TIBBİ ATIKLARIN TOPLANMASI VE STERİLİZASYONU

Dr. Elif Asuman Korkusuz (Çevre Yük. Müh.; Biyoteknoloji Doktorası)

OPTİMET Mühendislik Çevre Teknolojileri Ltd. Şti. (asuman@optimet.com.tr)

TÜRKİYE'DE TASARLANAN VE ÜRETİLEN ÖN ÖĞÜTÜCÜLÜ, BUHARLI TIBBİ ATIK STERİLİZASYON SİSTEMİ'NİN KIRIKKALE İLİ'NDE UYGULANMASI

Dr. Elif Asuman Korkusuz (Çevre Yük. Müh.; Biyoteknoloji Doktorası)

OPTİMET Mühendislik Çevre Teknolojileri Ltd. Şti. (asuman@optimet.com.tr)

İÇERİK

Tıbbi Atıklarla ilgili Arka Plan Bilgisi

Gerekçe

Yöntem:

TASS hakkında Teknik Bilgiler

Kırıkkale Tıbbi Atık Yönetim Sistemi

Sonuçlar ve Tartışma:

2011 yılı Kırıkkale Tıbbi Atık Değerleri

Türkiye’de Tıbbi Atık Bertaraf Bedelleri

Tıbbi Atık Yönetimi’nde karşılaşılan

Problemler ve Öneriler

3

Tıbbi Atıklarla ilgili Arka Plan Bilgisi

Türkiye’de tıbbi atıkların toplanması, geçici depolanması, taşınması ve bertaraf edilmesi ile ilgili esaslar, “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” (Resmi Gazete #25883; 22/07/2005 tarihli) ile belirlenmiştir.

Eski Durum: Bu yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik ise Resmi Gazete #28131; 03/12/2011 tarihinde yürürlüğe girmişti:

“Tıbbi atık kapasitesi 10 ton/gün ve üzerinde olan illerde tıbbi atıkların yakılarak; daha az kapasiteli illerde ise bu atıkların ya düzenli depolama sahalarına gönderilerek veya alternatif teknolojilerle sterilize edilerek bertaraf edilmesi gerekmektedir”.

Güncel Durum: Bu yönetmelikte değişiklik yapılmasına dair yönetmelik ise Resmi Gazete #28948, 21/03/2014 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve Madde 33 şu şekilde değişmiştir:

“Tıbbi atıklar yakılarak bertaraf edilebilir. Yakma tesisleri büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri; büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde belediyeler ve bunların yetkilerini devrettiği kişi ve kuruluşlar tarafından kurulur ve işletilir. Üniteler tarafından münferit yakma tesisleri kurulamaz ve işletilemez.”

4

Tıbbi Atıklarla ilgili Arka Plan Bilgisi

Tıbbi atıkların bertaraf edilmesinde kullanılan başlıca alternatif teknolojiler

1) Termal Prosesler 2) Kimyasal Prosesler 3) Radyasyon Prosesleri 4) Biyolojik Prosesler’i esas almaktadırlar (Tutar, 2004).

Bu bertaraf teknolojileri içinde kullanım kolaylığı sağlayan, güvenli, çevre ile dost, ve

ekonomik olanı da Termal Prosesleri esas alan “sterilizasyon” olmuştur.

Sterilizasyon: Bakteri sporları dahil her türlü mikrobiyal yaşamın fiziksel, kimyasal, mekanik metotlar veya radyasyon yoluyla tamamen yok edilmesi veya bu mikroorganizmaların seviyesinin % 99,9999 oranında azaltılmasıdır.

5

Tıbbi Atıklarla ilgili Arka Plan Bilgisi

Bu amaçla çeşitli tasarımlarla yerelde de üretilmiş olan “konvansiyonel otoklav türü sterilizasyon cihazları” hem yurdumuzda, hem de dünya genelinde oldukça yaygındır ve prensipleri iyi bilinmektedir.

Ancak, konvansiyonel otoklavlar, kapalı torbalar içinde gelen tıbbi atıkları sterilize etmek için kullanıldıklarında, homojen ve garantili sterilizasyon sağlayamamaktadırlar.

