Engellilerin Mesleki Eğitim ve İstihdamına

İlişkin Öğretmen Görüşler

Yrd. Doç. Dr. Ahmet KURNAZ

H. Nilay KAYHAN

Birey ve Çalışma…

Bireyin temel haklarından biri olan

‘‘çalışma’’ tüm bireylerin kendi

yetenekleri, gereksinimleri ve eğitimleri

doğrultusunda farklılaşmaktadır. Her birey

için yaşamını bağımsız devam ettirme ve

gereksinimlerinin karşılanması önemlidir.

Birey ve Çalışma…Toplumda meslek ve iş sahibi olmaktan

yoksun bireyler sosyal ve ekonomik açıdan daha

güvensiz yaşamakta, katılım düzeyleri ve

kendilerine olan güvenleri azalmaktadır.

Bireylerin başarılı olma, kendine güven duyma,

diğer kişiler tarafından kabul görme güdülerinin

doyurulması önemli olduğundan, eğitimleri ve

sosyal yaşama katılımları yasal düzenlemelerle

güvence altına alınmıştır.

Engellilerin Meslek Sahibi Olabilmeleri

Engellilerin meslek sahibi

olabilmelerinin ilk adımı aldıkları

eğitimdir. Ülkemizde iş okullarından

sonra iş merkezleri bu ilk adımı

gerçekleştirme amaç ve gayreti

içerisindedir.

Engellilerin meslek sahibi olmasındaki paydaşlar Aileler Eğitim Kurumları Özürlüler İdaresi Çalışma ve Sosyal Güvenlik ile ilgili

birimler İş ve İşçi Bulma Kurumu İşverenler

Engellilerin İstihdamına

Yönelik Eğitimlerine İlişkin

İş Okulu ve İş

Merkezlerinin

Öğretmenlerinin Önerileri

Önerilere İlişkin Başlıklar…1. Eğitim ortamlarının fiziksel durumu 2. Eğitim programlarının, öğrencilerin

mesleki eğitimlerine sağladığı katkı 3. Eğitim programlarının, öğrencilerin sosyal

ve kişisel gelişimlerine sağladığı katkı 4. Mezunların Taşıması Gereken Yeterlilikler5. İşe yerleştirmede velilerin durumuna

ilişkin öğretmen görüş ve önerileri6. Mezunlar ve ailelerin işe yerleşme

sürecinde yapmaları gerekenlere ilişkin görüş ve öneriler

Önerilere İlişkin Başlıklar…

7. Öğrencilerin işyerine uyum sağlamaları

için okulda yapılması gerekenler

8. Mezunların istihdamları için izlenmesi

9. İşverenlerin mezunlarınızdan beklediği

özelliklerin geliştirilmesi

10. Sivil toplum kuruluşları ile üniversite,

yerel yönetim gibi birimlerden

beklentiler

Eğitim ortamlarının fiziksel durumu Bina ve derslikler hizmet verilecek öğrencilerin,

yaş düzeyi, gereksinimleri ve diğer gelişim özellikleri dikkate alınarak yapılmalıdır.

Programda yer alan becerileri destekleyici sınıf seviyesine uygun materyal eksiği giderilmelidir.

Materyallerin temini için Milli Eğitim Bakanlığı okullarımıza bütçe tahsis etmeli, buna bağlı olarak dönem başında gerekli materyaller temin edilmelidir. Bölüm ihtiyaç duyduğu malzemeleri almalı.

Binaların girişleri, dersliklerin kapı ve kapı kollarının, merdiven, merdiven boşlukları öğrencilerin girişlerini kolaylaştıracak ve güvenlikleri sağlanacak şekilde yapılmalıdır.

Eğitim programlarının, öğrencilerin mesleki eğitimlerine sağladığı katkı Programların hazırlanmasında işe

yerleştirme ve çalışma becerilerinden çok kişisel becerilerinin yanı sıra çalışma hayatına yönelik beceriler de kazandırmaya yönelik olmalıdır.

Mesleki istihdamın olması için yaşanılan bölge, bireyin aile ortamı, çevredeki iş imkanları gibi özelliklerin göz önünde tutulması gerekir.

İhtiyaç analizi her öğrenci için bireysel, okul için bütün olarak oluşturulmalı.

Eğitim programlarının, öğrencilerin mesleki eğitimlerine sağladığı katkı Bireyin eğitim sürecindeki

kazanımlarında öğretmenlerin programları birey için uyarlama yaparak içeriği zenginleştirme becerileri geliştirilmelidir.

Eğitim programları iş çevresi ve yaşanılan bölgedeki olanakları dikkate alarak sanayi, ticaret ve tarım alanında işverenlerin de görüş ve işbirliği içerisinde yürütülmelidir

Eğitim Programlarının, Öğrencilerin Sosyal ve Kişisel Gelişimlerine Sağladığı Katkı Programların oluşturulmasına, bireyin

gerçek hayatla örüntülü gereksinimleri, yaşadığı çevre, aile ortamı özellikleri temel oluşturmalıdır.

Birey kim? Gereksinimleri neler? Nerede ve nasıl bir ortamda yaşama

devam ediyor? Yaşadığı çevrenin ve ailenin beklentiler

neler? sorularına cevap verecek programlar desteklenmeli

Eğitim programlarının, öğrencilerin sosyal ve kişisel gelişimlerine sağladığı katkı Eğitim programlarının uygulanmasının

okulla sınırlı tutulmuş olması öğrencilerin sosyal ve kişisel gelişimleri açsından yeterli değildir.

Eğitim programlarının tabiatına uygun olarak okul dışı etkinlikleri de içine alacak şekilde (örtük program) öğrencinin sosyal ve kişisel gelişimini destekleyecek şekilde dizayn edilmesi gerekmektedir

Programlardaki kazanımlar kişisel olarak bağımsız yaşam becerileri kadar sosyal hayat katılımını artıracak, üretken hale geçebilmesini ve mesleki istihdamına imkan tanımalıdır.

Öğretmenlerin programlara yönelik uyarlama yapma yetkinliğini geliştirecek eğitimler yapılmalıdır.

Programların oluşturulmasında bireyin gerçek hayatla örüntülü gereksinimlerinden yola çıkarak yaşadığı çevre, aile ortamı çıkış noktası olmalıdır.

Mezunların Taşıması Gereken Yeterlilikler Bağımsız yaşama becerileri ve sosyal

katılımını destekleyecek kazanımlar Bağımlılığını azaltmak (aileye, bir başka

bireye) Özgüven, kişilerarası iletişim, kendini ifade

etme becerilerinin desteklenmesi Kişisel özelliklerine ilişkin mesleki deneyim

(uygulama aracılığıyla) İş disiplinine ilişkin alışkanlık ve tutumlar İş hayatındaki çalışma çevresi ile sosyal

uyumu Kendi ekonomik hayatını kontrol etme

(banka, para, kredi kartı)

İşe yerleştirmede velilerin durumuna ilişkin öğretmen görüş ve önerileriÖğretmenlerin görüşlerine göre velilerin öncelikle engellilerin genel durumuna ilişkin bilgi eksiklikleri vardır. Veliler engellilerin genel durumuna ilişkin şu şekilde düşünmektedir;Bireyin özelliklerine özgü gerçekçi beklenti

eksik. Toplumun tutumlarından çok etkileniyorlar.İşe yerleştirme konusunda farkındalıkları yok.

Engelli çocukların iş ve çalışma becerilerine ilişkin farklı anlayışlara sahipler. Burada iki durumla karşı karşıya kalınmaktadır. Bunlar;

Büyük çoğunluğu okulu sihirli bir değnek

gibi görüyor. Mesleki eğitimleri sonucu

üniversite mezunu ya da usta olması

beklentisi olan veliler var.

Engelli çocuklara karşı üst düzey

güvensizliğe sahip ‘‘ne olabilir ki hiç bir şey

yapamaz zaten’’ şeklinde düşünenler var.

Mezunlar ve ailelerin işe yerleşme sürecinde yapmaları gerekenlere ilişkin görüş ve öneriler Aileler işe yerleştirme konusunda

son derece bilgisiz, aile katılımı mutlaka sağlanmalı.

Okul idaresi, aile ve yerel yönetin ortaklaşa çalışmalı

İş çevresine yönelik envanter çıkarılmalı, bireylere işe yönelik beceri öğretimi desteklenmeli.

Öğrencilerin işyerine uyum sağlamaları için okulda yapılması gerekenler Sponsor iş yerlerinin okullarda üretim ve

işletme atölyeleri açmaları Sponsor işverenlerin nitelikli bir

personelini açmış oldukları atölyelerde istihdam etmeleri şeklinde model alarak öğrenmenin sağlanması

Yaşanılan bölgede engellilerin çalışabilecekleri sektörler ve iş imkanları belirlenmeli ve bu alanlara uygun eğitim verilmeli

Mezunların istihdamları için izlenmesi Özürlüler idaresi koordinatörlüğünde

çalışma ve sosyal güvenliği, MEB, sivil

toplum kuruluşları, meslek odalarının

işbirliğinde eğitim, yerleştirme ve izleme

ve meslek içi eğitimleri izlenmelidir.

Bu sistemin okul tarafından isteğe bağlı

olmadan mutlaka tüm kurumların kayıt

ve izleme çalışmalarının paylaştığı ülke

genelinde uygulanma

Mezunların istihdamını izleme… Okulların açık sistem olması (girdi-

süreç-çıktı-dönüt) nedeni ile ilgili birimlerin (okul, koordinatörlük, işçi bulma kurumu) aylık düzenli olarak engelli çalışanlarını izleme ve gerekli rehberliğin yapılması

İzlemeler elde edilen bulguların iş merkezleri ile paylaşılması ve okul programlarının geliştirilmesinde dikkate alınması

İşverenlerin mezunlarınızdan beklediği özelliklerin geliştirilmesi İşverenlerle görüşmeler yapılarak

beklentilerinin tespit edilmesi, bu beklentileri karşılamaya yönelik kazanımlara dayalı öğretimler yapılması.

Derslerde iş bilinci, sorumluluk alma gibi kazanımların öncelikli olarak verilmeli.

Sivil Toplum Kuruluşları ile Üniversite, Yerel Yönetim Gibi Birimlerden Beklentiler Sivil toplum kuruluşları, üniversite ve yerel

yönetim gibi toplumun diğer paydaşları, Özel gereksinimleri olan bireylerin sosyal kabulü

ve meslek edinmelerinde katkı sağlamalıdır. Her üniversitede özel eğitim bölümü açılarak

öğretmenlerin mesleki bilgi ve gelişimleri desteklenmeli, üniversite-okul işbirliği sağlanmalıdır.

Rehberlik ve destek sağlayarak işbirliğine açık olmalıdır.

Sürdürülebilir projeler planlanmasına, uygulanmasına öncülük etmelidir.

Sivil Toplum Kuruluşları ile Üniversite, Yerel Yönetim Gibi Birimlerden Beklentiler İşe yerleşme ve istihdamı sağlayan

çalışmalar yapmalıdır. Okul personelinin, yerel paydaşlarla

işbirliğini destekleyici projelerde yer almalarına imkan sunmalı/ teşvik etmelidir.

Personel eğitimleri daha sık ve yaygın olarak gerçekleştirilmelidir.

En ulaşılabilir paydaşlar (üniversite, yerel yönetim) eğitim merkezleri haline getirilmelidir.

Sivil Toplum Kuruluşları ile Üniversite, Yerel Yönetim Gibi Birimlerden Beklentiler İşverenlerle yapılan çalışmaları,

destekleme fonu oluşturularak teşvik temelli ödül sistemi bulunmalıdır (işverenlerin engelli bireylerin istihdamına yönelik sorumlulukları tekrarlanmalıdır).

Hizmet içi eğitimlere farklı katkılar sağlayacak olan sivil toplum kuruluşları ve yerel yönetim personeli sisteme dahil edilmelidir.

SONUÇ

Engelli istihdamına yönelik proje ve uygulama ortaklığı kurmuş okul, işyeri ve diğer paydaşlar olumlu örnek oluşturacak şekilde takdir edilmelidir.

İş yeterliği tanımları yapılandırılmalı, engelli bireylerden beklentiler ayrımcılık içermemeli.

Engelli bireylerin ve ailelerinin hangi haklara sahip olduğu ve ne kadarına ulaşabildiği konusu işyerleri açısından da sorumluluk oluşturmalı.

SONUÇ İş yaşamı ve çalışan kişilere yönelik

düzenleme, karar verme konularında sendikal faaliyetlerde‘‘Herkes için erişilebilir ve güvenli bir iş yaşamı’’ sloganı temel alınmalı.

İş yeri fiziksel koşulları,eğitim, ücret ve işyerinde terfi konularında ayrımcılık dışında, bireye ve bireyin yetkinliğine yönelik iş tanımları oluşturulmalıdır.

Evrensel değerlere bağlı kültürel ortaklıklar, politik değişimleri etkileyeceğinden, ulusal projelerle mutlaka iş yaşamı ve hakların uygulanmasına yönelik ortaklık oluşturulmalıdır.