1

Teoriler IşığındaTürk-Yunan İlişkilerinde Ege Sorunu

Doç. Dr. Atilla SandıklıBİLGESAM Başkanı

Giriş Realist Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı Realist Yaklaşım ve Ege Sorunu Realist Yaklaşım ve İki Ülke Arasında Savaş İhtimali Liberal Yaklaşımın Güvenlik Anlayışı Liberal Güvenlik Yaklaşımı ve İkili İlişkilerde

Diyalog Süreci Muhtemel Çözüm Modeli:Ege’ye Özgü Teşkilatlanma

2

3

Tarihsel süreç içinde

Türk-Yunan ilişkileri güvensizlik temelinde gelişmiştir.

Megali İdea (Büyük Ülkü)

4

1830

1919 - 1922

19131880

1830

18301880

1923

1923

1913

1913

1913

5

Gayri askeri statüdeki adaların silahlandırılması Kıta sahanlığı sorunu Hava sahası sorunu Yunanistan’ın hava sahasını 10 mile genişletme teşebbüsü ve FIR hattı

Karasuları sorunu Yunanistan’ın karasularını 6 milden 12 mile genişletme girişimi

Egemenliği antlaşmalarla Yunanistan’a devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu

6

7

8

9

10

Tarihsel süreç ve Kıbrıs’taki gelişmelerden ötürü, Ege’deki anlaşmazlıklar karşılıklı güç mücadelesi ve güvensizliğe dayalı ele alınmıştır.

1974 Kıbrıs Barış Harekatı sonrası taraflarda birbirlerine karşı yalnızlık algısı ortaya çıkmıştır.

11

Kıbrıs’taki gelişmelerle birlikte Ege bölgesi iki ülkenin tehdit algıladığı bir coğrafya haline gelmiştir.

Yunanistan 1960’lı yıllardan itibaren Lozan Barış Antlaşması ve Paris Barış Antlaşması’na göre gayri askeri statüdeki adaları silahlandırmıştır.

12

13

İPSARA

SAKIZ

SİSAMAHİKERYA

MİDİLLİ

MENTEŞE ADALARI

KERPE

İSTANKÖY

RODOS

İSTANBULYA

İLERYOZKOÇBABA

İNCİRLİ

TAŞOZ

GAYRİ ASKERİ STATÜDEKİ DOĞU EGE ADALARI

Bu adaların hepsi silahsızlandırılmış

statüdedir.

SARUHAN ADALARI

BOĞAZÖNÜ ADALARI

ÇOBAN

BOZBABA

LİMNİ

SEMADİREK

14

Kıta sahanlığının paylaşımımda sıfır toplamlı oyun anlayışı

Karşılıklı işbirliğini göz ardı eden yaklaşım Yunanistan, Ege’deki adaların kendilerine ait kıta

sahanlıkları olduğunu ileri sürmektedir. Türkiye, doğu Ege adalarının Anadolu anakarasının

uzantısı olduğunu belirtmektedir.

15

Yunan tezine göre kıta sahanlığı sınır hattı, doğu Ege adaları ile Anadolu karası arasından geçmektedir.

GİZLİ 16

Türkiye ise Ege’de eşit paylaşıma dayalı kıta sahanlığı sınırlandırmasını savunmaktadır.

17

18

19

Lahey Uluslararası Adalet Divanı

BM Güvenlik Konseyi

1976 Bern Mutabakatı

Taraflar Ege kıta sahanlığını ilgilendiren konularda tek taraflı girişimlerden kaçınmayı taahhüt etmiştir.

20

Yunanistan, Ege’deki hava sahasını 10 mile genişletmeye çalışmıştır.

Türkiye, Yunan hava sahasını 6 mil olarak kabul etmekte, Türk savaş uçakları sistematik bir şekilde 4 millik sahaya girmektedir.

FIR (Uçuş Malumat Bölgesi) hattı sorumluluğunu fiili egemenliğe dönüştürmeyi amaçlamıştır. Atina askeri uçuşlara ait bildirim talep etmekte, Türkiye reddetmektedir.

21

GİZLİ 22

1944 Şikago Sözleşmesi ve 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne göre;

28

MİLLİ HAVA SAHASI ULUSLARARASI HAVA SAHASI

AÇIK DENİZKARA VEYA ADALAR

KARASULARI

23

28

ULUSAL HAVA SAHASI ULUSLARARASI HAVA SAHASI

AÇIK DENİZ

4 NM.6 M.

KARASULARI

İhlal yok

ANA KARAVEYA ADA

24

YUNANİSTAN TÜRKİYE

ATİNA FIRİSTANBUL FIR

İstanbul-Atina FIR Hattı

Türkiye, Yunanistan’ın FIR’ı egemenlik hakkı gibi gösterme girişimlerini tanımamaktadır.

Yunanistan’ın karasularını 12 mile genişletme girişimi

Türkiye, Yunanistan’ın karasularını 12 mile genişletme adımını savaş sebebi sayacağını beyan etmiştir

Yunan karasularının 12 mil olması durumunda;

◦ Türkiye’nin Ege kıyılarını savunma yeteneği zayıflayacak

◦ Ege hava sahası Türk askeri uçaklarına kapanacaktır.

25

26

12 Mil’e Göre Karasuları6 Mil’e Göre Karasuları

Egemenliği antlaşmalarla Yunanistan’a devredilmemiş ada, adacık ve kayalıklar sorunu 1990’lı yıllarda ikili ilişkilerin gündemini belirlemiştir.

27

İki ülke arasında güvensizlik ve karşılıklı güç mücadelesi

Yunanistan, PKK terör örgütünü desteklemiş, Güney Kıbrıs’la Ortak Savunma Doktrini ilan etmiş, Suriye, İran ve Ermenistan’la ikili askeri anlaşmalar imzalamıştır.

Türkiye, olası bir savaş durumunda, Yunanistan, Suriye ve PKK terör örgütünün müşterek hareket edebileceğini hesaplamıştır.

28

29

1987 Yılında

Yunanistan’ın kuzey Ege’de Taşoz adası civarında petrol arama girişimi

Türkiye’nin Sismik I gemisini Ege’ye göndererek misilleme teşebbüsü

30

31

32

33

Türkiye-Yunanistan arasındaki karşılıklı güvensizliğin 1999 sonrası dönemde kısmen zayıfladığı gözlemlenmiştir.

Madrid Deklarasyonu (1997) Öcalan’ın Yakalanması (1999) Yunanistan’ın Türkiye’nin AB adaylığını veto etmemesi

34

35

YUNANİSTAN

TÜRKİYE

Öcalan’ın yakalanmasının ardından, Türkiye Yunanistan’a terörle mücadelede işbirliği önermiştir.

Dışişleri Bakanlıklar arasında yürütülen rutin görüşmeler

Dışişleri Bakanlıkları Müsteşarlıkları arasında Ege sorunları kapsamında başlatılan istikşafi görüşmeler

36

Karşılıklı güvenliğin tesisine yönelik 29 adet güven artırıcı önlem

İki ülkenin Dışişleri Bakanlıkları, Savunma Bakanlıkları, Genelkurmay Başkanlıkları ile Eskişehir ve Larissa’daki Milli Hava Harekât Merkezleri arasında doğrudan temas hattı

Türk ve Yunan silahlı kuvvetleri arasında etkileşimi artırabilecek ziyaret, ortak eğitim ve bilimsel faaliyetler

37

Ege’de çakışmayı önlemek üzere taraflar bir yıl sonraki tatbikatlar hakkında karşılıklı bildirim yapmayı kabul etmiştir.

Sahil Güvenlik Komutanlıkları arasında ikili müzakereler yürütülmesi kararlaştırılmıştır.

İki ülke, Barış İçin Ortaklık (BİO) eğitim merkezlerinde BİO ülkelerinin iştirakiyle ortak eğitim programları düzenleyecektir.

38

Son on yılda ikili ilişkilerde ticaret, enerji, ulaştırma ve turizm alanlarında önemli gelişmeler

Türkiye-Yunanistan-İtalya Doğalgaz Boru Hattı Projesi

Yüksek Düzeyli Stratejik İşbirliği Konseyi (2009)

39

Yunanistan’ın PKK terör örgütü tarafından kullanılan Lavrion mülteci kampını kapatması

Türkiye’nin Yunanistan’ı dış tehdit listesinden çıkarması

40

Güven artırıcı önlemlerle ve Yüksek Düzeyli İşbirliği Konseyi ile sağlanan yakınlaşma Ege sorunlarının çözümü için yeterli değildir.

İki ülkenin Ege’deki işbirliğini sürekli kılacak ve Realist algıların yinelenmesini engelleyecek kurumlara ihtiyaç vardır.

41

Fonksiyonalist bakış açısıyla, iki ülke arasında Ege’de işbirliği odaklı bir teşkilatlanmaya gidilebilir.

Ege’deki sorunlar; değişik düzeylerde de olsa taraflara ortak menfaat sağlayacak bir kurumsal işbirliği ile çözülebilir.

Avrupa Birliği tecrübesi Ege’deki sorunların çözümüne yönelik böyle bir teşkilatlanmaya esin kaynağı olabilir.

42

43

Ege’de petrol arama ve çıkarma konusunda iki ülke arasındaki anlaşmazlıklar, teşkilatlanma sürecinin başlatılabileceği bir alandır.

İki ülkenin Ege Denizi tabanından çıkarılacak fosil yakıtların üretimi ve işletimi sürecinde ortak hareket etmesini sağlayacak bir teşkilatlanma fikri dikkate değerdir.

44

Türkiye-Yunanistan arsındaki güvensizlik algısının tekrar güçlenmesini Ege’ye özgü böyle bir teşkilatlanma önleyebilir.

İki ülke arasında müşterek menfaatlere hizmet eden kurumsal işbirliği taraflar arası sürdürülebilir güvenin teminatı olabilecektir.

45

46