Bu nedenle, Türkiye’deki hastanelerden, sağlık ocaklarından, ve muayenehanelerden kapalı torbalar içinde gelen tıbbi atıkların homojen, garantili ve etkin bir şekilde sterilizasyonunu sağlayabilecek:

özel tasarımlı,

çevre dostu,

yatırım ve işletme masrafları açısından ekonomik,

büyük kapasite seçeneklerine sahip,

yerelde işletilebilen,

parçalıyıcılı ve basınçlı buharlı

“Tıbbi Atık Sterilizasyon Sistemleri (TASS)”nin yerelde tasarlanması ve üretilmesi

bir gereklilik haline gelmiştir.

6

Gerekçe

2008 yılında Türkiye’de yerli TASS üreticisi bulunmamaktaydı.

Bu doğrultuda, çeşitli makine sistemlerini tasarlayan ve üreten; Türkiye’de ve Orta Doğu'da faaliyet gösteren OPTİMA Mühendislik Ltd. Şti. (OPTİMA) bir Ar-Ge Projesi geliştirmiştir.

Bu Ar-Ge Projesi’nin amacı:

“özgün bir önden parçalayıcılı, basınçlı buharlı otoklavlı TASS’ı yerelde tasarlayıp,

yerelde üreterek teknolojik ve ekonomik olarak Türkiye’ye fayda sağlayabilmek”

Bu proje, “TUBİTAK-KOBİ ARGE BAŞLANGIÇ DESTEK PROGRAMI-1507” kapsamında, 2008’de desteklenmiştir.

OPTİMA tarafından başarıyla üretilen TASS, Makine Mühendisleri Odası tarafından çeşitli testlere tabi tutulmuş; basınçlı kaplar (97/23/EC) ve makine (98/37/EC) direktiflerine uygun bulunmuş; ve ilgili sertifikalar Türk Standartları Enstitüsü (TSE)’nden alınmıştır.

Tasarımı ve prototip üretimi Ankara’da yapılan ilk Türk malı ön öğütücülü, basınçlı buharlı TASS, 2009’da Afyonkarahisar ilinde tıbbi atıkları bertaraf etmek için tahsis edilen alana yerleştirilmiş; tıbbi atıkları sterilize etmeye başlamıştır.

Üretilen diğer TASS’lar, başka illerdeki tıbbi atık tesislerine (ör: Adana, Lefkoşa, Kırıkkale) yerleştirilmişlerdir.

7

YÖNTEM: TASS’la ilgili Teknik Bilgiler 8

TASS’ın Sınıfı TASS’ın Sterilize Edebildiği Atık

Türleri

TASS’ın Sterilizasyon

Seviyesi TASS’ın Başlıca Avantajları

Ön öğütücülü (ön-parçalamalı)

140°C buharlı

3.5-4 Bar basınçlı

40 dakika süreli

Arşimed dişlisi karıştırıcılı

Tam otomatik

PLC kontrollü

Enfeksiyoz atıklar

Kesici-delici atıklar

Patolojik atıklar

(İnsan ve hayvan patolojik atıklarının bertarafı için fiziksel bir engel olmamakla birlikte, bu konuda etik ve dinsel anlayışlar ve kültürel faktörler rol oynamaktadır. Türkiye’de yasaktır.)

Her türlü bakteri sporları dahil, 8 Log10

(%99.999999) seviyesinde sterilizasyon

(Yönetmeliğin istediği sterilizasyondan daha yüksek derecede sterilizasyon kapasitesi)

*Tıbbi atık torbalarının ve muhteviyatının ön öğütücüde parçalanması

*Arşimed dişlisi ile tıbbi atığın karıştırılması

*140°C’deki basınçlı buharın tüm atığa nüfüz etmesi ile homojen ve efektif sterilizasyonun elde edilmesi

*Tıbbi atık sterilize etme kapasitesi: 750 kg/saat

*Atıkların ön öğtücü ile hacminin %80 oranında azalması

*Sterilize edilen atıkların gerikazanılması potansiyeli

*Sıvı deşarjda kimyasal arıtma olasılığı

*İthal ürünlere göre düşük yatırım ve işletme maliyeti

3-Boyutlu TASS Çizimi 9

10

1. Atık Besleme 2. Öğütme

3. Sterilizasyon 4. Boşaltma

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilen ve Kırıkkale mücavir il sınırları içerisinde faaliyet gösteren sağlık kuruluşlarının tümünde oluşan tıbbi atıkların insan ve çevre sağlığına zarar vermeden:

tıbbi atık aracıyla toplanmasını;

taşınmasını;

lisanslı bir TAS tesisinde sterilize edilmesini; ve

katı atık düzenli depolama sahasında bertaraf edilmesini içerir.

Bu yönetim sistemini kurmak görevi belediyelerindir.

Tıbbi Atık Kontrolü Yönetmeliği’ne göre belediyeler, bu sistemin kurulmasında ve işletilmesinde hizmet alımı yapabilirler.

Kırıkkale Tıbbi Atıkların Yönetim Sistemi 11

OPTİMET ile Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği 19 Ocak 2010’da Resmi Sözleşme imzaladı. Şubat 2011’de ÇŞB’den GFB; sonra da çevre lisansı alındı.

GÖREV:

Kırıkkale mücavir alanı içinde faal olan ve Yönetmelik Ek-1’de belirtilen sağlık kuruluşlarından tıbbi atık toplamak, sterilize ettikten sonra da bertaraf etmek.

Kırıkkale Tıbbi Atık Sterilizasyon Sistemi (TASS) 12

Tıbbi Atık Yönetim Planı 13

Madde 32- Büyükşehirlerde büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediyesi olmayan yerlerde ise belediyeler; •tıbbi atık oluşumuna neden olan sağlık kuruluşları ile bunların tıbbi atık miktarları ve geçici depolama sistemleri, •tıbbi atıkların toplanması ve taşınmasında kullanılacak ekipman ve araçlar, •toplama rotaları, •araç temizleme ve dezenfeksiyon, •kaza anında alınacak önlemler ve yapılacak işlemler, •sorumlular, •eğitim ve tıbbi atıkların bertarafında uyguladıkları sistemler başta olmak üzere detaylı bilgileri içeren “Tıbbi Atık Yönetim Planı”nı hazırlamak ve uygulamak zorundadır. Büyükşehirlerde bu plan ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görüşleri alınmak suretiyle büyükşehir belediyesi tarafından hazırlanır ve uygulanır. Belediyeler, her bir sağlık kuruluşundan toplanan ve bertaraf edilen tıbbi atık miktarını kayıt altına alırlar ve yıl sonu itibari ile valiliğe bildirirler.

Kırıkkale’de Tıbbi Atıkların Toplanması 14

Tıbbi Atık Toplama Günleri

Kırıkkale’de Tıbbi Atık Toplama Araç Rotası (sırayla)

Pazartesi: Kırıkkale Merkez

Salı: Kırıkkale Merkez, Balışeyh, Sulakyurt, Çelikli, Delice

Çarşamba: Kırıkkale Merkez; Keskin, Çelebi, Karakeçili, Hacılar, Bahşılı, Yahşihan, Irmak

Perşembe: Kırıkkale Merkezdeki Hastaneler

Cuma: Kırıkkale Merkez

Kırıkkale’de Tıbbi Atıkların Taşınması 15

Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF)

Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF), tehlikeli atıkların Bertaraf / Geri Kazanım tesislerine taşınması sırasında kullanımı zorunlu olan bir formdur.

Bu formun bir koçanı 25 adet münferit form içermektedir ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerinden 50 TL karşılığında alınabilmektedir. Ulusal Atık Taşıma Formu'nu (UATF) alabilmek için İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüklerine; yetki dilekçesi ve Halk Bankasının Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü hesabının 203 numaralı gelir koduna 50 TL yatırılmış olduğunu gösteren banka dekontu ile başvurulması gerekmektedir.

Ulusal Atık Taşıma Formu'nun Doldurulması

Ulusal Atık Taşıma Formu 3 bölümden oluşmaktadır.

İlk bölüm "Üretici"'nin dolduracağı bölüm olup üretici bilgilerini ve atığın özelliklerini belirtir.

11 numaralı "H Numarası" hanesi tehlikeli atığın özelliğine göre seçilir.

12 ve 13 numaralı "Atık Kodu" ve "Atık Adı" hanesi Atık Yönetimi Genel Esasları Yönetmeliği'ndeki atık kodlarında belirtilen atık kodlarından seçilerek yazılır.

14 (Fiziksel Durum), 15 (Renk), 17 (Ambalaj Türü) numaralı haneler ise UATF koçanında bulunan açıklamalar sayfasındaki bilgilere göre doldurulur.

İkinci Bölüm "Taşıyıcı" bilgilerini içeren bölüm olup Taşıyıcı tarafından doldurulur.

Üçüncü Bölüm ise Alıcı bölümüdür. Bu bölüm Geri Kazanım / Bertaraf firması tarafından doldurulur.

Ulusal Atık Taşıma Formu (UATF) 16

17

TASS’ın Sterilizasyon Performansının Takibi 18

Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği’ne göre, sterilizasyon işlemine tabi tutulan enfeksiyöz atıkların zararsız hale getirilip getirilmediği kimyasal ve biyolojik indikatörler kullanılarak test edilir.

Sterilizasyon işleminin geçerli kabul edilmesi için bakteri sporlarında (Bacillus stearothermophilus) minimum 4 log10 - 6 log10 azalma sağlanması zorunludur (Yönetmelik: Resmi Gazete # 25883; 22/07/2005).

Kırıkkale’deki TAS tesisinde de sterilizasyonun etkin olup olmadığını görmek üzere haftalık bazda biyolojik indikatör analizi (ATTEST/3M) laboratuvar ortamına ve personeline gerek kalmadan yapılmaktadır (http://solutions.3m.com.tr).

Sterilizasyon işleminden önce TASS’ın içine konulmuş ve sterilize edilen atıklarla beraber dışarı alınmış olan Bacillus stearothermophilus bakteri sporları ihtiva eden biyolojik indikatör ile sterilizasyon işlemine tabi tutulmamış şahit (blank) indikatör, RAVEN M No:240 adlı inkübasyon aletine yerleştirilmektedir.

Bu indikatörler, 48 saat boyunca, 56°C’de inkübe olduktan sonra, renk değişimine bakılarak, Bacillus stearothermophilus bakteri sporlarının minimum 4 log10 - 6 log10 seviyesinde azalıp azalmadığı anlaşılmakta ve sterilizasyonun etkin olup olmadığına karar verilmektedir.

Haftalık raporlar Çevre Danışman Şirket aracılığıyla düzenli olarak Kırıkkale İl Çevre Müdürlüğü’ne düzenli olarak gönderilmekte ve ayrıca veri kayıt sistemine girilmektedir. Sterilize edilmiş atıklardan İl Çevre Müdürlüğü gözetiminde her altı ayda bir alınan numuneler ise, Ankara’daki Hıfzısıhha Laboratuarlarına uygun koşullarda gönderilerek, analizleri yaptırılmakta ve sonuç raporu yine İl Çevre Müdürlüğü’ne gönderilmektedir.

STERİLİZASYON PERFORMANSININ İZLENMESİ

19

Bacillus stearothermophilus

minimum 4 log10- 6 log10 azalma???

Ankara

Refik Saydam

Hıfzıssıhha

EVET

HAYIR

İnkübasyon @56°C; 48 saat

TASS Sterilizasyon Başarılı

TASS Sterilizasyon Başarısız

SONUÇLAR VE TARTIŞMA 20

Kırıkkale Merkez’deki Devlet Hastanelerinde 2011’de Bertaraf Edilen Tıbbi Atık Miktarları

21

1. ay 2. ay 3. ay 4. ay 5. ay 6. ay 7. ay 8. ay 9. ay10. ay

11. ay

12. ay

KIRIKKALE DEVLET HASTANESİ 2515 2615 2831 2621 3092 3253 3352 3844 4641 6870 6297 8294

SÜLEYMAN DEMİREL TIP FAK. 1862 1532 1935 1570 1578 1594 2486 3241 4797 9381 8874 9763

YÜKSEK İHTİSAS HASTANESİ 6293 5393 6072 5573 6255 5748 5853 5144 5224 6047 5603 6709

0

1000

2000

3000

4000

5000

6000

7000

8000

9000

10000

20

11

Tıb

bi A

tık

Mik

tarı

(k

g)

Kırıkkale İlçelerdeki Devlet Hastanelerinde 2011’de Bertaraf Edilen Tıbbi Atık Miktarları

22

1. ay 2. ay 3. ay 4. ay 5. ay 6. ay 7. ay 8. ay 9. ay10. ay

11. ay

12. ay

Keskin Devlet Hastanesi 243 238 297 193 238 227 214 243 277 173 257 244

Sulakyurt Devlet Hastanesi 84 89 56 63 40 78 118 117 91 126 116 78

Delice Devlet Hastanesi 136 136 203 79 116 80 131 112 102 127 142 123

Karakeçili Devlet Hastanesi 47 40 28 42 183 209 213 316 267 227 417 236

0

40

80

120

160

200

240

280

320

360

400

440

20

11

Tıb

bi

Atı

k M

ikta

rı (

kg)

Kırıkkale 2012-2013-2014’de Bertaraf Edilen Toplam Tıbbi Atık Miktarları

23

OCAK ŞUBAT MART NİSAN MAYIS HAZİRAN TEMMUZ AĞUSTOS EYLÜL EKİM KASIM ARALIK

2012 29261 21953 23109 20602 21521 19725 20720 17723 17969 19100 20494 19358

2013 21215 19728 20534 20995 24867 22759 23825 21782 22065 21764 23571 24351

2014 25401 23725 27998

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

KG

Kırıkkale’de 2011’de Bertaraf Edilen Tıbbi Atık Miktarları

24

Kırıkkaledeki Sağlık Kurumları (2011 yılı)

Toplam Miktar

(Ton/ 2011 yılı)

%Pay

Tıbbi atık kg/ yatak başı-2011

yılı

Tıbbi atık kg/ yatak başı-

gün*

Toplam Miktar (Ton/

2011 yılı)

2011 Yılı Nüfusu**

Tıbbi atık kg/

kişi-2011 yılı

Kırıkkale Merkez Hastaneler (3 adet ) (Toplam yatak sayısı: 850)

168,752a 81,06 198,53 0,54

199,312 193.950 1,03 Kırıkkale Merkez Sağlık Kuruluşları (13 adet)

27,967 13,43 --- ---

Kırıkkale Merkez Sağlık Ocakları (23 adet )

2,593 1,25 --- ---

Kırıkkale İlçeler Hastaneler (4 adet )

(Toplam yatak sayısı: 80)

7,612b 3,66 95,15 0,26

8,869 39.818 0,22

Kırıkkale İlçeler Sağlık Ocakları (28 adet )

1,257 0,60 -- --

TOPLAM 208,181 100,00 223,85 0,61 208,181 233.768 0,89

a+b= 176.364 kg Kırıkkale’deki tüm hastanelerden (7 adet) toplanan tıbbi atık miktarı. 7 hastanedeki toplam yatak sayısı 930’dur. (ÇŞB’ye göre: 839’dur) *1 yıl = 365 gün olarak kabul edilmiştir. **TUİK 2011 verileri baz alınmıştır.

25

Tartışma 26

Literatür Kırıkkale 2011 Verileri

(OPTİMET, 2011)

Hastane Yatak Sayısı 839

(ÇŞB, 2010) 930

Toplanan Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (ton/yıl)

410 ton/yıl (ÇŞB, 2010)

Tüm hastanelerden toplanan: ~176 ton/yıl

Kırıkkale’deki tüm sağlık kuruluşlarından toplanan miktar:

~208 ton/yıl

Hasta Yatağı Başına Düşen Günlük Tıbbi Atık Miktarı (kg/yatak-gün)

2,01 (Karaca, 2002)

1,30 (WHO, 2009)

Merkez Hastaneler (850 yatak): 0,54 İlçe Hastaneler (80 yatak): 0,26

Tüm Hastanelerin Ortalaması: 0,52 Tüm Kırıkkale’nin Ortalaması: 0,61

Özel Hastane (40 yatak): 0,20

Kişi Başına Düşen Yıllık Tıbbi Atık Miktarı (kg/kişi-yıl)

1,50 (WHO, 2009)

Merkez: 1,03 İlçeler: 0,22

Tüm Nüfus: 0,89

Tıbbi Atık Bertaraf Bedellerinin Belirlenmesi ile İlgili Mevcut Durum

27

Tıbbi Atık Kontrolü Yönetmeliği’nin (Resmi Gazete # 25883; 2005) “Atık bertarafında mali yükümlülük” adlı 23. Madde’de: “Tıbbi atık bertaraf ücreti, her yıl tıbbi atık üreticileri ve bertaraf edecek kurum ve kuruluşların görüşleri de alınarak il Mahalli Çevre Kurulu (MÇK) tarafından tespit ve ilan edilerek ÇŞB’ye bildirilir.”

2011 Yılı MÇK Tıbbi Atık Bertaraf Bedelleri 28

Şehir kg / gün 2011 yılı TL / kg Günlük Toplam Bertaraf

Ücreti (TL)

Nevşehir 500 2,00 1000

Ordu 1000 2,21 2210

Trabzon 2550 2,00 5100

Edirne 1550 2,30 3565

Amasya 1000 2,95 2950

Yozgat İlçeler 900 2,50 2250

Bingöl 1000 2,30 2300

Tokat 1000 2,20 2200

Mersin İlçeler 1000 2,40 2400

Kırşehir 350 2,35 823

Kırıkkale 570 2,00 1652

Kaynak: Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği Başkanlığı, 2012.

Karşılaşılan Problemler ve Öneriler 29

30

Türkiye’de Tıbbi Atık Kontrol Yönetmeliği’nin uygulanmasında:

çevre bilincinin hala yeterince gelişmemiş olması;

ekonomik ve yönetişsel yetersizlikler;

bütçe,

personel,

laboratuar ve cihaz eksikliği;

cezaların ve yaptırımların yeterince caydırıcı olmaması ya da uygulan(a)maması

gibi nedenlerden dolayı hala bazı problemler yaşanmaktadır.

Türkiye’de tıbbi atık bertaraf sektöründe belediyeler adına Yap-İşlet-Devret Modeli’yle ve belirli bir süre için hizmet vermekte olan diğer tıbbi atık sterilizasyon firmaları gibi, tıbbi atık bertaraf hizmeti sunan, yatırımı kendi özkaynaklarıyla yapan, Kırıkkale’ye belediye adına 10 seneliğine hizmet verecek olan OPTİMET’in uygulamada yaşadığı en büyük zorluk:

bertaraf hizmeti alıp da bertaraf ücretlerini hiç ödemeyen;

senelerce!! geciktirerek ödeyen;

hatta yönetmeliğin EK-1 listesinde yer alıp da bertaraf şirketiyle sözleşme imzalamayan;

mevcut tıbbi atıklarının miktarını daha az gösteren sağlık kuruluşları nedeniyle yaşadığı nakit akışındaki zorluktur.

KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE ÖNERİLER

31

Tıbbi Atık Kontrolü Yönetmeliği’nin (R.G Sayı: 25883; 2005) “Atık bertarafında mali yükümlülük” adlı 23. Madde’sinde detaylıca açıklandığı gibi: tıbbi atık üreticileri, ürettikleri atıkların toplanması, taşınması ve bertarafı için gereken harcamaları, bertaraf eden kurum ve kuruluşa ödemekle yükümlüdürler.

Yine Madde 23’e göre: “tıbbi atık üreticileri tarafından ücretin ödenmemesi tıbbi atıkların bertarafı için bir engel oluşturmaz.” ibaresi tıbbi atık bertaraf hizmeti veren özel şirketleri ve belediyeleri maddi anlamda çok zorda bırakan bir durumdur.

Aylık işletme giderlerini, bertaraf hizmeti verdikleri sağlık kuruluşlarından alamadığı halde, bu şirketler kendi bütçelerinden tüm giderlere ait harcamaları yapmak durumunda kalmaktadırlar.

Üstelik, henüz parasını tahsil edemedikleri tıbbi atık bertaraf ücretini, belediyeye her ay sözleşmedeki miktar kadar (Kırıkkale’de: %30) para ödemek durumundadırlar.

Tıbbi Atık Kontrolü Yönetmeliği’nin (R.G Sayı: 25883; 2005) : “Tıbbi atık bertaraf ücretinin işletene ödenmemesi durumunda, bu bedel 6183 sayılı “Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun” hükümlerine göre tıbbi atık üreticilerinden tahsil edilir.”

Bertaraf hizmeyi veren özel şirketler de, verdiği hizmet karşılığında kendisine ödenmesi gereken, ancak bertaraf hizmeti alıp da bedelini ödemeyen ya da geciktiren sağlık kuruluşlarını dönem dönem hukuk yoluyla uyarmak zorunda kalmaktadır.

KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE ÖNERİLER

32

Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisleri’nin, Ekonomi Bakanlığı tarafından verilen devlet teşviklerinden “bu tesislerde üretim yapılmadığı ve bu tür tesislerin gerikazanım faaliyeti olmadığı” gerekçesiyle yararlanamaması yatırımcıları zor durumda bırakan diğer bir unsurdur. Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesislerinin kurulması ve işletilmesi sırasında, devletin yatırımcının da yanında olacak şekilde maddi destekler, teşvikler vermesi özel sektörü bu konuda yeni yatırımlar yapmak yönünde cesaretlendirecektir.

Sondan parçalama yapan tıbbi atık bertaraf sistemlerini savunan Varınca ve ark. (2009), parçalama sisteminin önde ya da sonda olmasının sterilizasyonun verimine etki etmediğini düşünmektedir. Oysa ki OPTİMA ve OPTİMET, Türkiye koşullarında ön-öğütücülü sistemlerin tercih edilmesi gerektiğine inanmaktadır. Çünkü henüz Türkiye’deki birçok sağlık kuruluşunda yönetmelikte belirtilen koşullara uygun, buharın içine nüfuz edebileceği kalitede kırmızı tıbbi atık torbaları kullanılmadığından, sterilizasyonu tam yapılamayan ve sonra parçalanarak (öğütülerek) depolama alanlarına gönderilen tıbbi atıkların insan sağlığına ve çevreye zarar verebileceğini düşünmektedir.

OPTİMA’nın ürettiği sistemler gibi önden parçalamalı sistemlerde ise, önce tıbbi atık torbaları tamamen parçalanmakta; nispeten homojen bir karışım haline gelmekte; bir arşimed dişlisi sayesinde karıştırılarak basınçlı buharın öğütülmüş tıbbi atık parçalarına homojen bir şekilde nüfuz etmesi sağlanmaktadır.

Hangi tür tıbbi atık bertaraf sistemlerinin Türkiye için daha uygun olduğunun daha bilimsel bir şekilde anlaşılabilmesi ve yorumlanabilmesi için de, bu konuyla ilgili hem teorik, hem de uygulamalı bilimsel araştırmaların ve optimizasyon çalışmalarının oluşturulması ve yürütülmesi gerekmektedir.

Bu tür bilimsel çalışmaların yapılması için üniversite-sanayi işbirliği zihniyetiyle, TUBİTAK, KOSGEB, Avrupa Birliği programlarından ulusal ve/veya uluslararası projeler oluşturulmalıdır.

KARŞILAŞILAN PROBLEMLER VE ÖNERİLER

33

Valilik, İl Çevre Müdürlükleri, belediyeler ve bertaraf işini yüklenmiş tesislerin ve taşıma şirketlerinin sahiplerini ve sağlık kurumlarının yetkililerinin işbirliği halinde çalışabilecekleri platformların oluşturulması

Belediyelerin tıbbi atık bertaraf işini özel şirketlere devrettiklerinde, bu işe sadece rant mış gibi bakmamalarını sağlamak üzere, gerekli eğitimlerin, görüşmelerin yapılması ve yönetmelikte belediyelerin hala bu işle ilgili sorumluluklarının olduğuna dair ibarelerin konulması

Belediye’nin Tıbbi Atık Yönetim Planı hazırlayabilmesi için elemanlarının bu konuda eğitim almaları (sadece özel şirkete bu işi yıkmamaları)

UATF formlarını satın almakta direnen hastanelerin , atık teslim ederken böyle bir formu vermek zorunda olduklarının resmi yollarla kendilerine hatırlatılması ve bu hususta cezai işlemin uygulanması

Valiliklerin, Sağlık Bakanlığı’nın İl Çevre Müdürlüklerinin ve belediyelerin ortaklaşa olarak, sağlık kuruluşlarının kendilerine sunduğu yıllık istatistiklerini tıbbi atık beyan formları ve UATF formlarınıdaki bilgilerle karşılaştırması ve doğrulaması; farklı bilgi sunmuş olan kurumlara gerekli cezai işlemlerin yapılması

MÇK kurullarına Yap İşlet Devret tesisi sahiplerinin de alınması ve pazarlığa oturabilmesi

MÇK bedellerinin Türkiye’de daha adil bir şekilde belirlenebilmesi için nüfus, gidilen yolun uzunluğu, yıllık toplanabilen atık miktarları, belediyelerin aldıkları oran, enflasyon, vb. kriterler in bilimsel yaklaşımlarla değerlendirilmesi

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan Ricalar

34

Evsel atıkların arasına karışan tıbbi atıklar olduğu fark edildiğinde, bu durumun ciddiye alınarak cezai işlemlerin gerçekten uygulanması

Deponi sahasında fark edilen tıbbi atık olduğunda nereden geldiği belli olmadığında ceza kesilememekte; bu durumun çözülebilmesi için farklı yöntemler denenmesi (ör: yurtdışında barkod uygulamaları bulunmakta)

İl Çevre Müdürülükleri’nin sağlık kuruluşlarını zaman zaman ziyaret etmesi, daha sık denetim yapması

Belediyeler ihaleye çıkarken, sözleşmeye yazdıkları tıbbi atık miktarı teorik olduğundan, özel şirketler hayal kırıklığına ve maddi zarara uğradığından, mevcut tıbbi atık verilerinden çeşitli istatistiki metotlar yardımıyla, Türkiye’ye özel analizlerin yapılması

Patolojik atıkları olup da bertaraf tesisine göndermeyen kurumların tespit edilmesi

İllerde aktif olup da, hala bertaraf tesis ile sözleşme imzalamamış olan sağlık kurumlarının İl Çevre Müdürlükleri tarafından tespit edilmeleri ve uyarılmaları

Taşıyıcı şirketlerin atık teslim alırken yaşadığı sorunların giderilmesi için İl Çevre Müdürlükleri yetkileriyle işbirliği içinde olmaları

Tıbbi atık tesisleri için de vergi indirimlerinin olması için ÇŞB’nin ilgili kurumlara öneri götürmesi

Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan Ricalar

SONUÇ

TUBİTAK 1507 desteği sayesinde tasarımı ve prototip üretimi Ankara’da OPTİMA tarafından yapılan ilk Türk malı ön-öğütücülü, basınçlı buharlı TASS, 2009 senesinde Afyonkarahisar ilinde tıbbi atıkları bertaraf etmek için tahsis edilen alana yerleştirilmiş ve tıbbi atıkları sterilize etmeye başlamıştır.

OPTİMA tarafından üretilen diğer TASS’lar, sırasıyla Adana, Lefkoşa-Kıbrıs ve Kırıkkale illerindeki tıbbi atık bertaraf tesislerine yerleştirilmiş ve faaliyete geçirilmişlerdir. Üretilen tüm TASS’lar, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın, 22/07/2005 tarihli; 25883 Resmi Gazete sayılı “Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında istenilen tüm koşullara uygun şekilde çalışmaktadır.

OPTİMET’in 2010 yılında Kırıkkale’de kurduğu ve işlettiği tıbbı atık bertaraf tesisince İl Çevre Müdürlüğü’nün veri kayıt sistemine resmi olarak bildirilmiş aylık tıbbi atık miktarlarına göre, Kırıkkale’de 2011 yılında tüm sağlık kuruluşlarından günlük ortalama 570,36 kg (aylık 17,35 ton) tıbbi atık toplanmış ve bertaraf edilmiştir.

Kırıkkale Merkez’deki sağlık kurumlarının tümünde üretilen tıbbi atık miktarı, Kırıkkale’nin tamamında toplanan tıbbi atık miktarının %95,74’nü oluşturmaktadır.

Kırıkkale Merkez’de ve ilçelerde faaliyet gösteren hastanelerin 2011 yılı için yatak başı günlük tıbbi atık miktarları sırasıyla 850 yatak ve 80 yatak için hesaplanmış olup; 0,54 ve 0,26 kg/yatak başı-gündür. 2011 yılı için tüm Kırıkkale nüfusu gözönüne alınarak hesaplanan kişi başına düşen yıllık tıbbi atık miktarı 0,89 kg’dır. Kırıkkale’de 2011 yılında bertaraf edilen tıbbi atık miktarları, literatür verilerinin oldukça altındadır.

Türkiye özelinde hangi tür tıbbi atık bertaraf sistemlerinin daha uygun olduğunun bilimsel bir yaklaşımla anlaşılabilmesi için hem teorik, hem de uygulamalı bilimsel araştırmaların ve optimizasyon çalışmalarının üniversite sanayi işbirliği zihniyetiyle yapılması gerekmektedir.

Bu uygulamalı AR-GE projesi sayesinde, ülkemizin kaliteli ve fakat nispeten ucuz yaratıcı ve iş gücü kullanılarak, yönetmeliklere uygun bir Tıbbi Atık Sterilizasyon Sistemi Modeli, batı maliyetlerinin altında mal edilerek, Türkiye ve dünya pazarına ekonomik avantajlarla birlikte başarıyla sunulmuştur.

35

TUBİTAK-KOBİ AR-GE Başlangıç Destekleme Programı-1507’ye AR-GE projemiz için verdikleri maddi destekten dolayı çok teşekkür ederiz.

Ayrıca, Kırıkkale Katı Atık Yönetimi Belediyeler Birliği Başkanlığı’na; İl Çevre Müdürlüğü’ne ve Yabataş Mühendislik Ltd. Şti.’ye OPTİMET’e verdikleri tüm teknik destekler için teşekkür ederiz.

OPTİMA ve OPTİMET çalışanlarına da özverili çalışmaları için teşekkür ederiz.

TEŞEKKÜRLER 36

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu