tÜrkÇe dÜnyam - 7 Şİmdİ tÜrkÇe bu kitapta neler var ... · tÜrkÇe dÜnyam – 7 yazar:...

TÜRKÇE DÜNYAM - 7Bu kitapta neler var? Her bölümün başında konu kazanımlarının verildiği eğlenceli okuma parçaları >> Haydi Öğrenelim Yol gösteren, öğretici ve kazanım pekiştirici açıklamalı örnekler >> Örnekleri İnceleyelim Kazanımların hatırlatıldığı önemli ip uçları ve püf noktalar >> Bunları Unutmayalım Eğlenerek çözeceğiniz, pekiştirici etkinlikler >> Etkinlikleri Yapalım Kazanım odaklı, son müfredata uygun, tamamı özgün sorulardan oluşan test soruları >> Testleri Çözelim

ŞİMDİ TÜRKÇE

DÜNYASINA KAPI AÇMA

ZAMANI

AD, SOYAD:

OKUL:

SINIF:

NUMARA:

TÜRKÇE DÜNYAM – 7

Yazar: Ali ÜNLÜ

Editör: Büşra ÜNLÜ

Baskı: Güler OfsetFevzi Çakmak Mah. 10447 Sk. No:24/1Karatay/KONYA • Tel: 0.532 662 94 21Sertifika No: 34742

Baskı Tarihi: Ağustos 2019

Yayıncı Sertifika No: 43937

ISBN: 978-605-69461-6-5

ATM YAYINCILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİFevzi Çakmak Mahallesi 10448 Sokak No: 18/1 • Karatay / KONYATel: 0332 342 65 64 • Gsm: 0532 546 12 86www.artibiryayinlari.com // [email protected]

© Bu kitabın tüm yayın hakları; ATM YAYINCILIK SAN. TİC. LTD. ŞTİ’ne aittir. Kitaptaki özgün metin, soru, şekil ve resimlerin tamamının veya bir kısmının Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca yayınevi ve yazarının yazılı izni olmaksızın elektronik, mekanik, fotokopi ya da başka bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması ve dağıtılması yasaktır.

İSTİKLAL MARŞI

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehrene ey nazlı hilal! Kahraman ırkıma bir gül... Ne bu şiddet, bu celal? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helal; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim: Bendimi çiğner, aşarım; Yırtarım dağları, enginlere sığmam taşarım. Garb'ın afakını sarmışsa çelik zırhlı duvar; Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, ''Medeniyet!'' dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş! Yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayasızca akın. Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın.

Bastığın yerleri ''toprak!'' diyerek geçme, tanı! Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehid oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Canı, cananı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlahi şudur ancak emeli: Değmesin ma'bedimin göğsüne na-mahrem eli; Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedi, yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım; Her cerihamda, İlahi, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-i mücerred gibi yerden na'şım! O zaman yükselerek Arş'a değer, belki, başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilal! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helal. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlal: Hakkıdır, hür yaşamış, bayrağımın hürriyet; Hakkıdır, Hakk'a tapan, milletimin istiklal.

Mehmet Âkif ERSOY

GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk Gençliği!

Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti'ni, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahili ve harici bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elim ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hatta hıyanet içinde bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri şahsi menfaatlerini, müstevlilerin siyasi emelle-riyle tevhit edebilirler. Millet, fakr-ü zaruret içinde harap ve bitap düşmüş olabilir.

Ey Türk istikbalinin evladı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk İstiklâl ve Cumhuriyeti'ni kurtarmaktır! Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur! (1927)

İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM FİİLLER FİLLERİ GÖRDÜM (Hadi Öğrenelim) .......................................................................................................................................... 10 Fiillerin Anlam Özellikleri: İş (Kılış), Durum ve Oluş Fiilleri Fiil Çekimi: Haber Kipleri, Dilek Kipleri, Fiillerde Kişi, Fiillerde Olumsuzluk, Fiillerde Soru, Anlam Kayması Örnekleri İnceleyelim .................................................................................................................................................................... 12 Bunları Unutmayalım ................................................................................................................................................................... 13 Etkinlikleri Yapalım ....................................................................................................................................................................... 14 Test 1: İş (Kılış) – Durum – Oluş Fiilleri .................................................................................................................................... 20 Test 2: İş (Kılış) – Durum – Oluş Fiilleri .................................................................................................................................... 22 Test 3: Fiillerde Kip ve Kişi ......................................................................................................................................................... 24 Test 4: Fiillerde Kip ve Kişi ......................................................................................................................................................... 26 Test 5: Fiillerde Kip ve Kişi ......................................................................................................................................................... 28 Test 6: Fiillerde Olumsuzluk ve Soru – Kip (Anlam-Zaman) Kayması............................................................................... 30 Test 7: Fiillerde Olumsuzluk ve Soru – Kip (Anlam-Zaman) Kayması ............................................................................... 32 Test 8: Fiiller (Karma Test) ........................................................................................................................................................ 34 Test 9: Fiiller (Karma Test) ........................................................................................................................................................ 36

İKİNCİ BÖLÜM SÖZCÜKTE ANLAM

SÖZCÜKLER DE YARDIMLAŞIR (Hadi Öğrenelim) ................................................................................................................. 40 Kalıplaşmış Söz Grupları DeyimlerDilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler Sözcüklerin Çağrıştırdığı KavramlarSözcükler Arası Anlam İlişkileri Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................... 42 Bunları Unutmayalım .................................................................................................................................................................. 43 Etkinlikleri Yapalım ...................................................................................................................................................................... 44 Test 1: Kalıplaşmış Söz Grupları – Deyimler .......................................................................................................................... 50 Test 2: Kalıplaşmış Söz Grupları – Deyimler ......................................................................................................................... 52 Test 3: Kalıplaşmış Söz Grupları – Deyimler ......................................................................................................................... 54 Test 4: Dilimize Yerleşmemiş Yabancı Sözcükler ................................................................................................................. 56 Test 5: Sözcüklerin Çağrıştırdığı Kavramlar – Sözcükler Arası Anlam İlişkileri............................................................... 58

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM CÜMLEDE ANLAM

CÜMLE DÜNYAM (Hadi Öğrenelim) .......................................................................................................................................... 62 Cümle Bilgisi Sebep (Neden) – Sonuç Amaç – Sonuç Koşul (Şart) – Sonuç Cümleleri Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................... 64 Bunları Unutmayalım .................................................................................................................................................................. 65 Etkinlikleri Yapalım ...................................................................................................................................................................... 66 Test 1: Sebep (Neden)-Sonuç Cümleleri ................................................................................................................................. 68 Test 2: Amaç-Sonuç Cümleleri ................................................................................................................................................. 70 Test 3: Koşul (Şart)-Sonuç Cümleleri .......................................................................................................................................72 Test 4: Sebep-Sonuç, Amaç-Sonuç, Koşul-Sonuç Cümleleri ............................................................................................. 74

BÜYÜK SÜRPRİZ (Hadi Öğrenelim) .......................................................................................................................................... 76 Öznel Anlatım Nesnel Anlatım Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................... 78 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................... 79 Etkinlikleri Yapalım ...................................................................................................................................................................... 80 Test 1: Öznel ve Nesnel Anlatımlı Cümleler ............................................................................................................................ 82 Test 2: Öznel ve Nesnel Anlatımlı Cümleler ............................................................................................................................ 84

SİVRİSİNEK İLE ASLAN (Hadi Öğrenelim) ............................................................................................................................... 86 SÖZ SANATLARI: Abartma (Mübalağa) Benzetme (Teşbih) Kişileştirme (Teşhis) Konuşturma (İntak)Tezat (Karşıtlık) Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................... 88 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................... 89 Etkinlikleri Yapalım ...................................................................................................................................................................... 90 Test 1: Söz Sanatları .................................................................................................................................................................... 92 Test 2: Söz Sanatları ................................................................................................................................................................... 94 Test 3: Söz Sanatları ................................................................................................................................................................... 96 Test 4: Söz Sanatları ................................................................................................................................................................... 98

VECİHİ’NİN HAYALİ (Hadi Öğrenelim) ....................................................................................................................... 100 Gerçek ve Hayal Ürünü İfadeler Cümlenin İfade Ettiği Duygular Karşılaştırma Cümleleri Olumsuz Cümleler Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................. 102 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................. 103 Etkinlikleri Yapalım .................................................................................................................................................................... 104 Test 1: Cümlenin İfade Ettiği Duygular .................................................................................................................................. 108 Test 2: Cümlenin İfade Ettiği Duygular ...................................................................................................................................110 Test 3: Karşılaştırma Cümleleri ............................................................................................................................................... 112

TAKIM OYUNU (Hadi Öğrenelim) ..............................................................................................................................................114 Cümle Oluşturma – Cümle Tamamlama Geçiş ve Bağlantı İfadeleri Cümle Yorumlama Örtülü Anlam Atasözleri - Vecizeler Örnekleri İnceleyelim ..................................................................................................................................................................116 Bunları Unutmayalım.................................................................................................................................................................. 117 Etkinlikleri Yapalım ..................................................................................................................................................................... 118 Test 1: Cümle Oluşturma – Cümle Tamamlama .................................................................................................................. 122 Test 2: Örtülü Anlam ................................................................................................................................................................. 124 Test 3: Cümle Yorumlama ....................................................................................................................................................... 126 Test 4: Cümle Yorumlama ....................................................................................................................................................... 128 Test 5: Atasözleri – Özdeyişler (Vecizeler) ............................................................................................................................ 130

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ZARFLAR BİR KUTU ZARF (Hadi Öğrenelim) .......................................................................................................................................... 134 Zarflar Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................. 136 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................. 137 Etkinlikleri Yapalım .................................................................................................................................................................... 138 Test 1: Zarflar.............................................................................................................................................................................. 140

İçin

deki

ler

Test 2: Zarflar ............................................................................................................................................................................. 142 Test 3: Zarflar ............................................................................................................................................................................. 144 Test 4: Zarflar ............................................................................................................................................................................. 146

BEŞİNCİ BÖLÜM PARÇADA VE ŞİİRDE ANLAM ŞİMDİ HAZIRIZ (Hadi Öğrenelim) ............................................................................................................................................ 150 Ana Düşünce Ana Duygu Yardımcı Düşünce Parçanın Konusu Parçanın Başlığı Parçanın Anahtar Kelimeleri Parçada Soru Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................. 152 Bunları Unutmayalım ................................................................................................................................................................ 153 Etkinlikleri Yapalım .................................................................................................................................................................... 154 Test 1: Ana Düşünce – Ana Duygu – Yardımcı Düşünce .................................................................................................... 156 Test 2: Ana Düşünce – Ana Duygu – Yardımcı Düşünce ................................................................................................... 158 Test 3: Ana Düşünce – Ana Duygu – Yardımcı Düşünce ................................................................................................... 160 Test 4: Konu – Başlık – Anahtar Kelimeler ........................................................................................................................... 162 Test 5: Konu – Başlık – Anahtar Kelimeler ........................................................................................................................... 164 Test 6: Parçada Soru ................................................................................................................................................................ 166

YABANCI ADAM (Hadi Öğrenelim) .......................................................................................................................................... 168 Paragrafın Bölümleri Paragraf Oluşturma Paragraf Tamamlama Olayların Oluş Sırası Geçiş ve Bağlantı Unsurları Düşüncenin Yönü Örnekleri İnceleyelim ..................................................................................................................................................................170 Bunları Unutmayalım ................................................................................................................................................................. 171 Etkinlikleri Yapalım ..................................................................................................................................................................... 172 Test 1: Paragrafın Bölümleri – Olayların Oluş Sırası – Paragraf Oluşturma – Paragraf Tamamlama ....................... 176 Test 2: Paragrafın Bölümleri – Olayların Oluş Sırası – Paragraf Oluşturma – Paragraf Tamamlama ....................... 178 Test 3: Paragrafın Bölümleri – Olayların Oluş Sırası – Paragraf Oluşturma – Paragraf Tamamlama ...................... 180 Test 4: Geçiş ve Bağlantı Unsurları – Düşünce Yönünü Değiştiren İfadeler .................................................................. 182 KIRMIZI KALEM (Hadi Öğrenelim) ........................................................................................................................................... 184 Metin ve Anlatıcı Türleri Hikâye Unsurları Metin Karşılaştırma 5N 1K Söz Sanatları Düşünceyi Geliştirme Yolları Görsel Okuma Tablo ve Grafik Yorumlama Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................. 186 Bunları Unutmayalım ................................................................................................................................................................. 187 Etkinlikleri Yapalım .................................................................................................................................................................... 188 Test 1: Anlatıcı Türleri – Anlatım Teknikleri – Düşünceyi Geliştirme Yolları ................................................................... 192 Test 2: Anlatıcı Türleri – Anlatım Teknikleri – Düşünceyi Geliştirme Yolları................................................................... 194 Test 3: Anlatıcı Türleri – Anlatım Teknikleri – Düşünceyi Geliştirme Yolları .................................................................. 196 Test 4: Anlatıcı Türleri – Anlatım Teknikleri – Düşünceyi Geliştirme Yolları .................................................................. 198 Test 5: Hikâye Unsurları ...........................................................................................................................................................200 Test 6: 5N 1K .............................................................................................................................................................................. 202 Test 7: Metin Karşılaştırma ...................................................................................................................................................... 204 Test 8: Metin Türleri .................................................................................................................................................................. 206 Test 9: Metin Türleri .................................................................................................................................................................. 208 Test 10: Görsel Okuma ............................................................................................................................................................. 210 Test 11: Grafik Yorumlama ...................................................................................................................................................... 212

İçin

deki

ler

ALTINCI BÖLÜM FİİL YAPISI – EK FİİL FİL YAVRULARI (Hadi Öğrenelim) ........................................................................................................................................... 216 Fiilde Yapı Ek Fiil (Ek Eylem) Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................. 218 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................. 219 Etkinlikleri Yapalım ................................................................................................................................................................... 220 Test 1: Fiil Yapısı.........................................................................................................................................................................222 Test 2: Fiil Yapısı ....................................................................................................................................................................... 224 Test 3: Fiil Yapısı ........................................................................................................................................................................226 Test 4: Fiil Yapısı ........................................................................................................................................................................228 Test 5: Ek Fiil (Ek Eylem) ......................................................................................................................................................... 230 Test 6: Ek Fiil (Ek Eylem) ..........................................................................................................................................................232 Test 7: Ek Fiil (Ek Eylem) ......................................................................................................................................................... 234

YEDİNCİ BÖLÜM ANLATIM BOZUKLUKLARI HACİVAT İLE KARAGÖZ (Ona Öyle Denmez) (Hadi Öğrenelim) ...................................................................................... 238 Anlatım Bozuklukları Örnekleri İnceleyelim ................................................................................................................................................................ 240 Bunları Unutmayalım................................................................................................................................................................. 241 Etkinlikleri Yapalım ................................................................................................................................................................... 242 Test 1: Anlatım Bozuklukları ................................................................................................................................................... 244 Test 2: Anlatım Bozuklukları .................................................................................................................................................. 246

SEKİZİNCİ BÖLÜM NOKTALAMA İŞARETLERİ ve YAZIM KURALLARI VEDA ZAMANI (Hadi Öğrenelim) ............................................................................................................................................ 250 Noktalama İşaretleri Yazım Kuralları Örnekleri İnceleyelim .................................................................................................................................................................252 Bunları Unutmayalım.................................................................................................................................................................253 Etkinlikleri Yapalım ....................................................................................................................................................................254 Test 1: Noktalama İşaretleri.................................................................................................................................................... 260 Test 2: Noktalama İşaretleri ....................................................................................................................................................262 Test 3: Noktalama İşaretleri ................................................................................................................................................... 264 Test 4: Noktalama İşaretleri ................................................................................................................................................... 266 Test 5: Yazım Kuralları ............................................................................................................................................................. 268 Test 6: Yazım Kuralları .............................................................................................................................................................. 270 Test 7: Yazım Kuralları .............................................................................................................................................................. 272 Test 8: Yazım Kuralları .............................................................................................................................................................. 274

CEVAP ANAHTARLARI .............................................................................................................................................................. 277

İçin

deki

ler

9

HADİ ÖĞRENELİM

C ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM

⚠ BUNLARI UNUTMAYALIM

ETKİNLİKLERİ YAPALIM

TESTLERİ ÇÖZELİM

Bölüm Haritası FİLLERİ GÖRDÜM

FİİLLERİN ANLAM ÖZELLİKLERİ

İş (Kılış) Fiilleri

Durum Fiilleri

Oluş Fiilleri

FİİL ÇEKİMİ

Haber Kipleri

Dilek Kipleri

Fiillerde Kişi

Fiillerde Olumsuzluk

Fiillerde Soru

ANLAM KAYMASI

FİİLLER

10

FİLLERİ GÖRDÜM Günaydın Arkadaşlar! “Günaydın öğretmeniiim!” Benim adım Türkçecinim. Bana öğretmenim, Türkçecinim ya da nasıl isterseniz öyle hitap edebilirsiniz. Sizlere mahsuru

yoksa “Arkadaşlarım” diye hitap etmek istiyorum. Okulda öğretmenleriniz, evde ders çalışırken de ben, bu kitabın sayfaları arasında sizlere yardımcı olmaya çalışacağım. Eğlenceli Türkçe konularını işlemeye hazır mısınız?

“Hazırıız!” Herkes hazır olduğuna göre ilk dersimize başlayabiliriz. Fiil deyince aklınıza neler geliyor arkadaşlar? Vecihi: Hortum gibi burnu olan, kepçe kulaklı, kocaman bir hayvan geliyor öğretmenim. Filler, karada yaşayan en büyük hayvan türüdür ama ben filleri değil fiilleri yani eylemleri sormuştum Vecihi. Sibel: Fiiller, bir işi, durumu ya da oluşu anlatan sözcüklerdir öğretmenim. Aferin Sibel. Fiiller (eylemler), varlıkların yapmış oldukları hareketleri, içinde bulundukları durumları, etkilendikleri işleri kip (zaman)

ve şahıs eki alarak ifade eden sözcüklerdir arkadaşlar. Herhangi bir sözcüğün fiil olup olmadığını anlamak için öncelikle sözcüğün cümledeki anlamına, sonra da bu sözcüğün sonuna (–mek / –mak) eki getirip getiremeyeceğimize bakarız. Şayet sözcüğün sonuna mastar ekini getirebiliyorsak, bu sözcük fiildir deriz. Şimdi “bilgisayar” ve “bekle” sözcüklerine bir bakalım. “Bilgisayar+mak”, “bekle+mek”. Bilgisayar sözcüğüne –mak ekini getiremediğimiz için fiil değildir; “bekle” sözcüğüne –mek ekini getirebildiğimiz için fiildir deriz. Fiiller, anlamlarına göre iş (kılış), durum ve oluş olmak üzere üçe ayrılır arkadaşlar.

İş (kılış) fiilleri, bir işi ve hareketi anlatır. Bu fiillerde işi yapan bir özne, işten etkilenen nesne vardır. Örneğin, “Ahmet, elindeki kitabı masanın üzerine bıraktı.” cümlesindeki “bıraktı” sözcüğü anlam bakımından iş (kılış) fiilidir. Çünkü işi yapan kişi (özne) Ahmet, işten etkilenen nesne ise kitaptır.

Durum fiilleri, öznenin içinde bulunduğu durumu anlatır arkadaşlar. Durum fiillerinde işten etkilenen herhangi bir nesne yoktur. Örneğin “Babam, dün akşam benimle konuştu.” cümlesindeki “konuştu” sözcüğü anlam bakımından durum fiilidir. Konuşan kim? Babam. Yani babam özne, ancak konuşma eyleminden etkilenen bir nesne yok. O halde “konuştu” durum fiilidir.

Oluş fiilleri ise öznenin kendi iradesi dışında kendiliğinden oluşan, zamanla meydana gelen değişikliği anlatır. Örneğin, “insanların yaşlanması, yaprakların sararması, ağaçların büyümesi vb. Anlaşıldı mı arkadaşlar?

Fikret: Fiillerin ne olduğunu anladım ama son söyledikleriniz kafamı karıştırdı öğretmenim. Çok kolay arkadaşlar. Bir fiilin iş (kılış) mı yoksa durum fiili mi olduğunu anlamak için fiilin başına “onu” sözcüğünü

getirebilirsiniz. “Onu” sözcüğünü getirdiğinizde anlamlı oluyorsa iş (kılış) fiilidir diyebilirsiniz. Örnek cümlelerimizdeki fiilleri bir deneyelim isterseniz: “Onu bıraktı.” Anlamlı olduğu için “bıraktı” iş (kılış) fiilidir. “Onu konuştu.” Anlamlı olmuyor. Durum

11

Kazanımlar

Anlamlarına Göre Fiiller – Fiil Çekimi – Fiillerde Anlam Kayması

HADİ Ö ĞRENELİM

fiilidir. “Her geçen gün yaşlanıyoruz.” cümlesinde yaşlanmamak öznenin elinde mi? Değil. Yani öznenin iradesi dışında, za-manla gerçekleşen bir oluş söz konusu. “Ağaçtaki kaysılar sararmış.” cümlesinde de durum aynı. Bu cümlede sararan kim? Kayısılar (özne). Peki kayısıların sararması ya da sararmaması öznenin elinde mi? Değil. O zaman “sararmış” fiili anlam bakı-mından oluş fiilidir.

Fikret: Şimdi anladım öğretmenim. Gerçekten kolaymış. Vecihi: Oğlum, öyle kolaydı da niye soru soruyorsun? Fikret: Öğretmenim, Vecihi bana sataşıyor! Sen anlayabildin mi Vecihi? Vecihi: Sular seller gibi öğretmenim! Hı hı hı! Vecihi de anladığına göre haber (bildirme) kipleri ile dilek (istek) kiplerine geçebiliriz. Kipler, eylemin gösterdiği iş

(kılış), durum veya oluşun nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşeceğini gösteren söyleyiş kalıplarıdır. Haber kiplerinde zaman anlamı varken dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Kip eklerinden önce fiile (–me, –ma, –mez, –maz) olumsuzluk eklerinden biri getirildiği zaman fiil olumsuz hale gelir. Şimdi “Git-“ filini tablo üzerinde çekimleyeceğim. Tabloya bakarsanız, anlattıkla-rımı daha kolay anlayabilirsiniz arkadaşlar. HABER (BİLDİRME) KİPLERİ (Zaman anlamı vardır) Bilinen (Görülen) Geçmiş Zaman (Kip Ekleri: –dı, –di, –du, –dü, –tı, –ti, –tu, –tü) Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleşmiştir. Bu kiple konuşan kişi gör-düklerini, yaşadıklarını an-latmaktadır. Git-ti-m (ben) Git-ti-n (sen) Git-ti (o) Git-ti-k (biz) Git-ti-niz (siz) Git-ti-ler (onlar)

Öğrenilen (Duyulan) Geçmiş Zaman (Kip Ekleri: –mış, –miş, –muş, –müş) Eylem, konuşanın gözü önünde gerçekleş-memiştir. Konuşan kişi ey-lemi başkasından duy-muştur ve öğrendiklerini anlatmaktadır. Git-miş-im (ben) Git-miş-sin (sen) Git-miş (o) Git-miş-iz (biz) Git-miş-siniz (siz) Git-miş-ler (onlar)

Şimdiki Zaman (Kip Eki: –yor) Eylemin söylenme zamanı ile gerçekleşme zamanı aynıdır. Git-iyor-um (ben) Git-iyor-sun (sen) Git-iyor (o) Git-iyor-uz (biz) Git-iyor-sunuz (siz) Git-iyor-lar (onlar)

Gelecek Zaman (Kip Eki: –acak, –ecek) Eylemin söylenme zamanı gerçekleşme zamanından öncedir. Git-ecek-im (ben) Git-ecek-sin (sen) Git-ecek (o) Git-ecek-iz (biz) Git-ecek-siniz (siz) Git-ecek-ler (onlar)

Geniş Zaman (Kip Eki: –r, –ar, –er) Eylemin tüm zaman dilim-lerinde yapıldığını gösterir.Git-er-im (ben) Git-er-sin (sen) Git-er (o) Git-er-iz (biz) Git-er-siniz (siz) Git-er-ler (onlar)

DİLEK KİPLERİ (Zaman anlamı yoktur.) Gereklilik Kipi (–meli, –malı) Fiilin yapılmasının ya da yapılma-masının gerekliliğini ifade eder. Gitmeliyim (ben)

Dilek-Şart Kipi (–sa, –se) Bir eylemin gerçekleşmesinin başka bir ey-leme bağlı olduğunu gösterir. Bu durumda cümleye koşul (şart) anlamı katar. Bazen de gerçekleşmesi istenilen şeyleri ifade eder. Bu durumda da cümleye dilek anlamı katar.

İstek Kipi (–a, –e) Konuşan kişi bir işin, oluşun ya da durumun gerçekleş-mesini istemektedir. Gideyim (ben)

Emir Kipi (kip eki yoktur) Eylemin yapılmasını emir yoluyla belirtir. Git! (sen)

Tabloyu not aldınız mı arkadaşlar? Vecihi: Amma da uzunmuş bu konu! Yazmaktan kolum koptu öğretmenim. Fiil çekimlerinde kullanılan kip ve zaman ekleri bazen kendi anlamlarında kullanılmaz. Örneğin “Yarın size geliyorum.”

cümlesinde “geliyorum” fiilinin kipi şimdiki zamandır. Ancak cümlede kastedilen gelecek zaman “geleceğim”dir. İşte cümlede yüklemin çekimlendiği kip veya zamanla işin yapıldığı kip ve zamanın farklı olması durumu fiillerde anlam (zaman) kayması olarak ifade edilir. Fiilde anlam kayması, bir anlatım zenginliği olduğu için anlatım bozukluğuna neden olmaz arkadaşlar.

Vecihi: Ders bitmemiş miydi öğretmenim? Bitti Vecihi. Arkadaşlar, açıklamalı örnekleri dikkatlice okuduktan sonra etkinlikleri yaparsanız konuları daha güzel

kavramış olursunuz. Hepinize iyi dersler...

12

ÖRNEKLERİ İNCELEYELİMC

1. BÖLÜM Fiiller

Açıklamalı örnekleri dikkatlice okuduğun zaman konuları daha güzel anlayacaksın. Benim Akıllı Arkadaşım,

ÖRNEKLERİ İNCELEYELİM

Öğretmenimiz bu derste fiiller konusunu anlattı. Bu cümledeki “anlattı” sözcüğü iş (kılış) fiilidir. Çünkü cümlede eylemi yapan bir özne (öğretmenimiz) ve bu işten etkilenen bir nesne (fiiller konusu) vardır.

Arkadaşım Ferit, geçen gün beni ziyarete geldi. Bu cümledeki “geldi” sözcüğü durum fiilidir. Çünkü eylemden etkilenen bir nesne yok. Yani iş (kılış) fiili olamaz.

Uzun süre suda kaldığı için elleri buruşmuş. Bu cümledeki “buruşmuş” sözcüğü oluş fiilidir. Çünkü öznenin iradesi dışında gerçekleşen bir deği-şim söz konusu.

Fırında pişirdiğim balık çok iyi kızarmadı. “Kızarmadı” = –ma olumsuzluk ekini aldığı için olum-suzdur. Konuşan kişi eylemi bizzat gördüğü için bili-nen (görülen) geçmiş zamanda çekimlenmiştir.

Çocuğun ateşi gece yarısına doğru düşmüş. “Düşmüş” durum fiilidir. Konuşan kişi eylemi bizzat görmediği ve başkasından öğrendiği için öğrenilen (duyulan) geçmiş zamanda çekimlenmiştir.

Elbiselerimi kuru temizlemeciye bırakacağım. “Bırakacağım” iş (kılış) fiilidir. “–acak” kip eki ve –m şahıs eki almış. Yani gelecek zamanın 1. tekil şahsı ile çekimlenmiş.

Başarılı olmak için daha çok çalışmalıyız. Neslihan, bu saatte çoktan uyumuş olmalı.

“Çalışmalıyız” gereklilik kipiyle çekimlenmiştir. “Olmalı” gereklilik kipi alan bu fiil cümleye tahmin anlamı katmıştır.

Önümüzdeki cumartesi günü görüşüyoruz. “Görüşüyoruz” fiili şimdiki zamanın 3. çoğul şahsı ile çekimlenmiş. Ancak cümlede kastedilen gelecek za-man olduğu için fiilde zaman (anlam) kayması vardır.

13

1. BÖLÜMFiiller⚠BUNLARI

UNUTMAYALIM

Aşağıda verilen önemli bilgileri okuyalım. Bol bol alıştırma yaparak bilgilerimizi pekiştirelim. Benim Akıllı Arkadaşım,

BUNLARI UNUTMAYALIM

FİİL (EYLEM): Bir iş, hareket ya da oluş bildirensözcüklerdir. Eylemler yapı bakımından iş (kılış), durum ve oluş olmak üzere üçe ayrılır. Bir söz-cüğün fiil olup olmadığını anlamak için sözcü-ğün hem cümledeki anlamına hem de –mek, –mak mastar eki ve –me, –ma olumsuzluk ekialıp alamadığına bakmalıyız.

İş (Kılış) Fiilleri yapılan bir işi, hareketi anlatır.Bu fiillerde mutlaka işi yapan bir özne ve yapılan işten etkilenen bir nesne vardır. Bir fiilin başına onu sözcüğünü getirdiğimizde anlamlı oluyorsa rahatlıkla iş (kılış) fiili diyebiliriz.

Oluş Fiilleri bir varlıkta kendiliğinden ve za-manla meydana gelen değişikliği bildirir. Yal-nızca özne üzerinde gerçekleşen değişim istemdışıdır, yani bu değişimde özne etkili değildir. Bufiillerinin başına “onu” sözcüğünü getiremeyiz.Çünkü nesne alamazlar.

Durum Fiilleri öznenin içinde bulunduğu du-rumu anlatır. Durum fiillerinde eylem özne üze-rinde gerçekleşir. Öznenin yaptığı işten etkile-nen bir nesne yoktur. Yani nesne almazlar.

Haber Kipleri (Zaman anlamı taşır.) a) Miş’li Geçmiş Zaman: Konuşan kişi eylemigörmemiştir. Eylemi başkasından duyma, öğ-renme ve sonradan fark etme anlamı vardır. b) Di’li Geçmiş Zaman: Konuşan kişi eylemi biz-zat görmüştür. Eylemin yapıldığı kesindir.

c) Şimdiki Zaman: Eylemin söylenme anında yapıldığını bildirir. ç) Gelecek Zaman: Eylemin henüz yapılmadı-ğını, ileride yapılacağını bildirir. d) Geniş Zaman: Eylemin tüm zaman dilimle-rinde, yani her zaman yapıldığını bildirir.

Dilek (Tasarı) Kipleri (Zaman anlamı yoktur.) a) Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu bildirir. Bazen eyleme olasılık anlamıkatabilir. b) Şart (Koşul) Kipi: Bir eylemin gerçekleşmesibaşka bir eylemin gerçekleşmesine bağlıdır.

c) Dilek (İstek) Kipi: Bir eylemin gerçekleşme-sinin istendiğini bildirir. ç) Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir yoluyla bildirir.

Bir iş, oluş veya hareketin gerçekleştiğini ya dagerçekleşebileceğini bildiren fiiller olumlu; ger-çekleşmediğini veya gelecekte de gerçekleşme-yeceğini bildiren fiiller ise olumsuzdur. Bir fiiliolumsuz yapmak için fiil köküne –ma / –ma eki getirilir. Geniş zamanın II. ve III. kişinin olumsuzuise –maz / –mez ekiyle yapılır.

Fiillere –mi /–mı / –mu / –mü eki getirilerek soru anlamı sağlanır. Soru eki her zaman fiilden ayrı yazılır. Anlam Kayması: Bir zamana göre çekimlenen bir fiilin başka bir zamanı kastetmesidir. Her yaz buraya geliyor. (Şimdiki zamanla çekimlenmiş; kastedilen: geniş zaman)

14


1. BÖLÜM Fiiller

Aşağıdaki etkinlikleri yaptıktan sonra testleri çözmeye başlayabilirsin. Benim Akıllı Arkadaşım,


ETKİNLİK Fiilleri Kavrama

Aşağıdaki sözcüklerden –mek / –mak mastar eki ve –me / –ma olumsuzluk eki alabilenleri işaretleyiniz.

1.

Dünya

1

Oynuyor

2

Ağlıyordu

3

Teleskop

4

Aktardı

5

Bulmuş

6

Doktor

7

Unuttuk

8

Döktü

9

Bahar

10

ETKİNLİK Fiilleri ve İsimleri Ayırt Etme

Aşağıdaki sözcüklerden fiil olanların karşısına F, isim olanların karşısına ise İ yazınız.

2.

1 Orman 2 Büyüdü 3 Yandı 4 Ağaç

5 Çalıştık 6 Didindik 7 Hayatımız 8 Çevre

9 Ekler 10 Haber 11 Geldiler 12 Sütlaç

13 Akrostiş 14 Gördüm 15 Isındık 16 Yüzdük

17 Katıldılar 18 Gideceğiz 19 Sporcu 20 Karagöz

15


1. BÖLÜMFiiller

ETKİNLİK Fiilleri Anlam Özelliklerine Göre Ayırma

Aşağıdaki görselleri inceleyiniz. Fiillerin anlam özelliklerini [iş (kılış), durum, oluş] ilgili kutucuklara yazınız.

3.

Konuşmak

1

Uçmak

2

Uyumak

3

Yürümek

4

Pişirmek

5

Yazmak

6

Hapşırmak

7

Düşünmek

8

Yaşlanmak

9

Çizmek

10

Yıkamak

11

Gülmek

12

16


1. BÖLÜM Fiiller

Doğru Yanlış

ETKİNLİK Fiillerin Anlam Özelliklerini Ayırt Etme

Aşağıdaki cümlelerdeki farklı renkteki fiillerin anlam özelliklerini [iş (kılış), durum, oluş] ilgili kutucuklara işaretleyiniz.

4.

İş (Kılış) Durum Oluş

Zavallı yavrucağın soğuktan elleri morarmış. 1

Babam, bozulan ütümüzü tamirciye götürdü. 2

Yeni aldığı oyuncağına gözü gibi bakıyordu. 3

Hayatın olumsuz taraflarına odaklanmayınız. 4

Galiba akşam yediğim fasulye mideme dokundu. 5

Kaldırımda yürürken annesinin elinden tutuyordu. 6

ETKİNLİK Doğru – Yanlış İşaretleme

Aşağıdaki cümlelerde verilen bilgiler doğru ise doğru kutucuğunu, yanlış ise yanlış kutucuğunu işaretleyiniz.

5.

“Kendi kendine bir şeyler mırıldanıyordu.” cümlesindeki “mırıldanıyordu” sözcüğü iş (kılış) fiilidir.

1

“Yaklaşık yarım saattir telefonla konuşuyordu.” cümlesindeki “konuşuyordu” sözcüğü durum fiilidir.

2

“Diktiğim fidanlar bir ay içinde yeşerdi.” cümlesindeki “yeşerdi” sözcüğü durum fiilidir.

3

“Geçen gece kanlı ay tutulmasını seyrettik.” cümlesinde eylemden etkilenen bir nesne olduğu için “seyrettik” sözcüğü iş (kılış) fiilidir.

4

“Annemin sevinçten gözleri yaşardı.” cümlesindeki “yaşardı” fiili öznenin iradesi dışında gerçekleşmiştir.

5

“Uykusu gelince esnemeye başladı.” cümlesinde eylemden etkilenen bir nesne olduğu için “başladı” sözcüğü iş (kılış) fiilidir.

6

17


1. BÖLÜMFiiller

ETKİNLİK Haber (Bildirme) Kiplerini Kavrama

Aşağıdaki cümlelerde farklı renkte yazılan çekimli fiillerin zamanlarını belirleyiniz ve ilgili seçeneklerdeki numarayı cümle sonundaki daire içine yazınız.

6.

5 Eylem başkasından duyulmuştur.

1 Eylem, her zaman yapılır.

2 Eylem, geçmişte yapılmıştır.

3 Eylem, henüz gerçekleşmemiştir.

4 Eylem, söylendiği anda yapılmaktadır.

Olumsuz anlamda başını iki yana salladı. 1

Geçen gün okul müdürümüzle görüştüm. 2

Yarın bir basın toplantısı düzenleyeceğim. 3

Sabahları düzenli olarak yürüyüş yaparım. 4

Recai Bey’in kızı eczacılık fakültesinde okuyor. 5

Arkadaşlarına karşı saygılı davranmasını söylemiş. 6

ETKİNLİK Dilek Kiplerini Kavrama

Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin bildirdiği durumları ilgili kutucuklara işaretleyiniz.

7.

Bir şeyi gerçekten istersen başarırsın. 1

Proje ödevimi bir an önce bitirmeliyim. 2

Ne olur annemi bir kez daha göreyim! 3

Bu soğuk havada kesinlikle yola çıkmayın! 4

Anlamadıklarımızı öğretmenimize soralım. 5

Trene yetişecekseniz biraz acele etmelisiniz. 6

Yaramazlık yapmayacaksan bizimle gelebilirsin. 7

Gereklilik Şart İstek Emir

18


1. BÖLÜM Fiiller

ETKİNLİK Fiil Çekimlerini Pekiştirme

Aşağıda verilen 1. fiili şimdiki zaman, 2. fiili gelecek zaman, 3. fiili geniş zaman, 4. fiili öğrenilen (duyulan) geçmiş zaman, 5. fiili bilinen (görülen) geçmiş zaman kip ekleriyle; 6. fiili ise gelecek zamanın olumsuzu ile çekimleyiniz.

8.

4

5

6

1 2 3

19


1. BÖLÜMFiiller

ETKİNLİK Haber ve Dilek Kiplerini Kişiye Göre Çekimleme

Aşağıda verilen fiilleri yay ayraç içerisindeki açıklamalara göre çekimleyiniz.

9.

(Şimdiki zaman / 2. tekil kişi) yan- 1

(Geniş zaman / 3. çoğul kişi) gez- 2

(Gereklilik kipi / 2. tekil kişi) kork- 3

(Gelecek zaman / 1. tekil kişi) ek- 4

(Bilinen geçmiş zaman / 2. çoğul kişi) ilet- 5

(Duyulan geçmiş zaman / 3. çoğul kişi) anlat- 6

(İstek kipi / 1. tekil kişi) güven- 7

ETKİNLİK Fiillerde Anlam (Zaman) Kaymasını Belirleme

Aşağıdaki cümlelerdeki fiillerin kullanılan zamanı ile kastedilen zamanını yazınız.

10

Babam, sınıf birincisi olduğumu duyunca çok sevinir. 1

Kullanılan zaman

Kastedilen zaman

Kaza haberini alır almaz olay yerine koşuyorum. 2 Kullanılan zaman

Kastedilen zaman

Keloğlan bir gün padişahın sarayına gider. 3 Kullanılan zaman

Kastedilen zaman

Önümüzdeki hafta sonu izne ayrılıyorum. 4 Kullanılan zaman

Kastedilen zaman

Araç kullanırken telefonla konuşmayalım. 5 Kullanılan zaman

Kastedilen zaman

20

1. BÖLÜM Fiiller


1İş (Kılış), Oluş, Durum Fiilleri

TEST

3. Eylemler bir iş, hareket ya da oluş bildirir. Buna göre aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili söz-

cüklerden hangisi “oluş” bildirmektedir?

A) Kitaplarını çantasına yerleştirdi. B) İnsanlara yardım etmeyi severdi. C) Yıllar geçtikçe saçları ağarıyordu. Ć

D) Sabah sekiz otobüsünü kaçırmıştı.

6. Fiiller anlam özelliklerine göre, iş (kılış), oluş ve du-rum eylemleri olmak üzere üçe ayrılır.

Aşağıdaki cümlelerden hangisinde fiil, anlam özelliği bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Dedem, çok güzel masal anlatırdı. Ć

B) Sibel, öykü yazmaktan hoşlanırdı. C) Şehir yaşamından bıkıp usanmıştı. D) Emre, sebepsiz yere kaygılanıyordu.

1. Çekimli bir fiilde, eylemi yapan bir kişi ve eylemin yapıldığı zaman bulunur.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?

A) Sevdi B) Dinledi C) Koşmak Ć D) Kapattım

4. Durum fiillerinde öznenin yaptığı işten etkilenen bir varlık yoktur.

Bu açıklamaya göre aşağıdaki cümlelerin hangi-sinin yüklemi “durum” fiilidir?

A) Kalemini sıra arkadaşına hediye etti. B) Kır çiçekleri birer birer açmaya başladı. Ć C) Öğretmenimiz konuyu detaylıca anlattı. D) Orhan, tabağındaki yemeği bitirememişti.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birden fazlaçekimli fiil vardır?

A) Okula tramvayla gidiyordu. B) Gerçekten güzel resim çiziyor. C) Herkesten önce sıraya oturdu. D) Biraz bekle, hemen döneceğim. Ć

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iş (kılış) bildi-ren bir fiil vardır?

A) Meriç, heyecanla dışarıya koştu. B) Pikniğe gideceğine çok sevinmişti. C) Öğretmenimiz biraz rahatsızlanmış. D) Arkadaşına yaptıklarını hatırlamıştı. Ć

21

1. BÖLÜMFiiller


İş (Kılış), Oluş, Durum Fiilleri

9. 1. Akşam annesini telefonla aradı. 2. İnsanlarla güzel iletişim kurardı. 3. Hava kararmadan yola çıkmıştı. 4. Duvarlar gittikçe rutubetlenmiş.

Numaralanmış cümlelerdeki fiillerin anlam özellikleri aşağıdakilerden hangisinde sırasıyla doğru olarak verilmiştir?

1 2 3 4 A) İş (kılış) İş (kılış) Durum Oluş Ć

B) Oluş İş (kılış) Oluş Durum C) Durum Durum İş (kılış) İş (kılış) D) İş (kılış) Oluş Durum İş (kılış)

12. Sırtında patates çuvalı taşıyor, bir yandan da 1 2 eliyle alnının terini siliyordu. 3 4

Bu cümledeki altı çizili sözcüklerin köklerinin türü hangi seçenekte sırasıyla doğru verilmiştir?

1 2 3 4 A) İsim Fiil İsim Fiil Ć B) Fiil İsim Fiil Fiil C) İsim İsim Fiil İsim D) Fiil Fiil İsim İsim

7. Kitaptır benim sadık dostum, Tüm bilgilerimi ona borçluyum. Yolumu hep kitap aydınlatır, Kör karanlıklardan beni çıkarır.

Bu dörtlükte kaç tane çekimli fiil bulunmakta-dır?

A) 1 B) 2 Ć C) 3 D) 4

10. 1. Önemli bir buluşa imza atmıştı. 2. Otomobilin tavanı biraz solmuş. 3. Tepeye doğru ağır ağır yürüyordu. 4. Son romanı iki gün önce yayımlandı.

Numaralanmış cümlelerin hangisinde oluş fiilikullanılmıştır?

A) 1 B) 2 Ć C) 3 D) 4

8. Bir sözcüğün kök veya gövdesine –me / –ma olum-suzluk eki ya da –mek / –mak mastar eki getirilebi-liyorsa o sözcük eylem, getirilemiyorsa isim soylubir sözcüktür.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi bir eylemdir?

A) Çirkin B) Güzel C) Gördü Ć D) Duygu

11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem “durum”bildirmektedir?

A) Babam, her akşam en az bir saat kitap okurdu. B) Kuru yük gemisi bir haftadır limanda bekli-

yordu. C) Seyircilerin yüzlerindeki mutluluğu görebiliyor-

duk. D) Siyah paltolu genç adam sahil yolundaki bir

bankta oturuyordu. Ć

22

1. BÖLÜM Fiiller


3. 1. Cebinden eskimiş bir kâğıt çıkardı. 2. Heyecandan tüm vücudu titriyordu. 3. Şehirdeki küçük barajlar kurumuştu.

Yukarıdaki cümlelerde altı çizili fiillerin anlamözelliği hangi seçenekte doğru verilmiştir?

A) Durum – oluş – iş (kılış) B) İş (kılış) – durum – oluş Ć C) Durum– iş (kılış) – oluş D) İş (kılış) – oluş – durum

6. Çok çalışmış, çok yorulmuştu ama sonunda 1 2 3 amacına ulaşmıştı. 4

Bu cümlede numaralanmış sözcüklerden hangisi çekimli fiil değildir?

A) 1 B) 2 C) 3 Ć D) 4

1. “Gez–” fiili, aşağıdakilerin hangisinde çekimli fiil olarak kullanılmamıştır?

A) Sürekli seyahat eden bir gezgindi. Ć B) Tarihi kenti daha önce de gezmişti. C) Üç gündür kıyı şeridinde geziyordu. D) Sarayın bütün bölümlerini gezmedi.

4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi fiil değildir?

A) Bu acıya katlanmak çok zor. Ć B) Çocuk bahçesine gitmişlerdi. C) Yolda ablasıyla karşılaşmıştı. D) Fiiller konusunu güzel anlamıştı.

2. Aşağıdaki cümlelerde altı çizili sözcüklerden hangisinin kökü diğerlerinden farklıdır?

A) Çocukluk günlerini çok özlüyordu. B) Ömründe ilk kez tiyatroya gitmişti. C) Kasabanın manzarası muhteşemdi. Ć D) Tuğçe, güzel sanatlarla uğraşıyordu.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem iş (kılış) bildirmektedir?

A) Şeftali ağaçları yeşermeye başlamış. B) Yorgunluktan olduğu yere uzanmıştı. C) Topluluk önünde konuşmaktan çekinirdi. D) Öğretmenin anlattıklarını herkes anlamıştı. Ć

2İş (Kılış), Oluş, Durum Fiilleri

TEST

23

1. BÖLÜMFiiller


9. 1. Gülmek 2. Duymak 3. Taşımak 4. Islanmak

Yukarıda numaralanmış sözcüklerden hangilerinesne alamaz?

A) 1 ve 2. B) 1 ve 4. Ć

C) 2 ve 3. D) 3 ve 4.

12. 1. Okumak 2. Dinlemek 3. Büyümek 4. Sararmak

Yukarıda numaralanmış sözcüklerin hangile-rinde kendi kendine olma anlamı vardır?

A) 1 ve 2. B) 1 ve 4. C) 2 ve 3. D) 3 ve 4. Ć

7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi an-lam bakımından diğerlerinden farklıdır?

A) Yüksek sesle müzik dinliyordu. B) Bütün gücüyle halatı çekiyordu. C) Taksi yol ortasında aniden durdu. Ć

D) Biyolog, aradığı formülü bulmuştu.

10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öznedeki deği-şimi gösteren bir fiil vardır?

A) Odasının perdeleri çok eskimiş. Ć B) Televizyon antenini ayarlamıştı. C) Yarım saattir durakta bekliyordu. D) Yazarın görüşlerini benimsemişti.

8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “vardı” sözcüğü eylemdir?

A) Deniz manzaralı bir odası vardı. B) Saat tam on ikide kasabaya vardı. Ć

C) Onun büyük sorumlulukları vardı. D) Dinlenmek için yeterince vakti vardı.

11. Aşağıdakilerin hangisinde iş, oluş ve durum fiil-leri sırasıyla verilmiştir?

A) kırdı – okudu – sevindi B) sarardı – boyadı – yattı C) gördü – karardı – uyudu Ć D) küstü – kapattı – yaşlandı

İş (Kılış), Oluş, Durum Fiilleri

24

1. BÖLÜM Fiiller


3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylem söyle-yen kişinin gözünün önünde gerçekleşmiştir?

A) Serap, oyuncak bebeğiyle oynuyordu. Ć B) Mert ve dürüst insanları çok seviyormuş. C) Bu bölgede petrol aramaya karar vermişler. D) Heyecanı yüzünden bazı soruları yanlış yapmış.

6. Aşağıdaki fiillerden hangisinin kip veya şahsın-dan biri yanlış verilmiştir?

A) Söyledim: Geçmiş zaman – birinci tekil şahıs B) Üzülürler: Geniş zaman – üçüncü çoğul şahıs C) Katılacağız: Gelecek zaman – ikinci çoğul şahıs Ć D) Gözlemliyor: Şimdiki zaman – üçüncü tekil şahıs

1. Haber kipleri, eklendikleri fiillere zaman anlamı ka-zandırırlar.

Buna göre aşağıdaki cümlelerde yer alan altı çi-zili fiillerin hangisinde zaman anlamı yoktur?

A) Çalışmalarımızda bize biraz destek olsa. Ć B) Hikâyesinin düğüm bölümünü bitirmişti. C) Göçebeler kuzeybatıya doğru ilerliyorlardı. D) Yöntem sorununu enine boyuna tartıştılar.

4. Zaman anlamı taşımayan dilek kipleri, eylemin ya-pılma şeklini, gereklilik, istek ve şart anlamlarını be-lirtir.

Buna göre aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil, dilek kipiyle çekimlenmiştir?

A) Kâğıttaki gizli yazılar belirginleşiyordu. B) Atom molekülünün yapısını açıklamıştı. C) Onun boş durduğunu gören olmamıştı. D) Araştırmalarını biraz daha detaylandırmalı. Ć

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil, haber ki-piyle çekimlenmemiştir?

A) Nostaljik plakları dolabında saklıyordu. B) Çok iyi bir çocuk, biraz da söz dinlese. Ć

C) Çocuklarına büyük bir miras bırakmıştı. D) Artık önemsiz şeylere kafasını takmıyordu.

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yüklem, öteki-lerden farklı bir kişi eki almıştır?

A) Tarihi evlerin fotoğraflarını çekiyorum. B) Kamp yerinde biraz fazla oyalanmıştım. C) Hafta sonu kitaplığımı düzenleyeceğim. D) Hiç neden yokken birdenbire öfkelenmişti. Ć

3Fiillerde Kip ve Kişi

TEST

tÜrkÇe dÜnyam - 7 Şİmdİ tÜrkÇe bu kitapta neler var ... · tÜrkÇe dÜnyam – 7 yazar:...

Documents