ATIKLARIN OLUŞUMU VE

KATI ATIKLARLA İLGİLİ STANDARTLAR VE YASAL DÜZENLEMELER

ÇEVRE GEOTEKNİĞİ DERSİ 2. ÖĞRETİM 1.SUNUM

HAZIRLAYANLAR

Kadir YAŞAR Furkan ALBAYRAK

Onursal BOZAN Vehbi KABAŞ

DERSİN HOCASI YRD. DOÇ. DR. AHMET ŞENOL

ATIKLAR Atık, kullanılmış, artık istenmeyen ve çevre için zarar oluşturan her

türlü maddedir.

Atıklar katı,sıvı,gaz olmak üzere üç çeşittir.

Katı Atık

Gündelik hayattaki karşılığı çöptür.

Kullanılma süresi dolan ve yaşadığımız ortamdan uzaklaştırılması gereken her türlü malzemedir.

Yiyecek atıkları, iş yeri atıkları ve fabrikalardan atılan maddeler ve kullanılmaz hale gelen, değerini yitiren eşyalardır.

Ambalaj atıkları : Üretim artıkları hariç, ürünlerin veya herhangi bir malzemenin tüketiciye ya da nihai kullanıcıya ulaştırılması aşamasında ürünün sunumu için kullanılan ve ürünün kullanılmasından sonra oluşan kullanım ömrü dolmuş tekrar kullanılabilir ambalajlar da dâhil çevreye atılan atık türüdür.

Ambalaj atık örnekleri; CD kutusuna sarılmış streç film Tek kullanımlık tabak ve bardaklar Satış yerlerinde doldurularak kullanılan yapışkan film,

sandviç torbaları Dergi, kitap vb. basın yayınların ambalajları Giysilerin taşınmasında ve satışında kullanılan

ambalajlar Kargo ve kurye sektöründe kullanılan zarflar, plastik

poşetler ve koliler

İri Atık : Kullanılmayacak durumda olan çoğunlukla iri hacimli atıklardır.

İri Atık Örnekleri;

Buzdolabı

Çamaşır makinesi

Koltuk gibi evsel nitelikli kullanılmayan eşyalar

KULLANILMAYAN İRİ ATIKLAR

HURDA BİR ARABA İRİ ATIK ÖRNEĞİDİR

Arıtma Çamuru : Atık su arıtımında, fiziksel ve kimyasal arıtma süreçlerinde atık su içinden yüzdürülerek veya çökeltilerek uzaklaştırılan maddeler ile biyolojik arıtma sonunda çözünmüş hâldeki maddelerin mikroorganizma bünyesine geçirilmesiyle mikroorganizmaların sistemden yüzdürülerek veya çökeltilerek alınması sonucu ortaya çıkan % 95–99,5 oranında su içeren akışkan özellikteki atıklar “arıtma çamuru” olarak isimlendirilir.

İZMİR’DE BİR ARITMA ÇAMURU

Katı Atıklar Hakkında Bunları Biliyor musunuz ?

Özellikle yerleşim birimlerinden kaynaklanan en büyük çevre sorunu çöplerdir.

Uygun şekilde depolanmamış çöpler; Yeraltı ve yüzeysel su kirliliğine

Mikropların üremesine

Çevreye kötü kokuların yayılmasına

Görüntü kirliliğine

Çeşitli hayvanlar vasıtasıyla taşıyıcı mikropların yayılmasına neden olmaktadır.

İstanbul’da günde ortalama 14.000 ton çöp oluşmakta olup bunun 9.000 tonu Avrupa Yakasında, 5.000 tonu ise Anadolu Yakasında oluşmaktadır. İstanbul için yapılan katı atık karakterizasyon çalışmalarında iki yaka arasında dahi belirli kalemler arasında farklılıklar olduğunu göz önüne koymuştur.

Sıvı Atık

Kanalizasyon atıklarına atık su denmektedir ve su kirliliğindeki en önemli kirleticidir.

