t · web viewt.c. saĞlik bakanliĞi türkiye kamu hastaneler kurumu ankara İli kamu hastaneleri...

BİYOKİMYA/HORMON/HEMATOLOJİve SEROLOJİ LABORATUVARLARI(Enstrümantal Analiz Yapan Birimler)

TEST REHBERİ

2016

ANKARA ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ ©

T.C.SAĞLIK BAKANLIĞI

ANKARA ATATÜRK EĞİTİM VE ARAŞTIRMA HASTANESİ


Türkiye Kamu Hastaneler KurumuAnkara İli Kamu Hastaneleri Birliği 2. Bölge Genel Sekreterliği

Ankara Atatürk Eğitim ve Araştırma HastanesiLABORATUVAR CİHAZLI TESTLER REHBERİ

Doküman No LAB.RH.002 Yayın Tarihi 01.02.2013 Rev. Tarihi 08.06.2016 Rev. No 01

REVİZYON TAKİP SAYFASIRevize Edilen Sayfa No

Revizyon Yapılan Tarih

Revizyon No

Revizyon Açıklaması

1 / 21





DAĞITIM TABLOSUDağıtılan Birim Tarih Teslim Alan

İmzaDağıtılan Birim

Tarih Teslim Alan İmza

İÇİNDEKİLER

2 / 21





Kılavuz hakkında.

Evrensel önlemler.

I. Biyokimyasal incelemeler için örnek alımı ve transportu.

1. İstem formlarının düzenlenmesi.

2. Laboratuar Tetkiklerini Etkileyen Analiz Öncesi (Pre-analitik) Faktörler.

3. Örneklerin toplanması ve saklanması ile ilgili hususlar.

3.1. Kan Almada Uyulması Gereken Önemli Kurallar.

3.2. Kan Numunesinin Alınışı.

3.3. Kan Alım Tekniği (şekille anlatım)

3.4. Kan Alımında Kullanılan Tüpler Ve Özellikleri.

3.5. Kan Gazı Analizinde Dikkat Edilmesi Gerekenler.

3.6. BOS Çalışması.

3.7. Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilecek Hususlar.

3.8. Kanda Lipid (Kolesterol, TG, Hdl-C, ApoA, Apo B, Lpa) Analizi Öncesi Bilinmesi

Gerekenler.

3.9. Kanama Zamanı (Ivy Metodu) Tayin Yöntemi.

3.10. I. ve II. Trimester Prenatal Tarama Testleri.

3.11. İdrar Analizi.

3.11.1. 24 Saatlik İdrar.

3.11.2. Hastalar İçin 24 Saatlik İdrar Toplama Kılavuzu.

3.11.3. 24 Saatlik İdrar Numunesi Saklama Koşulları/ Eklenecek Koruyucular

3.11.4. Özel diyet gerektiren 24 saatlik idrar testleri

3.11.5. Örneklerin Laboratuara Nakli

II. Örneklerin Reddedilme Kriterleri

III. Testlerin Minimum Tekrarlanma Aralıkları

IV. Sonuç verme süreleri.

V. Biyokimya Laboratuarında Halen Çalışılan Testler.

VI. Örneklerin ve Verilerin Saklanması

VII. Şikayet ve öneriler.

VIII. Kaynaklar.

3 / 21





KILAVUZ HAKKINDA

Bu kılavuz, Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi (merkez ve alt birimlerindeki) Biyokimya/seroloji/hematoloji

Laboratuarlarından tetkik isteyecek hekimlere yol göstermek/ yardımcı olmak amacıyla hazırlanan ve ihtiyaca

göre güncellenmesi tasarlanan bir metindir. Laboratuar-klinik işbirliğinin ve uyumunun tanı ve tedavi sürecine

önemli katkılar getireceği inancındayız. Bu çerçevede, tetkik isterken mümkün olduğunca elinizdeki kılavuzun

önerilerine uyulması; farkına varılacak eksik ve yanlışların tarafımıza iletilmesi hususunu bilgi ve takdirlerinize

sunuyoruz.

Saygılarımızla…

4 / 21

İletişim

Biyokimya Eğ.İd.Sor. : 4502

Mikrobiyoloji Eğ.İd.Sor. : 4518

Hematoloji Eğ.İd.Sor .: 4789

Biyokimya Başasistan Odası : 4536

Biyokimya Uzman odası (Biyokimya): 4519 - 4520

Biyokimya Tekn. : 4517-4523

Mikrobiyoloji Uzman Odası (Seroloji): 4511

Mikrobiyoloji Sekreterliği : 4503

Hematoloji Uzman Odası : 4812

Hematoloji lab : 4504

Dış Laboratuvar : 4508

Laboratuvar Danışma : 4516





Hastane ve Laboratuar Ortamında Kan Yoluyla Bulaşan Enfeksiyonlardan (HIV, HBV, HCV v.d.) Korunmak

İçin;

STANDART/ EVRENSEL ÖNLEMLER (Universal Precautions)

1. Tanısı ne olursa olsun her hastayı/ her klinik örneği kan-yoluyla bulaşan etkenlerle enfekte kabul ederek

ona göre önlem alın.

