TOPLUMUN ve BİREYİN BESLENME DURUMUNUN

SAPTANMASI

A. Dolaysız Yöntemler

B. Dolaylı Yöntemler

C. Gıda Tüketimi Düzeyinin Saptanması

D. Ekolojik Faktörlerin Araştırılması

DOLAYSIZ YÖNTEMLER

1) Klinik belirtilerin saptanması ve değerlendirilmesi

2) Bioşimik testlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi

3) Biofizik testlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi

4) Antropometrik ölçümlerle bulguların saptanması ve değerlendirilmesi

1. Klinik Belirtiler

Saçlar YüzGözlerDudaklarDilDişlerDişetiBezeDeri

TırnaklarSubkutan dokuKas-iskelet

sistemiKardiyovasküle

r sistemGastrointestinal

sistemSinir sistemi

Saçlar

parlaklığın kaybolması

Marasmus veKuvaşiyorkor

incelme, seyreklik,kolay yolunma, depigmante,bayrak belirtisi

Yüz Cildi

Nazolabial sebore

Riboflavin

Ayyüz Kuvaşiyokor

Solukluk Anemi

Gözler

Konjuktiva solukluğu, Anemibitot lekesikonjuktiva kuruluğu, Korneada kuruluk (xeropthalmi),

A vitamini

korneada yumuşama ve ülserasyon (keratomalaci),gece körlüğü

Korneada arkus HiperlipidemiKsantolazma

Gözkapağı köşelerinde kızarıklık ve çatlak

Riboflavin ve pridoksin

Dudaklar

Dudak köşelerinde ülserasyon ve maserasyon (Angular gem),

Riboflavin

dudak köşelerinde nedbe ve çatlak (angular skar), dudak mukozasının renk ve yapısının bozulması (keylosis – perles)

Dil

magenta dili (mor) Riboflavin

Papilla atrofisi veya dilde hipertrofi (kırmızı dil)

Folik asit, NiasinRiboflavin

Dişler

Diş minesinin kahverengileşmesi

Florozis

Çürük diş Aşırı şeker

Eksik diş Yetersiz Flor, kalsiyum

Dişeti

Süngerimsi, kanayan diş eti C VitaminiDiş eti çekilmesi

Yüz-boyun bezeleri

Tiroid büyümesi İyot

Parotis büyümesi Açlık, bulimia

Deri

Deri kuruluğu(kserosis)A vitaminiFolliküler hiperkeratozis

(zımpara kağıdı)

Peteşi C vitaminiPelegra dermatozu Niasin

Aşırı morluklar Vitamin K

Dermatoz Kuvaşiorkor

Sukrotal ve vulval dermatoz

Riboflavin

Ksantoma Hiperlipidemi

Tırnaklar

Koilonişia Demir

Çizgili, kolay kırılma

Subkutan Doku

Ödem Kuvaşiorkor

Yetersiz yağ Açlık, marasmus

Aşırı yağ Şişmanlık

Kas- İskelet SistemiKas kaybı Açlık,

marasmusKraniotabes

Vitamin D

Parietal ve frontal şişlikEpifiz genişlemesiKapanmamış fontanelRosaryTokmak diz-eğri bacakKas-iskelet kanamaları Vitamin CBaldır kasında yumuşama

Tiamin

Kırıklar(yaşlılarda) Osteoporoz

Kardiyovasküler Sistem

Kardiak büyümeTaşikardi

Tiamin

Kan basıncı yüksekliği

Sodyum

Sinir Sistemi

Psikomotor değişiklikler KuvaşiorkorMental konfüzyon

Tiamin

Duyu kaybıMotor zayıflıkPozisyon duyu kaybıVbrasyon kaybıTopuk ve diz hareket kaybıEl-ayakta yanmaDemans Niasin, B6

Gastro-intestinal Sistem

Hepato -Splenomegali

Kuvaşiyorkor

2- Bioşimik Testler

Biyokimyasal testler beslenme durumunu saptanmasında en objektif yöntemdir.

Geçerliliği etkileyen etmenlerin varlığı nedeniyle bireyin değerlerinin yorumlanmasında dikkatli olunmalıdır.

Sonuçlarda bireye bağlı farklılıklar, bireyler arası farklılıklar ve laboratuar farkları olacağı unutulmamalıdır.

Besin öğesi Test

Protein Total lenfosit sayısı, serum total protein-Albumin-transferin-retinol bağlayıcı protein,

Lipitler Serum trigliserit, serum kolesterol, HDL, LDL

Demir Hb, Hct, Serum demiri-ferritin, transferin doygunluğu,

İyot İdrar iyot, PBI, I uptake

Çinko Serum-idrar-saç-doku Zn

Fosfor Serum-idrar fosfor

Magnezyum Serum Mg, idrar Mg

Kalsiyum Serum Ca, ALP

Bakır seruloplazmin

Vitamin A Plazma karoten-retinol, serum RBP

Vitamin D Serum 25-OH D3, 1, 25-OH2 D3, Alkalen fosfataz

Vitamin E Serum veya plazma tokoferol,

K vitamini

Plazma K vitamini, Protrombin zamanı, Faktör II, VII, IX, X

Tiamin İdrar tiamin, RBC-transketolaz aktivitesi, TPP etkisi

Riboflavin

Plazma-İdrar riboflavin, RBC glutatyon reduktaz-FAD etkisi (oran)

Niasin İdrar N-metilnikotinamid, İdrar 2-pridon/ N-metilnikotinamid oranı

Folik asit Eritrosit ve serum folik asit, FIGLU atımı

Pridoksin İdrar pridoksin, triptofan yüklemesi(ksanturonik asit atımı) plazma pridoksal, EGOT, EGPT

Vitamin B12 Serum B12, idrar metil malonik asit, Schilling testi

Biotin Serum biotinPantotenik asit

Serum pantotenik asit

C Vitamini plazma,-idrar-platelet askorbik asit

3. Biofizik Testler

•Beslenme durumunun saptanmasında biyofizik yöntemlerle dokuların fonksiyonel yetenekleri veya yapısal bozuklukları saptanır.

•Beslenme yetersizliğinde fizyolojik fonksiyonlarda bozulma görülür. Bu bozuklukların saptanması yetersizliğin iyi bir göstergesidir.

a) Radiografik incelemeler

•Kemik yaşı tesbiti,

•El bilek grafileri

b) Biofizik fonksiyon testleri:

• Karanlığa adaptasyon durumunun incelenmesi,

• Tat duyusunun kaybının incelenmesi,• Sinirsel akamodasyonun incelenmesi, • Kas – sinir koordinasyonunun incelenmesi,• Kapiller frajilitenin ölçülmesi• El kavrama gücünün ölçülmesi ile kas

gücünün ölçülmesi

c) Sitolojik İncelemeler

•Epitel dokuların biopsi veya smear ile incelenmesi,

•Parankim dokuların biopsi ile incelenmesi,

•Kemik iliği incelemeleri, • İmmunolojik fonksiyon testleri,

Diğer yöntemler

•Azot dengesinin saptanması•Bilişsel yetenek testleri•Enerji harcanmasının saptanması

4. Antropometrik Ölçümler:

Fizik büyüme durumunun ölçülerek çeşitli standartlar ile karşılaştırılmasıdır. Çok yaygın olarak kullanılır. Başlıcaları;

•Boy uzunluğu – cm, •Vücut ağırlığı – kg, •Baş çevresi – cm, •Üst kol çevresi – cm, •Göğüs çevresi – cm,•Cilt kıvrım kalınlığı (skinfold) – mm

Antropometrik ölçümlerle elde edilen verilerden doğru yargılara varabilmek için şunlara dikkat edilmeli;

Ölçüleri doğru yapmak ve gerçek değerleri saptamak

Ölçülen kişinin yaşının doğru olarak bilinmesi (0-6 yaş grubunda çok önemli)

Ülkeyi temsil edebilecek nitelikte standart büyüme cetvel ve grafikleri olmalıdır ?

Ağırlık-Boy Ölçümlerinin Değerlendirilmesi

Yaşa Göre Ağırlık: •Sürekli izlemlerde anlam taşır. •Akut malnütrisyonu gösterir. •Ortanca eksi iki standart sapmanın

(<M – 2 SD) altındaki değerler veya •Standartın % 80 ‘inin altındaki

değerler•3.5. persentilin altındaki değerler

malnütrisyonu gösterir.

Boya Göre Ağırlık: (Kavrukluk) •Ortanca eksi iki standart

sapmanın altındaki değerler (<M-2SD) malnütrisyonu gösterir.

•Yaşın tam saptanamadığı durumlarda kullanılır.

Yaşa Göre Boy (Bodurluk): •Büyümede duraklamanın göstergesi• Kronik malnütrisyonla ilişkili olarak

bodurluk gelişir. •Ortanca eksi iki standart sapmanın

altındaki değerler (< M - 2SD) veya •Standartın % 90’ının altındaki

değerler malnütrisyonu gösterir.

B.DOLAYLI YÖNTEMLER

1-Vital istatistik verilerinin incelenmesi

2-Medikal istatistik verilerinin incelenmesi

Hayati (Vital) Olaylara Ait İstatistikler

a) Bebek ölüm hızının (özellikle 6 aydan sonra) sorunsuz toplulardaki BÖH ile karşılaştırılması

b) Toddler – Oyun Çocuğu (1-4 yaş) ölüm hızının gelişmiş toplumlarla karşılaştırılması

c) Wills – Waterlow İndeksi: Toddler Ö.H. / BÖH oranının gelişmiş ülkelerle karşılaştırılması

d) Ölü doğum – düşük hızlarının saptanmasıe) Prematür doğum hızı – doğuştan sakatlık hızıf) Anne ölüm hızı 

Tıbbi (Medikal) Olaylara ait İstatistikler

a. Bazı hastalıklara ait morbidite durumunun saptanması (ÜSYE, ishal, aktif tbc, siroz, enfeksiyon ve paraziter hastalıklarla ilgili prevalans, insidans oranları)

b. Bu hastalıklardaki (özellikle enfeksiyonlar) mortalite ve fatalite hızlarının gelişmiş ülkelerle karşılaştırılması

C. GIDA TÜKETİMİ DÜZEYİNİN SAPTANMASI

1) Gıda Denge Cetvelleri

2) Ev halkı gıda tüketimi araştırmaları

3) Bireysel gıda tüketimi araştırmaları

1. Gıda Denge Cetvelleri

•Pek doğru sonuç vermez. •Cetvelde yer alan yiyeceklerin yıllık

üretim miktarları bulunur, nüfusa bölünür.

2. Ev Halkı Gıda Tüketim Araştırmaları

a) Soruşturma: Anket uygulayarak yapılır. (24 saat, 3 gün, 7 gün)

b) Tartı: Yenilenler evde ölçülür. Zor ve zaman alıcıdır.

c) Hesap Defteri: Ailedeki yetenekli kişiye belli sürede tüketilen yiyecekleri yazması söylenir.

3. Bireysel Gıda Tüketimi Araştırmaları:

•Çok zordur. Ancak yatılı okul-hastane gibi kurumlarda

•bebeklerde yapılabilir

D. EKOLOJİK FAKTÖRLERİN ARAŞTIRILMASI

Tarım ve gıda üretimi ile ilgili faktörler Depolama, nakliye, saklama, gıda

sanayii ile ilgili faktörler Gıda fiyatları, pazarlama, halkın

ekonomik gücü ile ilgili faktörler Gıda tüketimi ile ilgili sosyo-kültürel

faktörler, demografik yapı Beslenme ve gıdalar üzerinde etkisi

olan enfeksiyon hastalıkları ve çevre koşulları ile ilgili faktörler

DOLAYSIZ YÖNTEMLERLE SAPTANAN BULGULARI TANIMADA PARAMETRELER

I- Protein – Enerji Malnütrisyonu (PEM)a) Marasmus (Küçük çocuklarda): • Büyüme geriliği, ağırlık azlığı,• Deri altı yağ dokusu kaybı, • Kas erimesi, • Kolay yolunan, ince, seyrek saç,

b) Kuvaşiyorkor (Küçük çocuklarda), • Ödem, • Büyüme geriliği, • Kas erimesi (gizli kalabilir), • Depigmante, donuk, kolay yolunan saç,• Saçta bayrak belirtisi, • Ay yüz, • Anemi, • Hepatomegali, • Dermatoz, • Psikomotor değişiklikler,• Hipoalbuminemi – amino asit imbalansı

c) Okul çocukları ve yetişkinlerde:

•Deri altı yağ dokusu kaybı, •Ağırlık azlığı, •Kas erimesi, •Parotis bezi şişmesi

d)Aşırı Beslenme: •Deri altı yağ dokusunun artması, •Karın çevresinin göğüs çevresinden

fazla olması, •Boya göre ideal ağırlıktan %15

fazlalık•BKİ>25, •Deri kıvrım kalınlığının artması

II- A Vitamini Yetersizliği: •Foliküler hiperkeratoz,

•Serumda A vit ve Karoten seviyesinin

•Karanlığa adaptasyon bozukluğu,

•Gece körlüğü

• Bitot lekesi, kornea

• Xerophtalmia

• Keratomalacia (Korneada ülserasyon)

• Deri kuruluğu Xerosis

III- Thiamin yetersizliğia)Yaş Beriberi: •Ödem, •Kalp genişlemesi, • taşikardi, •Kas güçsüzlüğü, •Kan pyruvate – laktat düzeyinin

artması,• İdrarla atılan thiamin düzeyinin

azalması,

b) Kuru Beriberi: •Polinevrit, •Hissiyet kaybı, •Parestezi, •Hareket güçlüğü, •Baldır kasının temasla ağrısı, •Refleks kaybı, •Kanda pruvat, laktat düzeyinin

artması • İdrarla atılan thiamin miktarının

azalması

c) İnfantil Beriberi • Konvülsiyon, • Akut kalp genişlemesi, • Ses kısılması, • Ani ölüm

IV- Riboflavin Yetersizliği: • (Angular gem),• Keylosis, • Magenta dili, • Dil papilla atrofisi, • Yüzde sebore,

•Skrotal ve vulval dermatit,

•Korneal damarlaşma,

• İdrarla atılan B2 ,

•Alyuvarlarda B2 ,

•Yükleme testinde değişiklik

V- Niacin Yetersizliği – Pellegra: •Pellegra dermatozu, •Kırmızı – çiğ et gibi dil, •Dil papilla atrofisi,

•Dilde çatlaklar,

• İdrarla atılan N-metyl nikotinamid ,

• İdrarla pyridone atılımında değişme,

VI-C Vitamininin Yetersizliği – Skorbüt:

•Süngerleşmiş kanayan diş eti, •Peteşi, ekimoz, purpura, •Foliküler hiperkeratoz, •Kas içi periost kanama, •Ağrılı epifiz genişlemesi, •Serumda askorbik asit düzeyinin ,•Akyuvarlarda Vit C seviyesinin , • İdrarla C Vit atımının değişmesi

VII- Folik Asit – B12 Yetersizliği Anemisi:

•Konjuktiva solukluğu, •Hb miktarının azalması, •Kan yayma preparatlarında

megaloblastik değişiklikler,

•Serumda folik asit ve B12 düzeyinin

VIII- D Vitamini Yetersizliği: a)Aktif Rickets: • Ağrısız epifiz genişlemesi (6 aylıktan

sonra), • Kostalarda tesbih dizisi – Rosary, • Craniotabes (4 aydan büyük

çocuklarda), • Bıngıldağın geç kapanması (18 aydan

sonra),• Kaslarda hipotoni, • Serum alkalen fosfataz seviyesinin • Radyolojik bulgular (El bileği kemiğinin

genişlemesi),

b) İyileşmiş Rickets: •Frontal ve parietal bölgede şişlik, •X ve O bacak, •Toraks deformiteleri

c) Osteomalacia (yetişkinlerde): •Yaygın iskelet, özellikle pelvis

deformiteleri, •Kemiklerde radyografik olarak Ca

,•kırıklar,

IX- Demir Yetersizliği Anemisi:• Konjuktiva solukluğu, • Koilonychia • Dil papilla atrofileri, • Dudak lezyonları, • Hb ; Gebe <11 g, E <13 g , K <12

g, • Hct , • Alyuvar şekil-cüsse bozukluğu - hipokromik,

mikrositer, • Serum Fe düzeyinde azalma, • Serum transferin satürasyonu yüzdesinde

değişiklik,

TEŞEKKÜRLER…..