Karolina Agnieszka Dobosz

Teun van Dijk

„Badania nad dyskursem”

Analiza dyskursu to zintegrowany opis trzech wymiarów użycia języka:

Analiza form użycia języka dot. tego

KTO używa danej formy, JAK, DLACZEGO i KIEDY?

• Warunki poprawności - syntaktyka -plan wyrażania formy > użycie języka

• Warunki sensowności - semantyka - pl. wyraż. Znaczenia > przekazywanie idei

• Warunki fortunności - pragmatyka > interakcja

• Pole faktycznych użyć języka

• Indywidualne struktury kognitywne i mechanizmy poznawcze uwarunkowane

socjokulturowo

• Znaczenie ogólne (system użycia języka) i szczegółowe dyskursu (dyskurs Ronalda Reagana);

odmiana światopoglądowa dyskursu (dyskurs i idee)

Poziomy opisu dyskursu:

Dyskurs jako STRUKTURA WERBALNA

� Dźwięk, obraz i ciało

� Porządek i forma

� Znaczenie

� Styl

� Retoryka

� Schematy

Dwa tryby komunikacji: wypowiedzi i teksty

Analizie poddać można abstrakcyjne struktury dźwięków (fonologia) w dyskursie mówionym oraz

aktywność pozawerbalną (gesty,śmiech) >> audytywne, wizualne i fizyczne aspekty dyskursu

Poziom wyrażania (brzmienie i forma); typologie dyskursu, „naturalne” typy - gatunki mowy

Analiza syntaktyczna

Syntagma - układ wyrazów w zdaniu

SYNTAKTYKA - formalna strukturę zdania; porządek i forma > mogą wyrażać nacechowany wybór

słów; forma zdania uwidacznia sposób dystrybucji informacji

SEMANTYKA

� Poziom znaczenia

(Językoznawcy) badają elementy dyskursu (znaczenie słów, zdań, sekwencji zdaniowych itd.) i ich

reprezentacje semantyczne;

(Psychologowie) w ujęciu kognitywnym: badają to, jak użytkownicy języka przypisują dyskursowi

pewne znaczenia (rozumienie, pojmowanie, interpretowanie)

(Socjologowie) znaczenia są wspólne i społeczne, badają elementy związane z interakcją, grupami i

strukturami społecznymi;

� Formalna struktura sądów i relacje między nimi w tekście

Podstawowe pojęcia analityczne:

• sąd (proposition) - znaczenie całego zdania, zdanie w sensie logicznym] >>> założenie o

relacyjności dyskursu;

• koherencja - zgodność sądów; zależna od uczestników komunikacji i ich wiedzy; co zapewnia

sensowność komunikatu?

Analiza:

� mikrozjawisk (mechanizmy koherencji zdań bezpośrednio ze sobą sąsiadujących);

np. relacje funkcjonalne: uszczegółowienia, uogólnienia, ilustracja, przeciwstawienie,

uwydatnienie,

� makrozjawisk (zgodność na poziomie znaczenie całego dyskursu); poszukujemy

tematu - globalnego znaczenia dyskursu; określają je najczęściej wyróżnione

segmenty, np. tytuły, nagłówki;

• referencyjność - jak dyskurs i jego znaczenia odsyłają do referentów (tj.

rzeczywistych/wyobrażonych wydarzeń, o których mowa, ludzi, przedmiotów) = przedmioty

odniesienia dyskursu

Inne właściwości dyskursu:

Analiza stylistyczna

>> Badane kontekstualne zróżnicowanie dobory słów, form syntaktycznych, typowe formy

opowiadania, strategie grzeczności, sytuacji społecznej, grupy, czasu, kultury; [znaczenia globalne i

lokalne]

Wykładniki stylu - przyjęcie konkretnego wariantu wypowiedzi, zależny od nadawcy, perspektywy,

audytorium, przynależności grupowej itd. >> funkcja kontekstu), wybór danych słów (np.

bojownik/buntownik/powstaniec/terrorysta - komentarz prasowy, czy tekst propagandowy, czy

inny); na poziomie wyrażania: wybór wariantów językowych, takich jak: sposoby zapisu, forma

wizualna itd.

Analiza retoryczna

>> Badamy styl argumentacji, tj. środki perswazji - figury/struktury retoryczne: aliteracja, rym, ironia,

metafora, ,metonimia, hiperbola itd., sposoby przykuwania uwagi odbiorcy;

Analiza strukturalna

>> Poświęcona badaniu superstruktur (schematów strukturalnych), stałych i konwencjonalnych

składników i kategorii określających formę całego tekstu oraz reguł określających ich porządek; np.

nagłówki, formuły otwierające i zamykające wypowiedź, streszczenie; [formy kompozycyjne]

Słowniczek:

- anafora zerowa

- alternacja stylistyczna

Dyskurs jako DZIAŁANIE I INTERAKCJA w społeczeństwie

� Akty mowy

� Rozmowa jako interakcja

� Abstrakcyjne struktury a rzeczywiste użycia języka

PRAGMATYKA

** teoria aktów mowy Austina

-lokucja (produkowanie wypowiedzi) >> perlokucja (akt semantyczny - stwarzanie sensu) >> illokucja

(np. stwierdzenie, obietnica, groźba)

> sytuacyjny kontekst wypowiedzi zależny od intencji, wiedzy, poglądów nadawcy

Analiza konwersacyjna

Bada różne akty mowy spełnianych w społ. I kult. Kontekście, warunki spójności pragmatycznej

sekwencji tekstu

Opis „wertykalny”

Interakcje - zabieranie głosu, przekonywanie itd.; określone reguły i strategie typowe dla danego

kontekstu aktu mowy; dążenie do zamknięcia wymiany zdań;

Rozmowy analizowane przez socjolingwistów, analityków dyskursu, etnografów i socjologów;

KOGNITYWNA ANALIZA DYSKURSU

Poznawcze aspekty dyskursu Dyskurs jako domena umysłu, repertuar społeczno-kulturowych przekonań (opinie i ideologie >

społeczne reprezentacje);

Analiza modeli mentalnych

MM budują reprezentacje tekstu i kontekstu oraz zdarzeń/działań, o których mówi dyskurs > to

schematyczne reprezentacje subiektywnych wyobrażeń o nich; to też punkt wyjścia do wytwarzania

dyskursu; dotyczą wszystkich opisanych wcześniej wymiarów dyskursu;

Analiza czynnika mentalnego - poznawczego i emocjonalnego >> kognitywne wymiary praktyk

komunikacyjnych opisywane w kategoriach procesów i reprezentacji mentalnych zachowane w

pamięci;

Na poziomie jednostkowym występuje personalne zróżnicowanie dyskursu, ale znajomość reguł

syntaktycznych i dyrektyw komunikacyjnych jest wspólnym zasobem społecznym >> możliwe jest

rozumienie się.

Reguły i strategie przetwarzania świadome i nieświadome w realnym użyciu języka; konstruktywna

natura procesów mentalnych warunkowane przez cele, interesy, zamiary, oczekiwania itd. >> ! nie

muszą mieć charakteru systemowego, możliwe korekty i reinterpretacje