2. Hasta veya klinik örnekle temastan önce ve sonra mutlaka ellerinizi yıkayın.

3. Kan veya vücut sıvıları ile temas etme ihtimali bulunan her durumda eldiven giyin; kullanılmış eldiveni

tekrar kullanmayın. Eldiveni çıkardıktan sonra da ellerinizi yıkayın.

4. Derinizde yara, kesi veya benzeri deri bütünlüğünü bozan lezyonunuz varsa üzerini uygun şekilde örterek

kan veya vücut sıvılarından koruyun.

5. Kan veya vücut sıvılarının sıçraması ihtimali bulunan her durumda koruyucu gömlek veya önlük giyin.

6. 6.Kan veya vücut sıvılarının sıçraması ihtimali bulunan her durumda ağız, burun ve göz mukozalarını

korumak üzere maske ve gözlük kullanın.

7. Laboratuarı terk ederken, kullandığınız tüm koruyucu giysileri (eldiven, gözlük, maske ve önlük) çıkarın.

8. Mikrobiyolojik çalışmalarda damlacık oluşturma ihtimali bulunan işlemleri (sonikasyon, şiddetli

vorteksleme v.b.), mutlaka güvenlik kabini içinde gerçekleştirin.

9. Otomatik veya puarlı pipet kullanın, asla ağızla pipetaj yapmayın.

10. Kan veya vücut sıvılarıyla bulaşmış tek kullanımlık malzemeyi ve işi biten klinik örnekleri enfekte atık

kutusuna atın. Yeniden kullanılacak malzemeyi uygun şekilde dezenfekte edin ve gerekiyorsa sterilizasyon

ünitesine gönderin.

11. Zorunlu olmadıkça keskin ve delici eşyalar kullanmaktan kaçının; bu mümkün değilse kullanırken çok

dikkatli olun. Şişe ve tüp kırığı gibi malzemeyi toplamak için forseps, maşa v.b. aletler kullanın.

12. İğne batmasına bağlı yaralanmalardan kaçınmak için; kesinlikle kullanılmış iğnenin kapağını kapatmaya,

iğneyi yerine takmaya, veya bükmeye çalışmayın; delinmeye dayanıklı enfekte atık kabına atın.

13. Çalışma ortamına dökülen veya saçılan kan ve vücut sıvılarını derhal 10.000 ppm lik, çalışmanız bittikten

sonra da çalıştığınız yüzeyi (tezgahı v.b.) ise 1.000 ppm lik dezenfektanla temizleyin.

14. Bütün klinik örnekleri sızdırmaz ve “biohazard” işaretli plastik çantalarda dik konumda bulundurun/ taşıyın.

15. Daha önce yaptırmamışsanız ve doğal yoldan bağışık değilseniz hepatit B aşısı yaptırın.

5 / 21





I. BİYOKİMYASAL İNCELEMELER İÇİN ÖRNEK ALIMI VE TRANSPORTU

1.Hasta istem formlarının düzenlenmesi

Elektronik ortamda veya basılı hasta istek formlarına ve test tüplerine/ örnek kaplarına hastanın adı, soyadı,

dosya/protokol numarası, istek formuna ayrıca, yaşı, cinsiyeti, örneğin hangi bölümden gönderildiği, klinik bilgi

ve tanı/muhtemel tanı ve varsa kullandığı ilaçlar, doktorunun adı yazılmalıdır. 18 yaş altı hastalarda güncel

boy bilgisi cm olarak sisteme girilmelidir. I. Ve II. Trimester tarama testlerine ilişkin formlar mutlaka tam olarak

doldurulmalıdır. İstek formundaki ile bağdaşmayan bilgiler taşıyan, çalışılacak teste uygun şartlarda alınmayan

veya uygunsuz şartlarda transfer edilen örneklere işlem yapılmayacaktır.

Laboratuvarımızda çalışılan idrarda toksik parametreler, yalnızca tarama amaçlı olup yoğun bakım ve acil

hastalarında istenmelidir.

2. Laboratuar tetkik sonuçlarını etkileyen analiz öncesi (pre-analitik faktörler)

2.1. Postürün Etkisi: Hastanın pozisyonuna bağlı kan hacminde değişiklikler olabilir. Bir saat kadar yatar

pozisyonda duran hastanın kanı yaklaşık %10 oranında dilüe olur. Ayakta duran bir hastada ise 10-15

dk içinde kan hacminde azalma başlar. Ayakta duran bir kişide kan hacmi yatan bir kişiye göre 600-700

ml daha azdır (%10 civarında bir azalmaya denktir). Hastanın pozisyonuna bağlı olarak gelişen kan

hacmindeki değişiklikler veya stazın etkisi ile kanın şekilli elemanları (eritrosit, lökosit, trombosit),

hemoglobin, hematokrit ve diğer yüksek ağırlıklı moleküllerin (enzim,lipid) ve proteine bağlanan

moleküllerin (kalsiyum, demir, hormon vs.) konsantrasyonları etkilenir.

2.2. Egzersizin Etkisi : Egzersiz, aktivitenin süresi ve yoğunluğuna bağlı olarak laboratuar sonuçlarında

değişikliklere neden olur. Potasyum, fosfat, kreatinin, serum proteinleri kısa süreli bir egzersizden bile

etkilenirler. Kronik egzersizin CK, AST, ALT, LDH, üre, kreatinin değerlerini yükselttiği görülmüştür.

2.3. Besinlerin Etkisi: Özellikle kan glukozu, trigliserid, ALP gibi bazı testler yakın zamanda yenilip içilen

besinlerden etkilenir. Na, ürik asit, demir, LDH konsantrasyonlarının da yemek sonrası dönemde

belirgin şekilde arttığı görülmüştür. Ayrıca serumun lipemik olması ölçümler için kullanılan yöntemleri

etkileyebilir. Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içecekler plazma yapıtaşlarının konsantrasyonu

üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.

2.4. Sigara İçme: Sigaranın içerdiği nikotin, bazı laboratuar testlerini etkilemektedir. Lipidler, glukoz,

hormonlar, CEA ve Vit B12 sigaradan etkilenen testlerin başında gelmektedir. Sigara kullananlarda

karboksi hemoglobin, plazma katekolaminleri ve serum kortizolü yükselmektedir. Bu hormonlardaki

değişiklikler nötrofil, monosit gibi beyaz kan hücrelerinin sayısını arttırırken, eozinofil hücre sayısını

6 / 21





düşürler. Kronik sigara kullanımı sonucunda, Hb konsantrasyonu, eritrosit, lökosit sayıları, CEA

düzeyleri artış göstermektedir.

2.5. Yüksek Ateş: Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipidler, kalsiyum, ürik asit gibi birçok parametreyi

etkiler.

2.6. Cinsiyet Ve Yaşın Etkisi: Hastanın yeni doğan, pubertede, yetişkin olmasına ve cinsiyete göre çeşitli

hormon, enzim, lipidler, elementler gibi birçok parametre değişim gösterir.

3. Örneklerin toplanması ve saklanması ile ilgili hususlar

Laboratuarımızda serum, plazma, tam kan, idrar, BOS, gaita, çeşitli vücut sıvıları numune olarak çalışılmaktadır.

Numunelerin uygun bir şekilde alınması, saklanması ve laboratuara sevki test sonuçlarının doğruluğu üzerinde

önemli etkilere sahiptir. Örnek alımı için barkot etiketleri çıkarılırken, hastanın örneği alınmadan önce, hasta

örneğini teslim etmeden önce ve hastaların kimlikleri görülmeden işlem yapılmamalı; örnek üzerindeki veya

sonuç raporu üzerindeki kimlik ile hasta adı soyadı mutlaka teyit edilmelidir.

3.1. Kan alımında uyulması gereken önemli kurallar

a. Birçok laboratuar testi diurnal ritm gösterdiği için mümkünse kan sabah 06 - 09 saatlerinde alınmalıdır

(demir, kortizol, glukoz toleransı, ACTH, katekolaminler sabah saatlerinde; TSH, paratiroid hormon, gastrin,

prolaktin, GH öğleden sonra ve akşam saatlerinde yüksektir)

b. Lipemik serumlar analiz sonuçlarını etkilediğinden hastanın 10-12 saat aç kalması gerekir. Özellikle lipid

profili istenmişse bu süre mümkünse 14-16 saate kadar çıkarılmalıdır.

c. Çeşitli ilaçlar laboratuar sonuçlarını değişik derecede etkilemektedir. Bu nedenle hekimin, hastanın aldığı

ilaçların laboratuar sonuçlarını etkileyip etkilemediğini araştırması ve bunları istek formlarına mutlaka

yazması gerekmektedir.

d. Özellikle yaz aylarında hastanın kan vermeden kısa bir süre önce yeterli miktarda sıvı almış olması, örneğin

en az iki bardak su veya maden sodası içmesi gerekir. Bu yolla hastadan kan alma daha da kolaylaşabilir.

e. İlaç monitorizasyonu esnasında, ilaç alımından sonraki pik ve plato fazları göz önünde bulundurulmalı,

hekimin önerileri doğrultusunda davranılmalıdır.

f. İstek formuna kan alma zamanı mutlaka kaydedilmelidir. Hasta kanlarının karıştırılmamasına ve yanlış

etiketlendirilmemesine dikkat edilmelidir. Etiket tüpe dik olarak yapıştırılmalıdır.

g. YANLIŞ ZAMANDA KAN ALMAK, KAN ALMAMAKTAN DAHA KÖTÜDÜR.

h. LABORATUARA NUMUNELERİN GEÇ ULAŞMASI KAN ÖRNEĞİNİN İSRAFI DEMEKTİR.

BOŞUNA KAN ALINMIŞ OLUNUR.

7 / 21





3.2. Kan numunesinin alınışı

Kan almadaki hatalar analitik metodu etkileyerek sonucun yanlış çıkmasına sebep olur. Bu nedenle dikkat

edilmesi gereken bazı hususlar aşağıda belirtilmiştir;

a. Poliklinik hastaları en az 20 dakika rahat pozisyonda oturtulmalı, kol sandalye arkalığı veya masa üzerine

rahat bir pozisyonda olmalı, yatan hastalarda ise sürekli aynı pozisyonda iken kan alınmalıdır.

b. Hasta mastektomi geçirmiş ise karşı taraftaki koldan kan alınmalıdır.

c. İntravenöz infüzyon yapılan koldan kan alınmamalıdır. Eğer her iki kolda da mayi varsa sıvılardan birisi en

az 5 dakika süre ile kesildikten sonra, infüzyon bölgesinin daha alt seviyesinden kan alınmalıdır. Fakat, glukoz

ve elektrolitler gibi infüzyon sıvısında bulunan analitler için infüzyon yapılan koldan kan alınamaz.

d. Kateterden kan alınması önerilmemektedir, ancak zorunlu hallerde kateterin hacmi kadar kan alınıp

atıldıktan sonra numune alınmalıdır (heparin, potasyum gibi ilaç giden kateterden, kan almadan önce atılacak kan

miktarı, kateter hacminin 5 katı kadar olmalıdır)

e. Kanların enjeksiyon materyali ve deri temizliğinde kullanılan materyalle kontamine olmamasına dikkat

edilmelidir.

f. Kan alınırken hem geniş hem de yüzeye yakın damar seçilmelidir.

g. Damar palpe edildikten sonra uygun bölge içten dışa doğru dairesel hareketle iyot-alkol, klorheksidin ya da

diğer antiseptik maddeler ile silinir. Etanol ölçümü için örnek alınırken, deri alkolsüz benzalkonyum klorür %10

çözeltisi gibi bir dezenfektanla temizlenmelidir. Deri kendi kendine kurumalıdır. Kuruyan yüzey tekrar parmakla

palpe edilmemelidir

h. Vene girilmeden önce, turnike takılıyken hastaya yumruk açılıp kapattırılmamalıdır. Bu uygulama

potasyumun yüksek çıkmasına yol açmaktadır

i. Turnike çok sıkı veya uzun süre bağlandığında, damar içinden dokulara sıvı geçişinin arttığı staz durumu

oluşmakta ve bu da sonuçların değişmesine neden olmaktadır. Örneğin turnikenin 3 dakika kolda bırakılması ile

serum protein konsantrasyonlarında %8’lik, 10 dakika kadar kolda kalması ile %20’lik artış olur. Turnike, kan

alma hazırlıkları (tüplerin hazırlanması gibi) tamamlandıktan sonra kola takılmalı ve kan tüpe alınmaya

başladığında çıkarılmalı, 1 dakikadan daha uzun süre kolda takılı kalmamalıdır.

j. Damarda oluşan bu staz etkisinin büyüklüğü ilk tüp ile daha sonraki tüpler arasında da fark gösterir. Sonraki

tüplerde stazın etkisi daha belirgin olarak görülür. İlk çekilen kan –turnikeye en yakın olan- kanın bileşenlerine

en fazla benzeyendir. Onun için bu örnek, tıbbi kararlara kritik etkili analizler için (kalsiyum, biyokimya paneli

gibi) kullanılmalıdır.

k. Kan enjektörle alınmışsa, iğnesi çıkarıldıktan sonra temiz ve kuru tüpe yavaşça kenarından sızdırılarak

boşaltılmalıdır.

l. Bir antikoagulan katkı maddesi içeren kan asla bir başka tüpe aktarılmamalıdır.

m. Antikoagulanlı tüpler 5-10 kez yavaşça alt-üst edilmelidir. Düz tüpler çalkalanmamalıdır.

8 / 21





n. Kan alma sıralaması şu şekilde olmalıdır: KAN KÜLTÜRÜ/ SİTRATLI TÜP (Mavi /siyah kapaklı)SERUM

TÜPÜ (Kırmızı kapaklı)/ /HEPARİNLİ TÜP(Yeşil kapaklı) /EDTA’LI TÜP(Mor kapaklı)/FLORİDLİ TÜP

(Gri kapaklı)/ Diğerleri .

o. Antikoagulan içeren tüplerde kan/antikoagulan madde sabit bir oranda bulunması gerektiğinden

yetersiz miktarda kan konulduğunda sonuçlar etkilenecektir (özellikle mavi kapaklı sitratlı tüpte bakılan

koagulasyon testleri)

p. Kapiller kan alınımındaki hatalar önemli yanlışlıklara neden olmaktadır. Kapiller kan alınırken dikkat

edilmesi gereken hususlar şunlardır;

Parmağa masaj yapılmaması

Kanın ilk damlasının kuru bir pamukla silinmesi

Bir yaşın altında ki çocuklarda kanın topuktan alınması

q. Hemoliz Bir çok analizi etkilemektedir. Özellikle elektrolitler, hücre içi enzimler ve bazı proteinler belirgin

olarak etkilenir. Hemolizin en fazla görülme nedeni kan alma aşamasında yapılan hatalardır. Hemolizden

kaçınmak için;

Kan alınacak bölgedeki deri dezenfektanla silindikten sonra kuruması için zaman bırakılmalıdır (Derinin

üzerinde kalacak olan dezenfektan kalıntıları hemolize neden olur).

Kan enjektöre çok hızlı veya çok yavaş çekilmemeli, uygun kalınlıkta iğne kullanılmalıdır.

Kan enjektörle alınmışsa, iğne çıkarıldıktan sonra tüpe yavaşça ve tüpün kenarından kaydırılarak

boşaltılmalıdır.

Tüp ıslak ve nemli olmamalıdır.

Ani ısı farkından sakınmak için kan alındıktan sonra oda ısısında soğumasına izin verilmelidir, daha

sonra gerekiyorsa buzdolabına kaldırılabilir.

Güneş ışınlarından korumak gereklidir.

Kanı dondurmamalıdır (bazı testler için).

Kan mekanik olarak şiddetle çalkalanmamalıdır. (Antikoagulanlı tüpü alt-üst ederken

beraberinde düz tüp de sallanmamalıdır, taşıma esnasında tüplerin çalkalanmamasına dikkat edilmesi

gerekir)

9 / 21





3.3.Kan alım tekniği

10 / 21





3.4 Kan Alımında Kullanılan Tüpler ve Özellikleri

KAPAK

RENGİ

OPTİMUM

MİKTAR

KATKI

MADDESİ /

ÖRNEK

TÜRÜ

KATKI MADDESİNİN

İŞLEVİ

DİKKAT

EDİLECEKLERKULLANIMI

Mav

i

2 mlSodyum sitrat/ Plazma

Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

Tam çizgiye kadar doldurulmalı. Kan/antikoagulan oranı (1/9) çok önemlidir.~ 4 kez alt üst edilir

PT,aPTT, faktör, koagulasyon çalışmaları

Mor

3 ml EDTA / Plazma

Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

8-10 kez alt üst edilerek iyi karıştırılmalıdır.

Tam kan sayımıAmonyak, 25OHvitD3, Vit A,E, Homosistein, ACTH

5 veya 8 ml YOK/ Serum---- Pıhtı oluşumu için yaklaşık

20dk.’a ihtiyaç vardır.Biyokimyasal parametreler

Kırm

ızı 5 veya 8 ml YOK/ Serum Pıhtı oluşumu için yaklaşık

20dk.’a ihtiyaç vardır. Eser elementler

Yeş

il

2 mlLityum heparin/ Plazma

Pıhtılaşmayı önlemek için thrombin oluşumunu engeller

Kullanılan heparin tipine dikkat edilmelidir.

Plazma çalışması

Gri

4 mlSodyum florid / Plazma

Glikolizi önler. Pıhtılaşmayı önlemek için Ca+2’u uzaklaştırır

Diğer çalışmalarda kullanılmaz

Glukoz ölçümüAlkol düzeyi

Siya

h

2.9 mlSodyum sitrat/ tam kan

Kalsiyumu bağlar Kan/antikoagulan oranı önemlidir. (1/4 olmalı) Sedimentasyon ölçümü

Li Heparin/ tam kan

Pıhtılaşmayı önlemek için thrombin oluşumunu engeller

Kullanılan heparin tipine dikkat edilmelidir. Kan gazı

3.5. Kan gazı analizinde dikkat edilmesi gerekenler

a. Arteriyel kan yerine venöz kan alınmadığına dikkat edilmelidir.

b. Kan enjektöre çekilir çekilmez enjektör içerisindeki hava kabarcığı boşaltılmalıdır.

c. Kan alınır alınmaz kanın hava ile teması kesmek için enjektörün kapağı sıkıca kapatılmalıdır.

11 / 21





d. Plastik enjektörlerde gaz geçirgenliği devam ettiği için analiz en kısa sürede, maksimum 15 dk. içerisinde

tamamlanmalıdır.

e. Numunede pıhtı oluşması heparinin kanla iyice karıştırılmamasına bağlıdır. Bu nedenle numune alınır

alınmaz enjektör yavaşca alt üst edilerek karıştırılmalıdır. Pıhtılı numuneler laboratuarımızca reddedilir.

f. Analiz hemen yapılmayacaksa, glikoliz ve O2 tüketimini minimale indirmek için numune soğutularak

saklanmalıdır. Eğer numune soğutularak saklanmış ise 37oC'ye getirildikten sonra çalışılmalıdır.

3.6 BOS çalışması

BOS’da istenecek glukoz, protein, klor gibi ölçümler için eş zamanlı kan örneği de gönderilmesi

uygundur.

3.7 Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilecek Hususlar

a. Hastaya testin yapılacağı günden önceki 3 gün boyunca karbonhidrattan zengin diyet alması

önerilmelidir. (150 g/günden az karbonhidrat alımı karbonhidrat intoleransını azaltacaktır)

b. Test öncesi 8-16 saatlik bir açlık olması gerekmektedir.

c. Hasta test öncesinde sedanter yaşamdan, aşırı egzersizden ve duygusal stresden kaçınmalıdır.

d. Enfeksiyon varlığı, tiroksin, GH, kortisol, katekolaminler gibi hormonlardaki anormallikler

sonucu etkiler.

e. Doğum kontrol hapları, salisilat, diüretik, hipoglisemik ilaçlar (insulin, sulfonilüre), kafein alımı

ve sigara içimi sonucu etkiler.

f. TESTİN YAPILIŞ ZAMANI SONUCU ETKİLER. EN UYGUN ZAMAN SABAH 7:00 İLE

ÖĞLE SAATLERİ ARASINDADIR.

3.8. Kanda Lipid (Kolesterol, TG, Hdl-C, ApoA, Apo B, Lpa) Analizi Öncesi Bilinmesi

Gerekenler

a. En az 3 hafta süresince beslenme alışkanlıklarının değiştirilmemesi,

b. Kilonun korunması (ani kilo değişikliklerinden kaçınılması),

c. En az 12 saatlik açlık sonrası kan verilmesi,

d. Duygusal ve fiziksel stresten sakınılması,

e. 3 gün öncesinden itibaren alkol alınmaması önerilir.

12 / 21





3.9 Kanama Zamanı (Ivy Metodu) Tayin Yöntemi

Bu test hemşireler tarafından katlarda yapılmaktadır. Standardizasyon için yöntemin hatırlatılması

uygun görülmüştür.

a. Tansiyon aleti 40 mm Hg’a kadar şişirilir ve test süresince bu şekilde kalır.

b. Ön kolun iç yüzü lansetle, V şeklinde, ~3 mm derinlikte kesilir. Kronometreye basılır.

c. Keside biriken kan her 30 saniyede daire şeklinde bir kurutma kağıdı ile yaranın kenarlarına dokunmadan

alınır.

d. Kanama durduğu anda kronometre durdurularak kanama zamanı (kağıt üzerindeki lekeler sayılıp 2 ile

çarpılarak) dakika cinsinden tayin edilir.

3.10. I . ve II. Trimester Prenatal Tarama Testleri

a. İkili test 11-13 hafta-6. gün gebelik haftaları, üçlü test 14-22. (ideal zaman 15-19. haftalar)

gebelik haftaları arasında yapılmaktadır.

b. Gebeler mümkünse ultrason yapılan günde veya ± 2 günde kan vermelidir. Daha uzun

gecikmeler bu testin yanlış yorumlanmasına neden olacaktır.

c. Gebenin doğum tarihi (gün/ay/yıl), kilosu, risk faktörleri (diyabet, sigara gibi), ultrason tarihi

ve ultrason bilgileri, 1. trimester için NT ve CRL ölçüm değerleri, II. Trimester için son adet

tarihi ve ultrason sırasındaki gebelik süresi mutlaka doktor tarafından yazılmalıdır.

3.11. İdrar Analizi

İdrar analizinde sabahın ilk idrarı tercih edilmesine rağmen, herhangi bir zamanda alınan spot idrarda da idrar

analizi yapılabilir. Numunelerin 50 ml (minimum 12 ml) alınarak, mümkünse 30 dakika içerisinde, en geç 1

saatte laboratuara ulaştırılması gerekir. İdrarın hemen laboratuara ulaştırılamadığı durumlarda, 1 saatten fazla

bekleyecek olan idrarların alınır alınmaz +4 derecede buzdolabında saklanması uygundur. Buzdolabında

saklanan idrarın mikroskopik incelemesinde amorf ürat ve fosfatların çöktüğü görülür. Buzdolabında saklanan

bu idrarın en geç 6-8 saat içerisinde analizinin yapılması gerekmektedir. Buzdolabında saklanan idrarların

sıcaklığının analiz öncesi oda ısısına gelmesi beklenmelidir. İdrar kabının etiketi idrar kabına yapıştırılmalıdır.

3.11.1. 24 saatlik idrar

İdrar analizlerinde 24 saatlik idrarda yapılan tetkikler için 24 saatlik idrarın tümü karıştırılıp hepsi

gönderilmelidir. İdrarda ölçülecek test için idrar toplama öncesinde toplama kabına koruyucu eklemek

gerekebileceğinden ayrıntılı bilgi için laboratuara danışılmalıdır.

13 / 21





Hastalar için 24 saatlik idrar toplama kılavuzu

a. İdrar toplamaya başlayacağınız sabah ilk idrarınızı tuvalete boşaltınız ve saati not ediniz (örneğin sabah saat

08:00). Bu andan itibaren tüm idrarınızı gündüz ve gece boyunca, dikkatlice toplama kabına biriktiriniz. Ertesi

sabahki ilk idrarınızı da (örneğin ertesi sabah saat 08:00'deki idrarınız) toplama kabına ekleyerek, idrar toplama

işlemini tamamlayınız. Bekletmeden laboratuara getiriniz.

b. Biriktirme süresince idrarı evin en serin yerinde, mümkünse buzdolabında ve karanlık bir ortamda tutunuz.

c. İdrar toplama kabını siyah, ışık geçirmeyen bir poşet içinde hastaneye getiriniz.

d. Bazı testler öncesinde içerisinde yasaklı yiyeceklerin yer aldığı diyetler bulunmaktadır. Size önerilen diyet

varsa dikkatlice uygulayınız.

e. Bazı testler için toplama kabına, toplama öncesinde laboratuardan asit alınarak eklemek gerekmektedir.

Sekreterlerimiz sizleri bu konuda uyaracaktır.

f. Birinci idrar toplama kabı dolarsa, başka idrar toplama kabına geçtiğinizde bir önceki kapta bulunan idrarın

yaklaşık yarısını da bu kaba karıştırınız.

g. 24 saat boyunca topladığınız idrarın tamamını laboratuara teslim ediniz.

h. Gün içerisinde herhangi bir şekilde idrar örneği dışarı dökülürse, idrar toplama işleminin farklı bir gün

tekrarlanması gerekmektedir.

i. Klirens testi yapılacaksa kanı eş zamanlı olarak alınız.

24 saatlik idrar numunesi saklama koşulları/ eklenecek koruyucular

İdrar örnekleri toplanırken, aksi belirtilmediği sürece buzdolabında/soğuk ortamda saklanması

uygundur. Aşağıdaki tabloya bakınız.

Özel diyet gerektiren 24 saatlik idrar testleri (katekolaminler, hidroksiprolin v.b )

için dış laboratuar test rehberine bakınız.

24 saatlik idrar numunesi saklama koşulları/ eklenecek koruyucular*

TOPLAMA ŞEKLİ ÇALIŞILACAK TESTLER

Koruyucu eklenmeden

toplanacak idrar

Kreatinin, Üre, Ürik Asit, Protein, Albumin, Kalsiyum, Fosfor, Magnezyum,

Sodyum, Potasyum, Klor. Amilaz

* İdrar toplarken soğuk ortamda saklanması daha uygundur.

14 / 21





4. Örneklerin Laboratuara Nakli

Servislerden alınan kan numuneleri vakumlu taşıma sistemi ile, ilgili talimatlara uyularak; diğer

numuneler (idrar, BOS v.b.) en kısa süre içerisinde ve katlara ait, özel taşıma kapları içerisinde, kapakları

sıkıca kapalı, dik pozisyonda ve tüm örnekler potansiyel enfekte materyal kabul edilerek, laboratuara

taşınmalıdır.

Bilirubin, Vit B12, Vit A ve karoten gibi testler ışıktan etkileneceğinden numune ışığa maruz kalmayacak

şekilde laboratuara ulaştırılmalıdır. Amonyak, ACTH, kan gazı, laktat, piruvat, gastrin, renin ve

paratiroid hormonu ısıdan etkileneceğinden soğuk ortamda taşınmalıdırlar.

Kriyoglobulin için alınan örnekler vücut ısısını muhafaza edecek şekilde taşınmalıdır. Örnek alınmadan

önce laboratuara bilgi verilmesi gerekmektedir.

II. BİYOKİMYASAL/HEMATOLOJİK/SEROLOJİK ÖRNEKLERİN REDDEDİLME KRİTERLERİ

Aşağıda belirlenen kriterler numunelerin reddini gerektiren durumları tariflemektedir. Bunun dışındaki

hallerde numuneler kabul edilir.

1. Otomasyon üzerinden istemi olmaksızın veya eksik bilgili istem ile gelen numuneler

2. Barkodsuz/yanlış-eksik barkodlu numuneler

3. Uygunsuz koşullarda alınan (uygunsuz alınan kan gazları, hemolizli kanlar, koruyucu madde eklenmeden

toplanan 24 saatlik idrar gibi) veya uygunsuz koşullarda taşınan numuneler (örneğin; amonyak, laktat, piruvat,

renin, gastrin gibi soğuk zincirde taşınması gereken testlerin uygunsuz taşınması gibi)

4. Uygunsuz tüplere alınan kan numuneleri

5. Örnek miktarının test protokolüne uygun olmadığı numuneler

6. Antikoagulanlı tüplere (mor, mavi, siyah ve yeşil kapaklı tüpler) uygunsuz antikoagulan/kan oranlarında (tüp

üzerindeki çizgiden daha fazla veya az kan alınması) alınan ve /veya pıhtılı numuneler

7. Kırık/çatlak tüpe alınmış veya nakil esnasında dışarıya sızdırma yapmış numuneler

8. Uygunsuz örnekler (örneğin sadece kanda çalışılan bir test için idrar örneği gönderilmesi)

9. Aşırı hemoliz ve lipemik örnekler

10. Uzun süre bekletilmiş örnekler

11. Uygun şekilde kapatılmamış örnekler

12. Test rehberine uygun alınmamış örnekler (Aldosteron, OGTT, Tarama testleri v.b)

15 / 21





III. TESTLERİN MİNİMUM TEKRARLANMA ARALIKLARI

Biyokimyasal parametrelerin belirli yarı ömürleri vardır. Bu süreden önce testin tekrarlanması hastalığın takibi

açısından fayda sağlamayacağı gibi ülke ekonomisine de ek yük getirecektir. Bu nedenle klinisyenler tarafından

her testin minimum tekrarlanma aralığının bilinmesi oldukça önemlidir.

Testlerin minimum tekrarlanma aralıkları

TEST ARALIK TEST ARALIK

Üre, Kreatinin 1 Gün Protein Elektroforez, Ig, IgE,

Kriyoglobulin

28 Gün

*Karaciğer Fonksiyon Testleri 3 Gün AFP, CA 125, CA 19.9, CA 15.3, CEA,

PSA

28 Gün

Çinko (Zn), Bakır (Cu), Serum proteini 7 Gün Progesteron, Renin, Aldosteron,

Parathormon, IGF-1, GH

28 Gün

Lipid Profili; Kolesterol, Trigliserid,

HDLKolesterol

13 Gün Vitamin B12, Folik Asit 60 Gün

FSH, LH, Prolaktin, Testosteron, E2,

SHBG

13 Gün HbA1c 60 Gün

Tiroid Fonksiyon Testleri, TSH, FT4, FT3 13 Gün Vitamin D25, Vitamin D1,25, Vit-E,

Vit-A

90 Gün

Demir (Fe), Ferritin 14 Gün

* Parasetamol intoksikasyonu, Akut Hepatit ve Akut Kolestaz için geçerli değildir.

IV. ÖRNEKLERİN ÇALIŞILMA ZAMANI VE ACİL TESTLER

Dış laboratuar testleri hariç, hafta içi her gün bütün testler çalışılmaktadır. Dış Laboratuvar testleri için

Dış Laboratuvar bölümü ile irtibata geçiniz.

V. ÖN HAZIRLIK İŞLEMLERİ

Testlere spesifik ön hazırlıklar yukarıda belirtilmiştir. Makroprolaktin testinin ön hazırlıkları

Makroprolaktin Ölçüm Talimatı’na göre gerçekleştirilir. Diğer rutin testlerde kanlar, pıhtılaşma

sağlandıktan sonra, açılır rotorlu santrifüjde 10 dakika 3500-4000 devirde çevrilir.

VI. SONUÇ VERME SÜRELERİ

1. Genel açıklama

Tablo 1’de verilen muhtemel sonuç çıkış zamanı gerekli kontrollerden sonra sonuçların verileceği en kısa

süredir. Bu süre şartların uygun gittiği durumlar için hesaplanmıştır. Cihazlarda beklenmedik bir arıza,

elektrik kesintisi ve testlerin kendi teknik özelliklerinden dolayı tekrarlanması veya başka bir yöntemle

doğrulanması gereken durumlarda belirtilen sürelerde gecikme olabilir.

16 / 21





Ayrıca kanın hemolizli, bulanık (yüksek şilomikron düzeyi) ve ikterik (yüksek bilirübin düzeyi) olması

laboratuarımızda yapılan tüm testlerin ölçümünü etkileyeceğinden sonuçların bu özellikler göz önünde

bulundurularak değerlendirilmesi gerekmektedir.

2. Acil Analizler

a. Kliniğin Acil Testleri:

Klinik olarak acil analiz istemi geldiğinde bu materyal en kısa zamanda laboratuara ulaştırılmalı, laboratuar ekibi

tarafından öncelikli olarak çalışılıp, sonuç (telefon da dahil olmak üzere) en kısa yolla ve sürede istemi yapan

hekime ulaştırılmalıdır. Değerli hekimlerimizin klinik aciliyet değerlendirmesi konusuna gereken

duyarlılıkla yaklaşacaklarına ve “acil” ile “acele” kavramları arasındaki önemli farkı göz ardı

etmeyeceklerine inanıyoruz.

b. Laboratuarın Acil Testleri:

Materyalin ve testin taşıdığı bazı laboratuar nitelikleri yönünden acil kabul edilen testlerdir: Asit fosfataz,

amonyak veya kan gazı, protrombin zamanı ölçümü gibi, numunenin hızlı bir şekilde alınıp çalışılması

zorunluluğu olan testler bunlara örnektir. Bu konuda özellikle titiz davranması gerekenler kan alma hemşireleri ve

laboratuar çalışanlarıdır.

c. Afet v.b. durumlarda laboratuarda çalışılabilecek testler:

Deprem v.b. büyük boyutlu, laboratuar kapasitesini zorlayan afetlerde, hastane laboratuarında çalışılacak

parametreler acil panellerle sınırlandırılacaktır. Bunların listesi Tablo 3’te verilmiştir. Bu testlerin çıkış

süreleri duruma göre günlük olarak belirlenip, test isteyen ilgili birimlere duyurulacaktır.

d. