TMS-2 STOKLAR STANDARDINA GÖRE DÖNÜŞTÜRME MALİYETLERİNİN ÜRÜN MALİYETLERİNE ETKİSİ

Prof.Dr. Beyhan MARŞAP*

Öğr.Gör. Atilla BARIŞÇI

ÖZET

B u çalışmanın amacı günümüzde u y g u l a n m a k t a o l a n v e r g i kanunlarımızın uygulanmasını öngördüğü t a m m a l i y e t yöntemi i l e m a m u l m a l i y e t l e r i n i n doğru hesaplanamayacağını göstermektir. B u n u n n e d e n i i s e işletmenin düşük k a p a s i t e d e çalışması d u r u m u n d a b u n u n o r m a l kapasiteymiş g i b i k a b u l e d i p , atıl k a p a s i t e y i d e m a m u l m a l i y e t l e r i n e dâhil e t m e s i d i r . T M S -2 ' n i n getirmiş olduğu n o r m a l m a l i y e t yöntemi i se düşük k a p a s i t e y l e çalı­şan işletmelerin m a m u l m a l i y e t l e r i n e , atıl k a p a s i t e y i dâhil e t m e y e r e k d a h a doğru m a m u l m a l i y e t i n i t e s p i t ettiğini göstermek amacıyla, T M S - 2 S t o k l a r standardının u y g u n gördüğü n o r m a l m a l i y e t yöntemi i l e v e r g i kanunlarımı¬zın u y g u n gördüğü t a m m a l i y e t yöntemi arasındaki ürün m a l i y e t farklarını o r t a y a koyulacaktır. Amaç b u i k i m a l i y e t yöntemini karşılaştırarak güçlü v e zayıf yönleriyle kıyaslayıp, b i r s a n a y i işletmesinde u y g u l a m a y a p a r a k , işlet­m e o r t a k v e yöneticilerine faydalı o l a b i l e c e k öneriler geliştirmektir.

Anahtar Sözcükler: T M S - 2 , M a l i y e t H e s a p l a m a Yöntemleri

Jel Sınıflandırması: M 4 1 , M 4 9

ABSTRACT

THE EFFECTS OF COST OF CONVERSION ON PROCUCT COST ACCORDING TO TMS-2 STOCK STANDARDS

T h e m a i n p u r p o s e o f t h i s s t u d y is t o s h o w t h a t c o s t m a n a g e m e n t , w h i c h is f o u n d s u i t a b l e b y t a x l a w a n d i n v e n t o r i a b l e c o s t b e c a l c u l a t e d c o r r e c t l y . T h e r e a s o n is t h a t i n c a s e b u s i n e s s is e x p o s e d t o m a r g i n a l c a p a c i t y i d l e

* Gazi Üniversitesi Uluslar arası Ticaret bölümü. bmarsap@gazi.edu.tr

Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Dergisi 1 Ankara SMMMO

c a p a c i t y c a n b e a d d e d t o i n v e n t o r i b l e c o s t . T M S - 2 's n o r m a l c o s t m a n a g e ­m e n t d o n ' t a d d i n v e n t o r i b l e c o s t w i t h i d l e c a p a c i t y t o i n v e n t o r i b l e c o s t . W i t h t h e p u r p o s e o f p r o v i n g d o i n g t h e r i g h t t h i n g , T M S - 2 w i l l s h o w t h e p r o d u c t c o s t d i f f e r e n c e b e t w e e n n o r m a l c o s t m a n a g e m e n t a p p r o v e d b y b y T M S - 2 s t o c k s t a n d a r d s a n d F u l l c o s t m e t h o d a p p r o v e d b y t h e t a x l a w o f t h e c o u n t r y . T h e m a i n p u r p o s e is t o b r i n g f o r w a r d s o m e p r o p o s a l s f o r s h a r e h o l d e r s a n d a d m i n i s t r a t o r s b y c o m p a r i n g t h e s e t w o c o s t m e t h o d s a n d p e r f o r m i n g a n a p p l i c a t i o n i n i n d u s t r i a l b u i l d i n g .

Key Words: İAS-2, C o s t C a l c u l a t i o n M e t h o d s

Jel Classification: M 4 1 , M 4 9

1. GİRİŞ

T M S - 2 S t o k l a r standardı i l e b i r l i k t e stokların dönüştürme m a l i y e t l e r i g it¬tikçe önem k a z a n a n b i r k o n u h a l i n e g e l m e k t e d i r . V e r g i mevzuatımızın 2 7 5 . m a d d e s i gereği dönüştürme m a l i y e t l e r i n i n hesaplanmasında t a m m a l i y e t yönteminin kullanması z o r u n l u l u k a r z e t m e k t e d i r .

T a m m a l i y e t yöntemi, döneme ilişkin üretim g i d e r l e r i n i n tümüyle üretim m a l i y e t i n e katılmasını v e s t o k l a r a aktarılmasını e s a s a l a n b i r m a l i y e t yön­t e m i d i r (Şener, 2 0 0 8 : 1 4 ) .

T a m m a l i y e t t e m e l i n e dayalı b i r m a l i y e t s i s t e m i , dışa dönük r a p o r l a m a amaçları için g e r e k l i i k e n içe dönük k a r a r v e r m e amaçları açısından d a h a az u y g u n d u r . B u yöntemin diğer b i r zayıf yönü b e l i r l i b i r z a m a n d i l i m i için­d e sağlanan katkı payının k o l a y c a b e l i r l e n m e s i n e i z i n v e r m e m e s i d i r . Katkı payı, değişken m a l i y e t l e r i n üzerinde satış hâsılatı fazlasını gösterir. B u n e ­d e n l e d e yönetim açısından önemli b i r a l t t o p l a m oluşturur. T a m m a l i y e t t e m e l i n e göre düzenlenen g e l i r t a b l o s u n u n yetersizliği, yönetimin istediği b u a l t toplamı v e r e m e m e s i d i r . T a m m a l i y e t yönteminde karşılaşılan i k i n c i güçlük, b u yönteme göre b e l i r l e n e n k a r rakamının üretim miktarı i l e b i r l i k ­t e satış miktarından d a e t k i l e n m e s i d i r (Haftacı, 2 0 0 8 : 8 4 ) .

B u d u r u m n e d e n i y l e stokların dönüştürme m a l i y e t l e r i n d e , üretim k a p a ¬s i t e s i kaynaklı b i r takım s o r u n l a r yaşanmaktadır. İşletmeler boş k a p a s i t e ¬l e r d e n k a y n a k l a n a n g i d e r l e r i mamulün m a l i y e t i n e dâhil e t m e k t e d i r . Bu u y g u l a m a i se m a m u l m a l i y e t l e r i n i n doğru hesaplanamamasına n e d e n o l ¬maktadır. B u d u r u m d a firma r a k i p l e r i n e karşı m a l i y e t üstünlüğü e l d e e d e ¬m e m e k t e d i r .

T M S - 2 S t o k l a r standardı b u d u r u m a çare o l a r a k n o r m a l m a l i y e t yöntemi-

2 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

*-1

O (N

n i önermektedir. N o r m a l m a l i y e t , değişken m a l i y e t l e r i n tamamının, s a b i t m a l i y e t l e r i n i se k a p a s i t e kullanım oranına göre üretim m a l i y e t l e r i içinde y e r almasını g e r e k t i r i r . B u yönteme b u n e d e n l e k a p a s i t e y e u y u m l u m a l i ­y e t yöntemi d e n i l i p , düşük k a p a s i t e d e işletmenin t a m m a l i y e t i n i n , s a b i t m a l i y e t l e r n e d e n i y l e yüksek çıkmasını önleyerek hatalı fiyatlar oluşmasını önlemektedir ( L a z o l , 2 0 0 8 : 1 2 3 ) .

N o r m a l k a p a s i t e y e göre s a b i t m a l i y e t l e r i n üretime katılması, h e r b i r üre­tim b i r i m i n e dağıtılan s a b i t g e n e l üretim g i d e r tutarının, dönemler i t i b a ¬r i y l e d a l g a l a n m a göstermesini e n g e l l e r . Böylece, düşük k a p a s i t e i l e çalışıl¬dığında b i r i m m a l i y e t l e r i n artması e n g e l l e n i r . Dağıtılmayan g e n e l üretim g i d e r l e r i , gerçekleştiği dönemde g i d e r o l a r a k k a y d e d i l e r e k finansal t a b l o ­l a r a yansıtılır. Çok yüksek üretim o l a n dönemlerde, h e r b i r üretim b i r i m i ­n e dağıtılmış s a b i t g e n e l üretim g i d e r i payı düşer, böylece s t o k l a r m a l i y e t b e d e l i n d e n d a h a yüksek b i r m a l i y e t t e n değerlenmemiş o l u r . S t a n d a r d a göre üretim miktarının artması d u r u m u n d a b i r i m başına s a b i t g i d e r l e r i n azalması n e d e n i y l e b i r i m m a m u l m a l i y e t i n d e k i azalmanın d i k k a t e alınma­sı, a n c a k üretim miktarının azalması h a l i n d e b i r i m başına s a b i t g i d e r d e ­k i artışın b i r i m m a m u l m a l i y e t i n e yansıtılmaması v e m a l i y e t l e r i n n o r m a l k a p a s i t e üzerinden hesaplanması, m a l i y e t l e r e katılmayan farkın dönem g i d e r i o l a r a k kayıtlanması g e r e k i r (Gençoğlu, 2 0 0 7 : 1 8 0 ) .

T M S - 2 S t o k l a r standardının önerdiği n o r m a l m a l i y e t yöntemi i l e boş k a p a ¬s i t e y e i s a b e t e d e n kısım, ürün m a l i y e t i n e dâhil e d i l m e y e r e k d a h a doğru b i r m a l i y e t l e m e yapılabilmesine imkân tanıyabilir.

2. ÜRÜN MALİYETLERİNİN BELİRLENMESİNDE KULLANILAN KAPSAMI­NA GÖRE MALİYET HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

M a l i y e t l e r i n hesaplanmasında h a n g i g i d e r l e r i n üretim g i d e r i , h a n g i g i d e r ­l e r i n dönemsel g i d e r l e r olduğunun t e s p i t i önemlidir. G i d e r l e r i n üretim m a ­l i y e t i y a d a dönemsel g i d e r olduğunun ayrımı t e r c i h e d i l e n yönteme göre farklılık gösterir. B u farklılıklar finansal tabloları d a e t k i l e r (Güngörmüş v e B o y a r , 2 0 1 0 : 1 1 1 ) . B u a n l a m d a kapsamına göre m a l i y e t h e s a p l a m a yön¬t e m l e r i üç t e m e l bölüme ayrılabilir:

1 . T a m M a l i y e t Yöntemi

2 . N o r m a l M a l i y e t Yöntemi

3 . Değişken M a l i y e t Yöntemi

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi 3

O (N

2.1. TAM MALİYET YÖNTEMİ

T a m m a l i y e t yöntemi, d i r e k t i l k m a d d e v e m a l z e m e , d i r e k t işçilik g i d e r l e r i i l e g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n değişken v e s a b i t kısımlarının tamamını m a ­m u l m a l i y e t i n e dâhil e d e n yöntemdir. V e r g i mevzuatımızın 2 7 5 . m a d d e s i b u yöntemi e s a s almaktadır (Güngörmüş v e B o y a r , 2 0 1 0 : 1 1 1 ) .

B u yöntemde m a m u l m a l i y e t i , üretim g i d e r l e r i n i n tamamından oluşmak¬tadır. B u n a göre d i r e k t i l k m a d d e v e m a l z e m e g i d e r l e r i , d i r e k t işçilik g i d e r ¬l e r i , değişken g e n e l üretim g i d e r l e r i v e s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i toplamı t a m m a l i y e t i v e r m e k t e d i r ( S e v g e n e r v e Hacırüstemoğlu, 2 0 0 0 : 1 4 1 ) .

Şekil 1. Tam Maliyet Yöntemi

T a m m a l i y e t yöntemi, dışa dönük r a p o r l a m a d a v e v e r g i matrahının t e s ¬p i t i n d e g e n e l k a b u l görmüş b i r t e k n i k t i r . B u yöntemde üretimle i lg i l i o l a n tüm m a l i y e t l e r , ürün m a l i y e t i n e yüklenir (Yükçü, 1 9 9 9 : 8 1 5 ) .

Yöntemin üstünlüğü, b a s i t olmasıdır. G e n e l üretim g i d e r l e r i n i n s a b i t v e değişken kısımlarının b i r b i r i n d e n ayrılmasına g e r e k d u y u l m a z . Çünkü dö¬n e m d e yapılan üretimle i l g i l i tüm g i d e r l e r üretimin m a l i y e t i n e yüklenir (Büyükmirza, 2 0 1 2 : 4 9 8 ) .

Yöntemin b a s i t oluşu b i r a v a n t a j g i b i görünse d e , yöntemin bazı sakıncalı yanları d a bulunmaktadır. Yöntem, e n d i r e k t m a l i y e t l e r i ürün m a l i y e t l e r i n e yüklenmesinde bazı dağıtım anahtarlarından yararlanır. B u dağıtım a n a h ¬tarları b a z e n öznel o l a b i l m e k t e d i r . B u yüzden t a m m a l i y e t yönteminde, m a m u l m a l i y e t l e r i n i n sağlıklı o l a r a k h e s a p l a n a b i l m e s i , e n d i r e k t m a l i y e t l e ¬r i n m a m u l l e r e yüklenmesindeki d i k k a t e v e seçilecek dağıtım anahtarları­nın doğruluğuna bağlıdır ( E r d e n , 2 0 0 4 : 1 5 1 ) .

Yöntemin diğer b i r sakıncası i s e , b i r i m üretim m a l i y e t l e r i n i n üretim h a c m i i l e t e r s yönde d a l g a l a n m a l a r göstermesine y o l açmasıdır. Özellikle m e v ­s i m l i k üretim dallarında d a h a f a z l a h i s s e d i l e n b u d a l g a l a n m a l a r , üretim h a c m i n d e k i değişimin d e r e c e s i n e göre önemli b o y u t l a r a ulaşmaktadır (Büyükmirza, 2 0 1 2 : 4 9 8 ) .

Üretim miktarındaki d a l g a l a n m a l a r arttıkça, b i r i m m a l i y e t l e r d e k i d a l g a l a n -

4 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

m a l a r d a artmaktadır. Ayrıca üretimde o t o m a s y o n a geçişle b i r l i k t e üretim m a l i y e t l e r i içerisindeki s a b i t m a l i y e t l e r i n payı oldukça artmıştır. B u n e d e n ­l e üretim miktarındaki değişmeler m a l i y e t l e r üzerinde önemli d e r e c e d e d a l g a l a n m a l a r a n e d e n olmaktadır.

B i r i m m a l i y e t l e r d e k i b u c i d d i d a l g a l a n m a l a r , yönetimin geleceğe yöne­l i k yanlış k a r a r l a r almasına v e m u h a s e b e b i l g i kullanıcılarının d a işletme hakkında yanlış b i l g i l e n d i r i l m e s i n e n e d e n olmaktadır ( Y e r e l i , Kayalı, v e Demirlioğlu, 2 0 1 2 : 2 4 ) .

2.2. NORMAL MALİYET YÖNTEMİ

D i r e k t i l k m a d d e v e m a l z e m e , d i r e k t işçilik v e değişken g e n e l üretim g i d e r ­l e r i n i n tamamını, s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n i se kullanılan k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n bölümünü üretim m a l i y e t l e r i n e yükleyen yönteme n o r m a l m a l i y e t yöntemi d e n i r (Büyükmirza, 2 0 1 2 : 5 0 0 ) .

O CM

Şekil 2. Normal Maliyet Yöntemi

N o r m a l m a l i y e t yöntemi, değişken m a l i y e t l e r i n tamamının, s a b i t m a l i y e t ­l e r i n i se k a p a s i t e kullanım oranına göre üretim m a l i y e t l e r i içinde y e r a l m a ­sını g e r e k t i r i r . B u n e d e n l e b u yönteme k a p a s i t e y e u y u m l u m a l i y e t yöntemi d e d e n i l m e k t e d i r . Yöntem, düşük k a p a s i t e d e işletmenin t a m m a l i y e t i n i n , s a b i t m a l i y e t l e r n e d e n i y l e yüksek çıkmasını önleyerek hatalı fiyatlar oluş­masını önler. ( L a z o l , 2 0 0 8 : 1 2 3 ) .

B u yöntemde, s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n üretim k a p a s i t e s i y a r a t a n g i d e r l e r olduğu görüşünden h a r e k e t l e ; b u g i d e r l e r i n s a d e c e dönem için­d e kullanılan k a p a s i t e y e a i t o l a n kısmının, üretilen m a m u l l e r i n m a l i y e t i n e katılması, boş k a p a s i t e y e a i t kısmının i se dönem g i d e r i o l a r a k d i k k a t e alı­n a r a k doğrudan sonuç hesaplarına aktarılması yapılır (Şener, 2 0 0 8 : 1 8 ) .

N o r m a l m a l i y e t yöntemi, dönem içerisinde üretim miktarında m e y d a n a g e l e n değişimlerin n e d e n olduğu m a l i y e t dalgalanmalarını önlemekte, t a h m i n e d i l e n , gerçekleşen m a l i y e t a n a l i z l e r i n d e n y o l a çıkarak m a l i y e t

M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi 5 A n k a r a S M M M O

O (N

kontrolü v e üretim dönemleri arasında karşılaştırma imkânı sağlamaktadır ( Y e r e l i , Kayalı, v e Demirlioğlu, 2 0 1 2 : 2 7 ) .

2.3. DEĞİŞKEN MALİYET YÖNTEMİ

Değişken m a l i y e t yöntemi, m a m u l m a l i y e t l e r i o l a r a k s a d e c e , f a a l i y e t hac¬m i n d e k i değişmelere p a r a l e l o l a r a k değişme gösteren üretim m a l i y e t l e r i n i k a y d e d e n v e r a p o r l a y a n b i r yöntemdir (Üstün, 1 9 9 9 : 1 8 1 ) .

B u yöntemde, üretim m a l i y e t l e r i n i , üretim miktarındaki değişmelere bağlı o l a r a k değişme gösteren değişken üretim g i d e r l e r i oluşturmaktadır. Diğer b i r i f a d e y l e s a d e c e d i r e k t i l k m a d d e v e m a l z e m e , d i r e k t işçilik v e değiş¬k e n g e n e l üretim g i d e r l e r i üretim m a l i y e t i n i oluşturmaktadır. S a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i i s e , dönem g i d e r i o l a r a k g e l i r t a b l o s u n a aktarılmaktadır ( K a y g u s u z v e D o k u r , 2 0 0 9 : 2 7 5 ) .

Şekil 3. Değişken Maliyet Yöntemi

Değişken m a l i y e t yönteminin u y g u l a n a b i l m e s i için, g e n e l üretim g i d e r l e ¬r i n i n s a b i t v e değişken kısımlarının ayrı ayrı hesaplanması g e r e k m e k t e d i r . Böylece k a r planlaması, f a a l i y e t sonuçlarının a n a l i z i , üretim planlaması v e fiyatlandırma g i b i değişik yönetim kararlarında d a h a u y g u n m a l i y e t b i l g i l e ­r i n i n e l d e e d i l m e s i n i mümkün kılar (Küçüksavaş, 2 0 0 6 : 5 6 6 ) .

Sağladığı b u y a r a r l a r a karşılık yöntemin sakıncası, g e n e l üretim g i d e r l e r i ¬n i n s a b i t v e değişken o l a r a k ayrılmasının b i r işletme için oldukça güç o l m a ¬sı v e k i m i z a m a n yarı değişken g i d e r l e r i n sınıflandırılmasında h a t a y a n e d e n olmasıdır ( Y e r e l i , Kayalı, v e Demirlioğlu, 2 0 1 2 : 2 5 ) .

3. TMS-2 STOKLAR STANDARDINDA STOK MALİYETLERİNİN BELİRLEN­MESİ VE DÖNÜŞTÜRME MALİYETLERİ

Kapsamına göre m a l i y e t yöntemleri açısından e n önemli y e n i l i k , T M S - 2 S t o k l a r standardında görülmektedir. S t a n d a r t , n o r m a l m a l i y e t yöntemini s i s t e m e kazandırmıştır.

6 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

3.1. STOK MALİYETLERİNİN BELİRLENMESİ

Stokların m a l i y e t i ; tüm satın a l m a m a l i y e t l e r i , dönüştürme m a l i y e t l e r i v e stokların m e v c u t d u r u m a v e k o n u m a g e t i r i l m e s i için katlanılan diğer m a l i ¬y e t l e r d e n oluşmaktadır ( m d . 1 0 ) .

S t a n d a r d a göre, stokların m a l i y e t i üç a n a u n s u r d a n oluşmaktadır. B u u n ¬s u r l a r şunlardır:

• Tüm satın a l m a m a l i y e t l e r i

• Dönüştürme m a l i y e t l e r i

• Diğer m a l i y e t l e r

T M S - 2 S t o k l a r standardına göre stokların satın a l m a m a l i y e t i n e d a h i l e d i l e ­c e k u n s u r l a r satın a l m a fiyatı, i t h a l a t v e r g i l e r i v e diğer v e r g i l e r , n a k l i y e yük¬l e m e v e boşaltma m a l i y e t l e r i , m a m u l , m a l z e m e v e h i z m e t l e r i n e l d e e d i l ¬m e s i y l e doğrudan bağlantısı k u r u l a b i l e n diğer m a l i y e t l e r d e n oluşmaktadır.

T i c a r i ıskontolar v e b e n z e r i diğer i n d i r i m l e r , satın a l m a m a l i y e t i n i n b e l i r ¬l e n m e s i n d e i n d i r i m k o n u s u yapılır. S t a n d a r t gereği, s t o k u bulunduğu ko¬n u m a g e t i r i n c e y e k a d a r yapılan h a r c a m a l a r satın a l m a m a l i y e t i n e i l a v e e d i l i r , bulunduğu k o n u m a g e t i r d i k t e n s o n r a yapılan g i d e r l e r i se m a l i y e t e i l a v e e d i l m e y i p , dönem g i d e r i n e aktarılır (Özerhan v e Yanık, 2 0 1 2 : 1 2 5 ) .

K u r farkları v e finansman g i d e r l e r i , satın a l m a m a l i y e t i n e dâhil e d i l m e z . A n c a k , s t o k l a r özellikli varlık tanımına u y g u n s a (satışa hazır h a l e g e l m e s i u z u n b i r süre a l a n varlık i s e ) T M S - 2 3 Borçlanma M a l i y e t i Standardına göre, finansman g i d e r l e r i m a l i y e t i n e dâhil e d i l i r . V a d e farkları d a aynı şekilde m a l i y e t b e d e l i n e dâhil e d i l m e z ; finansman g i d e r l e r i o l a r a k dönemsellik i l k e s i n e u y g u n b i r şekilde kayıtlara alınır ( D e m i r , 2 0 1 2 : 2 7 1 ) . V e r g i m e v z u ¬atına göre i s e , özellikli varlık ayrımı yapılmaksızın, s t o k alışı i l e doğrudan i l g i l i k r e d i f a i z l e r i v e v a d e farklarının s t o k m a l i y e t i n e dâhil e d i l m e s i g e r e k ­m e k t e d i r . S t o k a k t i f e g i r d i k t e n s o n r a , k u r farklarının m a l i y e t e i l a v e e d i l m e ¬si isteğe bağlıdır (Özerhan v e Yanık, 2 0 1 2 : 1 2 7 ) .

Stokların dönüştürme m a l i y e t l e r i ; d i r e k t işçilik g i d e r l e r i g i b i , üretimle doğ¬r u d a n ilişkili m a l i y e t l e r i k a p s a r . B u m a l i y e t l e r ayrıca i l k m a d d e v e m a l z e ¬m e n i n m a m u l e dönüştürülmesinde katlanılan s a b i t v e değişken g e n e l üre­tim g i d e r l e r i n d e n s i s t e m a t i k b i r şekilde dağıtılan tutarları d a içerir. S a b i t g e n e l üretim m a l i y e t l e r i ; a m o r t i s m a n , f a b r i k a binası v e teçhizatın bakım onarım g i d e r l e r i g i b i , üretim miktarından bağımsız o l a r a k n i s p e t e n s a b i t k a l a n dolaylı üretim m a l i y e t l e r i i l e fabrikanın yönetim v e i d a r e s i i l e i lg i l i m a l i y e t l e r d i r . Değişken g e n e l üretim g i d e r l e r i , e n d i r e k t (dolaylı) m a l z e m e

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi ~J

v e e n d i r e k t (dolaylı) işçilik g i b i , üretim miktarı i l e b i r l i k t e doğru orantılı o l a r a k değişen dolaylı üretim m a l i y e t l e r i d i r ( m d . 1 2 ) .

S t a n d a r t , üretim m a l i y e t i i l e i l g i l i d i r e k t i l k m a d d e v e m a l z e m e g i d e r l e r i dışındaki g i d e r l e r i , dönüştürme m a l i y e t i o l a r a k tanımlamaktadır. G e n e l üretim g i d e r l e r i , s a b i t v e değişken o l a r a k i k i y e ayrılır v e s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i , k a p a s i t e kullanım oranına göre üretim m a l i y e t i n e yüklenirler. Bu u y g u l a m a , standardın öngördüğü n o r m a l m a l i y e t yöntemini t a r i f e t m e k ¬t e d i r . Üretim m a l i y e t i n e dâhil e d i l m e y e n , çalışmayan kısma i s a b e t e d e n s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i , doğrudan sonuç hesaplarına aktarılır (Örten v e Karapınar, 2 0 0 7 : 1 0 4 - 1 0 5 ) .

S t a n d a r t , s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n m a l i y e t l e r e yüklenmesinde, kap¬samına göre m a l i y e t yöntemlerinden n o r m a l m a l i y e t yöntemini b e n i m s e ¬m e k t e d i r . B u yöntemde, s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n dönüştürme m a ­l i y e t l e r i n e dağıtımı, üretim f a a l i y e t l e r i n i n n o r m a l k a p a s i t e d e olacağı var¬sayımına dayanmaktadır. N o r m a l k a p a s i t e , p l a n l a n a n bakım onarım çalış¬malarından k a y n a k l a n a c a k k a p a s i t e düşüklüğü d e d i k k a t e alınarak, n o r m a l koşullarda b i r y a d a birkaç dönem v e y a s e z o n d a e l d e e d i l m e s i b e k l e n e n o r t a l a m a üretim miktarıdır ( m d . 1 3 ) .

N o r m a l k a p a s i t e o l a r a k , o r t a l a m a üretim miktarının e s a s alınması, b u o r t a ¬l a m a çevresinde b e k l e n e n olağan dalgalanmaların peşinen k a b u l e d i l m e s i n i v e n o r m a l m a l i y e t i n b u n l a r d a n e t k i l e n m e m e s i n i g e r e k t i r i r . Yöntemin amacı d a , b u dalgalanmaların b i r i m s a b i t m a l i y e t t e k i e t k i s i n i g i d e r e r e k b u m a l i y e t i normalleştirmektir. N o r m a l k a p a s i t e n i n d i k k a t e alınmasıyla, o r t a l a m a üre­tim miktarı e s a s alınmakta, m e v s i m s e l dalgalanmaların m a l i y e t l e r üzerin¬d e k i o l u m s u z e t k i s i y o k edilmiş olmaktadır (Özerhan v e Yanık, 2 0 1 2 : 1 3 7 ) .

4. STOK MALİYETLERİNİN TMS-2 STOKLAR STANDARDI VE VERGİ USUL KANUNUNA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI

V e r g i U s u l K a n u n u n u n kullanılmasını u y g u n bulduğu t a m m a l i y e t yönte­m i n d e , dönemin üretim g i d e r l e r i n i n tamamı değişken g i d e r v e y a s a b i t g i ­d e r ayrımı yapılmaksızın üretilen m a m u l l e r i n m a l i y e t i n e yüklenmektedir. Dolaysısıyla t a m m a l i y e t yönteminde üretim miktarı düştükçe b i r i m üretim m a l i y e t l e r i yükselmektedir. İlk m a d d e v e m a l z e m e g i d e r l e r i , işçilik g i d e r ­l e r i , değişken g e n e l üretim g i d e r l e r i aynı k a l s a d a h i üretim miktarındaki azalış n e d e n i y l e s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n d e n üretilen m a m u l l e r e yapı­l a n m a l i y e t yüklemesi artacağından m a l i y e t l e r yükselecektir ( D e m i r , 2 0 1 2 : 2 7 4 ) .

M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

T M S - 2 S t o k l a r Standardının önerdiği n o r m a l m a l i y e t yönteminde i s e , t a m m a l i y e t yönteminden farklı o l a r a k s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n kullanı­l a n k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n bölümü, üretim m a l i y e t l e r i n e dâhil e d i l m e k t e ; boş k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n bölümü ise m a m u l m a l i y e t i n e yüklenmemek-t e , doğrudan g i d e r o l a r a k k a y d e d i l m e k t e d i r .

B u d u r u m a göre, n o r m a l m a l i y e t yöntemi s a y e s i n d e , m a m u l b i r i m başına düşen s a b i t g e n e l üretim g i d e r payı değişim göstermez. Böylece dönemler arası m a l i y e t karşılaştırmasına imkân v e r i l i r . Böylece, üretim h a c m i n d e k i dalgalanmaların s a b i t m a l i y e t l e r üzerindeki o l u m s u z e t k i s i o r t a d a n kaldı¬rılmış o l u r (Özbek, 2 0 0 8 : 8 5 ) .

5. UYGULAMA

V e r i l e r , İzmir i l i n d e t e k s t i l sektöründe f a a l i y e t göstermekte o l a n ; p e n y e üretim v e satışı y a p a n gerçek b i r işletmeden edinilmiştir. B u işletmede 1 0 çeşit ürünün üretimi v e satışı yapılmaktadır. B u ürün türlerinden b i r t a n e s i seçilip, u y g u l a m a gerçekleştirilmiştir. İşletmede b u ürünün k o d u 1 0 . 0 2 . 3 5 -2 'd i r . B u ürün türünün seçilme n e d e n i , diğerlerine göre d a h a f a z l a üretil­m e s i d i r . B u ürünü için o r t a l a m a aylık üretim k a p a s i t e s i 1 5 0 0 0 b i r i m d i r .

İşletmeden alınan, 2 0 1 2 yılının i l k altı ayına ilişkin fiili (gerçekleşen) üre­tim miktarları v e işletmenin n o r m a l üretim k a p a s i t e s i aşağıda T a b l o 1 'de sunulmuştur.

Tablo 1. İlk Altı Aylık Üretim Miktarları ve Üretim Kapasitesi

Aylar Normal Üretim

Kapasitesi Fiili Üretim Miktarları

Kapasite Sapmaları

Ocak 1 5 0 0 0 1 0 5 0 0 - 4 5 0 0

Şubat 1 5 0 0 0 1 2 0 0 0 - 3 0 0 0

Mart 1 5 0 0 0 1 2 7 5 0 - 2 2 5 0

Nisan 1 5 0 0 0 1 5 3 0 0 + 3 0 0

Mayıs 1 5 0 0 0 1 3 5 0 0 - 1 5 0 0

Haziran 1 5 0 0 0 1 6 5 0 0 + 1 5 0 0

T a b l o incelendiğinde, 2 0 1 2 yılının i l k altı aylık döneminde, bazı a y l a r d a o l u m l u k a p a s i t e sapmaları görülürken, bazı a y l a r d a i se o l u m s u z k a p a s i t e sapmaları görülmektedir. O l u m l u k a p a s i t e sapmasından kasıt, fiili üretim miktarının n o r m a l üretim k a p a s i t e s i n i aşmasıdır. O l u m s u z k a p a s i t e s a p m a ¬sında i se b u d u r u m u n t a m t e r s i söz k o n u s u d u r .

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi 9

İşletmede N i s a n v e H a z i r a n aylarında o l u m l u k a p a s i t e sapması görülürken, diğer a y l a r d a o l u m s u z k a p a s i t e sapması söz k o n u s u d u r . B u n u n n e d e n i o l a ¬r a k işletme y e t k i l i l e r i , iş gören motivasyonlarını, m a k i n e bakım onarımları¬nı v e h a m m a d d e g e c i k m e l e r i n i gerekçe o l a r a k göstermektedir.

B u söz k o n u s u dönemlerden O c a k ayında o l u m s u z yönde v e diğer dönem¬l e r e göre d a h a büyük m i k t a r l a r d a s a p m a yaşandığından çalışmada O c a k ayı t e m e l alınacaktır. Diğer a y l a r için d e s a d e c e h e s a p l a n a n m a l i y e t l e r doğ­r u d a n t a b l o h a l i n d e v e r i l e c e k t i r .

1 0 . 0 2 . 3 5 - 2 K o d l u mamulün üretime a i t m a l i y e t v e r i l e r i T a b l o 2 ' t e Türk Li¬rası o l a r a k sunulmuştur.

Tablo 2. İlk Altı Aylık Üretim Maliyetleri

Maliyet Unsurları Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran

DİMMG 1 8 6 0 0 0 2 1 1 5 7 0 2 2 5 8 5 6 2 7 0 0 3 1 2 3 9 1 4 4 2 9 2 2 8 5

DİG 5 6 2 7 0 6 3 3 1 0 6 8 3 2 7 8 1 9 9 4 7 2 3 4 7 8 8 4 2 1

Değişken GÜG 4 3 5 6 0 4 8 9 6 0 5 2 8 9 4 6 3 4 7 5 5 6 0 0 0 6 8 4 5 1

Sabit GÜG 8 0 0 0 0 8 0 0 0 0 8 0 0 0 0 8 0 0 0 0 8 0 0 0 0 8 0 0 0 0

Toplam Üretim

Maliyeti 3 6 5 8 3 0 4 0 3 8 4 0 4 2 7 0 7 7 4 9 5 5 0 0 4 4 7 4 9 1 5 2 9 1 5 7

B u m a l i y e t v e r i l e r i n d e n y a r a r l a n a r a k , t a m m a l i y e t v e n o r m a l m a l i y e t yön¬t e m i n e göre b i r i m m a l i y e t l e r hesaplanacaktır.

İşletmenin i l k altı ayına ilişkin üretim m a l i y e t l e r i t a m m a l i y e t v e n o r m a l m a l i y e t yöntemlerine göre hesaplanacaktır.

Tablo 3. Ocak Ayı Yöntemler Arası Maliyet Karşılaştırmaları

Maliyet Unsurları Tam Maliyet Yöntemi Normal Maliyet Yöntemi

DİMMG 1 8 6 0 0 0 1 8 6 0 0 0

DİG 5 6 2 7 0 5 6 2 7 0

Değişken GÜG 4 3 5 6 0 4 3 5 6 0

Sabit GÜG 8 0 0 0 0 56 000

Toplam Üretim Maliyeti 3 6 5 8 3 0 3 4 1 8 3 0

Birim Mamul Maliyeti 3 4 . 8 4 32.55

10 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

K a p a s i t e Kullanım Oranı = F i i l i üretim miktarı / N o r m a l Üretim K a p a s i t e s i

K a p a s i t e Kullanım Oranı = 1 0 5 0 0 / 1 5 0 0 0 = 0 , 7

İşletme O c a k ayında 1 5 0 0 0 b i r i m üretim y a p a b i l e c e k i k e n 1 0 5 0 0 b i r i m üretim gerçekleştirmiştir. B u d u r u m d a işletme % 7 0 k a p a s i t e i l e çalışmak­tadır. O h a l d e % 3 0 atıl (boş) k a p a s i t e söz k o n u s u d u r .

N o r m a l m a l i y e t yöntemine göre s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n tamamı üretim m a l i y e t l e r i n e dâhil e d i l m e z . Yöntem, k a p a s i t e kullanım oranına i s a ­b e t e d e n tutarı üretim m a l i y e t i n e dâhil e d e r . T a b l o d a görüldüğü g i b i o c a k ayında % 7 0 k a p a s i t e y e karşılık g e l e n s a b i t GÜG 5 6 0 0 0 TL'dir . T a m m a l i y e t yöntemi i l e karşılaştırıldığında a r a d a k i 2 4 0 0 0 T L ' l i k farkın sonuç hesapları¬n a aktarıldığı görülmektedir.

S a b i t GÜG x K a p a s i t e Kullanım Oranı

8 0 0 0 0 x 0 , 7 = 5 6 0 0 0 T L Üretim m a l i y e t i n e dâhil e d i l i r .

S a b i t GÜG x Boş K a p a s i t e Oranı

8 0 0 0 0 x 0 , 3 = 2 4 0 0 0 T L Boş k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n t u t a r doğrudan sonuç hesaplarına aktarılır.

O c a k ayında t a m m a l i y e t yöntemine göre s a b i t GÜG 8 0 0 0 0 TL'dir . N o r m a l m a l i y e t yönteminde i se kullanılan k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n s a b i t GÜG 5 6 0 0 0 T L o l a r a k hesaplanmıştır. B u d u r u m t o p l a m üretim m a l i y e t i n e bakıldı¬ğında, k e n d i n i 2 4 0 0 0 T L ' l i k b i r f a r k o l a r a k göstermektedir. B u n a göre b i r i m m a l i y e t l e r t a m m a l i y e t yönteminde 3 4 . 8 4 T L , n o r m a l m a l i y e t yönteminde 3 2 . 5 5 T L o l a r a k o r t a y a çıkmaktadır.

Tablo 4. Aylara Ait Sabit Genel Üretim Giderlerinin Karşılaştırılması

Aylar

Normal Üretim Kapasitesi

Fiili Üretim Miktarı

Tam Maliyet Yöntemi

Normal Maliyet Yöntemi

Ocak 1 5 0 0 0 1 0 5 0 0 8 0 0 0 0 5 6 0 0 0

Şubat 1 5 0 0 0 1 2 0 0 0 8 0 0 0 0 6 4 0 0 0

Mart 1 5 0 0 0 1 2 7 5 0 8 0 0 0 0 6 8 0 0 0

Nisan 1 5 0 0 0 1 5 3 0 0 8 0 0 0 0 80 000

Mayıs 1 5 0 0 0 1 3 5 0 0 8 0 0 0 0 7 2 0 0 0

Haziran 1 5 0 0 0 1 6 5 0 0 8 0 0 0 0 80 000

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi 1 1

T a b l o d a 2 0 1 2 yılının i l k altı ayına ilişkin, dönüştürme m a l i y e t l e r i n d e n s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i karşılaştırılmıştir. V e r g i mevzuatımızın 2 7 5 . m a d d e -s i n i n u y g u n gördüğü t a m m a l i y e t yönteminde s a b i t g e n e l üretim g i d e r ­l e r i n i n tamamı o l a n 8 0 0 0 0 T L , k a p a s i t e kullanımı gözetmeksizin üretim m a l i y e t l e r i n e katılmıştır.

B u n a karşılık T M S - 2 S t o k l a r Standardının önerdiği n o r m a l m a l i y e t yönte¬m i n e göre k a p a s i t e kullanımı d i k k a t e alınarak, s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i k a p a s i t e i l e orantılı o l a r a k üretim m a l i y e t l e r i n e katılmaktadır.

N i s a n v e H a z i r a n aylarında n o r m a l üretim k a p a s i t e s i n i n üzerine çıkıldı­ğından boş k a p a s i t e söz k o n u s u değildir. B u d u r u m d a üretim m a l i y e t l e r i h e r i k i yöntemde d e b i r b i r i n e yakın sonuçlar vereceğinden, T M S - 2 S t o k l a r Standardı t a m m a l i y e t yönteminin uygulanmasına i z i n v e r m e k t e d i r . B u i k i a y d a d a kolaylık olması amacıyla t a m m a l i y e t yöntemi uygulaması b e n i m ¬s e n m e k t e d i r .

T M S - 2 S t o k l a r standardına göre d i k k a t e d i l m e s i g e r e k e n h u s u s , boş ka¬p a s i t e d e n k a y n a k l a n a n s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n ürün m a l i y e t l e r i n e dâhil e d i l m e m e s i d i r . Standardın önerdiği n o r m a l m a l i y e t yöntemi, b u g i b i durumların o r t a y a çıkmasını önlemektedir.

Tablo 5. Aylara Ait Toplam Üretim Maliyetlerinin Karşılaştırılması

Aylar Normal Üretim

Kapasitesi Fiili Üretim

Miktarı Tam Maliyet

Yöntemi Normal Maliyet

Yöntemi Ocak 1 5 0 0 0 1 0 5 0 0 3 6 5 8 3 0 3 4 1 8 3 0

Şubat 1 5 0 0 0 1 2 0 0 0 4 0 3 8 4 0 3 8 7 8 4 0

Mart 1 5 0 0 0 1 2 7 5 0 4 2 7 0 7 7 4 1 5 0 7 7

Nisan 1 5 0 0 0 1 5 3 0 0 4 9 5 5 0 0 495 500

Mayıs 1 5 0 0 0 1 3 5 0 0 4 4 7 4 9 1 4 3 9 4 9 1

Haziran 1 5 0 0 0 1 6 5 0 0 5 2 9 1 5 7 529 157

B u t a b l o d a dönüştürme m a l i y e t l e r i n d e n s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n , t o p l a m üretim m a l i y e t l e r i n e o l a n e t k i s i çok d a h a r a h a t o l a r a k görülecektir.

Y i n e aynı şekilde N i s a n v e H a z i r a n aylarında t o p l a m üretim m a l i y e t l e r i n i n , n o r m a l üretim k a p a s i t e s i n i n üzerine çıkıldığında dolayı b i r b i r i n e eşit o l d u ¬ğu görülmektedir.

1 2 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

Tablo 6. Aylara Ait Ürün Birim Maliyetlerinin Karşılaştırılması

Aylar

Normal Üretim Kapasitesi

Fiili Üretim Miktarı

Tam Maliyet Yöntemi

Normal Maliyet Yöntemi

Ocak 1 5 0 0 0 1 0 5 0 0 3 4 . 8 4 3 2 . 5 5

Şubat 1 5 0 0 0 1 2 0 0 0 3 3 . 6 5 3 2 . 3 2

Mart 1 5 0 0 0 1 2 7 5 0 3 3 . 5 0 3 2 . 5 5

Nisan 1 5 0 0 0 1 5 3 0 0 3 2 . 3 8 32.38

Mayıs 1 5 0 0 0 1 3 5 0 0 3 3 . 1 5 3 2 . 5 5

Haziran 1 5 0 0 0 1 6 5 0 0 3 2 . 0 7 32.07

N i s a n v e H a z i r a n aylarında n o r m a l üretim k a p a s i t e s i n i n üzerine çıkıldığın¬d a n yöntemler arasında b i r farklılık o r t a y a çıkmamaktadır. D i k k a t l e i n c e ¬l e n m e s i g e r e k e n a y l a r O c a k , Şubat, M a r t v e Mayıs aylarıdır. Çünkü b u a y ­l a r d a atıl (boş) k a p a s i t e söz k o n u s u d u r .

O c a k ayında t a m m a l i y e t yöntemine göre b i r i m m a m u l m a l i y e t i 3 4 . 8 4 T L o l a r a k hesaplanmaktadır. N o r m a l m a l i y e t yöntemine göre i s e b i r i m m a m u l m a l i y e t i 3 2 . 5 5 T L o l a r a k hesaplanmaktadır. A r a d a k i f a r k 2 . 2 9 T L o l a r a k ger¬çekleşmektedir.

T a b l o d a d a görüldüğü g i b i , t a m m a l i y e t yönteminde k a p a s i t e d e n k a y n a k l a ¬n a n , b i r i m üretim m a l i y e t l e r i n d e d a l g a l a n m a l a r yaşanmaktadır. B u d u r u m n o r m a l m a l i y e t yönteminde görülmemektedir. Çünkü n o r m a l m a l i y e t yön¬t e m i , k a p a s i t e i l e u y u m l u h a r e k e t e d e r v e s a b i t GÜG' ü k a p a s i t e kullanım oranında üretim m a l i y e t i n e dâhil e t m e k t e d i r .

SONUÇ

T a m m a l i y e t yöntemine yapılan eleştirilerin o d a k noktasında, üretim ka¬p a s i t e s i n i n kullanımına ilişkin b i r değerlendirme yapılmadan, s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n tamamının m a m u l m a l i y e t i n e yüklenmesi y a t m a k t a ¬dır. B u d u r u m u n o r t a d a n kaldırılabilmesi için çözüm o l a r a k T M S - 2 S t o k l a r Standardı d e v r e y e g i r m e k t e d i r .

T M S - 2 S t o k l a r Standardına göre üretim m a l i y e t l e r i tüm satın a l m a m a l i y e t ­l e r i , dönüştürme m a l i y e t l e r i v e stokların m e v c u t d u r u m a g e t i r i l e b i l m e s i için katlanılan diğer m a l i y e t l e r i içerir.

B u m a l i y e t unsurlarından e n önemlisi v e çalışmanın a n a temasını oluştu¬r a n dönüştürme m a l i y e t l e r i , standardın 1 2 . M a d d e s i n d e açıklanmaktadır. B u n a göre, dönüştürme m a l i y e t l e r i , d i r e k t işçilik g i d e r l e r i g i b i , üretimle doğrudan i l g i l i g i d e r l e r i kapsamaktadır. B u m a l i y e t l e r ayrıca i l k m a d d e v e m a l z e m e n i n m a m u l e dönüştürülmesinde katlanılan s a b i t v e değişken g e -

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi 13

n e l üretim g i d e r l e r i n d e n s i s t e m a t i k b i r şekilde dağıtılan tutarları d a içerir. S a b i t g e n e l üretim m a l i y e t l e r i ; a m o r t i s m a n , f a b r i k a binası v e teçhizatın b a ­kım onarım g i d e r l e r i g i b i , üretim miktarından bağımsız o l a r a k n i s p e t e n s a ­b i t k a l a n dolaylı üretim m a l i y e t l e r i i l e fabrikanın yönetim v e i d a r e s i i l e i lg i l i m a l i y e t l e r d i r . Değişken g e n e l üretim g i d e r l e r i , e n d i r e k t (dolaylı) m a l z e m e v e e n d i r e k t (dolaylı) işçilik g i b i , üretim miktarı i l e b i r l i k t e doğru orantılı o l a r a k değişen dolaylı üretim m a l i y e t l e r i d i r . B u m a d d e hükmüne göre dö­nüştürme m a l i y e t l e r i , d i r e k t işçilik g i d e r l e r i , s a b i t v e değişken g e n e l üretim g i d e r l e r i o l a r a k k a b u l e d i l m e k t e d i r .

N o r m a l m a l i y e t yönteminin t a m m a l i y e t yöntemine göre üstünlüğü, üre¬tim h a c m i n d e k i dalgalanmaların b i r i m m a m u l m a l i y e t l e r i n i e t k i l e m e s i n e i z i n v e r m e m e s i d i r . Böylece, t a m m a l i y e t yönteminde b i r i m m a l i y e t l e r i n , üretim h a c m i n e bağlı o l a r a k sürekli değişmesinden k a y n a k l a n a n s o r u n l a r , n o r m a l m a l i y e t yönteminde yaşanmamaktadır.

T a m m a l i y e t yöntemi i l e n o r m a l m a l i y e t yöntemi karşılaştırıldığında üç yönden farklılık a r z ettiği görülmektedir. B u farklılıklardan b i r i n c i s i , t a m m a l i y e t yönteminde g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n s a b i t v e değişken o l a r a k ay¬rımının yapılmasıdır.

İkinci farklılık b i r i m m a l i y e t l e r d e yaşanmaktadır. T a m m a l i y e t yönteminde üretim h a c m i n e bağlı o l a r a k b i r i m m a l i y e t l e r sürekli değişerek, b i r takım s o r u n l a r yaratmaktadır. Çalışmada n o r m a l m a l i y e t yöntemi i l e s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n s a d e c e k a p a s i t e y e i s a b e t e d e n kısmı üretim m a l i y e t i n e yüklendiği için d a h a düşük v e gerçek m a l i y e t v e r i l e r i n e ulaşılmaktadır.

Üçüncü v e s o n farklılık i se o l u m l u y a d a o l u m s u z k a p a s i t e sapmalarının n o r m a l m a l i y e t yönteminde o r t a y a çıkmasıdır. Söz k o n u s u k a p a s i t e sap¬maları dönem içinde üretim miktarında m e y d a n a g e l e n değişimlerden kaynaklanmaktadır. N o r m a l m a l i y e t yöntemi i l e k a p a s i t e sapmalarının n e ¬d e n olduğu m a l i y e t dalgalanmaları önlenebilmektedir. B i r başka i f a d e i l e farklı k a p a s i t e l e r d e üretim yapılsa d a h i n o r m a l m a l i y e t yöntemi s a y e s i n ­d e , s a b i t g e n e l üretim g i d e r l e r i n i n m a m u l b i r i m m a l i y e t l e r i n e düşen payı değişmemektedir. B u d u r u m özetle, n o r m a l m a l i y e t yöntemi i l e üretim miktarındaki farklılıkların n e d e n olduğu m a l i y e t dalgalanmalarının önüne geçebilmekte, t a h m i n e d i l e n , gerçekleşen m a l i y e t a n a l i z l e r i n d e n h a r e k e t ¬l e t a m m a l i y e t yöntemine göre d a h a i y i m a l i y e t k o n t r o l s i s t e m i y a r a t a b i l ¬m e k t e v e üretim dönemleri arasında karşılaştırma y a p m a imkânı sağlaya¬b i l m e k t e d i r .

M a l i tabloların, m u h a s e b e b i l g i kullanıcılarının b e k l e n t i l e r i n i karşılayabil-

1 4 M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O

m e s i için, içerisindeki b i l g i n i n doğru, anlaşılabilir v e güvenilir olması ge¬r e k i r . Özellikle m a l i tabloların karşılaştırılabilirliğinin sağlanabilmesi için Türkiye M u h a s e b e Standartlarına göre m a l i tabloların hazırlanması, y e n i Türk T i c a r e t K a n u n u ' n u n yasalaşması i l e d a h a büyük önem kazanmaktadır.

Günümüzde h a l k a açık büyük şirketlerde u y g u l a n a n Türkiye M u h a s e b e Standartları artık diğer işletmeler için d e bağlayıcı olmaktadır. İşletmeler b u standartları b i l i p , u y g u l a m a k z o r u n d a kalmaktadır.

Doğru v e r g i matrahının t e s p i t e d i l e b i l m e s i için, v e r g i mevzuatı i l e s t a n d a r t arasındaki b u u y g u l a m a farklılıklarının i y i b i l i n m e s i v e uygulanması g e r e k ¬m e k t e d i r .

KAYNAKÇA

Büyükmirza, K. ( 2 0 1 2 ) . Maliyet ve Yönetim Muhasebesi. A n k a r a : G a z i K i -t a b e v i .

D e m i r , Ş. ( 2 0 1 2 ) . Türkiye Muhasebe ve Finansal Raporlama Standartları. A n k a r a : Seçkin Yayıncılık.

E r d e n , S. A . ( 2 0 0 4 ) . Üretim Ortamları Maliyet Yönetim Sistemleri. İstanbul: Türkmen K i t a b e v i .

Gençoğlu, Ü. G. ( 2 0 0 7 ) . Türkiye Muhasebe Standartları ve Uygulamaları. İstanbul: Türkmen K i t a b e v i .

Güngörmüş, A . H. , v e B o y a r , E. ( 2 0 1 0 ) . T M S 2 S t o k l a r Standardına Göre S t a n d a r t M a l i y e t Yönteminin Uygulanması. Mali Çözüm Dergisi.

Haftacı, V. ( 2 0 0 8 ) . Yönetim Muhasebesi. K o c a e l i : U m u t t e p e Yayınları.

K a y g u s u z , S. Y., v e D o k u r , Ş. ( 2 0 0 9 ) . Maliyet Muhasebesi. B u r s a : D o r a Yayın.

Küçüksavaş, N . ( 2 0 0 6 ) . Yönetim Açısından Maliye Muhasebesi. İstanbul: K a r e Yayınları.

L a z o l , İ. ( 2 0 0 8 ) . Maliyet Muhasebesi. B u r s a : E k i n Basın Yayın Dağıtım.

Örten, R., v e Karapınar, A . ( 2 0 0 7 ) . Dönemsonu Muhasebe Uygulamaları. A n k a r a : G a z i K i t a b e v i .

Özbek, C. Y. ( 2 0 0 8 ) . Türkiye M u h a s e b e Standardı ( T M S - 2 ) S t o k l a r . Mu­hasebe ve Denetime Bakış .

Özerhan, Y., v e Yanık, S. ( 2 0 1 2 ) . Türkiye Muhasebe Standartları Türkiye Fi-nansal Raporlama Standartları. A n k a r a : M U - D E N Yayın.

A n k a r a S M M M O M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi

S e v g e n e r , S., v e Hacırüstemoğlu, R. ( 2 0 0 0 ) . Yönetim Muhasebesi. İstanbul: A l f a Basım Yayın.

Şener, R. ( 2 0 0 8 ) . Maliyet Yöntemleri Muhasebesi ve Tekdüzen Muhasebe Sistemi Uygulaması. A n k a r a : G a z i K i t a b e v i .

Üstün, R. ( 1 9 9 9 ) . Yönetim Muhasebesi. Eskişehir: B i l i m T e k n i k Yayınevi.

Y e r e l i , A . , Kayalı, N . , v e Demirlioğlu, L. ( 2 0 1 2 ) . M a l i y e t l e r i n T e s p i t i n d e N o r m a l M a l i y e t Yöntemi: T M S 2 S t o k l a r Standardı i l e V e r g i Mevzuatının Karşılaştırılması v e Uyumlaştırılması. Mali Çözüm Dergisi.

Yükçü, S. ( 1 9 9 9 ) . Yönetim Açısından Maliyet Muhasebesi. İzmir: V i z y o n Yayınları.

M u h a s e b e ve Vergi Uygulamaları Dergisi A n k a r a S M M M O