BÎLÎMSEL MAKALE NASIL YAZILIR,NASIL YAYIMLANIR?

ROBERT A. DAY

Çeviri:Gülay Açkar Altay

VTÜBiTAK

TÜBÎTAK YAYINLARIBilgi Dizisi

TÜBITAKYayinlan / Bilgi Dizisi6

Bilimsel Makale Nasil Yazahr,Nasrl Yaytmlamr?How to Wdte and Pubbsh A Scientryic Paper

Robert A. Day

Çeviri;Gülay Açkar Altay

© 1979, 1983, 1988, 1994 Robert A. Day© Türkiye Bilimsel ve Teknik Aragttrma Kurumu, 1996

Oryx Press'in izni ile. Bu kitabin tüm haklar sakladir.Yazi ve görsel malzemeler, izin almmadan tümüyle veya losmenyayimlanama2.

ISBN 975 - 403 - 175 - 4

Ilk basumArahk 1996'da yap11anBilimselMakaleNasd Yazrbr, Nasd Yayrmlamr?

bugüne kadar 20.000 adet basilmigttr.

1. Basim Aralik 1996 (2000adet)2. Basim Nisan 1997 (2000adet)3. Basim Arahk 1997 (2000adet)4. Basim Agustos 1998 (2000adet)5. Basim Ocak 2000 (2000adet)6.Basim Arahk 2000 (5000adet)7. Basim Ocak 2001 (5000adet)8. Basim Mart 2003 (5000adet)

Yaymlar Ye Tanitim Daire Bagkamefik Kahramankaptan

I letme MüdürüM. Kemal Bastancioglu

Kapak TasanmiCemal Töngür

TÜBlTAKYaymlar ve Tanittm Daire Bagkanhgi

Atatürk Bulvari No:221 Kavakhdere06100 AnkaraTel: (312)427 33 21 Faks: (312)427 13 36

e-posta: kitap@tubitak.gov.trIntemet; kitap.tubitak.gov.tr

TÜBlTAKMatbaasi - Ankara

A. M. Celâl Sengör'ün*ÖnsözüBir merâmi veya havâdisi bir bagkasina aktarmak, ilk bakigta çok basit

ve özel bir egitim gerektirmeden yapilabilecek bir is gibi gözükür. Budügüncenin ne kadar yanh; oldugunu, ben en çarpici bir gekilde, begyagmdaki oglum babaannesiyle telefonda konuqurken gördüm: Parmagiyladuvarda birbirinin üstünde duran Bremen m1zikacilarinm resmini göstererek"Bak, babaanne, onlar var ya, artik Bremen'e gitmeyecekler, ormandabulduklan evde oturacaklar, çünkü h1rsizlar kaçti" diyordu. Bunu yaparken,telefon hattimn öbür ucunda olan babaannesinin duvardaki resmi görmesineimkân olmadigun, kendisinin hangi konudan bahsettigini busöylediklerinden ç1karmasmm zor olacag1m, hirsizlarla evin ne iligkisioldugundan habersiz oldugunu dügünemiyordu. 13abaannesinebu konudahazirlayici temel bilgi vermedigi gibi, takdim gekli de babaannesinin onunneyi gösterdigini bilmesine engel teykil ediyordu. Bu merâm ve havâdistebligindeki güç1ügün bir bagka tezahürünü üniversitede yaptigim yaz1himtihanlarda her yll görüyorum. Imtihankâgidi sahibinin yazdig1baz1 cümleve kelimelerden, sorunun cevabim belki bilebilecegini, ancak bunuyazdiklarmdan çikarnamn mümkün olmadigim tesbit ettikten sonra,kend‡sini çaginp konugtugumda; bazan cevabi bildigi halde, ifadede güçlükçekmi§ oldugunu görüyorum. Nihayet, muhtelif düzeylerde jeolog,cografyaci veya jeofizikçiolarak aragtirma yapan meslektaglanma yaptiklanaragtirmalari uluslararasi düzeyde niçin duyurmadiklanm sordugumda,aldigim en yaygm cevap,

"biz igte bunu yazamiyoruz" oluyor. "Niçinyazamlyorsunuz?" sorusuna ise hiç tatminkâr bir cevap alabildigimihatirlamtyorum.

Telefonda, ögrendigi masah babaannesine anlatamayan beg yagmdakioglum, imtihanda, vermek istedigi cevabmi ifadeden âciz ögrenci vebulgusunu yayma dökmekte zorlanan bilimcinin dertleri ortakt1r. Her biri, bir

Avrupa Bilimler Akademisi ve TÜBA Aslî üyesi

III

havâdisi nasil teblig edecegini bilememektedir. Bir havâdisi duyurmayayeltenirken, yapilmasi gereken ilk iq bahis konusu havâdis bagkasmasunulmaga deger mi degmez mi, bunu bilmege çahymakt1r. Gazetehaberciliginin temel ilkesi kabul edilen "bir köpek bir adam11sirmigsa, bununhaber degeri yoktur, ama adam köpegi 1sirmigsa bu haberdir", bu basitsoruyu dile getirir. Bilimde, yaym yapilacak konu gözden geçirilerek,duyurulmasi arzu edilen bulgunun duyurulmaga deger olup olmadig1önceden dügünülür. Bunu dügünmek demek, içinde yaym yapilacak konununo günkü uluslararasi düzeyinden detayh bir gekilde haberdar olmakdemektir. Bulgu duyurulmaga deger bulunursa, bunu belli bir düzendesunmahdir. Bu düzeni bilebilmek ise tecrübe, belki daha genel bir terimle"görgü" gerektirir. Bulgu hergeyden evvel, daha önce bilinenlerinolugturdugu örgünün içine yerleptirilmelidir. Dolayis1yla bu örgü uzmanokuyucuyu sikmayacak, ancak konu digmdaki bir bilimciye de tatminkârbilgi verebilecek gekilde muhtasar tanitilmal1dir. Bu tanitma kismmm önemliögelerinden biri de yaym yapilacak konuda çabganlann son y111ardageligtirdikleri kendilerine has terim ve cümleciklerden olugan, k1smen yenibir söylemi, kismen de yeni terimlerden olugankelime haznesini içeren "özel

dildir". Bahis konusu dil, yenikavramlar geligirkenbüyümüg olup, merâmmçok daha kisa metinle anlatilmasim saglar ve yazarm, bu konuda çahganlarmolugturdugu gaynresmî "kulübün" üyesi olup olmadigmi belirler. Her nekadar Robert A. Day Îngilizcesijargon olarak çevrilebilecek bu özel dilikullanmamaya gayret edilmesini öneriyorsa da (Bölüm 28) makaleyi tenkidedecek olan hakem, en yaygin gekilde kullamlan dilden hareketle kulüp digimakaleleri genellikle daha ince bir süzgeçten geçirir! Ancak gerçekten o"kulübün" üyesi olmadan ve kullamlan dili anlamadan, gösterig mahiyetinde,birkaç terimini veya söylem parçac1klanm kullanmaga kalkmak, yazarmcehâleti hakkmda en saglam ipuçlanm olugturacagi için, aslmda bulgulan iyiolan bir makaleye bagtan kötü gözle bak1Imasma neden olabilir.

Yazann ve/veya yaym yönetmeninin bilime bakig1 bazan makelenin enince detaylanm dahî etkiler. Örneginsürekli üçüncü tekil gahs1 kullananyazar, ("bu makalenin yazan gunu gunu dügünmektedir" veya

"gu

gudügünülmektedir" geklinde), âdiyattan olan matematik yöntemlerinin veyayaygm bilinen aksiyomlann takdimi gibi haller d1;mda, genellikle bilerekveya bilmeden bilimde gözlemciyi tamamen aradan çikararak nesnelligeulagilabilecegini zanneden demode Baconvâri bir am irisizmin etkisindedir.Bu ifâde tarzmm kökenini bilmek ve bazan b makaledeki orjinalligiörtebileceginin bilincinde olmak, bazi dergilerde enel ve kati bir yaz1m

politikasi haline gelmig olan"üçüncü çahis" kullammmda israr edecek yaym

yönetmenine direnebilmenin tek yoludur. Bilimsel makale yazimmdakiuluslararasi garipliklerin en yaygim olan "üçüncü gahista yazmanm" nereden

türedigi bilinmedigi takdirde (kielinizde tuttugunuz eserin yazan Robert A.Day'in de bunu bilmedigi görülüyor), ya yazar yaym yönetmenine yetki

vererek ifâdenin degigmesine ve bu §ekilde orjinalliginin kaybma (bilmeden)razi olut veya yaym yönetmeni ile digtan bakildigmda inatlagma olarakyorumlanabilecek bir tatsizhk yaganir. Bu küçük örnek, bilimsel makale

yazimmda kullamlan ifâde tarzlarimn bile yer yer derin tarihsel ve felseffkökleri oldugunu, bunlan kullanmak istemeyen bir yazarin bunlan bilmesigerektigini gösterir.

Makale yazmak, bilimsel bir teblig vermek, bir bilimsel posterhazirlamak türünden ilk bakigta teknigi pek basit görünen igler, detayh birgekilde dügünüldüklerinde-elinizdeki kitapta çok açik bir gekilde gösterildigigibi-sayisi çok kabank ufak detaylardan olugtuklan görülür. Tecrübesizbilimci, bu detaylan genellikle aci yoldan, pek kolay zannettigi veönemsemedigi detaylar tarafmdan ilk denemesi sabote edilince ögrenir.

Elinizdeki kitabm belki de en faydah yam, makale yazmak, teblig vermek,

poster hazirlamak gibi iglere kalkigan bir bilimciye detayh bir k11avuzolmasmdadir.

Burada bir makale nas11 yaz1hnn veya bir teblig nas11 hazirlamnnreçetesini vermek niyetinde degilim. Elinizde tuttugunuz eser bu göreviyerine getirmek için yazilmigt1r. Ancak yukaridaki paragraflardasöylediklerim, makale yazmamn belli bir "terbiye"

ve"görgü"

gerektirdigini; bu terbiyeyi almadan, onun gerektirdigi egitimden geçmeden,herhangi bir aragtmcmm bilimsel makale kaleme almasmm zor oldugunuvurgulamak içindir. Makaleyi yazarken bilinmesi gerekenler, genel birmantik silsilesi içinde bilgi takdim kahbma ilâveten, uluslararasi bilimcamiâsi tarafmdan olugturulmug, pek çogu yazilmamig, ahgkan11k vekurallardan olugur. Bu, Thomas Kuhn'un "disiplinin matrisi dedigi

okunun bir parçasidir ve genellikle bir bilimsel paradigma (bununasil

tammlarsantz tammlayin) çevresinde kümelenmig olan bilimcileri birbirinebaglayan baglardan birini teykil eder. Bu paradigma çevçevesinde yaymyapmak da, o paradigmay1 devirmek için yaym yapmak da, bahis konusudisiplinin matrisinin elemanlarmin bilinmesini, hattâ bunlarm bazilarindameleke sâhibi olunmasim gerektirir,I Kuhn, T.S., 1977, Second thoughts on paradigms: The Essential Tension'da, s. 307, dipnot 16 (the

Türkiye bilimcilerinin en büyük sikmtisi hergeyden önce bu disiplinmatrisi ve ortak tarihsel/felsefî/bilimsel degerler kümesi içine dahilolamamaktir. Özellikle uluslararasi bilim diline yabancihk, sonrauluslararasi bilim topluluguna uzakhk, yerli geleneklerimizin hiçbirininriesnel ve eleytirel, akilci bilimsel dügünceye bizi hazirlamamig olmasi,makale yazmamn gerektirdigi bilgi ve disipline ulagmamizizorla§tirmaktadir. igintabiî ki en fecîsi, pek azimizm bu derin cehâletimizinfarkmda olmasidir. Hattâ doktorasim bile yurt digmda yapip geri dönmüg pekçok bilimcimizin uluslararasi dergilere gönderdigi makalelerin hakemliginiyaparken bilimsel makale yazma becerisinin aram1zda ne derece nâdirattanoldugunu görüp hâlâ ve sik sik hayret ve üzüntüye bogulurum. Bunun nedenböyle oldugunu dügünüp aragtmrken, Türkiye'nin gu anda en önde gelenbilimcilerinden biri bana kendisinin hocasimn neslinden gözde bir hocanmyazdigi "bilimsel" bir makaleyi gösterdi. O makalede gu cümleyi hiçunutmuyorum "bizim mühendis Metin, böyle bir köprünün detayhhesaplanm yapnngti". Ne "bizim mühendisin" kim oldugunun ne deyapildigi söylenilen hesaplann nerede bulunabileceginin en küçük birigâretini dahî içermeyen bu komik cümle, maalesef çok yakunmizdaki birdönemin bilimsel yazi disiplini anlayigim pek fecî bir §ekilde yüzümüzevurmaktadir. Pek çok igte oldugu gibi, bilimsel makale yazma konusunda dabir egitimin gerek1i oldugununun pek azimiz farkinday1z. Bu nedenle ciddîdergilerden makalesi reddedilen bazi Türk bilimcileri, "zaten

bizimyazilanmiz1 basmazlar", "canim

diganda da bu igler dost ahbap igidir","bastir parayi bak nasil basiyorlar" gibi gülünç, gülünç oldugu kadar dabunlan söyleyenin dünyadan ne derece kopuk, ne derece zavalh bir bireyoldugunu dolayisiyla Türk bilim câmiâsmm kalitesine ne fecî etkileryaptigini gösteren z1rvaliklar1 ifâde edebilmektedir.

Bu kitabm aslmda konusu d1§mda olan, fakat yaratmak istedigi etkiyiderinden etkileyen bir bagka husus da, bilimciler arasindaki yaygm bilgi vegörgü eksik1iginin, yer yer aynen, yer yer de dozu artmig bir,gkildeTürkiye'yi idare edenlerin hemen tamammi karakterize etmesidir.Türkiye'den sik sik yurt digina bilimsel toplanti izlemeye gönderilmeyen,kütüphaneleri dergi görmeyen bilimciler, TÜBÎTAK'm verdigi tegviklerleyetinmek zorunda kalmaktadirlar. En üst düzeyi 400 ABD dolarmi agmayanbu mütevâzi tegvik zaten parasizhktan beli bükük Türk bilimcisine hafif birnefes aldirmaktan çok uzaktir. Ancak TÜBîTAK'tan fedakârca yaptig1buyardimdan fazlasi zaten beklenmez. Genç Türkiye Bilimler Akademisi'ninüyelerine yaptig1 aragtmna yardimi ise sorumsuz ve bilgisiz hükûmetlerin

VI

marifeti sonucu ayhk 135 ABD dolar gibi komik bir rakama inmigtir.Demografik bask1yi oy korkusu gözlüklerinden görüp akilsiz bir epitlik

olugundan akitarak, çözümü, say11ari artan, ancak niteliklerinin, birakm

uluslararasi düzeyde olmay1, üniversite kavramma bir hakaret haline gelmig

oldugu"üniversiteler" kurmakta arayan politikacilarla; kipisel çikarlanm

ögretim üyeligi standartlarrun artik tamnamaz düzeye indirilmesinde

görmekte olan üniversite mensuplarimn ortak çabalan sonucu kökten iflâs

etmig olan Türk yüksekögretimi ve aragtirma gücü halkm gözünde de tümsaygmhšmi yitirmigtir. Bu durumda Türk aragtincisma kim, hangi dayanaga

yaslanarak destek verebilecek, onun görgüsünün artmasma yardimedebilecektir? Igtebu noktada yanhz ve yanhz acimasiz seçkinci bir yöntem,görgülü, bilgili, elinizde tuttugunuz bu kitabin hakkim vererek

yararlanabilecek bilimcileri ortaya çikarabilir.

Elinizdeki eser, kanaatimce Türk bilimcilerin uluslararasi bilimsel

iletigim teknigi konusundaki egitimine bugüne kadar yapilmig en önemli

katkidir. Kitabm Îngilizce, daha dogrusu Amerikanca bilimsel makale

yazmak için bir kilavuz oldugu, elinizdeki eserin de bir uyarlama degil, bir

tercüme oldugunu gözden uzak tutmayimz. Yani bu kitab1 kullanabilmek

için Îngilizcebilmek gerekmektedir, öyle mi (kitabmiçine serpigtirilmi§,

Ingilizce'ninkullannnina örnek olugturan ve dolayisiyla tercüme edilmemig

cümleler insana bunu dügündürebilir)?Burada okuyucu gu soruyu sorabilir:"Ingilizcebilsem, ne diye bir tercümeyi okuyayim? Gider orijinalini ahnm".

Bu soruya verilecek cevap çok yönlüdür: Hergeyden evvel, Îngilizcebilmeyen bir bilimci de, Îngilizcebilen fakat bilim âleminin digmda bir

dostun yardimiyla Îngilizcebir makale haz1rlayabilir. Bu kitap, böyle birortakhkta, ortaklarm aym dili konugmasmi saglar ve her ikisine de yol

gösterir. Sonra, Ingilizce'yi rahat okuyamadig1 halde, büyük bir çabayla

Îngilizceyazan (veyayrmlatan ve g1pta edilecek uluslararas; atitlar alan!)

saygm Türk bilimciler tamnm. Bu kipilere de elinizdeki kitap yardimciolacaktir. Nihayet, Îngilizce bilmeyen ögrenci, günün birinde Ingilizceögrenecegini ve bilimsel makale üretecegini dügünerek bu kitabm temelalmdigi bir lisans dersi görerek, görgüsünü arttiracaktir. Hatta, fakültebölümlerinde poster, slayt gibi görsel malzeme yap1mma yardimci olan

teknisyenler dahî bu eserin tercümesinden bir taneyi kitaphklanndabulundurmayi faydah bulacaklardir.

Bilhassa yazi yazma egitimi geleneginin orta ögretimde Avrupa'dakine

nazaran daha zaylf oldugu Amerika BirlegikDevletleri'nde buna benzer pekçok eserler yaymlanmigtir. Genelde bir yaz1h belge olugturma konusundan

VH

(ör. The Chicago Manual of Style, 14. baskisi 1993), dar bir disiplindemakale ve rapor yazmaya kadar (är.1984 y11mdaAmerikan Jeoloji Enstitüsütarafmdan yaymlanan küçük Geowriting veya Birlegik Devletler JeolojiServis'nin belirli araliklarla yenibaskilanm yaymladig1 Suggestions toAuthors of the Reports of the United States Geological Survey) genig biryelpazeye yayllan by k11avuzlar, günümüzün en geligmig bilimsel iletigimagmm göbeginde bulunan bir ülkede bile, bilimsel yaym yapmanmciddiyetle ögrenilmesi gereken bir iq oldugunun ne kadar yaygm olarakbilindiginin bir göstergesidir. Bütün bunlara ragmen Amerika, yaza yazmabecerisinde, genelde okuma ahgkanhgimn Avrupa'daki kadar yaygmolmamasmdan ötürü, Avrupa'nm gerisindedir. Robert A. Ra.y'i-udagi-ligkullaman hakkmda verdigi ve Amerikanca tahrir~ da standartlagnugolan bazi tavsiyeleri gereksiz, hattâ hatâh bulmama ragmen, bunlanngenelde pek faydah bir eserde gözard1 edilebilecek detaylar oldugunun dabilincindeyim, zira Avrupa kadar güzel yazamayan Amerika, Avrupa'dançok daha fazla ve çok daha içerik zengin bilimsel makale üretebilmektedir!Ümid ederim ki, Saym Prof. Dr. Gülay Agkar Altay'm kendi bilimselçahyma zamanlarmdan fedakârhk ederek güzel bir Türkçe ve akica birus1ûpla dilimize kazandirdigi, ashnda tercümesi fevkalâde zor olan buönemli kitap her bilimcimizin kipisel kitaphgmm bir kögesinde kendisine biryer edinsin, üniversitelerimizde bu kitabi temel alan bir ders, seçmeli de olsabulunsun, üniversitelerimizin, bilimsel yaym yapma durumunda olan kamukuruluglanmizm kütüphaneleri bu eserden mümkün oldugu kadar bolmiktarda bulundurarak bunu bagvuru kitab1 olarak okuyuculanmnkullammina sunsunlar ve her bilimsel disiplin kendi dalmda uygar âlemde bukonuda yazilmig olan brogür ve kitaplari edinerek onlan da Türkçemizekazandirmamn yollanm bulsun. Unutmayahm, yazma yetenegimiz veterbiyemiz, yazdikça geligecektir. Yalmz bu önsözü §unu vurgulamadanbitiremeyecegim: Her bilimsel makale, her tür bilimsel yazi, bir bilginindügünce ile yogurularak olugturdugu hamurun kahplanmig geklidir. O hamurolmadan, yalnizca kalibm herhangi bir ürün ortaya ç1karmayacag1 açikgerçegini, ayânm beyâni olsa dahî burada tekrar etmegi bir görev bilirim.

A. M. Celâl Sengör

Vm

ÇevireninÖnsözüBilimsel bir makalenin yazimi ve yay1mlanmasi konusunda Îngilizce

pek çok kitap arasmda Robert A. Day'in 1979'dan beri ISI Press (Institutefor Scientific Information), The Oryx Press ve son olarak da CambridgeUniversity Press tarafmdan dördüncü baskisi yapilmig olan bu son dereceetkileyici eserini ilk gördügüm ve sayfalarma göz gezdirdigim anda nas11 birsevinç duygusu yagadigimi anlatamam. Saninm buna asil neden, pek çokmeslektagim gibi benim de yagamig oldugum zorluklarin nihayet dilegetirilmig olmasim görmenin rahathgiydi. Daha sonra kitabi okudugumda,

son derece ciddi konulann samimi ve eglendirici bir üslup ile ele ahndigm1gördüm. Genç bilim adamlanna da en kisa zamanda aktanlmasi gerektigi

fikri ortaya ç1kmakta gecikmedi. Zira, ülkemizde lisansüstü düzeyde giderek

artan egitim çabalarmi destekleyecek olan bu tür yaymlann yetersizligi, yinebu konudaki yurtdigi yaymlarla kargilagtinldigmda inam1maz derecedeydi.Bilimsel çahymalarin yayimlanmasi geregi ve beklentisi, çok temel ilkeleriiçinde toplayan yol gösterici kitaplarla ve hatta derslerle desteklense iyiolmaz m1ydi?

Kitabm önsözündeki ilk.cümlenin

(Bilimsel aragt1rmamn gayesiyaymdir) ve daha sonraki çarpici ifadelerin bir yaraya derinden parmakbastigmi yinelemek istiyorum. Ülkemizdekibilimsel yaymlardaki göreceliazligm; "yaymsiz bilim yapilamlyacagi" gerçeginin benimsenmemesiyanmda, bilimsel yazimm nas11olacaginm bir türlü üniversitelerimizde ele

almmamasindan kaynaklandigma iyice inandim. Çahymay1,yay1mlanmig birmakale ile sonuçland1rmakçok zordu ve bu k1sir döngü ülkemizdeki bilim

yagammi, her genç bilim adamlyla yeniden yaganmak üzere kiskacinaalmigti. Kitabm çevirisinin igte tam bu noktada yararh bir çaba olacagmidügündüm. Amaç, üniversitelerimizde ve AR-GE kurulu§1arim1zda bilimselçaligmalar yapan genç bilim adamlanna ulusal ve uluslararasi dergilerdecesaretle yaym yapmaya özendirecek, güvenle yazmalanm saglayacak vesempati duyacaklari bir kitaptan yararlandirmay1 saglamakt1r.

IX

Oncelikle, kitabi bana tamtan ve genç bilim adamlarmm önyargisiz veuluslararasi düzeyde yetigtirilmesi için çabalarmi büyük bir içtenlikle takdirettigim ve izledigim, gerçek bir bilimadami ve degerlendirmeci Prof.Dr. M.Cengiz Dökmeci'ye minnettarim.

Kitap genç bilim adamlari için bir baglang1ç olacaksa, bu kitabmsunuqunu da, bilimsel yayinlariyla uluslararasi ölçütü en üst düzeydegerçekleptirmig olan, en genç TÜBITAK bilim ödülü sahibi Prof.Dr. A. M.Celal Sengöryazmahydi. Kendisine, bu çabay1 destekleyen sunug yazisi içintegekkür etmeyi borç biliyorum.

Kitabm çevirisinin hazirlanigi sirasmda bana inanç1a destek olan vesabir gösteren, annem Macide Altay ile oglum Kemal Açkar'a; tablolari vegekilleri bilgisayarda özenle hazirlayan ve son düzeltmeleri yapan ögrencimKemal Burak Hanoglu'na, metni büyük bir özen ve sabirla bilgisayardayazan, yayima hazir hâle getiren Ayge Aydemir'e en içten tegekkürlerimisunarim.

Kitabm, bilim yazimi ile ugragan, bunun zorlugunu yagamig ve biliminyayimlanmas1n1n önemine inanan tüm aragt1rmac11arakolayhk saglamasm1içtenlikle diliyorum.

Prof.Dr. Gülay Açkar Altay

Begiktag, istanbul,1996

X

Îçindekiler

A. M. Celâl gengör'ünÖnsözü in

ÇevireninOnsözü 1x

Yazarm Önsözü xv

Yazann Tegekkürü xx1

Bölüm 1.Bilimsel Yazim Nedir? . 1

Bölüm 2.Bilimsel Yazimin Kökeni .. ... .. 5

Bölüm 3.Bilimsel Makale Nedir? .. 9

Bölüm 4.Baghk Nasil Hazirlamr? 17

Bölüm 5.Yazarlar ve Adresleri Nasil Siralamr? 23

Bölüm 6.Kisa ÖzetNasil Hazirlamr? .......... 31

XI

Bölüm 7.Girig Nasil Yazihr? ....... 35

Bölüm 8.Malzeme ve Yöntemler Bölümü Nas11Yazilir? . 39

Bölüm 9.Sonuçlar Nasil Yazihr?......-.........

. 45

Bölüm 10.Tart1§ma Nasil Yazilir? ..........-... 49

Bölüm 11.Tegekkür Nasil ÎfadeEdilir? .. .. . 53

Bölüm 12.Kaynaklara Nasil Atif Yapilir? ... .......... 55

Bölüm 13.Etkin Bir Tablo Nasil Tasarlamr? ..-............ 63

Bölüm 14.Etkin Gösterilimler Nasil Haz1rlamr? ..................... 73

Bölüm 15.Metin Daktiloda Nasil Yazhr? ...... ...... 89

Bölüm 16.Yazih Metin Nereye ve Nasil Sunulur?.................. 97

Bölüm 17.Degerlendirme Îçlemi(Editörlerle Nasil ÎletigimKurulur?)..... 105

Bölüm 18.Yay1mlama Süreci (Düzeltmelerle Nasil Ba§edilir?)......... ........... 119

Bölüm 19.Tekil Kopyalar Nasil Ismarlamr ve Kullamlir?..........-.......... . 129

XII

Bölüm 20.Bir Tarama/Degerlendirme Makalesi Nasil Yazilir? . . 135

Bölüm 21.Bir Konferans Raporu Nasil Yaz1hr? ... ....

. 141

Bölüm 22.Kitap Degerlendirmesi Nasil Yaz1hr? ..... .. . 145

Bölüm 23.Tez Nasil Yazilir?...................

. 151

Bölüm 24.Bir Makale Sözlü Olarak Nasil Sunulur? .... ....... . 155

Bölüm 25.Poster Nasil Haz1rlan1r?. ..... .... . 159

Bölüm 26.Ahlâk, Haklar ve Izinler. ... . 163

Bölüm 27.Îngilizce'ninDogruve Yanlig Kullammi ........ ............ 169

Bölüm 28.Jargon'dan Uzak Durmak... .... .............. 185

Bölüm 29.Kisaltmalar Nasil ve Ne Zaman Kullanihr?- ..... 193

Bölüm 30.Kigisel Bir Özet ......... 197

Ek 1.Bazi Dergilerin Baghklarinm Kisaltmalari.......................... 201

Ek 2.Tablo Baghklarmda Tammlanmaks1zmKullamlabilen Kisaltmalar ............ ............. . 205

XIH

Ek 3.Stil ve Yazimda ÇokYapilan Hatalar . ...... 207

Ek 4.Uzak Durulacak Kelimeler ve ifadeler ....... 211

Ek 5.SI (Systeme International) Birimleri ÎçinÖntakilarveKisaltmalar ........ 217

Ek6.Kabul Edilmi Kisaltmalar ve Semboller -- -.. . ....... 219

Kaynaklar ... .. 221

Teknik Terim Sözlügü ------- 227

XIV

Yazann ÖnsözüGöränen o ki, bilim adam1, tam gimdi söyleyecek bir yeyiolan ve bana nasil

söyIeyecegini de bihneyen yegâne kipidir.

Sir James Bande

0 0 0

Bilimsel aragtirmanm gayesi yaymdir. Doktora ögrencisi olarak

baglayan bilim adamlan esas olarak, ne laboratuvar iglerindeki ak11 veçabukluklanyla ne de genel veya özel bilimsel konulardaki yetenekleriyle

ölçülürler. Sempatiklikleri veya zekâlariyla hiç degil. Onlar, yaymlarlyla

degerlendirilir ve bilinirler; veya bilinmeden kahrlar.

Bilimsel bir deney, sonuçlari ne kadar göz kamagt1ric1 olursa olsun, bu

sonuçlar yaylmlamncaya kadar tamamlanmig degildir. Aslmda, bilim

felsefesinin anahtar tagi, özgün aragtirmamn yayimlanmasi gerektigi temelvarsay1midir. Yeni bilgiler, sadece bu gekilde gerçeklik kazamr ve mevcutveri tabamna eklenerek bilimsel bilgi adini ahr.

Ne muslukçunun borular hakk1ndayazmasi, ne de avukatm olaylar (kisaanlatimlar hariç) hakkmda yazmasi gerekmez. Fakat bilimsel aragtirmamn,belki de meslekler ve ticaretler arasmda tek olarak; ne yapildigim, nasil

yap11dig1mve ondan neler ögrenildigini gösteren yaz1h belge temin etmesi

gereklidir. Anahtar kelime, yeniden üretilebilirliktir. Bilimsel yazimi tekil

yapan igte budur.

Böylece, bilimsel aragt1rmac1 sadece bilim yapmakla kalmamah, aymzamanda bilimi yazmahdir. Kötü yazim, iyi bilimin yayimlanmasm1

engelleyebilir veya geciktirebilir. Çogunluklada böyle olur. Maalesef, bilimadammm egitimi çogu zaman bilimin teknik yönlerine öylesine agirhk

vermektedir ki iletigim sanati ihmal edilir veya görmezden gelinir. Kisaca,

XV

birçok iyi bilim adami kötü "yazar"dir. Hatta, kesin birgey vardir ki, bilimadanu yazmay1 sevmez. Charles Darwin'in dedigi gibi "Doga bilimcininyayami, o sadece gözlemek zorunda olup asla yazmak zorunda kalmasaydi,mutlu bir yagam olurdu" (Trelease'den aktarma [47]).

Bugünün bilim adamÌarinmçogd, bilimsel yazim konusunda formal birders alma gansina sahip degildiler. Doktora ögrencisi olarak, öncekiyazarlann yaklaç1m ve stilini taklit etmeyi ögrendiler. Bazi bilim adamlariyine de iyi yazarlar oldular. Fakat çogu da sadece, onlardan önceki yazarlarmstil ve yazi formlar1 aç1smdan yanh; olan hergeyinin nas11tekrarlanacagmi,sürekli tekrarlanan bir yanhglar sistemi kurarak ögrendiler.

Bu kitabm amaci, bütün bilim dallarmdaki bilim adamlarma veögrenci1ere, yayimlanma ve yayimlandiginda anlagilma gansi yüksek olanyazih metinler hazirlamada yardimci oImaktir. Dergilerin, bir daldandigerine ve hatta aym dal içinde bile kogullari çok degigtigi için, evrenselolarak kabul görecek önerilerde bulunmak mümkün degildir. Bu kitapta,dallarin çogunda kabul gören bazi temel ilkeleri sunmaktayim.

Bu kitabm olugmaya baglamasi, Rutgers ÜniversitesindekiMikrobiyoloji Enstitüsü'nde lisansüstü bir seminer verdigim yaklagik 30 yllönce bagladi. Fen bilimleri lisansüstü ögrencilerinin yazma konusunda pratikbilgiye hem ihtiyaç hem de istek duyduklarun kisa zamanda ögrendim.Ogrencilerim, "split infinitiye" lerin iyi ve kötü taraflari hakkmdakonugtugumda uyukladilar; verilerin nas11 tablo biçimindedüzenleneceginden bahsettigimde ise gözlerini dört açtilar. Bu nedenle, dahasonra eski ders notlarima dayanan bir makale yay1mladigimda, dogrudandogruya "Nasil Yap111r?" yaklagunmi kulland1m. Makale, gagirtici gekildepopüler oldu ve dogal olarak bu kitabm ilk baskisina yol açtl.

Ve sonuçta ilk baski, ikinci baskiya ve §imdi de üçüncü bask1yagötürdü. Bu kitap, gu anda yüzlerce okul ve üniversitenin ögrenimprogramlarmda kullaruldigmdan güncel tutulmasi gerekli görünüyor.Öncekibaskilarla ilgili olarak elegtiri ve yorumlarim gönderen okurlarategekkür ederim. Ayrica buradan, gelecekteki baskilari gelistirecek ilâveyorum ve önerilere de çagrida bulunuyorum.

Uçüncü baski, önceki baskilardan daha genig ve daha iyi olmasmaragmen, kitabm genel yapisi degigtirilmemigtir. Çünkü,önceki baskilarmelestirileri hemen hemen hep iyiydi, çarpici bir degigiklik ak11hca olmazdi.Ve eleytiriler iyiydi! Bir elegtirmen, kitabi "hem iyi hem de özgün" olarak

XVI

tammlad1. Fakat maalesef, Samuel Johnson'a atif yaparak devam ediyor vediyordu ki

"iyi olan kisimözgün degil ve özgün olan da iyi degil". Diger bazieleytirmenler de yazrn tarzimi; Shakespeare,Dickens ve Thackeray'inki ile,fakat lehte olmayan bir gekilde kiyashyorlard1. Bagka bir elestirmen, "Dayherkese göre bir yazar - 4 ve 8 yag grubuna giren herkese göre" demigti.

Yangmay1k1sa kesmeye çahymak gibi anlagilmasm ama, benim kitab1maçik bir gekilde "Nas11Yap1hr?"türünden bir kitaptir. Oysaki, bilimsel yazimkonusundaki diger kitaplann çogu, daha genel anlamda ve bilim dili üzerindeyaz11migkitaplard1r. Bu kitap; yönetmen-editör, yay1mci ve ögretmen olarakgeçirdigim senelerin deneyiminin igigmda yazild1. Bu nedenle, içindekileröz ve pratiktir.

Kitabi yazarken, akhmda dört dügünce vardi. ilki, yönetmen-editörlerin"Büyük projelere yanm kalmig fikirlerle baglamaym !" kurahn1bozamayacagimdan, bundan yeterince emin oluncaya kadar, kitabi yazmayive yayimlamay1 geciktirdim. Îkincisi, bilimsel yazmm kendisi ve nasilpigirilecegi konusunda belli bilgiler sunmak istedim (Evet, bu bir yemekkitabidir). Üçüncüsü,bu kitapta hiçbir bakimdan ingilizce dilbilgisi dersiyerine geçecek olmamasma kargm, çeyitli bölümler arasma dagitilmig, kisadikkati çekiglerle ve daha sonraki bölümde konuyu inceleyen bir özet ile,Îngilizce'ninkullammi ve kötü kullanimma degindim. Dördüncüsü, böylekitaplar genellikle toz bulutu kadar Wikiciolduklan için - okumasi sikici,yazmasi sikici - okuyucuyu güldtirmeye de çahytim. Bilimsel yazim,inamlmaz gaflarla doludur. Y1llar boyunca, bu tür bilimsel ve gramatikacayipliklerden olugan bir koleksiyonum var. Simdi bunu sizlerlepaylagmaktan memnunum. Ben kitabi yazarken zevk almaya çahytim, sizinde okurken zevk alacagm1z1 umanm.

Daha önce bu kitabi yemek kitabi olarak tammlamama karym,"okurken" dememe dikkat ediniz. Eger kitap basit bir reçeteler kitab1olsayd1, bastan sona okunmaya uygun bir kitap olmasi imkânsizdi. Aslmda,elimdeki malzemeyi öyle bir biçimde düzenlemeye çahyt1m ki, bir taraftanyaziy1 pigirmek için gereken reçeteleri verirken, kitap bagtan sona bir mantikiçinde okunabilsin istedim. Bu kitabi kullananlarm, hiç olmazsa onudogrudan dogruya okuyacaklarmi umuyorum. Bu gekildeokuyucu, özellikle

de doktora ögrencisi ve çabalayan yazar, en azindan bilimsel yazimm çegnisihakkinda bir fikir edinebilir.

Kitap, ancak sonra sorular ortaya ç1ktigmda, temelde bagvurulacak birkaynak olarak kullamlabilir. Kitapta ayrmt1h bir konu dizini verilmigtir.

XVH

Îlk iki bölümde (bu bask1da yeni), bilimsel yazimm diger yazimformlarmdan nasil farkh oldugunu ve tarihin bunu nasil ortaya ç1kardigunanlatmaya çahytim.

Üçüncübölümde, bilimsel makaleyi tanimlamaya girigtim. Bilimselmakale yazmak için yazar, tam olarak neyi, niçin yapacagini bilmelidir. Bu,sadece igi becerilebilir yapmakla kalmaz, ayni zamanda bilimle ugraganlarmözenIe sahip olmasi ve birçok biliin adami yazarlarm ismine zarar vermigyanhglardan kaçmmalari için daima akilda tutmalari gereken bilgidir. Çiftyaym suçlusu olmak veya bagkalarindan bahsetmeden çaligmalanmkullanmak; bilimsel ahlâkin, kiginin meslektaglarinca affedilmez olarakkabul edilen bir bozulma türüdür. Bu nedenle, bilimsel makaleye neyin giripneyin girmeyeceginin kesin tanimi büyük önem tagir.

Sonraki dokuz bölümde, bilimsel makalenin her elemani madde maddeincelenmektedir. Bilimsel makale, kendisini olugturan parçalarm toplamidir.Neyse ki, ögrenciler ve uygulamadaki bilim adamlari için; makalenin baghk,kisa özet, girig ve diger temel kisimlanmn 01u§masmda herkes tarafindankabul edilmig kurallar vardir. Öyle ki, bu kurallar bir kere iyiceögrenildiginde, kipinin bütün meslek hayati boyunca hizmet edecektir.

Daha sonraki bölümlerde, destekleyici bilgiler verilmektedir. Bubilgilerin bazilari teknik (örnegin,gekiller v.b. nasil hazirlanir) ve bazilariyazma içIeminden sonraki agamalarla (sunug,elestiri ve yay1m süreci)ilgilidir. Daha sonra bu bilgiler kisaca; temel bilimsel makalelerle ilgilikurallar, tarama/degerlendirme makaleleri, konferans raporlari, kitapelegtirileri ve tez yazma gibi degigik kogullara uyarlanmaktadir. 24. ve 25.Bölümler, sözlü ve poster sunuglar (bubaskida yeni) için bilgi sunmaktadir.Nihayet son dört bölümde, bilimsel yazimda kullamldigi gekliyleÎngilizce'ninbazi kurallarini sunuyorum. Jargona kargi bir vaaz, kisaltmalariçin bir tart1§ma ve günah iglemeye kargi bagka bir vaaz!

Kitabm arkasmda, teknik terimler sözlügü (bubaskida yeni), kaynaklarve dizin olmak üzere alti ek vardir. Kaynaklar için kitapta iki tür atifkullandim. Sadece geçerken kullandigim bir esere

-örnegin,

yay1mlanmig birmakalenin hatali baghgi gibi - atif yaptigimda, atif metinde k1saca veparantez içinde verilmektedir. Sözedilen konu hakkinda önemli bilgi içerenkitap ve makaleler ise metine sadece numara ile girmekte ve tam atif dakitabm arkasmdaki kaynaklarda verilmektedir. Ciddî ögrenciler, ek bilgiveya ilgili diger bilgiler için bu kaynaklara bakabilirler.

XVIII

Ben, bütün cevaplart bilmiyorum. Daha gençken, bildigimidügünürdüm. Belki de karakterimdeki geligmeninbir k1sm1;önceki metinleri

kötü düzenlenmig, karmakan§1k yazilmig olan Dr. Smith, benim

dergilerimden birine birdenbire iyi yazilmig, iyi hazirlanmig bir metni

gönderdigi zamana kadar uzamyor. Yeni metni inceledikten sonra ona gunuyazmigtim: "Dr. Smith, çok güzel yazilmig makalenizin dergide yaym için

kabul edildigini bildirmekten mutluyuz". Fakat, "Söyleyin, bunu sizin için

kim yazd11" demekten de kendimi alamadim.

Dr. Smith cevap verdi: "Makalemi kabul edilebilir buldugunuz için çok

mutluyum. Fakat söyleyin, onu sizin için kim okudu ?"

Böylece, uygun bir alçak gönüllülükle bilimsel makale yazarken faydah

olabilecek birkaç yey söylemeye çahyacagim.

ilk baskmin önsözünde; "eger kitap size etkin bilimsel makaleler

yazmak için gerekli bilgiyi temin ederse ve beni de zengin ve meghur yaparsakitabi bagarih olarak degerlendirecegim" demigtim. O zamandan beri negöhret ne de servete ulagmamig olarak, yine de kitabm sizin icin "bir bagari"olmasim ümit etmeyi sürdürüyorum.

XIX

Yazarin Tegekkürü

Insanlann çogu için tegekkür, sadece daha büyük yardimlar için gizli bir

umuttur.Duc de La Rochefoucauld

0 0 0T1pki bir yemek kitabt gibi, bir "Nasil Yapihr ?" kitab1 da, yazarm

seneler boyunca toplamig oldugu reçeteleri sunar. Bunlardan birkaç1 özgün

olabilir. Bazilan, bir bagkasmm özgün çahymalannm çegitlemeleri olabilir.

Bununla beraber, böyle bir koleksiyondaki reçetelerin çogu bagka

kaynaklardan, oldugu gibi "ödünç" almmadir.Bu kitapta samrim, yaylmlanmig eserlerden almmig kisimlarm

kaynaklarma atif yaparak iyi bir i§ yaptim. Fakat, meslektaglarla

görügmelerden edindigim birçok yöntem ve fikirler ne olacak ? Bir süre

geçtikten sonra, insan hangi fikri kimin ortaya attigmi artik hatirlayamaz.

Hatta, daha da uzun bir zaman geçtikten sonra bana, gerçekten iyi bütün

fikirler benden ç1kunggibi gelir ve biliyorum ki bu çegit bir dügüncenin

savunulacak bir yam yoktur.

Hizmet verdigim 19 y11 boyunca "American Society for

Microbiology"nin yaym kurulunda benimle birlikte çahgmigolan arkadag vemeslektaglarima te§ekkür borçluyum. Bilimsel yaz1m ve yayim konusunda

bilgilerin çogunu edindigim "Society for Scholarly Publishing" ve "Council

of Biology Editors" adh kuruluglara da minnettanm.

Bu üçüncü baski metnini okuyup degerli õnerilerde bulunan pek çok

meslektaga tegekkürü borç bilirim: L. Leon Campbell, Barton D. Day, Robin

A. Day, Linda Illig, Evelyn S. Myers, Maeve O'Connor, Nancy Sakaduski,Alex Shrift, Rivers Singleton, Jr. ve Robert Snyder. Hergeyde oldugu gibi

burada da, özenikle J. Day'a yardimlari için minnettarim.

XXI

Böliim 1Bilimsel Yazim Nedir?

Stilin, uyurnun, zerafetin ve iyi ritmin güzelligi, basit oluguna bag11dir.

Plato

0 0 0

AÇIKLIK GEREKSINIMIBilimsel yazim nedir? Bilimsel yazimm anahtarmm aç1khk olduguna

inamyorum. Baganh bir bilimsel deneyim, açik bir zihnin açikça ortayakonmuy bir problemi ele alarak, açikça belirtilmig sonuç1ar üretmesinin birneticesidir. Îdealolarak, aç1khgm her çegitiletigiminbir karakteristigi olmasigerekir. Fakat, herhangi bir gey ilk defa söylendigi zaman, açikhk esastir.Bilimsel makalelerin çogu, yani ana aragtirma dergilerinde yayimlananlar,

yeni bilgi katkismda bulunduklan için yay1ma kabul edilirler. Bu nedenle,bilimsel yazimda kesin açikhk talep etmemiz gerekir.

SINYALLERÎALMAK

Kugkusuz çok kigi gu sornyu duymuytur. Eger ormanda bir agaçdevrilirse ve orada bu devrilmeyi duyacak hiç kimse yoksa, bir ses yapar m1?Dogru cevap

"hay1r"dir. Bunu anlamak için, bir sözlüge bakmamiz gerekir.Webster's Ninth Collegiate Dictionary

"ses" in ilk iki tammmi yöyleverir:"a: igitme duyusu olarak alg11anan his b: özel bir çe§it dinlemeizlenimi." Böylece, ses

"basmç dalgalan"ndan daha fazla bir geydir vegerçekte de isiten biri olmaksizin ses olamaz.

Benzer olarak, bilimsel iletigim de iki yönlü bir iglemdir. T1pki,alg11anmadikça faydas1z olan herhangi bir sinyal gibi, yayimlanmig bir

1

bilimsel makale de (sinyal)amaçlanan okuyucu kitlesi tarafmdan hemokunup hem de anlagilmadikça faydasizdir. Eger "ses" analojisini ses olarakkabul edersek, bilim aksiyomunu tekrar göyleortaya koyabiliriz: Bilimsel birdeney, sonuçIar yayimlanip anlaplmadikça tamamlanmig degildir.Yayimlanan makale anlagilmadikça "basinç dalgalarindan" bagka bir geydegildir. Ne yazik ki, pek çok bilimsel makale ormanda sessizcedevrilmektedir.

SINYALLERIANLAMAK

Bilimsel yazim, alic1ya açik bir sinyalin iletilmesidir. Sinyalinkelimeleri, mümkün oldugu kadar açik, basit ve iyi siralanm1; olmahdir.Bilimsel yazimda süslemeye yer de gerek de yoktur.

Bilim en basit gekliyle, belli anlamlar1 olan kelimelerden bagka herhangibirgeyle iletigim kurulamayacak kadar çok önemlidir. Ve aç1k belli anlamlarsadece yazarm meslektaglarma degil, fakat aym zamanda meslege yenigirmekte olan ögrencilere, kendi dar konulari digmda okuyan bilimadamlarma ve özellikle de ana dili Îngilizce'den bagka olan okurlara(bugünküokurlarin çogu) hitabetmelidir.

Birçok yazi türü eglenmek için yapilanmigtir. Bilimsel yazimin degigikbir amaci vardir: yeni bilimsel buluglari iletmek. Bilimsel yazi mümkünoldugunca aç1k ve basit olmahdir.

BÎLIMSEL MAKALENIN DILÎDüzenlemeye ilâveten, bilimsel makalenin ikinci temel unsurunun

uygun dil olmasi gerekir. Bu kitapta, birçok bilim adami bu alanda zorlukçektigi için, ingilizce'nin uygun kullanimi üzerinde sürekli olarakdurmaktayim. Hepimiz kabul etmeliyiz ki "Îngilizcehemen hemen biliminevrensel dili olmugtur" (E. Garfield, The Scientist, 7 Sept. 1987. p.9). Bütünbilim adamlan Îngilizce'yihassasiyetle kullanmay1ögrenmelidirler.

Eger bilimsel bilgi, hiç degilse herhangi bir bilgi kadar önemliyse; etkin,aç1k ve belli anlami olan kelimelerle ifade edilmelidir. Bu nedenle bilimadami, bu çabada bagarih olmak için kültürlü olmahdir. David B. Truman,Columbia College dekani iken, bunu iyi ifade etmigti: "Çagdagvarolugun

2

karma§1khginda, ögrenim almig fakat egitilmemig; teknik becerileri olanfakat kültürü yetersiz kalan ihtisas sahibi kipi, tehlikenin kendisidir".

Bilimsel aragtirmada en son amaç yaym olmasma kargm, birçok bilimadammm bu konudaki sorumlulugu ihmal etmeleri beni hep gagirtti. Birbilim adami, verileri elde etmek için çok yogun çaligmalarlyla aylar veyayillar geçirecek ve iletigimi ile ilgisiz oldugundan, elde ettigi bu degerlerikayboluga b1rakacak! Bir ölçümü dördüncü basamaga kadar alabilmek içininanilmaz engelleri ayan ayni bilim adami; sekreter tesadüfen, mililitrebagma mikrogrami; mi1ilitre bagma miligrama çevirirken veya kompozitör,"barrel" bagma tesadüfi bir kaç "pound" aktarirken, derin bir uykuya dalmigolacaktir.

Ingilizce'ninzor olmasi gerekmez. Bilimsel yazunda denir ki: "En iyiingilizce,en az sayida kisa kelimelerle anlam1veren ingilizce"dir (senelerceJoumal of Bacteriology 'nin Yazarlara Direktifler kismmda basilmig olanotoriter bir ifade). Edebî oyunlar ve benzetmeler, dikkatiöz'den stil'e çevirir.Bilimsel yazimda bunlar kullamlsa bile çok nadir kullamlmal1dir.

3

Bölüm 2Bilimsel Yazimin Kökeni

Bilimin ayrklamaya çaligtigim, sanat kigkirtma yolanu arar- biri için ölümcül

olan gizem, digeri için yagamsaldir.John Fowles

0 0 0

ERKEN TAR1R

Insanlar binlerce ylldir iletigim kurabilmiglerdir. Fakat, bugünbildigimiz gekliyle bilimsel iletigim nispeten yenidir. ilk dergiler sadece 300yil önce yayimlanmig ve bilimsel makalenin IMRAD (Introduction-Girig,Methods -Yöntemler, Results-Sonuçlar and Discussion-Tartigma)düzenlemesi son 100 yll içinde geligmigtir.

Bilginin, bilimsel veya bagka türde, uygun iletigim mekanizmas1kuruluncaya kadar etkin gekilde iletigimi yap11amamigt1r. Tarih öncesiinsanlar, sözle iletigim kurabilmiglerdi. Fakat kugkusuz her yeni kugak;kaynak gösterecek yaz1h kayitlar olmaksizm, bilgi elde edildigi hizlakayboldugundan, esas olarak hep ayni çizgiden bagladi.

Kayalar üzerine oyulmuy magara resim ve yazilan, gelecek kugaklarabelge b1rakmak için insanoglunun ilk girigimleri arasmdayd1. Bir anlamdabugün biz, atalanmizm baz1 ilk mesajlanm yagatan böyle bir ortam1 seçmigolduklan için gansl1yiz. Oysaki daha az dayamkh malzeme üzerindeki

mesajlar kaybolmuy olabilirdi (Belki pek çogu öyle oldu). Diger taraftan,böyle bir ortam yoluyla iletigim inan11maz derecede zordu. Örnegin,eger 50kg hk taglar iletigim malzemesi olsayd1, posta servisinin bugün bagma gelmigolacak dagitim problemlerini bir dügünün? 10 gr'hk mektuplarla yeterincezorluk çekmiyorlar mi?

5

Bildigimiz ilk kitap sel baskmmm Chaldean dilinde anlatimidir.Genesis'i yaklagik 2000 yll öncesinden veren bu hikâye, M.Ö. 4000y111armdakiremit tablet üzerine yazilmigt1.

Hafif ve tagmabilir olan bir iletigim ortami gereksinimi açikt1. îlkbagarili ortam, M.Ö.2000 y1llarmda kullamlmaya baglanmig olan papirustur(papirusbitkisinden yap11an sayfalar yapigtirilarak ve 20-40 ft uzunlugundarulo olugturularak tahta bir parçaya baglanir). M.Ö. 190 y111ndapar§ömen(hayvanderisinden yapilan) kullamlmaya baglandi. Yunanhlar, Efes veBergama'da (gimdiki Türkiye) ve Îskenderiye'de büyük kütüphanelermeydana getirdiler. Plutarch'a göre, Bergama'daki kütüphanede M.Ö.40yillarmda 200.000 cilt kitap vardi (48).

M.S. 105 ylhnda Çinliler,iletigimin modern ortam1 kag1di kegfettiler.Bununla beraber, iletigimi çogaltma için etkin bir yol mevcut olmadigmdanakademik bilgi genig ölçüde yaygmlagtir11amadi.

Belki de insanoglunun entelektüel tarihindeki en büyük tek bulugmatbaayd1. Îlk hareketli türün, M.S. 1100 y111armdaÇin'deicat edilmesinekargm, Bati dünyasi krediyi, M.S. 1455 yilmda 42 satirhk Ïncili'nimatbaadabasan Gutenberg'e verir. Gutenberg'in bulugu hemen etkin bir gekilde bütünAvrupa'da kullamma koyuldu. 1500 y111nakadar binlerce kitabm binlercekopyasi ("incunabula"denen) basildt.

îlk bilimsel dergiler 1655 de, tesadüfen aym zamanda iki degigikderginin - Joumal des Scavans /Fransa ve Philosophical Transactions of theRoyal Society of London/ Îngiltere, yayma baglamas1yla ortaya ç1kt1. Ozamandan beri dergiler, bilimde en önemli iletigim ortami olarak hizmetvermektedir. Hâlen, bütün dünyada yaklagik 70.000 bilimsel ve teknik dergiyayimlanmaktadir.

"IMRAD" HÎKAYES1

Îlk dergiler, "görsel" dedigimiz türde makaleler yayimlad11ar. Tipikolarak, bir bilim adami "Îlk bunu gördüm, sonra gunu gördüm" veya

"ilk

bunu yaptim, sonra gunu yaptun" geklinde yazardi. Çogunluklada bugözlemler basit zaman siralamasmdaydi.

Bu görsel stil, o zaman anlatilan bilim türü için uygundu. Aslmda, budogrudan anlatma stili, bugün hâlâ, tiptaki vak'a raporlan ve jeolojikçahymalar v.b. konularmdaki "letters" dergilerinde kullamlmaktadir.

6

19.YY'm ikinci yansma dogru bilim, artan bir karmagayla hizlanmayabagladi. Özellikle,hastahkta virüs teorisini kesinlegtiren Robert Koch ilefermante sistemi kullanan ve saf-kültür çahyma yöntemini geligtiren LouisPasteur'ün çahymalan nedeniyle, hem bilim hem de bilimi anlatma önemli

ilerlemeler kaydetti.

O zaman, metodoloji önemli hâle geldi. Çogu,âninda üretmeye fanatikbiçimde inanan elegtirmenlerini susturmak için Pasteur, deneylerini en ince

aynntisma kadar anlatmayi gerekli gördü. Mantikh ölçüde sorumlulukduygusu olan meslektaglan Pasteur'ün deneylerini tekrarlayabildiklerindendencylerin tekrarlanabilirligi, bilim felsefesinin temel doktrini oldu ve aynkbir yöntemler kismi, önemli ölçüde yap11anmig IMRAD formatma yol açti(IMRAD, Introduction-Giri§, Methods-Yöntemler, Results-Sonuçlar and

Discussion-Tartigma'nm bag harflerinden olugan akronimdir).

Ben senelerdir mikrobiyoloji bilimine yakm oldugumdan, bilimin budahna agirhk veriyor olabilirim. Ama yine de, enfeksiyon hastahklarimntedavisinin bilim tarihinin en büyük ilerlemesi olduguna gerçekteninamyorum. Daha da ötesi, bu hikâyenin kisaca tekranmn bilimi ve bilimi

rapor etmeyi gösterebilecegine inamyorum. Atomik enerji veya molekülerbiyolojinin "en önemli ilerleme" olduguna inananlar yine de, enfeksiyonhastahklan hikâyesinin ortaya koydugu modern bilim modelini takdiredebilirler.

Koch ve Pasteur'ün çahymalarmi, 1900'lerin ilk yillarmda PaulEhrlich'in çahymasi ve 1930'larda Gerhard Domagh'm (sulfa ilâçlar)çahgmasi izledi. II. Dünya savaçI, penisilin'in geligmesini ortaya çikardi (ilkolarak Alexander Fleming tarafmdan 1929'da tamtilm14tir). Streptomisin1944 de tamtildi ve II. Dünya savagmdan hemen sonra,

"mucize ilâçlar" içindelice fakat hârika aragt1rmalar, tetrasiklinler Ye düzinelerle digerantibiyotikleri yaratti. Böylece bu geligmeler; verem, difteri, sitma, tifo ve(agiyoluyla) çocuk felci gibi salgmlann yok olmas1yla sonuçland1.

Bu mucizeler, IL Dünya savagmdan sonraki tibbî laboratuvarlardantaçarken, ülkemizin aragtirma yatinmmm artmasi mantikhydi. Bilimindesteklenmesindeki bu pozitif atilim (1957de) hemen, Ruslarm Sputnik'if1rlattiklan zaman olugan negatif faktörle birlepti. Îzleyenyillarda, Ruslannkorkusundan mi, yoksa daha fazla "mucize" ümidinden mi devlet, Amerikanbilimsel aragtmnasma milyonlarca ilâve dolar däktü.

7

Para, bilim üretti. Ve bilim, makaleler. Daglarcasmil Sonuç, mevcutdergiler (ve birçok yenisi) üzerinde güçlü bir baskiydi. Dergi editörleri,bagka nedenle olmasa bile kendilerini savunmak için metinlerin iyidüzenlenmig ve sikigtir11arak yazilmig olmasmi talebetmeye bagladilar.Dergideki sayfalar, tekrar ve lâfla barcanamayacak kadar degerli oldu.19.YY'm sonlarmdan beri agir agir ilerlemekte olan IMRAD formati,ara§tirma dergilerinde hemen hemen evrensel bir kullamm alam buldu. Bazieditörler, aragtirma sonuçlarmm iletigiminde en basit ve mantikli yoIolduguna inandiklari için IMRAD'1 desteklediler. Digerleri, belki basitIMRAD mantigma inanm1yorlard1; fakat yine de IMRAD'm rijitligidergilerde gerçekten yer (ve masraf) tasarrufu sagladigmdan bu trenekatildilar. IMRAD, metnin önemli k1simlannm "dizinlenme"siyle, editörlerve degerlendirme yapanlar için hayat1 kolaylagtirdi. IMRAD mantig1 soruformunda tammlanabilir: Hangi problem incelendi? Cevap:Introduction=Girig. Problem nasil incelendi? Cevap: Methods= Yöntemler.Neler bulundu? Cevap: Results=Sonuçlar. Bunlar ne anlam tagir? Cevap:Discussion=Tartigma.

Simdi,basit IMRAD mantiginm yazara metni düzenleme ve yazmakonusunda yardimci oldugu; editörler, degerlendirme yapanlar venihayetinde de makaleyi okuyarak izleyen okuyucular için kolay bir yolharitasi verdigi açik olarak görünmektedir.

8

Bölüm 3Bilimsel Makale Nedir?Yayms1z bilim ölüdür,

Gerard Piel

0 0 0

B1LIMSELMAKALENIN TANIMI

Bilimsel makale, özgün aragtirma sonuçlanm tammlayan, yazilmig vebasilmig rapordur. Fakat bu kisa tamm; bilimsel makalenin belli bir biçimdeyazilmig olmas1 Ve üçyüzyil boyunca geligtirilmig gelenekler, editöruygulamalari, bilimsel ahlâk ve basim-yay1m etkilegimiyle tammlanan bellibir biçimde yayimlanmasi geregine dikkat çekilerek nitelenmelidir.

"Bilimsel makale"yi uygun bir biçimde tammlamak için bir bilimselmakaleyi yaratan mekanizmay1, yani geçerli yaym1 tanimlamahy1z,Özetler,tezler, konferans raporlan ve diger birçok literatür yayimlanabilir, fakat buyaymlar her zaman geçerli yaym ölçütünü saglamazlar. Dahasi, bilimsel birmakale bütün diger testleri geçse de, eger yanhg yerde yay1mlanmigsa geçerliyayimlanmam1§ demektir. Yani, nispeten kötü bir aragt1rma raporu, fakattestleri geçen bir yayin, eger dogru yerde (genelliklebelli bagh bir dergi)kabul edilir ve yayimlamrsa geçerli bir yaymdir. Çokiyi haz1rlanmig biraragtirma raporu ise yanhy bir yerde yayimlanmigsa geçerli bir gekildeyay1mlanmamig olur. Devlet raporlannm ve konferansta yayimlananlannçogunda oldugu gibi, kurum bültenleri ve kisa yagam süresi olan yaymlar,

esas yaymlar olarak nitelenmezler.

Birçok kisi, bilimsel makalenin tammmm elde edildigi temel yaym(geçerli yaym) tammi konusunda mücadele vermigtir. The Council ofBiology Editors (CBE), otoritesi olan meslekî b*iioi-ganizasyon (hiçdegilsebiyolojide), bu tür problemlerle ugragarak apagidakitammaulagti:

9

Kabul edilebilir temel bir bilimsel yaym, meslektaglara (1)gözlemleridegerlendirme (2) deneyleri tekrarlama (3) entelektüel iglemleridegerlendirme imkâm verecek, yeterli bilgi içeren ilk aç1klama olmahdir.Dahasi, duyumsal algilamaya elverigli; esasta kahc1, k1sitlama olmaksizmbilimsel topluluga açik ve bir veya daha fazla belli bagli tamnm1§ikincilservislerin düzenli taramasi için hazir olmahdir (örnegin, Amerika'daBiological Abstracts, Index Medicus, Excerpta Medica, Bibliography ofAgriculture, diger ülkelerde de benzer servisler).

ilk okuyugta, bu tanim agm derecede kangik veya hiç degilse çok uzungärünebilir. Fakat bunu yazmada katkisi olan bizler, her kelimeyi dikkatlicetarttik ve daha az kelimeyle kabul edilebilir bir tanimm yap11abilecegindenkugku duyuyoruz. Çünkü;ögrenciler, yazarlar, editörler Ye bütün ilgilileriçin bilimsel makale "nedir?

ne degildir?" çok önemlidir. Bu tanimm,gerçekten ne anlama geldigini görmek için bütünüyle incelemekte yararvardir.

"Kabul edilebilir temel bir bilimsel yaym", "ilk aç1klama" olmahdir.Dogal olarak çogu zaman, yeni aragtirma verilerinin ilk açiklamasi bilimselbir toplantida sözlü sunug olarak yer ahr. Fakat, CBE ifadesinin ileriyesürdügü, yazann agzindan kaçirmasmin ötesinde bir aç1klamadir. Etkin birilk açiklama sadece, aç1klananin, yazarm meslektaglari tarafmdan (gimdiveya gelecekte) tamamiyle anlay1hp kullamlmasma imkân verecek formuolan bir açiklama oldugu zaman gerçeklegmi§tir.

Böylece veri1erin, potansiyel kullamcilara (i) gözlemleridegerlendirebilecegi (ii) deneyleri tekrarlayabilecegi ve (iii) entelektüeliglemleri degerlendirebilecegi (yazmmsonuçlan verilerle desteklenmektemidir?) yeterli bilgi sunmasi gerekir. Sonra, açiklama "duyular tarafmdanalgilanmaya elverigli" olmalidir. Bu acayip bir sözcük grubu olabilir, fakatbunlar normal uygulamada en basit gekliyle, yayin anlamma gelir. Bununlaberaber bu tamm, aç1klamaya sadece görsel malzeme (basih dergiler,mikrofilm, mikrofig) cinsinden degil, fakat aym zamanda, belki basiliolmayan, görsel olmayan formlar cinsinden de içerik kazandtrir. Örnegin,dinleme kasetleri formunda "yaym", eger tanimda verilen diger testlerigeçtiyse etkin bir yayin olugturabilir. Gelecekte, ilk açiklamanm bilgisayarveri tabanma girig olmasi pekâlâ mümkündür.

Yaymm formuna bakilmaksizin; bu form, esasta kalici olmah, bilimseltopluma k1sitlamasiz aç1k tutulmali ve bilgi geri kazanma servislerine aç1kolmalidir (Biological Abstracts, Chemical Abstracts, Index Medicus,

10

Science Citation Index, v.b.). Böylece, haber bültenleri ve kurum yaymlarigibi haber ve diger yönleriyle deger taç1yan yaymlar, bilimsel bilgininbulundugu yerler olarak hizmet edemez1er.

CBE tanimi, daha basit olarak, fakat daha kesin terimler olmaksizmyeniden ifade edilirse; temel yaym (i)özgün aragtirma sonuç1armm ilk yaym1olan (ii)yazarin meslektaglarmm deneyleri tekrarlayabilecekleri ve sonuçlanirdeleyebilecekleri forma sahip ve (iii) dergide veya bagka bir Raynakbelgesinde bilimsel toplum içinde hemen ulaç11abilirolan yaymdir. Butammi anlamak için yine de, önemli bir ihtar ilâve etmeliyiz. Tammm,

yazarm"meslektaglarina" atfedilen kismi,. yaym öncesi meslektag

degerlendirrnesi anlammda kabul edilir. Böylece tamm olarak bilimselmakaleler, meslektag degerlendirmesi yapilan yaym organlanndayay1mlananlardir.

Bu tanim sorununun üzerinde iki nedenle çok durdum. Ilk olarak;yazarlar, editörler ve yayimcilann temel yaymi tammlamadakiisteksizlikleri nedeniyle veya yapamadiklari için, bilim toplulugunun tümü

uzun süre, etkin olmayan pahah bir bilimsel iletigim sistemi ile çahytt.Sonuçta yayinlarm çogu toplanti özetlerinde, anlagilmaz konferansbildirilerinde, devlet belgelerinde kaldi veya dagitimi çok az olan kitap vedergilere gömüldü. Diger makaleler, aynen veya ufak degigiklikler yapilmig

formda bir kereden fazla yayimlandilar; bazen bu, hangi konferansraporlarimn, kitaplarm ve derlemelerin temel yaym oldugu (veyaolmasigerektigi) hangilerinin olmadig1 konusundaki tamm eksikligi nedeniyleolmugtur. Sonuç, tekrar ve kangikhktir. Îkincisi, tamm olarak bilimselmakale, bazi belirli türlerde bilgi içeren özel bir çegit belgedir. Bir bilimselmakale, "bilimin gereksinimi olan dügünce nitelikleri gibi, tamam1yleayninitelikleri talebeder: Mantik, aç1klik ve kesinlik" (50).Eger ögrenci veyayetigmekte olan bilim adami (vehatta, hâlen çok say1da makale yayimlamigbilim adamlanmn bazilan) bu tammm önemini tam anlamiyla kavrarsa,

yazma iginin önemli ölçüde kolaylagmasi gerekir. Kangikhk, gekillenmemigiglerin sonucudur. Kolay ig, tam olarak ne yapilmasi ve hangi siradayapilmasi gerektigini bildiginiz iytir.

BILIMSEL MAKALENIN DÜZENLENMESÎGeçerli yaymm gereklerini kargilayacak gekilde düzenlenmig makale,

bilimsel makaledir. O, önemli ölçüde gekillendirilmig,aynk ve açikça belirli,

11

i

birlegen parçalardan olugur veya olugmahdir. Birlegen kisimlarm, temelbilimlerde en yaygm isimlendirilmesi: Introduction-Girig, Methods-Yöntemler, Results-Sonuçlar and Discussion-Tartigma (veböylece akronimIMRAD)dir. Gerçekte, Malzeme ve Yöntemler baghgi, daha basit olanYöntemler'den daha çok kullamhr. Fakat akronime girmig blansonuncusudur.

Y111arboyunca, IMRAD yaklagimmi dügündüm ve önerdim. Bununlaberaber bugüne kadar, herhangi bir gekilde farkh olan çegitli düzenlemesistemleri, bazi editör ve dergiler tarafmdan tercih edilmigtir. Üniformolmaya dogru egilim, IMRAD sisteminin Amerikan Ulusal StandartlarEnstitüsü tarafmdan ilk 1972'de ve tekrar 1979'da (5)tammlandigmdan beriartmig bulunuyor .

Bu siralama öylesine mantikli ki, aç1klay1c1yaymlann diger türlerindede artarak kullamlmaktadir. Kigi; kimya, arkeoloji, ekonomi hakkmda miyoksa caddelerdeki suçlar hakkmda mi yaziyor, IMRAD formati genellikleen iyi seçimdir.

Bu çogu zaman, laboratuvar çahyma sonuç1armi aç1klayan makaleleriçin de dogrudur. Ku§kusuz, istisnalar vard1r. Ornegin, yer bilimlerinde alançahyma raporlan ve tip bilimlerinde klinik vak'a raporlan bu türdüzenlemeye ilk agamada uymazlar. Yine de, bu "görsel

tamm Veren"

makalelerde dahi, problemden çözüme aym mantik silsilesi çogu zamanuygundur.

Zaman zaman, laboratuvar raporlan bile farkh olmahdir. Eger, ilgilisonuçlara dogrudan ulagmak için birkaç yöntem kullamldlysa, Malzeme veYöntemler ve Sonuçlar kismmm bütünlegtirilmig bir "Deneysel" k1simdatoparlanmasi istenebilir. Nadiren, sonuçlar äyle kangik olabilir veya hementartigmayi gerekli kilacak zithklar verebilir ki, Sonuçlar ve Tartigmakismmm birarada olmasi istenebilir. Aynca, bazi temel dergiler IMRADdüzeninin kisaltilmigi olan "Notes" veya "Short Communications"yay1mlarlar.

Bilimin görsel tanimh alanlarmda, çok çe§itli düzenleme türleri vardir.Böyle Ihakalelerin nasil düzenlenecegini ve hangi genel baghkkullanilacagim belirlemek için, amaçladigimz derginin "YazarlaraDirektifler" kismma bakmamz gerekir. Dergi konusunda kugkunuz varsa,veya dergi çok degigik türde makaleler yaylmhyorsa, genel bilgiyi uygunkaynak kitaplarmdan bulabilirsiniz. Ornegin, çegitli temel tip makaleleri

12

ayrmtih olarak, Huth (28)tarafindan tarif edilmig ve pek çok mühendislikmakaleleri ve raporlan Michaelson (35) tarafmdan anahatlanylagösterilmigtir.

Kisaca ben, bilimsel makalenin hazirlamymm edebî beceriyle ilgisinin,dezenlemeyle olandan çok daha az oldugunu dügünüyorum. Bilimselmakale edebî eser degildir. Bilimsel makaleyi hazirlayan kigi edebî anlamda

yazar degildir.

Bazi eski dügünceli meslektaglanm, bilimsel makalenin edebî oldugu,

yazann tarz ve havasmm aç1kça belirgin olmasi gerektigi ve tarzdakidegigikliklerin okurun ilgisini canlandiracagim dü§ünürler. Ben öyle

dügünmüyorum. Bence bilim adamlan, gerçekten edebiyat okumaya, hattabelki yazmaya da ilgi duymahlar. Fakat aragtirma sonuçlarmm iletigimi dahakuru bir yoldur. Booth'un (13) ortaya koydugu gibi, "Bilimsel yazimdaiddiah kelimelere yer yoktur".

Bugün ortalama bir bilim adami, alamndakileri izleyebilmek için çoksayida makalede rapor edilen verileri incelemek zorundadir. Bu nedenle,bilim adamlan ve kugkusuz, editörler; üniform, kisa ve öz, ve hemenanlaç11abilir bir anlatun sistemi talebetmelidirler.

DIÖER TANIMLAREger "bilimsel makale" özgün aragtona raporu için bir terim ise bu,

özgün veya bilimsel olmayan aragtirma raporlanndan veya bilimsel makaleolarak nitelendirilmeyenlerden nasil aynlmahdir? Çokkullamlan bazi özelterimler:

"tarama/degerlendirme-makalesi", "konferans raporu" ve"toplanti

özeti".

Bir taramaldegerlendirme makalesi hemen hemen hergeyi, en tipikolarak da tammlannny konudaki en yeni çahymalan veya belli bir kigi veyagrubun çahymalanm gözden geçirir. Böylece tarama/degerlendirmemakalesi, hâlen yayrmlanmig olan (temeldergilerdeki aragt1rma raporlan)bilgiyi özetlemek, analiz etmek, degerlendirmek veya birlegtirmek içinolugturulur. Tarama/degerlendirme makalesindeki malzemenin tümü veyaçogu önceden yay1mlanmig olmasma karym; çahymamn tarama/degerlendirme türü genellikle aç1kça yaymm bagliginda belirtildiginden

(çogunlukla;Microbiological Reviews, Annual Review of Biochemistry,v.b.) çift yayin havasi normal olarak dogmaz. Fakat,

13

tarama/degerlendirmeler yeni bir yey içermez diye varsaymaym. En iyitarama/degerlendirme makalelerinden, yeni sentezler, yeni fikirler ve teorilerve hatta yeni modeller ortaya ç1kar.

Bir konferans raporu; kitapta veya dergide, sempozyum, ulusal veyauluslararasi kongre, çahyma grubu, yuvarlak masa veya benzeri toplantibildiri kitaplanum bir parçasi olarak yayimlanm1§ makaledir. Bukonferanslar normal olarak, özgün verilerin sunulmasi için tasarlanmazlar veortaya ç1kan bildiri kitaplan (kitaptaveya dergide) temel yaym olaraknitelenmezler. Konferans bildirileri çogunlukla, belli bir bilim adammm sonçahymalarmin degerlendirilmesini veya belli laboratuvarlardaki sonçahymalan sunan tarama/degerlendirme makaleleridir. Bazi konferanslardaanlatilan malzemenin bir kismi (özellikleilginç olanlar), çogu zaman ilginçspekülasyonlann eglik ettigi yeni, özgün verilerin anlatildig1 ön raporlardir.Fakat genellikle bu ön raporIar, bilimsel makale olarak nitelenmezler ve nede o amaci tagirlar. Daha sonra, genellikle de çok daha sonra, böyleçahymalar temel bir dergide geçerli bir gekilde yayimlamrlar. O zamanakadar aç1kta kalan k1simlar toparlanmig, bütün temel deneysel aynntilarkaydedilmi§ (böyleceigi bilen bir kigi deneyleri tekrarlayabilir) ve öncekispekülasyon sonuçlar k1smmda olgunlagt1rilmigtir.

Bu nedenle, basilan çok say1daki konferans yaymlan normal kogullardatemel degildir. Böyle katkilarda eger özgün veriler sunulursa, bu verilertemel dergilerde yayimlanabilir ve yayimlanmasi gerekir. Aksi takdirde,bilgi etkin bir gekilde kaybolabilir. Eger temel bir dergideki yaym konferansraporunda yayimlanirsa, çaligmamnbazi kisimlanm etkileyen izin ve yayimhakki problemleri ç1kabilir (Bölüm 26'ya bkz). Fakat, çift yaym olma gibidaha temel bir problem (özgünverilerin çifte yayim) normal olarak dogmaz,dogmamasi gerekir.

Toplanti özetleri, bildiri kitaplan gibi çeyitli türdedir. Kavramsal olarak,özgün bilgi içermeleri ve içerebilmeleriyle konferans raporlanna benzerler.Temel yaym degildirler ve ne de bir özetin yayimlanmasi, daha sonraraporun tümünün yay1mlanmasmi engellemelidir.

Geçmigte, ulusal veya uluslararasi kongre programmm bir parçasiolarak veya programla birlikte dagitilan tipik, bir paragrafhk özetlerkonusunda çok az karmaga olmugtur. Genellikle, bu toplant11ardasunulanmakalelerin daha sonra temel dergilere yaym için gönderilecegi bilinirdi.Fakat son zamanlarda, geni§1etilmig özetlere (veya"synoptics")

güçlü biregilim var. Çünkü,önemli bir uluslararasi kongre gibi büyük toplantilarda

14

sunulan bütün makalelerin tamam1m yayimlamak pahalidir ve böyle yaymlarhâlâ, temel bir derginin verdigi geçerli yaymm yerini alam1yor. Geniëletilmigözetlere dogru gidigin bu nedenle bir anlami var. Genigletilmig özetler,

makalenin tümü kadar bilgi verebilir. Tek vermedigi, deneysel aynntilardir.Fakat sirf bu nedenle, yani deney aynntilan içermediginden de bilimselmakale olarak nitelendirilemez.

Bunlan yayimlama igiyle ugragan bizler, degigik türde makalelerin

dikkatli tammmm önemini görmekteyiz. Gittikçe daha faz1a yay1mci,konferans düzenleyicileri ve bilim adamlan bu temel tammlar üzerinde

anlasmaya varmaktadirlar. Bunlann genel kabul görmesi, bilimsel bilginin

hem temel ve hem de ikincil iletigimini önemli ölçüde aç1khgakavugturacaktir.

15

Bölüm 4Baghk Nasil Hazirlamr?

Îlk iz1enimlergüçlü izlenimlerdir; bu nedenle, bir bagIrgm iyi tasarlanmasi

ve smirIar izin verdigi ölçüde, ne gelmekte oldugunun tam ve kesin

göstergesi olmasi gerekir

T. Clifford A11butt

0 0 0BASLIÖIN ÖNEMÎBir makale için baghk haz1rlarken, yazar çok basit bir gerçegi hatirlarsa

iyi eder: Bu baghk binlerce kigi tarafmdan okunacaktir. Eger olursa, belki

çok az kigi makalenin tümünü okuyacak, fakat pek çogu ya özgün dergide

veya ikincil servislerden (özetlemelerveya dizinler) baghgi okuyacaklardir.

Bu nedenle, baghktaki bütün kelimeler çok dikkatli seçilmeli ve birbiri ileiligkileri dikkatli kurulmahdir. Yanhy baghklardaki belki de en yaygm hata

ve anlam bakimindan kesialikle en zarar verici olam, kelimelerin hatah

s1ralanmasidir.

lyi bir baghk nasil olur? Ben bunu, makalenin içerigini yeterli ölçüde en

az sayida kelimeler dizisi olarak tanimhyorum.

Hatirlaymiz ki, özetleme ve dizin servisleri önemli ölçüde baghgin tamoluguna dayamrlar. Uygun olmayan gekilde ba§hk verilmi§ bir makale,amaçladigi okuyucu kitlesine asla ulaçamaz ve tamamen kaybolabilir.

BA@LIKUZUNLUÖU

Bazen baghklar çok k1sadir. Bir makale, Joumal of Bacteriology'ye"Brucella ÜzerineÇahymalar"baghgi ile gönderilmigti. Aç1kt1rki, böyle bir

17

baghk okuyucuya pek yardimci olamazd1. Çahyma"taxonomic" mi,"genetic" mi, "biochemical"

mi veya"medical" midir? Hiç olmazsa bu

kadarm1 bilmek isterdik.Daha da s1k, baghklar çok uzundur. Tuhaftir ki uzun baghklar

kisalarmdan daha az anlamhdir. Bir kugak äncesinde, bilimde daha azuzmanlagma oldugu zamanlarda, baghklar uzun ve özellik belirtmeyen türdeolma egilimindeydi. Ornegin, "Bir Obje ile Ortami veya Objenin BelliParçalan Arasmda Renk-Zitligi Üreten Yeni Bir Yolla MikroskopikAragtirmaya ÍlâvelerÜzerine"(J.Rheinberg, J.R. Microsc. Soc. 1896:373).Bu kesinlikle kötü bir baghk izlenimi veriyor. Belki, iyi bir özet olabilir.

Kugkusuz çok uzun ba§hklarm çogu, "israf edilmig" kelimeler içerir.Genellikle, "üzerine çaligmalar", "üzerine aragt1rma" Ve

"üzerine gözlemler"gibi israf edilmig kelimeler baghšm hemen baglangicmdan gözükür.

BELIRTICÎBA§LIKLARA GEREKSINÎMOrnek bir baghgi inceleyelim: "Antibiyotiklerin Bakteriler Üzerine

Etkileri". Fonndadir, kisadir ve israf edilmig kelimeler veya fazla yükta§1mamaktadir. Kesinlikle de bu baghk, "Bakterinin ÇegitliTürleri ÜzerindeBelli Antibiyotiklerin Etkileri Konusunda On Gözlemler"e degigtirilerekgeli§tirilemezdi. Fakat (bubeni bir sonraki noktaya getiriyor), çok kisa olanbaghklarm çogu, özelden ziyade genel terimler içerdikleri için çok kisadirlar.

Güvenle varsayabiliriz ki, yukaridaki baghkla verilen çahyma, tümantibiyotiklerin tüm bakteriler üzerindeki etkilerini denememigtir. Bunedenle, baghk esas olarak anlamsizdir. Sadece bir veya birkaç antibiyotiküzerinde çahg11diysa, baghkta tek tek siralanmasi gerekirdi. Bir veya birkaçorganizma denendiyse, baghkta yine tek tek s1ralanmasi gerekirdi. Egerantibiyotik ve organizmalarm sayisi, baghkta siralanamayacak kadar çok ise,belki yerine grup adi konabilirdi. Daha kabul edilebilir baglik örnekleri:

"Streptomycin'in Mycobacterium Tuberculosis ÜzerineEtkisi""Streptomycin, Neomycin ve Tetracycline'in Gnun-Positive Bacteria

ÜzerineEtkisi""Polyene Antibiotics'in Plant-Pathogenic BacteriaÜzerineEtkisi""Mantara Kary1 Kullamlan ÇeçitliAntibiyotiklerin Candida albicans

ve Aspergillus Fumigatus ÜzerineEtkisi"

18

Bu baghklar, ilk örnekten daha kabul edilebilir olmasma kargm, yine deçok genel olduklan için özellikle iyi örnekler degildirler. Eger "Etkisi"

kolayhkla tammlanabilirse, anlam daha aç1k olabilir. Örnegin,yukandaki

ilk baghk "Streptomycin Kullanarak Microbacterium tuberculosis'inBüyümesinin Engellenmesi" geklinde düzenlenebilirdi.

Çok önceleri, Leeuwenhoek tammlayici fakat çok özel olmayan"animalcules" kelimesini kullandi. 1930'larda, Howard Raistrick "Bakteriler

ÜzerineÇahymalar"baglig1 altmda, önemli bir makale serisi yaymladt

Benzer bir makale bugün, çok daha özel bir baghk tagir. Eger çahyma bir

organizmay1 konu ahyorsa baghk; "genus", "species"Ve muhtemelen

"strain"

sayismi bile verir. Eger çahyma bir organizmamn enzimini konu

ahyorsa, baghk "Bakterilerde Enzimler" gibi birgey olmaz, "Dihydrofolate

Reductase in Bacillus subdlis" olur.

KELÍME SIRASININ ÖNEMIBaghklarda, özellikle kelime s1rasma dikkat edin. Bagliklardaki

dilbilgisi hatalarinm çogu hatah kelime siralamasmdandir.

Journal of Bacteriology'ye "Mechanism of Suppression of

Nontransmissible Pneumonia in Mice Induced by Newcastle Disease Virus"

baghkh bir makale gönderilmigti. Bu yazar herhangi bir gekilde birdenbire

üretme becerisi göstermedikçe, olugturulamn fare degil, zatürree olmuy

olmasi gerekir. (Baghgin pöyle olmas1 gerekirdi: "Mechanism of

Suppression of Nontransmissible Pneumonia Induced in Mice by Newcastle

Disease Virus").Artik, bebekleri leyleklerin getirmedigine inamyorsamz, gu baghgi

öneririm: (Bacteriol. Proc., p. 102, 1986): "Multiple Infections Among

Newborns Resulting from Implantation with Staphylococius aureus 502A."

(Bu "hayat bakterisi" midir?)

Bir gün kargilagtigim diger bir örnek (Clin. Res. 8: 134, 1960):"Preliminary Canine and Clinical Evalution of a New Antitumor Agent,Streptovitacin". Bu köpek, streptovitacin 'i degerlendirmeyi bitirdiginde,

benimde bakmasim istedigim bazi çahymalarimvar!

Dilbilgisi bir tarafa, "using (kullanarak)"kelimesini kullandignuzda sizidikkatli olmaya davet ederim. Înamyorumki, "using" kelimesi bilimsel

yazimda en çok bilinen, askida kalmig §imdiki zaman fiilidir. Ya akilh bazi

19

köpekler daha var, ya da "using"

gu cümlede yanhy kullanlyor: "Using afiberoptic bronchoscope, dogs were immunized with sheep red blood cells".Akilli hayvanlar sadece köpekler degil. Bir metin, Journal of

Bakteriology'ye "Isolation of Antigens from Monkeys Using Complement-Fixation Techniques" adi altmda gönderilmigti.

Bakteriler bile ak11h. Diger bir metin, Journal of ClinicalMicrobiology'ye "Characterization of Bacteria Causing Mastitis by Gas-Liquid Chromatography" adiyla gönderilmigti. Bakterinin GLCkullanabilmesi harika birgey degil mi?

ET1KETOLARAK BA§LIKMakalenin baghgi bir etikettir. Bir cümle degildir. Her zamanki özne,

nesne, fiil, düzenlemesiyle olugan bir cümle olmadigmdan cümleden dahabasittir (veyahiç degilse genellikle daha kisadir), fakat kelimelerin sirasidaha da önemli hâle gelir.

Ashnda çok az say1da dergi, baghgm cümle olmasma izin verir. Îçtebirörnek: "B-Endorfin is Associated with Overeating in Genetically ObeseMice (ob/ob)and Rats (fa/fa)"(Science 202:988, 1978). Zannederim busadece bir görüy meselesidir. Ben böyle bir bagliga iki yönden kargiç1kardim. Îlk olarak "is" fiili israf kelimesidir ve anlay141etkilemeden hemenç1karilabilir. Îkincisi, "is" in ilâvesi, gimdi ba§ligm yüksek sesle konuyukabul ettirmesidir. Bölüm 27'de geligtirilen nedenlerle, yazarlarmsonuçlarim gimdiki zamanda sunmalarrn görmeye ahgik olmadigimizdandogmatik bir hava tay1maktadir.

Derginin "içindekiler"

k1smmda baghg1 gören muhtemel okuyucuya,baçhktaki kelimelerin sirasi ve anlami önem tagir. Fakat bu dügünceler,ikincil kaynaklardan makaleyi duyanlar da dahil olmak üzere (belkide çoguböyle), literatürün bütün muhtemel kullamc11ari için egit ölçüde önemlidir.Bu yüzden baghk, makalenin kendisine eglik eden etiket olarak ige yaramahve Chemical Abstracts, Index Medicus ve digerleri tarafmdan kullamlanmakina dizinine uygun formda olmahdir. Dizinleme ve özetlemeservislerinin çogu ya KWIC (metiniçi anahtar kelimeler) türetmeye veyaKWOC (metindigi anahtar kelimeler) türetmeye dayanan "anahtar kelime"sistemi ile çaligir. Bu nedenle yazarm, makaleyi etiketlerken dogru"anahtarlari"

temin etmesi temel bir önemi haizdir. Yani baghktaki terimler,

20

makalenin içeriginin önemli k1smmi, anlag11abilir ve geri kazamlabilirterimlerde vurgulayan kelimelerle s1mrh kalmahdir.

Okurlara yardunc1 olmak üzere,"süren ba§hklar" veya

"süren isimler"her sayfano en üst kismma basihr. Çogunlukla,derginin veya kitabm adisoldaki. sayfalann en üstünde, makale veya bölüm adi (bukitapta oldugugibi) sagdaki sayfalarm en üstünde verilir. Yerin smirh olmasi nedeniyle,genellikle baghšm kisa bir gekline ihtiyaç vardir. (En farla karakter sayisi,dergilerin muhtemelen "Yazarlara Direktifier" kismmda verilir). Metninbaghk sayfasma uygun bir "süren baghk" önermek akilhca olur.

KISALTMALAR VE JARGON

Baghklarm; kisaltmalar, kimyasal formüller, patentli (genelolmaktanziyade) isimler, jargon ve benzerlerini hemen hemen asla içermemesigerekir. Baghgi olugtururken yazar gunu sormalidir. "Dizinde böyle birbilgiye nasil bakardim?" Eger makale hidroklorik asitin bir etkisiyle ilgili

ise, bashk"hidroklorik asit" kelimelerini mi, yoksa hemen tamnabilen ve

çok daha kisa "HCl" mi içermelidir. Zannederim cevap çok açik. Çogumuzdizinde "hc"

ye degil"hi"

ye bakardik. Daha da ätesi, eger bazi yazarlar HCl

(dergi editörlerinin izniyle) bazilan ise hidroklorik asit kullandlysa;bibliyografik servisler ilâve kaynaklann kisalt11migbir isimle listelendiginedikkat etmeden, yay1mlanmig yaz11ann sadece bir k1smim bulabilirlerdi.Ashnda, daha büyük ikincil servisler;

"deoxyribonucleic acid", DNA ve

hatta ADN (acide deoxyribonucleique) gibi isimleri biraraya getirmeyeolanak veren bilgisayar programlarma sahiptirler. Yine de gimdiye kadaryazarlar (ve editörler) için en iyi kural, baghklarda kisaltmalardankaçinmaktir. Ve ayni kural; patentli isimler, jargon, olagandigi ve eskiterimlere de uygulanmahdtr.

SERÎBASLIKLAR

Konugtugum birçok editör, ana ba§hk-alt baghk düzenine ve askidakalan baghklara karg1dir. Ana baglik- alt baghk (seriler),yillar önce oldukçaolagandi. (Ornek: "Studies on Bacteria. IV. Cell Wall of Staphylococcusaureus".) Bugün birçok editör; her yayimlanan makalenin "kendi içindebütün ve bagimsiz bir çahymamn sonuçlanm sunmasi gerektigi, numarahseri makalelere izin verilmeyecegi" konusunun ("Yazarlara Direktifler",

21

Journal of Bakteriology) özellikle okurlar için önemli olduguna inamr. Serimakalelerin geçmigte, her makaleyle sadece ufak ufak k1simlar vererekbirbiriyle çok yakmdan ilgili olma egilimi vardi. Böylece okuyucu, bütünseri ard arda okunmadikça çok büyük ölçüde eksiklerle birak111rdi.Ayncaseri sistemi, programlama ve gecikmeler nedeniyle editörler için cansikiclydi. (IV no.'lu kabul edilip, III. no'lu reddedilir veya degerlendirmedetakihrsa ne olacak?) Diger kargi çikiglar; seri baghklarm hemen daimaönemli ölçüde tekrarh oldugu, ilk kismm (romenrakamindan önceki)faydasiz olacak kadar genel oldugu ve ikincil servisler bir KWIC diziniçevirdiginde, böyle çift baghklan yeniden kurmanm imkânsizhšmdan,sonuçlarm çogunlukla anlagilmaz oldugudur ("Soru" olarak kelimelendirilenmakale baghklari da anlamsizdir ve bana göre soru türü baghklarkullamlmamahdir).

Ask1da baghklar (seribaghklar gibi fakat romen rakam1 yerine "iki

nokta üst üste"), KWIC dizininden sonuçlanan acayiplikler hariç, yukandabahsedilen bazi problemlerden kaçinmay1 sagladigi için çok daha lyidir.Maalesef önde gelen bir bilimsel dergi, Science, muhtemelen baghšm enetkin kelimelerini öne ç1karmak änemli oldugu için askida bagliklannsavunucusudur. (Õrnek:"The Fragile X Site in Somatic Cell Hybrids: AnApproach for Moleculer Cloning of Fragile Sites"-Science 237:420,1987).Arada bir, askida baghklar okuyucuya yardimci olabilir. Fakat bana göre,ögretici görünümündedirler; önemli olandan ziyade geneli vurgularlar,noktalama i§aretleri gerektirirler, dizinleri karigtmrlar ve genellikle etiketbiçimindeki düz baghktan daha yetersizdirler.

Yine de düz baghklann kullanmn, uygun kelime dizilimine veyabaghkta her kelimenin uygun formuna olan gereksinimi azaltamaz. Örnegin,"New Color Standard for Biology" adh bir baghk, bitki ve hayvannumunelerini tanimlamada kullamlan renk standartlarmm olugturulmasmigösterir gibi görünüyor. Oysaki, "New Color Standard for Biologists" (BioScience 27:762, 1977) baghšmda yeni standart; biyologlarin dogal iligkisinism1flandirmada, yegil biyologlan mavilerinden ayirmaya izin vererek yararholabilir.

22

Bölüm 5Yazarlar ve Adresleri NasilSiralamr7

Îdarî ve meslekî k1skançhk, imparatorluk kurma ve"yaymla-veya-yok ol!"

kuramim kabullenig, cennetteki y11anlarm sadece birkaç1d1r. Bunlar;

endüstri, kontrat, kurumsalhk, kurulug gelenekleri ve düzenlemelerinin

zehirli yrlan1arryla birlegerek, profesyonel yazim dünyasmm yrlan deligini

olugtururlar.

John H. Mitchell

oo0

ISIMLERIN SIRASI

Bilimsel makale hazirlamamn en kolay kismi, ikincil satirlarmgirilmesidir: yazarlar ve adresleri. Bazen!

Yazar isimlerinin siras1üzerine hergün yeni bir düello duymadim ama,

bagka kogullarda akli bagmda görünen meslektaglarm, s1rf kimin isminin

hangi sirada olmas1 gerektigi konusunda anlaçamadiklari için birbirinin candügman1 oldagu olaylar biliyorum.

Dogru siralama nas11olur? Maalesef, üzerinde anlagmaya vanlmig veya

genellikle kabul gören hiçbir kural yoktur. Bazi dergiler (zannederimtemelde Ingiliz), yazar isimlerinin alfabetik s1rada olmasm1 ister. Bu tür

önemsiz, basit siralama sisteminin önerilebilecek çok yönü vardir. Fakat

alfabetik sistem, özellikle A.B.D'de henüz herkesin kullandig1 bir sistemolmarugt1r.

23

Geçmigte, aragtirmada aktif olarak yer ahp almadigma bakilmaks1zm,laboratuvar direktörünü yazar olarak koymak gibi genel bir egilim vard1.Çogunlukladirektör en sona (ikiyazardan ikincisi, üç yazardan üçüncüsüv.b.) konmaktaydi. Sonuçta en son yer, kendiliginden verilmig prestij içinseçilen bir yer oldu. Böylece, hiçbiri laboratuvar direktörü olmayan ve hattahiçbiri daha deneyimli olmayan iki yazar, bu ikinci yeri paylaçamazlard1.Eger üç veya daha fazla yazar varsa

"önemli"

yazar, arada bir yeri degil ilkveya son yeri isteyecekti.

Daha modern bir egilim, yayimlanmakta olan çahymanm ana üreticisi vedeneyimli yazan olarak ilk yazan tammlama egilimidir. Îlk yazarm ögrencioldugu ve ikinci (üçüncüveya dördüncü) yazann laboratuvar direktörü, belkiNobel almig biri oldugu zaman bile, ilk yazara

"deneyimli

yazar" olarak atifyapilmasi ve o kiginin aragtirmamn kendisini veya çogunu yaptigmmvarsay11masi gimdi kabul gören bir biçimdir.

Laboratuvar direktörlerinin, kendi laboratuvarlanndan çikan heryayimlanmig makaleye kendi isimlerinin konmasi konusunda israr etmeegilimleri hâlâ bizimledir. Ayni §ekilde,yani deneyler tamamlandiktan sonracam egyalan y1kamig olabilecek teknisyenler dahil pratik olaraklaboratuvardaki herkesin yazar olarak isimlendirildigi "kirli

çamagir listesi"yaklagimim kullanma egilimi de öyle. Aynca, ortak aragtirmaya egilimsürekli artlyor. Dolayis1yla, makale bagma ortalama yazar sayisi artmaktadir.

Yeni bir egilim ve zannederim çok iyi bir egilim; yerlegik, deneyimlibilim adamlarmm daha genç meslektaglanna veya ögrencilerine hak (ilkisimolma) tammasidir. Genç neslin bu gekilde tegviki, iyi bilim sürecini yüceltirve zarif bir gekilde bu uygulamay1 yapan, deneyimli bilim adammmkarakterini ortaya koyar.

YAZARLIÒIN TANIMI

Belki gimdi yazarlar listesi sadece ve sadece, deneylerin tasanm1 Vegerçeklegtirilmesine aktif olarak katilan kiçileri içermelidir diyerek, yazarhgitammlayabiliriz. Daha da ätesi, yazarlar normal olarak; ilk yazar deneyimliyazar olarak kabul görerek; ikinci yazar esas igbirligi yapan, üçüncü yazar iseikinciye egdeger fakat çahymada muhtemelen daha az katkisi olan yazarolarak, deneylere göre önem sirasi ile listelenmelidir. Meslektaglar veyaçahymay1 yönetenler, kendilerinin pahsen iç içe olmadiklan aragtmnay1anlatan çahgmalara ne isimlerinin koyulmasim istemeli ne de koyulmasma

24

izin vermelidirler. Bir makalenin yazan, verilen aragtirma sonuçlarmdaentelektüel sorumlulugu olan kigi olarak tammlanmahdir.

Kabul etmeliyiz ki bu sorunun çözüme kavugturulmasi her zaman kolay

degildir. Bir makaledeki entelektüel girdiyi incelemek genellikle inanilmaz

derecede zordur. Dogal olarak, bir aragtirmaproblemi üzerinde aylar ve yillarboyu birlikte yogun olarak çahyanlar, äzgün aragtirma fikirlerini kim verdi

veya deneylerin baçansmda kimin parlak fikri bagarinm anahtariyd1 diye

hatirlamakta zorluk çekebilirler. Ve bu meslektaglar, aragtirma ile hiçbir

ilgisi olmayan, geleneksel, "kompu laboratuvardaki bir kipi"nin ilgi çekici bir

sorusu ile aniden hergeyin yerli yerine oturdugunu farkettiklerinde neyaparlar?

1smi olan her yazann, anlatilan çahymaya önemli katkida bulunmuy

olmasi gerekir. "Onemli" kelimesiyle burada, çaligmamn yeni bilgi üreten,

özgün bilimsel makale kavramim tammlayan yönlerine atif yapilmaktadir.

Yayimlanmig makaledeki yazarlar silsilesi, tam anlagma ile çahgma

baglamadan önce kararlagtinlmahdir. Daha sonra, aragtirmanm aldigi yöne

göre bir degigiklik gerekli olabilir. Fakat bu önemli yazarhk sorununuaragtirma sürecinin en sonuna birakmak akilhca olmaz.

Bir vesileyle, 10 veya daha fazla yazann bir makalede (bazensadece birnot) listelendigini gördüm. ÖrneginF. Bulos ve digerleri (Phys. Re. Letters13:486, 1964) tarafmdan bir makalede 27 yazar ve sadece 12 paragraf vard1.

Böyle makaleler çogunlukla, deneye anlamh bir katkida bulunmak bir yana,

on kipinin bile sigamadigi çok küçük laboratuvarlardan gelir.

Yazarlann ev sahibini listeye koymasmda ne gözönöne ahmr? Çegitlinedenler olabilir. Fakat temel neden, hiç kugkusuz

"yaymla- veya - yok ol"

sendromudur. Bazi kipiler meslektaglanm ho§ davraniglarla öyle etkin birgekilde yola sokarlar ki, laboratuvarlarmdan ç1kan makalelerin çogunda veyahepsinde yazar olarak bulunurlur. Aragtirma üretkenlikleri aslmda zayiftir,

fakat yil sonu yaym listeleri gerçekten genig olabilir. Bazi kurumlarda böylegigirilmig listeler terfi ile sonuçlanabilir. Böyle pigmeler ayrica beceriklilikolarak kabul edilir. Yine de uygulama tavsiye edilmez. Belki bu kolaya

kaçanlar, birkaç idareci kandirabilir ve anhk avantajlar kazanabilirler. Fakatiyi bilim adamlarimn; ne ufac1k katkilan için bagka insanlarm isimlerinineklenerek kendi çaligmalannm sulandir11masina izin vereceklerinden, ne de

kendi isimlerinin bir sürü yetersiz insamn isimleriyle lekelenmesiniisteyeceklerinden kugku duyanm.

25

Kisaca bilimsel makale, çahymaya agirhkh olarak katkida bulunmu§olanlari listelemelidir. Çok yazarh yaklagimm sulandirici etkisi gerçekaragtirmalari kötü etkiler (Ve eski bir yönetici-editör olarak, sansürgerektiren bu uygulamanm bilimsel literatürün kullammi ve kontroluylaugragan bizleri bibliyografik kâbuslara sürükledigini ilâve etmedengeçemiyorum). "Tip Makalelerinde Yazarhk Konusunda IzlenecekYollar"üzerine derinlemesine bir tart1§maHuth (26)tarafindan yay1mlanm1§tir.

SIRAYI TANIMLAMAK: BÎR ÖRNEKBelki apagidaki örnek, yazarhgi tammlamasi gereken kavramsal veteknik katki seviyesini açikhga kavugturmada yardimci olur.Varsayahm ki, bilim adam1 A yeni bilgi üretecek bir seri deney tasanmi

yapmig olsun ve sonra bu bilim adami, B teknisyenine deneylerin nasilyap11acag1m göstermig olsun. Deneyler çahgir ve bir metinle sonaçIamrsa,bilim adami A, B teknisyeni bütün igleri yapmig olsa bile, tek yazar olmalidir.(Kugkusuz, B teknisyeninin yardimi Te§ekkür k1smmda amlmahdir.)

Varsayahm ki deneyler yürümesin. B teknisyeni, olumsuz sonuçlanbilim adami A'ya götürsün ve göyle bir gey desin, "Zannederim, bu allahmcezasi gekil degigtirmeyi, inkübasyon isismi 24°C den 37°C'a degigtirir veortama serum albümini katarsak büyütebiliriz". Bilim adami deneyi kabuleder, deneyler bu defa istenen sonucu verir ve makale ile sonuçlamr. Butakdirde, bilim adam1 A ve teknisyen B-bu sirayla-her ikisi de yazar olarakgözükmelidir.

Bu örnegi bir adim daha öteye götürelim. Varsayahm ki, 37°C dekiserum albüminli deneyler çahg1yor, fakat bilim adami A gimdi açikça bogtakalan bir kisim oldugunu farkeder. Yani bu partlar altmda büyüme, testorganizmasmm bir patojen oldugunu göstermigtir. Oysaki önceki yazarlartaraf1ndan, bu organizmamn patojenik olmadigimn gösterildigibilinmektedir, Bilim adami A gimdi, patojenik mikrobiyolojide uzman olanmeslekta§1 bilim adami C den, bu organizmay1 patojenikligi açismdandenemesini ister. Bilim adami C, test maddesini herhangi bir tibbîmikrobiyolog'un kullanabilecegi standart iglemle bir laboratuvar kobayinaenjekte ederek çabuk bir deney yapar ve patojenikligi dogrular. Sonra,metine birkaç önemli cümle ilâve edilir ve makale yay1mlamr. Bilim adamiA ve teknisyen B yazar olarak konur, bilim adami C'nin yardimi Te§ekkürkisminda sözedilerek amhr.

26

Bununla beraber varsayalim ki, bilim adami C, bu acayip gekildegigtirmeyle ilgilenir ve bu özel gekil degigtirmenin sadece fare-patojenikdegil; fakat belli, nadir raslanan insan enfeksiyonlarmda uzun sürediraragtinlmakta olan problem yaratici oldugu sonucuna götüren iyi plânlanmigdeney serileri yürütmeye baglar. Böylece, iki yeni veri tablosu metine eklenir

ve Sonuçlar ve Tartigma kismi yeniden yaz2hr. Makale bu durumda, bilimadami A, teknisyen B ve bilim adami C'yi, yazarlar olarak s1ralayarakyay1mlanir.

UYGUN VE TUTARLI BÎÇlM

Yazarlann isimleri bakumndan tercih edilen yazilig normal olarak, ilkisim, orta ismin bag harfi ve soyadi'dir. Eger yazar sadece, bilimdeistenmeyen bir egilim olan ismin ilk harflerini kullanirsa, bilimsel literatürkarigik hâle gelir. Eger Jonathan B. Jones isimli iki kigi varsa, yazi servislerimuhtemelen bunlan adresleri vasitas1yla düzgün tutabilir. Fakat, düzinelerleinsan J. B. Jones ad1yla yaym yap1yorsa (özellikle,f1rsat çiktikça bazilanJonathan B. Jones kullamrsa) tarama servisleri, igleri düzenli tutmak içinümitsiz bir gekilde ugra§1yor olurlar. Birçok bilim adami isimlerinidegigtirme çekilimine (evliliktensonra, dini nedenlerle veya mahkemekaranyla), yaymlannin aynlacagim bildikleri için direnç gösterirler.

Genelde bilimsel dergiler, yazarm isminden sonra ne ünvan ne dedereceleri basmazlar. "B.S." ne demek bilirsiniz. "M.S." (More of theSame)-çogu aym. "Ph.D." (Piled Higher and Deeper)-daha derin ve yüksekbirikim; "M.D." (Much Deeper)

-çok

daha derin demektir. Bununla beraberpek çok tibbî dergi, isimlerden sonra dereceleri verir. Ünvanlar daçogunlukla tibbî dergilerde ya isim ve derecelerden sonra veya baghksayfalannda dipnot alarak verilir. Fakat yine de tibbî dergilerde bile derece

ve ünvanlar (Dr. ärnegin) atif yapilan literatürde verilmez. Katk1dabulunacak olanlar, derginin "Yazarlara Direktifler" k1smma ve tercih edilen

kullamm için derginin yeni bir sayisma bakmahdirlar.

Eger bir dergi hem derece hem de ünvana izin verirse, belki LeoRosten'in (42)önerdigi gibi biraz da reklâma izin verebilirdi.

Dr. Joseph Kipnis-Psikiyatr

Dr. Eli Lowitz-Proktolojist

"Qu"ve "Bu" Uzmanlan

27

Dr. M. J. Kornblum and Dr. Albert Steinkoff

Kadin Dogum Uzmanlan: 24 saat servis verilir.

ADRESLERIN LÎSTESTAdres listesi kurallari basittir, fakat çogunlukla uygulanmaz. Sonuçta,

yazarlar adresleri ile her zaman bandagtinlamaz. Bununla beraber genelliklekarig1khk yaratan, yazarlarm ihmali veya komisyonun hatalanndan ziyadederginin tarzidir.

Bir yazarla, bir adres (çaligmanmyapildigi laboratuvann isim ve adresi)verilir. Eger yay1mdan önce yazar bagka bir adrese tagmmissa, yeni adres"gimdiki adres" dipnotunda gösterilmelidir. Herbiri farkh kurumda iki veyadaha fazla yazar varsa, adresler de yazarlarla aym sirada verilmelidir.

Temel problem, diyelim ki iki kurumdan üç yazar tarafmdan bir makaleyaymlandigi zaman ortaya çikar. Böyle durumlarda, her yazAmismi veadresi üstel olarak a, b veya c gibi yazarm isminden sonra, ilgili adrestenönce veya sonra, uygun igareti içermelidir.

Bu kural, genellikle J. Jones Yale'de mi yoksa Harvard'da mi bilmekisteyebilecek okurlar için yarar11dir. Yazarlarm ve adreslerinin aç1kça belirliolmasi, çegitli ikincil servisler için de çok önemlidir. Bu servislerin kolay birgekilde iy yapabilmeleri için, J. Jones tarafmdan yay1mlanan bir makaleninIowa State'deki J. Jones tarafmdan mi yoksa Cornell'deki J. Jones veyaÎngiltere'deCambridge ÜniversitesindekiJ. Jones tarafindan mi yazildigmibilmeye ihtiyaçlari vardir. Yalmzca düzgün bir gekilde yazarlaribelirlenebilen yaymlar atif endekslerinde gruplanabilir.

AMAÇLAR

Adresin iki amaca hizmet ettigini hatirlayimz. Yazari belirlemeye yarar,yazarin posta adresini verir veya vennelidir. Posta adresi, en çok bilinennedeni tekil kopyalarm kaynagmi bulma olmak üzere, birçok nedenlerdengereklidir. Birçok kurum için sokak adresi vermek kural olarak gerekliolmamasma karym, bugünlerde posta kodu kullamlmasi zorunlu olmahdir.

Bazi dergiler, "makale isteklerinin gönderilecegi adres"i göstermek içinTegekkür bölümünü, dipnotlari veya ylldiz igaret sistemini kullamrlar.Yazarlar, dergi politikasmm bu yönünün farkmda olmali ve önceden, hangi

28

adresten kimin tekil kopyalan ahp dagitacagma karar vermelidirler (çünkünormal olarak tekil kopyalan alan, kipiler degil kurumlardir).

Bir bilim adami isimsiz olarak (veyamümkün oldugu kadar ona yakm)

yayim yapmak istemedikçe, tam isim ve tam adres, zorunluluk olarak kabuledilmelidir.

29

Bölüm 6Kisa ÖzetNasil Hazirlamr?

Tamtici bir özet (Abstract-K1sa Özet),metnin içeriginin paragraf fonnunda

olan geklidir; okurlar için genel bir haritadir.

Michael A11ey

0 0 0

TANIMKisa Özet'e, makalenin küçültülmüg bir biçimi olarak bakilmahdir.

Kisa Özet (Abstract) makalenin ana k1simlarmm (Girig, Malzeme veYöntemler, Sonuçlar, Tart1§ma) herbirinin kisa bir özetini vermelidir.

Houghton'un (25)söyledigi gibi "Kisa Özet,dokümandaki bilginin bir özeti

olarak tammlanabilir".

"Îyi hazirlanmig bir Kisa Özet,okuyucunun, dokümanm içerigini kisazamanda ve hassasiyetle belirlemesine, kendi ilgi alanlarlyla iligkisini

saptamasina ve böylece dokümam bütünüyle okumaya ihtiyaç duyupduymayacagma karar vermesine imkân verir" (4).Kisa Özet250 kelimeyigeçmemeli ve makalede neyle ugragildigim açik olarak tammlayacak gekildetasarlanmahdir. Birçok kigi Kisa Ozet'i, özgün dergide veya Biological

Abstracts, Chemical Abstracts gibi ikincil yaymlarda okuyacakt1r.

Kisa Özet(i) aragtirmanm kapsamim ve esas amaçlan belirtmeli (ii)kullanilan metodolojiyi tammlamali (iii)bulgulari özetlemeli ve (iv) anasonuçlari belirtmelidir. Sonuçlarm önemi, genellikle üç kez verilmesigerçegiyle gösterilir: Kisa Ozet'te bir kere, tekrar Girig'te ve tekrar

(muhtemelenaynnt111)Tartigma'da.

31

Kisa Özet'inçogu veya tamami, yap11m14çahymaya atif oldugu için,geçmig zamanda yaz11mahdir.

Kisa Özet asla yeni biigi veya makalede belirtilmeyen sonuç1anvermemelidir. Eserlere kaynak gösterme Kisa Özet'te yap11mamahdir(öncedenyay1mlanmig bir yöntemin degigtirilmig gekli gibi nadir hallerdigmda).

KISA ÖZET TIPLERIYukaridaki kurallar, temel dergilerde ve çogunlukla degigiklik

olmaksizin ikincil servislerde (Chemical Abstracts, v.b.) kullamlan KisaÖzet'leriçin geçerlidir. Bu tür Kisa Özet,bilgilendirici Kisa Özetolarakamhr ve makaleyi çok küçük boyuta s1gdirmak için hazirlamr. Problemi,problemi incelemek için kullanilan yöntemi, ana veriler ve sonuçlari kisacabelirtebilir ve belirtmelidir. Çogunlukla,Kisa Özet, makalenin tümünüokuma ihtiyaci dogurur. Bilim adamlari böyle Kisa Özet'lerolmaksiz1n,aragtirman1n aktif alanlarmi izlemekte güncel kalamazlardi.

Diger çok bilinen Kisa Özettipi, belirtici Kisa Özet'tir(bazentaniticiKisa Ozet de denir). Bu tür Kisa Ozet, potansiyel okuyucuya makaleyiokuyup okumama karano vermeyi kolaylagtirarak, konuyu belirtmek içinolugturulmugtur. Bununla beraber, agirlikh içerikten ziyade görsel içerikverdigi için, nadiren makalenin yerini tutar. Bu nedenle, belirtici KisaOzet'ler, aragtirma makalelerinde "baglang1ç" Kisa Özet'leri olarakkullamlmamahdir. Fakat, diger tür yaymlarda (tarama/degerlerdirmemakaleleri, konferans raporlan, devlet raporlan, v.b.) kullamlabilir; böyleKisa Ozet'ler kaynak kütüphanecileri için çok önemlidir,

Kisa Özet'lerin çegitli kullanimlan ve türlerinin, sonuçlantekrarlanmaya deger etkin bir tartigmasi, 1VÏcGirr'de (32)verilmigtir: "KisaOzet'i yazarken, kendi bagma yayimlanacagmi hatirlaym. Dolayisiyla, KisaOzet kendi kendine yeterli olmahdir. Yani hiçbir bibliyografi, gekil veyatablo kaynagi ihtiva etmemelidir.... Dili okuyucuya yakm olmahdir. Karanhkkisaltmalar ve akronimleri bir kenara birakm. Eger mümkünse, Kisa Özet'iyazmadan önce makaleyi yazm".

Uzun bir terim Kisa Özet içinde birkaç defa kullamlmadikça, terimikisaltmaym. Bekleyin ve metin içinde (belkiGirig'te) ilk kullanildigi yerdeuygun kisaltmay1 yapm.

32

"ÍlkögretimdeÍkinciDil Olarak Almanca ÖgretimindeKullamlan"Hallo, Freunde"

Kitabima Degerlendirilmesi" Aragtirmasi

Saym Ögretmen,

Bu anket "ÏlkögretimdeÎkinciDil Olarak Almanca ÖgretimindeKullanilan "Hallo,fe"Kitabmin Degerlendirilmesi" konusunda dogrudan dersin uygulayicisi olan siz

lenlerin görüglerinizi ve önerilerinizi belirlemeyi amaçlayan bilimsel bir aragtirma içinnmigtir.

Anketimiz 34 sorudan olugmaktadir, sorulara iligkinNein, Ja, Teilweise seçeneklerindenlygun olan seçenegi ( X ) igareti ile belirtiniz. Kendi öneriIerinizi igin isim belirtmeksizinkitapçigimizin en sonundaki bog sayfay; kullanabilirsiniz. Aragtirmadan elde edilecekin anlamli olmasi sizin görüglerinizi ve önerilerinizi içten ve dogru olarak yansitmaniza

itlarmizm yanlig olmasi söz konusu degildir, önemli olan sizin konuya iligkin

KELÎME TASARRUFU

Arada bir, bilim adami önemli bir noktayi Kisa Özet'te atlayabilir.

Fakat bugüne kadar en çok rastlanan hata, konuyla ilgisiz aynntilarmverilmesidir.

Bir keresinde, maddenin enerjiyle bagmtis1hakkmda çok karigik teorisiolan bir bilim adami duymugtum. O zamanlarda çok karmaç1k bir makale

yazmigti. Ancak bilim adann, editörlerin limitlerini bildiginden, makale

kabul edilecekse Kisa Özet'in basit ve kisa olmak zorunda oldugununfarkindayd1. Böylece Kisa Özet'iniyontarak saatler harcadi. Nihayet bütünkelimeler ortadan kalkincaya kadar kelime kelime eledi. Geride kalan,

gimdiye kadar yazilmig Kisa Özet'lerinen kisas1yd1: "e= mc2,

Bugün bilimsel dergilerin çogu her makale ile birlikte bir baghk KisaÖzet'i yay1ml1yor, tek paragraf (ve öyle hazirlanmasi gerekir) olarak

basiliyor. Kisa Özet, makaleden önce geldigi için ve aynca editörlerle

makale degerlendirmesi yapanlar biraz yönlendirme sevdiklerinden, gözdengeçirme sirasinda metnin, hemen hemen evrensel olarak, okunan ilk

kismidir. Bu nedenle, Kisa Özet'inaçik ve basit yazilmasmm çok önemi

vardir. Eger degerlendirme yapanin dikkatini Kisa Özet'teçekemezseniz,

amacm1za ulaçamayabilirsiniz. Çoguzaman degerlendirmeyi yapan, sadeceKisa Özet'iokuduktan sonra metin hakkmdaki görügüne tehlikeli bir gekilde

yak1n olabilir. Bu, degerlendiricinin kisa bir dikkat sürecine sahipolugundandir (çogu zaman böyledir). Fakat eger tanim olarak en basitgekliyle Kisa Ozet bütün makalenin kisaltilmig gekli ise, degerlendiricininolgunla§mamig bir sonuca ulagmasi mantikhdir ve bu sonuç da büyük birihtimalle dogru bir sonuçtur. Genellikle iyi bir Kisa Özet'i iyi bir makaleizler; kötü bir Kisa Özet,gelecek dertlerin habercisidir.

Baghk Kisa Özet'i, pek çok dergi tarafmdan zorunlu olarakistendiginden ve toplanti Kisa Özet'leri birçok ulusal ve uluslararasitoplantlya katihmda gerekli oldugundan (katihm bazen sunulan Kisa

Özet'lere dayamlarak belirlenmekte) bilim adamlarmm Kisa Özethazirlamanm temel ilkelerinde uzmanlagmalan gereklidir. Bu amaç için,Cremmins'in (20)kitabim öneririm.

Kisa Özet'iyazarken, her kelimeyi dikkatlice inceleyiniz. Eger hikâyeyi100 kelime içinde anlatabilirseniz, 200 kelime kullanmaym. Ekonomiaçismdan, kelime israfmm anlami yoktur. Bilimsel makaleyi yayimlamakiçin her kelime 12 sent'e ve her defa bu kelime yeniden bir özetleme

33

yayminda diger bir 12 sent'e malolur ve toplam iletigim sistemi ancak buölçüde kelime israfmi kaldirabilir. Sizin için daha da önemlisi, açik veönemli kelimelerin kullanimmin editör ve degerlendirme yapanlari(okuyucularcabas1) iyi etkilemesidir. Buna kargm, anlam1 gizli kelimekalabalig1 olugturulmasi çok büyük olasihkla, degerlendirme formunda "ret"

kutusunun igaretlenmesine kigkirtma nedeni olacaktir.Veya, Napolyon'un son sözleriyle "Beni musalla tagmda kisa tutun".

34

Bölüm 7Girig Nas11Yaz1hr?

Kötü bir baglangic, kötü bir son yarat1r.Euripides

0 0 0

ÖNERILEN KURALLAR

§imdiön hazirhklar yolumuzdan ç1km19olarak makalenin kendisine

geliyoruz. Baghk ve kisa özetin yeri en bagta gelmesine kar§m, deneyimli

yazarlarm bunlan makaleyi yazdiktan sonra hazirladiklanni söylemeliyim.

Fakat siz, yazmay1 önerdiginiz makalenin ana hatlarim ve yakla§1k bir

baghgim aklimzda (kagittadegilse bile) bulundurmahs1mz. Aynca, makaleyi

yazdigmiz okurlarm düzeyini de gözönüne almahsimz. Böylece, hangi

terimler Ye i§lemlerin tamm ve aç1klama gerektirdigini, hangileriningerektirmedigini belirlemede bir. temeliniz olacaktir. Aksi takdirde,aklmizda aç1kbir amaç yoksa, bir anda alti degigikdogrultuda yazabilirsiniz.

Çahymahâlen devam ederken yazmaya ba§lamak akilhca bir

politikadir. Akhmzda her gey taze oldugundan bu, yazmay1 kolaylagtinr.

Dahas1, yazma igleminin kendisi, bir ihtimal, sonuçlardaki uyumsuzluklangösterir ve belki izlenecek ilginç yan yollan ortaya ç1kanr. Bu nedenle,

deney sistemi ve malzeme hâlâ el altmdayken yazmaya baglaymiz. Eger

ortak yazarlar varsa, onlar damgmak için etrafta iken çahymay1 yazmayabaglamak ak11hea olur.

Kugkusuz, uygun bir metnin ilk kismi Girig olmahdir. Girig'in amaci,okuyucunun konuyla ilgili önceki yayinlara bakmaya ihtiyaç duymaks1zm,gimdiki çahymanm sonuçlanm anlayip degerlendirmesine imkân verecek,yeterli ölçüde temel bilgileri temin etmektir. Girig aynca, gimdiki çahymanm

35

gerek ve mantigim . vermelidir. Hepsinden önemlisi orada, makaleyiyazmadaki amacm1zi kisa ve aç1k olarak belirtmeniz gerekir. Kaynaklan, enönemli temel bilgileri vermek üzere dikkatlice seçiniz. Girig'in çogu, esastakendi probleminiz ve çaligmanizin bagmda konuyla ilgili yerlegmi§çahgmalardan söz ettigi için, genig zamanda yazilmahdir.

Iyi bir Girig için önerilen kurallar göyledir: (i) Ilk olarak, aragt1rilanproblemin niteligini ve kapsamim mümkün olan bütün aç1khkla sunmahdir.(ii) Okuyucuyu yönlendirmek için ilgili yaymlari degerlendirmelidir. (iii)Aragtirma yöntemini belirtmelidir. Eger gerekli görülürse, o yönteminseçilme nedenleri de açiklanmahdir. (iv) Aragtmranm ana bulgularimbelirtmelidir. (v) Bulgularm ortaya ç1kardigi ana sonuçlari ortayakoymahdir. Okuyucuyu merak içinde birakmay1n, kamtlarm geligiminiizlesin. O. Henry tipi bir süpriz sonuç iyi bir edebiyat olabilir, fakat bilimselyöntemin kabbma uymaz.

Son noktayi genigletmeme izin verin. Birçok yazar, özellikle yenibaglamakta olan yazarlar, en önemli buluglarmi makalenin sonuna kadarsaklama yanhy1m (veyanhytir) yaparlar. Aym durumlarda, yazarlar bazenönemli buluglarma, muhtemelen iyi gizlenmig dramatik bir zirve noktasmailerlerken gerilim yaratmak umuduyla, Kisa Ozet'te yer vermezler. Ancak,deneyimli bilim adamlari arasmda bu, boy bir hamle olarak nitelendirilir.Ashnda, sürpriz sonucu olan problem, okuyucularm sik11dig1ve daha esasibulamadan çok änce okumaktan vazgeçtigi problemdir. "Bilimsel birmakaleyi okumak, detektif hikâyesi okumak gibi degildir. Baglang1çtanitibaren onu usagm yaptigmi bilmek isteriz" (40).

KURALLARIN NEDENLERÎIyi bir Girig için ilk üç kuralm, pek çok bilim adami ve hatta yeni

baglayanlar tarafmdan bile oldukça kabul görmüg olarak, çok azgeligtirilmeye ihtiyac1 vardir. Bununla beraber, Girig'in amacinin (makaleyi)tanitmak oldugunu akilda tutmak önemlidir. Bu nedenle, ilk kural(problemintammi) en önemlisidir. Ve açiktir ki, eger problem mantikh,anlagihr bir gekilde belirtilmezse okuyucu sizin çözümünüze ilgi duymaz.Okuyucu, makalenizle ugragsa bile-ki siz problemi anlamli bir gekildesunmamigsaniz ilgi ihtimali azdir- çözümünüzün parlakhšmdanetkilenmeyecektir. Bir anlamda, bilimsel makale diger türdeki yaymlargibidir. Giris'te okuyucunun dikkatini çekmek için bir "kanca"mzm olmasigerekir. Bu konuyu niçin seçtiniz ve neden önemlidir?

36

Îkinci ve üçüncü kurallar ilki ile baglant1hdir. Yap11migçahymalar veyöntemin seçimi öyle bir gekilde sunulmahdir ki okuyucu problemin neoldugunu ve sizin çözmek için nas11hareket ettiginizi anlamahdir.

Bu üç kural, daha sonra dogal olarak dördüncüye, Girig'in kapamynoktasi olan temel bulgu ve sonuçlann belirtilmesine götürür. Problemdençözüme kadar olan bu yol haritasi o kadar önemlidir ki, Kisa Özet'tebirmiktar tekran çogu zaman istenir.

ATIF VE KISALTMALAR

Eger çahymanm Kisa Özet'ini veya ön notunu daha önceyayimlad1ysamz, Girig'te bundan (atif ile) bahsetmeniz gerekir. Eger çokyakmdan ilgili makaleler bagka bir yerde yayimlanm1§sa veya yayimlanmaküzere ise bunu yine Girig'te, geleneksel olarak son k1smmda veya sonadogru söylemelisiniz. Böyle kaynaklar, konuyu aragt1rmak zorunda olanlariçin ilgili literatürü derli toplu tutmaya yardim eder.

Yukandaki kurallara ilâveten, makalenizin sizin dar uzmanhk alanmizdigmdaki kipiler tarafmdan da pekâlâ okunabilecegini akhmzda tutunuz. Bunedenle Girig, kullanmaya niyetlendiginiz her çegit özel terim vekisaltmalann tammlanacag1 en uygun yerdir. Bir keresinde aldigim birgikâyet mektubundan bir cümleyi örnek vererek, bunu anlatay1m. Sikâyet,Joumal of Virology'deki bir ilâm kaynak gösteriyordu. Ìlân, NationalInstitute for Health (NIH) için bir virolog arandigim bildiriyor ve "An equal

opportunity employer, M & F(Egit f1rsat içvereni, Erkek veya Kadm)" diyebitiyordu. Mektup; (M & F) gösteriminin, "Muscular and Fit - Kasli veFormda", "Musical and Flatulent -Müzikal ve Gösterigli" "Hennaphroditic -

ÇiftCinsiyetli"veya "Mature applicantin his Fifties - Elli Yaglarmda OlgunBir Aday " gibi anlamlara gelebilecegine dikkat çekiyordu.

37

Bölüm 8Malzeme ve Yöntemler Bölümü Nasil Yaz1hr?

Bu deli1ikte belli bir yöntern var.Horace

0 0 0

BÖLÜMÜN AMACI

Makalenin ilk bölümü olan Girig'te, çah§mada kullamlan yöntemibelirttiniz veya belirtmig olmaniz gerekirdi. Eger ihtiyaç varsa aynca, belli

bir yöntemi diger yöntemlere tercih etme nedenlerinizi savundunuz.

SimdiMalzeme ve Yöntemler'de, bütün ayrmtilan vermelisiniz. Bubölümün çogunun geçmig zamanda yazilmas1 gerekir. Malzeme veYöntemler kismmin ana amac1,deney tasanm1m tarif etmek (vegerekliysesavunmak) ve sonra, konuyu bilen bir kipinin bu deneyleri tekrar edebilecegiaynntilan vermektir. Makaleyi okuyan birçok (muhtemelende çogu)okuyucu, deney aynntilan ile ilgilenmediklerinden ve kullandigimz genelyöntemleri halihazirda bildiklerinden (Girig'ten) bu bölümü atlayacaktir.Bununla beraber, bilimsel yöntemin anahtar ta§1; sonuçlanmzm bilimseldegere sahip olmasi için yeniden üretilebilir olmasi geregini zorunluluk

olarak ortaya koydugundan, bu bölümün dikkatlice yazilmasi kritik önem

tagir. Sonuçlannizm yeniden üretilebilir olduguna karar verilebilmesi içinise, ba§kalan tarafindan deneylerin tekrari için gerekli ana hatlanvermelisiniz. Bu deneylerin yeniden yapilacagmin az ihtimal tay1masikonumuz digidir; mesele, aym veya benzer sonuçlan üretmek içinpotansiyelin olmas1 gerektigidir. Aksi halde makaleniz iyi bilimi temsil

etmez.

39

Makaleniz, meslektaglarm degerlendirmesine maruz kaldiginda iyi birdegerlendirici, Malzeme ve Yöntemler bölümünü dikkatle okuyacakt1r. Egerdeneylerinizin tekrarlanabilir oldugu konusunda ciddî kugkulari varsa,sonuçlarituz ne kadar parlak olursa olsun reddedilmesini önerecektir.

MAT,ZRME

Malzeme için kesin teknik özellikleri ve miktarlan, kaynagmi veyahaz1rlama yöntemini yazimz. Bazen, kullanilan numunelerin ilgili kimyasalve fiziksel özelliklerini vermek bile gerekebilir. Ticarî isimlerden kaçmmiz;genel veya kimyasal isimler her zaman tercih edilir. Bu, ticarî isimde mevcutolan reklâm unsurundan uzak kalmay1 saglar. Ayrica, özel olmayan bir isminbüyük bir ihtimalle bütün dünyada bilinmesine kargm, özel isim sadeceçiktigi ülkede biliniyor olabilir. Fakat, belli isimli ürünler arasmda bilinenfarklar varsa ve eger bu farklar kritik olabilecekse (bellimikrobiyolojikortamlar gibi) ticarî isim kullanimi ve üreticinin ismi esastir.

Deney hayvanlari, bitkiler ve mikroorganizmalar hassasiyetle ve genelolarak "genus", "species"

ve"strain" göstergeleri ile belirlenmelidir.

Kaynaklar siralanmall Ye özel karakteristikleri (yay, seks, genetik vefizyolojik durumlan) tarif edilmelidir. Eger insan konulan kullanillyorsa,seçmedeki ölçüt tarif edilmeli ve

"bilgilendirilmig izin" belirten ifadeler,dergi tarafindan zorunlu tutuluyorsa metne eklenmelidir.

Makalenin degeri (ve sizin admiz), eger sonuçlanmz yenidenüretilemezse zedeleneceginden, aragtirma malzemesini çok özenle tarifetmelisiniz. Metni göndermeyi plânladigimz derginin "YazarlaraDirektifler" bölümünü incelediginizden emin olun. Zira, önemli noktalarburada aynntih olarak verilir. Agagida, hücre siralanna uygulanan dikkatliyaz11m14 bir ifade görülmektedir. (The Journal of the Tissue CultureAssociation'm dergisi olan In Vitro yazarlan için direktiflerden ahnma).

Hücre tipi veriieri: Kullandan hücrelerin kaynagi, (temelveya elde edilmig)her iki durumda da; tür, seks, alt-tür, irk, vericinin yagi bakimmdan açik bir gekildegösterilmelidir, Üreticininismi, gehir ve bölgesine ait k1saltmalar ilk atifyapildiginda parantez içinde belirtilmelidir. Kökenin özünü dogrulamak içinkullanilan özel testler, verici özellikleri ve mikrobiyal maddelerin varligtsaptanmalidir. Hücre kültürü örneklerinde mikoplazmal kirlenmenin olup olmadig1konusunda hem dogradan agar kültürü hem de dolayli olarak, boyama veyabiyokimyasal iglemlerle özel testler yapilmasi gereklidir. Kullamlan iglemin kisa bir

40

tanimi veya uygun kaynak atiflan verilmelidir. Eger bu testler yapilmadiysa durum,Malzeme ve Yöntemler bölümünde aç1kca belirtilmelidir. Çoközel biyolojik,

biyokimyasal ve/veya banisikhk igaretlerine iligkin diger veriler, varsa ayncabelirtilmelidir.

YÖNTEMLERYöntemler.için her zamanki sunug sirasi kronolojiktir. Fakat aç1ktir ki,

ilgili yöntemlerin birlikte tarif edilmesi gerekir ve düz bir kronolojik sira her

zaman izlenemez. Örnegin,belli bir kalite deneyi aragt1rmanm geç birsafhasma kadar yapilmadiysa, bu kalite deneyi yöntemi; Malzeme veYöntemler kismi sonunda kendi bagma degil, diger kalite deneyi yöntemleriile beraber tarif edilmelidir.

BASLIKLAR

Malzeme ve Yöntemler bölümü, makalede alt baghklarm kullamlmasigereken ilk bölümdür (Alt baghklarin ne zaman ve nas11 kullamlacag1konusunda Bölüm 15'e bakiniz). Mümkünse, Sonuçlar bölümündekullamlacak olan alt baghklara ey olanlan kurun. Her iki bölümün yaz1hgi,eger bir iç uyum amaçhyorsamz daha kolay olacak ve okuyucu, belli biryöntemin ilgili sonuçlarla iligkisini çarçabuk kavrayacaktir.

öLÇÜMLER VE ANALÍZ

Tam ve hatasiz olun. Yöntemler, yemek kitab1 tariflerine benzer. Birreaksiyon kan§1mi 1sitild1ysa, sicakhk derecesini verin. "Nasil" ve "Nekadar" gibi sorular; degerlendirici veya okuyucunun bilmece çözmesineb1rak11madan,yazar tarafindan tam olarak cevaplanmahdir.

istatiksel analiz çogu zaman gereklidir. Fakat siz, istatistikleri degildatayi vermeli ve tartigmahsimz. Genellikle istatistik yöntemlerin uzun tarifi,

yazarm bu bilgiyi yeni edindigi ve okurlann da benzer aydmlatmaya ihtiyactolduguna inandig1m gösterir. Siradan istatiksel yöntemler yorumsuzkullamlmahdir. Îleri veya olagandig1 yöntemler kaynak göstermeyigerektirebilir.

Ve tekrar, kelime diziligine dikkat ediniz. Yeni bir metin "Yok olanyöntem" diye adlandinlabilecek bir yöntem tarif etmigti. Yazar diyordu ki,"tRNA bölgesindeki radyoaktivite, Britten ve digerlerinin, triklorasetik asitle

41

çözülen yöntemi ile belirlendi" Ve, gimdi ac1 verici bir yöntem: "Kaynayansuda bir saat durduktan sonra, gigeyi inceleyin".

KAYNAKLARA GrEREKSINIMAragtirma yöntemlerini tarif ederken, yukarida sözü geçtigi gibi,

konuyu bilen bir kipinin deneyleri tekrarlayabilmesini saglayacak gekildeyeterli ayrmtiy1 vermelisiniz. Eger yönteminiz yeniyse (yay1mlanmam14),gerekli bütün ayrmtilan vermelisiniz. Fakat, yöntem standart bir dergidedaha önce yayimlanmigsa, sadece o literatür kaynak gösterilmelidir. Egerönceki yaym diyelim ki, "Güney Tasmanya, Gnat Sinirsel HastaliklarDergisi"nde yayimlandlysa daha iyi tarif edi1mesiniöneririm.

Çegitliyöntemler rasgele kullanihyorsa, yöntemi k1saca tamtmak vekaynak vermek faydahdir. Ornegin, "hücreler, önceden tarif edildigi gibiultrasonik iglemle parçalandi (9)" demek,"hücreler önceden tarif edildigigibi parçaland1(9)" demekten daha çok tercih edilir.

TABLO MALZEMESÎBir çahymada çok sayida "mikrobial strains"veya "mutant"kullan11dig1

zaman;"mutant" larin, "bakteriyofaj" larin, "plasmid" lerin kaynak ve

özelliklerini belirleyen "strain"

tablolari hazirlaym. Çegitlikimyasalbirlegimlerin özellikleri, hem yazar hem de okura fayda saglayacak olantablo formunda sunulabilir.

Makalede anlatilan çe§itli deneylerden sadece birinde kullamlan biryöntem, "strain", v.b., Sonuçlar kismmda tarif edilmeli veya, eger yeterincekisaysa, tablo dipnotu veya gekil alt yazisi olarak konulmahdir.

DOÖRU BIÇ1MVE DILBÎLGÍSÎSonuçlarm bazilarmi bu bölüme karigtirma gibi çok yap11an bir hatay1

yapmaym. Uygun yazilmig bir Malzeme ve Yöntemler bölümü için sadecebir kural vardir: Deneylerin, bunlari yapma yetenek ve bilgisi olan bir kigitarafmdan yeniden yapilabilmesi için yeterli bilgi verilmesi geregi.

Bu arada iyi bir test (vemakalenizin reddinden kaçmmak için iyi biryol) bitmig metnin bir kopyasini bir meslektagimza vermek ve yöntemiizleyip izleyemedigini kendisine sormaktir. Meslekta§mizm; sizin Malzeme

42

ve Yöntemler kism1m okuyup, çah§mamn içinde olmamzdan dolay1 gözdenkaç1rdigmiz çarpici bir hatay1 bulma olasihgi vardir. Örnegin;distilasyondonammimzi, iglemi ve ürünü sonsuz bir dikkatle tarif etmig fakat sonradikkatsizce, baglang1ç malzemesini tammlamay1 veya distilasyonunsicakhšmi belirtmeyi ihmal etmig olabilirsiniz.

Dilbilgisi hatalari ve noktalama yanhghklan her zaman ciddî degildir.Girig ve Tartigma'da ifade edildigi gibi, genel kavramlar biraz dil kargaçasimatlatabilir. Bununla beraber, Malzeme ve Yöntemler'de, kesin ve özel

konularla ugragilmaktadir ve Ingilizceninhassas kullamm1bir zorunluluktur.

Su cümlede oldugu gibi, eksik bir virgül bile yaziyi mahvetmeye nedenolabilir: "Employing a straight platinum wire rabbit, sheep and human blood

agar plates were inoculated..." Bu cümle bagmdan itibaren problemliydi,çünkü ilk kelimenin askida kalan bir yapisi vardir. Fakat anlam, yazar

"wire"

dan sonra virgül koymay1 ihmal edinceye kadar tam olarak çarpitilmamigt1.

Malzeme ve Yöntemler kism1 genellikle kisa, ayrik bilgi parçalariverdigi için, yaz1m bazen teleskopik olur; anlamda esas olan ayrmtilardanvazgeçilebilir. En çok yapilan hata, eylemi yapam belirtmeksizin eylemibelirtmektir". "Solunum oranim belirlemek için organizma..." cümlesinde,eylemin belirtilen yegâne elemani "organizma" dir. Ve, bu organizmaninböyle bir belirleme yapabilecegi konusunda, kugku duyuyorum. Benzer birbagka cümle: "Çahymayitamamlamig olarak, artik bakteriyle ilgimizkalmam1§tir". Yine, bakterinin çaligmay1 tamamladigmdan kugkuluyum.Eger gerçekten öyle olduysa, "art1k ilgilenmemek" kesinlikle vefasizhkolurdu.

"Kan örnekleri; 48 adet, bilgilendirilmig izin veren hastadan almdi.Örnekler,yag olarak 6 aydan 22 yaga kadar olan dönemi kapsiyordu"(Pediatr. Res. 6: 26, 1972). Bu cümlede dilbilgisi problemi yok. Fakatteleskopik yazim okuyucuyu, 6 ayhk bebegin nasil bilgilendirilmig izinverdigi konusunda merakta birak1yor.

Ve kugkusuz, daima hem ilk metinde hem de düzeltme sirasmda, yaz1mhatalarma dikkat edin. Ben bir astronom degilim fakat pu cümlede birkelimenin yanhy yazildigi konusunda kugkum var: "Ana s1ralamada birylldizm ömrünü verebilmek için

"theatrical(!)" hesaplara dayamyoruz"(Anna. Rev. Astron. Astrophys. 1:00, 1963).

43

Bölüm 9Sonuçlar Nasil Yaz111r?

Bilimin büyük trajedisi - güzelim bir hipotezin çirkin bir gerçek tarafmdanöldürülmesi.

T. H. Huxley0 0 0

SONUÇLARIN IÇERÎÖÎimdi makalenin en can ahc1 noktasma geldik: Verifer. Makalenin bu

kismma Sonuçlar bölümü denir.

Tahmin edilenin tersine, Sonuçlar bölümüne Malzeme ve Yöntemlerbölümünden dikkatsizce çikardigmiz yöntemlerden bahsederekbaglamamahsmiz.

Sonuç1ar bölümünün genellikle iki malzemesi vardir. ilk olarak, "büyük

görünüm" temin edecek gekilde, fakat Malzeme ve Yöntemler kismmdaönceden verilmig deneysel aynntilan tekrarlamaksizm, deneylerin bir çegitgenel tammru vermelisiniz. Îkinci olarak verileri sunmahsmiz. Sonuçlargeçmig zamanda sunulmahdir (Bkz. Bölüm 27'de "Bilimsel YazimdaZamanlar").

Kugkusuz, bu o kadar kolay degildir. Verileri nasil sunarsimz? Metnelaboratuvar defterinden basit bir gekilde veri geçirmekle olmaz.

En önemlisi, metinde bitmez tükenmez tekrarh veriler yerine örnekveriler sunmahsmiz. Aym deneyi 100 kere, sonuçlarda önemli bir farkolmaksizm yapabilmeniz, dampman profesörünüz için ilgi çekici olabilirdi.Fakat okurlar bir tarafa, editörler bir miktar ön elemeyi tercih ederler.Woodford (50) bu kavrami kisa ve öz bir anlatimla yöyle ifade eder: "Bazi

45

bilim adamlan, özenli çal1pmalarmm halkm günlügü olarak tutulmasmdan,dünyamn kendilerine sürekli mütegekkir olacagina inamr gibiler". Aaronson(1) bunu bagka bir biçimde söyler: "Hergeyi kapsamak, hiçbir geyid1plamamak zorlamasi, bir kimsenin smirsiz bilgiye sahip oldugunugöstermez; kiginin ayirim yapamadigmi gösterir". Tamamiyla aym kavramve önemli bir dügünce, hemen hemen yüzy11 önce 1888 de, Biliminllerlemesiiçin Amerikan Birligi'nin Bagkam olarak hizmet vermig olan birjeolog, John Wesley Powell tarafmdan ifade edilmigti. Powell'inkelimeleriyle: "Aptal, gerçekleri toplar; akilli kigi seçer."

SAYILAR NASIL ELE ALINIR?

Eger bir veya sadece birkaç bulgu sunulucaksa, metin içinde tarifediIerek ele almmasi gerekir. Tekrarh bulgular, tablo veya grafiklerdeverihnelidir.

Herhangi bir bulgu, tekrarh veya degil, anlamh olmahdir. Farzedin ki,özel bir grup deneyde çegitli degi§kenler denendi (kugkusuzbirer birer).Reaksiyonu etkileyen bu degigkenler; bulgular veya veriler haline gelir. Çokfazla say1daysalar, tablolagtinhr veya grafik haline getirilirler. Reaksiyonuetkilemi§ gözükmeyen degigkenlerin tablolagtinlmasi veya sunulmasigerekmez. Fakat çogu zaman deneylerinizin olumsuz yönlerini biletammlamak önemlidir. Genellikle kendi deney kogullanmzda neyibulamadigimzm belirtilmesi iyi bir sigortadir. Muhtemelen bir bagkasi farkhkogullarda farkh sonuçlar bulacaktir. Carl Sagan (43)bunu iyi ifade etmig:"......... kamtm yoklugu, yoklugun kamti degildir."

Sonuçlari tarif etmede istatistik kullan1hyorsa, anlamh istatistiklerolmasi gerekir. Erwin Neter, Infection and Immunity'nin eski bageditörü, bunoktay1 belirginleptirmek için klasik bir hikâye anlatird1. Genellikle de,apagidaki ifadeyi sürekli tekrarlayan bir makaleyi kaynak gösterirdi."Deneyde kullanilan farelerin %33,5'una test edilen ilâç verildi. Toplamdeney numunelerinin %33,5'u ilâçtan etkilenmedi ve komada kaldi, üçüncüfare kurtuldu".

AÇIKLIK ÎÇ1NÇABASonuçlar; süslemesiz, kisa ve tath olmahdir. Mitchell (36)Einstein'in gu

sözü söyledigini yazmigti: "Dogruyu anlatmak için ortaya çiktiysamz

46

zerafeti terziye birak1n". Sonuçlar bölümü, bir makalenin en önemli k1sm1olmasma karym; özellikle eger öncesinde iyi yazilmis bir Malzeme veYöntemler ve sonrasmda iyi yazilmi§ bir Tartigma bölümü varsa, en kisaolamdir.

Sonuçlarm açik ve basit olarak belirtilmesine ihtiyaç vardir. Çünkü,sizin dünyaya katkida bulundugunuz yeni bilginin kapsandig1 kisimSonuçlar'dir. Makalenin önceki kisimlan (Girig, Malzeme ve Yöntemler),Sonuçlar'1 neden ve nasil elde ettiginizi söylemek için tasarlanmigtir.Makalenin sonraki kismi (Tartigma), bunlann ne anlama geldigini anlatmakiçindir. Açikt1r ki bu nedenle makalenin tümü, Sonuçlar temelinde ayaktadurmah veya devrilmelidir. Bunun için, Sonuçlar kristal berrakhšmdasunulmalidir.

TEKRARDAN KAǾN

Sonuçlar'da "tekrar" suçlusu olmaym. En önemli hata, gekil ve

tablolann incelenmesiyle halen okuyucu için aç1k olam, kelimelerletekrarlamaktir. Hatta daha da kötüsü; tablo ve gekillerde gösterilen verilerinçogunu veya hepsini metinde sunmaktir. Bu büyük günah o kadar çokigleniyor ki; bölümlerde (Bölüm 13 ve 14) nas11 tablo ve gekil haz1rlanacagiüzerine örneklerle, konuyu uzun bir gekilde anlattim.

Sekilve tablolara atif yaparken çok söz söylemeyin. "N. Gonorrhoeaebüyümesini nocillin'in engelledigi Tablo 1 de açikça görülmektedir"demeyin. Onun yerine, "Nocillin N. Gonorrhoeae'nin büyümesini engelledi

(Tablo 1)" deyin.

Ancak baz1 yazarlar söz söylemekten kaçinmay1 çok ileri götürürler.Böyle yazarlar, çogu zaman dilbilgisi kurallanm bozarlar. En siradan olanbozukluk, her yerdeki "o" olmak üzere. Îçte tibbî metinden bir kisim: "Solayag1 zaman zaman nyugtu ve onu yürümeyle geçirdi. Ikinci gün, diz dahaiyiydi ve üçüncü gün o tamamen yok oldu"."O" muhtemelen iki durumda da"uyugma" yerine kullan11migt1r.Fakat, ben her iki durumda da kelimelerinseçiminin, aptalhšm sonucu oldugunu dügünüyorum.

47

Bölüm 10Tartigma Nasil Yaz1hr?

Bilimsel merak; aragtnmac11ann, kamtlann geçerliligini ve ilgili yorumlansorgulamalanm gerektirir ve aragtnma böy1eceortaya ç1kar.

Wayne G.Watson

0 0 0

TARTISMA VE YAZILI§I

Tartigma'y1 tammlamak diger kisunlardan daha zordur. Bu nedenle de,

genellikle yazmasi en zor olan kis1mdir. Ve, bilirsiniz veya bilemezsiniz

birçok makale, makalenin verileri hem geçerli hem de ilginç olmasma kargm,

hatah Tartigma k1simlari nedeniyle dergi editörleri tarafindan reddedilir.

Hatta daha fazla olasihkla, verilerin gerçek anlami Tartigma'da sunulan

yorumla tamamen karanhkta kalabilir, yine reddedilir.

Pek çogu olmasa da, çogu Tartigma bölümü çok uzun ve çok lâf

doludur. Doug Savile'in dedigi gibi, "Arada bir, ahtapot dedigim teknigi

farkederim: Yazar, kendisinin ortaya koydugu sonuçlardan veya yaptig1

yorumlardan kugku duymaktad1r ve koruyucu bir mürekkep bulutu arkasma

saklanmaktadir (Tableau, September 1972).

Bazi Tartigma k1simlan, Advise and Consent'de (Doubleday & Co.

Garden City, NY, 1959, p. 47) Allen Drury'nin tanimladigi diplomatlardan

birini hatirlatmaktadir. Bu diplomat karakteristik olarak, "nihayet tümüylehafif bir igik birakarak uzaklagmcaya ve kibar bir gülüg ve miriltih bir

kang1kliktan bagka hiçbirgey kalmaymcaya kadar Îngilizce'ninlabirentinden

dolaga dolaga sürüklenen cevaplar" verirdi.

49 .

TARTISMANIN BILE ENLERIÎyibir Tartigma'mn temel karakteristikleri nelerdir? Agag1daki kurallara

dikkat edilirse, ana bilegenlerinkolayhkla belirlenecegini zannediyorum:1. Sonuçlarm gösterdigi ilkeleri, genellegtirmeleri ve iligkileri sunmaya

çahym. Akhmzda olsun; iyi bir tartigma'da Tartigirsmiz-Sonuçlantekrarlamazsimz.

2. Îstisnalaraveya ilgi kurmadiklarimza, uzlagma olmayan noktalaraigaret edin. Asla, pek uyumlu olmayan verileri çok riskli bir alternatif olan,örtmeye çaligma veya eritme yollarma gitmeyin.

3. Sonuçlanmzm ve yorumlanmzm, evvelce yayimlanmig çalismalarlanasil uyam içinde oldugunu (veyazit oldugunu) gösterin.

4. Utangaç olmayin. Çaligmamzmteorik yönleri yanmda, olasi pratikuygulamalanni da tartigm.

5. Vardigimz neticeleri mümkün oldugunca aç1kifade edin.6. Kamtlanmzi her sonuç için özetleyin. Veya, bilge bir bilim adaminin

söyleyecegi gibi, "Bir %6 hk di§mda, asla hiçbir geyi varsaymaym".

Tartigma'da, fiilin zamani geçmig ve genig zaman arasmda gidipgelmelidir. Bagkalarmm çaligmalan (yerlegmigbilgiler) genig zamanda,fakat sizin kendi sonuçlanniz geçmig zamanda anlatilmalidir (Bölüm 27'yebkz) .

GERÇEÖE DAYALI ILÎ$KILER

En basit ifadeyle, Tartigma'nm ana amaci, gözlenen gerçeklerarasmdaki iligkileri gästermektir. Bu noktay1 belirginlegtirmek için daima,bir pireyi egiten biyolog hakkmdaki eski bir hikâyeyi anlat1nm.

Pireyi aylarca egittikten sonra biyolog, belli komutlara cevap almay1bagarm1§ti. Deneylerin en zevkli olam, profesörün "zipla" komutunu verdigive pirenin de her komutta havaya zipladig1 deneydi.

Profesör, bu olaganüstü baçanh çahymayi gelecek kugaklara bir bilimseldergi vasitasiyla aktarmak için sunmak üzereydi. Fakat o, gerçek bir bilimadami tarzi ile deneylerini bir adim daha ileri götürmeye karar verdi.Alg11ayici organm yerini saptamaya çaligti. Bir deneyde, birer birer pireninbacaklanni koparacakt1. Pire, itaatkâr bir gekilde komut üzerine ziplamaya

50

devam etti. Fakat her bir sonraki bacagin kopanlmasmda, ziplamalar daha azetkin olmaya baglad1. Nihayet son bacagmm kopanlmas1yla pire, hareketsizkaldi. Birçok defa, tekrar tekraf verilen komut, herzamanki davramgivermedi.

Profesör, buluglarmi nihayet yaylmlayabilecegine karar verdi. Kalemikagidi aldi ve çok dikkatle, aylardir yürütmekte oldugu deneylerinayrintilanm tarif etti. Elde ettigi sonuç, bilim dünyasun yerinden oynatacakbir sonuçtu: Pirenin bacaklan kopan1dgmda igitme duygusunu kaybeder.

Claude Bishop, Kanadah editörler dekam, benzer bir hikâye anlat1r. Birfen dersleri ögretmeni, alkolun tehlikesini anlatmak için basit bir deneyyapta. Biri su, digeri cin ihtiva eden iki bardak koydu. Herbirinin içine birersolucan atti. Suyun içindeki solucan negeli bir gekilde yüzdü. Cin'in içindekihemen öldü. "Bu deney neyi kamtlar?" diye sordu. Arka siradaki küçükJohnny f1rlad1: "Eger cin içerseniz vücudunuzda solucan kalmayacagmikamtlar".

MAKALENÎN ÖNEMIÇok sik olarak, sonuçlarm önemi hiç tart1§11maz veya yeterince

tartigilmaz. Eger bir makaleyi okuyan, Tartigma k1sm1m okuduktan sonrakendisini "Peki sonra?" diye sorarken bulursa; muhtemelen, yazar kendiniagaçlara (veriler)o kadar kaptirmigtir ki, ormanda ne kadar güne; igigi

olduguna dikkat etmemigtir.Tartigma, çahymamn önemini belirten kisa bir özet veya sonuç ile

bitmelidir. Anderson ve Thistle'in (9) ifade §eklini severim: "Nihayet; iyi

yazim, iyi müzik gibi, uyumlu bis zirve noktasma sahiptir. Pek çok makale,etkisinin çogunu tartigmamn berrak akigt bir delta geklinde dagildig1 içinkaybeder".

BILIMSEL GERÇEÜÎTANIMLAMAGözlenen gerçekler arasindaki iligkiyi göstermede, evrensel sonuçlara

ulagmaniza ihtiyaç yoktur. Nadiren bütün dogrulari aydmlatmaya muktedir

olacaksm1z. Çoguzaman yapabileceginizin en iyisi, dogrulann sadece birbölgesine noktasal bir igik tutmaktir. Sizin dogrularimzm bir bölgesi,verilerinize dayanabilir. Fakat verilerinizin gösterdiginden daha genig birgörünüge uzamrsamz, verilerle desteklenen sonuçlarm bile güphe götürüroldugu noktaya kadar varan aptalca bir izlenim verebilirsiniz.

51

Daha anlamh dügüncelerden biri siirdeSir Richard Burton tarafmdanThe Kasidah'da ifade edilmigtir:

Bütün inançlar yanhytir, bütün inançlar dogradur:

Gerpek; herkes kendi parpacrklarmin bütün

Olduguna inannken, sonsuz parpacrklardan ibaret

Parpalanmig bir aynad1r.

Ïçte siz de kendi ufak ayna parçanizi sergileyin veya gerçegin birkismma igik tutun. "Tüm gerçek" en iyisi, hergün yüksek sesle onukegfettigini ilân eden cahillere birakilacak bir konu olarak kalsm.

Siz kendinize ait küçük bir gerçek parçasinm anlamm1 tarif ettiginizzaman, onu basit bir gekilde yapm. En basit ifadeler, bilgi ve hünerin ençogunu ortaya ç1karir; çok kalabalik bir dil ve gik teknik kelimeler sigdügünceleri iletmek için kullamlir.

52

Bölüm 11Tegekkür Nasil ifadeEdilir?

Hayat o kadar kisa degildir ve nezaket için daima yeterli zaman vardir.

Ralph Waldo Emerson

0 0 0TE§EKKÜRÜN ÎÇ1NDEKILER

Bilimsel makalenin ana metnini genellikle iki ilâve bölüm izler;Tegekkür ve Kaynaklar.

Tegekkür'de iki olasi konu, ele almay1 gerektirir.

Îlkolarak, sizin laboratuvanmzda veya bagkasmda bulunan herhangi birkigiden alinan, herhangi bir önemli teknik yardim için tegekkür etmelisiniz.

Aynca; özel donamma, külturlere veya diger malzemelerin kaynagma dategekkür etmeniz gerekir. Ornegin, göyle birgey söyleyebilirsiniz:"Deneylerdeki yard1mlar1 için J. Jones'a ve degerli fikirleri için R. Smith'etegekkür borçluyum" (Kugkusuz,bir süredir bu iglerle ugragan çogumuz bilirki bu, Jones'un çahymay1 yaptigim ve Smith'in de ne anlama geldiginiaç1kladigim kabul etmenin ince bir örtü ile kapat11mig§eklidir).

Ikinci olarak, genellikle Tegekkür k1smi, digandan alinan herhangi birkontrat, burs veya proje destegi gibi, maddî katkilara tegekkür etmeniz

gereken yerdir (Bugünlerde bu tür desteklerin, kontratlann veya burslarm

olmay1;ma hafifçe sitem edebilirsiniz).

NA21K OLMAKTegekkür'de önemli olan, basit nezakettir. Bilimsel makalenin bu

k1smmda gerçekten bilimsel hiçbirgey yoktur. Uygar yagamm herhangi bir

53

alanmda geçerli kurallarin aymsmm buraya da uygulanmasi gerekir. Birkomgunuzun çimen kesme makinasmi aldlysan1z, tegekkür etmeyi (umanm)hatirlarsimz. Eger komgunuz, bahçenizi düzenlemede size gerçekten iyi birfikir verdiyse ve siz de bunu uygulad1ysaniz "tegekkür ederim" demeyi(umarim) unutmazsm1z. Bilimde de bu aymdir; eger komgunuz(meslektagm1z)önemli fikirler, önemli malzemeler veya önemli donammtemin ettiyse, ona tegekkür etmelisiniz ve tegekkürü bas111 olaraksöylemelisiniz. Çünkübilimsel bahçe düzenlemesinin ilgili ortama sunulmagekli budur.

Tedbirle ilgili birkaç söz etmenin sirasidir. Çoguzaman, önerilentegekkür kelimelerini, yardimma tegekkür ettiginiz kipiye göstermek akilhcaolur. O kipi, tegekkürünüzün yetersiz oldugunu veya (dahakötüsü) agirioldugunu dügünebilir. Eger kendisinden donanim ya da fikir ödünç aldigunzbir kigi ile çok uzun süredir birlikte çahymakta iseniz, bu kigi büyük birolasihkla bir arkadagimz veya degerli bir meslektaç1mzdir. Herkese açikbask1ya, incitici olabilecek dügüncesiz bir kelime koyarak, arkadaghgimziveya gelecekteki igbirligi firsatlanm riske atmak akils1zhk olur. Hatta uygunolmayan bir "tegekkür ederim" hiç olmamasmdan daha da kötü olabilir.Arkadaglarinizin ve meslektaglarimzin yardimlarina veya änerilerine degerveriyorsaniz, onlarin hoglanmayacaklari gekilde olmasindansahoglanacaklari bir biçimde kendilerine tegekkür etmeye dikkat etmenizgerekir.

Daha da ötesi, eger tegekkürünüz belli bir fikir, öneri veya yorumla ilgiliise, onu özel olarak belirtiniz. Eger meslekta§m1zm katkis1 çok genel ifadeedilirse, o kipiyi çok rahatlikla bütün makaleyi savunma zorunda olmak gibihassas ve utandirici bir konuma sokabilirsiniz. Meslektagmiz ortak yazardegilse, kesinlikle onu makalenizde iglenen temel konudan sorumlu tarafyapmamahsituz. Gerçekten, meslektagmiz esas noktalarimzda sizinle aynifikirde olmayabilir ve.Tegekkürü, makaleniz destekleniyor görünümündehazirlamamz dürüstlük ve iyi bilim degildir.

"Dilek" kelimesinin Tegekkür'den yok olmasm1 dilerim. "Dilek","bagarilar dilerim"de oldugu gibi dilek anlammda oldugu zaman mükemmelbir kelimedir. Fakat, "dilek" kelimesinin "istek" kelimesinin yerine konmas1kabul edilemez. Eger, "John Jones'a tegekkür etmek isterim" derseniz,kelimeleri israf ediyorsunuz demektir. "John Jones'a tegekkür ederim"yeterlidir. Ayrica, "John Jones'a yardimlan için tegekkür etmek isterdim,fakat çok da yarduni olmadi" gibi bir anlam veriyor olabilirsiniz.

54

Bölüm 12Kaynaklara Nasil Atif Yap111r?

Sayrlamayacak kadar çok kaynak içaren metinler, bilimselligin igareti

ohnaktan ziyade güvensizligin göstergesidir.

William C. Roberts

0 0 0

IZLENECEK KURALLAR

Kaynaklar k1smmda, tipki Tegekkür kismmda oldugu gibi izlenecek ikikural vardir.

Îlki; sadece yay1mlanmig olan önemli kaynaklari stralamahsmiz.Yayimlanmamig verilere, basmdaki makalelere, Kisa Özet'lere,tezlere vediger ikincil malzemeye atiflar Kaynaklar'1 veya Atif Yapilmig Literatürk1sm1mbo§una doldurmamahdir. Eger böyle bir kaynak mutlaka gerekliyse,metne parantez içinde veya dipnotu olarak ilâve edilebilir.

Îkincisi;metni sunmadan önce ve belki tekrar düzeltme s1rasmda herkaynag1, özgün yaymm bütün k1simlar1yla kontrol edin. Eski birkütüphaneciye göre: Kaynaklar bölümünde bagka yerlerde oldugundan çokdaha fazla hata yapihr.

KAYNAK TARZLARI

Dergiler, kaynaklari ele ahy biçimleri bakimmdan önemli ölçüdefarkhhklar gösterirler. Birisi, 62 bilimsel dergiye bakmig ve kaynaklarin 33degigik türde siralandigmi görmügtü (M. O' Connor, Br. Med. I. I(6104): 31,

55

1978). Baz1 dergiler makalelerin bagliklarm1 basar, bazilan basmaz. Bazilan,giren sayfalarm numaralarmm yazilmasinda israr ederken, baz11ari sadece ilksayfa numarasmi basar. Ak11h bir aragtirmac1, kaynaklan (genellikle3'e 5kartlara) bütünüyle yazar veya bilgisayar dosyasma bütün bilgiyi geçirir.Böylece daha sonra metni hazirlarken ihtiyaç duyulacak bütün bilgiye sahipolur. Düzeltmek, degigtirmek kolaylagir. Zira dergi editörü tarafindanistendiginde, 20 veya daha fazla kaynag1 makale baghg1 veya son sayfalanilâve etmek için bulmak gerçekten zor igtir. Makalenizi göndermeyiplânladigimz derginin kisa form (makalebaghksiz, örnegin) kullandigmibilseniz bile, kaynak listenizi tam olarak kurman1z yine de ak11hca olur. Buiyi bir uygulamadir, çünkü (i) makalenizi göndermek için seçtiginiz dergimetni reddebilir ve bu da metninizi, istekleri çok daha fazla olan bir bagkadergiye gönderme karan almaniz sonucunu dogurabilir (ii) daha büyük birolasihkla, bazi kaynaklari daha sonraki aragtirma makalelerinde, tarama/degerlendirme yazilarmda (tarama/degerlendirmedergilerinin çogu tamkaynak ister) veya kitaplarda kullanacaksimz. Yayimlanmasi için bir metingönderdiginiz zaman, kaynaklarm "Yazarlara Direktifler"e göresunuldugundan emin olun. Eger kaynaklar çarpic1 yekilde farkhysa; editörveya degerlendirmeyi yapanlar, bunun önceki bir reddedilmenin göstergesioldugunu veya en iyi olasihkla, dikkatsizligin aç1k bir kamti oldugunuvarsayabilirler.

Hemen hemen sonsuz say1da kaynak gösterme biçimi olmasma kargmpekçok dergi, kaynaklar1 üç genel gekilden birinde verir. Bunlar genellikle,"isim

ve yil", "alfabetik liste numaras1yla" ve"atif

sirasma göre numarayla"olmak üzere simflandinhr.

ÎSIM VE YIL SISTEMÎîsim ve yll sistemi (çoguzaman Harvard sistemi olarak amhr) uzun süre

çok popülerdi ve bir zamanlar kullamldig1 kadar genig ölçüdekullamlmamakla birlikte birçok dergide hâlâ kullamlmaktadir. Büyükavantaji yazar için rahathgidir. Kaynaklar numarasiz oldugu için,kaynaklann ilâvesi veya çikartilmasi kolaydir. Kaynak listesi ne kadar çokdegigtirilirse degigtirilsin, "Smith and Jones (1950)"oldugu gibi kahr. Egeriki veya daha fazla "Smith and Jones (1950)"kaynag1 varsa problem, ilkini"Smith and Jones (1950a)",ikincisini "Smith and Jones (1950b)"v.b.listeliyerek kolayca halledilir.isim ve yil sisteminin dezavantaji, okuyucu veyay1mc11arla ilgilidir. Okuyucu için dezavantaj, (çogunluklaGirig'te) bir

56

cümle veya paragrafta kaynaklara çok say1da atif yapildigi zaman ortayaçikar. Okuyucu bazen, metine tekrar devam edebilmek için birkaç satir sürenparantezli kaynaklan atlamak zorunda kalir. Hatta, birarada atif yapilmig iki

veya üç kaynak bile okuyucu için dikkat bälücüdür. Yayimci için dezavantajaçiktir: artan maliyet. "Smith, Jones and Higginbotham (1948)","(7)"

yedönügtürüldügü zaman, kompozisyon (dizgi) ve basim maliyetleriazaltilabilir. Daha önce belirtildigi gibi, gimdi bilimsel dergiyi basma kelimebagma 12 sent mertebesinde bir maliyete sahiptir. Editörler (ve özellikle

yönetici editörler) eskiden oldugundan çok daha fazla, maliyetinbilincindedirler.

Bazi makaleler kontrol edilemeyecek say1da yazar tarafmdan yazildigiiçin, isim ve yil sistemini kullanan birçok dergide "et al." kurah vardir. Entipik olarak, bu göyle igler: Makalelere atif yapihrken isimler daima bir veyaiki yazar için kullamhr. Örnegin,"Smith (1970)","Smith and Jones (1970)".Eger makalede üç isim varsa, makaleye ilk atif yapildigmda üçünü destralayin. Örnegin,"Smith, Jones ve Mc Gillicuddy (1970)".Eger, aymmakaleye tekrar atif yapihrsa, "Smith et al (1970)" geklinde kisaltilabilir.Atif yap11an makalede dört veya daha fazla yazar varsa, ilk atif bile "Smithet al. (1970)"olarak yazilmahdir. Kaynaklar k1smmda, bazi dergiler bütünyazarlarm (kaç tane olursa olsun) siralanmasim ister; diger dergiler veözellikle önde gelen tip dergileri, sadece ilk üç yazara atif yapar ve onu

"et

al." izler. Bu kullamm, "Uniform kurallar.........." (29)tarafmdan yedi veyadaha fazla yazarli makaleler için belirlenmi§tir.

ALFABE-SAYI SISTElvd

Bu sistem, yani alfabetik siralanmig kaynaklardan atif yapma, isim veyll sisteminin modern gekilde degigtirilmigidir. Numara ile atif, baskimasraflarmi belli bir smir içinde tutar. Alfabetik liste, özellikle de uzun birlisteyse, yazarlar için hazirlamasi ve okurlar için de (örneginkütüphanecileriçin) kullanmasi kolaydir.

Îsim ve yll sistemine ahylk yazarlar alfabetik numara sistemini,numaraya atif yapmanm okuru aldattigim iddia ederek begenmemeegilimindedir. Atif yap11an olayla i1gili kiginin isminin okuyucuyasöylenmesi gerektigi tartigma konusudur. Bazen okura ayrica, 1888kaynagina 1988 kaynagmdan farkh gekilde bakilacagi dügüncesiyle, tarihinde söylenmesi gerekir.

57

Neyse ki bu dügüncelerin üstesinden gelinebilir. Metin içinde kaynagaatif yaparken, isimlerin veya tarihlerin önemli olup olmadigma karar verin.Eger önemli degilse (genellikleöy1edir), sadece kaynak numarasm1kullamn:"Pretyrosine, bu partlardamiktar olarak phenylalanine dönügtürüldü (13)."Eger yazann ismini vermek isterseniz, cümlenin yapisi içinde gösterin:"Solunumun düzeltilmesinde carotid sinus'ün rolü Heymans (13)tarafmdankegfedildi". Tarih vermek isterseniz bunu da cümle içinde yapabilirsiniz:"Streptomycin ilk olarak 1945 (13)te veremin tedavisinde kullanildi".

ATIF SIRASI SISTEM1Atif sirasi sistemi, kaynaklari (numarayla)makalede ortaya çikig

sirasma göre atif yapma sistemidir. Bu sistem, isim ve yll sisteminin büyükbasim giderlerini azaltir ve okuyucular da çogunlukla begenirler. Ziraistedikleri takdirde metin içinde önlerine çiktikça 1-2-3 siralamas1yla çabukbir gekilde kaynak gösterebilirler. Her makalenin sadece birkaç kaynakgösterdigi, esasta "not"

türü dergiler için faydah bir sistemdir. Birçok kaynakgösteren uzun makaleler için atif sirasi sistemi pek iyi bir sistem degildir.Yazar için, kaynaklann ilâvesi veya ç1kartilmasiyla olugan, önemli ölçüdeyeniden numaralama igi nedeniyle iyi degildir. Okuyucu için de idealdegildir. Çünkü,kaynak listesinin alfabetik olmayan sunulugu, aym yazarinçahymalarina yapilan kaynak göstermelerin aynlmasiyla sonuç1anabilir.

Bu kitabm ilk baskisinda, alfabetik numara sisteminin yavag yavagyükselig kazamr gibi göründügünü söylemigtim. Fakat ondan hemen sonra,"Biomedikal dergilere verilen metin1er için uniform kurallar" ("Vancouver"sistemi)'nin, ortak çahyan dergiler için atif s1rasi sistemini destekleyen ilkgekli ortaya ç1kt1. "Uniform kurallar" (29) birkaç yüz biomedikal dergitarafmdan tanmmig bulunuyor. Bu nedenle gimdi, hangi atif sisteminin, egervarsa, yükselige geçecegi pek aç1k degil. "Uniform kurallar" belgesi birçokyänden o kadar etkileyici ki, çok güçlü bir sonucu oldu ve oluyor. Bu belge,Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü (ANSI) tarafmdan hazirlananstandart ile önemli älçüde ayum içindedir. Bununla beraber, literatür atifimnbu alanmda kuvvetli bir muhalefet bulunmaktadir. Örnegin,güçlü BiolojiEditörleri Konsülü, "CBE Style Manual"m beginci baskisindaki alfabe sayisistemini kullanmaya karar verdi. Ilâveten,akademik yaym toplulugununkutsal kitab1 "Chicago Manual of Style"in son baskisi, alfabetik olarakdüzenlenmig kaynaklara destek vererek ortaya çikti. Kitabm kaynaklari elealma konusunda ayrmt111öneriler ve kurallar veren 100 den fazla sayfasmda

58

birçok kez göyle yorumlar yapilmaktadir. (sayfa431): "Kaynak listesi veyabibliyografya düzenlemek için en pratik ve yararh yol, ya bütün listeboyunca veya her kismmda yazarlara göre alfabetik stralamadir".

Fakat daha yenisi, Huth'un "Medical Style and Format" (27)kitabmin

ortaya çikipidir. Hiç olmazsa bu yeni, aynntih el kitabi stilini kullananbiomedikal dergiler için yön, tekrar "Uniform kurallar" (atifsirasi) lehineçevrilebilir.

BASLIKLAR VE GIREN SAYFALAR

Makale baghklan kaynaklarda verilmeli midir? Normal olarak derginin

tarzim izlemek zorundasmiz. Eger dergi, seçme izni veriyorsa (baz11anverir)tam kaynak vermenizi öneririm. Makale baghgi genel kapsami göstererek,ilgili okuyucular (vekütüphaneciler) için, atif yap11ankaynaklann hiçbirine,bazilanna veya hepsine bakip bakmamaya karar vermeyi kolaylagtinr.

Giren sayfa kullammi (ilk ve son sayfa numaralan) potansiyelkullanic11ar için bir sayfahk notlari 50 sayfahk tarama makalelerinden

ay1rmay1 kolaylagt1r1r. Aç1ktir ki, size veya kütüphanenize kaynak saglamaäzellikle fotokopi yoluyla olacaksa, maliyet sayfa sayisma bagh olarakönemli ölçüde degigebilir.

DERGIKISALTMALARI

Dergi tarzlan çok degigmesine karym, kaynak atiflarmm bir yönü sonyillarda standartlagtirildi: Dergi kisaltmalar1. Bir standartm (2)genig ölçüdekabul edilmesi sonucu olarak, hemen hemen bütün bagta gelen dergiler veikincil servisler gimdi áym kisaltma sistemini kullamyorlar. Öncedenbirçokdergi, dergi isimlerini (kisaltmayla baski maliyetinden önemli ölçüde

kaç1mlabilir) kisalt1rdi, fakat tek form yoktu. Journal of the AmericanChemical Society, "J.Amer. Chem. Soc.," "Jour. Am. Chem. Soc.,""J.A.C.S.," v.b. çeyitli gekillerde kisaltihrd1. Bu degigik sistemler, yazarlar

ve yayimcilar için problem yaratti. §imdiesas olarak sadece bir sistem vardir

ve üniformdur. "Journal" kelimesi daima "J." olarak kisaltihr (Bazi dergilerkisaltmadan sonra noktay1 koymazlar). Yazarlar, birçok dergi baghgimkurallarm birkaçoa dikkat ederek, hatta pek bilinmeyenleri bile kaynaklistesine atif yapmaksizm kisaltabilirler. Ornegin, bütün "ology"

kelimelerinin "l" de bitirildigini bilmek faydalidir ("Bacteriology"

59

"Bacteriol." olarak kisaltihr; "Physiology" "Physiol." olur). Böylece egerkigi, baghklarda çok kullamlan kelimelerin kisaltiligm1 ezberlerse, birçokdergi baghgi kolaylikla kisaltihr. Hatirlanacak bir istisna, tek kelimebagliklarm (Science, Biochemistry) asIa kisaltilmayacag1dir. Ek l'deperlyodik baghklarmda çok kullanilan kelimelerin dogru kisaltma listesiverilmektedir.

METINDE ATIF

Birçok yazarin literatüre atif yaparken özensiz yöntemler kullanmasmiüzücü buluyorum (Uzun süre üzüntü içinde kalmam! Dikkat sürecim çokkisadir). Bilinen bir yanlig; Smith'in ne anlattig1 veya Smith'in yazarlaringimdiki sonuçlanyla nasil ilgi kurdugu hakkinda herhangi bir izvermeksizin, "Smith'in katkisi"'na içten olmayan gekilde yapilan atif,"geçigtirme at1f"idir. Eger bir kaynak atif yapilmaya degerse, okuyucuyabunun nedeni söylenmelidir.

Bazi yazarlar bütün atiflari cümlelerin sonuna koyma aligkan11gl içinegirerler. Bu yanhytir. Atif cümlede ilgili oldugu yere koyulmalld1r.Michaelson (35)gu iyi örnegi verir:

Multiple-access uydu iletigimi ve dijital mobil radyo telefonu için birspread-spectrum modulasyonu dijital yöntemi inceledik.1,2

Cümlenin apagidaki gibi yeniden düzenlenmesiyle atiflarin ne kadarnetlegtigine dikkat edin:

Smith'in multiple-access ayda iletigimii. için yaptigr geligtinne veBrown'm dijital mobil radyotelefon2 teknigi ile kullamhnak üzere birspread-spectrum modulasyonu dijital yöntemi inceledik,

DEÒÎÎK KAYNAK TARZLARINA ÖRNEKLER

Üç degigik kaynak sistemi arasmdaki farklari bir bakigta görebilmekiçin, bir derginin kaynaklar k1sminda gözüktügü gibi igte üç örnek:

Îsimve y11sistemi

Day, R. A. 1988. How to write and publish a scientific paper. 3 rd ed.Phoenix, AZ: The Oryx Press.

60

Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann.Internal Med. 104: 269-274.

Lee, M. R; Ho, D. D.; and Gurney M. E. 1987 Functional interactionand partial homology between human immunodeficiency virus andneuroleukin, Science 237: 1047-1051.

Alfabe-Say1Sistemi

1. Day, R. A. 1988 How to write and publish a scientific paper. 3 rd ed.Phoenix, AZ: The Oryx Press.

2. Huth, E. J.1986 Guidelines on authorship of medical papers. Ann.Internal Med. 104: 269-274.

3. Lee, M. R., Ho, D. D.; and Gurney, M.E. 1987. Functional interactionand partial homology between human immunodeficiency virus andneuroleukin. Science 237: 1047-1051.

Attf Sirasi Sistemi

1. Huth, E. J. Guidelines on authorship of medical papers. Ann. InternalMed. 104: 269-274; 1986.

2. Lee, M. R.; Ho, D. D.; Gurney, M. E. Functional interaction andpotential homology between human immunodeficiency virus and neurolekin.

science 237: 1047-1051, 1987.

3. Day, R.A. How to write and publish a scientific paper. 3-rd

ed.phoenix, AZ: The Oryx Press; 1988,

61

Bölüm 13Etkin Bir Tablo Nasil Tasarlamr?

Verileri tablo halinde sunmak, bilimsel makalenin kalbi, daha da ötesi,

beynidir.Peter Morgan

0 0 0TABLOLAR NE ZAMAN KULLANILIR?

Tablolarm "nasil"ma geçmeden önce ilk olarak "kullamp kullanmama"

sorununu inceleyelim.

Kural olarak, tekrarli veriler sunmak zorunda kalmadikça tablo

yapmaym. Bu genel kural için iki neden vardir. ilki; en basit gekliyle,sayfalarla veriyi sirf sizin laboratuvar defterinizde bulundugu için vermekiyi bilim degildir. Sadece örneklerin veya kritik deger niteligindekilerinverilmesi gerekir. Ìkincisi, metin ile karplagtirildiginda tablolarmyayinlanma maliyeti çok yüksektir. Bilimsel literatür üretmek veyayimlamakla ugragan bizler, maliyeti dü§ünmek zorunday1z.

Tablo 1. Stoptomycm coelicolor büyemesinde havalandirmann etkisi

Sicaklik (°C) Deney sayisi Büyüme ortammm Büyümeahavalandirilmasi

24 5 +b 7824 5 _

0

a Optik yogunlukla belirlenmistir (Klett birimi).b igaretler:+, 500-ml Erlenmeyer kaplan bir lisansüstü ögrencisi tarafmdan iglerine saatte 15 dakika

üflenmek suretiyle havalandinlrustir; -, havalandirmamn ya h bir profesör tarafmdan saglanmasi

haricinde özdeg deney gartlan.

63

Eger sadece birkaç saptama yaptlysamz (veyasunmaniz gerekiyorsa)verileri metin içinde sununuz. Tablo 1 ve 2 faydasizdir; fakat bunlar,dergilere verilen birçok tablonun tipik örnekleridir.

Tablo 2. Mege (Quewus)fidelerinin büyümesinde sicakhgin etkisia

Sicakhk (°C) 48 Saat içindeki büyüme (mm)-50

0-40

0-30

0-20

0-10

00 010 020 730 840 150 060 070 080 090 0100 0

a Herbir fide 10 cm çapmda ve 100 m yüksekliginde ayrt bir yuvarlak saksida, %50 Michigan turbasi ve%50 kurutulmus at dykisi içeren zengin bir bifytime ortammda bakilmigtir. Aslmda turba "%50

Michigan" degil %100 "Michigan"di, tümä bu eyaletten gelmigti. Ve gübre yarl-kurutulmug (%50)deki];tamamen kurutulmustu. Ve, "%50

kurutufmuygiibre (at)"demem gerektigini dügünmeye bagladim; at'ihiç kurutmadim.

Tablo 1, iki kolonda, verileri ve degigkenleri degil standart kogullariverdigi için hatahdir. Sicakhk, deneylerdeki bir degigken ise kendi kolonu

64

olabilir. Eger bütün deneyler ayni s1cakhkta yapild1ysa bu küçük bilginintabloda kolon olarak degil, Malzeme ve Yöntemler'de belki tablo dipnotuolarak belirtilmesi gerekirdi. Bu nedenle Tablo 1 uygun bir tablo degildir. Buveriler metin içinde de, okuyucunun hemen kavrayacag1 biçimde ve aymzamanda tablo yapmanin änemli ölçüdeki ilâve dizgi maliyetinden kaçinaraksunulabilir. Çokbasit olarak, bu sonuçlar göyle yazilabilirdi: "Büyümeortamimn havalandinlmasi Streptomyces coelicolor'un büyümesi içinesastir. Oda sicakhginda (24°C), duragan kültürlerde (unaerated)hiçbirbüyüme saptanmad1. Oysaki, çalkalanmig kültürlerde önemli büyüme (0D,78 Klett birimi) meydana geldi".

Tablo 2' de egdeger okumalar yok ve iyi bir tablo gibi gözüküyor. Fakatöyle mi? Bag1msiz degigken kolonu (sicakhk)yeterince mantikh görünüyor,fakat bagimh degigkenkolonunda (büyüme)kugku veren say1da sifirlar var.Çoksayida sif1r olan her tabloyu (älçübirimi ne olursa olsun) veya yüzdekullamhyorsa çok say1daki 100'ü sorgulamamz gerekir. Tablo 2 yararsiz birtablodur. Çünkübütün söyledigi gudur: "Mege tohumlan 20 ve 40°Carasinda büyüdü, 20°C nin altinda veya 40°C nin üstünde ölçülebilen birbüyüme olmad1".

Sifirlara ve 100 lere ilâveten, arti veya eksi isaretlerinden de kugkulanin.Aç1k olarak, Tablo 3 bilgi verici olmamasma karym, baskida çogunluklaortaya ç1kan tiptendir. Bu tablonun bütün söyledigi gudur: "S. bozus S.krz;1us, S. hen-enk ve S. gökkugagiski aeorobik kogullar altmda büyüdü.Oysaki, S. renksiz ve S. yegilus anaerobik kogullar gerektirdi." Ne zamantablonun içindeki kolonlar veya tablo, kolayhkla kelimelere dökülebiliyorsaönce bunu yapm.

Baz1 yazarlar, bütün sayišal verilerin tablolagtirilmasi gerektigineinamrlar. Tablo 4 üzücü bir örnektir. Hele sonuçlarin önemli olmadigmi(P=0,21) ögrendigimizde (dipnotunsonunda) daha da üzücü oluyor. Eger buveriler yay1mlamaya degerse, (ki kugku duyarim) Sonuçlar kismmda bircümle bu igi gärürdü: "Bagarisizhk oran1ari arasmdaki fark- nocillin % 14(35te 5) ve potassium penicilin V için % 26 (34te 9) önemli degildi (P=0,21)".

Sayilan sunarken, sadece önemli dijitleri verin. Önemsizdijitler okura,yapay bir hassasiyet hissi yaratarak yan11§yönlendirebilir. Ayrica, verilerinkargilagtinlmasmi çok zorlagtinr. Laboratuvar sayilan, basit hesap sonuçlanve önemli degigim göstermeyen kolonlar gibi esas olmayan veriler birkenara birakilmahdir.

65

Tablo 3, ÇegitliStreptomyces tärlerinin oksijen ihtiyaçIan

Organizma Aerobik gartlar altmda Anaerobik gartlar altmdabüyümea büyüme

Streptomyces bozus + -

S. krz;1renkli + -

S. renksiz - +S. herrenk + -

S. yeyilus - +

S. gökkugagiski + -

a isaretierinaçaklamasi için Tablo I bkz. Bu deneyde kültürler bir çalkalama makinesi ile havalandtrtimistir(New Brunswick ÇalkalamaA.S.,Bilimsel, NJ).

Tablo 4. Bakteriolojik baµnsizhk oran1

Nocillin K Penicillin

5/35 (14)a 9/34 (26)

a Sonaç]ar basansizlik sayist/toplam seklinde gösterilmig, sonra da yüzdeye çevirilmi§tir (paranteziçinde).

P-0.21

Tablo 5. Nicklecillin'in 24 yetigkin hasta üzerindeki yan etkileri

Hasta sayisi Yan etki

14 Diyare5 Eosinofili (>=5 eos/mm3)

2 Metalik tata

1 Maya vaginitisb1 Ürenitrojeninde hafif yükselme1 Hematuria (8-10rbc/hpf)

a Metalik tat alan hastalann her ikisi de bir çinko madeninde çalgmaktaydi.b Enfeksiyon yaratan organizma insanlarda degil, mayalarda vaginitis yapan Candida ablicans'in az bulunan

bir türüdür.

66

Diger bir olagan fakat faydasiz tablo,kelime listesidir. Tablo 5 tipik birörnektir. Bu bilgi metin içinde kolayca verilebilirdi. Tyibir kopya editörü buçegit bir tabloyu yokedip verileri metin içine katacaktir. Ben kendim bu igibinlerce kere yaptim. Fakat bunu yaptigimda (vebu, tablolar hakkmdaki birsonraki kurala götürür) çogu kez, en az bu kadar veya tüm bilginin hâlenmetin içinde oldugunu farkettim. Böylece, kural: Verileri metin içinde,tabloda veya gekillerde sunun. Aym verileri asla birden fazla biçimde

sunmaym. Kugkusuz, seçilmig veriler metinde tartigilmak üzeredigerlerindenayrilabilir.

Tablo 1 ve 5, tablola§tmlmamasi gereken malzeme çegitleri için tipikbirer ärnek vermektedir. §imdi, tab1olagt1rilmasi gereken malzemeyebakahm.

TABLOLASACAK MALZEME NASIL DÜZENLENÍR

Tablolaçacak malzemeye karar vermig olarak, kendinize gu soruyusorun: "Verileri nas11 düzenlerim?" Tablo, hem sag-sol ve hem de _ açagi-yukar1 boyutlara sahip oldugundan iki seçeneginiz vardir. Veriler, yatay veyadügey olarak sunulabilir. Fakat, sunulabilir demek sunulmalid1r anlamitagimaz. Veri1er öyle düzenlenmelidir ki benzer elemanlar karç1ya dogrudegil, apag1ya dogru okunsun.

Tablo 6 ve 7'yi inceleyin. Tablo 7 apagiya dogru okunerken Tablo 6'mnkarg1ya dogru okunmasi digmda, egdeger tablolardir. Tablo 7 tercih edilenformattir, çückü okuyucunun bilgiyi daha kolay kavramas1na imkân verir vedaha sikigtirilmig oldugundan basimi da ucuzdur. Okuyucuya kolayhkkonusunun aç1khgi gözüküyor (Hiç dügey olarak yazilacak yerde yatayyazilmig rakamlari toplamaya çahytmiz mi?). Azaltilm14 baski giderlerikonusu ise guradan ç1kar: Karg1hkh düzenlemede bütün kolonlar,elemanlarm çegitliliginden dolay1 genig ve derin olmahdir. Oysaki, baz1kolonlar (äzelliklerakam içerenler), apag1ya dogru düzenlemede daha dardir.Böylece Tablo 7, Tablo 6 ile ayni bilgiyi içermesine kargm daha küçükgörünmektedir.

Tablo 8, iyi kurulmuy bir tablo örnegidir (Journal of Bacteriology'nin"Yazarlara Direktifler" kismmdan ahnarak basilmig). Kargiya degil, apagiyadogru okunur. Metine atif yapilmaksizin verilerin anlamma yeterince aç1khkkazandiran baghklar içermektedir. Açiklaylci dipnotlar vardir, fakat agiri

67

ölçüde deneysel ayrintilan tekrarlamaz. Buradaki ay1runa dikkat edin.Metine atif yapmaksizm, verilerin anlamina aç1khk getiren yeterli bilgisaglamak yerinde olur. Fakat, deneyi tekrarlamada gerekli olacak deneyselayrintilan tabloda vermek uygun olmaz. Verileri elde etmek için kullamlanaynntih malzeme ve yöntemlerin, bu isimli bölümde kalmasi gerekir.

Tablo 6. Antibiyotik-üreten Streptomyces özellikleri

Belirlenen S. t7uoricolor S. bozus S. krzilusli S. renksiz

Optimumbüyümesicaklig! (UC) -10

24 - 28 92

Myceliumrengi Bronz Gri Kizil Mor

Üretilenantiblyotik Fluoricillinmycin Streptomycin Rholmondelaya Nomycin

AntibiyotikGretimi(mg/ml)4,108 78 2 0

a ingilizler"Rumley" olarak telaffuz eder.

Tablo 7. Antibiyotik-üreten Streptomyces özellikleri

Organizma Optimumbüyüme Myceliumrengi Üretilen Alitibiyotiküretimi

sicakligi( C) antibiyotik (mg/ml)

S. ßuoricolor-10

Bronx Fluoricillinmycin 4,108S. bozus 24 Gri Streptomycin 78S. krzdrenkli 28 Krzil Rhomondelaya 2S. reaksix 92

. Mor Nomycin 0

a Uçan bahklarm oynadigi yer.

68

Tablo 8. Diyalize membrana böliimlerindeki Protein ve ATPasedagihnu

Membran ATPase

alman hücreler Bölümler Ulmg Toplam Uprotein

Kontrol hücreleri Bogaltilmig membran 0.036 2.30

Konsantre süpernatan 0.134 4.82

El ile iglem görmüg Bo§altilmig membran 0.034 1.98hücreler

Konsantre süpernatan 0.110 4.60

a Kontrol hiiereleri ve iglem görmüs hücrelerin boµltilmamq membranlarmda ATPase özgül aktivitesi

siraslyla O.2] ve 0,20'dir, Membranlar colicin El'le iglem görmiis hücrelerden Sekil4'ün alt yazistnda

belittildigi gibi hazirlanmigtir.

TABLO BA§LIKLARINDA ÜSTELLER

Mümkünse, tablo baghklarmda üstellerden kaçmm. Aym geyi ifadeetmek için bazi dergilerin pozitif, bazi dergilerin negatif üstel kullanmasinedeniyle kangikhk olu uyor. Örnegin,Joumal of Bacteriology dakikadakibin sayim için "cpmx10 kullamrken The Joumal of Biological Chemistryayni bin sayun için

"cpmx10-3"

kullamyor. Tablo ba§hklannda (veyagekillerde) bu tür etiketlerden kaçmmak mümkün degilse, dipnotta (veyagekil altmda) kugkuyu gidermek için hangi türün kullamlmakta oldugundanbahsetmeye degebilir.

MARJ Í$ARETLERÎMetnin marjmda, her tabloya ilk atifm belirtilmesi iyi olur. Örnegin,

maria sadece "Tablo 3" yazm ve daire içine ahn. Bu usül, her tabloya metiniçinde numara sirasiyla atif yapildigindan emin olmak için iyi bir kontroldur.Fakat bu yol, esas olarak sayfa düzenlemesi agamasinda, kompozitörüntablolari koymak için metni nerede kesecegini bilmesi açisindan igaret verir.Yeri siz igaretlemezseniz, kopya editörü bunu yapacaktir. Fakat kopyaeditörü, bir tabloya ilk atif1 gözden kaçirabilir ve tablo metin içinde

69

bahsedilen esas yerinden çok uzaga dügebilir. Daha da ötesi, siz makaleninbaginda tabloya bir geçig atif1 yapmak isteyebilir, fakat tablonun kendisininmakalede daha sonra görünmesini tercih edebilirsiniz. Kopya editörü vekompozitör, isteklerinizi sadece marj notlan vasitas1yla bilecektir.

BA§LIKLAR, DIPNOTLAR VE KISALTMALARTablonun baglig1 (vegekil alt yazisi), makalenin kendi baghg1 gibidir.

Yani, tablonun baghk veya alt yaz1s1kisa ve öz olmah, iki veya daha fazlacümleye bölünmemelidir. Gereksiz kelimeler kullamlmamahdir.

Tablolarm1zm dipnotuna gerekli dikkati gösterin. Eger kisaltmalarmtanimlanmasi gerekiyorsa, tanimlarm çogunu veya tümünü ilk tablodaverebilirsiniz. Böy1ece, sonraki tablolara basit bir dipnot koyabilirsiniz:"Kisaltmalar Tablo 1 deki gibi".

"Temp" kisaltmasmm (Tablo I, 2, 6 ve 7) "temperature" için kisaltmaolarak kullamldigma dikkat edin. Tablolardaki yer kisitlamalarmdan dolay1hemen hemen bütün dergiler, metinde kisaltilamayacak olan bellikelimelerin tablolarda kisaltilmasim tegvik eder. Kolon baghšmda ilk kelimeolarak kullanilan böyle kisaltmalara büyük harfle baglaym, noktakullanmaym ("no." haricinde). Siz, sekreter veya kompozitörün tablolanuygun düzenleyebilmesi için, EK 2'deki kisaltmalari kullanma aligkanligiedinin. Bu, özellikle "kamera-haz1r" tablolan düzenlemede yardimci olur.

KAMERA - HAZIR KOPYA

Kurumlarda çaligan birçok yazann kelime igleme araçlarmi veya hiçolmazsa karbon geritli, modern, elektrikli yaz1cilari kullanma imkâm vardir.Etkin tablo düzenlemeyi bir kere ögrendikten sonra, siz (veya bölümsekreteriniz) bu donamm1 kamera-haz1r tablolar hazirlamak . içinkullanabilirsiniz. Giderek artan say1da yazar, kendilerinin veya yönetici yada dergi editörlerinin zorlamasi ile bunu yapmaktadir. Yazara, dergiye veliteratüre getirdigi. kazançlar çok önemlidir. Kamera-haz1r tablo, kipiyitablonun düzeltme okumalan gibi yorucu bir igten koruyarak, tablonunfotografla çogaltilmasma imkân verir (kamera,dizgi hatalari yapmaz).Dergiye getirdigi kazanç ise; malzemenin yazilmasi, düzeltilmesi ve tekrarokunmasi gibi ihtiyaçlar olmadigmdan tablonun çogaltilma maliyetininazalmas1dir. Literatüre getirdigi kazanç, yayimlanmig verilerin daha az hata

70

içermesidir. Özgünkopyamzdaki hatalar kugkusuz kalacakt1r. Fakat eskiden,

özellikle tablolar buna daha müsait olarak her yerde görülen basimhatalarindan, kabul edilebilir nitelikte kamera-hazir kopyalar sunarak

tamamen kaç1nmak mümkündür.

Yazilmig metnin diger kisimlan da kamera-hazir kopya kullammmdanyararlanabilir. Bu gekilde, kopya editörünün veya kompozitörün sizin neistediginizi tahmin ettiklerini degil, kendi istediginizi elde edeceksiniz.

Kamera-hazir kopya; karig1k matematik ve fizik formülleri, kimyasal yapilar,genetik haritalar, diyagramlar ve akig diyagramlan için çok güzel sonuçverir. Niye denemeyeceksiniz?

Son bir önlem: Yazih metni göndermeyi dügündügünüz derginin"Yazarlara Direktifler" k1smm1, tablolanmza son formu vermeden öncedikkatle okudugunuzdan emin olun. Dergi kabul edecegi tablo tiplerini, tabloboyutlarim ve etkin tablo haz1rlamak için diger önerileri orada belirtebilir.

71

Bölüm 14Etkin Gösterilimler Nas11Haz1rlamr?

Bir kitabm yüz sayfada ortaya koyabildigini, bir resim ânmda verebilir.

Ivan Sergeyevich Turgenev

0 0 0

GÖRSEL MALZEME NE ZAMAN KULLANILHL?

Önceki bölümde, tablolagtinlmamasi gereken belli türde verileritartigtik. Bunlar, gekil hâline de sokulmamahdir. Aslmda grafikler, resim

türünde tablolardir.

Önemlinokta budur. Belli tipte verilerin, özellikle seyrek veya monotonolarak tekrar edilenlerin, tablo veya grafikte biraraya getirilmesine ihtiyaçyoktur. Gerçekler yine de ayn1dir. Görsel malzeme hazirlama ve basmamaliyeti yüksektir ve biz verilerimizi görsel malzeme hâline getirmeyi,sonuç1ar okuyucuya gerçek bir hizmet olugturuyorsagözönüne alma11y1z.

Bu görügün yinelenmesine ihtiyaç vardir. Zira birçok yazar, özellikle

hâlâ baglang1çta olanlar; bir tablo, grafik veya çizelgenin verilere önem

kazandirdigim dügünmektedirler. Bu nedenle, kredi aray141 içinde, birkaçveri elemamm, etkileyici görünümlü grafik veya tabloya dönügtürme egilimivardir. Benim önerim, bunu yapmamamzdir. Daha deneyimlimeslektaglanmz ve dergi editörlerinin çogu, aldanmayacaklar ve hemen

(örnegin),grafiklerinizdeki üç veya dört egrinin standart kogullar oldugunu

ve dördüncü egrinin de sadece birkaç kelime ile ifade edilebilir oldugunufarkedeceklerdir. Bilimsel verileri süsleme tegebbüsü bayansizhgamahkûmdur.

73

Grafikte sadece bir egri varsa, bunu kelimelerle ifade edebilir misiniz?Muhtemelen, maksimum veya munumum, sadece bir deger gerçektenönemlidir, gerisi vitrin süslemektir. Ornegin özel bir reaksiyon için optimumpH degerinin pH 8.1 oldugunu saptadiysamz, "Maksimum nokta, pH 8.1 deelde edildi" geklinde ifade etmeniz yeterli olordu. Eger bir organizmamnmaksimum büyümesinin 37°C ta meydana geldigini saptad1ysamz, bununyaziyla basit bir ifadesi, aym geyi gösteren bir grafikten daha iyi bilim vedaha iyi ekonomidir.

Eger seçim, grafik ve metin arasmda degil de grafik ve tablo arasindaise; seçiminiz, okuyuculara kesin say1sal degerleri veya en basit gekliyle,egilimin resmini mi, verilerin geklini mi aktarmak istediginizle baglantiholabilir. Nadiren, aym verileri hem tablo hem de grafikte sunmak için birneden olabilir: Îlki kesin degerleri, ikincisi aksi halde açik olmayan egilimigöstermek üzere (Fizikte bu yolun oldukça çok kullamldig1 gözüküyor).Birçok editör, nedenleri zorunluluk olmadikça bu aç1kça tekraradireneceklerdir.

Güzel fakat ihtiyaç olmayan bir grafik örnegi §ekil l' degösterilmektedir. Bu gekil, metinde bir cümleyle yer degigtirebilirdi."Ortalama 14 gün hastanede kalan 56 hastadan olugan test grubunda, 6 sienfeksiyon ald1.

60~ 56

GELEN HASTA SAYlSI40-

E TOPLAM ENFEKS YONOLAYLARI

O HASTAHANEDE GEÇENORTALAMAGÛN SAYlSi

20-14

§ek.1. Hastane kaynakh enfeksiyon olaylan(Erwin F. Lessel'in izniyle)

74

Bir grafik ne zaman yerinde kullamlmig olur? Hiç bir aç1k kural yoktur.Fakat etkin kullamm için bazi noktalara igaret ederek, grafik ve fotograf gibibilimsel yazimda çok kullamlan görsel malzeme tiplerini inceleyelim.

GRAF1KLER NE ZAMAN KULLANILIRVerileri düzenli biçimde sunma yolu olarak tablolara çok benzedikleri

için, belki grafiklerle (basim terminolojisinde çizgi diyagramlar denir)baglamamiz gerekir. Aslmda, birçok deneyin sonuçlan tablo veya grafikolarak sunulabilir. Hangisinin tercih edilecegine nas11 karar veririz? Bu,genellikle zor bir karardir. Iyi bir kural gu olabilir: Eger veriler, ilginç birresim olugturarak, öne ç1kan egilimleri gösteriyorsa grafik kullamn. Egersay11arsadece orada, kamtta heyecan verici bir egilim olmaksizm duruyorsa,tablonun yeterli olmasi gerekir. Sizin için de hazirlamasi kesinlikle dahakolay ve ucuzdur.

Her ikisi de tam olarak ayni verileri kaydeden, Tablo 9 ve Sekil2 yiinceleyin. Her iki format da yaym için kabul edilebilir. Fakat ben Sekil2 ninTablo 9 dan çok daha üstün oldugunu dügünürüm. Sekilde,iki-ilaçkangiminm "synergistic" etkisi. hemen gözüküyor. Böylece okuyucu,verilerin önemini çabucak kavrayabilir. Aynca grafikte, etkisinin bir gekildeyavag olmasma karym "streptomycin" in "isoniazid" den daha etkin olduguaç1ktir. Sonuçlarm bu yönü, tabloda hemen gözükmüyor.

Tablo 9. Streptomycin, isoniazid, ve streptomycin ile isoniazidinMycobacterium tuberculosisa üzerine etkisi

Tedavib2 hafta 4 hafta 6 hafta 8 hafta

Streptomycin 5 10 15 20Isoniazid 8 12 15 15Streptomycin 30 60 80 100+ isoniazid

a Simdisayllart azalmg olmakla birlikte, hasta toplulugu bundan önceki bir makalede (61) tanitilmqti.b Üreticidensaglanabilen en iyi kalite (Kasaba Eezanesi. Podunk, IA).

75

GRAFlK NASIL ÇI711RSizin elle çizdiginiz ilk grafik, kugkusuz milimetrik grafik kâgidmda

hazirlanacaktir. Bununla beraber, çini mürekkepli son çizim grafik kagidmayapilmamahdir. Sekil3, tipik grafik kâgidmda verilmig bir grafigin fotografive basimi sonucunda olugan ikinci kalite bir ürünü gösteriyor (insanayrica,"% cumulative" in anlamm1 merak ediyor. Baz11arm1z, "mcg/mcl" ninmikrolitre bagma mikrogram demek oldugunu dügünebilir. Eger yazarmkisaltmalar1 dogru kullamldiysa, milisantilitre bagma milisantigram anlamiç1kar, ne demekse !).

100 -

80 -

60 -

40 -

20 -

0 2 4 6 8Tedavi Süresi

(hafta)

Sek.2. Streptomycin (o),isoniazid (Zi), ve streptomycin +isoniazd'in (O) Mycobacterium tubewulosis iizerine etkisi

Aç1k mavi renk, fotografi çekildiginde görünmedigi için, aç1k mavikoordinat çizgileri baskih, kabul edilebilir bir grafik kâgidi tipi de vardir.Bazen mavi kopya kâgidi da kullamhr. Fakat standart beyaz kopya kâgidiucuz, kolay bulunabilir ve yeterlidir. Bununla beraber burada, özgünçizimleri dergiye vermenin akilhca olmayacagim belirtelim. Böyle çizimler,gözden geçirme ve basim iglemi sirasmda zedelenebilir ve kugkusuz,kaybolabilir. Ozgün olanlardan fotograf baskisi yapmak ve bunu yazilmigmetinle göndermek akillica olur.

76

100

80

60

40

20 -._

0 1.0 2.0 3.0 4.0 5.0

ANT B YOT K KONSANTRASYONU (mog/mol)

§ek.3. Klinik izolatlann plentycillin'e duyarhhgi. Semboller: O,penicilin'e dayamkh-resistant Staphylococcus aureus; A,penicillin'e dayath

-susceptible

S. aureus; , S.epidermidis; , , Tanganika'nm 1968'deki gayri safi milli

has11asi.

Grafik hazirlamanm kolay yolu, veri noktalanm ve egrileri çizmek,

sonra rakamlari ve apsis-ordinat isimlerini daktilo ile ilâve etmektir. Fakat,

hiçbir iyi dergi böyle bir grafigi kabul etmeyecektir. Nedeni açaktir: Daktilo

ile yazilmig harfler, grafiklerin normal olarak maruz kaldiklan fotografik

küçültmede ayakta kalabilmek için çok küçüktürler. Dergilerin çogu iki-

kolon formatma sahiptir ve grafiklerin çogu da bir kolona uyacak gekildeboyutlandinhrlar. Tipik bir bilimsel dergide, bir kolonun genigligi (7 inç'e

10 inç), yakla§1k 2 inç (8.4cm) olan 16 pikad1r. Daktiloda yaz11migbirçok

grafik, bu geniglige indirgendigi zaman okunamaz. Herhangi birharflendirme aracmin kullamlmas1 gerekir.

Harf seti veya transfer harfleri kullamldigi zaman bile, niçin

kullamldig1m hatirlamak önemlidir. Harflerin boyutu, baskl igleminde ortayaç1kabilecek fotografik indirgemeye dayandinlmahdir. Bu faktör, iki veyadaha fazla grafigi tek bir görsel malzemede birlestiriyorsamz õzellikleönemlidir.

77

Sekil4 güzel bir grafiktir. Harfler, fotografik indirgeme için yeterincebüyüktür. Îki tarafh olmak yerine (Sekil2 ile k1yaslayin), grafigin sagtarafmdaki degerleri tahmin etmeyi kolaylagtiran kutu biçimindedir. Ad1migaretleri, diganya dogru olacak yerde içeriye dogrudur.

GRAF1KLERÍNBILGISAYARDA OLUSTURULMASIGeçen son birkaç y11içinde, bilgisayarlarm grafik kapasiteleri büyük

ölçüde artmig bulunuyor. Simdilaser printer her yerde bulundugu için,birçok bilim laboratuvarmm çok yakinda, yaym-kalitesinde grafik üretmekapasitesine sahip olacagina inanmak için pek çok neden vardir.

Laser printer'ler için bir yol gösterici: Laser-printer çikigmm birfotokopisi (lekesiz)özgün çikigtan daha iyidir. Özgünçikig, genellikle inçbagma 300 noktadir. Noktalar, diyagonal çizgilerde, çogu zaman fotokopidedüzelen sertlikler gösterir.

400 .

O 200- I

0 .20 .40 .60 .80

I.00

SPERMÌDINE (mg/ml)

Sek.4. B. sublillis BR 151'in dönügümünde spermidine'in etkisi.Hücre bilegenleri, ml bagma 5 µg ( a) veya 0.5 µg vericiDNA'nm (4) ilâvesinden.önce 40 dak. spermidine ileinkübe edildi. DNA ärnekleri ml bagma 5 µg (e) veya 0.5 µg( m) DNA'um hücrelere ilâvesinden önce 20 dak. inkübeedildi (Molec. Gen. Gent.178: 21-25, 1980; Franklin Leach'inizniyle)

78

Sek.5.Cefazolin ve cephradine'in doz-etki iligkisi (44)

GRAF1KLERÍN BOYUTU VE DÜ2ENLENMES1

ekil 5'i inceleyin. Aç1kça görülüyor ki, harfler yapilmig olanindergemeyi kaldiracak kadar büyük degildir ve birçok okuyucu ordinat veapsis yazilarmi okumakta zorluk çekecektir. Gerçekte, Sekil5 iki sorunuetkin olarak gösteriyor. Ilki, harfler kolon veya sayfa genigligineindirgemede gözükmeye yetecek boyutta olmahdir. ikincisi,baskly1 yapanaçismdan geniglik önemli oldugu için, gekilleri yan yana koymak yerine alt

ve üst olarak düzenlemek daha iyidir. Eger Sekil 5'in üç parçasi alt-üstdüzenlemesi olarak haz1rlanmig olsayd1, fotografik indergeme bu kadarçarpic1 olmazdi ve yazilar çok daha okunakh olurdu.

Sekil 5'in yer açismdan düzenlenmesi ideal olmayabilir. Fakat üçgrafigin tek bir kompozit düzeni, tamamen uygun bir düzendir. Ne zamangekiller birbiri ile bagmtihysa ve kompozit bir grafikte birleytirilebilirse,birleytirilmelidir. Kompozit düzen yer kazandinr ve baski masraflanm

dügürür. Çokdaha önemlisi, okuyucu ilgili elemanlari yan yana görerek çokdaha iyi bir izlenim elde eder.

Ordinat veya apsisi (veyaaçiklay1c1 yazilan) grafigin gerektirdigindendaha öteye uzatmaym. Ornegin, veri noktalarmiz 0 ve 78 arasmdaysa, en üstendeks say1mz 80 olmahdir. Grafigi 100'e uzatma (güzelbir yuvarlakrakam) egilimi hissedebilirsiniz. Bu istege, özellikle veri noktalan yüzde ise,dogal bölge 0 dan 100'e oldugu için karg1 konmast zordur. Fakat yine dedirenim göstermelisiniz Oyle yapmazsamz, grafiginizin bir kism1 bogkalacaktir. Daha da kötüsü, geni§1igin(veyayüksekligin) % 20'si veya daha

79

fazlasmi bog beyaz alanla harcamig oldugunuz için grafiginizin canh kism1boyut olarak k1sitlanacaktir.

Yukandaki örnekte (0 dan 78'e degigen veri noktalan) harflendirilmigreferans noktalarimn 0, 20, 40, 60 ve 80 olmas1 gerekir. Bu rakamlar1nherbirinde ve ara 10'larda (10,30, 50, 70) kisa endeks çizgileri kullanmamzgerekir. Aç1k olarak, 0 ve 20 arasindaki bir referans uç çizgisi sadece 10'daolabilir. Böylece, 10'lan harflemenize ihtiyaç yoktur ve sikigtinnadan, 20'leriçin daha büyük harfler kullanabilirsiniz. Bu teknikleri kullanarak, grafiklerikangik ve kalabahk olacak yerde basit ve etkin yapabilirsiniz.

SEMBOLLER VE ALT YAZILAR

Grafigin kendisinde yer varsa, bu alani semboller için anahtar vermektekullanm. Çubukgrafiginde (Sekil 1), çubuk gölgelemesini alt yazidatammlamak biraz zor olabilirdi, anahtar verildigi için daha fazla tanimaihtiyaç kalmamigtir (ilâve dizgi-düzeltme okumasi ve masraftankaç1nilabilir).

Eger sembolleri gekil alt yazismda tanimlaman1z zorunlu ise sadecestandart kabul edilen ve birçok dizgi sisteminde bulunabilen sembollerikullanmahsmiz. Belki en standart semboller, aç1k-kapah daireler, üçgenlerve karelerdir (o,A, , , A, ).Eger sadece bir egriniz varsa, referans noktalariiçin aç1k daireler kullanin. Açik üçgen ikincisi için, açik kareler üçüncusüiçin, kapah daireler dördüncüsü için v.b. Daha fazla sembole ihtiyacmizvarsa, muhtemelen bir grafik için çok sayida egriniz vardir ve ikiye bölmeyidügünmeniz gerekir.

Eger birkaç sembol daha kullanmak isterseniz, her dizgici çarpiigaretine (x) sahiptir. Degigik türde birle§tirme çizgileri (dolu,kesikli) deayrica kullamlabilir. Fakat, farkli türde birlegtirme çizgileri ve sembolleribirlikte kullanmaym.

Grafikler muntazam çizilmelidir. Baskida, bu çizgiler siyah-bayazolarak çikar, griler yoktur. Çokaçik çizilmig herhangi birgey (ayricasilinti vebulagmalarla) baskida hiç gözükmeyecektir. Gözüken bulagmalar ise çokkoya ve belkide utandiracak ölçüde koyudur. Neyse ki, önceden fotokopiyaparak basilmig grafiginizin neye benzeyecegini belirleyebilirsiniz. Birçokofis fotokopi makinalari, basimc11arin kameralarmm igini yapabiliyor.

80

Harf setleri v.b. hakk1nda söylediklerim, grafikleri kendinizinyapacagm1 varsaylyor. Eger öyleyse, bu örnekler faydah olabilir.Kurumunuzdan herhangi bir bagkasi grafikleri haz1rlarsa, temel noktalarmbilincindeyseniz dogru direktifler verebilirsiniz. Grafik yapmadadeneyiminiz yoksa ve böyle bir yetenek kurumunuzda bulunmuyorsa, iyi birticarî sanat kurulugu bulmaya çaligmamz gerekir. Bilim adamlan bazen,kendileri için saatler alacak igi uygun bir maliyetle (genellikle),ticarîartistlerin bir kaç dakikada yapabildigini görmekten gagkmhk duyarlar.Grafik çizmek amatörlerin igi degildir.

Sekilalt yazilan, asla geklinalt veya üstüne degil, daima ayri bir sayfayayazilmahdir. Bunun ana sebebi, baskida alt yazilar dizgi ile, gekillerfotografik iglemle üretildigi için iki parçanm aynlmas1 gerektigidir.

FOTOÖRAFLAR VE MIKROGRAFLAR

Eger makalenizde, baskida yan-ton haline gelen bir veya daha fazlafotografla gösterilim yap11acaksa akilda tutulmasi gereken birkaç konuvardir. Grafiklerde, derginin sayfa ve kolon genigligine bagh olan baskiboyutu (özelliklegeniglik) çok önemlidir. Bu nedenle boyut, malzemenizidergi sayfasma uyumlu yapmakta sizin için önemli olmahdir. Bu, dergi içinde önemlidir. Çünküyari-ton baski maliyeti çok yüksektir.

Bununla beraber dügünülecek en önemli nokta, anlattigimz konu içinfotograflarm öneminin degerlendirilmesidir. Bu önem esas olarak sifirdan,

(butakdirde, yararsiz grafik ve tablolar gibi bunlar da konmamahdir) metinekendisini ayan ölçüde deger kazand1rmaya kadar gidebilir. Ornegin, hücre"ultrastructure" çahymalannm birçogunda yazimn önemi fotograflardadir.

Eger fotograflarmiz (özellikleelektron mikrograflan) çok önemliysekendinize ilk olarak, hangi derginin ince-yapi çahymalanm basmak içinyüksek-kalite baski standartma sahip oldugu sorusunu sormamz gerekir.Biyoloji'de, "American Society for Microbiology" Ve "The RockefellerUniversity Press" tarafmdan yaymlanan dergiler, özellikle bu yönden yüksekstandartlan ile dikkati çekerler.

81

KESME VE ÇERÇEVELEME

Fotograflarm1zin kalitesi ne olursa olsun, okunakh basilmasiniistersiniz. Aklmizi kullanirsamz, bu iglemi bir dereceye kadar kontroledebilirsiniz.

Agiri küçültme ile ayrintilarin kaybolabileceginden korkuyorsaniz,yardim edebileceginiz birkaç yol vardir. Çogu zaman, fotograflarinmarilarma "kes (crop)" igaretleri koymamz gerekir. Fotografm tümünenadiren ihtiyaç vardir. Bu nedenle, önemli kismi çerçeveye alm. Genigligi,derginin kolon veya sayfa genigligine göre çerçeveleyebilirseniz özelliklefaydah olur. Sonra, baskmm kenarma veya ön sayfaya aç1kça yöyleyazabilirsiniz: "Fotografi küçültmeksizin, bir kolon (veya sayfa)genigliginde basm". Bu çegit dikkatlice hazirlanmig ve özenli direktifleriçeren fotograflarla ugragmak kopya editörlerini memnun eder. Sekil6,7 ve8 kesilmig ve kesilmemig fotograflan göstermektedir. En iyi sonuç; büyütmeve küçültme istemeyen, tam boyutta fotograflar vererek elde edilir. Önemliderecede küçültmekten (%50den fazla) kaç1m1mahdir (Grafiklerde yazilarmboyutu yeterli ise daha büyük oranda küçültme olabilir). Bazi dergilerinistedigi parlak baskiya, mat yüzey düzgün oldugu sürece gerek yoktur.

"Kes (crop)"igaretlerini asla dogrudan fotograf üzerine koymaym.Fotograffar özellikle bagka bir fon kagidi üzerine yerlegtirilmigse bazen marjigaretleri kullamlabilir. Aksi halde fotografm yerlegtirildigi kâgit üzerineigaretler yapilmahdir. Faydah diger bir yol gudur: Siyah kartondan, 3 inçgenigliginde 6 inç yüksekliginde ve 1 inç kahnhgmda iki "L" kesin. Bir "L"yi çevirip digerinin üzerine koyarsan1z elinizde, uyarlanabilen ve fotografiçerçeveleyebileceginiz bir dikdörtgen olur. Böyle bir çerçeve ile, "kes

(crop)"igaretini size en iyi resmi veren yere koyabilirsiniz.

GEREKLÎANAHTARLAR VE REHBERLER

Özelilgi çekici yönlerini büyütemezseniz fotograflar üzerine harf veyaoklar ilâve etmeyi dügünün. Böylece, anlamh bir alt yaziyi kurmakolaylagirken, okuyucunun dikkatini önemli noktalara çekebilirsiniz. Daima,fotografm üstü diye dügündügünüz yeri "üst" olarak igaretleyin (yumugakkurgun kalemle arkaya igaret koyun). Aksi takdirde fotograflar (üstk1smi çokbelirgin olmadikça) ters veya yan basilabilirler.

82

Eger fotograflar herhangi bir dogrultuda basilabilecek bir konumda ise,"üst" olarak dar kismi igaretleyin. (yani,4x6 veya 8x10 baskismda, 4 inç ve8 inç boyutunun geniglik olmasi gerekir. Böylece, bir-kolon genigligi veyasayfa genigligine ulagmak için daha az küçültmeye gerek olur).

Tablolarda her görsel malzeme için, tercih edilen yeri belirtmek iyifikirdir. Böylece, metindeki bütün görsel malzemelerin 1-2-3 siras1ylakaynak gösterilmig oldugundan emin olursunuz. Ve basklyi yapan,herbirinin ilgili metine en yakin olarak metnin tümü içine nasil

yerleytirileceginibilecektir.

Elektron mikrograflarmda, dogrudan mikrograf üzerine bir"mikrometre marker" koyun. Böylece, baski igleminde küçültmeyüzdesinden bagimsiz olarak (vehatta büyütme), büyütme faktörü aç1kçagözükür. Alt yaziya (örnegin,x 50,000) büyütme koyma uygulamasitavsiye edilmez ve baz1 dergiler, boyutun (ve dolayis1yla büyümenin)baskada degigebilecegini dügünerek artik buna izin vermiyorlar. Vegenellikle yazar, düzeltme agamasinda büyütme miktanm degigtirmeyiunutuyor.

RENKLÎFOTOÖRAFLAR

Birçok laboratuvann renkli fotograf üretme donammi olmasma kargm,bunlar dergilerde nadiren basihrlar. Maliyet bunu bazen imkânsiz kilar. Bazidergiler, eger editör özel bir olay1 göstermede rengin gerekliligini kabulederse ve eger yazar ilâve maliyeti kismen veya tamamen (muhtemelenprojedesteginden) ödeyebilirse, renkli görsel malzemeyi basacaktir. Bu nedenlelaboratuvar fotograflanmzm, normal olarak siyah beyaz olmasi gerekir.Renkli fotograflann da siyah beyaz basilabilmesine kargin, çogu zamanrenkleri açihr ve özgün siyah beyaz fotografm derinligine sahip degildirler.

Son y1llarda, dört-renkli görsel malzemelerin maliyeti biraz dügtü vebazi alanlarda (kliniktip, örnegin) renk kullanim1 normal hâle geldi. Ayncabirçok tip dergisi, çok sayida dört renkli reklâmlar ahyor. O zaman, renklifotograflar en az maliyetle basilabilir (maliyetinçogu _

reklâm verenlertarafmdan kargilanmig olarak).

83

Sek.6.Desulfovibrio vulgaris'in kültürä. Özgünfotograf (üstte)busayfaya uymasi için % 50 küçültüldü. Kesilmig geklin (altta)fotografik küçültmeyeihtiyac1yoktur. Kesilmig geklinayrmtilan daha iyi verdigi görülmektedir.(Rivers Singleton, Jr.,ve Robert Ketcham'in izniyle)

84

ek. 7 Desulfommaculum nigriñcans'mn ince kesitlerinin elektronmikrografi. Özgünfotograf (üst),spor formasyonunundaha net resmini vermesi için kesildi (altta).(Rivers Singleton, Jr., ve Roger Buchanan'm izniyle)

85

Sek.8 Kesildikten sonra orijinalin sadece küçük bir bölümü (üstsol köge) ayrintdan göstermek üzere birakildi. Alttakikesilmig fotografMicrovascular Research 34: 349-362, 1987de yaymland1.

(Roger C. Wagner ve Academic Press, Inc. izniyle)

86

MÛREKKEPLEGÖSTERÎLÍMLER

Bazi alanlarda (özelliklegörsel biyoloji) mürekkeple gösterilim(çizgisel) önemli ayrmt11an göstermede fotograflardan üstündür. Bu türgörsel malzemeler tipta, özellikle anatomik görünügleri sunmada çokkullamlmaktadir ve gerçekten, neredeyse sanat olmugtur. Normal olarak,böyle bir gösterilim kaçinilmaz oldugunda profesyonel bir grafikçiye ihtiyaçvardir.

87

Bölüm 15Metin Daktiloda Nasil Yazilir?

Parlak siyah, ayumlu çahyanF1rçalanmig, yaglanmig girin daktiloDarbeler için haz1r bekleyen mürekkep çegidiyleTürlü yaz11ar hazir, kâgit üzerine dökmeye

John Masefield

0 0 0

ÎY1 HAZIRLANMISBIR METN1NÖNEMIDeneyleri bitirip çahymay1 yazdigimz zaman, metnin son olarak

daktiloda yaz11mas1Onemli degildir. Çünküeger çahymamz iyi ise, bilimsel

ise, yayim için kabul edilecektir. Dogru mu? Bu yanhytzr. Kötü daktiloedilmig veya kelime-iglemden geçmig metin, sadece yay1m için kabul

edilmemekle kalmayacak, aym zamanda birçok dergi igletmesinde yarimyamalak hazirlanmig oldugu için dikkate bile ahnmayacakt1r.

Bu yönden çok s1radig1 olmayan, American Society forMicrobiology'nin yayim ofisinde, gönderilen her metin ilk olarak, sadecedaktilo edihne bazmda incelenir. Daha dügürülemeyecek bir minumum

olarak, metin daktilo ile yazilmig (elyazisi degil), çift arahkh (tek arahkh

degil), sayfanm sadece bir tarafmda (arkahönlü degil) olmah; iki tamkopyasi (ikiset olarak tablo, grafik ve fotograflar) gönderilmelidir. Derginin

stiline bagh kahndig1 (uygunbaghklar, uygun formda atif, bagtaki kisa özet)

gözükmelidir. Yaz1h metin, bu belli ba§li noktalarm birinde yanhghk

yaparsa, hemen yazara iade edilir veya degerlendirme, yazar eksikleri

düzeltinceye kadar geciktirilir.

89

Su çok önemli kurah gözönünde tutun: Metin son defa daktiloedilmeden önce, metni göndereceginiz derginin "Yazarlara Direktifier"kismim dikkatle inceleyin. Bazi dergiler ve yayimc11ar, American Society ofMicrobiology (7,8) iyi bir örnek olmak üzere, dikkati çekici derecedeeksiksiz ve yardimci direktifler yayimlamaktadir. Aynca, derginin sonsay1sina dikkatlice bakm. Literatür atiflari, baghk ve alt bagliklar, kisa özetinboyut ve yeri, tablo ve gekil tasanmlan ve dipnotlan gibi dergiden dergiyegenig ölçüde degigme egilimi gösteren editör tarzlarimn bu yönlerine özeldikkat gösterin.

Bu arada, giderek artan say1da dergi metin dipnotlanm reddetmektedir.Bunun ana sebebi, degigik fontlarla sayfanin altma dipnotlari koymak için(kompozitörhangi dipnota hangi sayfada atif yapildigmi belirledikten sonra)her dipnot taglyan sayfay1 yeniden düzenlemek zorunda kalmak sonucundaolugan önemli maliyetdir. Daha da ötesi, dipnotlar makaleyi çabucakanlamada okumay1 zorlagt1rdiklari için okuyucularm dikkatini böler. Bunedenle, özel bir dergi belirli bir amaçla bunu gerekli görmedikçe dipnotlarkullanmayin (Birçok dergi "gimdiki adres"i, yazar yer degigtirirse ister. Baz1dergiler ürünlerin, yapuncilann isim ve adreslerinin dipnotta verilmesinigerekli görür). Ne zaman ilgisiz bir konudan sözedilmesi gerekirse, bunumetinde parantez içinde yapin. Bazi dergilerde, her makalenin sonunda"Kaynaklar ve Notlar" bölümü vardir. Böylece, metin içindeki dipnotlardankurtulmug olurlar. Pek çok yaz1 çegidinde dipnotlardan kaçmma önerilir.Bilimsel makaleler için ise dipnotsuz yazim daha kuvvetle tegvik edilir.

Îdeal bir dünyada iyi bilim, belki aracm (yazilmlymetin) format1nabakilmaksizin yayimlanabilirdi. Oysaki gerçek dünyada, birçok igi ücretsizyapan ve çok yogun igleri olan editör ve degerlendiriciler; kötü, eksikmetinler için zaman ayiramaz, ay1ramayacaklardir. Ayrica, en deneyimlieditörler sudogrudan iligkiye inanirlar: Kötü hazirlanmig bir metin, hemenhemen hiç yanilmaksizin, yetersiz bilimin göstergesidir.

Bu nedenle, size önerim bu noktada kesindir. Eger metninizinyayimlanmasim istiyorsamz (aksihalde neden göndereceksiniz?) dergiyegänderilen metnin; hatasiz, düzgün, derginin stiline uygun daktiloedildiginden ve her yönden tam oldugundan emin olun. Bu bir zorunluluktur(olmazsaolmaz).

90

METNIN SAYFA DÜZENÍMetnin her bölümünün yeni bir sayfada baglamasini önermek yerinde

olur. Baghk, yazarlarm isim ve adresleri genellikle ilk sayfada yer ahr ve busayfamn numaras1 1 olmahdir. Kisa Özet,ikinci sayfadadir. Girig, üçüncü

sayfada baglar ve izleyen her bölüm (Malzeme ve Yäntemler, Sonuçlar v.s.)

bir sonraki yeni sayfada baglar. Sekil alt yazilari ayn bir sayfada gruplamr.Tablo ve gekiller (ve gekil alt yaz11an) metnin arkasinda toplanmah, metnin

arasma sokulmamahdir.

Taribsel olarak, "yeni sayfa" sayfa sistemi; eski dizgi teknolojisi,degisik malzemelerin aynlmasim gerektirdigi için, birçok derginin zorunluolarak istedigidir. Örnegin,eger dergi stili Kisa Özet'te8'lik ve Girig'te9'luk harf gerektiriyorsa, bu iki bölüm iki ayn makinaya gitmek zorundadir.Bu nedenle, önceden dogal bölmeler yapilmadikça kopyay1 kesmek gerekir.

Modern dizgi makinalarm1n esnekligi nedeniyle, artik kopyalarmkesilmesi zorunlulugu yoktur. Fakat yine de bu dogal bölünmeyi korumakiyi fikirdir. Bu bölme, artik dizgi igleminde yararh olmasa da, metindekidegigiklikler sirasinda size yardimci olabilir. Örnegin,çogu zaman siz (veyadegerlendiriciler önerebilir), belli bir yöntemin eklenmesi, genigletilmesi,kisaltilmasi veya ç1kartilmasina karar verebilirsiniz. Böylece metnin digerk1simlarim bozmadan sadece Malzeme ve Yöntemler bölümünde,degigikligin yapildigi sayfadan sonuna kadar yeniden yazilabilme imkânidogar. Muhtemelen, sadece Malzeme ve Yöntemler bölümünün sonsayfasmdaki beyaz kismin alam degigecektir. Yeni malzeme, ilâve sayfagerektirse bile diger bölümleri bozmaya ihtiyaç olmaz. Örnegin,varsayahmki özgün metindeki Malzeme ve Yöntemler bölümü 5.sayfada bitmig olsun.Sonuçlar 6.sayfada baglasm ve yeni malzemenin girmesi için 5.sayfada yerkalmig olsun. Malzeme ve Yöntemler bölümünü, degigme sayismdanitibaren, sayfa 5'den 5a'ya devam ederek (ve gerekirse 5b, vs.) kolaycayazabilirsiniz. Sonuçlar ve diger bölümlere dokunmaya gerek yoktur.

MARJLAR VE BASLIKLAR

Metninizin geni§ marjlan olmasi gerekir. Alt, üst ve her iki tarafta 2.5

cm minimumdur. Bu bogluga, metnin degigiklikleri s1rasmda önce kendinizihtiyaç duyacaksmiz. Daha sonra, kopya editörü ve kompozitör gereklidirektifleri yazmak için bu boglugu kullanacaklardir. Aynca, baski ve

91

derleme iglemleri sirasindaki problemlere igaret etmede kolayhk açismdan,numarah çizgileri olan kâgit kullanmak yararh olur.

Son daktiloyu yapmadan önce, baghklan dikkatlice inceleyin. Anabaghklar (Malzeme ve Yöntemler v.s.) genellikle sorun olmaz. Bu bagliklar,alt ve üstte bogluklar birak11arak ortalanmalidir.

Ana baghklara ilâveten pek çok dergi, alt baghklar (koyu baskihparagraf girigleri gibi) kullamr. Bunlar, okuyucuyu makale boyuncayönlendirmede yardimc1 olmak için kolay i§aretler olarak tasarlanmahdir.Ne çegit bagliklar kullamldigim belirlemek için derginin son say11anndanbirini inceleyin. Dergi koyu girig yazilan kullaniyorsa, bu gekilde yazm. Sizveya daktiloyu yazan, dalgah alt çizgi (koyubaskiy1 göstermek için) ilâveedebilirsiniz. Böylece kopya editörü veya kompozitör, baghklarimzin ne venerede oldugundan ku§ku duymayacaklardir. Dergi, italik giriglerkullanlyorsa daktiloyu yazana, bu tür baghklann altma tek çizgi çizmesinisöyleyin. Bayliklar ve alt baghklar, cümle degil "etiket" olmahdir.

Kullanimi dergi tarafindan özellikle belirtilmedikçe, üçüncü (hattadördüncü) seviyede baghk kullanma gibi çok yap11an bir hataya dügmeyin.Aragtirma makaleleri için iki seviyede baçhk genellikle yeterlidir. Pek çokdergi daha fazlasma izin vermez. Bununla beraber, tarama/ degerlendirmedergileri, genellikle üç veya dört bashk olabilecegini özellikle belirtirler.Zira, tarama/degerlendirme makaleleri uzundur. "Konu baghklan" mnkullamlmas1yla ilgili iyi bir tartigma, Skillin et al. (45)de verilmigtir.

ÖZEL SORUNLAR

Metni sizin için daktilo eden kipinin yaptiklan, daha sonra kompozitörtarafmdan yapilandan farkh degildir. Daktiloyu yazanin metinle ilgili birproblemi varsa, muhtemelen kompozitörün de problemi olacaktir. Daktiloyuyazana ve kompozitöre kolayhk saglamak için, bazi problemleri öncedenbelirleyip çözmeye çahym. Örnegin,birçok yaz1m araçlan (ofisdaktilosugibi), alt ve üst igaretleri koymay1 imkânsiz kilma anlamma gelen sertlikteileri atlama yapar. Bu nedenle gibi bir alt-üst oram, gerçek birproblemdir. Formu, (ab-c)/(de-x)'eçevirin, problem kalmaz. Bunun gibi, altharfi üstün tam altma yazmak da çok zordur. Bu nedenle, 4 problemdegilken, 4 problemdir. Metindeki Æ2 terimi, hemen hemen bütün dizgiaraçlan içii1 gerçek bir problemdir. Kolay olan diger bir yol, "karekök ax2"diye yazmaktir. Eger bir formül, daktiloda yaz11abilecek uygun bir forma

92

koyulamiyorsa, çini mürekkebiyle yazarak çözmeyi dügünmelisiniz.Böylece, daktiloyu yazam ve kompozitörü bir çok dertten kurtarmig olor,kendinizi de sikintlya sokmazsimz. Kamera, formülünüzü gayet güzelverecektir. Dizgi iglemi bunu yapamayabilir.

Diger bir problem, Amerikan Îngilizcesi vá ingiliz Îngilizcesiyaz1hmlarindaki farklard1r.Kendiniz ve ayni zamanda dizgi ve düzeltmeokumasi yapanlari zorluklardan kurtarmak için, Amerika'daki dergiyegönderdiginiz metinde Amerikan yazim kurallarmi, Îngiltere'deki dergiyegönderdiginiz metinde de Îilgilizyaz1m kurallanm kullanm.

SON GÖZDEN GEÇlRME

Metin daktiloda yazildiktan sonra, iki gey yaparsamz akilhhk etmigolursunuz.

Îlk olarak, metni kendiniz okuyun. Ne kadar çok say1da metnin, sonyazimdan sonra düzeltme okumas1 yapilmadan gönderildigini duysamz

gaginrsmiz. Metinde o kadar çok yaz1m hatasi vardir ki, bazen yazarm ismibile yanhytir. Son günlerde, sadece metni degil üst mektubu biledüzeltemeyecek kadar meggul bir yazar tarafmdan bir metin gönderilmigti.Mektup yöyle diyordu: "I hope you will find this manuscript exceptable".Öyleyaptik.

Îkinci olarak, metni dergiye göndermeden önce (belkison yazimdanönce) bir veya birkaç meslektagunzdan metni okumasim isteyin. Pekâlâmakalenizin bazi kisimlari, meslektagmiza göre tamamen anlagilmazolabilir. Tabii ki bu, meslektagmizm yetersizliginden olabilecegi gibi aymolas111kla, metninizin bu kismimn yeterince açik olmamas1 da demektir.Degigik bir alanda çahyan bir bilim adammdan da okumasim ve anlamadig1kelime veya ifadeleri igaretlemesini isteyebilirsiniz. Bu yol, metinde

bulunabilecek jargonubelirlemek için belki en iyi yoldur. Ayrica, Ingilizcebilgisi oldukça iyi olan birisinden de metni okumasim isteyin. Kisaca,metninizin kendi ortamm1zda ideal degerlendirilmesi igleminin içeriginde,

(a)sizin alammzda çahyan bir bilim adami (b)ilgisiz bir alanda çahyan birbilim adami (c)dilbilgisini yeterince bilen bir kigi olmahdir. Göndermedenönceki bu iglemlerin dikkatlice yapilmas1, makalenin kabul edilme gansmiarttiracaktir.

93

ELEKTRONIK METIN

Yillardir bilimsel makaleler, yazarlann kurumlarmda daktilo edilir vesonra kompozitör tarafindan tekrar yazilirdi. "Yazim kompozisyonu" olarakbilinen bu ikinci yazim, nesiller boyu linotip ve monotip gibi kurgunlumakinalarda yap1hrdi. Bti "sicak kurgun" makinalanmn yerini son 25 y11dafotokompozisyon araçlan aldi. Bu araçlarla, daktilo edilmig harfin metaldökümü yerine fotografik imaj1 üretilir. Fakat normal olarak sistem, yogunemek verilen ve pahah bir iglem olan; kompozitärün, metnin tümünü yenidenyazmasi açismdan aym kalmigtir. Tipik olarak, özel bir derginin (dagitim1azolan) toplam üretim maliyetinin yaklagik yansi kompozisyon maliyetidir.Yazarm metninin yeniden yazilmasi geklinde olan bu geleneksel ve evrenselsistem yukanda ve Bölüm 18'de ("Yaymlama Süreci") anlatilm14tir. Fakatsistem, degigme agamasmdadir.

Yeni sistemin ana k1simlari yerlerini almigtir. Kompozitör tarafmda,oldukça ileri, bilgisayar güdümlü fotokompozisyon araçlanmizbulunmaktadir. Yazar tarafmda, kurumlarm ç1kt11armmfotokompozisyonaraçlanna girdi olabilegi, elektronik araçlar bulunmaktadir. Daha da ötesi,nispeten ucuz kipisel bilgisayarlarm her yerde bulunmastyla, digermeslektekiler gibi bilim adamlari da bunlar için birçok kullanim yeribulmaktadirlar. Veri toplama, literatür tarama ve metin hazirlama için bukipisel bilgisayarlar, bilimsel kullanimda ideal araçlar olmugtur.

Eksik olan, makinalarm birbirleri ile konugmalari! Kullammda olan bolçegitteki fotokompozisyon araçlan ve etraftaki degigik kelime iglemcibirimler ve kipisel bilgisayarlarla, çok dil konugulan bir evde yag1yor gibiyiz.Hemen hemen her kelime iglemcinin çiktilari, fotokompozisyon araci içinkodlanabilir, fakat maliyet yeniden yazmaktan daha yüksek olabilir. Ihtiyaçduyulan, her makinanm anlayabilecegi evrensel bir dildir. Buna yakm, sayfatanimlama dili olan ve "Postscript" adi verilen dil, kipisel bilgisayarlardageligmig kelime iglem yaz1hmlari için (masa üstü yay1mcihk yaz1hmi)standart olmaya baglanugtir. Yaz1hm, "Postscript" girdisini alipfotokompozisyonu yapan araca sürmek için hazirlanmigtir.

Õzelliklebilimsel yazim için tasarlanmig bir kelime iglem paketi,Pergamon'un "Manuscript Manager" admdaki paketidir. Bu yaz1hm, ISI'mSciMate'i gibi, kaynaklar1 formatlamakta faydahdir.

94

TERMINALDE ÇALISMA

Birçok bilim adami hâlen; elektronik terminal, kipisel bilgisayar

veya kelime iglemci kullanmaktadir. Henüz nispeten az sayida bilimadaminm, dogrudan metin girdisi olarak kullanilabilecek (kodlamaproblemi nedeniyle) ç1ktilar üretebilmesine karym, kelime iglemci veyakipisel bilgisayar kullanmamn ba§ka avantajlan vardir. Terminaldeyazmak, standart daktiloda yazmaktan daha kolaydir. Düzenleme vedegigtirme kolaylig1 (video gösterilimiyle), birçok yazmafonksiyonlarimn getirdigi ilâve güçle, terminali daktiloya göre büyükölçüde üstün kilmaktadir.

En önemlisi, kelime iglemci veya kipisel bilgisayarm hafizasininbulunmasidir. Terminalde yazarken, hâlen hafizada olan herhangi birmalzemeye kolayca ulagabilirsiniz. Laboratuvar defterinizdekiiglenmemig verilere, ilgili makale ve kisa özetlere ve aldigm1z editör

veya degerlendirici yorumlarma bakabilirsiniz.

Çegitliyazim-denetleme (spell-checking)programlan mevcuttur vebunlar sadece yazim hatalanni düzeltmek için kullamhrsa yararlidir.Anlam hatalanndan (bow yerine bough) korunmak için düzeltmeokumasi yine gereklidir. Fakat anlam hatalan için düzeltme okumasi,genellikle yazim hatalan için ikide bir durmazsamz daha etkili olur.Hemen daima bütün yazim-denetim programlan, bilimsel terimler vepek rastlanmayan kelimeler için özel sözlükler verirler.

Uygun komutlan ve fonksiyon tuglarimn nasil kullanildiginiögrenerek; cümleleri, paragraflan ve bütün bölümleri ç1kartip ilâveedebilir, yerlerini degigtirebilirsiniz. Her degigiklik yaptigmizda,düzeltmenin dogrulugunu ekranda hemen inceleyebilirsiniz. Metninsadece düzeltilmig k1sm1m kontrol etmeniz yeterlidir. Yeni metnintümünü okumamz gerekmez. Bilgisayar kullanarak, bir oturugta metnibir çok defa degigtirebilirsiniz. Ne zaman isterseniz, bagli bir yazicidanbasih kopyayi alabilirsiniz. Böylece, metnin yeni geklini alma vedüzeltme okumalanndaki uzun gecikmelerden sakin11abilir. Kelimeiglemci kullanmay1 dügünüyorsamz veya bu igte yeni iseniz, Zinsser'in(51) kullanim1 kolay girig kitabindan hoglanabilirsiniz.

95

Bilgisayanmzi, diger bilgisayarlann oldukça büyük hafizalannabaglamak için de kullanabilirsiniz. Simdi,literatür aragtirmas1 gibi,bilim adamlarmm çegitli amaçlar için kullanabilecegi, düzineyle veritabanlari vardir. Index Medicus (National Library of Medicine), ScienceCitation Index (Institute for Scientific Information), BiologicalAbstracts ve Chemical Abstracts'larm taraumasi evden veya ofisten(kugkusuz,ücretli olarak) hemen yapilabilir.

96

Bölüm 16Yaz1h Metin Nereye ve Nasil Sunulur?

Büyük dergiler editörlerin elinde dogar, i; adamlarmm elinde ölür.

Bemard DeVoto

0 0 0

DERGlYÎSEÇMEMetnin nereye ve nasil gönderilecegi seçimleri önemlidir. Bazi metinler

uygun olmayan dergilere gömülür. Digerleri, yazann dikkatsizligi nedeniylekaybolur, hasar görür veya çok fazla gecikir.

Îlkproblem, metnin nereye gönderilecegidir (Aslmda bu noktada, metni

"Yazarlara Direktifler" e göre yazmadan önce bir karara varmig olmalismiz).Aç1kt1rki seçiminiz çah§manizm türüne baghdir.11k olarak, sizin konunuzda

yayim yapan dergileri belirlemelisiniz.

Baylang1ç için veya hafizamzi tazelemek için iyi bir yol, CurrentContents'in son sayismi taramaktir. Genellikle, sadece dergi baghklar1bazmda, hangi dergilerin sizin konunuzda yayim yaptigmi saptamakkolaydir. Aynca, meslektaglarla konugarak da yararh bilgiler edinebilirsiniz.

Hangi dergilerin sizin metninizi yayimlayabilecegini belirlemek için,birkaç gey yapmamz gerekir. Gözönüne aldigmiz her derginin sonsayismdaki baghk yazisim (dergininismi, yayimcisi ve amacmi kisa birgekilde anlatan ve genellikle baghk sayfasmda yer alan yazi) okuyun.Genellikle "Yazarlara Direktifler" de verilen "kapsam" paragraflarimokuyun ve son say1daki "içindekiler" k1smmadikkatlice bakm.

97

Dergiler, gittikçe daha özel konularla ugragtigmdan ve hatta eskidergiler bile kapsamlarru sik sik degigtirdiklerinden (biliminkendi dedegigtigi için, ihtiyaç nedeniyle) gözönüne aldigmiz derginin, sunmay1önerdiginiz çeyitte çahymay1 hâlen yayimlaylp yayimlamadigmdan eminolmahsmiz.

Metninizi yanhy dergiye sunarsaniz, üç yeyden biri bagm1za gelebilir.Hepsi kötüdür.

Ílki,çaligmamzm "dergi için uygun olmadig1" yorumu ile metniniz gerigönderilecektir. Bununla beraber genellikle, metin degerlendirilinceye kadarbu tür kararlar verilmez. Böylece, haftalar veya aylar süren gecikmedensonra bir "uygun degildir" cevabmm sizi mutlu etme olasthgi yoktur.

Îkincisi,eger dergi sizin çahymamz -ile ilgisi açismdan smirda ise,metniniz kötü veya haksiz degerlendirme ile kargilagabilir. Çünküderginindegerlendiricileri (veeditörler), sizin özel çaligma alammzla sadece yüzeyselolarak ilgili olabilirler. Metniniz dogru bir dergi için kabul edilebilecekdurumda olsa bile, siz reddedilmenin sikmtisina maruz kalabilirsiniz. Veya,katilmadiginiz ve metni geligtirmeyen düzeltme önerileri ile ugragmadurumunda kalabilirsiniz. Bu durumda, eger metninizde gerçekteneksiklikler varsa, dogru derginin editörlerinden gelecek olan dogruelegtirilerden yararlanma olanagma sahip olamazsimz.

Üçüncüsü,makaleniz kabul edilip yayimlansa bile, meslektaglarm1zmokumadig1 bir yaymda gömülü kaldig1 için daha sonra çaligmamzm hemenhemen bilinmeden kaldig1m anladigimzda keyfiniz kisa sürecektir. Bu arada,dergiye karar vermeden önce meslektaglarimzla konugmak için de bu iyi birsebep olabilir.

PRESTLTFAKTÖRÜEger bir kaç dergi uygunsa, hangisini seçtiginiz farkeder mi? Belki

farketmemesi gerekir, ama eder. Prestij. meselesi vardir. Gelecektekigeligmeniz (terfiler,proje destekleri) sadece say1 meselesi ile belirleniyorolabilir, Fakat part degil. Pekâlâ, fakülte kurulunda veya proje destegidegerlendirme panelinde bulunan bir kigi, kalite faktörünü tamyip takdiredebilir. Bir "çöplük" dergisinde yay1mlanan makale, prestijli bir dergideyayimlananla egit degildir, Gerçekte, bilge bir ki§inin (ve bilimde böylekipiler etrafta az var) prestijli bir dergide, bir veya iki iyi yaym yapmig bir

98

adaydan etkilenmesi, ikinci derecede dergilerde on veya daha faz1a yayinyapmig kipiden etkilenmesinden daha fazla olabilir.

Farki nasil anlarsimz? Kolay degildir ve kugkusuz birçok degigikdügünceler vardir. Bununla beraber genelde, bir miktar bibliyografikaragtmria ile mantikli kararlar olugturabilirsiniz. Kendi alamnizda yeniyay1mlanmig önemli makaleleri mutlaka bilmelisiniz. Neredeyayimlandiklarnu belirlemeyi i; edinin. Eger alanmiza yap11an gerçekkatkilarm çogu, Dergi A, Dergi B ve Dergi C de yayimlandlysa muhtemelenseçiminizi bu üç dergi ile smirlamaniz gerekir. Dergi D, E ve F,incelediginizde sadece hafif makaleler içermektedir. Böylece bunlarmherbiri, kapsam dogru olsa bile ilk seçim olarak elenebilir.

Sonra, dergi A, B ve C arasmdan seçebilirsiniz. Farzedin ki Dergi A,herhangi bir organizasyon veya komiteden destek almaks1zm ticarî bir

yay1mci tarafmdan ticarî bir amaç1a yayimlanan yeni ve çekici bir dergiolsun. Dergi B, meghur bir hastane veya müze tarafmdan yayimlanan iyibilinen, küçük ve eski bir dergidir. Dergi C ise, sizin çaligma alammzi temsileden ana bilimsel grup tarafmdan yayimlanan büyük bir dergi olsun. Genelbir kural olarak (birçok istisnalar olmasma kargm), Dergi C (toplulugundergisi) muhtemelen en prestijli olamdir. Aynca, ulagtig1 okuyucu kitlesi engenig (k1smenkalite faktörlerinden, kismen grup dergileri digerlerindendaha ucuz oldugundan-hiç olmazsa kendi üyeleri için) olandir. Böyle birdergide yay1mlanacak makaleniz, amaçladiginiz bilim adami toplulugundaetki yapmak için en büyük gansa sahip olabilir. Dergi B de, hemen hemen

ayni prestije sahip olabilir. Fakat, negatif degerlendirilebilecek çok smirhbir iletigim agi olabilir ve aynca, derginin çogu iç yaymlara aynlmlysaonlarm arasma girebilmek çok zor olabilir. Dergi A (ticarîdergi), hemenhemen kesin olarak dügük dag1tim (hemmevcut abone listesine sahip kurumveya gruplann desteginin olmamasi ve hem de yay1mcmm kâr amacineticesinde digerlerine kiyasla yüksek olan fiyati nedeniyle) dezavantajmasahiptir. Böyle bir dergide yaym, makaleniz için k1sith bir dolagimlasonuç1anabilir.

DAÖITIM FAKTÖRÜBaz1 dergilerin kargilagtirmah dagitimmi belirlemek isterseniz,

Amerikan dergileri için bunu yapmada kolay ve kesin bir yol vardir. Kasim

ve Arahk sayilarmm son birkaç sayfasma bakm. Bir "Sahip, igletme ve

99

Dagitim" ifadesi bulacaksm1z. Amerikan posta servisi; ikinci simf postahakki tanman (hemenhemen bütün bilimsel dergiler bu parti saglar) heryay1mcmm, yillik bir sonaç raporu doldurup yay1mlamasmi zorunlu kilar.Bu rapor temel dagitim bilgilerini içermelidir.

Göz önüne almakta oldugunuz dergilerin kargilagtirmah dagitimin1belirleyemezseniz ve kargilagt1rmali prestij faktörünü bulmamn bagkabir yolunu bulamazsamz, bilimsel dergileri s1ralamak için çok yarar11 biryol vardir. Journal Citation Reports'dan (Science Citation Index'e ekolan yillik bir cilt) bahsediyorum. Bu kaynak belgeyi kullanarak, hangidergilere, hem genel say1sal miktar anlammda hem de yayimlananmakale bagma ortalama atif (impaktfaktörü) anlammda en çok atifyapildigini belirliyebilirsiniz. Özellikle impakt faktörü, dergininkalitesine karar vermede akla uygun bir bez olarak gözükmektedir. Eger,Dergi A'daki ortalama bir makale, dergi B'deki ortalama bir makaledeniki kere daha fazla atif almigsa, dergi A'nm daha önemli bir dergioldugunu sorgulamak için çok az sebep vardir.

SIKLIK FAKTÖRÜGözönüne ahnacak bir bagka faktör derginin sikhgidir. Ayhk bir

derginin yayimmdaki gecikme, üç ayhk bir dergininkinden hemen daimakisadir. Eydeger degerlendirme süreleri oldugunu kabul edersek, üç ayhkolanin ilâve gecikmesi 2 veya 3 ay arasmda olacaktir. Ve birçok(mahtemelençogu) ayhk derginin editör degerlendirmesi süresi dahil yaymgecikmesi 4 ve 7 ay arasmda oldugu için, üç ayhk olanm gecikmesi büyükbir ihtimalle 10 ay'a çikar. Ayrica, ister ayhk, iki ayhk veya üç ayhk olsunbirçok derginin geride toplananlan oldugunu da hatirlayimz. Bazenmeslektaglarimza, gözönüne aldigmiz dergiyle ilgili deneyimlerinin neoldugunu sormak da yardimci olabilir. Dergi eger, "yayim için ahndi"tarihleri yay1mliyorsa kendiniz için ortalama gecikme süresiniç1kartabilirsiniz.

Ozellikle, bir topluluk tarafindan desteklenmeyen yeni dergilerkonusunda dikkatli olun. Dagitim az olabilir ve dergi, sizin makaleniz bilimdünyasinca bilinmeden önce iflas edebilir.

100

PAKETLEME VE POSTALAMA

Metninizi hangi dergiye sunacagimza karar verdikten sonra, göndermeigleminin ayrmt11anm ihmal etmeyin.

Nasil paketlersiniz? Dikkatlice! Uzun süre igletme editörlügü yapmig birkipiye göre: Birçok metin çogu zaman, uygun olmayan paketleme nedeniylepostada hasar görür, çok gecikir veya kaybolur. Metni zimbalamayin.

Zimbalarken veya daha sonra ç1kartirken hasar olabilir. Büyük ataglar tercihedilmelidir (Özetnot: Daima metnin hiç olmazsa bir kopyasim elinizde

tutun. Mevcut tek bir kopyay1 yollayan birkaç az akilh tamdim. Metinlerebediyen kayboldugunda unutulmaz bir öfke içindeydiler).

Kuvvetli, lifli bir zarf ve hatta güçlendirilmig posta torbalan kullamn.Bagh veya bagsiz zarf kullanmak d1§mda, zarfm yapigtinlan ucuna güçlü birbant koyarsaniz akilhhk etmig olursunuz.

Yeterince pul koydugunuzdan emin olun ve birinci sm1f posta ilegönderin. Lifli zarfla gönderilen postalann çogu Amerikan postasi tarafmdanüçüncü sinif olarak iglem görür ve eger siz "Birinci Smif Posta" oldugunuaç1k olarak yazmay1 ihmal ederseniz veya yetersiz pul yapigtinrsamz, metniniçinde oldugu paket üçüncü simf posta muamelesi görerek ancak bir aydagidecegi yere ulagir.

Birçok bilimsel dergi, diger akademik alanlardaki pek çok dergininzorunlu olarak istemesine karym; yazarlarm pullu, kendi adresini içeren gerigönderme zarflan temin etmelerini istemez. Gerçekte, bilimsel metinlerindigerlerine kiyasla kisa olugu, yayimcilar için, yer tutan zarflandepolamaktansa postay1 ödeyip geri göndermeyi daha ekonomik kilar.

Deniz agiri posta, hava yola ile gönderilmelidir. Avrupa'danAmerika'ya gönderilen bir metin (veyatersi), uçakla gönderilirse 3 ila 7 güniçinde ulaçacakt1r. Yüzey postasi ile geçen zaman 4 ila 6 haftadir.

KAPAK MEKTUBU

Son olarak, metin ile birlikte daima bir kapak mektubu göndermenizgerektigini belirtmem gerekir. Kapak mektupsuz metinler hemen problemç1kanrlar: Metin hangi dergiye gönderilmektedir? Yeni metin, editörünistedigi bir düzeltme midir (öyleyse,hangi editör?) veya degerlendirici ya daeditör tarafmdan belki yanhy adrese gönderilen bir metin midir? Birkaç yazar

101

varsa, hangisi gönderen yazar olarak kabul edilmesi gerekir, hangi adreste?Metinde gösterilen adres çogunlukla, katkida bulunan yazarm gimdiki adresiolmadigi için adresin özel önemi vard1r. Katkida bulunan yazar, kapakmektubuna veya metnin baghk sayfasma telefon numarasmi da koymahdir.

Editöre nazik davranin ve bu özel paketi niye gönderdiginizi belirtin. Bugünlerde, ana dili ingilizce olmayan bir kigi tarafindan, fakat yanhysiz birÎngilizceyleyazilmig bir mektupta oldugu gibi, güzel birgeyler söylemeyolunu bile seçebilirsiniz. Mektup göyleydi: "Metnimiz sizi tamamiyletatmin ederse memnun oluruz".

METNINIZIGERI

SEVGILI GÕNDERIYORUZ. BIZEYAZAR, UYGUNDEGIL.

P.S. MEKTUBUNUZU ISE YARAMAZ POSTA,BIRINCI SINIF POSTA ÜÇÜNCÜSINIF OLARAKILE GÖNDERDIGINIZI GÕNDERILEBILIR.FARKETTIK. L '

© 1975 United Feature Syndicate, Inc

102

ÖRNEK KAPAK MEKTUBU

Dear Dr.

Enclosed are two complete copies of manuscript by Mary Q.Smith andJohn L. Jones titled "Fatty Acid Metabolism in Cedecia neteri," which isbeing submitted for possible publication in the Physiology and Metabolismsection of the Journal of Bacteriology.

This manuscript is new, is not being considered elsewhere, and reportsnew findings that extend results we reported earlier in The Joumal ofBiological Chemistry (135:112-117,1982). An abstract of this manuscript

was presented earlier (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol., p. 406,1982).

Correspondence regarding this manuscript should be sent to me at theaddress shown in the above letterhead (not the address shown on themanuscript, from which laboratory I have recently moved).

Sincerely,

Mary Q.Smith

Saym Dr.

Ekte, Journal of Bacteriology' nin Physiology and Metabolismbölümünde yayunlanmak üzere, Mary Q.Smith ve John L. Jones tarafmdanhazirlanan ve "Fatty Acid Metabolism in Cedecia neteri," adh metnin iki

tam kopyasi sunulmaktadir.

Bu metin yenidir, bagka bir yere sunulmamigtir ve The Journal ofBiological Chemistry (135: 112-117, 1982) de daha önce verdigimizsonuçlari genigleten yeni bulgular vermektedir. Bu metnin bir Kisa Özetidaha önce (Abstr. Annu. Meet. Am. Soc. Microbiol., p. 406, 1982) yesunulmuytu.

Metinle ilgili haberlegme benimle, bu mektupta gösterilen adreskullamlarak (metindebulunan, yeni ayrildigim adres degil) yapilmahdir.

Sayg11arimla,

Mary Q. Smith

103

ÎZLEME YAZESMASIBirçok dergi, metin almdigmda bir "almdi" form mektubu gönderir.

Derginin bunu yapmadigim biliyorsaniz, editörün aldigmi teyit edebilmesiiçin, metne kendi adresiniz yazih bir posta karti iligtirin. Îki haftada teyitalamazsamz editör ofisine, metnin gerçekten ahmp almmadigmi teyit içintelefon edin veya yazm. Metni postada kaybolan bir yazar biliyorum. Ancak9 ay sonra, yazarm, degerlendiricilerin metin hakkinda bir sonuca ulay1pulagmadiklarm1 anlamak üzere sabirla bir soru sormas1yla meseleaydmlanabilmi§ti.

Postanm nas11 oldugu malum! Çok meggul editörler vedegerlendiricilerin ne olduklari da! Metninizi gönderdikten sonra bir ayiçinde bir sonuç alamazsamz dertlenmeyin. Dergi editörlerinin çogu, hiçolmazsa iyi olanlan, 4 ila 6 hafta içinde bir karara varmaya çahyirlar veyaherhangi bir nedenle daha fazla bir gecikme olacaksa, yazara bir açiklamagönderirler. Eger 6 hafta geçtikten sonra, metnin durumu hakkmda hâlâhiçbir bilginiz yoksa, editörden kibarca bilgi istemek yanh; olmaz. Hiçbircevap almamazsa ve geçen zaman 2 ay'1 agmigsa, kigisel olarak telefonetmek de yersiz olmayabilir.

104

Bölüm 17Degerlendirme iglemi(Editörlerle Nasil 11etigimKurulur?)

Bütün bu agrap ve yard1mlarla, verdigimiz kararlarm belli ölçüde birkeyfiyet içerdiginin farkmdayrz. Fakat böyle bir sisteme sahip olmasaydik,

ona keyfetmemiz gerekirdi. Zira aksi halde, teyit edilmemig, eksik,

olgunlagmamig ve yan pigmig çahymalar denizinde bogulurduk.

Arnold S. Relman

0 0 0

EDITÖRLERIN VE YÖNETÎCÍEDITÖRLERÍN ISLEVLERIEditörler ve yönetici editörlerin igleri çok zordur. Onlarm iglerini

imkânsiz kilan, yazarlarin tutumudur. Bu tutum, Mayo Klinigi'nden Earl H.Wood tarafmdan "Yazar, Editörden Ne Bekler?' paneline yapilan katkidaçok iyi ifade edilmigtir. Dr. Wood, "Editörün, gönderdigim bütün makalelerioldugu gibi kabul etmesini ve hemen yayimlamasmi bekliyorum. Ayncaondan, diger bütün makaleleri ve özellikle de rakiplerimin olanlan, büyük birdikkatle incelemesini beklerim" diyordu.

Bir zamanlar bir bagkasi da, "Bence editörler, yagamm apag1 birformudur-virüslerden daha apag1 ve akademik dekanlann sadece birazüstünde" demigti.

Ve bir de, aym anda ölüp cennete ulagan Papa ve editör hakkmda birhikâye vard1r. Her zamanki girig iglemine tabi tutulmuglar ve sonra cennetbölgesine gönderilmiglerdi. Papa, kendi apartmanmda etrafa bakti ve çok

105

sade buldu. Diger taraftan editör, uzun tüylü hahlari olan güzel mobilyali vemuhtegem düzenlenmig bir apartmana gönderilmigti. Papa bunu gärdügündeTanriya gitti ve dedi ki, "Galiba bir yanhghk olmug. Ben Papa'yim ve kötübir yere gönderildim. Oysaki bu seviyesiz editör, çok güzel bir apartmanagönderilmig". Tanri cevap verdi, "Bence senin çok özel bir durumun yok.Son 2000 yllda 200'ün üzerinde Papa'yi kabul ettik. Fakat bu gimdiye kadarcennete gelen ilk editör!"

Bu bölümün ilk cümlesine dönerek, editör ve yönetici editörübirbirinden ay1ral1m. Yazarlar, igler ters gidince kime gikâyet edileceginibilmekten bagka hiçbir neden için degilse bile, aradaki farki bilmelidir.

Bir metnin kabul veya reddedilecegine editör (baz1dergiler de birkaçtane vardir) karar verir. Bu nedenle, bilimsel bir derginin editörü bir bilimadami ve çogunlukla da en üst düzeyde olan bir bilim adamidir. Editör,sadece son

"kabul"

veya"ret" kararim vermez, ayni zamanda önerilerine

güvendigi degerlendiricileri de tayin eder. Ne zaman makalenizindegerlendirilmesine (veyavar11an karara) kargi çikma nedeniniz olursa,gikâyetiniz editöre yapilmahdir.

Editörün rolünün, tahih samandan ay1rmak ve sonra samanmbasilmasini saglamak oldugu söylenir.

Yönetici editör, normal olarak tam-zamanl1 ve ücretli birprofesyoneldir. Oysaki editörler genellikle ücretsiz, gönüllü bilimadamlaridir (Birkaç çok büyük bilimsel ve tibbî derginin tam-zamanh ücretlieditörleri vardir. Diger dergiler, äzellikle tip dergileri ve ticarî olarakyayimlananlar, k1smî zamanh editörlerine ücret öderler). Normal olarak,yönetici editör "kabul-ret" kararlariyla dogrudan dogruya ilgili degildir.Onun yerine; yönetici editör, degerlendirme igleminin idarî ayrmtilarmda vebürokratik iglemlerde editöre yardim etmeye çahgir ve kabul edilmig metniyay1mlanm19 makaleye dönügtüren daha sonraki iglerden sorumludur. Bunedenle, düzeltme ve yayimlama sirasinda olugan problemler için yöneticieditörle iletigim kurmaniz gerekir.

Kisaca, kabul öncesi problemleri normal olarak editörün; kabul sonrasiproblemleri ise yönetici editörün sorumluluk bölgesindedir. Bununlaberaber, yönetici editär olarak yillardir olugan deneyimlerimden, herkesinbirlegtigi temel bir yasanin varhgim söyleyebilirim: "Ne zaman herhangi biri; ters giderse, yönetici editörü suçlayin".

106

"SEVGILI "HIKAYENIZIDERGIMIZE

YAZAR=GÖNDERDIGINIZIÇIN

"ZAMANDANKAZANMAK IçIN 3IR TANESIBUNUN IÇIN,IKI TANE RET MEKTUBU DIGERI, GÖNDERECEGINIZGÖNDERIYORUT 31R SONRAKIHIKAYEIÇIN.

© 1974 United Feature Syndicate, Inc.

DEÖERLENDIRME ÎSLEMISizin yazar olarak, degerlendirme igleminin niçinleri ve safhalari

hakkmda biraz fikir sahibi olmamz gerekir. Bu nedenle, birçok editörofisinde tipik olan iglem ve politikalan tarif edecegim. Editörce verilmigkararlann bazilanm anlayabilirseniz (vebelki, hatta takdir ederek), zamaniçinde metinlerinizin kabul edilme oramm, sadece editörlerle nasil iletigimkurulacagini bilerek arttirabilirsiniz.

Metniniz, derginin editör ofisine ilk ulagtigmda, editör (dergidesadecebir tane varsa, yönetici editör) bazi ön kararlar verir. îlk olarak, metinderginin çerçevesi içinde kapsanan konular ile mi ilgilidir? Eger açikça öyledegilse, metin hemen yazara iglemin nedenini belirten kisa bir açiklama ilelade edilir. Nadiren, bir yazar, böyle bir karara kargi ç1kmay1 bagarabilir veugragmak genellikle anlamsizdir. Derginin konu çerçevesini tammlamak,editörün iginin önemli bir kismidir. Editörün, derginin ana karakterinitammlamaktan herhangi bir nedenle âciz oldugunu belirten yorumlar nekadar kibarca ifade edilirse edilsin, bildigim editörler çok nadiren,

107

yazarlardan gelen bu tür önerileri nezaketle dinlerler. Yine de böyle birkararm sizin veri veya sonuç1arimzm reddi olmadigmi hatirlayimz.Gideceginiz yol bellidir: Bagka bir dergiyi deneyin.

Ïkincisi, metninizin konusu uygunsa, metnin kendi formu uygunmudur? Metnin iki adet çift-arahkh kopyasi var midir? (Bazi dergiler üç adetister). Her sayfa, tablo veya gekil, her iki kopyada da tam midir? Metin, hiçolmazsa temelde, derginin yaym stilinde midir? Eger, yukaridaki sorulardanherhangi birinin cevabi "hay1r" ise, metin hemen yazara geri gönderilebilirveya hiç olmazsa degerlendirme, eksiklikler giderilinceye kadargeciktirilecektir. Birçok dergi editärü, deger verdikleri damgma kuruluüyelerinin zamamm, onlara kötü hazirlanmig metinler göndererekharcamayacaktir.

Bir editör biliyorum, tabiat olarak kibar bir insandir. Yazara gerigönderilen kötü hazirlanmig bir makale çok az degi§ikliklerle dergiyeyeniden gönderildiginde son derece öfkelenmigti. Daha sonra, heryerdekibilim ögrencilerine bir uyari olmak üzere basmaktan memnuniyet duydugumapagidaki mektubu yazdi:

Saym Dr.

admdaki metninize atfediyorum. 23 Agustos tarihlimektubunuzda, metnin ilk sundugunuz zamanki durumu için hiçbir gerekçegöstermeksizin özür dilediginizi gördüm. Bize tekrar gönderdiginiz bu"saçmahk"için

gerçekten hiçbir gerekçe yok!Metin bu mektupla size geri gönderilmekteder. Bayka bir dergi

bulmamzi öneririz.

Saygrlarmnzla

Sadece bu iki önkogul (uygunbir konuda uygun bir metin) saglandiktansonra, editör metni yay1mlamak için gözönüne almaya haz1rdir.

Bu noktada editör, çok önemli iki i§ yapmahdir. Îlk olarak, temel düzenkurulmahdir. Yani, degerlendirme ve üretim iglemleri (egermetin kabuledilmigse) süresince metnin her iki kopyasmm da izlenebilmesi için dikkatlikayitlar olugturulmas1gerekir. Eger derginin bir yönetici editörü varsa -

büyük olanlarm çogunda vardir - bu igler normal olarak, kismen o kipiningörevinin bir parçasidir. Bu çaligmanin, metuin her an nerede olduguounbilinmesi için hassasiyetle yapilmasi önemlidir. Ayrica, sistemin kendi

108

içinde yerlegik, sinyal verici araçlanum da olmasi önemlidir. Böylecedegerlendirme sirasmda postada kaybolma veya diger felâketler, editör veyayönetici editörün gecikmeden dikkatine getirilebilir.

ikinci olarak editör, metni kimin degerlendirecegine karar vermelidir.Pek çok dergi igletmesinde, her metin için iki degerlendirici seçilir. Aç1kt1rki degerlendiriciler, yazarm benzer düzeyli meslektaglar1 olmahdir. Aksihalde öneriler deger tagimaz. Normal olarak editör i§e, derginin yazi kuruluüyeleri ile baglar. Kurulda belli bir metni degerlendirmede kim yeterliuzmanhga sahiptir? Çoguzaman modern bilimin büyük ölçüde uzmanhkalanlan ayinmi nedeniyle, kurulun sadece bir üyesi (veyahiç) konuyla ilgiliistenen yakmhga sahiptir. O zaman editör, bir veya her iki degerlendiriciyide kurul üyesi olmayan ve

"belli bir konu için degerlendiriciler (ad-hocreviewers)" veya

"editör damgmanlan" adi verilen kipilerden seçmelidir (Azsay1da derginin yaz1 kurulu yoktur ve tamamen

"ad-hoc" degerlendiricilerleçaligirlar). Bazen editörün, metne uygun degerlendiricileri belirlemesi içinçok sayida kipiyle temas kunnasi gerekir. Eger uygun kay1tlar tutulabilirse,degerlendirici bulma igikolaylaçabilir. Örnegin,American Chemical Societytarafmdan yayimlanan dergilerin çogu, olasi degerlendiricilerle anket yapar.Cevaplara göre, degerlendiricilerin uzmanhk alanlarimn kayitlan tutulur.

Meslektag degerlendirici sistemi igliyor mu? Bishop'a (12)göre, "Bu

sorunun cevabi kuvvetli bir "Evet" dirl Bütün editörler ve pek çok yazar;hakemlerin önerdigi degigiklikler sonucunda, çogu zaman önemli ölçüde

geligmemig olan, yayimlanmig hemen hiçbir makale olmadiginisöyleyecektir."

Birçok dergi isimsiz degerlendirici kullanir. Az say1da dergi, metninkopyalarmdan yazarlann ismini ç1kararak, yazarlari da isimsiz yapar. Benimkendi deneyimim, Kanada'h degerli bilim adamt J. A. Morrison'a uyar (38);"Bazen, zor da olsa, âdil olmak için yazarlann da isimsiz olmasi gerektigitartig1hr.Ashada editörler, hakemlerin âdil olmadigi ve tarafh davrandigiçok az say1da durumla karyllagir; editör, belki toplam metinlerin ancak %0.1'i veya daha azi için, hakemlerin yorumlanm bir tarafa b1rakmak zorunda

kahr".

Eger degerlendirmeyi yapanlar akilhca seçilirse, degerlendirmeleranlamh olacak ve editör, metnin yay1mlanmasi konusunda karar vermek içiniyi bir duruma gelecektir. Degerlendiriciler, yorumlanyla birlikte metinlerigeri gönderdiklerinde; zaman, editörün gerçeklerle yüzlegme zamanidir.

109

Normal olarak editörler, dayanaksiz yorumlan istemez Ve kullanmazlar.Bir keresinde, degerli bir bilim tarihçisinden bilimin tarihi ve felsefesi ileilgili bir kitap metnini degerlendirmesini istedim. Degerlendirmesi üçcümleden oluguyordu, fakat yimdiye kadar gördügüm en aç1k ve faydahdegerlendirmeydi.

Sevgili Bob:

Yazar1n ismini daha önce hiç duymamigtim. Kitabm özetindeolanlardan gördegüme göre, bu kipinin adm] gerçekten hiç duymakistemezdim. Bana; bilim, tarih veya felsefe adma bildigim bätün ne varsahepsinden çok uzak görünüyor. Bir sopamn acuyla bile dokunmazdim.

Saygilanmla

Meslektag degerlendirmesi iglemi hakkmda çok gey yazildi. Neyse ki,bu yayinlan (281 kaynak) tammlayan, analiz eden bir kitap (31) yeniyay1mlanmig bulunuyor.

EDITÖRÜN KARARIBazen editörün karar vennesi kolaydir. Eger her iki degerlendirici de,

hiç veya çok az bir düzeltme ile "kabul" önerirse, editörün hiçbir problemiyoktur. Fakat maalesef, iki degerlendiricinin görüglerinin birbirine zit oldugupek çok durum vardir. Böyle hallerde editör ya son karan vermeli veya görügbirligi olu§turmak için yeniden birkaç degerlendiriciye daha göndermelidir.Eger editör metin konusunda yeterince bilgiye sahipse, ilk yaklagimikullanmak üçüncü bir degerlendirici yerine i; görebilir. Editör bu yolu,özellikle bir degerlendiricinin ayrmtih yorumu digerlerinden çok dahaetkileyici ise kullanir. Îkinci yaklaç1m, açikça çok zaman ahcidir veçogunlukla da sadece zay1f editörler tarafmdan kullamhr. Fakat metninkonusu editörün uzmanhk alanma girmiyorsa her editör bu yaklagmnseçmelidir.

Degerlendirme iglemi tamamlanmig ve hangi esasta olursa olsun editörkararmi vermig olarak, gimdi yazar editörün kararmdan haberdar edilecektir.Ve bu, editörün kararidir. Damymanlar kurulu ve degerlendiriciler sadeceöneri yapabilirler. Son karar editöründür ve öyle olmahdir. Bu özellikle,isimsiz degerlendiriciler kullanan dergiler (çogu)için böyledir. Editör, iyikarakterli olduguna inandigi isimsiz degerlendiricilerin arkasma

110

saklanmiyacaktir. Kararlar yazarlara, sanki editörün kendi karan gibisunulacaktir ve gerçekten de öyledir.

Editörün karan, herkesçe bilinen tek kelimeden ibaret "kabul", "ret"

veya"düzelt" olan üç genel tipten biri olacaktir. Normal olarak, bu üç

karardan bir tanesi size metnin gönderilmesinden sonraki 4 ila 6 hafta içinde

ulaçacakt1r.Editör, karan konusunda 8 hafta içinde size bilgi vermezse veya

gecikme konusunda bir aç1klama yapmazsa, editäre yazmaktan veya telefonetmekten çekinmeyin. Makul bir sürede bir karar veya hiç olmazsa bir bilgiedinme hakkma sahipsiniz. Üsteliksizin bu konudaki girigiminiz, varsaprobleme igik tutabilir. Çokaçiktir ki editör kararnu vermigtir, fakat bukaran iletecek mektup postada gecikmig veya kaybolmug olabilir. Gecikme,editörün ofisi yüzündense (genellikledegerlendiricilerden birinin cevapvermemesi nedeniyledir), sizin girigiminiz problem ne ise çözmek içintegebbüse geçmeyi saglar.

"HIKAYENIZIGÖNDERDIGINIZ"SEVGILIYAZAR..." IÇIN TESEKKÜRLER"

"SU AN, KOSULLARIMIZA "UYGUNOLSAYDIUYMADIGIIÇIN ÜZGÜNÜZ." BASIMIZDERTTEYDI!"

© 1982 United Feature Syndicate, Inc.

111

Bunun diginda, editärlerle konugmaktan asla çekinmemeniz gerekir.Nadir haller diginda, editörler son derece hog insanlardir. Asla onlari dügmangärmeyin. Onlar sizin tarafmizdadir. Editör olarak yegâne amaçlar1,anlagilabilir bir dilde iyi bilim yay1mlamaktir. Bu, sizin de amaciniz degilsegerçekten ölümüne bir dügmanla ugragiyor olacaksimz. Fakat siz de aymamac1 paylaglyorsamz, editörün sizin sadik bir yandaç1mz oldugunuanlayacaksmiz. Büyük bir ihtimalle, ba§ka hiçbir gekilde satmalamayacag1mz öneriler ve

"yol gösterici bilgileri" de elde edebilirsiniz.

KABUL MEKTUBUNihayet "cevabi" aldimz. Varsaym ki editörün mektubu, metninizin

yayim için kabul edildigini bildirsin. Böyle bir mektup aldigimz zaman,kendinize çifte martini ismarlama veya böyle bagarilarda ne yapiyorsamzonu yapma ve her türlü gekilde kendinizi kutlama hakkina sahipsiniz. Böylebir kutlamanin uygun olma nedeni, bu olaym nispeten nadir bir olayolugundandir. Ìyi dergilerde (hiç olmazsa biyolojide) gönderilenmetinlerden, oldugu gibi kabul edilenler yaklagik % 5 civanndadir.

DÜZELTME MEKTUBUDaha büyük bir olasihkla editörden, büyük bir zarfta metninizin her iki

kopyasi, "degerlendiricilerin yorumlarf' etiketli iki veya daba fazla liste veeditörün kapak yazismi alacaksimz. Mektup göyle birgey diyebilir:"Metniniz degerlendirildi ve ekteki yorum ve önerilerle size gerigönderiliyor. Bu önerilerin metininizi geligtirmekte yardimci olacaginainamyorum". Bu, tipik bir düzeltme mektubunun baglang1ç ifadeleridir.

Bäyle bir mektup aldigimz zaman kendinizi hiçbir gekilde ümitsizligekaptirmamahsimz. Gerçekçi olarak, en nadir olani, yani düzeltmesiz kabulmektubunu beklememeniz gerekir. Metin gönderen yazarlarm pek çogudüzeltme veya ret mektubu alacaktir. Bu nedenle, reddedilmektense ilkinialmaktan memnun olmamz gerekir.

Düzeltme mektubu aldigm1z zaman, mektubu ve ekteki degerlendiriciönerilerini dikkatle inceleyin (Büyük bir olasihkla düzeltme mektubu birform mektuptur ve önemli olan ekteki önerilerdir). Simdiönemli olan soru,sizin degerlendiriciler tarafmdan istenenleri yapip yapamayacagmiz veyapmak isteyip istemediginizdir.

112

Eger her iki hakem de metinde aym soruna dikkati çekmiglerse, hemenhemen kesinlikle o bir sorundur. Bazen bir hakem tarafh olabilir, fakatikisinin aym zamanda tarafh davranmasi çok zordur. Hakemler yanhyanlarsa, okurlar da yanhg anlayacaktir. Bu nedenle benim önerim: Eger ikihakem de metni yanhg anhyorsa, yanhg1 bulun ve ayni dergiye veya bagkabir dergiye göndermeden önce düzeltin.

Eger istenen degigiklikler nispeten az ve önemsiz ise hemen yapmamzgerekir. Kral Arthur'un dedigi gibi "gerçekten derin bir hendek yoksa,yüksek atmiza binmeyin".

Eger önemli bir düzeltme istenirse, bir adim geri atarak durumunuzatam olarak bakmamz gerekir. Degigik kogullarda apagidakilerden birininolma ihtimali vardir.

Ilki, degerlendiriciler hakhdir ve makalenizde temel hatalar vardir. Butakdirde, onlarin önerilerini izleyerek metni o dogrultuda yeniden yazmamzgerekir.

Îkincisi, degerlendiriciler sizi bir iki noktada yakalamiglardir, fakatelegtirilerin bazilan geçersizdir. Bu takdirde, metni akhmzda iki amaçbulundurarak yeniden yazmamz gerekir. Makul ölçüde, kabul edebileceginizdegigiklik önerilerinin tümünü gözönüne ahp yapin ve degerlendiricilerin

(görügünüzegöre yanhg olarak) istisnaî olarak belirttikleri noktay1 aç1khgakavugturmay1 veya genigletmeyi deneyin. Son olarak ve önemle, düzeltilmigmetni yeniden gönderirken, degerlendiricilerin önerilerinin ele ahmgim tektek gösteren bir kapak yazisim da ekleyin.

Üçüncüsü,bir veya her iki degerlendiricinin ve editörün, metninizi ciddîbir gekilde yanhg okuyup yanlig anlamasi mümkündür. Siz onlarmelegtirilerinin tamam1nm yanhy olduguna inamyorsamz ilk akla gelen veuygun olan, metni, daha iyi degerlendirilecegini umdugunuz bagka birdergiye göndermektir. Bununla beraber eger bu metni özellikle bu dergideyayimlamayi istemeniz için kuvvetli bir nedeniniz varsa geri çekilmeyin,metni tekrar gönderin. Fakat bu durumda, elinizden gelen bütün inceligi vehüneri göstermelisiniz. Degerlendiricilerin yorumlarmi sadece tek tekcevaplama ile kalmay1p, bunu dügmanca olmayan bir biçimde yapmahsimz.Editörün, muhtemelen ücretsiz olarak, bilimsel bir karara varmak içinugragtigmi unutmaym. Kapak mektubunuza, editörün seçmig oldugudegerlendiricilere "aptal" (böylemektuplar gördüm) diyerek baglarsamz,metninizin hiç gözönüne almmadan hemen geri gönderileceginden yüzde

113

binbegyüz eminim. Diger taraftan, her editör, her degerlendiricininyamlabilecegini bilir ve zaman içinde (Murphy'nin yasasi) yamlacaktir. Bunedenle hirsa kapilmadan, editöre sizin neden hakh, degerlendiricinin haksizoldugunu (editörünhaksiz oldugunu asla söylemeyin) belirtirseniz, editörbüyük bir olasihkla bu safhada metninizi kabul eder veya hiç olmazsa, birkaçyeni degerlendiriciye yeniden gäzönüne alinmak üzere gönderir,

Metni degigtirmeye ve yeniden göndermeye karar verirseniz, editörünbelirttigi tarihe uymaya çahgm. Birçok editör zaman simri koyar. Aç1ktir ki,düzeltme için geri gönderilen metinlerin çogu, yeniden ayni dergiyegönderilmeyebilir. Bu nedenle, son tarih geçtikten sonra metinlerin geriçekildigi dügüncesiyle, fazlahklardan kurtulmak için derginin kay1tlantemizlenebilir.

Editörün verdigi son tarihi yakalarsamz, metni hemen kabul edebilirveya düzeltme önemli ise yeni degerlendiricilere geri gönderebilir.Söylenenleri yaptlysamz veya makalenizi elegtirilere kargi savunduysamz,metin muhtemelen kabul edilecektir.

Diger taraftan, son tarihi kaçirirsamz düzeltilmig metin yeni bir metinolarak ele ahop yeniden ve muhtemelen degigik bir degerlendirici gruptarafmdan tam incelenmeye ahnacaktir. Bu nedenle, mümkünse editörünverdigi son tarihe uyarak çifte tehlikeden ve ilâve süreden uzak durmakak1lhca olur.

RET MEKTUBU

Qimdivarsayahm ki ret mektubu aldimz (Hemen hemen bütün editörler"kabul edilmez" veya

"mevcut gekliyle kabul edilmez" der. Nadiren sert bircevap olan, "ret" kelimesi kullamhr). Aglamaya baglamadan önce, iki geyyapm. Îlki, sizin durumunuzda olan birçok kigi oldugunu kendinizehatirlatm. Ïyi dergilerin çogunun %50 ye yakla§an (veya geçen) ret oranivardir. Îkincisi, ret mektubunu dikkatlice okuyun. Çünkü,düzeltmemektuplari gibi degigik türde reddetme vardir.

Birçok editör, retleri üç gekilden birinde sin1flandirirlar. ilki, tamamiyle(nadiren)reddetmedir. Oyle bir metin türüdür ki editör "asla bir daha görmekistemez" (dogrudanbir ifade, fakat ince dügünceli bir editör ret mektubunakoymaz). Íkincisive çok daha yaygm olam, baz1 faydah veriler içeren, fakatverilerde ciddî hatalari olan metin türüdür. Editör muhtemelen böyle birmetni, önemli ölçüde düzeltilip yeniden gönderilirse tekrar gözönüne ahr

114

"SEVGILI "SONMETNINIZI

YAZAR... " ALDIK"

"NEDENBIZE "SIZI INCITMEKIÇINGÖNDERDINIZ?" ACABANE YAPTIK?"

© 1987 United Featum Syndicate, Inc.

fakat tekrar gönderilmesini tavsiye etmez. Üçüncüsü, deneyselçahrymalardaki bir hata, belki kontrol deneyinin olmay141 veya metindekiönemli bir hata (verilerkabul edilebilir ohnak üzere) haricinde, temeldekabul edilebilir türde bir metin olmasidir.

Eger size gelen "ret" üçüncü tip ise, muhtemelen degerlendiricilerinönerilerinde ayrmtilan verdikleri gekilde gerekli düzeltmeleri gözönünealmah ve düzeltilmi§ metni aym dergiye yeniden göndermelisiniz. Egereditör tarafmdan istenen kontrol deneyini ilâve edebilirseniz yeni metinhemen hemen kesinlikle kabul edilecektir (Birçok editör, ilâve deneygerektiren makaleleri, makaleyi kabul edilebilir gekilde degigtirmek kolayolmasma karym reddedebilir) Veya, metinde istenen temel degigikligiyaparsamz, (örnegin,Tartigma'y1 tamamen yeniden yazarak veya makaleyibir not'a çevirerek) yeniden gönderilen metin büyük olasihkla kabul edilir.

115

Eger "ret"

cevabi ikinci tipte ise (editörün ret mektubu vedegerlendiricilerin önerilerine gäre ciddî biçimde hatah) editörü,degerlendiricilerin metniniz hakkmda ciddî yanhglar yaptiklanna iknaetmedikçe, yeni metni aym dergiye yeniden göndermemelisiniz. Fakat,metni daha çok kamtla ve daha net sonuçlarla güçlendirinceye kadartutabilirsiniz. Böyle bir "yeni" metnin aym dergiye tekrar gönderilmesiancak o zaman makul bir seçenek olur. Kapak mektubunuz önceki metnikaynak göstermeli ve kisaca yeni katkilarm özünü anlatmahdir.

Eger "ret" ilk (tam)tipte ise, metni tekrar aym dergiye göndermek, hattabunu tartigmak anlamsiz olacaktir. Metin gerçekten kötü ise muhtemelenyayinm isminize zarar verecegi korkusuyla tekrar hiçbir dergiyegöndermemelisiniz. Metin içinde kurtarilabilecek bir çahyma varsa, bu kism1yeni bir metin içine ahn ve degi§ik bir dergiye tekrar gönderin.

Negelenin! Birgün, bir duvari kaplayacak kadar "ret" mektubunuzolabilir. Hatta bazen, kullamlan ince ifadeleri takdir etmeye bilebaglayabilirsiniz. Agagidaki türde bir mektup hiç kiric1 olabilir mi? (Bu, birÇinEkonomi dergisinden, çok kullamlan bir ret yazisi).

Metninizi sonsuz bir zevkle okuduk. Eger sizin makalenizi yayimlasaydik, daha dügükkalitede herhangi bir çaligmayl yayunlamak imkânsiz olacakti. Gelecekteki bin yll içinde birbenzerini bulmak dügünülemiyecegi için, maalesef sizin ilâhî yazimzi iade etmekzorundayiz ve çekingenligimizi ve kisa görüglülügümüzü

.hoggörüyle kargilamaniz için

binlerce defa yalvarlyoruz.

BEKÇÎOLARAK EDITÖRLER

Belki hatirlanacak en önemli nokta, bir "düzeltme"

veya"ret" ile

ugra§1rken, editörün siz ve degerlendiriciler arasinda arabulucu oldugudur.Eger editörle saygi çerçevesinde iligki kurarsamz ve çahgmay1 bilimselolarak savunabilirseniz, "düzeltme" lerinizin çogu ve hatta reddedilenmetinler, zamanla, yayimlanmig makaleler haline geleceklerdir. Editör vedegerlendiriciler genellikle sizin tarafimzdadir. En önemli görevleri,kendinizi etkin bir biçimde ifade etmenize yardimci olmak ve size,sözkonusu olan bilimin durumunu göstermektir. Onlarla mümkün olan hergekilde igbirligi yapmak sizin yararinizadir. Editörlük. igleminin mümkünolabilecek sonuçlari, Peter Morgan (37) tarafmdan çok güzel bir gekildetammlanmigtir: "Editörlük igi için modern deyim, bir amaca varmaya çahganbütün arabalarm, içinden geçmesi gereken bir araba yikama makinasidir.

116

Çokkirli arabalar ahnmaz, temiz arabalar çok az degi§irken, kirli arabalarçok daha temiz olarak ç1kar".

Atasözü nitelikli, "hatirlamak istemedigimden daha faz1a sene" yibirçok editörle çahyarak geçirmig olarak; tam anlamiyla inamyorum ki,editörlerin cesaretle sürdürdükleri bekçilik rolü olmasaydi, bilimseldergilerimiz kisa zamanda anlagilmaz gevelemeler olurdu.

Editörler size nasil davramrsa davransm, bu zor ve karartilmig mesleginmensuplanna biraz sempati duymaya çaligm. Benim en sevdigimyazarlardan (edebî)biri olan H.L. Mencken, William Saroyan'a 25 Ocak1936 tarihli bir mektup yazmigti. Diyordu ki "Bir magazinin editörü olmaarzun konusunda söylediklerine dikkat ettim. Bu mektupla sana 6 patlar birsilah gönderiyorum. Doldur ve herbirini kafana sik. Cehenneme gittigindebana tegekkür edeceksin ve oradaki diger editörlerden, dünyadaykenyaptiklan igin ne kadar korkunç oldugunu ögreneceksin".

117

Bölüm 18Yayimlama Süreci(Düzeltmelerle Nas11Bagedilir?)

Proofread carefully to see if you any words out.

Anonim0 0 0

DÜZELTME Í@LEMIAgagida verilenler, metninizin yayim için kabulünden sonra geçirecegi

iglemlerin kisa bir tanimidir.Metin çogunlukla, dilbilgisi ve kelimelerin dogru yaz1hylanmn kontrol

edilip düzeltildigi bir düzenleme igleminden geçer. Aynca kopya editörü;bütün kisaltmalari, ölçü birimlerini, noktalama igaretlerini ve kelimeleri,metninizin yaylmlanacag1 derginin stiline göre standart hâle getirecektir.Kopya editörü, sundugunuz yazmm herhangi bir kisnu net degilse veya ilâvebilgi gerektiriyorsa size soru yöneltebilir. Bunlar, "yazara sorular" olarak,

yazara gönderilen provalarm marjlannda gözükecektir (Bazi dergiler,düzenlenmig metni dizgiye sokmadan önce onay için yazara gönderirler).

Metin, makalenizin deneme baskisini üretecek olan dizgi sistemi ileiletigim kurabilen bilgisayara yazilir. Kompozitör, harf büyüklükleri ve sayfadüzeni ve metindeki kelimeleri gösteren kodu bilgisayara verir. Bununsonucunda, size gönderilecek olan provalar ortaya çikar. Bunlar size,makalenizde editörlerin yaptigi iglemleri ve yazim hatalanm kontroletmeniz, varsa kopya editörünün sorulanm cevaplamamz için geri gönderilir.En sonunda, kompozitör yaptignuz düzeltmeleri bilgisayara verir. Bu sonekil, dergi yay1mlandiktan sonra göreceginiz gekildir.

119

PROVALAR NÎYE YAZARLARA GÖNDERILIR

Bazi yazarlar, makaleleri yayim için kabul edildikten sonra provalargeldiginde, yayimn dergide sihirli bir gekilde hatasiz görüneceginivarsayarak ve gerekli dikkati göstermeyerek makaleyi unutur gibidir.

Düzeltme niye yazarlara gönderilir? Düzeltme, yazarlara bir tek nedenlegönderilir: Dizgi kompozisyonunun dogrulugunu kontrol etmek için. Digerbir deyigle, provalari dizgi hatalari yönünden dikkatlice incelemelisiniz.Metniniz ne kadar mükemmel olursa olsun, sadece dergide basilan gekliönemlidir. Basih makale ciddî hatalar içerirse, isminize gelecek tamiredilemez zararlar gibi daha birçok problem dogabilir.

Zarar, birçok hatanm anlami tamamen bozdugu gerçek bir zarar olabilir.Yanhg konmuy desimal noktas1kadar küçük bir hata, yayimlanmig makaleyitamamen faydasiz kilabilir. Bu dünyada, sadece üç geyden emin olabiliriz:Olüm, vergiler ve dizgi hatalar1.

YANLISYAZILMISKRLÎMELER

Hata, anlami önemli ölçüde etkilemese bile, komik bir durum olarakortaya ç1karsa isminize etkisi iyi ohnayacakt1r. Makalenizde, "nosocomical

infection" ifadesi gözüktügünde okuyucular ne demek istediginizi anlayacakve güleceklerdir. Fakat siz bunu komik bulmayacaksmiz.

Yanhy kelimeler üzerinde konugurken, bu konuda önemli bir yorumyapma gans1 bulan bir Îngilizce profesörünü hatirhyorum. Bir ögrenci,"burro" kelimesini yanh; yazrnsti. Profesär, marja yöyle yazdi: "burro",

kalça demektir; "burrow" ise yerde açilan delik! Kiginin, gerçekten aradakifarki bilmesi gerekir".

Reklâm yapan belli bagh bir laboratuvar ekipmam firmasi; büyük, koyuharflerle "Qualityis consistant because we care" yazan bir ilân vermigti.Kelimelerin yaz1hyma gösterdikleri dikkatten daha fazlasim ürünlerininkalitesine gösterdiklerini umarim.

Yayimc1hkla ugragan bizlerin, zaman zaman dizgi hatalan nedeniyleuykulan kaçmasina kargin; gözümden kaçan hatalarm, benden öncekiyay1mc11armbüyük hatalanna kiyasla muhtemelen daha az önemli oldugunufarkedip rahathyorum.

120

Benim en ho§uma giden dizgi hatasi, 1631'de Îngiltere'deyay1mlanmig

incil'de yapdru§t1. 7. Emir göyle diyordu: "Zina yapm1z". Bu baskmmyay1mmdan sonra Hristiyanhšm neden gerçekten popüler oldugunuanhyorum. Eger bu ifade kutsal gözükmüyorsa, 1653'te basilrug diger birÎncil baskismdaki bir satiri size kaynak vermeliyim: "Biliniz ki dürüstolmayan kigi Tannnm ülkesine kavugacakt1r."

Düzeltilecek metni, bir bilimsel makaleyi okudugunuz biçim ve hizdaokursamz, muhtemelen dizgi hatalanmn % 90' un görmeyeceksiniz.

Deneme metnini okumamn en iyi yolu, ilk önce dogrudan okumak,

sonra metnin üzerinde cahgmakt1r. Okumak, bahsettigim gibi, hata1arm %

90'mi gözden kaçirir, fakat ihmalden kaynaklananlari yakalar. Eger baskidabir satir yokolmugsa, anlamak için okumak bunu yakalamada en uygunyoldur. Bir bagka yol veya ilâve olarale, düzeltmeyi iki kipi, biri yüksek sesleokurken digeri metni izleyerek yapmahdir.

Fakat, hatalarm çogunu yakalamak için her kelimeyi yavag yavagincelemelisiniz. Eger normal okumada oldugu gibi gözünüzün bir grupkelimeden digerine atlamasina izin verirseniz, çok fazla hatayakalayamazsm1z. Özellikle teknik terimleri incelemelisiniz. Metnibilgisayarda yazanlarm, bilim adami olmadigmi hatirlamahsimz. Îyi yaziyazan bir kigi "cherry" kelimesini hatasizca 100 kez yazabilir. Fakat,"Escherichia" kelimesinin bir prova metninde arka arkaya 21 kez (dörtdegigik gekilde) yanhy yazildigmi hatirhyorum. Aynca, formülü C12H693olarak bas11an kimyasalm mümkün olan kullamm olanaklanm da merakettigimi hatirhyorum.

Yanlig koyulan bir desimal noktasmm olugturacag1 problemlerdenbahsetmigtim. Bu gözlem bizi, düzeltme okunmasom genel kurallannagötürmektedir. Herbir say1yi dikkatlice inceleyin. Özelliklede tablolanincelerken dikkatli olun. Bu kural iki nedenle önemlidir. Îlk olarak, özellikle

tablolagtirma sirasinda olmak üzere, say11an yazarken sikhkla hata olur.Îkincisi, bu hatalan yakalayabilecek tek kigi sizsiniz. Yazim hatalarmmçogu, baski sirasmda veya editörün ofisinde yakalanir. Bu profesyoneldüzelticiler, yazilara göz gezdirerek hatalan yakalarlar. Bu kipilerin "16"

sayismm ashnda "61" olmasi gerektigini bilmesi imkânsizdir.

121

DÜZELTMELERIÎ$ARETLEME

Provada bir hata buldugunuz zaman, hatanm iki kez igaretlenmesiönemlidir. Bir kere hatanm oldugu yerde, bir kere de marjda gösterilir.Kompozitörün hatalan bulurken kullanacagi igaretler marj igaretleridir.Sadece daktilo edilmis kisunda gösterilen bir düzeltme kolayca gözdenkaçabilir. Marjda gösterim, dikkati çekmek için gereklidir. Eu çift igaretlemesistemi Sekil9'da gösterilmektedir.

Düzeltmelerinizi akilhca ve aç1kça gösterirseniz, uygun düzeltmeleryapilacaktir. Fakat kabul görmüg, belli düzeltme igaretleri kullamrsamz hemyanhy anlamalan azaltabilir hem de kendinize ve diger ilgili kipilere zamankazandirabilirsiniz. Bu igaretler, her çegit yay1mda kullamlan evrensel birdildir. Bu nedenle, dilin sadece birkaç temel elemanmi ögrenmek için zamanayinrsamz, kariyeriniz süresince her çegitbasih malzemenin düzeltilmesindekullanabilirsiniz. En çok kullanilan igaretler Tablo 10'da gösterilmigtir.

DÜ2ELTMELERE ÎLAVELERBu bölümün baymda, dizginin dogrulugunu kontrol edebilmeleri için

deneme baskilarmm yazarlara gönderildigini belirtmigtim. Olumsuz birifadeyle, düzeltme agamasi; degigtirme, yeniden yazma, ifade degigtirme,yeni bilgilerin ilâvesi veya son hâlini almig malzemede herhangi bir önemlidegi§iklik yapma zamani degildir.

Niçin önemli degigiklikler yapmamamz gerektigi konusunda üç önemlineden vardir,

ilki, ahlâkî bir konu: Ne düzeltmeler ne de degigiklikler, dergi tek kipilikbir igletme olmadig1 sürece, editör tarafmdan görülemeyecegi için, önemlidegigiklikler yapmak uygun dügmez. Editör veya degerlendiricileringörmedigi, yeni malzeme içeren herhangi bir yeni metnin degil,degerlendirmeden geçtikten sonra editör tarafmdan onaylanmig metninbasilmasi gerekir.

ikincisi,yeni hatalar ortaya çikabilecegi için, gerçekten gerekmedikçedizilmig malzemeyi bozmak ak1lhca olmaz. Satira yeni bir kelimenineklenmesiyle, izleyen satirlar da yer degigtirir (dogrumarjlari korumak için).

Üçüncüsü, düzeltmeler pahahdir (21,23). Pahali olduklari için,yay1mc1y1 (muhtemelen,normalde problemsiz bir üyesi oldugunuz birbilimsel grup) zorlamamamz gerekir. Ayrica, yazarm yaptigi degigiklikler

122

4 to picry! chloride of recipients sensitized with

5 pieryl chloride and cells from donors that had6 been both P. aeruginosa injected and pierý1

7 chloride sensi ed failed to depress contact sen-8 sitivity to ox one of recipient mice sensitized9 with oxazolo hese results indicated that the10 cells respons for the depression of contact11 sensitivity in P. aeruginosa mice were12 antigen specific in that they required specific13 antigenic stimulation.14 Effect of cyclophosphamide on the pre-15 cursors of suppressor cells in P, aerugi-16 nosa-injected mice. Normal mice were sensi-

17 tized with olone and I h later were injected .

18 intravenously with 50 × 10 spleen cells from19 donors sensitized 4 days previously with the20 same antigen. Two groups of donors were also

21 injected with either P. aeruginosa or 200 mg of22 cyclo.jphosphamide per kg 24 or 48 h before23 sensitizatiagrespectively. A third group of do-24 nors received both P,aeruginosa and cyclophos-

25 phamide. Sensitized mice receiving no cells were26 used as controls. The challenge of the experi-27 mental and control groups was performed with28 orazolone 6 days after the cell transfer. CycIg29 phosphamide completely inhibited the develop-30 ment of suppressor activity in the spleens of31 mice injected with P. aeruginosa and sensitized32 with oxazolone (Table 3).33

DISCUSSIONThe results show that heatakilled P. aerugi-

35 nosa depresses contact sensitivity to oxazolone36 in g57BL/6 mice when injected intravenously 2437 h before sensitization. The spleens and the i38 draining lymph nodes of rnice exhibiting an im-39 paired reactivity to oxazolone contain a cell pop-40 ulation capable of passively transferring the sup-41. pression of contac nsitivity to recipients sen-42 sitized immediately before the cell transfer with43 the same antigen. The suppressive activity of44 these cells ap axs to be antigen specific, since45 they do ng ffect the response to a different46 sensitizing agent, picryl chloride, and because47 they arise in P. aeruginosa-injected mice only48 when they are sensitized. These suppressor cella,49 which occur in the draining lymph nodes and50 spleen at 3 and 4 days after sensitization, respec-51 tively, have precursors se ive to cyclophos-52 phamide.

Sek.9. Düzeltilmig bir prova. (Bu hatah dizgi için, WaverlyBasimevi'ne tegekkür ederiz. Waverly'den gelen normalbir prova o kadar az hata içerirdi ki gösterme amac1yla

kullamm1 faydasiz olurdu.)

123

diye önemli bir masraf faturasi karymiza ç1kabilir. Pekçok dergi, yazarlannmakul ölçüdeki degigiklerinin maliyetini kendileri kargilar. Yönetici editörve igletmecileri olan dergiler ise, eger düzeltmelerde agir1 degigiklikyapmayla suçlamrsaniz, er veya geç faturay1 size ç1karacaktir.

Düzeltme metinlerinizde, bir tür eklemeye sikhkla izin verilir. Sizinmakaleniz iglem görürken, benzer veya aym konuda bir bagka makaleyay1mlamrsa bu ihtiyaç ortaya ç1kar. Yeni çahymanm igigmda, makalenizinbazi kisimlanm yeniden yazma arzusu duyabilirsiniz. Yukanda belirtilennedenlerden dolay1 bu arzuya kargi koymahsmiz.

Yapmamz gereken, yeni çahgmay1tammlayan ve kaynaklari veren, kisa(sadecebirkaç cümleyle) bir "Addendum in Proof" hazirlamaktir. Bu ek,makalenin yapisim bozmaksizm son k1simda bas11abilir.

Tablo 10. Çokkullanilan düzeltme igaretleri

KAYNAKLARIN ÎLAVESÎÇokolagan bir gekilde, kaynaklariniza ilâve etmek isteyebileceginiz

yeni bir makale çikabilir. Metinde, belki birkaç kelime ilâvesi ve birkaç yenikaynak numarasmdan bagka önemli bir degigiklik yapmaniza ihtiyaç yoktur(Burada, derginin sayih alfabetik sistem kullandigi varsay1hyor).

124

Simdipuna kulak verin. Düzeltme sirasinda kaynak ilâve edersenizkaynaklari yeniden numaralamayin. Hepsi olmasa da yazarlarm çogu buhatayi yapar ve bu ciddî bir hatadir. Kaynak listesinde ve metinde,

numaramn her gözüktügü yerde gerektiginden fazla birçok degigiklik,önemli maliyetler getirecegi için bu bir hatadir. Ilgili satirlar yenidenyazildigmda yeni hatalar olugabilir ve mutlaka metindeki kaynaklardan en azbir tanesi gözden kaçacakt1r.

Yapmamz gereken, yeni kaynagi "a" numarastyla ilâve etmektir. Yenikaynak, alfabetik olarak 16 ve 17 no'lu kaynaklar arasmda ise, yeni kaynaga"16a"

numarasim verin. Böylece, listenin geri kalan k1sminmnumaralanmasmin degismesine ihtiyaç kalmaz.

GÖSTERILIMLERÎDÜZELTME

Gösterilimlerin düzeltmelerinin dikkatlice incelenmesi özellikleönemlidir. Normal olarak, özgün metin ve özgün gösterilimler, denemebaskisiyla birlikte yazara gönderilir. Bu nedenle, derginin editör ofisinde sizi

yazim hatalarmi bulma konusunda destekleyecek düzeltmecileregüvenebilmenize kargm, gösterilimlerin etkin olarak bas11m1§ olupolmadigma sizin karar vermeniz gerekir. Zira, kargilagtirmay1 yapacagimzözgün gösterilimler sizdedir.

Makalenizde ince yap1 içeren änemli fotograflar varsa ve siz özellikle

yüksek kalitede basim standarti oldugu için o dergiyi seçtiyseniz; sadecekusursuz bir baski ümit etmekle kalmayip, bunu talep etmelisiniz. Özgüngösterilimler sizde oldugu için bunu yapabilecek yegâne kigi sizsiniz. Siz,ama sadece siz, kalite kontrol denetimcisi olarak iy yapmahsmiz.

Kopya editörü okunamayacak kadar fazla küçültme yapmadikça veyayüzde küçültmeyi ilgili grupta uyumsuzluk yaratacak biçimdekullanmadikça, grafikler ve çizgi diyagramlarda nadiren hata olacakt1r.

Bununla beraber, fotograflarda arada bir problem olabilir. Bunlaribulmak size kalmigtir. Gösterilimin deneme baskisim özgün olamylakargilagtirm. Deneme baskisi daha koyu ise muhtemelen basit birproblemdir. Bu nedenle ayrmtilar kaybolursa, basimcidan fotografi yenidengörüntülemesini istemeniz gerekir (Özgüngösterilimi deneme baskisi ilebirlikte göndermeyi unutmayin).

125

Deneme, kopyadan daha aç1k renkte ise, muhtemelen baski sirasmda az1ç1k almigtir. Bununla beraber, baskiyi yapan, ("Baskly1 yapan" ifadesini,basim s1rasmda geçen her iglemin kisaltilm141 olarak kullan1yorum) buçekimi, bilerek az igiga maruz b1rakmig olabilir. Bazen, özellikle kontrasti azolan fotograflarda, az Igiga maruz birakma normalden daha fazla aynnt1yiortaya çikarir. Bu nedenle, kargilagtirmamz aç1klik-koyulukla degilayrmtilann yeterliligi ile ilgili olmahdir.

Fotografm sadece bir bölümü özel önem taglyabilir. Eger öyle ise veortaya çikan görüntüden hognut degilseniz; marj notlanyla veya üste koyulankagitlarla, baskmm hangi kismmm ayrintilanmn yeterli olmadigm1 söyleyin.O zaman, baskiy1 yapan, sizce önemli olan kisma dikkatini verebilecektir.

NE ZAMAN 1KAYETED1L1RBu bölümden, bagka hiçbirgey ögrenmediyseniz bile, hiç olmazsa

dergideki gösterilimlerin baskisinda kalite kontrolu yapmamz gerektigini§imdi ögrendiginize inamyorum. Deneyimlerime göre birçok yazar;yay1mdan sonra, her ne için gikâyet ediyorlarsa bunu sadece kendilerinindüzeltebilecegini anlamadan gikâyet ediyorlar. Örnegin,yazarlar çoguzaman resimlerin alt-üst veya yan olarak basildigmdan gikâyet ederler. Butür gikâyetleri kontrol ettigim zaman hemen daima, deneme baskismda "üst"

olarak igaretlenenin dergide de üst oldugunu farkettim. Yazar, sadece gözdenkaçirmigt1. Aslmda yazar, muhtemelen iki kez gözden kaçirmigt1: (i)Dergiyegönderirken fotografm üst k1smmi igaretlemeyi unutarak (ii) Denemebaskismda, bask1yi yapanm yanhghkla, yanhy tarafi "üst" olarakigaretledigini not etmeyi unutarak.

Böylece; eger gikâyet edecekseniz, deneme baskisi agamasmda yapmiz.Ve, ister inanm ister inanmaym, gikâyetleriniz nezaketle kabul edilecektir.Faturayi ödeyen bizler, kaliteli üretimi saglayan standartlan kurmak için çokönemli ve büyük yatinmlar yaptigimizm farkmday1z. Yine de, paranuzinisraf edilmediginden emin olmak için sizin kalite kontrolu yapmamzaihtiyacimiz var.

Ïyi dergiler, iyi yayimcilar tarafmdan görevlendirilen iyi basimcilarlabasihr. Makaleniz sizin isminizi tagiyacaktir. Fakat, hem yay1mci hem debasimc1mn ismi de tehlikededir. Üstünbir ürün ç1karmak için sizin onlarlaberaber ugrag vermenizi beklerler.

126

Bu tür dergilerin igletme editörlerinin, ürünün bütünlügünü korumalangerektigi için, bildigim editörlerin hiçbiri bas1mc11ansadece ucuzluk esasmadayanarak seçmezler. John Ruskin, "Dünyada, biraz kötü yaparak biraz daha

ucuza satilabilecek hiçbir gey yoktur. Sadece fiyati gözönüne alanlar, okipinin hakh avi'dirlar" dediginde kugkusuz hakhyd1.

Bir bask1 atölyesindeki tabelâ da ayni noktaya igaret ediyordu:

FlYAT

KALITE

SERVIS

(Yukandakilerden herhangi ikisini seçin)

127

Bölüm 19Tekil Kopyalar Nasil Ismarlamr ve Kollambr?

Yazarlarm çogo, yayrmladiklar; her makaleden "meslekî reklâm" amac1yla,

istendiginde meslektaglarma dagitmak üzere 100 ila 300 tekil kopya aln-lar.

John K. Crum

0 0 0

TEKIL KOPYALAR NASIL ISMARLANIR

Tekil kopyalar, bir ölçüde kendini begenmiglik aracidir. "Kendinibegenmigligin begenmi§1igi, hepsi kendini begenmiglik" (Ecclesiastes I, 2;XII, 8). Bunu söylemig olarak, tekil kopyalarm nasil satm ahnacagi vekullanilacagi üzerine bir kaç kelimeyle tavsiyede bulunacagim. Çünkübiliyorum ki tekil kopya isteyeceksiniz. Herkes ister. Tekil kopyalariismarlamak istemeyen çok az yazar vardir.

Ismarlamak genellikle kolaydir. Tekil kopya Ismarlama formu, çogu

zaman provalarla birlikte gönderilir. Gerçekte bu âdet öyle evrenseldir ki, buform provalarla birlikte elinize ulagmazsa dergi ofisini aramamz gerekir.

Çünkübunun ihmali muhtemelen bilerek degildir.

TEKIL KOPYA ÜRETME SISTEMI

Bazi dergiler, hâlâ tekil kopyalan (offprints)"dergiyle birlikte basma

iglemi" ile üretmektedirler (Tekil kopyalar, derginin kendisi basilirken"overrun" olarak basthr). Bu iglemde, erken 1smarlamak önemlidir.

Ismarlama formunu, resmî 1smarlama igleminin kurumunuzda

129

sonuçlanmasim beklemektense erken bir zamanda, söylendigi gibi provalarlabirlikte gönderin. Ismarlanani almakta gecikme olsa bile 1smarlama

numarasi almaya çahym.

Bazi dergiler, tekil kopyalart gimdi küçük ofset makinalarmda, esastaderginin üretiminden bagimsiz bir iglemle üretmektedirler. Son zamanlardakâgit maliyeti büyük ölçüde arttigmdan, "dergiyle

birlikte basma" iglemindemevcut olan kâgit israfi, sistemi ekonomik açIdan anlamsiz kIlmaktadir.

Yeni sistemin büyük bir avantaji vardir: Makalenizin tekil kopyalariherhangi bir zamanda, herhangi bir sayida äretilebilir. Bu nedenle, böyle birdergide yayim yaparsamz, hiç bir zaman tekil kopyasiz kalma sorunununuzolmaz.

KAÇTANE ISMARLANIRDaha sonra yeniden ismarlayabilseniz bile, ilk agamada fazla

ismarlamak akilhca olur. Birçok dergi ilk 100 tekil kopya için, baglang1çtakiiglemlerin masraflar1m karç11amak amaciyla fiyati yüksek tutar. Ikinci 100çok daha ucuzdur, fiyattaki makul artig, sadece ilâve kâgit ve baski zamammasrafmi yansitir. Bu nedenle, 100 tekil kopyaya ihtiyacmiz olabileceginidügünürseniz, 200 ismarlaym; 200'e ihtiyacmiz olabilirse 300 1smarlaym.Fakat fiyat farki o kadar azdir ki fazIa yänünde hata yapmamak akilsizcaolur. Tablo 11'de gösterilen fiyat listesi birçogu için tipiktir.

TEKIL KOPYALAR NASIL KULLANILIRTekil kopyalar1 kullanirken hayal gücünüz ve kendinizi

begenmi§liginizin yol göstermesine izin verebilirsiniz. Çok önce yazmigolmamz gereken mektubu gimdi yazmanizdan çok daha kolay oldugu için,bir tane tekil kopyayi annenize göndererek ige baglaym. Gerçekten iyi birmakale ise, özellikle bir gün sizin için iyi bir geyler söyleme durumundaolabilecek, herhangi bir yaçça büyük meslektay1mz gibi, etkilemekistediginiz herkese gönderin.

Dügüneceginiz temel konu, "posta karti" oyununu oynay1poynamamakt1r. Bazi bilim adamlari onun yerine, tekil kopyalara ihtiyaçduyabilecek meslektaglarmm bir dag1tim listesini yaparak oyunu oynamay1reddederler. Kigisel mektuplara hemen herkes olumlu kargihk verirken,siradan posta kartlari ve form mektuplar ihmal edilir.

130

Tablo 11. Tekil kopya flyat listesi: Journal of Bacteriology

Kopya Sayist

Sayfa Sayisi 100 200 300 400 500 Her ek100 adet

4 $116 $132 $146 $160 $173 $128 178 199 217 234 252 1512 249 275 300 323 345 2016 331 362 392 422 450 2620 414 451 487 521 554 31

Fakat birçok bilim adami, posta karti oyununu oynamamn maliyetine veharcanan zamana kizmasma karym yine de bu oyunu oynar. Ve kendinibegenmiglik bir tarafa, oyun arada bir, tekil kopyay1 göndermeye degecektir.

Tekil kopya isteklerinin büyük miktan, "koleksiyoncu" olaraktammlanabilecek kipilerden gelecektir. Bunlar "kütüphane" bilim adamiolma egilimindedir ve muhtemelen literaturle genig ilgisi olup belkilaboratuvar igleriyle az ilgili doktora ögrencileri veya doktora sonrasiçahyma yapanlardir. Kartlarm altindaki imzalan okuyabilseniz bile, isimleritamyamayacaksimz. Zira bu kipiler (eger hiç yaym yapmiglarsa),muhtemelen sizin sahamzda yaym yapmannglardir. Zamanla, bazi isimleritammaya baglayabilirsiniz. Gerçek koleksiyoncu müthis bir israrla

toplamaya devam edecektir. Her yaym yapt1gmizda, sizin konunuzda çahganaym koleksiyoncu grubundan tekil kopya istegi almamz olasidir.

Koleksiyoncu oldugunu anlarsamz, kargihk vermeniz gerekir mi?Muhtemelen. Zannederim bilimde, sürekli toplay1p düzenleyerek ve genigbir literatürü birleptirerek kütüphanede saatler harcayan, disiplinlerarasitiplere yer vardir. Böyle genig ilgi alam olan kipiler, bilimsel aragt1rmada enönde olmayabilirler, fakat çogunlukla iyi ögretmen ve idareci olurlar. Buarada da, ancak sadece bir koleksiyoncunun nas11 didiklenecegini bildigi,evrensel bir konuda, bir veya daha fazla, olaganüstü bagar111tarama/degerlendirme makalesi veya monografi üretmeleri muhtemeldir.

Tekil kopya isteklerinin bir sonraki en büyük grubu, yabanci ülkelerden

veya çok küçük kurumlardan olabilir. Çok açik olarak bu kipiler,makalenizin dizinleme veya özetleme servislerinde listelendigini görmügler

131

ve dergi kendi kurumlarma gelmedigi için de makaleyi görememiglerdir(Makaleniz Current Contents'de listelendikten birkaç gün sonra isteklerdekiartigi bekleyin). Bu tür isteklere cevap vermeli misiniz? Aç1kça, eger tekilkopya gönderiyorsamz bence bunu hakeden ilk grup bu gruptur.

Üçüncüistek grubu, bildiginiz ya da isim ve laboratuvarlari kendialanmizda veya ilgili alanda çaliganlar olarak tamdigmiz meslektaglarmizdangelecektir. Böyle isteklere cevap vermeniz gerekir mi? Tekil kopyalaringerçekten kullanilacagmi bildiginiz için, muhtemelen. Burada esasmeseleniz, bir liste hazirlamanm daha iyi olup olmayacag1dir. Böylece, sizve bazi meslektaglanmz isteklerle zaman ve para israf etmeden, karg111khtekil kopya alig verigi yapabilirsiniz.

Sizin tekil kopyalan toplamaniz gerekir mi? Öyle ise, nasil? Bu,kugkusuz size baghdir, fakat birkaç yol gösterici önlem yardimc1 olabilir.

Baylang1çta;tekil kopyalann eger bir faydasi varsa, kolayhk yönündenoldugunu bilmeniz gerekir. Kitap ve dergilerden farkh olarak, hiçbirekonomik degeri yoktur. Baz1önde gelen bilim adamlarmm, emekli olduktansonra, büyük sayidaki tekil kopya koleksiyonlannm satilamamasmdanüzüntü duyduklanni biliyorum. Hiçbir kurum bu koleksiyonlari hediyeolarak da kabul etmez. Hatta hurda kagitçilar bile tel zimbalan nedeniylealmak istemezler.

TEKÍL KOPYALAR NASIL DOSYALANIR

Tekil kopyalar kipisel rahathk için kullamlacaksa, uygun yol ne olurdu?Tekil kopyalanmz1 yazar adina göre (ilâveyazarlan çapraz endeksleyerek)alfabetik olarak düzenleyin. Birçok bilim adami, konuya göre düzenlemeyitercih eder. Fakat koleksiyon büyüdükçe, konu ve ilgiler degistikçe, zamangeçtikçe koleksiyon giderek eri§ilmez hale gelir. Eski bir kütüphaneci olarak,yaratilmig her konu düzeni sisteminin zamanla bozulacag1 garantisiniverebilirim. Aynca, ihtiyacimz olan ve bir yerde oldugunu bildiginiz birgeyi,sonuçsuz bir gekilde aramaktan daha deli edici bir durum olmadigim dagaranti ederim.

Genig bir koleksiyonunuz olmasmi plânhyorsamz veya hâlen varsa,hiçbir dosyalama sistemi etkin bir bulma yolu saglamayacaktir. Kayit sistemikurulmas1 gerekir. Kayitlar (3x5kartlar) çegitli gekillerdeyapilabilir. Kartlar,yazar ve ortak yazarlara göre ve çeyitli konular için kisa bir formda

132

olugturulabilir. Bütün kartlar da, bir sözlük katalogda (ayakkabikutusu)muhafaza edilir. Tekil kopyalarm kendileri; ilgili yazar ve konu, kartlannayazilmig olarak girig numaralan ile dosyalanabilir. Bu tür kay1t tutma,oldukça kolay ve gagirtic1ölçüde etkindir.

Bilgisayanmz varsa, tekil kopyalarmizi bilgisayar dosyalarina dakaydedebilirsiniz. Bu tür kay1tlar için çegitli yaz1hmlar mevcuttur.

NEYÎBIRÎKTIRMPI.1

Hangi tekil kopyalari biriktirmeniz gerekir? Meselenin kalbine veya hiçolmazsa atardamarma gelelim. Kigilik olarak gerçek bir koleksiyoncudegilseniz, koleksiyonunuzu rahathk saglayan kopyalarla simrlamamzgerekir. Hergeyi biriktiremeyeceginiz için en iyi kural, bulunmasi zor olambiriktirmektir. Elinizde olan dergilerde yayimlanmig makalelerin tekilkopyalarmi toplamamahsmiz. Hemen her kütüphanede bulunabilecekdergilerde olan tekil kopyalari da toplamamamz gerekir. Küçük ve özellikleyabanci dergi, bildiri kitabt ve diger az bulunan yayinlarda yayimlanmigmakalelerin tekil kopyalarim biriktirmelisiniz. Böylece, sizin tekil kopyakoleksiyonunuzun yakmimzdaki kütüphanenin küçük bir örnegi olmasmaihtiyaç yoktur; fakat kütüphanede bulunmayan malzemeye kendi dosyamzdaulagmak bir rahatlik ve kolayhktir. Ayrica, tekil kopyalar sizindir.Îgaretlersiniz,kesersiniz ve yararh buldugunuz her biçimde dosyalarsm1z.

Tekil kopya dosyamzi, elinizdeki dergi makalelerinin muhafazasi içinde kullanabilirsiniz. Kütüphaneniz, sizin için bir makalenin fotokopisinikütüphaneler aras1 iglemle elde ederse; bu tam olarak koleksiyonunuzagirmesi gereken bir malzemedir (Çünkükütüphaneler aras1 igleme tekrargirmek zorunda kalmamak önemli bir kolayhktir).

133

Bölüm 20Bir Tarama / DegerlendirmeMakalesi Nasil Yazilir?

Degerlendirme ve eleptiriyi yapan, yazan hayatmm en acnnasiz alayma alankifidir.

Anonim0 0 0

TARAMA / DEÖERLENDIRME MAKALES1NIN

KARAKTERÍST1KLERÎTarama/degerlendirme makalesi özgün bir yaym degildir. Bazi

durumlarda, böyle bir tarama/degerlendirme, temel bir dergide henüzyay1mlanmamig yeni veriler (yazarmkendi laboratuvanndan) içerebilir.Fakat bir tarama/degerlendirme makalesinin temel amac1, daha önceyay1mlanm1§ makaleleri degerlendirmek ve bunlan aym bakig .aç1sma

getirmektir.

Tarama/degerlendirme makalesi genellikle uzundur. Tipik olarak 10 ilâ50 basilmig sayfa tutabilir. Aragtirma makalelerine kiyasla konusu oldukçagenigtir. Ve kugkusuz, yaym taramasi ana ürünüdür. Gerçekten iyi tarama/degerlendirme makaleleri, orada yorumu yap11an kaynaklardan daha fazlaanlam tagir. Yayimlanmig çahymalann elegtirisini verir Ye çogu zaman buyayinlara dayanan önemli sonuçlar üretir.

Tarama/degerlendirme makalesinin yapisi aragtirma makalesinden

farkhdir. Dogal olarak; Malzeme ve Yöntemler, Sonuçlar ve Tartigmatüründeki düzen, tarama/ degerlendirme makalesi için kullamlmaz.

135

Eger daha önce aragtirma makalesi yazmigsamz ve gimdi ilktarama/degerlendirme makalenizi yazmak üzereyseniz; bu makaleyiaragtirma makalesi gibi, apagidaki gekilde düçünmek kavram bakimmdanyararh olabilir: Girig kism1m büyük ölçüde geniëletin, Malzeme veYöntemler'i çikarm (özgünveriler sunmadikça), Sonuçlar'i ç1karm veTartigma kismini genigletin.

Aslmda hâlen, birçok tarama/degerlendirme makalesi yazm1;durumdasiniz. Sekilolarak bu tür makaleler, iyi düzenlenmig bir dönemödevi veya tezden çok farkli degildir.

Bununla beraber, aragtirma makalesinde oldugu gibi, önemli olan,tarama/degerlendirme makalesinin düzenidir. Eger düzeni iyi kurarsanizyazmak kendiliginden gelir.

ÇERÇEVEYÎHAZIRLAMAKAragtirma makalelerinden farkh olarak, tarama/degerlendirme makalesi

için önceden tanunh bir düzen yoktur. Tarama/degerlendirme makalesiyazmak için ana kural, bir çerçeve hazirlamaktir.

Çerçevedikkatlice haz1rlanmahdir. Bu size, çok önemli olan makaledüzeninizi kurmakta yardimci olacaktir. Eger taramamz uygundüzenlenmigse, taramamn genel kapsami iyi tanimlanmig olacaktir vemakaleyi olugturanparçalar, birlikte bir mantik sirasi uyumuna girecektir.

Açiktir ki çerçeveyi, yazmaya baglamadan önce hazirlamalismiz. Dahada ötesi, yazmaya baglamadan önce bir tarama/degerlendirme dergisininböyle bir metinle ilgilenip ilgilenmeyecegini saptamak akilhca olur.Muhtemelen editör, önerdiginiz taramay1 simrlamak veya genigletmek veyabazi alt konulari çikarmak ya da eklemek isteyecektir.

Microbiological Reviews, "Yazarlara Direktifler"de göyle ifade eder:"Yazarlarm, önerdikleri çaligmalari editörle tartigmalan tavsiye edilir.Çogunlukla,editör dan§malanndan yapici elegtiriler almdigi içinyorumlanacak konu çerçevesi haz1rlig1 gereklidir. Aynca, digeraragtirmacilarm bulgulan ile yazarm söz konusu alana katkilanm gösterenana kaynak listesi; amaç, kapsam ve tarama/degerlendirme iligkisini aynntiliolarak veren bir iki paragraf ve yazann son y111ardakiyaymlanmn bir listesiçerçeve ile birlikte verilmelidir.

Çerçeve,sadece tarama/degerlendirme yazisim haz1rlayan için degilaym zamanda yaziyi okuyacaklar için de çok yararhdir. Bu nedenle, pekçok

136

MicrobiologicalReviews, Sept. 1978, p, 592-613 Yol. 42, No. 3Ol46-0749/78/0042-0592$02.00/0Copyright © 1978 American Society for Microbiology Printed in U.S.A.

Pathophysiological Effëcts of Vibrio cholerae andEnterotoxigenic Escherichia coli and Their Exotoxins on

Eucaryotic CellsKAREN L RICHARDS AND STEVEN D. DOUGLAS*

Departments of Microbiology and Medícine, University of Minnesota Medical School, Minneapolis, Mínnesota55455

INTRODUCTION......................................................................,...................................................592

PATHOPHYSIOLOGY................................................................................................................ 593

Etiology.......................................................................................................................................... 593

Factors in Pathogenesis......,............,...............................................,.............,...,............................593

Genetic and Physiological Basis for Toxin Production................................................................ 593

THE TOXINS..................................................................................................................................594

Structure........................................................................................................................................ 594

Antigenic Relatedness of Toxins..................................,...........................,....,.............................. 594

Binding Site................................................................................................................,....,..............595

Action of Toxins on Adenylate Cyclase............................................,............................,..............596

Solubilized Adenylate Cyclase and Toxins.......................,..................................,,........................ $97

Cofactors Required for Toxin Activity......................,................................................................. 597

Involvement of Guanosine 5'-Monophosphate (GMP).,...............,......................,......................, 597

Effect of Increased Intracellular Cyclic Adenosine 3',5'-Monophosphate .................................. 598

Variability in Activation of Adenylate Cyclase.......................,..........,..................................,...... 598

Similarities to Glycoprotein Hormones and Other Bacterial Toxins.........,..............................., 598

Vaccines and Immunity..............................................................................................................., 599

ENTEROTOXINS IN IN VIVO SYSTEMS .......................................................................... 600

Whole-Animal Models.............,........................................................................,.......................... 600

Ileal Loop Assay..................................,......................................................................................... 600

Skin Permeability Assay...........................................................................................,.................... 601

ENTEROTOXINS IN IN VITRO SYSTEMS........................................................................ 601

Erythrocyte Ghosts.................................................,...............................................................,.... 601

Adrenal Cells................................................................................................................................ 602

Isolated Fat Cells...............................,................,..........................................................................603

Lymphocyte and Lymphold Cell Lines and the Immune Response.......................,.................... 603

Fibroblasts......................................................................................,............................................... 604

Other Cell Systems......................................................................................................................., 604

D1SCUSSION..................................................................................................................................605

CONCLUSIONS............................................................................................................................ 606

LITERATURE CITED..................................................................................................................606

tarama/degerlendirme dergisi çerçeveyi yazmin ilk k1smina basar. Zira

çerçeve, okuyucular için iyi bir"içindekiler" sayfasi tegkil eder. Böyle bir

çerçeve Sekil10'da gösterilmigtir.

TARAMA/DEÖERLENDIRME ÇEQ1TLERÎTarama/degerlendirme makalesini gerçekten yazmadan önce, metni

göndermeyi dügündügünüz derginin kritik isteklerini de belirlemeniz

gerekir. Çünkübazi dergiler, makalelerin elegtirili yorumunu isterken,

bazilan kaynaklardaki bütünlükle ilgilidir. Aynca; düzenleme, tarz ve

üzerinde durulacak noktalar gibi konularda daha fazla ilerlemeden, akhmzda

olmasi gereken meseleler vardir.

137

Genellikle eski çizgideki tarama/degerlendirme dergileri, konu üzerindeyay1mlanmig eserlerin otoriter ve eleptirili bir degerlendirilmesini tercih.ederve bazilari da özellikle ister. Bununla beraber, "kitap" dizilerinin çogu("Senelik Taramalar ...........,

" "Yeni geligmeler ............." " Yilhk........."

vb.) belli konu üzerinde belli bir zaman süreci içinde yayimlanmigmakaleleri degerlendirmeksizin, sadece derlemek ve fikir vermek içintasarlanm14 taramalar yaymlar. Bazi aktif aragtirma alanlan yll bazmdataramr. Her iki tip tarama/degerlendirme makalesi degigik amaçlara hizmeteder, fakat bu degigik amaçlarm farkmda olmak gerekir.

Bir zamanlar, tarama/degerlendirme makaleleri tarihî analizler sunmaegilimindeydi. Gerçekten de, taramalar çogunlukla tarih sirasma göredüzenlenirdi. Simdibu tür taramalar daha az olduguna göre, bilim tarihinindaha az önemli hâ1e geldigi sonucu ç1kanlmamahdir. Tarih için her zamanyer vardir.

Bununla beraber bugün, birçok tarama/degerlendirme makalesi ortam1"state-of-the-art" taramalarmi veya hizh ilerleyen bir alana yeni bir anlay1ggetiren taramalari tercih etmektedir. Sadece konu üzerindeki son yaymlarkataloglanmakta veya degerlendirilmektedir. Daha önceden taranmamigveya yanlig anlamalar veya tartigmalar olugmug bir konuyu tar1yorsamz,tarihsel temel noktalan biraz daha kapsamh anlatmak uygun olur. Eger konudaha önceden etkin bir gekilde taranmissa, taramanizm baglang1ç noktasipekâlâ önceki taramanm tarihi (makalelerintaranmig oldugu gerçek sontarih, yay1m tarihi degil!) olabilir.

OKUYUCULAR ÎÇÎN YAZMAKTarama/degerlendirme makaleleri ve ana aragt1rma makaleleri

arasmdaki diger bir temel fark, okuyuculardir. Ana makale, önemli ölçüdeözel konulan igler ve okuyuculan (yazarmmeslektaglar1) da öyledir.Tarama/degerlendirme makalesi ise, muhtemelen çok say1daböyle konulankapsayacaktir ve daha çok kigi taraf1ndan - okunur. Ayrica,tarama/degerlendirme makalesi benzer alanlardaki birçok kigi tarafmdan daokunur. Çünkü,kiginin genig ilgi alanmi güncel tutmasinin en iyi yolu, iyitarama/degerlendirme makalesi okumaktir. Nihayet, tarama/degerlendirmemakaleleri ögrenci kullamm1 yüksek olabilen, degerli ögretim araçlandir (Bunedenle, yay1mladigmiz tarama/ degerlendirme makalesi kopyalarmdan bolmiktarda ismarlaym. Çünkü,kopya istekleri y1gmla gelecektir).

138

Tarama/degerlendirme makalesinin büyük bir olasihkla genig ve çegitlibir okuyucu kitlesi olacagi için, yazi türünüz bir aragtirma makalesiningerektirdiginden çok daha genel olmahdir. Özelterimler ve özel kisaltmalaratilmali veya dikkatlice aç1klanmahdir. Yazma stiliniz kisa olmaktan ziyadegeniëletici olmahdir.

G1Rig PARAGRAFLARININ ÖNEM1

Okuyucular, tarama/degerlendirme makalesinin Girig kismindan çoketkilenirler. Büyük bir olasilikla, ilk birkaç paragrafta bulduklarma göreokumaya devam edip etmeyeceklerine karar vereceklerdir (Eger, hâlenbaglig1 gördükten sonra vazgeçmedilerse).

Okuyucular aynca, her ana bölümün ilk paragrafmdan da etkilenirler.Bu ilk paragrafa göre; okumaya, sadece gözden geçirmeye veya atlamayakarar verirler. Eger, "ilk paragraflar" iyi yazilmigsa, gözden geçirenler veyaatlayanlar dahil bütün okuyucular bir ölçüde konuyu anlama firsati bulmugolacaklardir.

SONUÇLARIN ÖNEMÎTarama/degerlendirme makalesi, genig bir konuyu geni§ bir kitle için

incelediginden, bir "Sonuçlar" bölümü, ele almak ve yazma zahmetigöstermek için iyi bir bölümdür. Bu, özellikle son derece teknik, ileri vekarigik konular için önemlidir. Eger, kigi hem uzman hem de amatörler içinkonulan özetlemeye çahyirsa, bazen çok can sikici ödünler vermek zorundakalabilir. Fakat, iyi özetlemeler ve basitlegtirmeler zamanla kitaplardakendilerine yer bulur ve ögrenciler için bu, çok büyük anlam ifade eder.

139

Bölüm 21Bir Konferans Rapora Nasil Yaz111r?

Konferans; tek bagma hiçbirgey yapamayan, fakat hiçbirgey

yapilamayacagma birlikte karar veren önemli insanlarm toplantisidir.

Fred Allen0 0 0

TANIM

Bir konferans raporu pek çok gekildeolabilir. Yine de birkaç varsayimyapahm ve bunlardan, apagi yukari tipik bir konferans raporunun neyebenzemesi gerektigini göstermeye çahgahm.

Hergey kugkusuz, bildiri kitabi yay1mlanacak olan bir konferansa

(kongre,sempozyum, çahyma grabu, açik oturum, seminer, kolokyum) davetedildiginiz zaman baglar. Bu erken dönemde, durup, kendinize ve konferansyürütücüsü veya editörüne, yay1mn tam olarak neler içerecegini sormahsimz.

En önemli soru Ve genellikle de net olmayan, bildiri kitabmm temelyaym olup olmayacag1dir. Siz veya diger kat11anlar, yayimlanmamig veriler

sunuyorsaniz; bildiri kitabmm, burada yay1mlanan verilerin daha sonra temelbir dergide yeniden yayrnlanmasim engelleyecek, geçerli bir yaym olupolmadig1 sorunu ortaya ç1kar.

Giderek daha fazla bilim adam1 ve onlann dernekleri, yaymlann1tammlama ihtiyacimn farkma vardiklan için daha az problem olmaktadir.Son y111arda konferanslar o kadar popüler oldu ki, konferans raporlan

literatürü bilimin birçok alamndaki toplam literatürün önemli bir kismm1olugturmaktadir.

141

Samrim, konferans raporlanni geçerli yayimlanm14 veriler olaraktanimlamamak aç1kça görülen bir egilimdir. Bu, görünügte üç önemlihususun kabul edilmesidir: (i)Birçok konferans bildiri kitabi bir kerelik, kisaömürlü ve dünyadaki kütüphaneler tarafmdan yaygm olarak ahnmayankitaplardir. Bu nedenle, simrh dagitim ve varolug sonucunda, geçerli yaymmtemel testlerinden birini geçemezler. (ii)Birçok konferans makalesi esasta,temel yaym niteligi olmayan tarama/degerlendirme makaleleri veya bilimadammm, temel bir yaym olarak sunmaya daha cesaret edemedigi; hâlâtereddütlü ve sonuçsuz olabilen ön çahyma verileri ve kavramlarm1 sunanmakalelerdir. (iii)Konferans raporlari normal olarak derinligine bir elegtirive degerlendirmeye veya çok az olmasmin ötesinde bir düzeltmeye maruzdegildir. Bu nedenle, gerçek bir kalite kontrolu olmadigmdan, iyi bilinenbirçok yayimci, bildiri kitaplarmi temel yayin olarak kabul etmez (Kugkusuzistisnalar vardir. Bazi bildiri kitaplari çok özenle haz1rlamr ve onlann degeritemel yayinlarmkine egittir).

Bu sizin için änemlidir. Böylece, verilerinizin gizli kalm1§ bir bildirikitabmda gömülü kahp kalmayacag1m belirleyebilirsiniz. Ayrica busaptama, raporunuzu nas11 yazmaniz gerektigi sorusuna da önemli ölçüdecevap verir. Eger bildiri kitabi, temel yaym olarak ileri sürülüyorsa metnidergi tarzmda (veeditör kugkusuz gösterecektir) hazirlamamz gerekir. Tümdeney ayrintilarmi vermeli ve hem verilerinizi sunmah hem de bunlanntartigmasim, prestijli bir dergiye gönderir gibi özenle yazmahsmiz.

Õte yandan eger, temel yaym olmayan bir bildiri kitabmagönderiyorsamz yazma tarzimz oldukça farkli olabilir (veolmalidir). Esasyaymda mevcut, temel gereksinim olan tekrar üretilebilirlik burada gözardiedilebilir. Malzeme ve Yöntemler kismma ihtiyacimz yoktur ve olmamasigerekir. Dogal olarak, diger bir bilim adammm deneyleri tekrarlamakistemesi durumunda gerekli olan karmay1k aynntilari vermenize de ihtiyaçyoktur.

Ne de, her zaman verilen yaym taramasim vermeniz gerekmez. Dahasonraki dergi malcaleniz, sonuç1arm1z1mevcut bilim dokusuna dikkatliceigleyecektir. Konferans raporunuzun, dinleyicilere çaligmamzm haberini veilgili dügüncelerinizi verecek gekilde tasarlanmas1 gerekir. Sadece temeldergi, bilgileri içeren esas yer olarak hizmet etmelidir.

142

FORMAT

Eger konferans raporunuz, temel bilimsel makale degilse, herzamankibilimsel yazidan farki ne olmahdir?

Bir konferans raporu, çogu zaman bir veya iki basih sayfa veya, 1000-2000 kelimeyle smirhdir. Genellikle yazarlara yöyle basit bir formülverilebilir: "çift arahkh en fazla beg sayfa ve üç adetten fazla olmayangösterilim (tablo,grafik veya fotograflann herhangi bir kombinezonu).

YENIFÎKÍRLER1 SUNMA

Yukanda belirtildigi gibi; deneysel aynntilarm çogu ve yaymtaramasmm bir kismi gikanlabildigi için, konferans raporu göreceli olarakkisa olabilir. Aynca sonuçlar, kisa bir gekilde sunulabilir. Tüm sonuçlarmdaha sonra bir temel dergide yayrnlanacag1 varsayildig1 için, konferansmakalesinde sadece dikkat çekici olanlann sunulmasma ihtiyaç vardir.

Diger taraftan konferans raporu, dügünceler kismma daha çok yeray1rabilir. Temel dergilerin editörleri, verilerle tamamen desteklenmeyenteoriler ve olanaklarm tartigilmasmdan oldukça rahatsiz olabilirler. Bunakarrphk konferans raporu tam bir ön rapor olma amacma hizmet etmelidir.

Dügünceleri, alternatif teorileri ve gelecekteki aragtirmalar için önerileritegvik etmeli ve sunmahdir.

Konferanslar, en yeni fikirlerin sunulmasi için bir ortamm yarat11masiamacim güttükleri için heyecan verici olabilirler. Eger fikirler tam anlam1ylayeni ise henüz tam olarak denenmemiglerdir. Su tutamayabilirler. Bunedenle, tipik bir bilimsel konferans bir ses verme' yeri olarak düzenlenmeli

ve bildiri kitabi bu havay1 yansitmahdir. Zorlu editörlerin siki kontrolu vediger bilim adamlannin dügünceleri temel bir dergi için iyidir, fakatkonferans yaymlar1 için yerinde olmaz.

Tipik konferans raporu bu nedenle, herzamanki temel bir ara§tirmamakalesi için standart olan Girig, Malzeme ve Yöntemler, Sonuçlar veTartigma dizisini izlemez. Onun yerine kisaltilmig bir yakla§1m sunulur.Problem ortaya konur, yöntem belirtilir (fakataynntill olarak anlat11maz) vesonuçlar bir, iki veya üç tablo ya da gekille k1saca sunulur. Daha sonra,genellikle oldukça uzun olarak sonuçlann anlamlan hakk1nda dü§ünceler

143

belirtilir. Yay1n taramas1büyük bir olasihkla, yazarm kendi laboratuvarmdaveya hâlen ilgili konuda çabgan meslektaglarmm laboratuvarlarmda yapilanveya plânlanan deneyleri kapsayacak gekildedir.

DERLEME VE YAYIMLAMASon olarak size, bildiri kitabmm editörünün (genelliklekonferansi

yürüten) metnin düzenlenmesiyle ilgili sorulara cevap verecek yegâne kigioldugunu hatirlatmak gerekir. Eger editör, "Yazarlara Direktifler"idagitmissa, onu izlemelisiniz (diger konferanslara da davet edilmekistediginizi varsayarak). Reddedilmeyi dert etmek durumundaolmayabilirsiniz. Zira, konferans raporlari nadiren reddedilir. Bununlaberaber, bir konferansa katilma konusunda anlagtiysamz o zaman hangikurallar varsa onlara uymantz gerekir. Eger bütün katkida bulunanlar, nasilolursa olsun kurallara uyarlarsa, sonuçta yay1mlanan bildiri kitab1 büyük birolasihkla iyi bir iç düzen sergiler ve bu bütün ilgililere kredi kaynagidir.

144

Bölüm 22Kitap Degerlendirmesi Nasil Yaz1hr?

Kitap yoksa; tarih sessiz, edebiyat boy, bilim felce ugranny, dügünce ve fikirüretimi durmagtur.

Barbara W. Tuchman

0 0 0

BILÍMSEL KlTAPLAR

Kitaplar bütün mesleklerde önemlidir. Fakat bilimde özellikleönemlidir. Çünkü,bilimsel iletigimin ana birimi olan temel aragtirmamakalesi, kisa (birçokalanda tipik olarak, beg veya sekiz basih sayfa) ve darbir konudadir. Bu nedenle; bilimin önemli bir dalma genel bir bakig vermekiçin bilimsel kitaplann yazarlan, bir alanda açiklanan bilgileri sentezleyeniden düzenliyerek daha anlamh ve daha genig bir paket haline getirirler.Diger bir deyimle, yeni bilimsel bilgiler daha genig bir kapsam vermek için,ay1klamp parçalan elenerek anlamh bir hâle getirilir. Böylece tekil bitki veçiçekler, hatta tohumlar, bilim dogasim olugturmuyolur.

Bilimsel, teknik ve tip (STM) kitaplari pek çok çegittir. Genig kategoriolarak; monografiler, bagvuru kitaplan, ders kitaplan ve ticarî kitaplar olarakadlandir11abilir. Bu dört tip arasmda önemli farklar oldugu için,degerlendirmeyi yapan kisi bu farkhhg1 anlamahdir.

Monografiler: Monografiler, bilim adamlan tarafmdan en çokkullanilan kitaplardir. Monografiler, bilim adamlan tarafmdan, bilimadamlan için yazilmigtir. Özeluzmanhk konulannda ve ayrmtihdirlar. Sekilolarak çogu zaman, uzun tarama/degerlendirme makalelerine egdegerdirlerve bazilar gerçekten böyle isimlendirilirler (Senelik taramalar, ......... da

145

ilerlemeler v.b.). Bazi monografiler tek bir yazar tarafmdan, ama çoguda birden fazla yazar tarafmdan yazihrlar. Eger monografiye çok say1dayazar katkida bulunuyorsa, tek tek konulari veren ve sonra bunlanbütünlegmig bir sekilde kitap hâline getiren bir veya birkaç editörbulunacaktir (Bu teoridir, uygulamada her zaman böyle olmaz). Bu türbir monografi, "posta vasitas1yla" biraraya getirilir. Bagka bir yololarak; konferans yapihr, makaleler sunulur ve ortaya ç1kan kitap"bildirileri" içerir.

Uzun süredir, çok iyisi olmasa da, bir yayimci olarak, gimdi birtedirginligimi ifade etmek istiyorum. Eger, bir kitap degerlendiricisiolarak, "yayimcilarm aldigi inamlmaz älçüdeki yüksek fiyat" hakkmdayorum yapmak isterseniz, neden bahsettiginizi bilin (Bu, kitapdegerlendirmesinin her yönü için iyi. bir genel kuraldir). Benimgöstermek istedigim nokta gudur. Bazi degerlendiricilerin kitapfiyatlanyla ilgili olarak çok basit bir fikri vard1r. Hatta bazilan; basihsayfasi 10 sent'ten az olan her kitabm iyi, fakat sayfasi 10 sent'ten fazlaolanlarin "bilimsel topluluklan baltaladigmi" söyleyerek basit birformül öne sürerler. Gerçek olan gudur ki, kitap fiyatlar1 büyük ölçüdedegigkendir ve öyle olmahdir. Bu degigim, kitabin boyutlarmdan ziyadeokuyucu kitlesinin boyutuna baglidir. 10.000 veya daha fazla kopyasatma kapasitesine sahip bir kitabm mütevazi

-bir

fiyati vardir; 1000-2000 satma kapasitesi olan bir kitap ise yayimc1 bu igte kalacaksayüksek fiyatli olma11dir.

Bu nedenle, sayfa bagma 10 sent fiyat (200sayfahk kitap için 20 USD)äzel konulu bir monografi için olmayacak ölçüde dügüktür.

Bagvaru kitaplan: Bilim çok say1da veri ürettigi için STM yayimcilariverileri çok degigik gekilde derler. Bunlann çogu el kitabi türündedir. Bazigenig konular ayrica, kendi ansiklopedi ve sözlüklerine sahiptir.Bibliyografiler bir zamanlar s1radan bagvuru kitaplanydilar. Fakat bugünoldukça az üretiliyorlar. Bilgisayarla bibliyografik tarama yaygmla§tikça,birçok sahada basih bibliyografiler kullamlmaz olacaktir.

Bagvuru kitaplanni yayimlamak pahahdir. Çogu,ürünü tasarlayan veürünün kalitesini garantilemek için bilim adamlarm1 damgman olarakçaligtiran ticarî yay1mc11ar tarafmdan üretilir. Yayimlanm1g bagvurukitaplanmn, özellikle de çok ciltli çalismalarm pahah olma ihtimali vard1r.Degerlendirmeyi yapanlarm bakig açismdan esas mesele, çahymada birarayagetirilen verilerin yararlan ve hatasiz olugudur.

146

Ders Kitaplan: STM yayinc11an ders kitaplanm, paramn oldugu yer busaha oldugu için çok severler. Lisans seviyesindeki genig kapsamh baçanhbir ders kitabi, onbinlerce kopya satabilir, Yerleymig ders kitaplarmm yenibaskilan sikhkla (esasta kullamlmig kitap pazanni yoketmek için)yay1mlamr. Bazi bilim adamlan, ders kitab1 telif haklarmdan mütevazigekilde zenginlegmigtir.

Bir ders kitabinin bagarisi, satm alanlar (ögrenciler)tarafmdan degilfakat onu kullananlar (profesörler)tarafmdan belirlendigi için, ders kitabitekil bir olayd1r.Bu nedenle, STM yay1mcilan bilimde isim yapmig kipileri;esas kullammm ismi tammakla olacag1 dügüncesiyle, kitap yazmak için eldeetmeye çahgirlar. Arada bir aragtirmalanyla tamnan büyük isimler iyikitaplar yazarlar. Hiç olmazsa böylece, kitap bilimsel olarak çok iyi vegüncel olacaktir. Fakat maalesef, bazi çok parlak ve bagar1h aragtirmacilariyi yazar degildirler ve onlann kitaplan ögretim arac1 olarak hemen hemenyararsizdir. Îyi bir degerlendirici, bir kitab1 ders kitabi olarak yarar açismdandegerlendirmelidir, kitabm üstündeki isim önemli degildir.

Ticarî Kitaplar: Ticarî kitaplar esas olarak kitap ticareti yoluyla satilan,yani toptanci ve perakendecilerin sattig1kitaplard1r. Tipik bir kitapç1, yoldangeçen kipilerin, yani genel okuyucularin zevkine göre kitap satar. Kitabevleribütün yayinlann sadece küçük bir kismmi muhafaza edebildikleri için,yalnizca belli bir okuyucu kitlesinin ilgisini çeken kitaplari sergiler.Kitabevlerinde, en çok okunan kitaplar listesinde gözüken çegitli kitaplan;genel ilgiye hitabeden kitaplar olarak ve belki de sadece bu kadarbulacaksimz.

Kitabevleri, bilim kitaplan da satar. Hem de milyonlarca. Fakat bunlar;monografi, bagvuru kitab1 veya ders kitabi (üniversitekitaphklan hariç)degildir. Bunlar bilim hakkinda, genel okuyucu kitlesi için yazdmigkitaplard1r. Çogumaalesef bilimsel degildir ve bazilari itici gekilde yalancibilimdir. Son zamanlarda en çok satan kitaplar listesine baktimz mi?Gerçekçi kitaplar kategorisinde belki ancak yaris1 bilimsel bir konu ile ilgiliolabilir. Beslenme ve diyet üzerine kitaplar, saghk ve jimnastik kitaplanbugünün pazarinda çok popülerdir.

Bu kitaplatin bazilan çok s1radan ve hatta bilinçli olarak bilimselbilginin yanhy kullamm1 olmakla birlikte, birçok iyi STM kitaplan da satihr.Birinci kalite bilim ve bilim adammi, ilginç ve egitsel biçimde ele alan çoksay1da kitap vardir. Önemlibilim adamlarimn biyografileri hemen pazar

147

bulmaktadir. Hemen hemen bütün kitabevleri atomdan evrene kadar hergeyhakkmda kitap satarlar.

KÎTAP DEÖERLENDIRIV10BSININB1LESENLERÎÇegitlitürdeki STM kitaplari arasinda temel farklar olduguna inandigim

için, yukarida bunlari baz1 aynntilarla tammladim. §imdiaym gekilde,verimli bir kitap degerlendirilmesi yapihrken nelere dikkat edilmeli, devamedelim.

MonografiÌer:Monografileri, özel bir konuda özel bir okuyucu kitlesiiçin yazilmig kitaplar olarak tanimlayabilirsiniz. Bu nedenle, monografidegerlendiren kipinin sadece bir tek önemli görevi vardir: Muhtemelokuyucuya tam olarak kitapta ne bulundugunu anlatmak. Tam olarak kitab1nkonusu nedir? Ele alinan malzemenin simrlan nelerdir? Eger monografininçegitli konulari varsa, belki degigik yazarh her konu tek tek ele ahnmahdir.Kugkusuz iyi bir degerlendirme, kitabm kalitesini yansitacaktir. Siradanmalzeme çabuk geçilmeli, önemli katkilara ag1rhk verilmelidir. Ifadeninkalitesi, nadir istisnalarla, yorum gerektirmez. Okuyucular için, kitaptakibilgi önemlidir. Çokteknik bir dil ve hatta baz1 jargonbeklenir.

Bagvuru Kitaplan: Bagvuru kitabmm konusu, monografiden çok dahagenigtir. Yine de degerlendirmeyi yapan kipinin, uygun aynntilarla kitabmiçerigini vermesi önemlidir. Birçok dügünce ve kipiye bagh malzeme içerenmonografiden farkh olarak, ba§vuru kitabi gerçekleri kapsar. Bu nedenle,degerlendirmeyi yapanm ana sorumlulugu, bagvuru kitabmdaki malzemeninmümkün oldugu kadar dogrulugunu belirlemektir. Bir kütüphaneci, yanligolan bagvuru kitaplannin, hiç olmamasmdan daha kötü oldugunu söylemigti.

Ders Kitaplan: Ders kitabmi incelerken, degerlendiricinin degigik biryaklagimi vardir. Monografideki dilden farkli olarak, ders kitabinda teknikdil ve jargondan kaçmilmahdir. Okuyucu, kitabi yazan bilim adaminmmeslektagi degil, ögrencidir. Kugkusuz, teknik terimler kullamlacaktir, fakather biri ilk kullamgta dikkatlice tammlanmahdir. Bagvuru kitab1ndan farkholarak, kesinlik özellikle önem tay1maz.Orada burada, kesin olmayan birsay1 veya kelime, mesaj yerini buluyorsa kritik degildir. O zamandegerlendiricinin fonksiyonu, konunun ve sunulan bilginin ögrencininkavraylp anlayacag1 biçimde iyi ele ahmp ahnmadigma belirlemektir. Derskitabi degerlendirenin ilâve bir sorumlulugu daha vardir. Eger bu konuda

148

bagka kitaplar varsa (genellikleböyledir) degerlendirmeyi yapan, uygun birk1yaslama vermelidir. Yeni bir ders kitabi, kendi bagma iyi olabilir. Fakat

mevcut olanlar kadar iyi degilse faydasizdir.

Ticarî Kitaplar: Yine, degerlendirmeyi yapamn degigik sorumluluklanvardir. Ticarî kitab1 okuyan, bilim adami veya ögrenci degil genel

okuyucudur. Bu nedenle, dil teknik olmamahdir. Daha da ötesi, diger STMkitaplanndan farkh olarak, bu kitap i1ginç olmahdir. Kitaplar, egitim içinoldugu kadar eglence için satm ahmrlar. Gerçekler önemli olabilir, fakat

gerçeklerin sikic1bir gekilde ortaya dökülmesi yersiz olur. Bilimsel kurallarbazen, bilim dig1kimsenin anlamast için zordur. Ticarî pazar için yazan bilimadami bu noktayi daima akhnda tutmah, kitab1 degerlendiren de aymsimyapmahdir. Eger bir nedenle, teknik olmayan bir kelime teknik bir kelimeninyerini alacaksa, b1rakm öyle olsun. Degerlendiren kigi zaman zamanirkilebilir, fakat bilimsel kavramlan genel okuyucuya oldukça baçanyla

veren bir kitap, arada bir, hassas olmadigi için suçlanmamahdir.

Son olarak, ticarî kitaplar için (bukonuda, diger STM kitaplan gibi),degerlendirmeyi yapan kigi okuyucuyu tammlamaya çahymahdir. Herhangibir okur-yazar kigi bu kitab1 okuyup anlayabilir mi? Yoksa, bir dereceyekadar bilimsel yetenek gerekli midir?

Eger degerlendirici igini iyi yapmigsa, muhtemel okuyucu baktig1 kitabiokuyup okumayacagm1 ve niçin bu sonuca vardig1m bilecektir.

149

Bölüm 23Tez Nasil Yaz1hr?

Ortalama bir doktora tezi, kemiklerin bir mezardan dijerine tagmmasmdanbagka birgey degildir.

I. Frank Dobie

0 0 0TF21N AMACIBir doktora tezinden, adaym özgün aragtirmasmi sunmasi beklenir.

Bunun amac1, adaym özgün aragtirma yapma yetenegini kazandigmigöstermektir. Bu nedenle uygun bir tez, aym amac1 güden bir bilimselmakale gibi olmahdir. Bir tezin, dergi yaymmdan beklenen disiplinli yazmaformunun aymsim sergilemesi gerekir. Bilimsel makaleden farkh olarak tez,birden fazla konuyu ve bazi konulara da birden fazla yaklagimi anlatabilir.Tez, ögrencinin teziyle ilgili aragt1rmada elde ettigi verilerin tümünü veyabüyük bir kismm1 sunabilir. Bunun için tez, genellikle bilimsel makaledendaha genig ve daha uzun olabilir. Fakat bir tezin 200 sayfahk bir kitap olmasigerektigi fikri yanh§, çok yanhytir. Gördügüm birçok 200 sayfahk tez, belkide toplam 50 sayfahk iyi bir bilimsel çahyma içermekteydi. Diger 150 sayfa,birtakim aynntilarm gigirilerek anlatilmasmdan ibaretti.

Çoksayida doktora tezi gördüm ve bunlarm bir çogunun yazilmasi vedüzenlenmesine yardimci oldum. Bu deneyimin igigmda, tezhazirlanmasinda hemen hemen hiçbir kabul görmüg genel kural olmadigisonucuna vardim. Bilimsel yaz1mm birçok türü, oldukça belirli bir yap1yasahiptir. Fakat tez yazma öyle degildir. Bir tezi dogru yazma gekli genigölçüde kurumdan kuruma ve hatta aym kurumun ayni bölümünde bileprofesörden profesöre degigir.

151

Birçok kütüphanenin en tozlu k1simlan bölüm tezlerinin yeraldig1kisimdir. Kugkusuz bu tezlerde, birçok faydali bilgi parçalari bulunur. Fakatyüzlerce sayfahk siradan yaz1 arasindan birkaç sayfalik faydah bilgiyiayiklayacak zaman ve sabir kimde olabilir?

Reid (41)geleneksel tezin, art1k amaca hizmet etmedigini söyleyen pekçok kipiden biridir. Reid'in sözleriyle: "Bir adaym doktora derecesi almakiçin geleneksel tarzda genig bir tez yapmasi zorunlulugu terkedilmelidir. Butür geleneksel tez; her tablo, her grafik ve baçanh veya bagarisiz tümdeneysel iglemlerin yaz1h kay1tlarmin korunmasi gerektigi geklindeki yanh;iz]enimi desteklemektedir".

Eger bir tez herhangi bir amaca hizmet ediyorsa, bu amaç okur-yazarhgibelirlemek olabilir. Belki de üniversiteler hep, bir doktora derecesinin cahilbirine verilmig olmas1 durumunda imajlarmm ne olacag1m dügündüler.Böylece, tez zorunlulugu ortaya ç1kt1. Daha olumlu ifade edilirse, aday;olgunluga erigme, disiplin ve ögrenme agamalarmdan geçmig olacaktir. Ç1kigyolu, tatmin edici bir tezdir.

Avrupa üniversitelerinde tezlerin çok daha ciddiye almdigmdansözetmek faydah olabilir. Bu tezler, adaym olgunluga ulagtigmi ve hembilim yap1p hem de bilimi yazabildigini göstermek için tasarlanmigtir. Böyletezler, y1llarca süren çahymalar ve birkaç temel yaymdan sonra, tezin kendiside bütün bunlan biraraya getiren "bir tarama/ degerlendirme makalesi"olmak üzere sunulmaktadir.

YAZIM ÎÇÎN ÖNERILER

Tez yazmada, kendi kurumunuzdakiler digmda birkaç kural daha vardir.îzlenecek kurallar yoksa, bölüm kütüphanesine gidin ve özellikle,bölümünüzün isim yapm1§ ve kazanç saglam1§, önceki mezunlannmtezlerini inceleyin. Belki hepsinde ortak bir yön belirleme olanagibulursunuz. Geçmigte bagkalan için iglemig olan yol, büyük bir olasihklagimdi sizin için de igleyecektir.

Genel olarak bir tez, tarama/degerlendirme makalesi tarzindayazilmalidir. Amaci, sizi dereceye götüren çahymay1 degerlendirmektir.Ozgün verileriniz (dahaönce yayimlanmig veya yay1mlanmam1g) kugkusuz,bütün gerekli deneysel aynnt11arla desteklenmig olarak tezin içine girmelidir.Birkaç bölümün herbiri, ashnda aragt1rma makalesi (Girig, Malzeme ve

152

Yöntemler, Sonuçlar, Tartigma) çizgisinde tasarlanabilir. Bununla berabergenelde, parçalar monografi olarak yazilan tarama/degerlendirmemakalesindeki gibi birbirine uymahdir.

Baghklar konusunda dikkatli olun. Bir veya birkaç Sonuçlar bölümü

varsa, bunlar sizin sonuçlannizm bagkalarmmkilerle kang1m1 degil, sizinsonuçlarruz olmahdir. Eger bagkalarimn sonuçlarmm, sizin kendisonuçlanmzla nasil uyumlu veya uyumsuz oldugunu göstermek için bunlanvermek ihtiyacmi duyuyorsamz, bunu Tartigma bölümünde yapmamzgerekir. Aksi takdirde karmaga dogar ve daha da kätüsü, yayimlanmigçahymalardan veri çalmakla suçlamrsimz.

Dikkatlice hazirlanmly bir genel içerik ile baglayin ve çahymamzi bunoktadan itibaren yürütün. Bu çerçeve içinde tezinizde, kugkusuz kendiaragtirma sonuçlanmzi çok dikkatli ayrmtilarla vereceksiniz. Aynca, bütünilgili yaymlari taramak da gelenektir. Daha da ötesi, tezde; "state-of-the-art"

tarama/degerlendirme makalelerinde olabilecegi gibi kisaltma yoktur.

Çogunluklaeski bir gelenek olarak, konunuzun geçmigine dönmeniz istenir.Böylece, kendi alanmizda gerçekten iyi bir yaym taramas1 derleyebilir veaym zamanda, egitiminizin en degerli kism1 olabilecek bilim tarihi hakkmdabirgeyler ögrenebilirsiniz.

Tezinizin Girig k1smma özel önem vermenizi iki nedenle öneririm. Ilki,kendi yararimz için üzerinde çahytiginiz problemi niçin ve nas11seçtiginizi,nasil ele aldiginizi ve çahymamz s1rasinda neler ögrendiginizi netlegtirmeyeihtiyaciniz vardir. Tezin geri kalan kismi, Girig'ten sonra kolayca ve birmantik sirasmda ilerlemelidir. Îkincisi, ilk izlenim önemli oldugu içinokuyucularm1z1 daha ba§lang1çta bir karmaga bulutu içinde kaybetmekistemezsiniz.

TEZ NE ZAMAN YA7R JR

Tezinizi, bitmeden çok önce yazmaya baglamaniz akilhca olur. Ashnda,belli bir deney serisi veya çahymamzin önemli bir yönü tamamlandiktansonra, bunlar kafanizda hâlâ tazeyken yazmamz gerekir. Her §eyi son ânakadar bekletirseniz, önemli ayrmt11ar1 unutmuy oldugunuzu farkedebilirsiniz.Daha da kötüsü, iyi yazabilmek için hiç zamamniz olmadigimfarkedebilirsiniz. Öncedenpek yazi yazmad1ysamz, ne kadar zor ve zamanahci bir iy oldugunu görüp gagiracaksimz.Tezi yazmak için, oldukça tamzaman çaligarak, yaklagik 3 ay'a ihtiyaciniz vardir. Fakat, ne tam zamammz

153

olacaktir, ne de tez danigmammzm ve daktiloyu yazan kipinin her an hazirolacagmi varsayabilirsiniz. En az 6 ay ay1rmahsimz.

Dogal olarak, aragtirma çaligmanizm yayimlanabilen kisimlan,mümkünse kurumdan aynlmadan önce makale olarak yazilmall vegönderilmelidir. Kurumdan aynldiktan sonra bunu yapmak zor olacaktir veher geçen ay daha zorlaçacaktir.

DISDÜNYA ILE 1LͶKÎHatirlayin, teziniz sadece sizin isminizi tagir. Tezler, normal olarak

yazann adma yayim hakkiyla kay1tlara geçer. Sizin ilk verdiginiz izlenim vebelki iy olanaklan, tezin kalitesi ve temel dergilerde ç1kan ilgili yaymlarabagh olabilir. Kisa ve öz yazilmig uyumlu bir tez, sizi iyi bir baglang1çagetirecektir. Agin gigirilmig, az bilgi ihtiva eden bir kitap kredi getirmez. Îyitez yazarlan; çok fazla yazi, sikic1hk ve s1radan bilgiden kaçmmak için çokugragirlar.

Tezin kisa özetini yazarken özellikle dikkatli olun. Birçok kurumuntezlerinin kisa özetleri, "Dissertation Abstracts" da yayimlamr ve böylecedaha genig bilim topluluguna sunulur.

Eger bu kitaba ilginiz gimdilik, nas11 tez yazilacag1 konusunda ise,Bölüm 20 yi ("Tarama/degerlendirme Makalesi Nasil Yazilir") dikkatliceokumamzi öneririm. Çünkü birçok yönüyle tez, gerçekten birtarama/degerlendirmemakalesidir.

154

Bölüm 24Bir Makale Sözlü Olarak Nas11Sunulur?

Özetolarak, sözlü bir sunug yazrh makaleden farkh bir ele ah; gerektirir.

Çünküen olgun bir teknik konugma bile, çoÿu zaman"anlat

ve göster"inbüyükler için olan biçimidir.

Herbert B. Michaelson

0 0 0

MAKALENIN DÜZENLENMESIBir makaleyi sözlü anlatim için düzenlemenin en iyi yolu (benim

görügüme göre), makale yazarken kullandigm1z ayni mantik sirasmda; yani,"Problem neydi?" ile baglayip. "Çözümnedir?" ile bitirme yolundailerlemektir. Bununla beraber, sözlü sunugunbir yaym olugturmad1gini ve bunedenle farkh kurallarm igledigini hatirlamak önemlidir. En büyük fark,deneylerin tekrarlanabilmesi için, yay1mlanung makalenin deney yönteminintümünü içermesi gerektigidir. Oysaki sözlü sunugun, uykusuzlartoplantismda uyku getirme yolu göstermeniz istenmedikçe, bütün deneyayrmt11arini içermesine ihtiyaç da gerek de yoktur. Aynca sözlü sunugta,yayinlara genig ölçüde atif da istenmez.

Sunuglarm yaz1h makaleler gibi düzenlenmesi gerektigi geklindekiönerimi kabul ederseniz, "düzenleme" hakkmda daha fazla birgey söylememgerekmez. Bu konu Bölüm 21, "Konferans Raporlari Nas11Yaz1hr?" daanlatilmigt1.

155

MAKALENIN SUNULUSU

Sözlü sunuglarm çogu kisadir (birçoktoplantida 10 dak, smin içinde).Böyle olunca, kuramsal içerik bile yazih makaleye göre azaltilmahdir. Nekadar iyi düzenlenirse düzenlensin, çabuk sunulan çok sayida fikir kafakarigtirir. En önemli noktaya veya sonuçlara bagh kahp, bunun üzerindedurmamz gerekir. Bütün diger dügüncelerinizi sunmak için vaktinizolmayacaktir.

Kugkusuz, daha uzun olan sözlü sunuglar vardir. Sempozyum sunuglar1için aynlan tipik süre 20 dakikadir. Çok azi daha uzundur. Bir seminernormal olarak bir saattir. Açiktir ki, zamammz daha fazlaysa daha çokmalzeme sunabilirsiniz. Fakat öyle bile olsa, birkaç ana nokta ve konuyudikkatlice sunarak yavag ilerlemelisiniz. Ozellikle baglang1çta hizligiderseniz, dinleyicileriniz izinizi kaybedecek; hayal kurmalar baglayacak vemesajmiz kaybolacaktir.

SAYDAMLAR

Küçük, formal olmayan toplantilarda çegitli görsel araçlar kullamlabilir.Tepegözler, hatta tahtalar bile verimli bir gekilde kullanilabilir. Bununlaberaber, bir çok bilimsel toplantida 35 mm'lik saydamlar genel uygulamahâline gelmigtir. Her bilim adamm1n, etkin saydam hazirlamay1 bilmesigerekir. Fakat, hemen hemen her toplantidaki dinleyici sayisi, birçogununbunu bilmedigini hemen göstermektedir.

Îgteönemli olan birkaç nokta: Îlk olarak, saydamlar özel olarak ve sözlüsunugta kullamlmak üzere haz1rlanmahdir. Dergi yay1m için haz1rlanmiggrafiklerden hazirlanan saydamlar, nadiren etkin olur ve hatta kolaycaokunabilecek nitelikte bile degildir. Daktilo edilmig metinden veya basihdergi veya kitaptan hazirlanan saydamlar hemen hemen hiçbir zaman etkinolmaz. Hatirlanmahdir ki basih gösterilimler için istenen boyutlarm tam aksiolarak saydamlar, yüksek olmaktan ziyade genig olmalidir. 35-mmsaydamlar, kare (digölçüler 2x2 inç veya 50x50 mm) olmasma karsm,geleneksel 35-mm kamera, 36.3 mm genigliginde ve 24.5 mm yüksekligindebir görüntü alam verir. Ayrica, normal olarak perdelerin genigligiyüksekliginden fazladir. Bu nedenle, çogunlukla yatay yönlendirilmigsaydamlar tercih edilir.

156

Ikinci olarak, saydamlar profesyoneller tarafmdan veya hiç olmazsa

yazi için baski harfleri gibi (Letraset, Prestype, v.b.) profesyonel araçlarkullanilarak hazirlanmahdir. Standart daktilo ile hazirlanan saydamlarhemen hiçbir zaman etkin degildir, harfler çok küçüktür (Genig büyük harf

yazan IBM orator, tatmin edici sonuçlar verebilir).

Üçüncüolarak, toplanti odalarindaki igiklandirma, saydamlar içinnadiren uygundur. Zithk bu nedenle önemlidir. En iyi saydamlar, mavi veyasiyah zeminde beyaz harflerle elde edilir.

Dördüncü olarak, saydamlar kalabahk olmamahdir. Her saydamözel birnoktay1 göstermek, belki de birkaçim özetlemek için tasarlanmahdir. Egerbir saydam 4 saniyede anlagilamazsa, kötü bir saydamdir.

Beginci olarak, odaya dinleyicilerden önce gelin. Projektörü, ilerlememekanizmasmi, igiklan kontrol edin. Saydamlanmzm dogru yönde ve dogrusirada yerlegtirildiginden emin olun. Sirasiz ortaya çikan, ters veya netolmayan saydamlara hiçbir sebep de ihtiyaç da yoktur.

Normal olarak, her saydam basit ve kolayca anlaç11an bir görüntüvermelidir. Saydam, görüntüdeyken söylediklerinizi tamamlamali,tekrarlamamal1dir. Ve saydamda yazilanlari dinleyiciye aslaokumamalisimz. Böyle yapmak, okuma-yazma bilmeyen bir grubahitabediyor olmadikça dinleyiciye hakaret olacakt1r.

Dügünceli bir §ekilde tasarlanmig ve iyi haz1rlanm1§ saydamlar bilimsel

sunugun degerini önemli ölçüde arttiracaktir. Kötü saydamlar Cicero'yu damahvederdi.

DINLEYlCILER

Bir makalenin bilimsel bir toplantida sunulu§u iki yönlüdür. Bilimselkonferansta sunulmakta olan malzeme, o alanda mevcut en yeni bilgileroldugu için, hem konugmac1 hem de dinleyici belli zorluklari kabuletmelidir. Yukarida belirtildigi gibi, konugmacilar anlatacaklarmi,dinleyicinin anlayacagi ve anlatilan bilgiden ögrenecegi §ekilde aç1k ve etkinolarak sunmahdirlar.

Hemen hemen kesin olarak, sözlü sunuglann dinleyicisi bilimsel yaziokuyucusundan çok daha çegitlidir. Bu nedenle sözlü sunug,yaz1hmakaledeoldugundan daha genel düzeyde verilmelidir. Teknik ayrintilardan kaçmin.

157

Terimleri tammlaym. Zor kavramlar1 aç1klaym. Biraz tekrar, çok yararholabilir.

11etigiminetkin olmasi için, dinleyicilerin de çegitli sorumluluklarivardir. Bu, basit nezaketle baglar. Dinleyiciler sessiz ve dikkatli olmahdir.Konugmacilar; ilgili, dikkatli bir dinleyici grubuna iyi kargihk verirler.Oysaki dinleyici gürültücü olur veya daha da kötüsü, uyursa, iletigim hementamamen ortadan kalkar.

Sözlü sunuçun en iyi k1smi, soru ve cevap bölümüdür. Bu sürededinleyicilerin, görev olmasa da, konugmaci tarafmdan sözedilmeyenkonularda veya kisaca, konugmaci tarafmdan sunulanlara uyan veya aksi veriveya fikirleri ortaya koyan sorulari yöneltme seçenegi vardir. Bu süre, kendiyaptiklarmi sonsuz bir ayrmtiyla anlatma veya öfke gösterme (hepimizbunugörmüç olmamiza kargm) zamam degildir. Ayni fikirde olmayabilirsiniz,fakat uzlagilamaz olmaym. Kisaca, konugmacmm dinleyiciye kargi dügünceliohna ve dinleyicinin de konugmac1ya kargi dügünceli olma gärevi vardir.

158

Bölüm 25Poster Nasil Haz1rlamr7

Bir güvercin gibi, bagmizin üstünde olmadig; sürece hayran olunacak

birgey!

Anonim

0 0 0

BOYUT VE SEKIL

Son yillarda poster sergileri,.hem ulusal hem de uluslararasi

toplantilarda giderek daha olagan hâle geldi (Posterler, bilim adamlarmmverilerini astiklan, deneylerini tammladiklan sergi panolandir). Toplantilarakatihm arttikça ve program komiteleri üzerinde daha fazla makale sunmabaskisi yogunlagt1kça, birgey degigmeliydi. Deneysel Biyolojide AmerikanDernekleri Birligi'ninkiler gibi büyük senelik toplantilar, mevcut toplantiodalanm tükenme noktasma getirdi. Ve aynca, yeterli say1datoplant1 odas1olsa bile sonuçta ortaya ç1kan çok say1daki eg zamanh oturumlar, katilanbilim adamlanmn, meslektaglan tarafindan sunulmakta olan makaleleriizlemelerini zorlagtirdi ve hatta imkânsiz hâle getirdi.

Îlk bagta program komiteleri, toplanti odas1 kapasitesi içinde kalmakzorunda olan sayimn çok üstünde gönderilen, birçok kisa özeti reddettiler.

Sonra poster oturumlan geligtirildikçe, program komiteleri reddedilmiglere,çahymalanm poster olarak sunmay1 dügünebileceklerini söyleyerekreddedilme sorununu hafifletebildiler. Ilk zamanlarda, posterler gerçektentoplanti otelleri veya konferans merkezlerinin koridorlanna konulurdu. Hâlâbirçok yazar, özellikle ilk makalelerini sunmaya tegebbüs eden doktoraögrencileri, çahymalanmn programdan tamamen ç1kanlmasmdansa poster

159

oturumunda kabul edilmesinden memnundurlar. Ayrica genç bilim adamlannesli, bilim fuan döneminden gelmigler ve bunu sevmiglerdi.

Bugünlerde kugkusuz, poster oturumlari birçok toplantmin kabulgörmüg ve anlamh parçalandir. Büyük toplantilar, poster sunuglan içinönemli yerler ayirirlar. Amerikan Mikrobiyoloji Dernegi'nin 1987 yilliktoplantismda, 2500 kadar poster sunulmugtu. Hatta küçük toplantilar bileposter sunuglanni destekliyorlar. Çünkübirçok kigi pimdi, baz1 malzemeninposter grafiklerinde, geleneksel 10 dakikahk sözlü sunug simrlarindan çokdaha etkin sunulabilecegine inanmig durumdadir.

Poster oturumlan birçok toplantmm normal bir parçasi hâline geldikçe,poster hazirlama kurallan da daha sikilagti. Verilen alana çok sayida posteryerleptirilmek zorunda kalmdigmda, açiktir ki kurallar dikkatlice ortayakonmahdir. Aynca, posterler olaganlagt1kça toplanti bürolan, yer ve digergereçleri temin etmeyi igleri hâline getirdiler. Bilim adamlari böylece, yertutan malzemeyi toplant1 yerine taç1makveya göndermekten kurtulabildiler.

Sakm, toplanti düzenleyicileri tarafmdan belirtilen gerekleriögreninciye kadar posteri hazirlamaym. Kugkusuz, masamn enini boyunubilmelisiniz. Ayrica, sergilenecek malzemenin yerleptirilmesi için gerekli,onaylanm1§ yöntemleri de bilmelisiniz. Yazilarm minimum boyutu vesunuçun sirasi belirli olabilir (çogu zaman soldan saga). Bu bilgiler,genellikle toplanti programlarinda verilir.

DÜ2ENLEME

Grafikler ve basitlik ihtiyaci akilda tutulmasi gerekenler olmaklabirlikte, normal olarak posterin düzenlenmesi IMRAD formatinda olmalidir.

Girig, problemi kisa ve aç1k olarak sunmahdir. Poster, tam baglang1çtaamaci aç1kça belirtmedikçe bagarih olmayacaktir. Yöntemler bölümü çokkisa olacak, belki bir veya iki cümle kullamlan metodolojiyi tammlamayayetecektir. Yazih makalenin çogu zaman en kisa bölümü olan Sonuçlar,genellikle iyi tasarlanmig posterin ana kism1dir. Mevcut alanin büyük birkism1, Sonuçlari göstermek için kullamlacaktir. Tartigma bölümü kisaolmahdir. Gördügüm en iyi posterlerden bazilan Tartigma baghgim bilekullanmamigti. Onun yerine "Dügünceler" bagligi, en sagdaki paneldegözüküyordu ve belki tek tek dügünceler, numarah kisa cümlelerformundaydi. Literatür atiflan minimumda tutulmahdir.

160

POSTERÎHAZIRLAMAToplantmin programma uymak için posterinizi numaralamahsiniz.

Baghk kisa ve dikkat çekici (mümkünse)olmahdir. Çokuzun olursa sergimasasma sigmayabilir. Baghk, en az 1,5 m mesafeden kolayca okunurolmalidir. Harflerin kahn ve siyah, boyutunun yaklagik 30 mm büyüklükteolmas1 gerekir. Yazarlarm isimleri biraz daha küçük (belki 20 mm)olmahdir. Metin yazisi yaklagik 4 mm büyüklükte olabilir. Bu boyut IBMelektrikli daktiloda orator tipi yazi ile elde edilir. Transfer harfleri (Letraset),özellikle baghklar için mükemmel bir seçenektir. Tyibir yol, baghk içintransfer harflerini standart hesap toplama makinasmm rulo kagidinayerlegtirmek olabilir. O zaman baghg1 rulo haline getirip çantamza koyar vetoplantida poster panosuna yapigtirabilirsiniz.

Poster içinde bol miktarda beyaz alan önemlidir. Rahatsiz edicikarigikhk insanlari uzaklagtiracaktir. Îlk, ikinci v.b. bakilmasi dügünülenleriçok açik olarak belirtmeye çahym (birçokkigi yine de tersten okuyacakolmasina kargin).

Posterler, gelip geçenleri acaba ilgi çekici mi diyerek kolaycailgilendirecek çarpic111klar içermelidir. Eger ilgilenirlerse, aynntilarhakkinda soru sormak için zaman çok olacaktir. Aynca, daha aynntih bilgiiçeren yazih metinler hazirlamak iyi fikirdir. Benzer ilgi alanlari olanmeslektaglar tarafindan takdirle kargilanacaktir.

Gerçekten, bir poster karigik bir deneyin sonuçlarim göstermek içinsözlü sunugtan daha iyi olabilir. Posterde, konuyu bilen izleyicilere nelerinolup bittigini ve isterlerse daha sonra aynntilan elde etmek gansmi vermekiçin, çarpiciliklari zincirleme olarak ve yeterince iyi düzenlemelisiniz. Sözlü

sunug sadece, önceki bölümde belirtildigi gibi tek bir sonuç veya noktay1anlamak için daha iyidir.

Posterlerle ilgili gerçekten güzel olan, kullamlabilecek çegitligösterilimlerdir. Renk kullammmda hiçbir kisit (dergiyayinlannda oldugugibi) yoktur. Her çegitte fotograflar, grafikler, çizimler, resimler, röntgenler,hatta karikatürler sunulabilir. Yegâne smir, yazann yaraticihk yetenegidir.

Birçok mükemmel poster gördüm. Baz1 bilim adamlan gerçektenönemli yaraticihga sahipler, Aç1k olarak, bu kipiler yaptiklan bilimle iftiharediyorlar ve bütün bunlari güzel bir biçime sokmaktan memnunlar. Hattabelirlenmig poster oturum saatlari süresince, çahymalan konusunda gerçekbir heyecan duyan yazarlarin bu kipiler oldugunu farkettim.

161

Ayrica, birçok kötü poster de gördüm. Birkaç1 kötü tasarlanmigt1.Bunlarm büyük bir kismi, yazar çok fazla gey göstermeye çaligtijíp içinkötüydü. Daktilo edilmig çok büyük bloklar, özellikle yazilar küçükseokunamayacaktir. Kalabaliklar; basit, iyi gösterilimler içeren posterleretrafmda toplanacak, çok dolu, çok yaz1h posterler bir kenarabirakilacaktir.

162

Bölüm 26Ahlâk, Haklar ve Îzinler

Bilim, özellikle dürüst kipileri seçmez ya da içine almaz. Onlar1 sadece,aldatmanm ödüllendirilmedigi bir ortama koyar..... Bütün bildigim, bilimadamlan da vergi memurlarma veya eglerine, tipk1 herkes kadar çok veya azyalan söyleyebilir.

S. E. Luria

0 0 0

ÖZGÜNLÜÜÜN ÖNEMÎHer türlü yaym yapmada, çegitli yasal ve ahlâkî ilkeler gözönüne

ahnmahdir. Çoguzaman birbiri ile ilgili olan ana hususlar, özgün1ük vesahiplik (yayimhakki) sorununu içerir. Bagka birinin fikrini çalma veyayay1m hakkm1 bozma suçlamalarmdan kaç1nmak için, eger bir bagkasininçahymasi veya hatta bazen kendi çahymamz yeniden yay1mlanacaksa, bellibazi izinlerin ahnmas1 zorunludur.

Bilimsel yaymlarda, sorunun ahlâkî yönü daha da öne ç1kar. Çünkübilimde özgünlügün, bagka sahalarda oldugundan daha derin bir anlamtvard1r. Örnegin,kisa bir hikâye ahlâkî ilkeleri bozmaksizm defalarcabasilabilir. Oysa ki temel bir aragtirma makalesi, temel bir dergide sadece birkez yayimlanabilir. Çiftyaym, eger uygun yayim hakki elde edilmigse yasalolabilir. Fakat evrensel olarak, bilim ahlâki açismdan çok büyük bir günaholarak kabul edilir. "Ayni fikir veya verilerin çegitli uluslararasi veya ulusaldergilerde tekrarh yayimi, bilimsel kisirhgi yansitir ve kipinin kendireklâmim yapmasi için ahlâkî ortam olarak kabul edilen ortammsömürülmesi demektir. Kendi kendinin fikirlerini tekrarh kullanma, bilimseltarafsizhk ve tevazu eksikligini gösterir" (14).

163

Her temel aragtirma dergisi, genellikle en bagtaki yaz1h amaçlarkismmda veya "Yazarlara Direktifler" de belirtilen istekler çerçevesindeolmak üzere özgünlük ister. Tipik olarak bu tür ifadeler apagidaki gibidir.

"Bir makalenin (tarama/degerlendirmediginda) bir dergiyegönderilmesi normal olarak, daha önceden yayimlanmamig, bagka yerdeyayimlanmak üzere incelemede olmayan ve kabul edilirse, Ingilizce veyabagka bir dilde, editörlerin izni olmadan ayni gekilde bagka yerdeyayrnlaumayacak olan, özgün aragtirma sonuçlarim veya yeni fikirlerisunmasi demektir. ("Bilimsel Makalelerin Hazirlanmas1 ÜzerineGenelGörügler", The Royal Society, London)

"Editörlerin izni", makalenizin tümünü veya önemli bir k1smim bagkabir dergide yeniden yayimlamak isterseniz, verilmeyecektir. Böyle bir izin,herhangi bir gekilde elde edilmig olsa bile, ikinci derginin editörü öncekiyayimm farkmda ise yay1mlamay1 reddedecektir. Normal olarak, editörünizni (veyayayim hakki sahibi adma kim bu görevi yap1yorsa) sadece, egeryayim temel olmayan bir dergide yapilacaksa verilecektir. Açiktir ki, tablolarve gösterilimler gibi makalenin bazi k1simlari, tarama/degerlendirmemakalelerinde yayimlanabilir. Hatta, eger yaymm temel yaym olmamakarakteri açiksa, makalenin tümü yeniden yay1mlanabilir. Ornek olarak; birkurumun "Collected Reprints" yaymmda, belli bir konunun "SelectedPapers" yaymmda veya belli bir bilim adammm makalelerini toplayan"Festschrift" yayminda yeniden yayrna hemen daima izin verilir. Bununlaberaber bütün bu durumlarda, hem ahlâkî hem de yasal nedenlerle uygunizinler almmahdir.

YAYIM HAKKI SORUNLARIBir bagkasimn çallgmasmi yeniden yaylmlarken uygun izinler

almmasinin yasal nedeni, yayim hakki yasasidir. Eger bir dergiye yayimhakki verilmisse (hemenhepsi öyledir), yayimlanmig makalelerin yasalsahipligi, yayim hakkmi elinde tutan kipiye verilmig olur. Bu nedenle, yayimhakki almmig malzemeyi yeniden yayimlamak isterseniz, yayim hakkim eldetutan kipinin onayim veya bu hakki bozmaktan dolayi mahkemeye verilmeriskini göze almalisimz.

Yayimcilar yayim hakkm1; kendileri adma veya çahymalari dergilerdebulunan bütün yazarlar adina, böyle yayimlanmig çahymalarm izinsizkullammmi önlemek için yasal baz olugturmak amac1yla edinirler. Böylece

164

yay1m kurumu ve yazarlan; fikir çalma, yayimlanan verilerin yanhykullammi, reklâm veya bagka amaçlar için izinsiz baski ve diger muhtemelkötü kullamma karg1 korunurlar.

1909 Yay1m Hakki Kararnamesi (A.B.D.) altmda, metnin bir dergiyesunulmas1yla, yazarlarm dergiye (yay1mci)sahip olma hakki da tagidigivarsayihrdi. Derginin yay1mlanmasiyla uygun yayim hakki yazis1 yerindeolarak ve bunu takiben kopyalarin belirlenmesi ve yay1m hakki kayitlan içingerekli ödemenin yapilmasi ile, o sayida bulunan bütün makalelerin sahipligietkin olarak yazarlardan ynyimc1ya geçerdi.

1 Ocak 1978'te yürürlüge giren, 1976 Yayim Hakki Kararnamesi(A.B.D.) bu durumun artik varsayilamayacag1m, yazih olmas1 gerektiginibelirtmektedir. Yayim hakkinm yaz1h transferi olmamas1 durumunda,yay1mcimn sadece makaleyi dergide yay1mlama hakk10ldugu kabul edilir. Ozaman yayimc1; kopya, fotokopi, mikrofilm üretme veya bagkalarma buhakki verme (veyabagkalanm yasal olarak önleme) hakkmdan yoksunolacaktir.

Bu nedenle birçok yayimci gimdi, dergiye katkida bulunan her yazarmyay1mc1ya yayim hakkim, metni gänderirken veya yayim için kabuledildiginde devretmesini istemektedir. Bu i§i yapmak için yay1mci, "Yayimhakki devir formu" diye adlandinlan belgeyi her makale gönderen yazaragönderir. Sekil 11, Biyoloji Konsülü Editörleri (15) tarafindan önerilenformu tanimlamaktadir.

Yeni Yayim Haklan Kararnamesi'nin yazarlann ilgisini çekebilecekdiger bir yönü, fotokopi yapma ile ilgilidir. Yazarlar, bir taraftanmakalelerinin yayginlagmasim görmek isterler, diger taraftan bunun dergilerpahasina olmasim istemezler (umanz).Bu nedenle yeni yasa, aym zamandayayimc1yl izinsiz sistematik kopyalamaya kargi korurken, baz1 kütüphane veegitsel kopyalamay1 (izinalmaksizm ve yayim hakki ödemeksizin yapilankopyalama) "makul kullamm" olarak tammlayarak bu çeligkili durumlanyansitmaktadir.

Dergi makalelerini kullanmak için sistematik fotokopi yapanlann izinalmasmi kolayla§tirmak ve yayim hakki ödemelerini yayimciya göndermekiçin, bir "Yaynn hakki Temizleme Merkezi" kuruldu. Bilimsel yayimcilarmher çapta olanlarinm büyük bir kismi merkeze katilmig durumdadir. Butemizleme merkezi kullamci için, önceden izin alma ihtiyac1 olmadan veyayimcimn belirlenen yay1m hakki ödemesini merkeze yapmaya istekli

165

olmasi durumunda, istedigi kadar kopya yapma imkânm1 saglar. Böylecekullanici, yüzlerce degigik yaymin izin formunu bulmak ve sonra yayimhakkin1 ödemek gibi durumlarla kargilanmaktansa sadece bir yere muhatapolur.

CopyrighttransferformDate ,w.,,,...,.-ss-s-_s Mr No ......... . .. ...

AtWOMAlfNT f.4 COPY'dindT

In cosidration anhe:paiire&m el the Atkle).uhe.. ne.aux anna ou e w+ allrigfPsíntheArtkivolwkerworedürdninare,iadsdadestwerbrrrs¾twpts-w<awibydwic4Iyisghti.,1ws<¿thd.?«-it¥*(5‡mwn :likW ig.tnogul:fig.;:ryt¾y...t yn:44i,fxWsis½O, di in¢?idon Of f(I(iyrÏ¢Ñt,tv;M (W (dtMlb ):MeralÀ¼,-i<I My h:w v.

Außtm wau<w:s tha bir<crx¢¾&orismis Mt er tid wk ask pubháct½b.rwbr<r ir whs:4tst iin rat.,at.ct:¢ in abWMT Oro. :Mihe ha.sAh powenn svar this goa, and ths theAttieW eteraim o mm>t ilbefous or Aberwhe urú«.du½r wtidt inadss Areright &privacyorwi*hi:nkky<anyptetykarydght.

Ador wwaremat & Aemilieha o bee-spyevietäiv pobláhed and :hz if ir<danshembem meemdy pubh#itd pelmiaWisihas tweeeMainesi ksrm:ibliedd in fue Voicárd.2:ad Aighet wi½;bdi œtW ofíbe wmbs:ienrektumand tag fus ts» :Wimwkh kWm2Augfg.

Grar<eg.intran,som::.aAe:i:k:stiermynykrenehi<ii<rmMadrsoàm::ykx=A:dwMvhhe is An AsRMror Gihor;W¢ë the aprem um em Gid DiediÀnunte M O.au ofeqdght be ghere

A$$10:wÑÊMteimaoroyaltytwWhemonemyyngegion for9:emyip:nme::w Ambin îs agnemmi

Anam ada e ym:I acceplaW€ ci a:t tens of pub sé. hy ágn og aM ciati thaagreenwmand tax4frig(he &·1»pompdyist_.....

Armykut ku Ainkrdopiend by nè Unked statesGmema:e MM hM de A eadide we wtinere As ya ::¿ SW GNeichkk:s d n' MGKA M MAyer d dw U 5Otwert:<sergand hhat a enkt of a:wngt:s c.st:td it ma M.

Átikw¾ Where ,)te N.dv.w3.$s*W:.ne OMe

Sek.11.Biyoloji Editörleri Konsülü tarafmdan önerilen yayunhakki transfer formu

166

Bilimsel ahlâk ve Yayim Hakki Yasasi'nin her ikisi de temel önemehaiz oldugundan, her bilim adami bunlara kargi son derece hassas olma11dir.Esas olarak bu, yay1m hakkim tagiyandan izin elde etmedikçe, bir metninbüyük bir kismini, tablo ve gekilleriyeniden basmamamz gerektigi anlaminagelir. Izin alm14 olsaniz bile böyle yeniden basilmig malzemeyi "gu dergiveya kitaptan izinle basilmigtir; yayim hakki (sene)(yay1mhakki sahibi)"geklinde bir yazi ile damgalamamz önemlidir.

Iki konudan (ahlâkve yayim hakki yasas1), ahlâk daha önemlidir.Yayim hakki yolsuzluklarmm aç1kça bilinenlerinde bile "zararlari" ispatetmek güçtür. Bu nedenle, mahkemeye verilme korkusu gerçeklegmesindendaha önemlidir. Bununla beraber, kaynaklara uygun krediyi vermezseniz, birbagkasmm çahymasimn kisa ifadeleri bile olsa meslekî ahlâk kurallaribozulur. Böyle ahlâkî kural bozmalar, kötü niyet olmasa bile meslektaglararasmda adunzi gok kötü etkileyebilir.

En basit gekliyle ortaya konursa, bilimsel yayimn dürüstlük vegüvenilirligini korumak her bilim adarnmn sorumlulugudur.

Bu arada; bir yapimci, paranin geri verilecegi geklinde bir garantikoymaya karar verir. Her ürünün altmda gu ifade gözükmektedir. "Yetersizbulunursa, para geri verilecektir". Bununla beraber yapimci bana, ahnanbütün paralarm yeterli bulundugunu söyledi.

167

Böllim 27ingilizce'ninDogra ve Yanh; Kullanum

Büyük kelimelerden as1a korkmaym. Uzun kelimeler küçük geyler ifadeeder. Bütün büyük geylerin küçük isimleri vardir; Yagam ve ölüm, Savag vebang veya gafak, gün, gece, ayk, ev gibi. Küçuk kelimeleri büyük bir anlamlakullanmayr ögrenin. Yapmas1 zordur, fakat demek istediginizi anlatirlar. Nediyeceginizi bilmiyorsamz büyük kelimeler kullanm: Bunlar ekseriya küçükinsanlan aldatrr.

SSC BOOKNEWS, July 1981

0 0 0

BAS1T OLSUNBu kitabm önceki bölümlerinde, bilimsel makalede olabilecek veya

olmasi gereken çegitli bölümlerin anahatlanm sundum. Belki, sadece buanahatlarla, makale pek de kendi kendini olugturmayacakt1r. Ancak buanahatlar, bu düzenleme gemasi izlenirse, yazma igleminin hiç olmazsa dahakolay olacagina inamyorum.

Kugkusuz, hâlâ Îngilizceyikullanmamz gerekir. Bazilanniz için bu zorolabilir. Özellikle anadiliniz ingilizce degilse. Fakat basit tutmayiögrenirseniz, bu büyük bir sorun olmaz. Aynca, Barnes'm, CommunicationSkills for the Foreign-Born Professional (10)kitabmdan yararlanabilirsiniz.Anadiliniz Îngilizce olsa bile, okurlarmizm çogunun anadili îngilizceolmadig1 için yine probleminiz olacaktir.

Birçok yönetici editörün ögrendigi gibi, basit ve açik cümlenin geffafgüzelligini takdir etmeyi ögrenin. Ancak o zaman, en ciddi gramatikproblemlerdenkaç1nabilirsiniz.

169

AYRIK MASTARLAR, ASKIDA KALAN

TAMLAMALAR VE DÍÖER SUÇLAR

Çogumuzbugünlerde, "aynk mastarlar" gibi sorunlann üzerinde pekdurmuyoruz. Ancak bu durum aginya kaçmig olabilir. Bu konudakoleksiyonumdakilerden en iyisini; Kent Sehricinayetinden sonra 25ögrenci ve ögretim üyesini mahkûm eden Büyük Jüri Raporunu reddedenYarg1ç Thomas'm kararim örnek verecegim. Yarg1ç Thomas, Büyük JüriRaporunun dikkate ahnmamas1 gerektigini, göyle anlatlyordu: "it would beunreasonable to expect or ask a prospective juror to honestly promise tocompletely disregard these findings and to treat the indictments not as proofof guilt but only as an accusation of crime (olu§acakyeni Jüri'den, bubulgulan tamamen bir kenara b1rakmaya ve verilen hükmü, suçun ispatidegil de sadece suçlama gibi görmeye dürüstçe söz vermesini istemek veyabeklemek mantiksiz olurdu)". Sadece bu cümleyle bence Yarg1ç Thomas,Kent Sehri ögrencilerine atfedilen suçtan çok daha büyük bir suçiglemektedir.

Askida kalan bir "participle"

veya"gerund"

u belirlemek her zamankolay olmayabilir. Fakat, kelime diziligine (syntax) gereken dikkatigöstererek bu tür hatalardan kaçmabilirsiniz. "Syntax", cümle vecümlecikleri olugturan kelimelerin düzenlenig biçimi demektir.

Böyle geylerden zevk ahyorsamz, bu iyi düzenlenmig askida kalan bir"participle"

veya yanhy konmuy bir tamlamada hoglamlacak bir taraf yokturdemek degildir. Bir yönetici editärün iq günü, gu gekildeki bir parçamntadma vanlmadikça tamamlanmig olmayacaktir. "Lying on top of theintestine, you will perhaps make out a small transparent thread (Bagirsagmüzerine uzanarak, belki küçük geffaf bir iplik olugturabilirsiniz)". (Diziligolarak, bu cümle daha yanhg yapilamazdi. Cümlenin en bagmdaki kelime"Lying", en sondaki kelime "thread"i tamlamaktadir).

Renk görüntüleriyle ilgili olanlanmz Journal of Bacteriology'yesunulan bir metindeki yeni bir teknigi oldukça ilginç bulabilirsiniz: "Byfiltering through Whatman no, 1 filter paper, Smith separated thecomponents (Whatman no.1 filtre kag1dmdan geçerek, Smith bilegenleriay1rdi)".

Hampshire (ingiltere)itfaiyesi dev1etten, istatiksel bilgi isteyen birbelge alrupti. Sorulardan biri, "How many people do you employ, brokendown by sex?". Îtfaiyegefi, "None. Our problem here is booze (Hiç. Bizim

170

buradaki problemimiz çok içki içilmesidir)" diye cevap vererek soruyuhemen, zorlanmadan, yazildigi gekliylealgilayarak cevaplamigt1.

Eger bazilarimz, benim iki tekerlekli araba yanglarina olan ilgimipaylaç1yorsamz, 1970 Hambletonian yanglannm Timothy T. adh bir attarafindan kazamldigmi hatirlayacaksimz. The Washington Post gazetesininbu konuyla ilgili haberine göre Timothy T. ashnda ilginç bir geçmige sahipti:"Timothy T.-sired by Ayres, the 1964 Hambletonian winner with JohnSimpson in the sulky-won the first heat going away".

The Washington Post gazetesini gerçekten severim. Bir süre önce"Antibiotic-Combination Drugs Used to Treat Colds Banned by FDA (FDAtarafmdan yasaklanan soguk alginhšmda kullamlan karma antibiyotikilaçlar)". Belki de bir sonraki FDA düzenlemesi bütün soguk alginhklanmyasaklayacak ve virologlar bagka bir çahgma alam bulmak zorundakalacaklardir.

Ve, çok iyi bilindigi gibi The Washington Post 'daki düzeltmeleriyapanlar çegitli Pulitzer ödülleri kazanmiglardir. Onlann artistik yönlerinebir örnek apagidaki parçadir (1 Kasim 1979 tarihli Washington Post 'tan

ahnma):

"Suicide Forest" Toll 43 So Far This Year

ReuterFUJI-YOSHIDA, Japan, Oct. 31-The bodies of 43 suicides were recovered this year

from the infamous "Forest of No Return" at the foot of Mount Fuji near here, police saidtoday.

In the final search of the year, police and firemen combed the forest yesterday and

found five bodies.

At least 176 bodies have been recovered from the area since 1975.

A novel published in 1960 in Japan June 7. A joke's a joke, but hey, cut called

Edwards that same afternoon, covered from the area since 1975.

Joyce Selcnik was not amued. She and later serialized on television glamorized theforest as a place for peaceful death, especially for persons thwarted in love.

Kutüphaneleri dügünerek yeni bir derleme türü önerebilirim. Birzamanlar gu cümleyi içeren bir metin düzeltmigtim: "A large mass ofliterature has accumulated on the cell walls of staphylococci (Büyükmiktarda literatür staphylococci'nin hücre duvarlannda birikmigtir)". Yeni

171

bir metinden ahnan gu cümleye göre, kütüphaneciler staphylococci'yikatologladiktan sonra bahja baglamak zorunda kalacaklar: "The resultingdisease has been described in detail in salmon (Sonuçta olugan hastahk,ayrmtih olarak somon bahimda tammlanmigtir)".

Yayimlanmig bir kitap degerlendirmesi §u cümleyi içeriyordu: " Thisbook includes discussion of shock and renal failure in separate chapters".

American Lung Association tarafmdan yay1mlanan bir haberdeki ilkparagraf göyle diyordu: " 'Women seem to be smoking more but breathingless,' says Colin R. Woolf, M.D., Professor, Department of Medicine,University of Toronto. He presented evidence that women who smoke arelikely to have pulmonary abnormalities and impaired lung function at theannual meeting of the American Lung Association ( Colin R. Woolf, M.D.,Profesör, Toronto Üniversitesi,'Kadmlar daha çok sigara içip daha az nefesahyorlar gibi' dedi. American Lung Association'mn y11hk toplantismdasigara içen kadmlarm, akciger fonksiyonlarmm aksayacag1 konusu ile ilgilibulgular sundu)". ALA toplantisi güzel bir gehir olan Montreal'deyapilmasma ragmen, umar1m sigara içen kadmlar evde kahrlar.

ÎYÍYAZMANIN ON EMRI1. Each pronoun should agree with their antecedent.

2. Just between you and I, case is important.

3. A preposition is a poor word to end a sentence with.

(Incidentally, did you hear about the streetwalkerwho violated a grammatical rule? She unwittinglyapproached a plainclothesman, and her propositionended with a sentence).

4. Verbs has to agree with their subject.

5. Don't use no double negatives.

6. Remember to never split an infinitive.

7. When dangling, don't use participles.

8. Join clauses good, like a conjunction should.

172

9. Don't write a run-on sentence it is difficult when yougot to punctuate it so it makes sense when thereader reads what you wrote.

10. About sentence fragments.

ÇeviriNotu: Yukaridaki esprili ifadeler okurlann Îngilizcedilini kullanirken dikkatetmesi gereken, çift anlamli olma sorununa örnekler olugturmaktadir. Çevirideanlam kaybi

olmamasi için oldugu gibi birakilmigtir.

Aslmda, çift negatif kullammi konusundaki dügüncemi degigtirdim. SonBagkanhk Seçimi sirasmda, kuzey Illinois'deki büyük misir tarlalanmnortasmda yer alan dogdugum kasabay1 ziyaret ettim. Uzun seneler sonraoraya gitmig olarak, hâlâ yerli insanlarm dilini anlayabildigime memnunolmugtum. Gerçekte, çift negatifier konusundaki kurahn hiçbir gekildefarkmda olmamalarma ragmen, kullandiklan dilin istedikleri anlam1 tamolarak verdigini görünce çok gaç1rd1m.Bir akgam, Farmer's Tavern diyeadlandolan yerel bir barda, yammdaki taburede oturan bir adama iki bagkanadayinm eksiklikleriyle ile ilgili ciddi bir yorumda bulundum. Onun konuylaolan ilgisizligi gu açik ifadesiyle anlatildi: "Ain't nobody here knows nothinabout politics (Burada hiç ama hiç kimse politika hakkmda hiç bir geybilmez)". Bu üçlü negatifin keyfine vanrken, bann öteki ucundaki kötümserbir mügteri elindeki biraya dertli bir gekilde bakti ve dedi ki: "Ain't nobodyhere knows nothin about nothin nohow (Burada hiç ama hiç kimse hiç birgeyhakkinda hiç bir gey bilmez zaten)". Tuhaftir ki, bu dörtlü negatif, dogdugumkasabamn gimdiye kadar igittigim en iyi tammm1 veriyordu.

MECA21KONU§MA

Mecazi kelimeler için yukandaki kurallar yoksa da, benzetme ve mecazianlamlan kullamrken dikkatli olmamzi öneririm. Bilimsel yazimda burlanaz kullamn. Kullamrsamz da, dikkat edin. Hepimiz kangik mecazi kelimelerigörmüg, mecazla birlikte anlamm ne kadar kangtig1m farketmigizdir (Sunuanlamaya çahym: "A virgin forest is a place where the hand of man has neverset foot (Bakir bir orman, insan elinin asla ayak basmadig1 bir yerdir)". Butürde bir kullamma "kendi kendini yokeden mecaz" adim veriyorum.Koleksiyonumdakilerden en begendigim, degerli mikrobiyolog L. JoeBerry'nin büyük bir hünerle haz1rladig1 bir ifadeydi. Önerilerindenbirinin,komite oyuyla reddedilmesinden sonra, Joe "Boy, I got shot down in flames

173

before I ever got off the ground (Oh, daha yerden havalanamadan isabet ahpalevler içinde dügürüldüm)" demigti.

Çok bilinen, bayatlam1g ifadelere dikkat edin. Bunlar ekseriyabenzetmeler veya mecazlard1r. Örnegin,"timid

as a mouse (fare kadarürkek)". Îlginç ve sanatsal yazim, yeni benzetmeler ve mecazlannkullanimlyla olugur. S1kic1yazim, eskimig olanlarm kullanimmm sonucudur.

KELIMELERIN YANLISKULLANIMI

Kendi kendini geçersiz kilan tekrarli kelimelere dikkat edin. Songünlerde, birisinin "well-seasoned novice (iyi yetigmig acemi)" olaraktammlandigmi duydum. Bir gazete makalesi "young juveniles (gençgençler)" den bahsediyordu. Bir pul ve para dükkamnindaki tabelâda"authentic replicas (hakikitaklidler)" yaz11m14t1."7.a.m in the morning(Sabah, sabahin 7'sinde)" ifadesinden daha aptalca bir tane daha varsa,o da "viable alternative"dir (Bir alternatif yagamiyorsa, alternatifdegildir).

Belli kelimeler, bilimsel yazimda binlerce defa yanhy kullamlmaktadir.En kötü durumda olanlarm bir listesi çikanlsayd1, agagidakileri seçerdim:

amount (miktar).Bu kelimeyi, say1 kullan11mayan nesneleri (agregakütlesini) ifadede kullanin. Birimler söz konusu ise say1 kullanm. "Anamount of cash (birmiktar nakit para)" dogrudur. An amount of coins (birmiktar bozuk para)" yanhytir,

and/or (ve/veya). Bu, binlerce yazar tarafmdan kullanilan fakatdeneyimli sadece birkaç editör tarafindan kabul edilen özensiz bir yapidir.Bernstein (11)der ki, "Yasal ve ticarî Îngilizcedekullamm1 ne olursa olsun,bu tür birlegtirme diger tür yazimlarda kaçimlmasi gereken bir görsel vezihinsel canavarliktir".

Case (durum).Bu, jargondilinde en olagan kelimedir. Daha iyi ve dahakisa kullamm bunun yerini almahdir: "in this case=here (burada)";"in

mostcases=usually (çogunlukla),"in all cases=always (daima)"; "in

nocase=never (asla)"demektir.

each-every (herbir,her). Yaptigim her (every)hata için bir dolara sahipolsaydim, ne kadar dolanm olurdu? Cevap bir dolardir. Yaptigim herbir(each)hata için bir dolarim olsayd1, milyoner olurdum.

174

it (o).Bu olagan, faydah zamidn "Free information about VD. To get it,call 555-7000 (VD hakkmda ücretsiz bilgi. Onu almak için, 555-7000'etelefon edin)" yazisitida oldugu gibi neyin yerini aldigi aç1k degilse problemolabilir.

like (gibi). Çoguzaman baglaç olarak yanh§ kullamhr. Sadece"preposition" olarak kullamlmas1 gerekir. Baglaça ihtiyaç varsa

"as"

kullanm. "Like I just said, this sentence should have started with As (Simdisöyledigim gibi, bu cümle "As" ile baglamahydi)".

only (sadece).Birçok cümle, sadece kelimesi, sadece bazen cümlededogru yerlegtirildigi için, sadece k1smen anlagilabilir. Su cümleye dikkatedin: "I hit him in the eye yesterday". "Only" kelimesi, cümlenin bagma,sonuna veya cümle içinde herhangi iki kelime arasma yerleptirilebilir. Fakat,sonuçtaki anlam farkhhklarma dikkat edin.

quite (oldukça).Bu kelime, bilimsel yazimda sikhkla kullamhr. Birdahaki defa, herhangi bir metinde kelimeyi gördügünüzde, ç1karin vecümleyi tekrar okuyun. istisnasiz, "quite"

in o1dukça gereksiz oldugunufarkedeceksiniz.

varying (degigen).Kelime "changing" demektir. Çoguzaman"various

(çegitli)" denmek istendiginde yanhg olarak kullamhr. "Variousconcentrations (çegitli konsantrasyonlar)", degigmeyen belirlikonsantrasyonlardir.

which. "Which" ve"that", birbirinin yerini kullanilmazlar. "Which"

kelimesi, cümlelerin geri kalan kismma bir cümle parçasi ilâve etmek içinkisitlayici olmaksizm uygun bir gekilde kullamhr. "That" ise, temel bircümle parçacig1 getirir. Suiki cümleyi inceleyin: "CetB mutants, which aretolerant to colicin E2, also have an altered........" "CetB mutants that aretolerant to colicin E2 also have an altered.....". Anlamda önemli bir farkolduguna dikkat edin. Îlk cümle, bütün CetB mutantlarmm colicin'etoleransh oldugunu; ikinci cümle ise bazi CetB mutantlarmin colicin'etoleransh oldugunu belirtmektedir.

while (......ken). Geçici bir bagmt1 varsa,"while" dogrudur. Aksi halde,

"whereas" daha iyi bir seçimdir. "Nero fiddled while Rome burned (Romayanarken Nero keman çaldi)" olur. "Nero fiddled while I wrote a book onscientific writing (Ben bilimsel yazim üzerine kitap yazarken, Nero kemançaldi) olmaz.

I

175

II

Kelimelerin yanhg kullammi, bazen, aydinlatici olmasa da eglendiriciolabilir. Gök gürültüsünün çarptig1hiçbir kimseyle tamsma zevkine ermemigolmama karym, "thunderstruck

(gökgürültüsü çarpm1g)" kelimesinden herzaman hoçIandim. Jimmy Durante, komedi stilini kelimelerin yanligkullan11masmm yarattig1 mizah üzerine kurmuytur. Hepimiz bundanhoglamnz, fakat bunlar anlami nadiren güçlendirirler. Konugmamza veyayaziniza çarpici bir ifade vermek için, bilerek bu yanhg kelime kullammesprisinden faydalanabilirsiniz. Birçok defa benim kullandigim klasik birtanesi, "I am really nostalgic about the future (gelecekiçin gerçekten özlemiçindeyim)".

Bu bana, dünyanm uzak bir ülkesinden buraya gelmig bir doktoraögrencisi hakkmdaki hikayeyi hatirlatti. Yillarboyu zor ve israrli birçaligmanin sonucunda olugmuy müthig bir ingilizce kelime bilgisi vardi.Maalesef, dili konugmak için çok az gansi olmugtu. Bu ülkeye geligindençok kisa bir süre sonra, okulun dekam, birkaç ögrenci ve ögretim üyesiniögleden sonra çayina davet etmigti. Ogretim üyelerinden bazilari hemenyeni yabanci ögrenci ile konugmaya bagladilar. îlk sorulan sorulardanbiri "Evli misiniz?" idi. Ögrenci,"Oh, yes, I am most entrancinglymarried to one of most exquisite belles of my country, who will soon bearriving here in the United States, ending our temporary bifurcationdedi. Ogretim üyeleri, birbirlerine soru soran bakiglar gönderdiler vehemen bir sonraki soru geldi: "Çocugunuzvar mi?". Ögrenci "hay1r"

dedi, Bir süre dügündükten sonra, cevabin geligtirilmesi gerektiginekarar verdi ve "You see, my wife is inconceivable" dedi. Bunun üzerine,soruyu soranlar gülümseyiglerini saklayamad11ar ve ögrenci sosyal birgaf yaptigmi farkederek, yeniden denemeye karar verdi. "Perhaps, Ishould have said that my wife is impregnable" dedi. Bu gekil ise açik birkahkaha ile kargilagmca, ögrenci bir defa daha denedi: "I guess I shouldhave said my wife is unbearable".

Bütün ciddiyet bir tarafa, bilimsel yazimda Ìngilizcekullanimmm (kötükullamm digmda) özel yorum gerektiren bir tarafi var midir?

BILIMSEL YAZIMDA ZAMANLAR

Bilimsel makale yazmamn özel bir yönü vardir ki çok aldatici olabilir.Bu zamanla ilgilidir ve dogru kullamm1 bilimsel ahlâk'tan kaynaklandigi

176

için önemlidir. Bilimsel bir makale temel bir dergide geçerli bir gekildeyayimlandig1 zaman, bilgi hâline gelir. Bu nedenle, önceden yay1mlanmig birçahgmaya ne zaman atif yaparsamz; ahlâk, bu çahymay1sayg1 ile anmamzigerektirir. Bunu, genig zaman kullanarak yaparsiniz. "Streptomycin, M.tuberculosis'in büyümesini engeller (13)"demek dogrudur. Yani ne zamanyay1mlanmig çaligmalari tartigir veya atif yaparsaniz genig zamankullanmalisimz. Zira, yer almig bilgiye atif yapmaktasin1z.

Simdikikendi çahyman1z geçmig zamanda olmahdir. Bu çah§mamz,yayimlamncaya kadar, yerlegmig bilgi olarak kabul edilemez. Streptomycesherrenk'in, en iyi 37°C'da büyüdügünü belirlediyseniz, "S. herrenk en iyi37°C'da büyüdü" demeniz gerekir. Muhtemelen sizin olan, önceki birçahymaya atif yaplyorsamz, o zaman "S. herrenk en iyi 37°C'da büyür"demeniz dogru olur.

Tipik bir makalede normal olarak, geçmig ve genig zaman arasmdagidip geleceksiniz. Kisa özetin çogu, kendi sonuç1armiza atif yaptigimz için,geçmig zamanda olmalldir. Benzer gekilde, Malzeme ve Yöntemler veSonuçlar bölümleri; ne yaptiginiz1 ve ne buldugunuzu tammladigmiz içingeçmig zamanda olmahdir. Öte yandan, Girig'in hemen hepsi veTartigma'nin çogu genig zamandadir. Çünkü,bu bölümler genellikle dahaönce literatürde yeralmig bilgiler üzerinde durur.

Varsaym ki, aragt1rmamz streptomycin'in Streptomyces herrenküzerindeki etkisiyle ile ilgili olsun. Zaman seçimi, apag1daki gibi degi§ebilir.

Kisa Özet'te"Streptomycin'in çegitli ortamlarda büyütülen S. herrenküzerine etkisi denendi. S. herrenk'in optik yogunluk açismdan ölçülenbüyümesi, denenmig olan bütün ortamlarda engellenmiyti. Engellenme ençok yüksek pH düzeylerinde belirgindi" dersiniz.

Girig'te tipik cümleler "Streptomycin, Streptomyces bozus (13)tarafmdan üretilen bir antibiyotiktir. Bu antibiyotik, Streptomyces'in (7, 14,17) bazi alt-türlerinin büyümesini engeller. Streptomycin' in, S. Herrenküzerinde etkisi bu çahymada anlat11maktadir" geklinde olabilir.

Malzeme ve Yöntemler bölümünde, "Streptomycin'in, Trpticase soyagar (BBL) ve diger ortamlarda (Tablo 1) büyütülen S. herrenk kar§1smdaetkisi denendi. Çegitlibüyüme sicakhk1ari ve pH düzeyleri kullamld1.Büyüme, optik yogunluk (Klett birimi) cinsinden ölçüldü" demelisiniz.

177

Sonuçlar'da, "S. herrenk'in büyümesi, denenen bütün ortamlarda(Tablo 2) ve bütün pH düzeylerinde (Tablo 3) streptomycin'le engellendi.Maksimum engelleme pH 8.2'de olugtu; pH 7'nin altmda engelleme azaldi"denir.

Tartigma'da, "S, henenk, streptomycin'e en fazla hassasiyeti pH 8.2'degösterdi. Oysaki, S. renksiz için en fazla hassasiyet pH 7.6 (13)idi. Digerstreptomyces türleri, daha da dügük,,pH düzeyleri için streptomycin'e kargiönemli hassasiyet gösterir (6,9, 17) diyebilirsiniz.

Kisaca, önceki yayimlanmig çaligmalara atif yaparken genig zaman;gimdiki kendi çahymamza atif yaparken ise geçmig zaman kullanmamzgerekir.

Bu kurala kargi en temel istisna, sunug ve atfetme sirasmdadir. "Smith(9), streptomycin'in S. renksiz'i engelledigini gösterdi " demek dogrudur.Aynca, "Tablo 4, streptomycin'in bütün pH düzeylerinde S. herrenk'iengelledigini gösterir" demek de dogrudur. Diger bir istisna da, atifyapilanlar geçmig zamanda olsa bile istatistik analizlerin ve hesapsonuçlarmm genig zamanda yazilmasi gerektigidir. Ornegin; "Erkeklerindaha hizh büyüdügünü göstermek üzere, bu degerler aym yag grubundakidigilerinkinden önemli ölçüde büyüktüf'. Yine bir bagka istisna, genel birifade veya bilinen gerçeklerdir. Basit bir gekilde ifade edilirse, "Su ilâveedildi ve havlular nemlendi; bu da yine suyun islak oldugunu kamtlar"diyebilirsiniz. Daha olagan bir gekilde, gu tür bir zaman degigimi yapmayaihtiyacimz olacaktir: "Önemlimiktarda tip IV procollagen izole edildi. Busonuçlar, tip IV procollage 'in, Schwann hücresi ECM'nin en önemlielemam oldugu gösterir.

ETKEN VE EDILGEN YAPI KULLANIMI

Simdicümle yapisindan söz edelim. Her çegit yazimda etken yapi,edilgen yapidan daha nettir Ye daha az kelime kullamr (Bu her zaman dogrudegildir, dogru olsayd1 Onbirinci Emir: "Edilgen yapi aslakullamlmamahdir" olurdu). O zaman niçin, bilim adamlari edilgen yapikullanmakta israrhdirlar? Belki bu kötü ahykanhk, herhangi bir nedenle ilkgahsi kullanmanm kibar olmayacagi gibi yanh; bir dügüncenin sonucudur.Neticede bilim adami, tipik olarak net ve kisa bir gekilde "buldum" diyecekyerde ".........bulundu" gibi bir ifade kullanmayi tercih eder.

178

Ben burada, bütün genç bilim adamlarindan, önceki bilim adamlanneslinin bu yapay kibarhgim reddetmelerini istiyorum. Cümlede, eylemiyapamn ismini vermekten, o Rigi "ben"

veya"biz" olsa bile çekinmeyin. Bir

kez "ben buldum" deme aligkanhgim edinirseniz, "Lactate, S. aureustarafmdan üretildi" demek yerine, zamanla "S. aureus lactate üretti" demekegilimi de gösterdiginizi farkedeceksiniz (Etken yapida 3 kelime, edilgenyapida 4 kelime olduguna dikkat edin).

Edilgen yapidan, ".......... bulundu" yerine "yazarlar buldu" diyerekkaçinabilirsiniz. Ancak, basit "biz" kelimesiyle kargilagtinhrsa "yazarlar"

kullammi; yapmacik, kelime sayisim arttirici ve net olmayan (hangiyazarlar?) bir yapidadir.

ÍYlLE TIRÎC1KELIMF.LRR

Bilimsel yazimda, yapmacik kelime ve ifadeler normal olarakkullamlmamahdir. Ölümünaci gerçegi, "yagamim yitirdi" gibi bir ifade ileiyileptirilemez. Laboratuvar hayvanlan, sanki bilim adamlari dinî birseromonideymigler gibi "kurban" edilmez, öldürülürler. O kadar! CBE StyleManual (16)bu tür kullamm için güzel bir örnek verir: "Nüfusun bir kismi,una karigmig kurgundan dolay1 ölümcül sonuçlara maruz kaldi". Manual,daha sonra cümleyi, önemli bir aç1khk getirerek ve yapmac1k ifadeyiç1kararak düzeltir: "Bazi insanlar, kurgunla kirlenmig undan yap11an ekmegiyeme sonucunda öldü". Bu arada, "ölümcül sonuçlar" ifadesini, bilimselyazimda test sorusu olarak yüksek lisans ögrencilerine verdim. Çogu,basitbir gekilde "öldü" diyemediler. Öte yandan, bazi yaratici cevaplar ald1m.

Özelliklebegendigim iki tanesi punlardi: "Kurgunu çikaramad1" ve "Bazilanekmekteki kurgundan ölmügtü".

TEKIL VE ÇOÖUL

Birinci gahis zamir kullamhyorsa, ihtiyaca göre hem tekil hem de çogulformlarun kullamn. "Ben" yerine "biz" kullaumaym. Tek yazar tarafmdan"biz" kullamm1, çok rahatsiz edici bir gekilde ögretici havasi tagir.

Bilimsel makalelerde en çok yapilan hatalardan birisi, fiillerin tekilformu dogru olacagi yerde, çogul formunun kullanimidir. Örnegin,"10

g

179

were added", degil, "10

g was added" demeniz gerekir. Çünkütekil birmiktar ilâve edilmigtir. Sadece, l'er g ilâve edilerek 10 g ilâve edilmigse "10

g were added" demek dogru olurdu.

Tekil-çogul sorunu, isimler için de geçerlidir. Sorun bilimsel yaz1mdaözellikle de biyolojide, kelimelerin çogu Latince veya Latince'den üretildigiiçin oldukça yaygmdir. Bu kelimelerin çogu, hiç olmazsa dikkatli yazarlartarafmdan kullan11diklannda Latince'deki çogulu muhafaza ederler.

Bu tür pek çok kelime (örnegin;data, media) popüler konugmayagirmigtir ve Latince'deki "a" çogul bitig olarak anlagilmamaktadir. Pek çokkigi, ahykanlik olarak "data is" yapisim kullamr ve gerçek tekil form olandatum'u muhtemelen hiç kullanmamigtir. Maalesef bu dikkatsiz kullanimbilim digmda o kadar olagan hâle gelmigtir ki, bazi sözlükler bile bunuhoggörmektedir. Webster's Ninth New Collegiate Dictionary, örnegin, "data

is plentiful" ifadesini kabul edilebilir kullamma örnek olarak vermektedir."Dikkatli yazar" (11),der ki "Data' mn sanki tekil isimmig gibi kullamm1siradan bir dilbilgisi hatasidir".

Bu "çogul"

sorununa, taninmig mikrobiyolog ve The London HospitalMedical College'da akademisyen Sir Ashley Miles tarafindan, ASM News(44:600,1978)editörü olarak bana pu yorum getirilmigti:

A Memoranda on Bacterial Motility. The motility of a bacteria is a phenomenareceiving much attention, especially in relation to the structure of a flagella and the effect onit of an antisera. No single explanatory data is available; no one criteria of proof isrecognized; even the best media to use is unknown; and no survey of the various levels ofscientific approach indicates any one strata, or the several stratae, from which answers mayemerge. Flagellae are just as puzzling as the bacteriae which carry them.

ÎSIM SORUNLARI

Bilimsel yazimda sikhkla kargilagilan diger bir sorun, soyut isimlerinkullanimmm sonucu olan kelime fazlallg1dir. Bu hastahk, isimleri fiiledönügtürerek düzeltilir. "Hastalarin, incelenmesi gerçekleptirildi" ifadesi,daha dogrudan bir ifade olan "Hastalari inceledim" gekline degigtirilmelidir."Bilegenlerin ayrilmas1 tamamlandi", "bilegenler ayrildi" gekline;"denklemlerin dönügümü elde edildi", "denklemler dönügtürüldü" geklinegetirilebilir.

180

1simlerleilgili diger bir sorun da onlari s1fat olarak kullanma sonucuortaya çikar. Normal olarak böyle bir kullammda sorun yoktur. Fakat özel

durumlara dikkat etmeniz gerekir. "Karaciger hastahgi" ("hepatic""s1fati,"karaciger" isminin yerini alabilse de) ifadesinde bir sorun yoktur.Problemli taraf, benim biyografimden bir cümleyle gösterilebilir: "When Iwas 10 years old, my parents sent me to a child psychiatrist. I went for a yearand a half. The kid didn't help me at all (Ben 10 yagindayken, ailem beniçocuk psikiyatr'a gönderdi. Orayal.5 yll gittim. Ufakhšm bana hiç faydas1olmadi)". Bir kere, "Good News for Home Sewers" baghg1yla bir ilân (herzamanki The New York Times'da) gärmügtüm. Borulan temizleyen bir sivim1 veya igne ve iplik hakkmda miydi hatirlamiyorum. (Hiç ev diktiniz mi?).

Problem; isim y1gmlan sifat olarak kullamhp, özellikle de gerçek sifatarada kaynarsa, daha da kötülegir. "Tissue culture response (Doku kültürüdavranig1)" tuhaftir;

"infected tissue culture response (enfekteolmuy dokukültürü davrampi)" hiç anlagilmlyor (davrampenfekte olmadikça).

Ek 3, bilimsel yazimda çok görülen ve çogu zaman, yanh; yazilan,yanhy kullamlan baz1 kelime ve ifadelerin listesini vermektedir. Egerönceleri konugma ve yazmiz1 simgelemig olabilecek, bu tür çok belirginyazim ve dilbilgisi hatalanm yapmaktan vazgeçerseniz, dergi editörlerini vebelki ailenizi ve arkadaylanmzi etkileyebilirsiniz.

SAYILAR

Îlk olarak, kural: Bir dijitli sayilar yaz1yla yazilmah, diger bütün büyüksayilar rakamla gösterilmelidir. "Uç deney" veya

"13 deney" demelisiniz.

Simdi,istisna: standart ölçü birimlerinde her zaman rakam kullamn. "3 ml"ve

"13 ml." demelisiniz. istisnamn yegâne istisnasi, cümleye rakamlabaglamamamz gerektigidir. Cümleyi yeniden yazmah veya rakami ve älçü

birimini yaz1yla yazmahsmiz. Örnegin,cümleniz " Karigim A (3 ml) ilaveedildi" veya "Üçmililitre kangun A ilâve edildi" geklinde baglayabilir.

ACAYlPLIKLER

Hiçbirgeye dayanmadan, Îngilizcenin acayip bir dil oldugundanbahsedeyim. "Have" in geçmig zamani ("had")in basit bir tekrarla "past

participle" a dönügtürülmesi ilgi çekici degil midir? He had had a seriousillness. Tuhaftir ki, 11 adet "had"i ard arda sirahyarak dilbilgisi açismdan

181

dogru cümle kurmak mümkündür. John ve Jim tarafmdan hazirlananödevlere, ögretmenin reaksiyonunu tammlayacaksaniz gunusöyleyebilirdiniz : "John, where Jim had had "had", had had "had had", "had

had" had had an unusual effect on the teacher".Tuhaf kelime "that",

aym gekilde arka arkaya, gu cümlede oldugu gibis1ralanabilir: "He said, in speaking of the word "that", that that "that" thatthat student referred to was not that "that" that that other student referred to".

Ard arda siralanmig "had" ler ve"that" ler noktalama igaretlerinin

gücünü göstermektedir. Bir bagka gösteri olarak, arkadaylanmzla denemeyidügünebileceginiz küçük bir dilbilgisi oyununu anlatayim. Gruptaki her birkipiye bir kâgit verin ve qu yedi kelimelik cümleye noktalama igaretlerikoymalarmi isteyin: "Woman without her man is a savage". Siradan veerkeklik taraftar1 birisi hemen, cümlede hiçbir noktalama igaretine gerekolmadigini söyleyecektir ve. haklidir. Bu kipiler arasmda cümleyedengeleyici virgüller koyacak bir kaç titiz kigi olabilir: "Woman without herman, is a savage". Dilbilgisi yönünden bu da dogrudur. Ancak bir feministve nadiren bir erkek, "woman" dan soura çizgi; "her" den sonra virgülkoyacaktir. O zaman "Woman-without her, man is a savage".

Gerçekten, dilde cinsiyet ayrimmm"vahgi" sonuçlari olabilecegini

hepimizin anlamas1 gerekir. Stereotipik bilimsel yazim, bilimsel degildir.Cinsiyet ayrim1 yapan türde ifadeden nasil kaçmilacagini göstermek içinoldukça iyi kitaplar (6,33)yay1mland1. Bilinçli olarak iyi huylar geligtirmeyeçaligirsak, ne yazdigimizm daha çok farkma vanriz.

Îzninizle,yine bagladigim yer olan kelimelerin siralanmaslyla, yazimisona erdireyim. Anlam ne zaman pencereden ç1kar giderse, genelliklesorumluluk, kelimelerin yanh§ siralanmasindadir. Bazen, yanhg s1ralamasadece komiktir ve anlam kaybolmaz. Îlânlardan ahnan gu iki ifadeyebakimz: "For sale, fine German Shepherd dog, obedient, well trained, willeat anything, very fond of children (Sat1hk, Alman gepardKöpek, itaatkâr,iyi egitilmig, hergeyi yer, çocuklara bay1hr)". "For sale, fine grand piano, bya lady, with three legs (Satthk, büyük piyano, üç ayakh, sahibi tarafindan)".

Bilimsel literatürdeki binlerce benzeri olan, gu cümleye bakmiz:"Thymic humoral factor (THF) is a single heat-stable poly peptide isolatedfrom calf thymus composed of 31 amino acids with molecular weight of3.200". Çift ön takih ifade "with molecular weight of 3.200", mantiksalolarak, öndeki "acids" ismini tamlayarak amino asitlerin 3.200 molekül

182

agirhg1 oldugu anlamim veriyor. Daha az mantikhsi belki, "calf thymus"unmolekül agirhšmm 3.200 olmasidir. En mantiksizi (cümledekiuzakhknedeniyle), THF'in 3.200 molekül ag1rligma sahip olmasi olurdu vegerçekten de yazarm söylemek istedigi budur.

Ingilizce'yi etkin kullanmayi ögrenme konusuna ilgi duyuyorsamz,Strunk ve White'in The Elements of Style' im (46) okumahsmiz."Elemanlar", kisaca (78 sayfada!) ve aç1k bir gekilde verilmektedir. Bireyler yazan herhangi bir kigi bu meghur küçük kitabi okuyup kullanmahdir.

183

Bölüm 28Jargon'dan Uzak Durmak

Kisa bir kelimenin amaca hizmet ettigi yerde, as1a uzun bir kelimekullanmazdim. Bu ü1kede, damarlarr "ligate" eden profesörlerin oldugunubiliyorum. Diger cerrahlar sadece diker ve bu da pekâlâ kanamay1 durdurur.

Oliver Wendell Holmes, Sr.

0 0 0JARGONUN TANIMI

Sözlük tammma göre (örnegin,Webster's Ninth New CollegiateDictionary), jargonun üç tamm1 vardir: "(1) karigik, anlams1z dil, acayip,yabanci görünümlü veya ilkel dil (2)teknik terminoloji veya özel bir grubun

ya da igin karakteristik ad1 (3) gizemli ve çogunlukla dolayh, uzunkelimelerle ortaya ç1kan, önemli hissi veren dil".

Mümkünse, her üç tip jargondan da uzak durmahdir. Îlk ve üçüncü

tammlarda anlat11an kullammdan her zaman kaçimlmahdir. îkinci tanim("teknikterminoloji"), bilimsel yazimda kaçimlmasi çok daha zor olandir.Fakat igini iyi bilen yazarlar, teknik terminolojinin tamtihp açiklamasiyapildiktan sonra kullamlabilecegini ögrenmislerdir. Belli ki, teknik egitim

almig okuyucular için yazmaktasm1z. Dolayisiyla, sadece ahyilamn digmdakiteknik terimlerin aç1klanmasma ihtiyaç vardir.

AÖIZDA YUVARLAMA VE DÎÖER GÜNAHLAR

Yazara zorluk yaratan ve en basta gelen gereksiz kelime kullammi

jargondur.Agiri hallerde bu sendrom, tek heceli kelimelerin tamamen birkenara birakilmasi geklinde ortaya ç1kar. Îngilizce'denörnekler verilirse, bu

185

egilimde olan yazarlar, hiçbirgeyi asla "use" ile ifade etmezler, "utilize"

kullamrlar. Asla "do"kullanmaz, yerine "perfonn"kullanirlar.

Asla "start"

degil, "initiate" kuHamrlar. Asla "end" kullanmaz, "finalize"

veya"terminate" kullamrlar. "Make" yerine

"fabricate"

kullanirlar. Bunlar gibi,"first" yerine "initial"; "last"

yerine "ultimate", "before" yerine "prior",

"after"

yerine "subsequent

to", "prohibit" yerine "militate against","enough"yerine "sufficient", "too much"yerine "plethora"

gibi. Arada bir,bazilan "drug" kelimesi kullamrlar. Fakat çogu, "chemotherapeutic agent"kullanmak için can atarlar. Üçharflik "now"kelimesini güzel bir ifade olan(!)

"at

this point in time"yerine kim kullanmak ister?Stuart Chase (17),hidroklorik asidin kapah su borularmi açmak için

kullamlabilecegini Standartlar Bürosu'na yazan bir muslukçunun hikâyesinianlatir. Büro, cevap olarak "Hidroklorik asidin istenen etkiyi gösterecegitartigmasiz dogrudur. Fakat, klorin artiklan metalik aksamla uyumsuzdur"der. Muslukçu cevap olarak Büro'ya, önerisinin kabul edilmesindenmemnun oldugunu yazar. Büro, bir yaz1yla tekrar cevap verir: "Hidroklorikasidin olugturdugu zehirli artiklarm üretiminden sorumluluk alamay1z vebagka bir yöntem kullanmanizi öneririz" der. Muslukçu tekrar, Büro'nunkendisiyle hemfikir olduguna memnuniyetini bildirir. Nihayet Büro,muslukçuya cevap olarak göyle der: "Hidroklorik asit kullanma! Borulariyiyip bitirir."

Bilim adammi muslukçuya benzetmeli miyiz, yoksa bilim adami dahami yüksek düzeydedir? Su"Doctor of Philosophy" derecesi ile bilim adamibiraz felsefe bilmeli midir? "Muslukçuluk mütevazi bir ugrag oldugu için buisteki mükemmellige sayg1 duymayan ve yüksek düzeyde bir ugrag olduguiçin felsefede dügük standardi hog gören toplum, ne iyi bir muslukçuluga nede iyi bir felsefeye sahip olacaktir. Ne borular ne de teoriler su tutacaktir"diyen John W. Gardner'la aym dügüncedeyim (Science News, p. 137, 2 Mart1974).

Aarson'un (1)ifade geklini de begenirim: "Bilim uzmanlarinm jargonu,politik retorik ve bürokratik konugmada ag1zda yuvarlama gibidir: duyumukötü, anlagilmasi zor ve tasanmi uyumsuz! Bunlari kullananlar; önemli hissiveren fakat havada kalan kelimeleri, basit ve aç1k anlami olanlara tercihettikleri için böyle yaparlar".

Jargon ile ilgili sorun, bunun sadece bir uzmanhk grubu içinde yeralanlar için anlam taglyan özel bir dil olugundadir. Bilim evrensel olmalidir.Bu nedenle her bilimsel makalenin evrensel bir dille yazilmasi gerekir.

186

Belki Theodore Roosevelt'in, 5 Ocak 1919'da New York'taki birAmerikan Festivali'nde okunan mektubunda yer alan apagidaki cümleyikurarken, milliyetçilik amac1 vard1. Fakat dügüncesi tam anlamiyla bilimselyaz1ma uygun: "Bizim burada, sadece bir tek dile ihtiyacirmz vardir. O daingilizcedili. Çünkübiz halkimizi, degigik diller konugan insanlarm biraradaoldugu yerde yagayanlar olarak degil; eritme potasindan çikm14 birerAmerikah olarak görmek istiyoruz".

Bilim tapinagimn, degigik diller konuyan insanlarm biraraya gelerekya§adigi yer olmamas1 gerektigine kuvvetle inandigim için, her bilimadam1m11,jargondan uzak durmas1 gerektigi kanisindayim. Sadece bazendegil, her zaman uzak durun. .

Kugkusuz, zaman zaman özel terminoloji kullanmak zorundakalabilirsiniz. Eger bu terminoloji, o konudaki ögrenciler ve uygulamac1lartarafmdan hemen anlagilabiliyorsa, hiç bir problem yoktur. Eger terminoloji,muhtemel okuyucu kitlesinin herhangi bir bölümü tarafmdan hementanmmiyorsa, (i) daha basit terminoloji kullanmah veya (ii) kullandigimzjargonu dikkatlice tammlamahsmiz. Kisaca, tam anlamiyla sizinçallymalariniza benzer çahyma yapan bir düzine kisi için yazmamahsimz.

Çahymalansizinkilerle kismen ilgili olan, fakat çahymalarimzm belli birk1smim bilmek isteyen veya bunlara ihtiyaç duyabilecek olan yüzlerce kigiiçin yazmahsmiz.

ILKFLER

Bu kitab1n bütün okurlarimn ustalagmas1 gereken birkaç önemli kavramapagida verilmigtir. Fakat, bu kavramlar tipik bilimsel jargonla ifadeedilmektedir. Biraz gayretle, bu cümleleri basit ingilizceyeçevirebilirsiniz:

1.) As a case in point, other authorities have proposed thatslumbering canines are best left in a recumbent position.

2.) It has been posited that a high degree of curiosity proved lethal toa feline.

3.) There is a large body of experimental evidence which clearlyindicates that members of the genus Mus tend to engage inrecreational activity while the feline is remote from the locale.

4.) From tirne immemorial, it has been known that the ingestion of an"apple"

(i.e.,the pome fruit of any tree of the genus Malus , said

187

kuit being usually round in shape and red, yellow, or greenish incolor) on a diurnal basis will with absolute cenainty keep aprimary member of the health care establishment absent fromone's local environment.

5.) Even with the most sophisticated experimental protocol, it isexceedingly unlikely that you can instill in a superannuated caninethe capacity to perfonn novel of legerdemain.

6.) A sedimentary conglomerate in motion down a declivity gains noaddition of mossy material

7.)

The resultant experimental data indicate that there is no utility inbelaboring a deceased equine.

BÜROKRASTD1LI

Maalesef birçok bilimsel yazim, jargonunilk ve üçüncü tammina uyar.Çoguzaman da bilim adamlari, Meyer (34) tarafmdan anlat11an bürokratmasal kabramam Henry B. Quillgibi yazmaktadir: "Quill,devletin anadilinde ustalik kazanmigt1. Fiilleri karmagaya sokar, özneleri kapatir vehergeyi "modifier"larm

az geligmigligi içinde gizlerdi. Önemsizdügünceleri,özenli ifadeler vererek örer, igler ve süsler; yine bilineni söylerdi.Genellegtirmeyi yaygm bir vadide sel sulari gibi yayardi. Hergeye, "aspects",

"feasibilities", "alternatives", "effectuations", "analyzations",

"maximizations", "implementations", "contraindications"

ve"appurtenances"serperdi. En iyi gekliyle, tam bir duraganlik olugur ve bazenbu, sayfalarca sürerdi".

Bazi jargonveya bürokrasi dili, açik ve basit kelimelerden olugur. Fakatbu kelimeler neredeyse bitmez tükenmez gekilde ard arda dizildiginde,anlamlari hemen ortaya çikamaz. Agagidaki, agaçlari korumak için yazilanönemli bir devlet yönetmeligini inceleyin. (Code of Federal Regulations,Title 36, Paragraph 50.10) Bu yazi Washington'daki millî parklara vePlânlama Komisyonu dinlenme alanlarma asilmigti:

188

TREES, SHRUBS, PLANTS GRASSAND OTHER VEGETATÍON

(a) Genera11njury. No person shall prune, cut, cany away, pull up, dig, fell, bore,

chop, saw, chip, pick, move, sever, climb, molest, take, break, deface, destroy, set fire to,barn, scorch, carve, paint, mark, or in any manner interfere with, tamper, mutilate, misuse,

disturb or damage any tree, shrub, plant, grass, flower, or part thereof, nor shall any personpennit any chemical, whether solid, fluid or gaseous to seep, drip, drain or be emptied,

sprayed, dusted or injected upon, about or into any tree, shrub, plant, grass, flower or partthereof except when specifica11y authorized by competent authority; nor sha11 any personbuild fires or station or use any tar kettle, heater, road roller or other engine within an areacovered by this partin such a manner that the vapor, fumes or heat therefrom may injure any

tree or other vegetation.

(ÇEVÏRÏ:Bitkilerle oynamaym).

Jargon, mutlaka özel kelimelerin kullanilmas1 demek degildir. Ikikelime seçenegi ile kargilagtigmda jargon seven bir kipi, her zaman uzunolam seçer. Bu kigi; kisa, basit ifadeleri uzun kelimeler zincirine çevirmektengerçekten zevk ahr. Ve çogu zaman, uzun kelimeler veya uzun kelimedizileri, basit ifadeler kadar aç1k degildir. Herkese soruyorum,

"at this pointin time" nasil olur da, basit kelime

"now" dan daha anlamh olabilir? "If" ileanlatilmak istenen, onun yerine "in the event that" gibi havah bir ifadekoyularak nasil daha iyi olabilir?

ÖZEL DURUMLAR

Belki, hepsinin içinde en kötü kullanilan kelime "case" kelimesidir. "Acase of canned goods" veya

"a

case of flu" da bir problem yoktur. Fakat"case" kullamm1mn % 99'u jargondur. % 99 çok yüksek bir oran diyedügünürseniz kendiniz inceleyin. Benim verdigim oran yüksek olsa bile,"case" in çok kullamldigmi söylemeye yeter.

Her zaman, gereksiz kullanildigm1 dügündügüm diger bir kelime de"interface" dir. Bildigim kadanyla, insanlann

"interface" edebildikleriyegâne zaman öpügtükleri zamandir.

Bazen, kullamldigi için degil kullamlmadig1 için problem yaratan digerbir kelime de "about"

tir. Weiss (49)tarafmdan igaret edildigi gibi yazarlar,

189

açik ve basit "about" kullanmaya pek istekli degildirler. Onun yerine, dahaçok kelimeli ve daha az aç1k olanlari kullamrlar. Örnegin,

approximately pursuant toin connection with re

in reference to reference

in relation to regarding

in the matter of relative toin the range of relating to the subject matter ofin the vicinty of respecting

more or less with regard to

on the order of with respect toon the subject of within the ballpark of

Ek 4 de, "Uzak Durulacak Kelimeler ve Ifadeler" den birkaçimyazdim. Bakmaya deger benzer bir liste, O'Connor ve Woodford (39)tarafmdan yay1mlanmigt1. Bu kelime veya ifadelerden herhangi birini, aradabir kullanmak tamamen yersiz olmayabilir. Fakat tekrarh kullamrsamz,jargon kullanmig olursunuz Ve okurlarmiz sikmt1 çeker. "Savrukluk,Amerikan yazimmm hastaligidir. Biz; gereksiz kelimelerde, anlams1zjargonda,magrur süslemelerde, yuvarlak yapilarda bogulmuy bir toplumuz"(52).

Belki yeni kelime üretmenin ingilizcede en siradan yolu, jargoncularm,isimleri fiile çevirme huyudur. Klasik bir örnek, bir metinde göylegözüküyordu: "One risks exposure when swimming in ponds or streams nearwhich cattle have been pasturized". Kopya editörü, "pasturized" gibi birkelime olmadigim bilerek, bunu "pasteurized" diye çevirmigti. (Bunda biryanh; göremiyorum. Sütü pastörize edebiliyorsamz, orijinal vericiyi depastörize edebilirsiniz).

Kugkusuz, bilim adamlari kendi meralarinda (pastures)uzmandirlar.Fakat çogu zaman, okuyucuya bilmek istediginden veya ihtiyaçduydugundan daha fazla gey söyleyerek;jargon türü, kitaba bagh ve faydasizifadeler içinde bogulurlar. Ingilizromanci, George Eliot der ki: "Söyleyecek

190

hiçbirgeyi olmadigl için, bu gerçegi kelimelerle dile getirmekten kaçman kigikutsanmig kipidir".

Bulutlu bir günde, uzun bir seyahatten sonra yavaçça alçalmakta olan ikimaceraperest baloncuyu hatirladim. Agaglya bakarken nerede olduklarihakkmda en ufak bir fikirleri yoktu. Tesadüfen ünlü bir bilimsel aragtirmaenstitüsünün topraklarmin üzerinde sürükleniyorlard1. Baloncu, yolkenarinda yürüyen birisini gördügünde seslendi: "Hey, neredeyiz?" Adamyukar1 bakti, durumu anlamaya çaligt1 ve birkaç dakika sonra "Birbalondasimz" dedi. Baloncu digerine döndü, "Eminimki bu bir bilim adami"dedi. Digeri "Neden"? diye sordu. Arkadagi cevap verdi, "Cevab1kesinlikledogru - ve tamamen yararsiz".

i

191

Bölüm 29K1saltmalar Nas11ve Ne Zaman Kn11ambr?

Çokfazla kisaltma kullanan yazarlarm engellenmesi gerekir.

Maeve O'Connor

0 0 0GENEL ILKELER

Deneyimli editörlerin çogu, kisaltmalardan hiç hoglanmazlar. Bazieditörler, standart ölçü birimleri ve uluslararasi sistem (SI) igaretleri gibibütün dergilerce izin verilen kisaltmalar haricinde hiç kisaltmakullamlmamasmi tercih ederler. Ayrica birçok dergi, tammi yapilmaksizm,"etc., et al., i.e. ve e.g." gibi standart kisaltmalara da izin verir. Kendiyaz11arimzda, kisaltmalari en az say1da tutmamz akillica olur. Editör,makalenize daha iyi gözle bakacak ve okurlar da size mütegekkirkalacaklardir. Bu noktada daha fazla söze ihtiyaç olmamas1gerekir. Çünkü,kugkusuz kendiniz de tanimsiz ve çözülemeyen kisaltmalarlakargilagmigsimzdir. Sadece, bu tür bilmecelerle kargilagtigimz zaman nekadar camnizin sikildigim hatirlaym. Ve gimdi benimle birlikte, bir dahahiçbir zaman bilimsel literatürü tammsiz kisaltmalarla kirletmeyeceginizesöz verin.

K1saltmalan kullanmada "Nas11?" sorusu kolaydir, çünkü dergilerinçogu aym sistemi kullamr. Bir kisaltma kullanmay1 plânladigmiz zaman; ilkolarak kelime veya terimi, soura da izleyen gekilde parantez içinde,kisaltmasmi sunun. Bir makalenin Girig bölümünün ilk cümlesi göyleolabilir: "Bakteriyel plasmidler, otonom olarak normal boyuttakideoxyribonucleic acid (DNA) moleküllerini kopyaladiklanndan, DNAkopyalama Ve kontrolu için gelecek vaadeden modellerdir".

193

Kisaltmalari kullanmada "Ne zaman"? sorusu çok daha zordur. Birkaçgenel kural yararli olabilir.

Îlk olarak, makalenin baghšmda asla kisaltma kullanmaym. Çokazsayida dergi, baghkta kisaltma kullammina izin verir. Bunlann kullamm1,dizinleme ve özetleme servisleri tarafmdan hiç tegvik edilmez. Kisaltma,eger standart bir kisaltma degilse, literatür bulma servisi için zor ve çözümüimkânsiz bir problem olur. Kisaltma standart bile olsa, endeksleme ve bagkasorunlar ortaya çikar. Onemli bir diger problem de, kabul edilmigk1saltmalarin degigme egilimi göstermesidir. Bugünün kisaltmalari birkaç y11sonra taninmayabilir. Council of Biology Editors Style Manual'm çegitlibaskilannda siralandig1 gibi belli kisaltmalarm karg11agt1nlmas1bu noktay1ortaya ç1karmaktadir. Terminolojinin kendisi degigtigi zaman dramatikdegigiklikler olur. Bugünün ögrencileri, "DPN" ("diphosphopyridinenucleotide" için kullamlan) kisaltmasmda, ismin kendisi "nicotinamide

adenine dinucleotide" olarak degigtigi için ve bunun da kisaltilmigi "NAD"geklinde oldugu için zorlukla kar§11açabilirlerdi.

Kisaltmalar, Kisa Özet'tehiçbir zaman kullamlmamalidir. Sadece, ayniuzun isim birçok defa kullan111rsa kisaltma dügünülebilir. Kisaltmakullamrsamz, Kisa Özet'teilk belirdigi yerde tanimlamahsmiz. Kisa Özet'in,makalenizin çikacagi dergiyi tarayan özetleme yaymmda tek bagma yeralacagm1 hatirlaym.

Metnin kendisinde kisaltmalar kullamlabilir. Bunlar, makaleyikisaltarak baski masraflarmi azaltma amacma hizmet ederler. Daha daönemlisi, iyi kullanildiginda okayucuya yardimci olurlar. Suanda "önemli"

kelimesini yazarken, çocuklarimin bana bazen "FIP" (Fairly ImportantPerson= Kismen Onemli Kiçi) dedikleri akhma geldi. Benim daha VIP (VeryImportant Person= ÇokOnemli Kigi) düzeyine gelmedigimi biliyorlardi.

IYI UYGULAMAMetnin ilk müsveddesini yazarken bütün terimleri açik olarak yazmak

iyi bir yöntemdir. Sonra, metnin kisaltmaya aday tekrarlanan uzun kelimeleriveya ifadelerinin olup olmadigmi inceleyin. Makalede sadece birkaç defakullan11an bir terimi kisaltmaym. Eger terim makul say1da tekrarlamyorsa- 3veya 6 kez diyelim- ve bu terim için standart bir kisaltma varsa kisaltmayikullanm (Bazi dergiler, bazi standart kisaltmalarm ilk geçiginde tammiyapilmaksizm kullamlmasma izin verirler). Eger hiçbir standart kisaltma

194

yoksa, terim çok sik kullamlmadikça veya çok uzun ve gerçekten kisaltmabir zorunluluk olacak kadar karigik olmadikça, kendiniz yeni k1saltmalarüretmeyin.

Çoguzaman, eger yerinde ise uygun bir zamir (o, onlar, onlan)kullanarak veya

"kisitlaylci", "ilaç", "enzim"

veya"asit" gibi yerine geçen

bir ifade kullanarak kisaltmadan kaçmabilirsiniz.

Genellikle, kisaltmalan metinde ilk ortaya ç1ktigmda birer birersunmahsm1z. Bagka bir yol olarak, Girig veya Malzeme ve Yöntemler'de

ayn bir paragraf geklinde ("Kullamlan Kisaltmalar" baghgi ile)koyabilirsiniz. Bu son yöntem (bazi dergilerde zorunludur), eger ilgili"reagent"lar, örnegin organik kimyasallar grubu, isimleri kisalt11m14formdakullamlacaksa özellikle faydahdir.

ÖLÇÜBIRÎMLERÎÖlçübirimleri, sayisal degerleriyle birlikte kullamldig1 zaman kisaltihr.

Örnegin,"4

mg ilâve edildi" dersiniz (Tekil ve çogul için aym kisaltmakullamlir). Fakat sayi olmaksizm kullamldig1 zaman, ölçü birimlerikisaltilmaz. "Özgül aktivite, saatte miligram protein bagina katilanmikrogram adenosine triphosphate" olarak ifade edilir.

Diyagonalin dikkatsiz kullammi karmaça yaratir. Bu problem,yogunlugu belirlemede sikhkla ortaya ç1kar. "4 mg/ml sodyum sülfid ilâveedildi" derseniz, anlam1 nedir? "ml bagma sodyum sülfid" (kelimeanlam1ylaçeviri) mi demektir? Yoksa "ml bagina reaksiyon kangimi m1?" demekistendigini dügünebilir miyiz? "Ortamm mililitresi bagma 4 mg sodyumsülfid ilâve edildi" demek çok daha aç1ktir.

Ö7RL SORUNLAR

Kisaltmalarla ilgili sikça karg11aç11anbir problem "a"

veya"an"

kullammidir. "a M.S degree" mi yoksa "an M.S. degree" mi demeliyiz?Sessiz harfle baglayan kelimelerde "a" kullammi, sesli harfle baglayankelimelerde

"an" kullammi geklinde olan eski kurah hatirlaym. Bilimdesadece olagan kisaltmalan, yani okuyucunun kafasmda kelime çagngtirmaihtiyac1 duyurmayanlar1 kullanmamz gerektigi için uygun"a" veya

"an"

seçimi kisaltilan kelimenin ilk harfine degil kisaltmanm ilk harfinin sesinebagh olmalidir. Böylece, "a Master of Science degree" demek dogru

195

olmasma kargm, "a M.S. degree" demek yanhytir. Çünküokuyucu, "M.S." i"em es" olarak okur ve dogra kullanim "an M.S. degree" dir.

Biyolojide, organizmalarin genel isimlerinin ilk kullammdan sonrakisaltilmas1 gelenektir. ilk kullammda, "Streptomyces griseus" diyeyazabilirsiniz. Daha sonra ise bu, s.griseus olarak kullanilabilir. Bununlaberaber, varsayalimki hem Streptomyces hem de Staphylococcus'la ilgili birmakale yaz1yorsunuz. O zaman bu kelimeleri hep tam olarak yazmalisimz.Aksi takdirde okuyucular, hangi "s" kisaltmasimn neye kary1 geldiginikarigtirabilirler.

SI BIRIMTRRÎEK 5, bütün SI (System International) birimleri ile kullamlan ön takilari

vermektedir. SI birimleri ve simgeleri ve bazi türetilmig SI birimleri, bilimdilinin bir parçasi olmugtur. Bu modern metrik sistem, bütün fen ögrencileritarafmdan ögrenilmelidir. CBE Style Manual (16)ve Huth's Medical Styleand Format (27)daha fazla bilgi için iyi kaynaklardir.

Kisaca, SI birimleri üç birim simfim kapsar: ana birimler, tamamlaylcibirimler ve türetilmig birimler. SI sisteminin temelini olugturan yedi anabirim; metre, kilogram, saniye, amper, kelvin, mole ve candela'dir. Bu yediana birime ilâveten, düzlem açilar için, siras1yla, iki adet tamamlayic1birimvardir: radyan ve steradyan. Türetilmigbirimler, ana birimler ve tamamlayicibirimler cinsinden cebrik olarak ifade edilenlerdir. Bazi türetilmig SIbirimleri için özel ad Ye simgeler vardir. (SI birimleri "metre"

ve"litre"dir.

Amerikan Standartlar Bürosu ve onu izleyen Amerikan Kimya Birligi vediger yayimcilar israrla geleneksel Amerikan yazim tarz1

"meter"Ve

"liter"i

korumaktadirlar.)

DÎÖER KISALTMALAR

EK 6, gimdi standart olarak kabul edilen k1saltmalar için bir listevermektedir.Çogu,CBE Style Manual (16)veya The ACS Style Guide (24)dan almmigtir. Gerektiginde bu kisaltmalari kullanm. Digerlerinden kaçmin.Kullandiklarimzi sunarken, hanedandan birisini sunarcasma dikkatliolmahs1mz.

196

Bölüm 30Kigisel Bir Özet

Belki bir garkr, belki bir vaaz olabilir!

Robert Burns

O0 0

Bilimsel kitap ve dergilerle 30 yih ayan bir süredir yakmdan iligkiiçindeyim. Bu deneyim, içime bu konuda birkaç bilgelik tohumu yerlegtirmi§olabilir. Mutlaka, bazilan oldukça kuvvetli olan önyargilar da vermigtir.Benim içime yerlegmig olan her ne ise, hepsi gimdi size arit1hp damla damlasunulacaktir. Bu felsefi çahymanm "garki"m1, "vaaz"m1, özet ya dabunlardan hiçbiri mi oldugunu belirlemeyi size, yani okurlara b1rakiyorum.

Seneler boyunca, çegitli bilimsel laboratuvarlari pek çok kez ziyaret

etme f1rsati buldum. Hemen daima, laboratuvarlann kendilerinden veyaiçerdikleri araç ve donammm kalitesinden etkilendim, bazen ga§kmhgaugradun. Görünüge göre bu laboratuvarlarda, insan en yeni ve en iyi (veenpahah) donamm ve malzemelerin kullamldigma inanabilirdi.

Aym dönemlerde, aym laboratuvarlarm binlerce ürününü gördum.Ürünlerin(bilimselmakaleler) bazilan, üretimlerine giden masraf vekaliteyi gerçekten yansitiyordu. Fakat çogu öyle degildi.

Burada kaliteyi ve emegi yansitmayan çogunluk hakkmda konugmakistiyorum. Kendime birçok defalar sordugum gibi, size de soruyorum. Niçin,pek çok bilim adami, laboratuvarda çok parlak igler yapabilecek yeteneklerivarken, birinci smif düzeyindeki bir kompozisyon dersinde bile bagarisiz notalacak yazilar yazarlar? Size soruyorum, niçin bazi bilim adamlan $40.000amâlolsa bile en yeni

"ultra centrifuge" cihazml ister ve bu cihazla elde edilen

197

sonuçlari veren uygun bir grafik çizdirmek için bir grafikçiye $20 ödemeyireddederler? Bunlarm benzeri, daha bir düzine soru akhma geliyor. Maalesefben cevaplan bilmiyorum ve baçkalarmm bildiginden de kugku duyuyorum.

Belki hiç cevabi yoktur. Eger yoksa, bu bana biraz felsefe yapmaözgürlügü verir (Kitapta bu sayfalara geldiyseniz, daha birkaç paragraf içinkahramanca devam edebilirsiniz).

Eger bilgiyi yagadigimiz ev olarak dügünürsek, bilimsel bilgi, evi nasilinga edecegimizi bize anlatacakt1r. Fakat evi güzel yapabilmek için artistikbilgiye, evdeki hayati anlayabilme ve takdir edebilmek için ise insanî bilgiyeihtiyacimiz vardir.

Eger bilimsel makaleyi, bilimsel ara§tirmamn en yüksek noktasi olarakdügünürsek, ki öyledir; çaba gösterdiginiz takdirde onu, daha güzel ve dahaanlag1hr yapabilirsiniz. Bunu, bilimsel bilgilerinizi biraz sanat biraz da insanîbilimlerle zenginlegtirerek gerçekleptirebilirsiniz. Îyi yazilmig bir bilimselmakale, evet, lyi yetigmig bir bilim adammm ürünüdür. Gerçekten iyi birmakale yazabilen bilim adami, ayni zamanda da kültürlü bir insandir.

Fen bilimleri ögrencileri, sadece fen bilimleri çaligmalariylayetinmemelidir. Fen bilimleri, eger bagka bilgilerle birlikte iglenirse dahaanlam11olacaktir.

Özellikleögrenciler nasil yazi yazilacagini ögrenmelidir. Çünkübilim,yazill ifade gerektirir. Derin bilgiye fen bilimlerinde deger verilir. Fakatmaalesef bu, çogunlukla uzun cümleler, kelimeler veya nadir ifadeler vekarmagayla egit gibi görülmektedir. Yazmay1 ögrenmek için okumalisimz.Îyi yazmay1 ögrenmek için, iyi yazilmig eserleri okumaniz gerekir. Evetkendi meslekî dergilerinizi okuyun, fakat aynca gerçek edebiyat da okuyun.

Simdipek çok üniversite bilimsel yazim için dersler koyuyor. Bunuyapmayanlar kendilerinden utanmahdirlar.

Benim bu kitapta söyledigim gudur: Bilimsel aragtirma, sonuçlar1yayimlanmadikça tamamlanm14 olmaz. Bu nedenle bilimsel makale,aragtirma sürecinin temel bir kismidir. Bu nedenle anlagilabilir bir makale,aragtirmanm kendisi kadar önemlidir. Makaledeki kelimeler laboratuvardakimalzemeler kadar dikkatle tartilmahdir. Bu nedenle, bilim adami kelimelerinasil kullanacagmi bilmelidir. Bilim adaminm egitimi, yaym yapma yetenegielde edilene kadar tamamlanmig degildir.

198

AMIN KÖ@ESÍBugüne kadar yaslanmay1 özellikle dert etmedim. Örnegin,

doktorlarimm giderek genç olmalarim farketmeme karym, bu gençlerlebasedebilecegimi varsaydim. Fakat son zamanlarda, "Amniocentesis - BirEbeveyn Seçimi" üzerine bir video kaseti reklâmi gördüm. Kaset, "in

conjunction with a team of prenatal experts= dogum öncesi (!) uzmanlarmigbirligi ile" haz1rlanmigt1. Otuz ylh agkm bir süredir, çaresizce, herhangi birkonuda uzman olmak için çaba veren ben, §imdi bazi kipilerin bu konumadogmadan önce geldiklerini görüyorum. Bu haksizhk!

199

\EK 1

'

Baz1 Dergilerin Baglildanmn Kisaltrnalaria

Kelime K1sallma Kelime K1sallma

Abstracts Abstr. Botanisches Bot.

Academy Acad. Botany Bot.

Acta Kisaltmasiz British Br.

Advances Adv. Bulletin Bull.Agricultural Agric. Bureau Bur.

American Am. Canadian Can.Anales An. Cardiology Cardiol.Analytical Anal. Cell Noabbrev.Anatomical Anat. Cellular Cell.Annalen Ann. Central Cent.Annales Ann. Chemical Chem.Annals Ann. Chemie Chem.Annual Annu. Chemistry Chem.Anthropological Anthropol. Chemotherapy Chemother.Antibiotic Antibiot. Chimie Chim.Antimicrobial Antimicrob. Clinical Clin.Applied Appl. Commonwealth Commw.Arbeiten Arb. Comptes C.Archiv Arch. Conference Conf.

a Bu kisaltmalar birçok dergide noktasiz yaz1hr.

201

Kelime Kasallma Kelime Kisaltma

Archives Arch. Contributions Contrib.Archivio Arch. Current Curr.Association Assoc. Dairy No abbrev.Astronomical Astron. Dental Dent.Atomic At. Developmental Dev.Australian Aust. Diseases Dis.Bacteriological Bacteriol. Drug No abbrev.Bacteriology Bacteriol. Ecology Ecol.Bakteriologie Bakteriol. Economics Econ.Berichte Ber. Edition Ed.Biochemical Biochem. Electric Electr.Biochimica Biochim. Electrical Electr.Biological Biol. Engineering Eng.Biologie Biol. Entomologia Entomol.

Botanical Bot. Entomologica Entomol.Entomological Entomol. Morphology Morphol.

Environmental Environ. National Natl.

Ergebnisse Ergeb. Natural, Nature Nat.

Ethnology Ethnol. Neurology Neurol.

European Eur. Nuclear Nucl.

Excerpta Kisaltmasiz Nutrition Nutr.

Experimental Exp. Obstetrical Obstet.

Fauna Kisaltmasiz Official Off.

Federal Fed. Organic Org.Federation Fed. Paleontology Paleontol.

Fish Kisaltmasiz Pathology Pathol.

Fisheries Fish. Pharmacology Pharmacol.Flora Kisaltmasiz Philosophical Philos.Folia Kisaltmasiz Physical Phys.

202

Kelime Krsallma Kelime Kisakma

Food Kisaltmasiz Physik Phys.

Forest For. Physiology Physiol.

Forschung Forsch. Pollution Pollut.

Fortschritte Fortschr. Proceedings Proc.

Freshwater Kisaltmasiz Psychological Psychol.

Gazette Gaz. Publications Publ.

General Gen Quarterly Q.Genetics Genet. Rendus R.

Geographical Geogr. Report Rep.

Geological Geol. Research Res.

Geologische Geol. Review Rev.

Gesellschaft Ges. Revue, Revista Rev.

Helvetica Helv. Rivista Riv.History Hist. Royal R.

Immunity Immun. Scandinavian Scand.Immunology Immunol. Science Sci.Industrial Ind. Scientific Sci.

Institute Inst. Series Ser.

Internal Intern. Service Serv.International Int. Society Soc.Jahrbuch Jahrb. Special Spec.

Jahresberichte Jahresber. Station Stn.Japan,Japanese Jpn. Studies Stud.Journal J. Surgery Surg.Laboratory Lab. Survey Surv.Magazine Mag. Symposia Symp.

203

Material Matr. Symposium Symp.

Mathematics Math. Systematic Syst.Mechanical Mech. Technical Tech.Medical Med. Technik Tech.Medicine Med. Technology Technol.Methods Kisaltmasiz Therapeutics Ther.Microbiological Microbiol. Transactions Trans.Microbiologiy Microbiol. Tropical Trop.Monographs Monogr. United States U.S.Monthly Mon. University Univ.Untersuchung Unters. Wissenschaftliche Wiss.Urological Urol. Zeitschrift Z.Verhandlungen Verh. Zentralblatt ZentralbLVeterinary Vet. Zoologie Zool.Virology Virol. Zoology ZooLVitamin Vitam.

204

EK 2

Tablo Baghklarinda TammlammakmzmKullamlabilen K1saltmalar (7)*

Terim Kisaltma Terim Kisaltma

Amount amt Specific gravity sp grApproximately approx Standard deviation SDAverage avg Standard error SEConcentration conen Standard error ofDiameter diam the mean SEMExperiment expt Temperature tempHeight ht Versus vsMonth mo Volume volNumber no. Week . wk

Preparation prepn Weight wtSpecific activity sp act Year yr

* Listelenen kelimelere ilâveten, ölçü birimlerinin kisaltmalarrun tamrnlanmakstzinkullanilmasina izin verilir.

205

EK 3

Stil ve Yazunda ÇokYapilan Hatalar

YanIrp Dogra

acetyl-glucosamine acetylg1ucosamine

acid fast bacteria acid-fast bacteria

acid fushsin acid fuchsine

acridin orange acridine orangeacriflavin acriflavine

aesculin esculin

airborn airborne

air-flow airflowampoul ampoule

analagous analogous

analize analyzebacteristatic bacteriostatic

baker's yeast bakers' yeastbaseline base line (n.),base-line (adj.)bi-monthly bimonthly

bio-assay bioassaybiurette biuretblendor blender

blood sugar blood glucose

bromcresol blue bromocreso1 blue

by-pass bypassbyproduct by-product

can not cannotcatabolic repression catabolite repressionchloracetic chloroacetic

clearcut clear-cut

207

Yanhy Dogra

colicine colicincoverslip cover slipcoworker co-worker

cross over (n.) crossovercrossover (v.) cross overdarkfield dark fielddata is data aredesoxy- deoxy-dessicator desiccatordialise dialyzedisc diskEhrlenmeyer flask Erlenmeyer flaskelectronmicrograph

. electron micrographelectrophorese subject to electrophoresiseukaryote eucaryotefermenter (apparatus) fermentorfermentor (organism) fermenterferridoxin ferredoxinflourite fluoritefluorescent antibody technique fluorescent-antibody techniquefungous (n.) fungusfungus (adj.) fungousgelatine gelatingerm-free germfreeglucose-6-phosphate glucose 6-phosphateglycerin glycerolglyco11ate glycolategonnorhea gonorrheaGram-negative gram-negativegram stain Gram staingyrotory gyratoryhalflife half-lifehaptene haptenHela cells He1 a cellsHep-2-cells Help-2 cellsherpes virus herpesvirushydrolize hydrolyzehydrolyzate hydrolysateimmunofluorescent techniques immunofluorescence techniquesindia ink India ink

208

Yanhy Dogru

indol indoleinnocula inocu1aiodimetric iodometricion exchange resin ion-exchange resinisocitritase isocitratasekeiselgubr kieselguhrlarge concentration high concentration

less data fewer dataleucocyte leukocytelittle data few datalow quantity small quantitymediums mediamelenin melaninmerthiolate Merthiolatemicrophotograph photomicrographmid-point midpointmoeity moietymuch data many datanew-born newborn

occurrance occurrenceover-all overallpapergram paper chromatogramparaffine paraffinPetri dish petri dishphenolsulfophthalein pheno1sulfonephthaleinphosphorous (n.) phosphorusphosphorus (adj.) phosphorouspipet pipetteplanchette planchetplexiglass Plexiglaspost-mortem postmortemprokaryote procaryotepyocine pyocinpyrex Pyrexradio-active radioactiveregime regimenre-inoculate reinoculatesaltwater salt watersea water seawaterselfinoculate self-inoculatesemi-complete semicomplete

209

Yanfry Dogru

shelflife shelf lifesidearm side armsmall concentration low concentrationspore-forming sporeformingstationary phase culture stationary-phase culturestep-wise - stepwisestudents' T test Student's t testsub-inhibitory subinhibitoryT2 phage T2 phagetechnic techniqueteflon Teflonthiamin thiaminethioglycollate thioglycolatethyroxin thyroxinetransfered transferredtransfering transferringtransferrable transferabletrichloracetic acid trichloroacetic acidtris-(hydroxymethyl)amino-methane tris(hydroxymethyl)aminomethanetrypticase Trypticasetryptophane tryptophanultra-sound ultrasoundun-tested untestedurinary infection urinary tract infectionvarying amounts of cloudiness varying cloudinessvarying concentrations various concentrations

(5,10,15mg/ml) (5,10,15mg/ml)waterbath water bathwave length wavelengthX-ray (n.) X rayX ray (adj.) X-rayzero-hour zero hour

210

EK 4

Uzak Durulacak Kelimeler ve Îfadeler

Jargon TercihEdilen Kullamm

a considerable amount of much

a considerable number of manya majority of mosta number of many

a small number of a fewabsolutely essential essentialaccounted for by the fact becauseadjacent to nearalong the lines of like

an example of this is the fact that for examplean order of magnitude faster 10 times faster

are of the same opinion agreeas a consequence of becauseas a matter of fact in fact (veyakullanmaym)as is the case as happensas of this date todayas to about (veyakullanmaym)

at a rapid rate rapidly

at an early date . soonat an earlier date previouslyat some future time later

211

Jargon Tercih Edilen Kullantm

at the conclusion of afterat the present time nowat this point in time nowbased on the fact that becauseby means of by, withcausal factor causecompletely full fullconsensus of opinion consensusconsiderable amount of muchdefinitely proved proveddespite the fact that althoughdue to the fact that becauseduring the course of during, whileduring the time that whileelucidate

.explain

enclosedherewith enclosedend result resultentirely eliminate eliminateeventuate happenfabricate makefatal outcome deathfewer in number fewerfinalize endfirst of all firstfollowing afterfor the purpose of forfor the reason that since, becausefrom the point of view of forfuture plans plansgive an account of describegive rise to causehas been engaged in a study of has studiedhas the capability of canhave the appearance of look like

212

Jargon Tercih Edilen Kullarum

having regard to aboutimpact (v.) affectimportant essentials essentials

in a number of cases somein a position to can, mayin a satisfactory manner satisfactorilyin a very real sense in a sense (veyakullanmaym)in almost all instances nearly alwaysin case ifin close proximity to close, nearin connection with about, concerningin many cases oftenin my opinion it is not an un- I think

justifiableassumption thatin order to toin relation to toward,toin respect to aboutin some cases sometimesin terms of aboutin the absence of withoutin the event that ifin the not-too-distant future soonin the possession of has, havein view of the fact that because, sinceinasmuch as for, asincline to the view thinkinitiate begin, startis defined as isit has been reported by Smith Smith reportedit has long been known that (Kaynaga bakma zahmetine

katlanmadim)it is apparent that apparentlyit is believed that I thinkit is clear that clearly

213

Jargon Tercih Edilen Kullamm

it is clear that much additional work Anlamadimwill be required before acomplete understanding

it is doubtful that possiblyit is evident that a produced b a produced bit is generally believed many thinkit is my undertanding that I understand thatit is of interest to note that (Kullanmaym)it is often the case that oftenit is suggested that I thinkit is worth pointing out in this note that

context thatit may be that I thinkit may, however, be noted that butit should be noted that note that(veya kullanmaym)it was observed in the course of we observed

the experiments thatjoin together joinlacked the ability to couldn'tlarge in size largelet me make one thing perfectly clear (Küreme iglemi baghyor!)majority of mostmake reference to refer tomilitate against prohibitneedless to say (Kullanmaym ve izleyen

hergeyi de atm)new initiatives initiativesof great theoretical and practial useful

importanceof long standing oldof the opinion that think thaton a daily basis dailyon accountof becauseon behalf of for

214

Iargon TercihEdilen Kullanan

on no occasion neveron the basis of byon the grounds that since, becauseon the part of by, among, forour attention has been called to we belatedly discovered

the fact thatowing to the fact that since, becauseperform doplace a major emphasis on stresspooled together pooledpresents a picture similar to resemblesprior to beforeprotein determinations were performed proteins were determinedquantify measurequite a large quantity of muchquite unique uniquerather interesting interestingred in color redreferred to as calledrelative to aboutresultant effect result

senous ensis crisissmaller in size smallerso as to tosubject matter subjectsubsequent to aftersufficient enoughtake into consideration considerterminate endthe great majority of mostthe opinion is advanced that I thinkthe predominate number of mostthe question as to whether whetherthe reason is because because

215

Jargon Tercih Edifen Kullamm

the vast majorty of mostthere is reason to believe I thinkthis result would seem to indicate this result indicatesthrough the use of by, withto the fullest possible extent fullyultimate lastunanimity of opinion agreementuntil such time untilutilize usevery unique uniquewas of the opinion that believedways and means ways, means (ikisibirlikte degil)we have insufficient knowledge we don't knowwe wish to thank we thankwhat is the explanation of? why?with a view to towith reference to about (veyakullanmaym)with regard to concerning, about (veyakullanmaym)with respect to aboutwith the possible exception of exceptwith the result that so thatwith the realm of possibility possible

Kisahk ve temizlik üzerine vaazlar apagi yukan aym ölçüde etkindir. Kelimefâhigeligi; dil fakirligi, dügünce oburlugu ve baski için gereksiz bir h1rstankaynaklamr.

Eli Chernin

216

EK 5

SI (Systeme International) Birimleri için Öntak11arve Kisalttnalar

No. Ontaki Kisaltma

10-18 atto a10-15 femto f10-12 go p10-9 nano n10¯6 micro µ10-3 milli m10-2 centi c10 deci d10 deka da102 hecto h103 kilo k106 mega M100 giga G1012 tera T1015 peta P1018 exa E

217

EK 6

Kabul Edilmit K1saltmalar ve SembollerTeam KisalfmaveyaSembol Terim ElsallmaveyaSembol

absorbance A cytidine CTPacetyl Ac 5'-triphosphateadenine Ade cytosine Cytadenosine Ado degree Celsius °Cadenosine ADP deoxyribonuclease DNase5'-diphosphate deoxyribonucleic acid DNAadenosine AMP deoxyuridine DUMP5'-monophosphate monophosphateadenosine ATP diethylaminoethyl DEAE-5'-triphosphate cellulose celluloseadenosine ATPase electrocardiogram ECGtriphosphatese electroencephalogram EEGalanine Ala ethly Etalternating current ac ethylenediaminetetra- EDTAampere A acetateantibody Ab farad Fantigen Ag . flavin adenine FADarabinose Ara dinucleotidebacille BCG flavin mononocleotide FMNCalmette-Guerin fouled up (beyondall FUBARbecquerel Bq recognition)biological oxygen BOD gauss Gdemand gram gblood urea nitrogen BUN gravity gboiling point bp guanidine Gdncandela ed guanine Guacentral nervous CNS guanosine Goosystem guanosine GDPcoenzyme A CoA 5'-diphosphatecoulomb C hemoglobin Hbcounts per minute cpm hemoglobin, HbO2cytidine Cyd oxygenatedcytidine CDP henry H5'-diphosphate heptyl Hpcytidine CMP hertz Hz5'-monophosphate hexyl Hx

219

Team KwallmaveyaSembol Taim KisaltmavoyaSembol

horsepower hp radian radhour h respiratory quotient RQinfrared IR reticuloendothelian RESinosine 5'-diphosphate IDP •system

international unit IU revolutions per rpmintravenous i.v. • minuteisoleucy] Ile ribonuclease RNasejoule J ribonucleic acid RNAkelvin K ribose Ribkilogram kg ribosomal ribonucleic rRNAkinetic energy KE • acidlethal dose, median LDso roentgen Rleucyl Leu second (time) slitre (liter) I serum glutamic SGOTlumen lm • oxalaceticlux lx • transaminaselysinyl Lys seryl Sermelting point mp siemens Smessenger ribonucleic mRNA species sp (sing.),

• acid spp'. (pl.)meta- m- specific gravity sp grmetre (meter) m standard deviation SDmethionyl Met standard error SEmethyl Me standard temperature STPMichaelis constant Km • and pressuremilliequivalent meq steradian erminimum lethal dose MLD subcutaneous s.c.minute (time) min tesla Tmolar (concentration) M tobacco mosaic virus TMVmole mol tonne (metricton) tmuramic acid Mur transfer ribonucleic tRNAnewton N • acidnicotinamide adenine NAD tris (hydroxy Tris

• dinucleotide • methyl) aminomethanenicotinamide adenine NADH tyrosinyl Tyr

• dinucleotide ultraviolet UV• (reduced) United States USP

normal N •Pharmacopeia• (concentration) uracil Ura

nuclear magnetic NMR uridine 5'-diphosphate UDP• resonance volt V

ohm O volume Vornithyl Orn watt Wortho- o- weber Wborthophosphate Pi week wkosmole osmol white blood cells WBCoutside diameter o.d. • (leukocytes)para- p- xanthine Xanpascal Pa xanthosine Xaophenyl Ph xanthosine XDPplaque-forming units PFU •5'-diphosphate

probability P . xylose xylpurine Pur year yrpyrophosphate PPi

220

Kaynaklar,l

I

1. Aaronson, S. 1977. Style in scientific writing. Current Contents, No. 2, 10

January; p. 6-15.

2. American National Standards Institute, Inc. 1969. American national

standard for the abbreviation of titles of periodicals. ANSI Z39.5-1969.

American National Standards Institute, Inc., New York.

3. American National Standards Institute, Inc. 1977. American national

standard for bibliographic references. ANSI Z39.29-1977. American

National Standards Institute, Inc., New York.

4. American National Standards Institute, Inc. 1979. American national

standard for writing abstracts. ANSI Z39.14-1979. American National

Standards Institute, Inc., New York.

5. American National Standards Institute, Inc. 1979. American national

standard for the preparation of scientific papers for written or oral

presentation. ANSI Z39.16-1979. American National StandardsInstitute, Inc., New York.

6. American Psychological Association. 1983. Publication manual. Third

Edition. American Psychological Association, Washington, D.C.

7. American Society for Microbiology. 1985. ASM style manual for journalsand books. American Society for Microbiology, Washington, D.C.

8. American Society for Microbiology. 1987. Instructions to authors for all

ASM journals.ASM News 53:i-xv.

221

9. Anderson. J. A., and M. W. Thistle. 1947. On writing scientific papers.Bull. Can. J. Res., 31 December 1947, N.R.C. No 1691.

10. Barnes, G. A. 1982. Communication skills for the foreign-bornprofessional. ISI Press, Philadelphia.

11. Bernstein, T. M. 1965. The careful writer: A modern guide to Englishusage. Atheneum, New York.

12. Bishop, C. T. 1984. How to edit a scientific journal. ISI Press,Philadelphia.

13. Booth, V. 1981. Writing a scientific paper and speaking at scientificmeetings. 5th ed. The Biochemical Society, London.

14. Burch, G. E. 1954. Of publishing scientific papers. Grune & Stratton,New York,

15. CBE Journal Procedures and Practices Committee. 1987. Editorialforms; a guide to journalmanagement. Council of Biology Editors, Inc.,Bethesda, Md.

16. CBE Style Manual Committee. 1983. CBE style manual: guide forauthors, editors, and publishers in the biological sciences. 5th ed.Council of Biology Editors, Inc., Bethesda, Md.

17. Chase, S. 1954. Power of words. Harcourt, Brace and Co.,New York.

18. The Chicago Manual of Style. 1982. 13th ed., University of ChicagoPress, Chicago.

19. Council of Biology Editors. 1968. Proposed definition of a primarypublication. Newsletter, Council of Biology Editors\November 1968, p.1-2.

20. Cremmins, E. T. 1982. The art of abstracting. ISI Press, Philadelphia.

21. Day, R. A. 1972. Economics of printing, p. 45-56, In R. A. Day et al.(ed.), Economics of scientific publications. Council of Biology Editors,Washington, D.C.

222

22. Day, R. A. 1975. How to write a scientific paper. ASM News 41:486-494.

23. Day, R. A. 1976. Scientific journals:an endangered species. ASM News42:288-291.

24. Dodd, J. S. 1986. The ACS style guide: a manual for authors and editors.American Chemical Society, Washington, D. C.

25. Houghton, B. 1975. Scientific periodicals; their historical development,characteristics and control. Linnet Books, Hamden, Conn. ISI Press,Philadelphia.

26. Huth, E. J. 1986. Guidelines on authorship of medical papers. Ann.Internal Med. 104:269-274.

27. Huth, E. J. 1987. Medical style & format: an international manual forauthors, editors, and publishers. ISI Press, Philadelphia.

28. Huth, E. J. 1988. How to write and publish papers in the medicalsciences. 2nd ed.

29. International Committee of Medical Journal Editors, 1982. Uniformrequirements for manuscripts submitted to biomedical journals. Br.Med. J. 284:1766-1770 [andAnn. Intern. Med. 96:766-770).

30. King, D. W., D. D. McDonald, and N. K. Roderer. 1981. Scientificjournals in the United States. Hutchinson Ross Publishing Co.,Stroudsburg, Pa.

31. Lock, S. 1985. A difficult balance: Editorial peer review in medicine.The Nuffield Provincial Hospitals Trust, London.

32. McGirr, C. J. 1973. Guidelines for abstracting. Tech. Commun. 25(2):2-5.

33. Maggio, R. 1987. The nonsexist word finder: A dictionary of gender-free

usage. The Oryx Press, Phoenix, Ariz.

Ž23

34. Meyer, R. E. 1977. Reports full of "gobbledygcok." J. IrreproducibleResults 22(4):12.

35. Michaelson, H. B. 1986. How to write and publish engineering papersand reports. 2nd ed. ISI Press, Philadelphia.

36. Mitchell, J. H. 1968. Writing for professional and technical journals.John Wiley & Sons, Inc., New York.

37. Morgan, P. 1986. An insider's guide for medical authors and editors. ISIPress, Philadelphia.

38. Morrison, J. A. 1980. Scientists and the scientific literature. ScholarlyPublishing I1:157-167, 1980.

39. O'Connor, M., and F. P. Woodford. 1975. Writing scientific papers inEnglish: an ELSE-Ciba Foundation guide. for authors. AssociatedScientific Publishers, Amsterdam.

40. Ratnoff, O. D. 1981. How to read a paper. In K. S. Warren (ed.),Copingwith the biomedical literature, p. 95-101. Praeger, New York.

41. Reid, W. M. 1978. Will the future generations of biologists write adissertation? BioScience 28:651-654.

42. Rosten, L. 1968. The joys of Yiddish. McGraw-Hill Book Co., NewYork.

43. Sagan, C. 1977. The dragons of Eden. Speculations on the evolution ofhuman intelligence. Ballantine Books, New York.

44. Siegenthaler, W., and R. Luthy (ed.). 1978. Current chemotherapy.Proceedings of the 10th International Congress of Chemotherapy.American Society for Microbiology, Washington, D.C., 2 vol.

45. Skillin, M. E., R. M. Gay, et al. 1974. Words into type, 3rd ed. Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, N.J.

46. Strunk, W., Jr., and E. B. White. 1979. The elements of style. ThirdEdition. The Macmillan Co., New York.

224

47. Trelease, S. F. 1958. How to write scientific and technical papers. TheWilliams & Wilkins Co., Baltimore.

48. Tuchman, B. W. 1980. The Book; a lecture sponsored by the Center forthe Book in the Library of Congress and the Authors League of America.Library of Congress, Washington, D.C.

49. Weiss, E. H. 1982. The writing system for engineers and scientists.Pretice-Hall, Inc., Englewood Cliffs, NJ.

50. Woodford, F. P. (ed.) 1968. Scientific writing for graduate students. ACouncil of Biology Editors manual. The Rockefeller University Press,New York.

51. Zinsser, W. 1983. Writing with a word processor. Harper & Row,Publishers, New York.

52. Zinsser, W. 1985. On writing well. An informal guide to writingnonfiction, 3rd ed., Harper & Row, Publishers, New York.

225

Teknik Terimler Sözlügü

Abstract (Kisa Özet).Genellikle, makalenin her önemli bölümünün birözetini veren, makalenin kisa gekli. Sonuçlarin özeti olan "Summary" denfarkh.

Acknowledgements (Tegekkür). Makalenin (Tartigma'dan sonra, fakatKaynaklar'dan önce) kipilere ve, kurumlara; makalenin olugumusirasmdaki yardim, öneri ve maddi katkilan için tegekkür etmek amaclylatasarlanmig bir bölümü.

Ad hoc reviewer. Bak Referee.

AddressaYazan tamtir ve posta adresini verir.

Alphabet-number system (Alfabe-say1 sistemi). Kaynaklar'da veya atifyapilan literatür k1smmda, kaynaklarm alfabetik strayla düzenlendigi birsistem.

Archival journal (Argiv dergisi)._Bu terim "temel dergi"yle egdegerdir veözgün aragtirma sonuçlan yay1mlayan dergi anlami tagir.

Author (Yazar). Deneylerin tasanm ve gerçeklegtirilmesinde aktif olarakkatk1da bulunan ve sunulan aragtirma sonuçlannda entellektüelsorumluluk tagiyan kipi.

Biological Abstracts. Biyolojide, en büyük ve en iyi bilinen yay1m yeri (KisaÖzet formunda). Biosciences Information Service tarafmdanyaymlanmaktadir.

Camera-ready copy (Ofset baski için hazir kopya). Dergi veya kitaptafotografik üretimle, dizgiye gerek olmaksizm üretime hazir olan hergey.Yazarlar çogunlukla; kangik formülleri, kimyasal yap11an, akig

227

diyagramlarmi v.s'yi, dizgi sirasmdaki hatalar ve prova okunmasmdankaçmmak için

"camera-ready copy"olarak hazirlarlar.

Caption. Bak Legend

CBE. Bak Council of Biology Editors.

Chemical Abstracts. Kimya'da, en büyük ve en iyi bilinen yayim yeri (KisaÖzet formunda). American Chemical Society tarafmdanyayimlanmaktadir.

Citation-order system (Attf 81rasi sistemi). Kaynaklarm metin içindegözükmesine göre, sayisal strada atif yapilan kaynak siralama sistemi.

Compositor. Dizgiyi yapan. E§deger terimler typesetter ve keyboarder.

Conference report (Konferans bildirisi). Konferansta sunulmak için yazilanmakale. Birçok konferans bildirisi, geçerli yaym tammma uymaz. Îyiyazilmig bir bildiri kisa olmalidir. Deneysel ayrmt11ar ve kaynaklar en azdüzeyde tutulmalidir.

Copy editör. Sorumlugu; baski için igaretler koyarak gerekli yazim, dilbilgisi

ve stil düzenlemelerini yapmak suretiyle metni yayima hazirlamak olan

(genellikleyay1mcimn elemam) kipinin adi.

Copyright (Yay1m Hakki). Yazili entelektüel eseri, yeniden üretme,yayimlama ve satma için özel bir yasal hak.

Council of Biology Editörs (Biyoloji Editörleri Konseyi). Üyeleribiyoloji veilgili alanlarda; dergi ve kitaplarm yazimi, yay1m1 ve editörlügü ileugragan bir organizasyon. Philip L. Altman, Executive Director, 9650Rockville Pike, Bethesda, MD 20814.

Cropping (Kesme). Yayrnlanmig fotografta gözükmesine ihtiyaç olmayank1simlar1 belirlemek için fotografta yapilan igaretleme.

Current Contens. Birçok derginin baghk sayfalarm1 fotografik üretimle

sunan haftahk dergi. Bilim adamlari böylece, kendi alanlarmda nelerinyayimlandigim izleyebilirler. Degigik alanlarda (Sanat ve Begeri Bilimlerdahil), "Institute for Scientific Inforrnation" tarafmdan alti degigikbaskislyayimlanmaktadir.

228

Discussion (Tartigma). Bir IMRAD makalesinin son bölümü. Amac1,çahymanm sonuçlarmi mevcut bilgi dokusuna iglemektir. Önemlinoktalar Conclusions (Sonuçlar) da ifade edilir.

Dual publication (Çiftyaym). Aym verilerin, iki (veyadaha fazla) kez, temeldergilerde yay1mlanmasi. Bilimsel ahlâkm aç1k gekilde bozulmas1.

Editor. Bir dergide veya çok yazarli bir kitapta, neyin yay1mlanacagma kararveren kipiye verilen ad.

Editoral consultant. Bak Referee.

Festschrift. Degigik yazarlann, belli bir kipinin hatirasma veya adma ithafettikleri yazilardan olugan cilt.

Galley proof. Bak Proof

Graph (Grafik). Verilerin; çizgi. çubuk ve diger görsel malzeme ile sunulugu.Grafikler, verilerin yönünü ve egilimini göstermede çok yarar11dir. Kesindegerlerin listelenmesi zorunlu ise, tablo daha iyidir.

Hackneyed expression. Çokkullamlmig, bayat ifadeler.

Hard copy. Modasi geçmig, kagit üzerindeki metin, bilgisayar kel i mei§lemciyle hazirlandig1 zaman, hard copy denir.

Harvard system. Bak Name and Year System.

Impact factor. Dergilerin kalitesine karar vermede bir baz. Yüksek impactfactor'ü olan (Science Citation Index'in belirledigi, yayimlanmig hermakale bagma ortalama atif sayisi) bir dergi, dügük impact factor'ü olanbir dergiden daha fazla kullam1mig demektir.

IMRAD. Introduction (Girig), Methods (Yöntemler), Results (Sonuç1ar) veDiscussion (Tartigma) mn olugturdugu bir akronim. Pekçok modernbilimsel makalenin düzenleme gemasi.

Incunubula. 1455 ve1500 M.S. arasmda basilan kitaplar.

Introduction (Girig). IMRAD makalesinde ilk bölüm. Amac1, aragt1r11anproblemi açikça ortaya koymak ve okuyucuya ilgili temel bilgiyivermektir.

229

Jargon. Webster's Ninth Collegiate Dictionary, jargonu "karigik, anlamsizdil" olarak tanimlar.

Keyboarder. Bak Compositor

Legend. Görsel malzemeye verilen isim veya baghk; görsel malzemeyiaç1klayic1 bilgi. Bu bilgiler, grafik veya fotograf üzerine yazilmamahdir.Bunlar, kompozitör tarafindan dikkatle görsel malzemenin altmayerlegtirilir. Caption adi da verilir.

Literature Cited (Kaynaklar). Birçok dergi tarafiiidan, makalede atif yapilankaynaklari s1ralamak için kullamlan baghk. References veya nadirenBibliography baghklari da kullamhr.

Managing Editor. Çogunlukladerginin igletmesiyle ugragan kipiye verilenad. Tipik olarak, managing editor edit etme iglemiyle (metinlerinkabulü)ugragmaz, fakat kopya editörlügünden (üretmeigleminin bir kismi)sorumludur.

Markup for the Typsetter. Kopya editörleri tarafindan (bazende italikler içinaltml çizme gibi, yazarlar tarafmdan), dizgi tipini belirtmek içinkullamlan igaret ve semboller.

Masthead statement. Çogunluklayayimc1 tarafmdan derginin baghksayfasmda, derginin sahibini, amaç ve kapsammi anlatan otoriter ifade.

Materials and Methods. Bak Methods.

Methods (Yöntem). IMRAD makalesinin ikinci bölümü. Amaci; deneyleri,bilgi ve becerisi olan her meslektagm tekrarlayip, ayni veya benzersonuçlari elde edebilecegi kadar ayrmtih olarak tanimlamaktir.

Monograph. Uzmanlar tarafmdan, uzmanlar için ayrmtih olarak yazilmigkitap.

Name and Year System (1simve y11 sistemi). Metinde atif yapilankaynaklarin, yazarin soyadi ve yaymm senesine göre-örnegin, Smith(1950) - verildigi kaynak verme sistemi.

Offprints. Bak. Reprints.

230

Oral report. Yay1mlanmig makaleye benzer bir düzenlemedir. Ancakdeneysel aynnti ve çok say1da kaynak olmaksizin anlatim geklidir.

Peer review. Metnin, yazarm meslekta§lan (aym alanda çahgan bilimadamlan) tarafmdan degerlendirilmesi.

Primary journal.Özgünaragttrma yay1mlayan dergi.

Primary publication. Yazarm meslektaglarmm, deneyleri tekrarlayabilecegiveya sonuçlari deneyebilecegi formda ve bilimsel topluluga aç1k dergi

veya bagka bir dokümanda, özgün aragtirma sonuçlarimn ilk yayimi.

Printer. Tarihsel olarak, baski yapan araç veya baski yapan kipi. Ancak çogu

zaman printer , basan firmay1 ifade eder ve bask1 iglemine giren heriglemi tammlayan kisa bir ifade olarak kullamhr.

Proof (Prova). Yazarlara, editörlere veya yönetici editärlere baski hatalarmidüzeltmek için gönderilen dizilmig malzeme. Sayfa numarasiz olanlara"galley proofs" sayfa numarah olanlara "page proofs" denir.

Proofreaders' marks. Provalardaki hatalari kompozitörün dikkatine getirmekiçin kullamlan igaret ve semboller.

Publisher (Yayimci). Bir kitap veya derginin yayim iglerini yapan kigi veyakurulug.

Referee. Genellikle yazarla aym veya benzer alanda çahgan, bir metniinceleyip editöre yayimlama konusunda görüg veren kipi. Reviewerterimi, daha az anlamh fakat daha çok kullamlan bir terimdir.

Reprints (Tekil Kopyalar). Dergi makaleleri ayn olarak basihp, yazarlara

(genellikleücretle) gönderilir, bilim adamlan arasinda genig ölçüde i

dagitrni yapihr.

Results (Sonuç1ar). IMRAD makalesinin üçüncü bölümü. Amaci, sunulançahymada elde edilen yeni bilgiyi sunmaktadir.

IReview paper. Temel dergilerde änceden yayimlanmig çok sayida makaleyi i

degerlendirmek için yazilan makale. Böyle makaleler, belli alandaki !kaynaklarm basitçe anlatilmasi olabilecegi gibi, mevcut literatürünyorumlu ve eleytirili bir derlemesi de olabilir.

231

Reviewer. Bak Referee.

Running head. Kitap veya derginin ardigik sayfalarmda tekrarlanan baglikyazisi. Çogunlukladergilerdeki makalelerin baghklan kisaltilarak baglikyazisi olarak kullan1hr.

Science writing (Bilim Yazisi). Amac1; bilimsel bilgiyi, bilim adamlan veyabilim adami olmayanlan da içeren genig okuyucu bilgisine iletmektir.

Scientific paper (Bilimsel Makale). Özgünaragtirma sonuçlanm anlatanyazilmig ve bas11migrapor.

Scientific writing (Bilimsel Yazim). Amaci, yeni bilimsel buluglariiletmektir.

Series titles. Bir zaman sürecinde, seri olarak yayimlanmig makalelerinbaghklan. Bu bagliklar, serideki bütün makalelerde ortak olan bir anabagliga sahiptir. Altbaghk (genellikleromen rakann ile verilir) hermakale için özeldir.

Society for Scholarly Publishing. Bilim adamlan, editörler, yayimc11ar,kütüphaneciler, basimcilar, kitapç11ar ve bilimsel yay1mla ugragan digerkipilerden olugan bir organizasyon. Alice O'Leary, AdministrativeOfficer, 2000 Florida Avc., NW, Washington, DC 20009.

Summary (Özet).Genellikle makalenin sonunda yer alan, sonuçlann birözeti. Bir makalenin önemli bölümlerini özetleyen ve makalenin bagindagözüken Abstract 'tan farkb.

Syntax. Îfade,cümlecik veya cümlede kelimelerin s1rasi.

Table (Tablo). Say11ann genellikle kolon formunda sunulugu. Tablolar,birçok bulgu sunmak gerektiginde ve kesin say11arin önemli olmasihalinde kullamhr. Sadece verilerin gekli önemliyse, grafik tercih edilir.

Thesis (Tez). Yüksek derece almak için, adaydan istenen metin. Amac1,adaym özgün aragtirma yapabildigini kamtlamaktir. Dissertation terimide esasta eydeger anlamhdir, fakat daha çok doktora için sunulan metiniçin kullamlmasi gerekir.

232

Title (Baghk). Kitap, makale, poster v.b.'de içerigi yeterince tanimlayan enaz sayida kelime.

Trade books (Ticaret Kitaplari). Halka, kitap ticareti (toptanveya perakende)ile satilan kitaplar. Öteyandan, pek çok bilimsel kitap esasta dogrudanadrese postalama ile sat111r.

Type composition. Yayrnc1 tarafmdan metnin, kopya editörününkompozitör için koydugu igaretlere göre yazilmas1.

Typsetter. Bak Compositor.

233