Fiziksel Etkiler: Suyun sıcaklık, tat, koku gibi özellikleri değişir. Yüksek sıcaklıktaki fabrika suları nehirlere bırakıldığında nehirlerin sıcaklığını yükseltir. Sıcaklığı artan suyun oksijen miktarı azalır ve ekolojik denge bozulur.

Kimyasal Etkiler: Kurşun, cıva gibi metaller suda birikir. Buda çevredeki canlılara ciddi bir şekilde zarar verir.

Biyolojik Etkiler: Organik atıkların etkisiyle su kaynaklarında üreyen algler, bakteriler ve küfler oluşur. Bunlar da sulardaki oksijeni azaltırlar.

Sıvı Atık Örnekleri:

Kimyasal sıvılar

Fabrika atık sıvıları

Kanalizasyon suları

ÇANAKKALE’DE KANALİZASYON BORULARINDAN AKAN SIVI ATIK

KANALİZASYONLARDAN ÇIKAN SIVI ATIK

Atık Su Arıtma Metodları Fiziksel Arıtma Üniteleri

Izgaralar �

Kum tutucular �

Yüzer madde tutucular �

Elekler � Dengeleme

Çökeltim havuzları

Flotasyon

Kimyasal Arıtma Üniteleri � Hızlı karıştırma, yavaş karıştırma Çökeltme havuzları

� Biyolojik Arıtma Üniteleri Aerobik işlemler � Aktif çamur metodu � Nitrifikasyon/Denitrifikasyon � Stabilizasyon havuzları � Olgunlaştırma havuzları � Havalandırılmalı lagünler � Damlatmalı filtre �

Arıtma Çamurlarının Arıtma Metodları � Çamur yoğunlaştırma � Çamur stabilizasyonu (anaerobik, aerobik, kompostlaştırma) � Çamur nemini alma işlemleri (doğal, mekanik)

İZMİR’DE ATIK SU ARITMA TESİSİ

FİZİKSEL ARITMA YÖNTEMİ Izgara , Yağ tutucu , Yoğunlaştırıcılar , Makine Binası

Gaz Atık

Nükleer santraller, taşıtlar, sanayi tesisleri çöp depolama alanları, fosil yakıt kullanımı ve yangınlar gaz atıkların kaynaklarını oluşturur.

Atıkların çevresel etkileri; Yangınlar ve patlamalar Küresel ısınma Hava kirliliği Bitki örtüsünün zarar görmesi Yeraltı suyu kirliliği İstenmeyen kokulardır.

GAZ ATIK ÖRNEKLERİ

Gazların Geri Dönüşümü

Zararlı gazların geri dönüşümü hiç yoktur.Ancak bazı önlemlerle bu kirliliği en aza indirgemek mümkündür. Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır,kalorisi düşük ağaç kömürü yerine,kalorisi yüksek taş kömürleri kullanılmalıdır.Yakıt olarak mümkün olduğunca petrol ve kömür yerine doğalgaz kullanılmalıdır. Rüzgar,güneş enerjisi kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.Nükleer ve kimyasal enerjili santraller yerine hidroelektrik santralleri kullanılmalıdır.Orman yangınlarıyla mücadele artırılmalı,yeni ormanlık alanlar oluşturulmalıdır.

Atık yönetimi çerçevesinde atık türleri şunlardır;

Evsel, ticari ve inşaat atıkları

İnsan sağlığını tehdit eden tehlikeli endüstriyel atıklar

Tıbbi atıklar

Nükleer ve patlama riski taşıyan yüksek seviyeli atıklar.

Evsel, Ticari Atıklar ve İnşaat Atıkları

Evlerden atılan, tehlikeli ve zararlı atık kavramına girmeyen , mutfak bahçe gibi yerlerden gelen katı atıklar evsel atıklardır.

Evsel, Ticari Atıklar ve İnşaat Atıkları

İşyerlerinden; dükkan, lokanta, market, atölye, ticarethaneler vb. yerlerden kaynaklanan ve genellikle evsel atık toplama ve taşıma sistemleri ile döküm alanına götürülen atıklar ticari atıklardır.

PLASTİK ATIKLAR YİYECEK ATIKLARI

BEYAZ EŞYA ATIKLARI KAĞIT ATIKLAR

Evsel, Ticari Atıklar ve İnşaat Atıkları

Yapılan inşaatlar, yıkımlar, evlerdeki tamiratlar sırasında ortaya çıkan taş, toprak, demir, tahta türü atıklara inşaat atıkları denir.

İnsan Sağlığını Tehdit Eden Tehlikeli Endüstriyel Atıklar

Sanayi ve üretim tesislerinde bir işlem sırasında veya sonrasında ortaya çıkan, insan sağlığına ve çevreye zarar verebilecek, zararlı, kanserojen gibi tehlikeli olarak kabul edilen atıklardır.

Tıbbi Atıklar

Hastane, klinik ve muayenehane gibi sağlık ve tedavi merkezlerinden oluşan atıklar ile kullanılmış ilaç, tıbbi malzeme, ameliyat ve tedavi sırasında oluşan atıklar tıbbi atıklara örnek verilebilir.

Nükleer ve Patlama Riski Taşıyan Yüksek Seviyeli Atıklar

(Radyoaktif Atıklar) Kimyasal atıklar ve zehirli maddeleri içeren atıklardır . Bu atıkların toplama işlemi diğer atıklardan ayrı olarak yapılmalı ve

atıklar tehlikesiz hale getirilmelidir. Radyoaktif atıklar tıp, endüstri, araştırma gibi değişik uygulama

alanlarında değişik aktivite, fiziksel ve kimyasal durumlarda ortaya çıkmaktadırlar. Radyoaktif atıkların yarılanma ömürleri elementin türüne göre değişmekle birlikte birkaç yıldan yüzyıllar mertebesine kadar olabilir.

KATI ATIKLARLA İLGİLİ STANDARTLAR VE YASAL DÜZENLEMELER

Atık oluşumu toplumların gelişmişlik ve kalkınmışlık düzeylerine bağlı değildir.

Atıkların düzenli toplanmaması çevre kirliliğine ve ekosistemin bozulmasına neden olur. Bu yüzden atık yönetiminin iyi planlanması gerekir.

ATIK YÖNETİMİ

Depolama: Çöplerin toprağa yerleştirildiği planlı alanlarda gerçekleştirilir. Depolama alanları genellikle yeraltı suyu kirliliğinin önlenmesi için dolgu ile doldurulmuş sistemlerdir.

Yakma: Düzenli depolama alanı için gerekli yer ihtiyacının azaltılmasına yardımcı olan bir diğer yöntemdir.Yakma tesislerinde çöpler yüksek sıcaklıkta yakılarak,atık hacmi azaltılır ve aynı zamanda elektrik enerjisi üretilir.

Kompostlama: Yemek artıkları,bahçe atıkları gibi organik çöplerin mikroorganizmalar tarafından giderilmesi ile humus benzeri maddelerin oluşturulmasıdır.

Bu Atıkları Ne Yapacağız?

Katı atık maddelerin yıllar geçtikçe artması yüzünden oluşan katı atık miktarının bu yöntemlerle azaltılması zorlaşmaktadır.

Bu nedenle, tüm dünyada katı atık miktarının azaltılması için üç ilke uygulanmaya başlanmıştır.

Bu üç ilke: azaltma,yeniden kullanım ve geri kazanımdır.

Atık Yönetimi Temel Prensipleri

Azaltma: Ürünlerin tasarımı,üretimi ve kullanımı sırasında uygulanan yöntemlerin değiştirilerek daha az atılacak madde oluşturulmasıdır.

Yeniden kullanım: Atılması düşünülen, artık işe yaramayan eşyaların başka bir amaçla tekrar kullanılmasıdır.

Geri Dönüşüm: Kağıt,cam,plastik ve metal gibi maddelerin diğer maddeler ile birlikte atılmadan ayıklanması ve bunların yeni bir ürün gibi tekrar kullanılmasıdır.

ATIK YÖNETİMİ NASIL YAPILMALI?

Yetkili / Sorumlu Belirlenmeli

Atık Tanımlanmalı

Kaynağında Ayrı Toplama Yapılmalı

Personel Eğitilmeli

Geçici Atık Depolama Sahası Kurulmalı

Ön İşlem yapılmalı

Atıklar düzenli bir şekilde taşınmalı

Atıklar Bertarafa / Geri Kazanıma Gönderilmeli

Yetkili / Sorumlu Belirlenmesi Atığa ait işlemlerin tek elden ve sorunsuzca yürütülebilmesi

için ilk adım olarak bu konuda bir sorumlu belirlenmeli ve bu kişi tarafından yeterli sayıda personelden oluşan bir Çevre birimi oluşturulmalıdır.

Atığın Tanımlanması Tesiste ortaya çıkan tüm atıklar ilk önce tanımlanmalı ve

kaynakları belirlenmelidir. İlk olarak belediye tarafından alınan evsel nitelikli katı atıklar, ambalaj atıkları ve endüstriyel nitelikli atıklar ve ambalaj atıkları belirlenmelidir. Bunların oluşum sıklığı ve miktarları tespit edilmelidir.

Kaynağında Ayrı Toplama Yapılması

Tüm atıkların kaynağında ayrı toplanması için bu atıkların oluştuğu yerlere yeterli büyüklükte ve sayıda atığın türüne ve niteliğine uygun konteynırlar konmalıdır. Her bir konteynır üzerine, içerisine atılacak atığın türünü belirten bilgi ve uyarı etiketleri yazılmalıdır. Eğer mümkünse farklı atıklar için farklı renklerde konteynırlar da kullanılmalıdır.

Geçici Atık Depolama Sahası Kurulması Kaynağında farklı konteynırlarla ayrı olarak toplanan atıkların

tesis içerisinde güvenli ve mevzuata uygun şekilde geçici depolanması için bir “Geçici Atık Depolama Alanı” kurulmalıdır.

Tehlikeli atıklar, ambalaj atıkları ve evsel atıklar için farklı depolama sahaları kurulmalıdır. Tehlikeli atıkların geçici depolanacağı alan; tesis sahası içerisinde, sızdırmaz beton zeminli, üzeri kapalı, dökülme ve sızıntılara karşı önlem alınmalı, farklı atıklar için farklı bölümler oluşturulmalıdır.

Kötü depolanmış atık örnekleri

İyi depolanmış atık örnekleri

Ön İşlem yapılması Ambalaj atıkları, tehlikeli atık ile kontamine olmuş ambalajlar

depolanırken ve taşınması esnasında daha az yer kaplaması için mümkünse sıkıştırılmalıdır. Sulu atıklar ise mümkün olduğunca susuzlaştırılmalıdır. Bu önlemler ağırlık ve maliyet açısından firmaya önemli ekonomik avantaj sağlamaktadır

Atıkların Taşınması Atıkların taşınması bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca

yapılması ve taşınan atığın özelliğine uygun araçlarla taşınması zorunludur.Atık taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler tehlikeli atık taşıma lisansı almak üzere yönetmelikte yer alan bilgi ve belgelerle , valiliğe başvurmak zorundadır.

Atıkların Geri Kazanıma Gönderilmesi Geçici depolama alanındaki atıkların geri kazanımı için araştırma

yapılmalı bu konuda lisanslı tesislerle görüşme yapılarak atığı alacak yetkili tesis seçilmelidir. Atık olarak değerlendirilen maddelerin çoğu, geri dönüştürülebilir malzemelerden oluşur. Atıkların yeniden geri dönüşüm halkasına katılması, çevrenin doğanın dengesinin korunabilmesi ve doğaya verilen zararın minimuma indirilebilmesi açısından son derece önemlidir.

Geçici/Ara Depolama Alanları

Geçici / ara depolama alanlarının özellikleri aşağıda belirtildiği şekilde olmalıdır: Geçici Atık Depolama Alanının tesis ve binalardan ayrı olması, insan trafiğinden

uzak, tehlikeli atıkları alacak lisanslı araçların yanaşmasına uygun bir yerde bulunması,

Ara depolama alanlarında oluşan atıkların günlük olarak geçici depolama alanına taşınması,

Geçici depolama alanında depolanan atıkların maksimum 6 ayda bir geri dönüşüme / bertarafa gönderilmesi, atık sahasının bu durum dikkate alınarak boyutlandırılması,

Oluşabilecek yangınlara karşı her türlü tedbirin alınması, Tehlikeli atıklar ile tehlikesiz atıkların birbirinden ayrı olarak toplanması, giriş

kapılarının farklı olması, Tehlikeli atıkların depolandığı bölümün girişinde; “Dikkat! Tehlikeli Atık”

ibaresinin bulunması, Etrafının kapalı, giriş kapısının kilitlenebilir olması ve anahtarların sadece yetkili

personelde bulunması gerekir.

Geri Dönüşümün Tarihçesi

Geri dönüşüm, çevresel ve ekonomik sebeplerden dolayı her zaman önemli olmuştur.

Eski zamanlarda kılıçlar,tencereler vb metal parçalar eritilerek metal paralar ve kullanılacak başka ev eşyaları elde edilerek farkında olmadan yüzyıllar önce geri dönüşümün temelleri atılmıştır.

İLK GERİ DÖNÜŞÜMLER

• 1800’lü yıllarda özellikle Schweppes gibi içecek ürünleri depozitolu bir sistemle satışa sunularak geri dönüşümü sağlanmıştır.

• 1813`te Benjamin Law,eski yıpranmış kumaş artıklarını geri dönüştürecek bir sistem geliştirerek kumaş artıklarından saf pamuk elde etmiştir.

HURDACILIK VE GERİ DÖNÜŞÜM

Metal, kağıt, plastik, cam, ve benzeri malzemelerin geri dönüşümü yapılabilmektedir. Bunların içinde hurda metal, geri dönüşüm sektöründe en fazla rağbet gören malzemedir.

Genel olarak bu şekilde geri dönüşümü sağlanabilen hurdaları toplama işine hurdacılık,bu işi yapan kişi ve kuruluşlara da hurdacı denmektedir.

1)Atık yönetimi çerçevesinde atık türleri nelerdir?Maddeler halinde yazınız.

Evsel, ticari ve inşaat atıkları

İnsan sağlığını tehdit eden tehlikeli endüstriyel atıklar

Tıbbi atıklar

Nükleer ve patlama riski taşıyan yüksek seviyeli atıklardır.

2)Uygun şekilde depolanmamış çöpler nelere sebep olur?Örneklerle açıklayınız.

Uygun şekilde depolanmamış çöpler,yeraltı ve yüzeysel su kirliliğine,mikropların üremesine,çevreye kötü kokuların yayılmasına görüntü kirliliğine ve çeşitli hayvanlar vasıtasıyla taşıyıcı mikropların yayılması gibi istenmeyen durumlara sebep olur.

3)Tehlikeli atık taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler taşıma lisansı almak için hangi kuruma

başvurmalıdır?

Tehlikeli atık taşımak isteyen gerçek ve tüzel kişiler taşıma lisansı almak için valiliğe başvurmalıdır.

4)Atık yönetimi nasıl yapılmalıdır?Maddeler halinde yazınız.

Yetkili belirlenmelidir.

Atık tanımlanmalıdır.

Kaynağında ayrı toplama yapılmalıdır.

Personel eğitilmelidir.

Geçici atık depolama sahası kurulmalıdır.

Ön işlem yapılmalıdır.

Atıklar düzenli bir şekilde taşınmalıdır.

Atıklar bertarafa veya geri kazanıma gönderilmelidir.

5)Gaz atıkları en aza indirgemek için neler yapılmalıdır?

Gaz atıkları en aza indirgemek için fabrika bacalarına filtre takılmalı,kalorisi düşük ağaç kömürü yerine,kalorisi yüksek taş kömürleri kullanılmalıdır.Yakıt olarak mümkün olduğunca petrol ve kömür yerine doğalgaz kullanılmalıdır. Rüzgar,güneş enerjisi kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.Nükleer ve kimyasal enerjili santraller yerine hidroelektrik santralleri kullanılmalıdır.Orman yangınlarıyla mücadele artırılmalı,yeni ormanlık alanlar oluşturulmalıdır.

BİZİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER