anahtan 207Sira Sizde Yarut Anahtan 207Yararlarulan Kaynaklar.................................................................................. 208Basvurulabilecek Kaynaklar 208SozlUk 209Dizin 211


7/16

OnsozTurkiye'nin Toplumsal Yapisr adli bu basili calisma, Anadolu Universitesi Acikog-

retim Fakultesi ogrencilerinin ders kitabi gereksinimlerinin karsilanabilmesi amacrylahaztrlanmistir. Konular ve icengin belirlenmesi surecinde ogrencilerm ders program-Ian dikkate ahnrrusnr.

Bu kitapta oncelikle toplumsal yapi kavrami ve bu kavrarru aciklayan kuram-lar yer almaktadir. Daha sonraki bolumlerde toplumsal yapmm parcalan Turkiyebaglarrunda ele alrnmaktadir. Kitabnruzm ogrencilerimize oldugu kadar, Turki-ye'nin toplumsal yaprsi ve guncel sosyal sorunlanyla ilgilenecek herkese de fay-dalt olabilecegine inamyoruz.

Bu ders kitabirun hazirlanrnasi surecinde cok sayida degerli kisi yer alarak kat-kr saglamisnr. bncelikle bu calismanm yapilabilmesi dogrultusunda bizlere guve-nerek firsat tamdigi icin Anadolu Universitesi Rektoru Prof Dr. Fevzi SURMELi'yetesekkur borcluyum.

Aynca, Acikogretim Fakultesi Dekaru Prof Dr. Aydm Ziya bZGUR'e ve calismagrubunun koordinatorlugunu ustlenen Prof Dr. Levend KILI~ ve tum calisrna ar-kadaslanna tesekkur ediyorum.

Bu cahsrnanm ogretim tasanmcisi Yard.Doc.Dr, Murat ATAiZi'ne degerli katkr-Ian dolayisryla tesekkur ediyorum. Metin yazarlan degerli meslektaslanm Prof Dr.Nadir SUGUR, Do.;.Dr. Serap SUGUR, Do.;.Dr. Ozgur TONUS, Yard.Do.;.Dr. Yase-min bZGUN ~AKAR,Yard.Do.;.Dr. Nadide KARKINER,Yard.Do.;.Dr. Fatma SUN-DAL,Yard.Doc.Dr, Fatime GUNE~ ve bgr.Gbr. Temmuz GbN~-~AVRAN'a olan te-sekkurlerimi de burada aynca buyuk bir ictenlikle dile getirmek istiyorum. Biliminyolunda bana isik tuttugu ve beni yetistirdigi icin degerli Hocam Prof Dr. EnverbZKALP'e minnet borcluyum,

Kitabirruzi gelecegimiz olan sevgili ogrencilerimize adryor, bu calismanm bg-rencilerimize ve bu kitaba basvuracaklara faydah olmasiru diliyorum.

EditorYard.Do.;.Dr. Zerrin SUNGUR

Haziran, 2009, Eskisehir


8/16

viii Kulla r im K ilavuz u

Kendi kendine ogrenmeilkelerine gorebaeirlanmts alan bu kitabtnisleulerini ogrenmek icinbaztrlanan "KullarumKilaouzu", konularianlamanizda vesinaularabaeirlanmanizda sizlerefayda saglayacaktir.

G ir i : O n i t e d e i~ le ne n k o -n u la ra i l i~ kin b i lg i v e r e n ,k o n uy a b as la r n a da n t in ces iz i d O ~ O nm e y e i te n , g e re k -t ig in d e k n n u la n d a h a iy ik av ra ya b i lm e n iz i~ in y ap -m a ru z g e re ke n le ri b e li r t e nk r s a a ~ l k l a m a l a r d l r .

m a ~ la rlm lz : O n ite -y i t a m a m l a d r g r m z d a k a z a n a -c a gln lz b ilg i v e b e ce ri le rd ir .

r ~:r ) r" r r uOr i ) " I / ~ j t iMl " .r~:r)r""O{"fIil"''{N9'r'(i"~ ....,,.,';''..., , b .r 1Jf""" ",rf! "" ;Ior ~ ~ol !.-..::! flNNd.Mb! ...",b,rQ;!oIjl>' 1N.~~fm


9/16

Kulla r im K ilavuz u ix

'6.t] K i t a p :~ . . . . . . . . K o n u i l ei lg il i d ig e r k ita p la -r a y t in l e n d ir ir .

~ i n t e r n e t : l s le n e n~ k o n u la r la i l g i l i

Il "" .,W f " ' " QlI l, I " ' ' ' ' ' ' ' ' ' f ' ' t ' ' ' ' 'O- ' ' ' 00"0 ,,1 -,.,,,, . ',,- , ~" 111.,...,.,.,,,,,,.~~.b, .d,l~.". I"pl."", I,r.l,~.~~." b.,.~b."b,T.. r ' . . b ,I oo , . . " "" , . . ' . , " ' . . " " . .Ii..!...cd...",,.b , . . . . . , . .. .. l .Lco I. ,lL"" ., . . ' .. "c l , . . , , d o i : , .,"",bO:: __ 'IoI"io''~'I.''F:obo, o -b . b jb " ". bo a b ,, ~. b.., , ,b , I. , ,, , b" 111"",,,,.b ,I d ~ ,. . _ .. .. ,~ h, b , ~b " " 10',1_.". . . . . . , o a -1.",,.. -:o,I,rli',,,c--ll" ,.......,

" Y a a m m i~ in d e n : O n i- I - - ' . . .. . .- - - - 't e d e a kt a n la n k u ra m s a l a ~ lk -la m a la r i le g O n IO k y a ~ am l m lz -d a k ar ~ lI a ~ t lg lm lz o la y la r a ra -s m d a i l i~ ki k u rm a m z i s a gla -m ak i~ in v e r i lm i~ h a b e r v ea lm ti la rt h r . "

[ul llml l' l Sina jen m ramt A~l ll lt llorlI ., ~ ,, ,' . .~ d o i : " ",,b. '1""" 1'("... lb"~ , ., ,, ,' T ,, , Io .. 1 0 :; .1 . ,, ,, , ' ",I.",.".

e , ,~ o o ; : . .~:,7;.~~:.~:;,b~:;:,~~~~" I.~:~ ~ = ~ o o ; : ~ : ~ " '~ .,b .I, , {~ , . ' ' ' ' ' T ," ,I o. . 1 O:;.,g.,"'~..... - : - , . : : : _ . = , . . . - : : : : : : Ie , ,~ o o ; : . .~ '' '' ., . . d o i: " II o~ b , 1'("", lill~ . . . . , . '' '' ' .. . .. T , " , Io . . 1 0 : ; .1 ' - ,, , , , ' ",I.",.".

~ ,, ,' . . ~ d o i: ,. "'~,b.1""" 1'(,... lb"~...,.,,,,'.... ?"I...~", T... I ~...",'

~. d ~ " , .. ~ d o i : " "ii,b. '1""" 1'("...1 "~...,.,,,,'.... ?"I...~", T... I ~...",'I II b ~, ,, .. ~ d o i : " "ii,b. '1""" 1'(" lb"~....,.,,,,'.... """< b " ",I .... ". ~ "

Sua Sll 'l Ie ' Ian It A~allten

K e n d im iz i S m ay a h m Y a m t A n a h -ta n : " K en dim iz i S m a ya lim " b ti lO -m O n d ek i s or u la nn c ev ap la nm v e i l -g il i n ld u k la n k on u la n i~ e r i r . Y a nl l ~c e v a p l a d i g r m z s or u la rl a i lg il i k o -n u la n t e k r a r e tm en iz s m av d a k lb a s a n ru z : a r ti r a b il t r.

~ " = 1.. (da~. 'r ,,~......1 1 . 0 I""" ; o : : , ~ ' " I."Y c a o , . . , .I o I lp , r r_~ .~ __ h . . . =."r< ..... " ' r~_rl . IEofS9r("" . , , , ,, , , ',b , I" ' , I,~ ~111~B..,r"'",,5. ( do " ) 1 .... u r u .."Y. D" ; .. ;. .G o . ~ "" "" L_ l;;T.>Io,rt...;.."... ;" 1 " ' . I ~ " - ," "d ol D ~ '.. .. , " ~ " . . b"

?"."=' ~(199 )D~, .. I D~, .. n."'... (T"G " I o I" " ~p . " ' " 'G " Io I I 'O ' ) c : . . ., I o [ .b _ ;O : :, ' . ,_

....oIiiii------1?~'~~:.';~~::::~~;::~;~~~~;:.,1 ....I I o[ , ,~ : ,~ ~ . :: . ,, ~ ~ ;~ I o I~ : ~ ~: : r~ ~ ~ ~~ a ~ R . . . .. .~."" . , . Io . D"J! ." l ro" b .,[ . ._ SD I"' . ,.,,,r~,,,,=, 1:1

Po I . . " 1 0[ "0 " . .. w".'" ~... b ( ~ 9 ~: L 1 ._ .

S ir a S iz d e Y am t A na h ta n : " S lr a S iz -d e "le rd e y e r a la n s o ru la n n c e va pla r imi~ er i r . H e r h an g i b ir S ir a S iz de s or u su nav er d ig in iz c ev ap i le b u b ti lO m d e k i c ev ab ik a r sr la s nr a ra k , i l g il i k o n u yu n e t i l ~ O d e t ig -r en d i g i n i z i b e l i rl e y e bi I ir si n iz .

Y a r a rl a m la n v e B a vu ru la b i le ce kK a y na k la r: l s le ne n k on u la ra i l is k ind ah a g en i~ b ilg i e d in m ek i s te se n i zb u b t i lO m d e y e r a la n k a y n a k la n in -c e le y e b i I i rs i n i z .


10/16


11/16

Toplumsal Yap.:Kavram ve Kuramlar

Bu unitede, toplumsal yapt leauramt ele altntp, farelt kuramlar cerceuesinde ince-lenecektir.AmarlarlmlZBu uniteyi tamamladtktan sonra;oplumsal yapt leaurarnint tantmlayabilecele,oplumsal yaptyt olusturan parcalart acielayabileceh,oplumsal yaptyt farklt kuramlar ~tgtnda degerlendireailecee,ureiye'nin toplumsal yaptst tizerine caltsma yapan k~ileri listeleyebileceksiniz.


12/16

2 TU rk iye 'n in Toplumsal Y a a r s :

Ornek OlayAnadolu Medeniyetleri MiizesiM.O.1200'lerden Giiniimiize Anadolu Uygarllklarl

Anadolu toprahlan, tarih boyunca bircok medeniyete taruelie etmistir.Bu medeniyetler, Ankara 'da bulunan Anadolu Medeniyetleri Muze-si'nde bir makette gosterildigi azere yedi katmanlt olarak Paleolitikr;;agdan baslayarak kronolojik bicimde sergilenmektedir. Arkeolojikleaztlar sonucu gun ~tgma pkan bu katmanlar, farklt donemlerdeAnadolu 'da yasamts ve tarih sahnesinden gefm~ medeniyetleri ifa-de etmektedir. Muzeler, eski medeniyetlerin ken dine ozgu toplumsalyaptlartru anlamamizda bize ~tk tutarlar.

j_ O . II. binin sonlartndan itibaren strastyla Hitit, Urartu veFrig kralitelart, jon, Karia ve Lykia uygarhklart, Frig Kralltgt, Lidya ve Pers ege-menligi, Bergama Kralhg), Roma ve ardtndan Bizans Imparatorluklarinin hiiki-miyetinde olan Anadolu 'nun kapilart 1071 'deki Malazgirt Sauast ile Turelere act-ltr. Iznik'e kadar gelen Selcuklu Tureleri burayt basleent yaparlar ve Anadolu, Bu-yule Selcuklu Devleti'nin eyaleti olur. 1157 tarihinde ythtlan Buyuk Selcuklu Deu-leti'nin yerine, merkez Konya olmak azere, Anadolu Selcuklu Devleti kurulur.Anadolu Selcuklu Devleti'nin, Mogol istilalart sonucu yiktlmast azerine, Ilbanltla-rtn eline gecen Anadolu, bir sure cesitl! bolgeleri yurt edinen Turk boylartnin kur-dugu beylikler halinde idare edilir. Oguz TUrklerinin Kayt Asireti, Anadolu ya gel-dikleri zaman, Selcuklu Sultant taraftndan Bizans stnirtnda Sogut ceuresine yer-lestirilir. Boylece 600 ytl surecele bir imparatorlugun temeli attltr. Osmanlt sanatt-run temelinde, kendisinden once, Selcuklu doneminde yarattlan Turk - Islam veAnadolu kulturnnun sentezi yatar. Ondokuzuncu yuzytl sonlartnda zaytflayanOsmanlt Imparatorlugu dort bir yandan isgal edilir. 1919 ytltnda baslayan Kurtu-Ius Sauast sonunda, 1923 ytltnda Cumhuriyet ilan edilir ve son olarak, Anadolutopraklannda, Tureiye Cumhuriyeti Devleti kurulur.Kaynak: Yukandaki bilgiler http.//www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.trinter-net adresinden derlenmistir.

Anahtar Kavramlar Toplumsal Yapt Sosyal Alt~veri~ -Kuramt Yaptsalcthk

r;;at~ma Kuramt Yaptsal Fonksiyonalizm Evrimci Sentez Kuramt

ifindekiler TOPLUMSAL YAP1KAVRAM1

Toplumsal Yaptnin Parcalan TOPLUMSAL YAP1YlAr;;1KLAYANKURAMLAR

Yaptsalctlth Yaptsal Fonksiyonalizm Sosyal Alisueris Kuramt r;;at~ma Kuramt Evrimci Sentez Kuramt

TURKiYE'NjN TOPLUMSALYAP1S1UZEKiNE YAP1LM1$r;;ALI$MALAR


13/16

I.U n ite - Toplumsal Y a p t. Kavram ve Kuram lar 3

TOPLUMSAL YAPI KAVRAMIinsan, dunya uzerinde var oldugu ilk donernlerden bu yana hep bir toplulugunuyesi olarak yasamiru surdurrnustur. Anadolu'daki orneklerine bakilirsa, bir do-nem, Nevsehir'e yakm Kaymakh yeralti sehrinde oldugu gibi saldmlardan korun-mak icin yeraltmda kayalan oyarak yaptigi sehirlerde yasadigi gorulur, Eskisehircivannda M.O. VII. yuzyilda kurulmus Yazilrkaya-Midas sehrini ve Frig donemi-nin en onernli eserlerini acik hava muzesinde incelemek mumkundur. izmir Sel-cuk'taki Efes Antik Kenti ise Ege Bolgesi'nde yasamis eski uygarhklann en gor-kemli orneklerindendir, istanbul'da Topkapi Sarayt Muzesini gezdikten soma et-kilenmemek mumkun degildir. Farkli mekanlarda farkh medeniyetler kursa da,insan sosyal bir varhk olmasi nedeniyle hep bir topluluk icinde yasayagelmistir.Peki toplum nedir?Anado lu t op rak la rmda Yaa tn l meden iy et le r hakkinda d ah a d eta yh b ilg ile re h ttp ://www.ku lt ur .g o v. tr i nt er n et ad re sind en ulasahilirsiniz,

Buyuklugu, uygarhk duzeyi, ekonomik ugrasisi, dili, dini, inandrgi degerler veuydugu kurallar ne olursa olsun, ortak bir yasayisa sahip her insan toplulugu birtoplum meydana getirir. Toplum bir araya gelen insanlann basit bir toplami degil-dir, toplumsal ve islevsel olarak farkhlasmis kisiler arasmda e gudurnlu eylemle-rin yer aldigi bir orgut bicimidir, Dogal olarak bu durum farkh toplumlann ortayacikmasina olanak verir. Ote yandan her toplumda gorulen iki evrensel ozellik sozkonusudur. Her toplum bir i.; duzene yani belli bir yaprya sahiptir. Ancak bu yapiduragan degildir, degisime aciktir. Toplumlann i.; duzeni ya da yaptsi, toplumsalve ekonomik kosullara bagimli olarak farkh degisim hizlanna sahiptir (Gokce,1996, s. 1,2). TopIumsal yapt kavrami, toplum icinde olup biteni gozlemlerneye,aciklamaya ve analiz etmeye yardrmci olan bir arac olmasi acisindan onern tasi-maktadir (Billington, Hockey, Strawbridge, 1998, s. 25).

YaadlglntZ bolgede y a d a tu rist o la ra k g ez dig in iz b olg eler de a rk eo lo ji v e e tn og ra fy a mii-z ele rin i z iy ar et e de re k ge~midonemlerde Anado lu 'da yaa tnl toplumlari v e yaa tn hieim-l er in i deger lend irmeye ~alllntZ.

T n pl um , ln sa n la n e tk il ey e ngertek l ll s kl le r bu tunudur .

T ap lums al y ap l, to pl um d as ur ek ll v e i irg utlu s os ya ll ll sk l le r ln bu tunudur .

He r be r t Spe n ce r t op lumsa ly ap i k av ra rm ru i lk k ul la na nk i~ i u lm asm a k arsm , b ukavram 0 d iin em de p eka~lkllga k a v u s a m a m r s t r r .

Toplumsal yapi kavrami, cesitli toplumlann yapisiru, toplumsal olaylan, top-lumsal gelismeleri, toplumsal iliskileri ortaya koymaya ve bu konularda yasalaraulasmaya calisan sosyolojinin en temel kavramlanndan biridir. Bu kavram, ilk kezHerbert Spencer tarafmdan kullarulrrustir. Ancak, Spencer'in biyolojik benzetme-lerinin asm etkisi ile pek acikliga kavusamayan bu kavram, sonraki yillarda bircoksosyolog ve antropolog tarafmdan degisik anlamlarda kullamlrrustir. Radcliffe-Brown, toplumsal yapryi kisiler arasi tum iliskiler olarak gormektedir (Gokce,1996, s. 2).

Bazr sosyologlar da toplumsal yapryi toplumdaki surekli ve orgutlenrnis iliski-ler olarak tarumlamaktadtr. Ornegin Ginsberg'e gore toplumsal yapr, toplumuolusturan temel grup ve kurumlardan meydana gelmektedir. Bu yaklasima goretoplumsal yapi yalruzca kurumsal duzenlerneleri ve sosyal gruplar arasmdaki ilis-kileri kapsamaktadir. Duragan bu yapi anlayisina gore, toplumsal yapmm kurucuogeleri; nufus, cevre ve yerlesim, ekonomi, toplumsal siruflar, egitim, siyaset, hu-kuk, aile ve dindir. Diger bir yaklasima gore, toplumsal yapi rol fikriyle strurlandi- Resim 1.1

Herbert Spencer


14/16

4 TU rk iy e 'n in Toplumsal Y a a r s :

Resim 1.2Robert K. Merton

T o pl um sa l y ap ln ln p ar ca la n ,t op lumsa l s ta tu , t op lumsa lr ol , t op lumsa l g ru p la r,toplumsal s t r u t , toplumsalk ur um la r v e kul tur 'dur ,

S ta tu , k i~ in in to plu ms al y ap ii~ in d e b ul un d ug u k o numd ur .

R al, b ir g rup y a d a to plumi ~ in d e k i l n sa n la n n srrurlanbe ll rl e nr nl s o la ra ko y na dl kla n b ir o y un d ur .

nlmaktadir. Nadel, toplumsal yapi kavramim somut nufustan hareketle bireylerarasi davraruslardaki roller cercevesinde aciklamaktadir. Ayru sekilde Gerth veMills de "kurum" kavramirun anahtar biriminin rol oldugunu ve kurumun da sos-yal yapi kavrammdaki temel birim niteligi tasidigiru ileri surmektedir, Toplum ya-sarrurun varhgi ve surekliligi icin yerine getirilmesi zorunlu olan temel toplumsalfonksiyonlar vardrr; neslin surdurulmesi, yeni uyelerin toplumsallastinlmasi, birey-lerin yasama bir anlam ve amacla baglanmasi, mal ve hizmetlerin uretirn ve dagi-hrru ve toplumda duzenin saglanmasi gibi. Bu temel fonksiyonlan yerine getirmekuzere olusan ogeler, hep birlikte uyumlu bir butunluk halinde toplumsal yapryiolustururlar (Gokce, 1996, s. 3).

Merton ise kisinin cevresini kulturel ve toplumsalolmak uzere iki farkli yapi-run olusturdugunu ileri surmektedir, Kulturel yapi, belli bir toplum ya da grup uye-lerinin ortak davraruslanm yoneten orgutlenrnis bir dizi normatif degerlerdir. Top-lumsal yapi ise bir toplumun ya da grubun uyelerinin cesitli sekillerde icinde bu-lunduklan orgutlenrnis bir dizi toplumsal iliskilerdir, Bu yaklasim ayru zamandayapi kavramirun insanlann yasamlanndaki davranislanrun nedenini anlamaya yo-nelik bir arac oldugunu da ortaya koymaktadrr (Gokce, 1996, s. 4).Toplumsal Yapmm ParcalartSosyologlar toplumu incelerken, onun yapisindan soz etmektedirler. Bu yapi, herbir parcarun digerinden bagimsiz olarak yer aldigi tesadufen bir araya gelrnis in-sanlardan olusmus bir sey degildir, Aksine, toplumsal yapi toplumdaki organizeolmus iliskilerin bir butunudur ve toplumun bir cercevesidir, Toplumsal yapi, kul-turun, sirufsal durumun, statu, rol, grup ve kurumlann birbirleriyle kurrnus olduk-Ian iliskiler sonucu ortaya cikmaktadir. Toplumsal yapi, toplumlarda var olan top-lumsal kesimler ve kurumlar arasmda bir iliskiler butunune isaret eder. Bu iliskilertoplum uyelerinin davramslanru bicimlendirir (Ozkalp ve digerleri, 2006, s. 44).

Simdi toplumsal yapryi olusturan parcalan tek tek inceleyelim:Statu, kisinin toplumsal yapi icinde isgal ettigi konumdur. Ornegin; ogretmen,

ogrenci, din adarru, polis ve sanatci gibi (Turner, 2000, s. 13; Bozkurt, 2004, s. 146).Bireyin statusu onun toplumda kim oldugunu ve kimlerle iliski kuracagiru gbsterir.Bireyin sahip oldugu statu zamanla degisebilecegi gibi, birey birden fazla statuye desahip olabilir. Bunlardan biri digerlerine gore daha fazla onern tasryabilir ve bireyintoplum icindeki kimligini belirler. Buna temel ya da master statu adr verilir. Birey-ler toplum icindeki statulerini iki bicimde elde ederler: edinilrnis ve kazarulmis sta-tuler, Bdirrilmis statu, bireyin dogrudan bir cabasi olmadan, kendi dismdaki fak-torler tarafmdan saglanan statudur. Yas, cinsiyet ve dogurnla beraber sahip olunanozellikler buna ornek olarak verilebilir. Kazarulmts statu ise, bireyin kendi istegive cabalanyla gonullu olarak elde ettigi statudur. Universitede rektor olmak ya daogrenci olmak kazarulmis statulerdir (Ozkalp ve digerleri, 2006, s. 45, 46).Ogrenci li k s ta t ii si i dismda h an gi s ta tiile re s ah ip oldugunuzu diiiiniin.

Rol, belirli bir statuyu isgal eden kisiden beklenen davrarustir. Statu ve rol ay-ru madalyonun farkli iki yuzu gibidir. Statu bireye belli hak ve yukumlulukler ge-tirirken; rol, bunun gereklerini yerine getirmektir. Bir kultur icinde normlar, rolleryoluyla ogrenilir. Toplumsallasma, buyuk olcude rol davraruslan surecidir (Horton& Hunt, 1976, s. 99; Bozkurt, 2004, s. 147).


15/16

I.U n ite - Toplumsal Y a p t. K avram ve Kuramlar 5

S ah ip o ld ug un u z o gr en cilik s ta tiis iin iin g er ek tir dig i r olle r n ele rd ir ?

AYeG ir au d (2 00 7) A h ta po t Ka dm la r, S is tem Ya ym c dlk . E sk id en kadmlarm go re vi s ad e ceev ve ~ocuklarla ilg ilenm ek ti. O ys a im di e vd en i e, eecuktan h ob ile rin e k ad ar blreok e-ye kosturuyorlar. AY eG ir au d'u n k en di y a an lln da n v ola p ka ra k y az dlg l k ita pta , a hta po tkadinlarm hayatlarun kolaylastirmak i~inblreok on er iy e y er v er il iy o r.

K i T A p )

Toplumsal grup, statu ve rolleri arasmda belirli iliskileri olan iki veya dahafazla kisiden olusur, Grup uyeleri benzer deger, norm ve beklentileri paylasirlar.Aile, arkadas gruplan, sirketler buna ornek verilebilir. Gruplar en yaygm bicirndebirincil ve ikincil gruplar olarak incelenir. Birincil gruplar, birbirlerine sevgi, ozve-ri gibi duygularla yaklasan ve yogun iliski icinde olan insanlardan olusur, Aile, ar-kadas gruplan, akrabalar gibi. ikincil gruplar ise, birbirleriyle gecici bir bicimdeiliski kuran ve cikar arnacr tasiyan gruplardir. Resrni orgutler, sirketler ve siyasi par-tiler gibi (Ozkalp ve digerleri, 2006, s. 47). Resim 1.3

Uye si o ld ug un u z t op lum sa l g ru pla r n ele rd ir ?

Toplumsal smif, insanlann toplumsal ve ekonomik pozisyonlanna gore bu po-zisyonun bilincinde olsun veya olmasm bolunmeleridir, Toplumsal siruflar, maddive kendiliginden olusan gerceklerdir, 0 halde bir toplumun uretim surecinde belir-li ve benzer bir rol oynayan ve asagi yukan benzer iliskileri yasayan insanlar butu-nu olarak gercekler, toplumsal smiflan meydana getirir (Ozkalp, 2007, s. 281).

Toplumsal kurum, toplumun yaprsinm ve temel degerlerinin korunmasi ba-kimmdan zorunlu sayilan, nispeten surekli kurallar toplulugudur. Toplumsal ku-rumlar ve kurumsal kaliplar, belli bir toplumda hangi eylemlerin ya da iliskilerinmesru ya da beklenen iliskiler oldugunu kurallarla belirlerler. Sosyolojide toplum-sal duzeni saglayan kurumlar genelde aile, siyasal kurumlar, din, ekonomi ve egi-tim kurumu olarak siralanrnaktadir (Ozkalp, 2007, s. 13).

Kiiltiir, toplumda yasayan insanlann butun ogrendiklerini ve paylastiklanrukapsayan bir kavramdir. Kultur, toplumsal bir urundur, insanlar arasmdaki etkile-sim sonucu dogar ve gelisir, Kultur, ogrenilmis davranislardan olusur, yani dogus-tan edinilmez. Topluma katilan her yeni uye, bunu ogrenerek gelistirir ve bunlarduygu yukludur (Ozkalp, 2007, s. 85, 86).

Bu kitabm izleyen unitelerinde oncelikle Turkiye'de kultur incelenecek, dahasoma toplumsal siruf ve esitsizlik konusuna, toplumsal kurumlardan olan aile,egitim, ekonomi, din kurumlanna ve siyasal kurumlara Turkiye'nin toplum yapi-sma ozgun nitelikleri baglarnmda detayli bicimde yer verilecektir. Boylelikle, Tur-kiye'nin toplumsal yapi ozelliklerinin ortaya cikanlmasma cahsilacaktir.

TOPLUMSAL YAPIYI A;IKLAYAN KURAMLARToplumsal yapi calismalan farkli kuramlardan ortaya ciktrgr icin, hem cok koken-li hem de cok sekillidir. Bu farkli ve cogu zaman catisan kuramsal yaklasimlannbir arada gorulmesi Merton'a gore sosyolojinin gucunden kaynaklanmaktadir. Bir-birini tamamlayan bu gorusler toplumsal yapryi anlamada temel olusturmaktadir(Blau, 1975, s. 1).

T ap lum sal g rup , e n a z i kik i~ id e n m e yd an a g e le n ,b e n ze r d e ge r v e b e kl en ti le rip a y la sa n b i re y l er in d ii ze n l ie t kl le s lr n le r l s o n ucu o rt ay a~ I k an b i r b lr le s rn e d lr .Taplumsal srmt, lnsan lannto p lums al v e e k on omi kp n zl sy cn la n na g ii re b up o zi sy o nu n b ili nc in d e o ls unveya u l rnasm b i il ii nme le ri d ir .T ap lums al k ur um , to p lumu ny ap ls mln v e te me ldeger ler in in korunmasib a k r r n m d a n z o ru n lu sa nl an ,n i sp e te n sur e kl l k u ra ll artnp lulugudur .K ii ll ii r, to p lumd a y a ~a y anl ns an la n n a utu ni ig re n d ik le ri v epavlastrk lanru k ap sa ya n b irkavrarnmr,


16/16

6 TU rk iy e 'n in Toplumsal Y a a r s :

Top lumsa l y a p lY I a ~ lk la y ank u ram la ri n ha shcal any a pi sa lc ll lk , y a pi sa lf on k s iy o n al izm , s osy a lall~ver i~ k u r a r n r , ~at l~mak ur ar m v e e v rim ci s en te zkurarmdrr.

Belli bir toplumsal yapi kurammdan yola cikilmazsa, toplumun butunune ilis-kin somut bilgiler ne denli saglam olursa olsunlar, boluk porcuk havada kalmayamahkumdurlar. Ama tam tersine, ayru bilgiler bir yapi kuramma gore duzenlenir-lerse, tek tek anlamli olmayan 0bilgiler aralanndaki iliskilerin ortaya cikmasryla,"butun" icinde tutarlihk kazanacaklar, "konusrnaya baslayacaklardir" (Bozkurt,1972, s. VIII).

YaprsalcrhkSosyal bilimler ve ilgili alanlardaki yapisal yaklasimlann temelleri cok eskilere da-yarur, Platon ve Aristoteles'in yaklasimlannda gorulen organizmaJelseJesi gunu-muze degin etkisini gostermistir. Bu felsefenin bazen statik (duragan) yonleri, ba-zen de kurucu unsurlar olarak dinamik yonleri on plana cikmisnr. Yapilara meka-nik acidan bakmak ayru sekilde eski bir yaklasimdir. Kepler, Galileo ve Newtongibi doga felsefecilerinin tum fikir hayatmi etkilemeleri sonucunda bu yaklasim,16. ve 17. yuzyilda yeniden guncellik kazanrmstir. Fiziksel dunyada yasalar, sis-temler ve yap ilar arayan bu bilim adamlan astronomi, fizik ve mekanikte ortayakoyduklan sistem ve yapilarla, insan ve toplumla ilgilenen dusunurleri de etkisi al-tmda birakrrnsnr. Toplumu kocaman bir makine olarak gormek, bu makineyi den-ge, hareket, tepki ve parcalann butunle iliskileri acisindan incelemek bircok kim-se icin cazip gelmistir. On sekizinci yuzyilda "sosyal fizik" ve "sosyal mekanik" adrverilen alanlann turernesi bu gozlerni dogrulamaktadir. Biyoloji ve organizma mo-deli gibi, mekanik ve makine modeli de hem statik hem de dinamik yorumlaraacikti. On dokuzuncu ve 20. yuzyil sosyal bilimlerinde yapi kavrami bircok onern-li ama degisik bakis acisindan ele almmisnr. Hepsinin kokeninde, gercegin biyo-lojik, matematiksel ve mekanik modelleri yatmaktadir. Yaprsalcihgm, sosyolojikanlamdaki en basit ve dogru tarumma gore, '11~ki, taraflardan daba onemlidir. "Sosyolojik yaprsalciltk Fransa'da Auguste Comte ve Almanya'da Karl Marx'm ca-lismalanyla ortaya cikrrustir (Bottom ore & Nisbet, 1990, s. 573).Yaprsal FonksiyonalizmYapisal fonksiyonalizm, ozellikle Comte, Spencer, Durkheim, Weber gibi klasiksosyologlardan ve antropolojideki fonksiyonalizmin ilk temsilcilerinden A.R. Radc-liffe - Brown, B. Malinowski'den de etkilenmistir. Daha soma T. Parsons gibi un-lu bir temsilci ile 1929 Dunya Uretirn Anarsisi ve ikinci Dunya Savasi sonrasi Av-rupa'da ve ozellikle Amerika'da ortaya cikan 'yeni duzensizlikleriri' onune set cek-me egiliminden hareket etrnistir. Toplumdaki butunlesme, degerler, normlar, du-raganlik, duzen ve konsensus uzerinde odaklanrrustir. Baslica temsilcileri T. Par-sons, R.K. Merton, W. Ogburn, W. Buckley ve E. Tiryakian olan yapisal fonk-siyonalizmin temel kavramlan; yapi, fonksiyon, toplumsal yapi, kulturel yapi, sis-tern, sosyal sistem, statu, rol, deger, norm, duzen, yapisal farklilasma, dinamikdenge ve konsensustur (Kizilcelik, 1994, s. 9).

Yapisal fonksiyonalizm, sosyolojide birbirleriyle karsihkh bagimli parcalardanolusan birimlerin yani toplumsal yapilarm cahsilmasim amaclarrustir. Coser ve Ro-senberg yapisal fonksiyonalistlerin sosyolojik kavramlan tammlamada birbirlerin-den farklihklar gosterdiklerini gozlemlernislerdir. Fakat iki anahtar kavramm tam-miru uretmek olanaklidir. Yapr (structure) "gorece duragan ve kahplasmis toplum-sal birimler dizisi" veya "gorece kalrci kaliplar sistemi"ni anlatir. Aile, din veya yo-netim gibi toplumsal kurumlar, toplumsal yapi veya sistemlerin ornekleridir, Herbiri belli kaliplara gore birbirleri ile baglantrli parcalardan olusur, Coser ve Rosen-

türkiyenin toplumsal yapısı Ünite01

Documents