teorija države i prava-predavanja

POJAM, PREDMET I METOD TEORIJE DRŽAVE I PRAVA

• Kao i svaka druga nauka i teorija države i prava određena je svojim predmetom (područijem interesovanja) i metodom.

• S obzirom na činjenicu da ne postoji nauka koja bi mogla egzaktno izučavati svijet i društvo u cjelini, te da istovremeno jednu od oblasti društvene stvarnosti može izučavati više naučnih disciplina, pa se kao predmet svake naučne discipline može odrediti njeno polje interesovanja.

• Određenje predmeta Teorije države i prava nije potpuno, jer su država i pravo predmet proučavanja i ostalih pravnih nauka. Kojih?

• Sve pravne nauke se mogu podijeliti na apstraktne i konkretne u zavisnosti da li se država i pravo proučavaju kao objektivno date društvene pojave, ili se pak radi u izučavanju konkretne države i prava

• Teorija države i prava, saglasno svom predmetu, spada u apstraktne pravne nauke, jer se bavi proučavanjem države i prava kao objektivno datih (postojećih) pojava u svijetu ili strukturom države i prava kao opštih spoznaja.

• Dakle, teorija države i prava izučava teoriju države i prava uopšte, a ne neku konkretnu državu ili neko konkretno pravo.

• Zbog toga kažemo da je predmet njenog proučavanja strukturalni elementi države države i prava, a koji se susreću u svakoj državi i pravu.

• Teorija države i prava izučava najopštije pojmove (kategorije) koji su vezani za egzistenciju države i prava sa ciljem da dopre do spoznaje o njihovoj prirodi, uzajamnom odnosu i međusobnoj uslovljenosti. Neki od tih najopštijih pojmova su npr. pojam države, pojam i vrste državnih organa, državni oblici, a u teoriji prava: pojam prava, pravne norme, pravnog akta, pravnog odnosa i sl.

• Teorija države je jedna teorijskopravna nauka i obavezan je predmet na pravnim pa i bezbijednosnim fakultetima.

• Uvod u pravo, odnosno Enciklopedija prava je sa jednostavnijim sadržajem od Teorije države i prava, dok je Filozofija prava, sa širim interesovanjima od Teorije države i prava.

• Teorija države i prava izučava opšte pojmove i opšte zakone o državi i pravu, koji prestavljaju naše saznanje o njima.

• Svaka nauka, pa i pravne nauke da bi došle do svojih spoznaja, moraju primjenjivati određene saznajne radnje i postupke, koje nazivamo metodama.

• Riječ metod potiče od grčke riječi methodus, koja označava put i način da se dođe do saznanja istraživanog objekta i njegove suštine (istine o njemu).

• Između predmeta istraživanja i metoda postoji tijesna veza (međusobna uslovljenost). Predmet određuje (uslovljava) metod, a na drugoj strani metod određuje predmet.

• Ne postoji jedan univerzalan metod kojim bi se služile sve nauke, bilo one prirodne ili društvene.

• U svim pravnim naukama uglavnom preovlađuje pravni metod (dogmatički, normativni, logički, pozitivno-pravni) kao i drugi metodi, prije svega sociološki metod.

• Pravni metod je najstariji metod pravnih nauka i veoma je podesan za analizu prava kao specifične idealne (duhovne) tvorevine. On je u osnovi logički, jer se pomoću njega država i pravo proučavaju logičkom analizom pravnih normi, utvrđivanju njihovog pravnog značenja (tumačenjem) i izvlačenjem iz sadržine pravnih normi opštih i osnovnih pojmova i principa.

• Pojedini pravni teoretičari kao npr. Hans Kelzen smatrali su da je ovaj metod, kad je riječ o pravnim naukama, jedini i najbolji. Međutim, nesporno je da bez ovog metoda nema spoznaje države i prava, ali je nesporno i to da to nije jedini metod. Ovaj metod nam objašnjava državu i pravo kakvi oni jesu, ali nam ne daje saznanja o tome zašto su oni takvi, zbog čega su nastali i zašto postoje, zbog toga se ovaj metod naziva dogmatičkim ili pak formalno logičkim.

• Ovaj metod nam omogućava saznanje jedne izuzetno značajne dimenzije države i prava-njihovu normativnu dimenziju, što oni u osnovi i jesu.

• Međutim, kako država i pravo nisu samo normativne pojave, već i realne pojave koje nastaju u društvu, za njihovu potpunu spoznaju potrebno je koristiti i sociološki metod.

• Sociološkim metodom u objašnjenju države i prava je nužan, jer se pomoću njega istražuju društveni uzroci nastanka i razvoja države i prava, kao i njihove funkcije.

• Pravni i sociološki metod su glavni metodi Teorije države i prava, ali se pored ovih koriste i druge metode kao npr. istorijskopravne, uporednopravne, tehničke i druge metode u zavisnosti šta je predmet istraživanja.

• O svim metodama koje se koriste u pravnim i bezbijednosnim naukama, šire ćete se upoznati u sklopu nastavnog predmeta Metodologija naučnog istraživanja u IV godini studija.

POJMOVNO ODREĐENJE DRŽAVE

O rijetko kojem problemu (pojmu) na područiju društvenih nauka je toliko različito pisano i raspravljano kao o pojmu države.

• Država se vijekovima proučava, počev od antičkog perioda (doba Platona i Aristotela) do danas, kao jedan kompleksan društveni fenomen i to sa različitih aspekata: filozofskih, pravnih, političkih, socioloških, ekonomskih i td.

• ( Navesti primjer N.Viskovića da se i u porodičnom domaćinstvu nalazimo u trajnom okruženju države i prava-pročitati citat)

• Postoje brojne definicije države, ali ni jednu ne možemo smatrati univerzalnom.

• Sva promišljanja o državi teže ka stvaranju što bolje države. Još je Platon u svojoj „Državi“ težio da pobjegne u bolju državu.

• Objašnjenje terminološkog značenja pojma države je samo po sebi vrlo interesantno, jer šta ćemo nazvati državom to nije baš jednostavno.

• U srpskom jeziku riječ država potiče od staroslovenske riječi držati, dakle država nešto drži-drži vlast. Odnosno država je teritorija sa svojim stanovništvom koju vladar drži pod svojom vlašću. U ovom smislu se pojam države upotrebljava i u Dušanovom zakoniku.

• U većem broju drugih jezika naziv za državu je izveden od latinske riječi status, italijanske stato, engleske state, španske estado, njemačke stat itd. Svi ovi termini se javljaju relativno kasno tek u 16. vijeku.

• Po Hobsovoj teoriji država se može shvatiti kao neko uređeno stanje, dakle poredak koji počiva na na pravilima, za razliku od prirodnog stanja koje znači anarhiju i bezvlašće.

• Među starijim izrazima kojima se obilježava državna vladavina treba takođe pomenuti i grčki polis (grad- država), te rimske oznake res publica i civitas.

• Izraz republika za državu upotrebljavao je još Boden u 16. vijeku, dok se kasnije ustanovljuju nazivi regnum (kraljevstvo), imperium, za carstvo, civitas za slobodne gradove itd.

• Sam termin država se danas upotrebljava u više različitih značenja. U najužem smislu, pod pojmom država podrazumijeva se sam državni aparat (aparat javne vlasti), herarhijska organizacija sastavljena od individualnih i kolektivnih nosilaca državne vlasti i svih činovnika i službenika koji ulaze u sastav državnih organa.

• Nešto šire shvatanje određuje državu kao posebnu pravnu i političku organizaciju.

• Kroz razvoj ljudskog društva nastajala su brojna teorijskopravna shvatanja o pojmu države i to:

• Patrijahalna teorija, koja državu shvata kao kvantitativno narastanje prvobitne porodične i plemenske organizacije;

• Teofija o božanskom porijeklu države, kao i objektivno-idealističke teorije, koje vide u državi otjelotvorenje (ostvarenje) apsolutne ideje, svjetskog ili narodnog duha;

• Biologističko-organicističke teorije, koje posmatraju državu kao organizam višeg reda, čiji organi imaju funkcije i međusobne odnose, analogno čovjeku i drugim živim bićima;

• Teorije društvenog ugovora, koje su doživjele najveći uspon u 17. i 18. vijeku, koja tvrdi da su ljudi po prirodi jednaki i da ni jedan društveni zakon ne može dovesti u pitanje zakone prirode;

• Teorija sile, koja u različitim varijantama nastanak i prirodu države objašnjava aktom sile (nasilja);

• Funkcionalistička teorija, koja tretira državu kao organizaciju u vršenju jedne određene funkcije u okviru socijalističkog sistema, koji sam predstavlja jedan sistem komplementarnih međusobno uslovljenih funkcija;

• Marksistička teorija, definiše državu kao osnovni oblik političkog konstituisanja klasnog društva, čija je osnovna funkcija zaštita i razvoj određenog klasnog poretka.

• Postoji bezbroj definicija države, ali je možda jednu najclovitiju definiciju dao naš poznati pravni teoretičar Radomir D Lukić, istakavši:

• “да је држава организација која посједује легалну силу, чији органи обављају неопходне друштвено корисне послове, која је резултат човјекове дјелатности и која је у сталним својим промјенама и прилагођавањима актуелном тренутку и актуелним захтјевима човјека и друштва“.[1]

•[1] Радомир Лукић, Теорија државе и права, Београд, 1995. стр. 183.

• DRŽAVA KAO PRAVNA I POLITIČKA ORGANIZACIJA

• Zajednice u kojima su uređeni odnosi društvene moći nazivaju se političke zajednice. Društvena se moć sastoji u mogućnosti uticaja na ponašanje drugih bez obzira na njihovu prirodu, ali su njezini izvori i društvena opravdanost različiti.

• U arhaičnim (starim) društvima postoje vođstva koja se prihvataju dobrovoljno, tj. bez organizovanog aparata fizičke prisile, mada postoje i u tim društvima predvodnici (plemenske poglavice), što znači da postoji zajednica političkog tipa.

• U antičkom periodu država se izjednačava sa polosom-stanovništvom grada koji tvore zajednicu slobodnih ljudi. Ti rani oblici državne vladavine, upućuju na to da se politička zajednica već preobrazila u državu. U njima postoji poseban aparat prisile (vojska, oružani čuvari i t.d), a razvija se i pravo kao sistem specijalnih normi. Zakone upotpunjavaju običaji, vjerska i moralna pravila, koja se usvajaju kao izvor normativnog poretka.

• Dakle, postoji jedan razvojni put države kao pravne i političke organizacije.

• Država je pravna organizacija, po tome što ona stvara pravo i što ga primjenjuje. Država ne stvara sama cjelokupno pravo, pravo stvaraju i drugi subjekti, ali država uvijek odlučuje u primjeni svojih sankcija, pa i pravnim normama koje ne stvara neposredno.

• Država je pravna organizacija i po tome što je organizovana i pomoću pravnih normi, kojima je propisana organizacija države, koji su njeni organi, kako su sastavljeni, kakav im je međusobni odnos i nadležnosti.

• Država je pravna organizacija i zbog toga što su sve njene djelatnosti određene pravom. Pravo propisuje organizaciju države.

• Država je i politička organizacija, moglo bi se reći u prvom redu politička, pa tek onda pravna organizacija. Država postoji radi vršenja političke funkcije uz pomoć prava.

• Drugim riječima država ne postoji radi stvaranja i primjene prava, nego pravo postoji da bi država pomoću njega mogla da vrši svoju političku funkciju. To ne znači da pravo nema nikakvu samostalnost u odnosu na državu. Pravo je i samo jedno političko sredstvo u rukama određenih društveno političkih snaga. Pravo uređuje društvene odnose i van države odnosno njene organizacije.

• Ako dakle, pravo s jedne strane propisuje državnu djelatnost, a država s druge strane propisuje pravo, dobija se jedan začarani krug, a osnovno pitanje svodi se na to koliko je državna djelatnost zaista određena pravom, a koliko je ona slobodna od njega. Ovo se najbolje može razumjeti kroz sagledavanje odnosa države i prava.

• ODNOS DRŽAVE I PRAVA• Država i pravo su tijesno vezane pojave.• „Lice i naličije jedne te iste pojave“ (S.Jovanović)• Uticaji države na pravo su mnogobrojni i različiti-globalni i načelni.

(odvajanje prava od religije, globalizacija i standardizacija prava.• Država ima značajniji uticaj u primjeni nego stvaranju prava. Država

može da ovlasti druge, nedržavne subjekte da stvaraju pravo.• Država je pravna organizacija i istovremeno pravna ličnost-subjekt

prava, najmanje iz tri razloga:• 1. Država stvara i primjenjuje pravo i tako vrši vlast.• 2. Uticaj prava na državu omogućava joj da funkcioniše. (Državna

hijerarhija je pravno uređena državna organizacija-od najviših do najnižih državnih organizacija)

• 3. Ograničenje državne vlasti, državna vlast se nalazi u narodnom vpljom ustanovljenom pravu. (objasniti)

STRUKTURALNI POJAM DRŽAVE• Opšteprihvaćeno je da svaka država mora imati najmanje tri

elementa: 1. narod (stanovništvo), 2. teritoriju i 3.vlast.• Državna vlast• Koji su srodni pojmovi državnoj vlasti: autoritet, moć, uticaj, prisila,

legitimnost.• Vlast bi se mogla označiti kao društveni odnos u kome jedna strana

izdaje zapovijest i naređuje drugoj, a ova druga dužna je da postupi po tim zapovijestima, pod prijetnjom prinude. Državna je vlast je tako ponajprije javna vlast.

• Država posjeduje monopol fizičke prinude, radi osiguranja primjene izdatih zapovijesti. Ona je legitimna. Moguća je i nelegitimna vlast (uzurpacija, tiranija, diktatura)

• Pravednost je najveća vrlina usmjerena prema drugima- datira još iz antičkog perioda.

• Suverenost državne vlasti• Izraz suverenost (latinska supremus, superanus, starofrancuski

sovrain) vuče porijeklo iz katoličkog crkvenog prava.• Kao jedan od osnivača teorije suverenosti smatra se Žan Boden

(1530-1596), on je definisao pojam suverenosti kao najvišu vlast države nad pojedincem, neograničenu zakonima u svom najpoznatijem djelu „ Šest knjiga o državi“

• Pitanjima suverenosti bavili su se i Žan Žak Ruso, Hobs, Hegel.• Najjednostavnije rečeno za suverenost se kaže da je to svojstvo

državne vlasti i da je državna vlast vrhovna vlast. • Kelzen i njegovo tumačenje prava u smislu međunarodnog prava

nad unutrašnjim pravom. (objasniti).• Da li je suverenost pravno pitanje? (neki teoretičari smatraju da

pojam suverenosti nema pravni karakter)

• Suprematija državne vlasti znači da je državna vlast, u okviru svoje teritorija viša od bilo kakve druge vlasti.

• Samostalnost državne vlasti prema spolja. (objasniti)• Nadmoć (suprematija) državne vlasti-državna vlast je najjača i

najviša u odnosu na vlast različitih organizacija i zajednica unutar svoje teritorije. Ona je pravno neograničena.

• Međutim, suverenost je zavisna od ustavnih propisa o uređenju države, ali i od međunarodnih propisa OUN, Savjeta Evrope, EU i drugih org. i zajednica (spoljašnji suverenitet)

• Relativiziranje pojma suverenosti, kontraverzan pojam. (objasniti)• Ako neka druga država ili međ. organizacija određuje pravac njene

politike, onda ona prestaje da bude suverena.

• Nacionalna suverenost• Je kao i narodna suverenost tvorevina buržoaske epohe.

Nacionalna suverenost počela se intenzivno razvijati u toku građanske revolucije 18. i 19. vijeka.

• Stvaranje nacionalnih država i njihovo eventualno ujedinjavanje na principima nacionalne srodnosti,zajedničkog etničkog porijekla i sličnih istorijskih osnova.

• Ideal je bio jedna nacija-jedna država.• Etničko, kulturno i ekonomsko podređivanje manjih nacija od strane

većih. Hegemonizam većih zajednica i pojava nacionalnog separatizma. Istupanje iz zajednice pojedinih manjih, stvaranje posebnih država ili stvaranje konfederalnih država.

• Taj proces je uglavnom završen u Evropi, izuzev na Balkanu.• Međutim, moderno doba i takvim nacijama i nacionalnim

manjinama garantuje određena prava i slobode.• Era globalizacije i suverenosti-međuzavisnost država:

nadnacionalne, regionalne i svjetske organizacije.

• Prava nacionalnih manjina• Iako je problem nacionalnih manjina relativno star, u

međunarodnom pravu još ne postoji obavezujuća definicija pojma nacionalnih manjina.

• Najpoznatiju definiciju nac. manjina je do sada dao Frančesko Kapotorti, to su:

• „Grupe brojčano manje od ostalog preovlađajućeg stanovništva neke države, čiji članovi, podanici te države, imaju etničke, vjerske ili jezičke karakteristike različite od ostalog stanovništva i implicitno pokazuju osjećanje solidarnosti u čuvanju svoje kulture,svoje tradicije, svoje religije i svog jezika“

• Zaštita ljudskih prava manjina (kolektivna prava) i pripadnika manjina (individualna prava)

• Manjine, kao i većine moraju prihvatiti državu kao svoju, zato im se moraju obezbijediti sva prava (kolektivna i individualna)

• Prava: kulturna, upotreba jezika, pravo na vjeroispovijest, pravo na obrazovanje, prava na osnivanje udruženja, prava manjina da učestvuje u izvršnoj, zakonodavnoj i sudskoj vlasti i druga.

• To bi morala biti ustavna materija svake države.

• Državna teritorija i stanovništvo

• Državna teritorija je precizno određen prostor na kome se nalazi stanovništvo države nad kojim se vrši državna vlast.

• Riječ je o trodimenzalnom prostoru (pojedini autori govore i o višedimenzionalnom), a koji se sastoji od površine i dubine kopna, mora, jezera i vazdušnog stuba iznad površine državne teritorije do određene visine (visine koje dosežu klasične letilice)

• Državne granice obilježene su zamišljenim ili pak prirodnim granicama (rijekama, jezerima, klancima, visovima planina i sl)

• Državne granice određene su teritorijalnim i međunarodnim propisima. Širina teritorijalnog mora različita je kod pojedinih država i iznosi 6, 12 ili pak više morskih milja. (1 morska milja=1852 metra)

• Državna teritorija se sastoji od kompaktne cjeline, ali to ne mora uvijek biti slučaj (Primjer Pakistana).

• Svaka država pravno posjeduje samo jednu teritoriju, bez obzira je li ona kompaktna ili rasparčana.

• Na teritoriji jedne države primjenjuju se pravne norme, koje dotični stanovnici kao i stranci moraju poštovati.

• U nekim ranijim epohama primjenjivalo se načelo persionaliteta.(objasniti)

• Načelo teritorijalnosti ne primjenjuje se za lica koja imaju diplomatski imunitet.

• Državno stanovništvo čine: Stanovnici dotične države, stranci i stanovnici koji uopšte nemaju državljanstvo (tzv. apartridi). ovi ljudi izgubili su državljanstvo jedne države, a istovremeno nisu dobili drugo.

• Državljanstvo je u modernom smislu, trajna veza javnopravnog karaktera između fizičkog lica i države.

• Osoba koja ima državljanstvo dotične države ima i neka posebna prava (koja?)

• Kako se stiče državljanstvo? Rođenjem na dva načina: nasleđivanjem državljanstva roditelja po principu krvi, ili po principu rođenja u dotičnoj državi.

• Osoba može steći državljanstvo i prirođenjem, ispunjenjem uslova koje pojedine države slobodno određuju. (dužina boravka,zaposlenje, nekažnjavanje, posebne zasluge za državu i t.d.)

• Moderna država zahtijeva bitno poboljšanje položaja stranaca.

• FUNKCIJE DRŽAVNOPRAVNOG PORETKA• Funkcionalni pojam države• Postavlja se pitanje koje su funkcije države (navesti citat S.

Jovanovića)• S. Jovanović govori o regulatornoj, izvršnoj i sudskoj funkciji države.• Isto stanovište zastupa i Hans Kelzen.• Đorđe Tasić smatra da je nemoguće odvojiti pravnu od socijalne ili

kulturne funkcije države.• I drugi pravni teoretičari su isticali funkcije države iste ili različite.• Međutim, nesporno je da je država kao organizacija koja raspolaže

monopolom fizičke prinude, prisilno usmjerava ili reguliše važne, konfliktne i složene međuljudske odnose.

• Država i pravo imaju jedinstvene (istovrsne) funkcije, koje su se mijenjale tokom istorije.

• U vrijeme plemena imala je napadačko-odbrambenu funkciju, kao i u kasnijem periodu.

• U vrijeme velikih javnih i prisilnih radova imala je funkciju upravljanja tim prisilnim radovima (Mezopotamija, Egipat, Kina, Indija i dr.), a u savremenoj državi, upravljanje velikim javnim radovima)

• Takođe, jedna od funkcija države jeste i zaštita mira i bezbijednosti, tj sprečavanje unutrašnjeg rata među društvenim grupama i samovoljnog ugrožavanja života i imovine ljudi.

• Još su Platon,Aristotel i Ciceron isticali da bi država i pravo trebali da služe pravednosti i dobrom životu ljudi.

• Svaka država ima i pravno regulatornu funkciju, da bi ostvarivala sve naprijed navedene funkcije.

• PROMJENE DRŽAVNOPRAVNOG PORETKA• Državnopravni poredak je dinamična pojava, tako da ima svoj razvoj

i promjene u njemu.• U državnopravnom poretku svakodnevno nastaju brojne zmačajne

promjene pojedinih njegovih elemenata (npr. neke službene osobe odlaze, a druge dolaze, pojedini državni organi se ukidaju, transformišu ili se stvaraju novi, neki pravni akti (zakoni, uredbe, odluke, prestaju da važe), umjesto njih stupaju na snagu novi.)

• Tehnološki, ekonomski i politički razvoj društva nameće i

dublje promjene državnopravnog poretka kao npr. prelaz iz monarhijskog u republikanski oblik vladavine, prelaz iz parlamentarnog u polupredsjednički sistem ili obrnuto, veći stepen decentralizacije isl. Takve veće promjene nazivaju se reformama (ustavne, izborne, obrazovne, agrarne i t.d.

• Nasuprot ovim legalnim postoje i nasilne i nezakonite (ilegalne) promjene, npr. državni udari.Državnim udarom se obično mijenjaju samo oni dijelovi države i prava koji su pobunjenicima nepoželjni.

• Državni udari i prevrati mogu biti antidemokratski (nasilni) što je najčešći slučaj i demokratski.

• Puč predstavlja drugu nezakonitu promjenu državnog poretka i od državnog udara se razlikuje po tome što ga izvode niži pripadnici u hijerarhiji državnih funkcionera. (npr. puč u Liberiji izveden od strane jednog narednika u vojsci). Puč se događa u državama rjeđe u odnosu na državni udar.

• Narodni ustanak ili revolucija –ruši državnopravni poredak u mnogo većoj mjeri od državnog udara.( ruši ne samo pojedine elemente političkog sistema u društvu, već obara pojedine ličnosti, vladajuće stranke i osnovne političke i pravne odnose u društvu)

• Za razliku od državnog udara i reformi, revolucija često prekida kontinuitet ili identitet državnopravnog poretka, stvarajući novu državu i novo pravo na ruševinama stare države i starog prava.

• Primjeri revolucije u modernom dobu:• Francuska revolucija 1798. ukinuta je vlast aristokratije.• Revolucija u rusiji 1917.• Drugi svjetski rat u Jugoslaviji.• Narodno oslobodilački ratovi i antikolonijalni ustanci u azijskim i

afričkim državama: Alžir, Indija, Indonezija, Irak i dr.DRŽAVNA ORGANIZACIJA

• Pojam državne organizacije• Kako je već rečeno država je izuzetno složen pojam, koja ima više

značenja. Jedno od njih svakako obuhvata državnu organizaciju.

• Međutim, i sam pojam državne organizacije može imati više značenja, pa je potrebno imati na umu u kom značenju se ovaj pojam upotrebljava.

• Tako se smatra da je najšire značenje pojma državna organizacija njeno teritorijalno (geografsko) značenje, gdje je ona označena kao prostor na kome se vrši državna vlast.

• Uže značenje državne pojma državna organizacija je njeno sociološko (političkološko) značenje kao organizacije koja ima monopol fizičke prinude.

• I najuže značenje je organizaciono, koja označava tvorevinu sa skupom organa koji izvršavaju određene zadatke, među kojima posebno organi koji primjenjuju sankcije za prekršaj pravnih normi.

• Državna organizacija se jasno razlikuje od drugih organizacija. Specifičnost državne organizacije ogleda se u tome što ona ima monopol fizičke prinude, a ona je i složenija u odnosu na druge organizacije.

• Državna organizacija ima svojstvo posebnog subjekta prava-pravnog lica.

• Država kao pravno lice• O državi kao pravnoj i političkoj organizaciji pisano je mnogo, ali o

državi kao subjektu prava (privatnopravnom odnosu) pisano je malo, kod nas gotovo nikako.

• Problem pravnog subjektiviteta države jedan je od najsloženijih problema pravne nauke uopšte.

• Država može da učestvuje u građansko pravnom prometu u svojstvu samostalnog nosioca građanskih prava i obaveza i ne možemo joj negirati pravni subjektivitet.

• Međutim, većina autora tretira državu isključivo kao subjekt javnog prava, smatrajući je najčešće specifičnom ustanovom, pravnom ličnošću međunarodnog javnog prava i istovremeno njenog unutrašnjeg javnog prava.

• U svakom pravnom odnosu moraju postojati dva pravna subjekta, jedan aktivni i drugi pasivni.

• Kad se posmatra sa stanovišta obligacionog prava, stvar je jasna i očigledna: povjerilac je aktivni pravni subjekt, a dužnik pasivan.

• Primijenjeno na klasifikaciju pravnih nauka, teorija dvaju subjekata prava dala bi sljedeću podjelu (citirati i objasniti)

• Svi pravni odnosi prema subjektima prava mogu se podijeliti u pet vrsta:

• 1. odnos individue prema individui istog državljanstva,• 2. odnos individue prema podaniku druge suverenosti,• 3. odnos pojedinca prema svojoj državi,• 4. odnos pojedinca prema stranoj državi,• 5. odnos država između sebe.

• Ovdje su karakteristični odnosi između individue i države, tj. mješovita prava, u kojima se javljaju kao subjekti s jedne strane individua, a sa druge država. Dakle, u pitanju su mješoviti odnosi javnopravnog i privatnopravne prirode, međunarodnog ili internog karaktera.

• U starijem rimskom periodu, rimska država nije smatrana pravnim licem i njena imovina pripadala je kao kolektivna svojina svim njenim članovima. Kad bi rimska država stupila u imovinsko-pravne odnose sa privatnim licima, ti odnosi bi se regulisali javnim, a ne građanskim pravom, s obzirom da je država u te odnose stupila kao javna vlast, kao nosilac suverenosti. Zbog toga država nije mogla biti tužena u građanskom postupku, već samo u administrativnom.

• U periodu ranog feudalizma ne postoji razlika između kraljeve i državne imovine, jer je kralj bio vlasnik cjelokupne državne teritorije, ali se to vremenom mijenja, pa se kao subjekt državne imovine više ne smatra vladar, već država i državna imovina se odvaja od imovine vladara.

• I u drugim zemljama zapadne Evrope počinje proces potčinjavanja države građanskom pravu.

• U Kraljevini Jugoslaviji takođe je postojala teorija o državi, tako je država u sebi objedinjavala dvije pravne ličnosti, državu kao vlast i državu kao titulara imovinskih prava.

• U kasnijem periodu- krajem 19. vijeka država se počinje shvatati kao jedinstvena ličnost.

• Po tvrdnjama nekih teoretičara položaj države je specifičan, ona u imovinske privatnopravne odnose stupa kao imovinski subjekt, ali nije posebna pravna ličnost, već samo jedinstvena i nedjeljiva pravna ličnost države u njenim imovinsko- pravnim odnosima.

• U našoj teoriji države i prava, kao i u teoriji države i prava uopšte postoje različita gledišta o državi kao pravnom licu u različitim periodima (period uticaja Zapadne Evrope, uticaji sovjetske i marksističke teorije-koja je jednim velikim dijelom negirala državu kao pravno lice)

• S. Jovanović, podržava Kelzena i njegovu normativnu teoriju ističuči da je država pravna ličnost.To tvrdi i Toma Živanović, Radomir D Lukić idr.

• Naime, država je jedna, istina specifična pravna ličnost koja obavlja različite djelatnosti (funkcije)

• Ona se pri tom može pojavljivati kao nosilac suverenih ovlaštenja, odnosno da istupa sa pozicije vlasti, kao javnopravni subjekt, ali istovremeno može da se pojavi i kao subjekt privatnopravnih odnosa. (Primjer-citat str 76.)

• U ime države pojavljuju se njeni organi, koji za državu obavljaju određene poslove, pa i zaključuju privatnopravne ugovore, koji se smatraju državnim aktima, jer se zaključuju za račun države, a ne za lični račun. (po punomoći).

• Dakle, država kao specifična pravna ličnost istovremeno može da bude subjekt i javnopravnih i privatnopravnih odnosa. (može da nastupa sa pozicije vlasti, koristeći monopol fizičke prinude(sile), ali i kao ravnopravan ugovorni partner.

• Primjer: Država za potrebe vojske u hrani može postupiti putem naredbe, ali može i zaključiti i ugovor o isporuci hrane, gdje se ona pojavljuje kao ugovorni partner.

• Načela državne organizacije• S obzirom na svoju specifičnost, državna organizacija funkcioniše

na posebnim (specifičnim) načelima.• Uloga, značaj i broj načela državne organizacije mijenjala su se

tokom njene istorije. Međutim određena načela imaju univerzalnu i nezamjenljivu ulogu.

• Najvažnija načela državne organizacije su: načelo hijerarhije, načelo centro-periferne povezanosti, načelo koordinacije, kooperacija, korelacija i koheretnost.

• Načelo hijerarhije• Načelo hijerarhije je najvažnije načelo državne organizacije.

Načelo hijerarhije nije samo značajno za državu, već i za društvene organizacije.

• Državna organizacija je složena organizacija, sastavljena iz mnogobrojnih dijelova koji se nalaze u posebnim specifičnim odnosima.U tim odnosima oni su međusobno podređeni i nadređeni, odnosno između njih postoji odnos hijererhije. Čitava državna organizacija je jedna hijerarhijska organizacija.

• Postoji i hijerarhija pravnih akata (objasniti).• Pravni poredak je vrsta normativnog poredka i sastavljena je od viših

i nižih elemenata, gdje svaki pravni akt, osim najvišeg (ustava) proizilazi iz višeg i tako do najnižeg.

• Dakle, hijerarhija pravnih normi zasniva se na različitoj (nejednakoj) pravnoj snazi pravnih akata, gdje niži pravni akti imaju manju pravnu snagu i one moraju biti u skladu s višim pravnim normama, koje imaju veću pravnu snagu.

• Najviši državni organ donosi najviši pravni pravni akt (ustav) dok ostale pravne akte donose drugi državni organi. Na ovaj način, načelo hijerarhije u državnoj organizaciji preslikava se na pravni poredak.

• Načelo centro-periferne povezanosti

teorija države i prava-predavanja

Documents