Tez Nasıl Yazılır?

Rowena Murray

Çeviren Şakir Çınkır

İyi yazma becerileri geliştirmek

Yazar tıkanıklığı ile baş etmek

Sosyal medyayı etkili kullanmak

Akademik bir argüman oluşturmak

Genişletilmiş 4. Baskı

Ankara 2019

Tez Nasıl Yazılır? Çeviren: Şakir Çınkır How to Write a Thesis? Rowena Murray

© Tüm Hakları Saklıdır. 2019 Bu kitabın basım, yayın, satış hakları Anı Yayıncılık Eğitim ve Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti.’ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri herhangi bir bilgi depolama ve erişim sistemiyle veya mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, aktarılamaz, dağıtılamaz. First published 2002 Second edition published 2006 Third edition published 2011 First published in this fourth edition 2017 Copyright © Rowena Murray, 2017 All rights reserved. Except for the quotation of short passages for the purposes of criticism and review, no part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher or a licence from the Copyright Licensing Agency Limited. Details of such licences (for reprographic reproduction) may be obtained from the Copyright Licensing Agency Ltd of Saffron House, 6–10 Kirby Street, London EC1N 8TS. ‘Tez Nasıl Yazılır?’ kitabının 4. Baskısı, Open University Press McGraw-Hill Education tarafından yayımlanan Rowena Murray'in ‘How to Write a Thesis?’ kitabının 4. Baskısından tercüme edilmiştir. Yayıncı Sertifika No : 16003 Matbaa Sertifika No : 13268 ISBN : 978-605-170-220-9 Kapak Tasarımı : Anı Yayıncılık-Göksel ÇAKIR Mizanpaj : Anı Yayıncılık-Kezban KILIÇOĞLU, Göksel ÇAKIR Dil Kontrol : Anı Yayıncılık-Göksel ÇAKIR Baskı : Sözkesen Matbaacılık Adres : İvedik OSB 1518. Sokak Mat-Sit İş Mrk. No: 2/40 Yenimahalle-ANKARA Tel : 0 312 395 21 10

KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI MURRAY, Rowena; How to Write a Thesis? Çeviren: ÇINKIR, Şakir; Tez Nasıl Yazılır? Anı Yayıncılık, 4. Baskı (4. Baskıdan tercüme edilmiştir) Ankara/Türkiye 2019, xx+372 Sf., 16x24 cm ISBN: 978-605-170-220-9 Metodoloji, Araştırma, Bilimsel Araştırma, Tez Yazma Akademik Yazma İlkeleri, Yazma Literatürü, Kontrol Listesi, Öğrenme Çıktıları, Doktora, PhD, Meslekî Doktora, Okuyucu Kitlesi, İntihal, Eğitim İhtiyaç Analizi, Tez Tasarlamak, Diyalog, Gözlemleme, Yazma İnzivası, Araştırma Kankası, Yazar Tıkanıklığı, Aşamalı Yazma, Aşırı Yazma, Araştırma Günlükleri, Tez Özeti, Kavramsallaştırma, Hızlandırılmış Yöntem, Akran Desteği, Motivasyon, Tez Savunması, Prova, Hayal Kırıklığı Anı Yayıncılık Kızılırmak Sok. 10/A Bakanlıklar / ANKARA Tel : 0 312 425 81 50 pbx Faks : 0 312 425 81 11 e-posta: aniyayincilik@aniyayincilik.com.tr http://www.aniyayincilik.com.tr A harfinin evrimi

Bu kitap için övgü “‘Tez Nasıl Yazılır?’ yalnızca içerdiği vazgeçilmez tavsiyeler nedeniyle değil, aynı zamanda bir dizi öğrenme stili ve gereksinime hitap edebilecek farklı açılardan gelen konuları ele aldığı için uzun yıllardır, kendi danışmanlarım lisansüstü doktora öğrencileri için temel okuma listemin üst sıralarında yer alıyor. Bu yeni baskı, çağdaş/nitelikli yazılmış tezlere de yansıması gereken, doktora eğitimindeki yaygın gelişmelere cevap olarak rehberlik etme avantajına sahiptir.”

Emerita Pam Denicolo, Doktora Eğitimi ve Gelişimi Danışmanı

“Rowena Murray'ın bu dördüncü baskısı olan muhteşem eseri ‘Tez Nasıl Yazılır?’, onun 30 yılı aşkın doktora deneyiminden ve değerli akademik yazma atölye çalışmalarından önemli yeni malzemeler içermektedir. Kitap, hem tüm disiplinlerde uygulanabilecek yazma stratejileri içeren yapılandırılmış bir kılavuz hem de Rowena’nın tez yazarken güçlük çeken, “tıkanan” yazarların amaçlarına başarılı şekilde ulaşabilmeleri için ender sempati ve anlayış göstermesi nedeniyle doktora öğrencilerinin okuması gereken önemli bir kaynaktır. Akademik yazma için vazgeçilmez bir kaynak olarak tavsiye edilir.”

Profesör Jill Jameson, Greenwich Üniversitesi, Yükseköğretim Araştırma Topluluğu Başkanı

Bu kitap aşağıdaki kişilere adanmıştır

Fiona Averill

Eddie Beggan Victoria Bianchi

Susan Henderson Jennifer Jones

Larissa Kempenaar Claire Mackie

Elaine McCulloch Alison McEntee Hayley McEwan

Khadija Mohammed Edel Roddy

Michelle Smith

Bölüm 9 Morag’a.

İçindekiler Dördüncü baskıya ön söz ....................................................................................................................... xi Teşekkürler ............................................................................................................................................. xiii Kitaba genel bakış .................................................................................................................................. xv Çeviriye ön söz ...................................................................................................................................... xvii 1. BİR SAATTE 1000 KELİME NASIL YAZILIR? ............................................................... 1 Bu kitaba neden ihtiyaç var? ..................................................................................................... 1 Öğrenciler ne diyor: ‘Ben bu kitabı nasıl kullandım?’ ............................................................. 4 Öğrenciler ne istiyor? ...............................................................................................................15 Bir yazarın araç kutusu ............................................................................................................17 Nitelik sorusu ............................................................................................................................19 Akademik yazma ilkeleri ..........................................................................................................26 Yazma literatürü .......................................................................................................................27 Disiplinler arası farklılıklar ........................................................................................................30 Yapı üzerine düşünme .............................................................................................................35 İpuçları .......................................................................................................................................35 Öğrencinin yazmasını kolaylaştıran danışmanlar .................................................................37 İkinci dilde yazma .....................................................................................................................38 Dil bilgisi, noktalama, imlâ .......................................................................................................40 Hedef belirleme ........................................................................................................................41 Hayat boyu öğrenme ...............................................................................................................45 Okuyucu kitlesi ve hedefler .....................................................................................................46 Yazma için zaman çizelgesi......................................................................................................47 Kontrol listesi ............................................................................................................................48 Öğrenme çıktıları ......................................................................................................................48 2. TEZ YAZMA ÜZERİNE DÜŞÜNMEK .......................................................................... 49 Doktora mı yüksek lisans mı? .................................................................................................50 Doktora nedir? .........................................................................................................................51 PhD’ye giden yeni yollar ..........................................................................................................54 Neden doktora yapıyorsunuz? ...............................................................................................55 İç ve dış güdüleyiciler ...............................................................................................................56 Doktora ya da meslekî doktora? ............................................................................................57 Tam zamanlı mı yarı zamanlı mı? ...........................................................................................60 Yazınızı ne için kullanacaksınız? ..............................................................................................62 Yönetmelikler ...........................................................................................................................63 Bunlar yazıya nasıl yansıyacak? ..............................................................................................66 Sadeleştirme: Kodlar ve kılavuzlar .........................................................................................67 Tezim nasıl değerlendirilecek? ...............................................................................................74 Ölçütler nelerdir? .....................................................................................................................75 ‘Özgünlüğü’ tanımlama ...........................................................................................................79 Okuyucular ne bekliyor? .........................................................................................................82

viii / Tez Nasıl Yazılır?

Bilgi teknolojileri süreçleri ve ihtiyaçlar ..................................................................................86 Yazmamak için nedenler .........................................................................................................89 Meslektaşlarla tartışma ve onların desteğini sağlama ........................................................90 Danışmanınızla ilk görüşmeniz ...............................................................................................90 Eğitim ihtiyaç analizi .................................................................................................................92 Yansıma soruları .......................................................................................................................94 Tartışma için ipuçları ................................................................................................................95 Yazma programı (yazma zaman çizelgesi) ............................................................................95 Kontrol listesi ............................................................................................................................97 Öğrenme çıktıları ......................................................................................................................97 3. YAZMAYA BAŞLAMAK ................................................................................................ 99 Sonuna kadar bekleyebilir misiniz? ........................................................................................99 Okuyucu kitlesi ve amaçlar .................................................................................................. 101 Birincil okuyucu kitlesi ........................................................................................................... 102 İkincil okuyucu kitlesi ............................................................................................................ 103 Hazır okuyucu kitlesi ............................................................................................................. 103 Danışmanın rolü .................................................................................................................... 104 Yazma hakkında konuşma üzerine ortak bir dil ................................................................ 110 Yönlendirmelere (ipuçlarına) göre yazmak ........................................................................ 114 Serbest yazma ....................................................................................................................... 115 Üretici yazma ......................................................................................................................... 128 Taslağı çizmek ........................................................................................................................ 131 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 135 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 135 4. YAPI ARAYIŞI ................................................................................................................. 137 Önerinizi gözden geçirmek .................................................................................................. 138 Ana hatları belirlemek .......................................................................................................... 140 Bir tez bulmak ........................................................................................................................ 141 Literatür yazmak ................................................................................................................... 142 İntihal ...................................................................................................................................... 156 Bir tezi tasarlamak ................................................................................................................. 164 ‘Bölümler halinde yazmak’ .................................................................................................. 169 Yazma konumları .................................................................................................................. 171 Yazma zamanı ........................................................................................................................ 173 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 174 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 174 5. İLK KİLOMETRE TAŞI .................................................................................................... 175 İlk kilometre taşı .................................................................................................................... 175 İlk yıl raporu ............................................................................................................................ 176 Notlardan taslağa .................................................................................................................. 177 Diyalog .................................................................................................................................... 181 Gözlemleme .......................................................................................................................... 183

İçindekiler / ix

Baskı ........................................................................................................................................ 184 Gelişim nedir? ........................................................................................................................ 185 Konu bulma ........................................................................................................................... 186 Devam eden yazma çalışmaları ........................................................................................... 187 Yazar grubu ............................................................................................................................ 194 Yazma inzivası ........................................................................................................................ 202 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 204 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 204 6. SERİ BİR YAZAR OLMA ............................................................................................... 205 Seri yazar nedir? .................................................................................................................... 206 Bir argüman için yapı taslağı ................................................................................................ 207 Paragraf yapısı ....................................................................................................................... 208 Giriş paragrafı ......................................................................................................................... 212 Yöntem bölümünü yazma ................................................................................................... 214 Araştırma kankası .................................................................................................................. 217 Düzenli yazma ....................................................................................................................... 217 Yazım sorunları ...................................................................................................................... 218 Yazar tıkanıklığı (yazarın yaratıcılık krizi) ............................................................................. 219 Aşamalı yazma ....................................................................................................................... 228 Aşırı yazma ............................................................................................................................ 228 Bir yazma stratejisi geliştirme .............................................................................................. 230 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 232 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 232 7. SONUÇ BÖLÜMÜNÜ OLUŞTURMA ....................................................................... 233 Kapanış nedir? ....................................................................................................................... 233 Geçici kapanış ........................................................................................................................ 235 Daha fazla ertelemeyin ........................................................................................................ 237 Araştırma günlükleri ............................................................................................................. 238 Yazma alışkanlıkları ............................................................................................................... 245 Orta nokta .............................................................................................................................. 247 Brown’ın sekiz sorusu ........................................................................................................... 248 Hepsini bir araya getirme ..................................................................................................... 251 Bir yazım tasarımı .................................................................................................................. 252 Hayal kırıklıkları ...................................................................................................................... 253 Tartışma bölümü ................................................................................................................... 255 Sonuç bölümünü yazma ...................................................................................................... 255 750 kelimelik tez özeti .......................................................................................................... 260 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 262 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 262 8. KORKU VE NEFRET: GÖZDEN GEÇİRME .............................................................. 263 Neden ‘korku ve nefret?’ ..................................................................................................... 264 Tekrar ...................................................................................................................................... 265 Tahmin ................................................................................................................................... 266

x / Tez Nasıl Yazılır?

İşaret etme ............................................................................................................................. 267 Bildirme .................................................................................................................................. 268 Kavramsallaştırma ve yeniden kavramsallaştırma ........................................................... 269 Editörünüzü yönetmek ........................................................................................................ 271 İkinci aşamanın sonu ............................................................................................................ 275 Öneriye dönüp bakmak ....................................................................................................... 275 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 276 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 276 9. BAŞLAMAK İÇİN ASLA ÇOK GEÇ DEĞİL ................................................................ 277 Adım 1 Durum değerlendirmesi yapın ............................................................................... 282 Adım 2 Yazmaya başlayın ..................................................................................................... 284 Adım 3 Tezinizin ana hatlarını ortaya koyun .................................................................. 285 Adım 4 Bir yazma programı oluşturun ............................................................................... 289 Adım 5 Danışman(lar)ınızla iletişime geçin ........................................................................ 292 Adım 6 Her bir bölümün ana hatlarını ortaya koyun ........................................................ 293 Adım 7 Düzenli olarak yazın ................................................................................................. 294 Adım 8 Düzeltin ..................................................................................................................... 295 Adım 9 Hepsini toparlayın .................................................................................................... 296 Adım 10 Son görevleri tamamlayın .................................................................................... 296 Hızlandırılmış yöntem işe yarıyor mu? ............................................................................... 297 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 398 10. SON 350 METRE ........................................................................................................ 299 Maraton ................................................................................................................................. 300 ‘Tamamlanmış iş her şeydir’ ................................................................................................ 301 Yoğunlaştırılmış yazma aşaması .......................................................................................... 302 Sağlıklı olmak ......................................................................................................................... 303 Akran desteği ......................................................................................................................... 306 Yeni hedef ............................................................................................................................. 307 Stil ile ilgili ipuçları .................................................................................................................. 308 Bitirmek .................................................................................................................................. 309 Tezde son aşamaya gelinmiştir ........................................................................................... 310 Yeteri kadar iyi ....................................................................................................................... 311 Katkı sağladınız ...................................................................................................................... 313 Okuyucunuzu ikna edin ........................................................................................................ 313 Metni düzeltmek ................................................................................................................... 314 Motivasyon ............................................................................................................................ 315 Son halinin sunumu .............................................................................................................. 315 Yazma için çalışma çizelgesi ................................................................................................. 316 Doktora PhD ‘uçuş planı’ ...................................................................................................... 318 Bölümleri birleştirme prosedürleri ...................................................................................... 319 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 321 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 321

İçindekiler / xi

11. TEZ SAVUNMASINDAN SONRA: DAHA FAZLA YAZMAK MI? .................. 323 Daha fazla yazmak mı? ......................................................................................................... 325 Tez savunması nedir? ........................................................................................................... 326 Tez savunmasından önce ..................................................................................................... 330 Görevleri tanımlamak ........................................................................................................... 332 Yazınız hakkında konuşmak ................................................................................................. 335 Prova yapmak ........................................................................................................................ 337 Soruları tahmin etmek .......................................................................................................... 339 Sözde tez savunması ............................................................................................................. 343 Korku ...................................................................................................................................... 344 Dış değerlendirici (dışarıdan gelen jüri üyesi) .................................................................... 346 Savunma sırasında ................................................................................................................ 347 Savunma sonrasında ............................................................................................................ 352 Dayanıklılık ............................................................................................................................. 352 Gözden geçirmeler ve düzeltmeler .................................................................................... 352 Hayal kırıklığı .......................................................................................................................... 353 Tezden sonra bir hayat var mı? ........................................................................................... 354 Gerçekten değdi mi? ............................................................................................................ 354 İyileşmek ................................................................................................................................ 354 Tezi kitaba dönüştürmek ..................................................................................................... 355 Son .......................................................................................................................................... 359 Kontrol listesi ......................................................................................................................... 360 Öğrenme çıktıları ................................................................................................................... 360 Kaynakça .............................................................................................................................. 361 Dizin ..................................................................................................................................... 369

Dördüncü baskıya ön söz Bu kitabın birinci baskısı 2002’de yayınlandığından bu yana bazı şeyler değişti. Artık, öğrencilerin doktora eğitmi sürecinde bir çeşit yazım eğitimi almaları bekleniyor. Artık çok çeşitli doktoralarda çok farklı becerilerde eğitim ve gelişme gereksinimi olduğuna dair geniş bir görüşbirliği olmakla beraber, ne tür bir eğitim gerekecek, ders olarak mı verilsin, kredisi olsun mu ve benzeri konularda tartışmalar var. Bu yeni baskıda kitap, bütün bu oluşumlar göz önünde bulundurularak yazıldı. Az ya da çok kendi başlarına tez yazanlar kadar yazım derslerindeki öğrencilere de yardımcı olacak.

Kitabın her bir satırını gözden geçirirken ve doktora yazımındaki yeni araştırmaların eklenmesi dahil, her bölümü güncellerken, bu baskıya yeni özellikler ekledim.

Öğrenciler ve doktora tez danışmanları ile olan tartışmalarımda, tez yazım çalıştaylarında düzenli olarak kullandığım yazı yazma faaliyetlerini fark etmiştim, ama bunları bu kitaba daha dahil etmemiştim. Şimdi ettim.

Bu baskı aşağıdaki yeni özellikleri sağlıyor: • ‘Kalite sorusunun’ daha kapsamlı incelenmesi (Bölüm 1); • Fikirler geliştirmek için çizim ve çizmeye dair yeni bölüm (Bölüm 1); • Tezin tamamını özetlemek için grafik (Bölüm 4); • 750 kelimelik tez özeti yazmak için talimatlar (Bölüm 7); • Son kontroller için bir ‘uçuş planı’ (Bölüm 10); • Her şeyin nerede olduğunu görmeyi kolaylaştırmak için (halihazırda kontrol listelerinin ve öğrenme faaliyetlerinin olduğu) – her bölümün sonundan ziyade – başında (üçüncü baskıyı okuyan bir eleştirmenin talep ettiği) bölüm özetleri.

Bu kitap yine önceden ürettiklerinden daha büyük bir akademik yazı projesini, önceden başardıklarından daha yüksek bir düzeyde nasıl yöneteceğine hâkim olmaya çalışan öğrencilere hitap etmektedir. Bu sebeple tez danışmanları, tez öğretim görevlileri bu kitabı kullansa da öncelikli olarak sizin için tasarlanmıştır. Hâlâ ‘size’ hitap etmektedir. Doktora öğrencileri, profesyonel doktora öğrencileri, son yıl lisans öğrencileri – ciddi boyutta yazı yazacak olan herkese.

Teşekkürler Open University Press-McGraw-Hill’s editörlerine, düzeltmenlerine ve yapım personeline, bu yeni baskıyı üretmedeki çalışmalarının tamamı için teşekkür etmek isterim.

Ayrıca bu kitabın kendilerine şöyle ya da böyle yardım ettiğini söyleyenler dahil, bana geri bildirim veren öğrencilere ve tez danışmanlarına teşekkür etmek isterim. Bu kitabı nasıl kullandıklarını anlatan öğrencilerin anlatımlarını 1. Bölüme ekledim. Ayrıca, Avustralya, Melbourne’daki Swinburne Üniversitesinden Amanda’ya, bu yeni baskı fikri için teşekkür etmek isterim. Matthew, ‘Uçuş Planı’ fikri için teşekkürler.

Bu yeni kitaba dahil ettiğim fikirleri ve soruları sağlamış olan, bir önceki baskının eleştirmenlerine teşekkür ederim.

Son olarak, arkadaşlarımın ve evdekilerin desteği sayesinde hayatımda o kadar çok yazı yazma isteği var ki. Hepinize teşekkür ederim. Herkesten önce Morag’a.

Kitaba genel bakış Farklı bölümler, değişik şekillerde yazıldı: Örneğin, tez yazma sürecini açıklığa kavuşturmak ve görevi tanımlamak için 2. ve 3. Bölüm, uzun ve konudan konuya atlıyor. Muğlaklıkları ve potansiyel karışıklıkları açıklığa kavuşturuyorlar. 9. Bölüm çok daha yoğun. Yoğunlaştırılmış bir yazım süreciyle adımların listesini veriyor. Tanımlar ve açıklamalar yerine kontrol listeleri ve görevleri var. Ayrıca tarz olarak daha buyurgan. İlk önce buna bakmak isteyebilirsiniz, çünkü her şeyi özetliyor.

1. Bölümün başlığı ‘Bir saatte 1000 kelime nasıl yazılır’, nitelik yerine niceliğe öncelik vermek amaçlı değil, ama bu kitapta teklif edilen yaklaşımları destekleyen teori, uygulama ve varsayımları açıklıyor. Kelime sayısı açısından – yazma hedeflerini belirginleştirmeyi ve çıktılarınızı farklı yazım görevlerinde izlemeyi savunuyor.

2. Bölüm, tez yazma rolüne nasıl gireceğinizi düşünmenize yardımcı oluyor. 3. Bölümde, ne demek istediğinizden emin olana kadar beklemek, serbest yazım kullanmak ve üretken yazımdan ziyade, hemen yazmaya başlamak için stratejiler var. 4. Bölüm, düşünmenizi ve yazınızı şekillendirip, geliştirmek için tez kurallarını kullanarak yazınıza yapı kazandırmanız hakkında.

5. Bölüm, tez yazımındaki ilk önemli kilometre taşını, ilk aşamanın sonunu işaretliyor. Çalışmanız hakkında raporlama yapmak, ilerlemenizi ölçmek ve yayınlamaya çalışmak bu aşamadaki öncelikler. 6. Bölümde düzenli ve artırımlı yazma, yazma alışkanlığına girme stratejileri var. Bir örneği yazarlar grubu. 7. Bölüm, tez yazım sürecindeki yolun yarısını: Bölümleri yazma zamanını işaretliyor.

Tezini yakın zamanda tamamlamış bir öğrenci, 8. Kısmı revize ederken bölüm başlığını ‘korku ve tiksinme’ olarak önerdi, çünkü bu iki kelime, giderek kılı kırk yarar gibi gelen tartışmalarla beraber, metinde – öğrenciler ve tez danışmanları için – yılgınlık verici, açıkça mükerrer düzeltme olabilecekleri anlatıyor.

9. Bölüm, ilerlemenize ve belki de yazmaya yaklaşımınıza bağlı olarak, ya son aşamanın tanıtımı ya da tez yazma sürecinin tamamının sıkıştırılmış versiyonu. Size yazının tamamının bir tam yılda ya da iki yarı zamanlı yılda nasıl yapılacağını anlatıyor.

10. Bölüm, – iyileştirilebileceğini bilirken – tezinizi ‘yeterince iyi’ yapmanın ve bunun teziniz için ne anlama geldiğinin yollarını tanımlıyor. 11. Bölüm, tezinizin sözlü sınavında (yeterlik sınavı) yazınız hakkında inandırıcı bir şekilde konuşmanın yollarını anlatıyor ve son revizyonların yönetimine dair öneriler sunuyor.

Bu bölümler, başından sonuna kadar tez yazma sürecinde size rehberlik etmek, bir süreç olarak tez yazımını geliştirmenize yardımcı olmak ve ilerledikçe yönetmenize yardımcı olmak için bu sırada düzenlendi. Ancak 1. Bölümdeki öğrencilerin anlatımlarının gösterdiği üzere, istediğiniz aşamada, sırada ve kombinasyonda bu teknikleri kullanabilirsiniz.

Çeviriye ön söz Değerli Okurlar, Rowena Murray, “Tez Nasıl Yazılır?” kitabının genişletilmiş 4. Baskısında, kitabın her bir satırını gözden geçirerek doktora tez yazımı sürecinde sizlere yardımcı olabileceği düşünülen yeni araştırma konuları eklemiş, her bölümü güncellemiş ve bu baskıya yeni özellikler eklemiştir.

“Tez Nasıl Yazılır?”ın çevirmeni olarak Rowena Murray tarafından eklenen her bir kelime, cümle ve paragrafı aslına sadık kalarak çevirmeye çalıştım. Daha önceki baskılara ilişkin okurlardan gelen eleştiri ve katkıları da dikkate alarak kitabın her bir satırını gözden geçirdim.

“Tez Nasıl Yazılır?” kitabını neden çevirmeye karar verdim? Yüksek lisans veya doktora programına devam etmek, gerek ders gerekse tez yazma

aşamasında oldukça sorumluluk gerektiren zor bir iştir. Lisansüstü eğitim programına devam eden bir öğrenci, bu programı tamamlamak için, programa başladığı andan itibaren bir yandan araştırma yapmak ve yazmak için zaman ayırırken öte yandan başta ailesi ve işi olmak üzere birçok şeyden fedakârlık yapmak zorunda kalmaktadır.

Öğretim üyesi olarak görev yaptığım Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde yüksek lisans ve doktora programlarına devam eden öğrencilerin gerek ders ödevi hazırlarken gerekse tezlerini yazarken oldukça fazla sorunla karşılaştıklarına tanık oldum. Lisansüstü programda verdiğim “Akademik Yazma Teknikleri” dersini alan öğrencilerim ödev hazırlarken ve tez yazarken kendilerine yardımcı olabilecek yazılı kaynakların sayı ve içerik açısından yetersiz olduğunu ve bu süreçte zorlandıklarını sık sık dile getiriyorlardı. Lisansüstü öğrencilerin bağlı oldukları enstitülerin birçoğunun “Tez Yazım Kılavuzu” olmasına rağmen bu kılavuzları incelediğimde, bunların öğrencilerin akademik çalışmalarında karşılaşacakları olası sorunları çözmede yetersiz olduklarını fark ettim. Öğrencilerimden gelen bu yoğun talep üzerine, onların bu süreçte karşılaştıkları sorunlarını çözmelerine yardımcı olacak kaynakları araştırmaya başladım. Tez yazımı üzerine özellikle yurt dışında oldukça fazla kitap bulunmaktadır. İnternette belli başlı yayınevlerinin web sitelerinde araştırma yaptım. İki aylık bir araştırma sonunda bulduğum kaynakları inceledikten sonra lisansüstü öğrencilerin benimle paylaştıkları sorunların çözümüne katkı sağlayabilecek olan kitap içeriğinin Rowena Murray tarafından yazılan “How to Write a Thesis” adlı kitabın olduğuna karar verdim.

Bu kitabı seçmemde en önemli faktör, Rowena Murray’ın, lisansüstü öğrencilerin karşılaştıkları sorunları onların deneyimlerine yer vererek ve örnekler göstererek açıklamaya çalışmasıdır. Kitabın bölümlerini gözden geçirirken tez yazımıyla ilgili birçok bilgi ve uygulamanın beni heyecanlandırdığını, şaşırttığını, doktora tezimi yazarken yaşadıklarıma benzeyen örnekler içerdiğini gördüm. Kitap adeta beni doktora tez sürecindeki sancılı ve heyecanlı anlara geri götürdü. Kitabın bölümleri üzerinde çalışırken kendimi sık sık üzerinde çalıştığım konu hakkında tartışırken, yeni araştırma soruları oluştururken buldum. Böyle bir kitaba akademik kariyer yapmayı düşündüğüm anda sahip olmuş olmayı çok isterdim.

Akademik kariyer yapmak, hem lisansüstü eğitim programına giriş hem de ders ve tez yazma aşamalarında ciddi ön hazırlık yapmayı gerektirmektedir. Örneğin, programa girmeden önce, potansiyel bir aday ne okuması gerektiğini, bunları nereden bulacağını, nasıl okuyacağını ve okuduklarından ne tür çıkarımlar yapacağını düşünmek durumundadır. Benzer süreç ders aşamasında istenen ödevleri hazırlamak için de geçerlidir. Lisansüstü öğrencilerin belki de en fazla

xviii / Tez Nasıl Yazılır?

kaygı yaşadıkları ve en sancılı süreçleri “tez yazma” aşamasıdır. Öğrencilerin bu kaygıyı yaşamalarına neden olan belli başlı alanları şöyle sıralamak mümkündür:

Lisansüstü programa devam edilen üniversite ve bağlı enstitü, Dersin öğretim üyesi ve öğrencilerden beklentileri, Ders ve tez danışmanı ile etkili iletişim kurabilmek, Program süresince alınacak dersler ve bu derslerin gerekleri, Verilen ödevler için ilgili literatürü araştırmak ve bir kütüphane oluşturmak, Tez konusu belirlemek, İlgili kaynakları okumak ve bunların mantığını analiz etmek, Etkili bir akademik stil kullanmak, Metin içerisinde ilgili literatürden alıntı yapmak ve aktarmak (doğrudan ve dolaylı), Problem durumunu ortaya koymak, Giriş paragrafı yazmak, Her bir paragraf için giriş, gelişme ve sonuç cümlesi yazmak, Farklı yazarların görüşlerini karşılaştırarak bunlardan analiz ve sentezler yapmak, İntihal yapmaktan uzak durmak, Araştırmanın genel amacı ve alt amaçları, hipotez ve varsayımlarını oluşturmak, Araştırmanın önemini yazmak, Kavramsal çerçeve ve ilgili araştırmalar bölümünü oluşturmak, Araştırmanın yöntemini yazmak, Uygun istatistikî analizleri belirlemek ve kullanmak, Araştırma bulguları ve tablolar için iç ve dış yorum yazmak Tartışma, sonuç ve önerileri yazmak, Tezin yazma sürecini tamamlamak, Tez savunmasına hazırlanmak ve Tezi yayına dönüştürmek.

Tez, devam edilen programa bağlı olarak bir öğrencinin yaşamı boyunca üstleneceği en

önemli çalışmalardan biri olabilir. Ortalama bir lisansüstü öğrencisi, bir tezi araştırıp yazmak, ilgili literatür ve araştırmaları toplayarak bir kütüphane oluşturmak için aylarca uğraşır. Tezi yazmaya başlaması ve tezi tamamlaması planlanandan daha uzun zaman alır. Lisansüstü öğrenciler tez önerilerini sunarken, önerilerinin sonunda “Zaman Çizelgesi” diye bir plan da sunarlar. Neredeyse hiçbir öğrenci, bu zaman planında yazdığı gibi tezlerini belirtilen süre içinde tamamlayamaz.

Bir tez ya da makale yazmak cesaret işidir. Her ikisi de bu konularda ileri düzeyde bazı bilgi, beceri ve tutuma sahip olmayı gerektirir. Örneğin, onlarca yıllık deneyimlerimize rağmen bir konuda makale yazıyor olmayı düşünmek bile bizim heyecanlanmamıza, kaygılanmamıza, kalp

Çeviriye Ön Söz / xix

atışımızın hızlanmasına yetiyor da artıyor bile. Korkmayın! Bu konuda yalnız değilsiniz. Birçok ünlü akademisyen de benzer duyguları yaşamaktadır. Yapmamız gereken, makale ya da tez yazmanın hangi aşamalarında iyi olduğumuzu, hangi aşamalarında gelişime ihtiyacımız olduğunu belirlemektir. Gelişime ihtiyacımız olan alanları belirledikten sonra bu alanların sorumluluğunu üstlenerek, elimizi taşın altına koymamız gerekir. Bu kitap, gelişime ihtiyacımız olan bu alanları belirlememize ve gidermemize yardımcı olacak bir başvuru kaynağı niteliğindedir.

Bilimsel bir makale ya da tez yazmak birçok akademisyen için bile beklenenden daha fazla zaman almaktadır. Çünkü elimizde konuyu belirlediğimizde bir dokunuşta tamamlayacağımız “sihirli bir değnek” yok. Tez yazan akademisyenleri ikiye ayırmak mümkündür: Tez yazarken “zorlandım diyenler” ve “zorlanmadım” diye yalan söyleyenler. Listede yer alan konular kendim de dahil olmak üzere neredeyse tüm akademisyenlerin kariyerlerinin bir döneminde deneyimledikleri konulardır.

Başarılı bir tez, makale, önceden planlanmış ve sistematik bir bütünlük içerisinde atılmış, birbirine doğrudan bağlı çok sayıda aşamadan oluşmaktadır. Bu kitap size tez yazma sürecinde ihtiyaç duyacağınız ve kitabın ana bölümlerini oluşturan aşağıdaki konularda yardımcı olacaktır:

1. Bir saatte 1000 kelime nasıl yazılır? 2. Tez yazma üzerine düşünmek 3. Yazmaya başlamak 4. Yapı arayışı 5. İlk kilometre taşı 6. Seri bir yazar olma 7. Sonuç bölümünü oluşturma 8. Korku ve nefret: Gözden geçirme 9. Başlamak için asla çok geç değil 10. Son 350 metre 11. Tez savunmasından sonra: Daha fazla yazmak mı? Bu kitabın Türkçe alanyazına kazandırılmasında birçok insanın katkısı ve emeği vardır.

Öncelikle kitabın telif hakları konusunda yardımcı olan ve bu eserin Türkçeye çevrilmesi önerimi kabul eden yayıncımız sayın Özer DAŞCAN’a ve Anı Yayıncılık çalışanlarına teşekkür ederim. Özellikle kitabın sayfa düzenini yapan Anı Yayıncılık’tan sayın Kezban KILIÇOĞLU’na, kapak tasarımı, dizgi ve Türkçe dil kontrolünü yapan sayın Göksel ÇAKIR’a ve Anı Yayıncılık Genel Yayın Koordinatörü sayın Dilek ERTUĞRUL’a teşekkürü bir borç bilirim. Kitabın ilk çeviri sürecinde bir yandan çeviri yaparken, aynı zamanda çevirdiğim bölümleri okuyarak değerli görüş ve önerileriyle şekil ve tabloların çiziminde bana katkı sunan Araş. Gör. Gül KURUM’a, Araş Gör. Özge ERDEMLİ’ye, Araş. Gör Esma DAŞÇI’ya, Araş Gör. Gülbahar YILMAZ’a, İlkay Doğan TAŞ’a teşekkür ederim. Ayrıca bazı bölümlerin Türkçe ve İngilizce eş tutarlılığının karşılaştırılmasını yapan Araş. Gör Gül KURUM’a ve Dr. Öğretim Üyesi Oya BÜYÜKYAVUZ’a, çevirinin lisansüstü öğrencilerin düzeyine uygunluğu ve anlaşılmayan yerleri belirlemek amacıyla bazı bölümleri çok kısa sürede

xx / Tez Nasıl Yazılır?

okuyup dönüt veren lisansüstü öğrencilerim Ayhan DUYKULOĞLU’na, Hakan YILDIRAN’a, Aysu ÖZDEMİR YALÇIN’a ve Eda ÇUHADAR’a teşekkür ederim.

Çeviri sürecinde kitapla ilgili anlattıklarımı dinleyen, bana fikir veren, çok yoğun ve yorgun olduğum zamanlarda bana destek olan ve kitabın yayımlanmasını beklediklerini bana ileten tüm dost, iş arkadaşlarım ve öğrencilerime minnettarım. Bu kitabın hedef kitlesinin öncelikle lisansüstü eğitimlerine devam eden öğrenciler olduğunu belirtmek isterim. Ancak tez yazma sürecinde en önemli aktörler olan başta ders ve tez danışmanı öğretim üyeleri olmak üzere tez yazmaya ilgi duyan her kesimden araştırmacının da kitabı faydalı bulacağını düşünüyorum. Çeviriyi yoğun iş temposu ve yayınevine söz verdiğim süre içerisinde tamamlama baskısı altında yapmış olmam nedeniyle eğer hata, yanlışlık ve eksikler varsa (ki vardır) bunların sorumluğunun bana ait olduğunu şimdiden kabul ediyorum. Son olarak kitapta gördüğünüz eksikler ve kitaba ilişkin önerileriniz olursa bunları doğrudan bana ya da yayınevine bildirmenizin benim için çok önemli olduğunu belirtmek isterim.

Lütfen önerileriniz, sorularınız, eleştirileriniz ve katkılarınız için benimle cinkir@gmail.com ve aniyayincilik@gmail.com e-posta adreslerinden iletişim kurunuz. İyi okumalar dilerim.

Mart 2019, Ankara

Dr. Şakir ÇINKIR

Bir saatte 1000 kelime nasıl yazılır?

Bu kitaba neden ihtiyaç var?

Giriş bölümü, bu kitabı destekleyen teori ve varsayımları açığa çıkarıyor. Her biri tez yazım sürecinizi etkileyebilecek bir dizi farklı konuyu bir araya getiriyor. Amaç, yazınızın bağlamını -herhangi bir yazım projesinde önemli ilk adımı- anlamanıza ve akademik yazılarla ilgili literatürden öğrenmenize yardımcı olmaktır.

Özet

Bu bölüm, henüz diyecek bir şeyiniz olmadığını düşünseniz bile neden hemen şimdi yazmaya başlamanız gerektiğini açıklıyor. ‘Yazmaya hazır’ hissetmeyi beklemeyin. Başlık, yapabileceğinizi düşündüğünüzden nasıl daha belirgin yazım hedefleri belirleyebileceğinizi düşünmeniz amacını taşıyor. Bu, tez yazmanın birçok kelimeyi birbirine karıştırmayı içerdiği değil, yol boyunca birçok farklı yazım hedefleri var demek. Anlatılan ana stratejiler yazım için hedef belirleme, –öğrencilerin gerçekten faydalı bulduğu– yönlendiricileri yazma ve ‘nitelikli’ akademik yazıyı bir katmanlar seti olarak görme.

Bu kitaba neden ihtiyaç var? * Öğrenciler ne diyor? * Öğrenciler ne istiyor? * Yazarın araç kutusu * Nitelik sorusu * Akademik yazma ilkeleri * Yazma literatürü * Disiplin farklılıkları * Yapı üzerine düşünme * Harekete geçme * Öğrencinin yazmasını kolaylaştıran danışmanlar * İkinci dilde yazma * Dil bilgisi, noktalama, imlâ * Hedef belirleme * Hayat boyu öğrenme * Okuyucu kitlesi ve hedefler * Yazma için zaman çizelgesi * Kontrol listesi: Yazma görevini tanımlama * Öğrenme çıktıları

2 / Tez Nasıl Yazılır?

Yazma üzerine pek çok araştırma olmasına rağmen, bunlar tam olarak araştırma sürecine entegre edilmemiştir.

Gerçek doktora süreci ile ilgili bilgi yetersizdir.

(Hockey 1994: 177)

Akademik yazma üzerine İngiliz literatürünün rolü, araştırma üzerindeki rolle benzerdir: Yamalıdır.

(Blaxter vd. 1998 : 290)

‘Yetersiz’ ve ‘yamalı’ terimleri; tez yazma sürecinin nasıl en iyi şekilde yönetilebileceği konusunda bir taban oluşması için yapılmış bir çalışma hakkında fikir uyandırır. Aslında literatürün çoğu yazma sürecini daha az önemseyerek araştırmanın önemini vurgular. Fakat yararlı dersler, var olan araştırmalardan çıkarılabilir ve tez yazma sürecinize uyarlayabileceğiniz yerleşik stratejiler vardır.

Bu kitabın temel ilkeleri şunları yapmanızı gerektirir:

1. Bir tez yazarı olarak sizden beklenenleri öğrenin.

2. Araştırmanın başından yazmaya başla ve araştırma boyunca yazmaya devam edin.

Sürekli yazmanın içeriği kişiden kişiye değişecektir; fakat bazı temel ilkeleri vardır -onların neler olduğunu bilirseniz- düzenli ve etkili bir biçimde yazmanıza yardımcı olabilir.

Tez yazmak, pek çok lisansüstü öğrencisi için tamamen yeni bir görevdir. Yeni talepleri de peşinde getirir. Bu, çoğu öğrencinin daha önce üstlendiğinden çok daha büyük bir projedir. Daha fazla bağımsız çalışma, daha fazla bireysel motivasyonu gerektirir. Sürekli değerlendirme daha azdır. Hayatınız boyunca yaptığınız sürekli yazmanın en uzun parçası olabilir.

Halbuki tez yazma tamamen yeni bir deneyim değildir. Önceki çalışmalarınızın üzerine inşa edilir ve lisans yıllarında -ve başka bir yerde- geliştirdiğiniz beceriler bu süreçte yararlı olacaktır. Zaman yönetimi birincil örnektir. Tezinizin konusu, var olan bilginin, örneğin, kuramsal yaklaşımlar ya da konunun kendisi üzerine inşa edilebilir. Çalışma disiplini ya da düzenli bir çalışma, diğer kademelerde üstlenilen çalışma biçimleri kadar önemlidir.

Bir saatte 1000 kelime nasıl yazılır? / 3

Pasif bir şekilde tezi, hayatın büyük bilinmezi olarak kabul etmek, mantıklı bir hareket değildir; tıpkı diğer yazma görevlerinde olduğu gibi, bu görev de tanımlanabilir- tanımlanmalıdır. Tüm doktora sürecini ana hatlarıyla açıklayan ilk ve en iyi kitap, Philips and Pugh (2000)’ın “How to Get a PhD” adlı kitabıdır. Philips and Pugh’ın doktora sürecinde yaptıklarını, bu kitap, doktora ve yüksek lisans yazma süreci için bir araya getirmiştir. Bu iki kitap, birbirini tamamlayıcı nitelikte görülebilir. Bu kitap, en baştan yazma sürecine odaklanır ve tez yazmanın her aşamasında akademik yazmayla ilgili etkinlikler, ipuçları, yazmayı teşvik edici bilgiler sağlar.

Tez yazma, uzun bir problem listesi olmamalıdır; yazma stratejilerine dair bir repertuara sahipseniz, araştırmanızın bazı noktalarında olgusal ya da betimsel; diğer noktalarında ise daha karmaşık ve inandırıcı yazmanız gerekebilir. Yazmayı, fikirlerinizi geliştirmek, yeni bilgilerinizi pekiştirmek ve düşünce dünyanızı arıtmak için kullanabilirsiniz. Bu kitap tüm bunlar için size gerekli stratejileri sunar. Bu yüzden tez yazmak; bu süreçte bir dizi zorlukla karşılaşıp yavaş yavaş ne tür bir tez yazdığınızı kafanızda oluşturmaktır. Bu stratejilerle tez yazmak, araştırmayı ilk sıraya koymanızı sağlayacak entelektüel uyarı ve heyecanı sağlamalıdır.

Tez ve doktora tezi farklı kültürlerde farklı anlamlara gelmelerine rağmen, tez kavramı, bu kitapta hem lisans hem de lisansüstü yazma projelerini ima eder. Bu projeler; lisans düzeyinde 8,000 kelimeden, yüksek lisans düzeyinde 20,000 kelimeye, profesyonel doktora düzeyinde 40,000-50,000 kelimeye ve doktora düzeyinde 80,000-100,000 kelimeye kadar değişebildiği için, bu kitap boyunca okuyucuların enstitülerinin kılavuzları ve düzenlemeleri dâhilinde kendi

Erken yazma görevleri Okurken oluşan fikirleri not etme Okumayı belgeleme Özetleri yazma Diğer araştırmaların eleştirisi Öneri taslağı Tezinizi/araştırma önerinizi gözden geçirme Deney /pilot çalışma/gözlem günlükleri tutma Deneyleri/prosedürleri tanımlama Çalışma planı taslağını yapma İşlem sırasını açıklamak (cümlelerle) Tezin taslak yapısını çıkarmak Literatürün ana hatlarını oluşturma Spekülatif yazma: Projedeki ileri adımlar İlk yıl raporu planlama

4 / Tez Nasıl Yazılır?

projelerine uyan zaman cetveli ve çerçeveleri geliştirmeleri teşvik edilir. Benzer şekilde tez yazarı ile çalışan kişinin unvanı da danışman hoca ya da tez hocası şeklinde farklılaşmasına rağmen bu kitapta danışman şeklinde kullanılmaktadır.

Öğrenciler ne diyor: ‘Ben bu kitabı nasıl kullandım?’

Bu kitabı nasıl kullanabileceğiniz hakkında daha belirgin fikirler vermek için bu bölümde öğrencilerin görüşlerinden alıntılar yapılmıştır ve onların tez yazma sürecinin farklı noktalarında, farklı disiplinlerde ve farklı şekillerde bu kitaptan nasıl faydalandıkları gösterilmiştir.

Bu kitabın 3. baskısı üzerinde çalışmaya başlamak üzereyken söylediğim gibi, bazı öğrenciler; okuyuculara kitap hakkındaki düşüncelerinden ve kitabı nasıl kullandıklarından bahsederek katkıda bulunmayı önerdiler. Onların bu önerilerini kabul edince bana her biri hakkında birkaç paragraf gönderdiler. Sonra diğer öğrenciler de görüşlerini bildirerek onlara katıldılar. Bunun üzerine bu bölümde yer vermek için öğrencilerin rızasını da alarak farklı bakış açılarından seçmeler oluşturdum. Çoğu isimlerinin ve çalışma alanlarının kullanılmasına izin verdi; bu da farklı çalışma kademelerinde ve çok değişik disiplinlerde kitabın kullanılabileceğini göstermek adına yararlı oldu.

Bu bölüm öğrencilerin görüşleri hakkındadır ve sadece kitabın farklı kullanım şekillerini açıklamakla kalmaz, ayrıca tez yazma sürecinin belirli bir aşamasında size nasıl yardım edebileceğini açıklar. Tabii ki tez yazma kişisel bir süreçtir, fakat benim önerdiğim stratejileri nasıl kullanacağınız hakkında bu öğrencilerden fikir edinebilirsiniz. Kaynak kitap olmak yerine; bu kitap yazmanızı, anlayışınızı ve fikirlerinizi geliştirmenize yardım etmek adına metin üretmeniz için sizi canlandırır ve tezinizi tamamlamaya doğru sizi harekete geçirir. Kitabın bu bölümü diğer bölümlerinden önceliklidir.

Bu öğrenciler için kitabın başka faydaları da vardır ve onların bakış açıları bana diğer öğrencilerden duyduğum yorumları hatırlattı: Tez yazımı sürecinde bu kitabı kullanmak, kısa vadede öğrencilere tez yazma konusunda; uzun vadede ise başka yazma projeleri için faydalıdır.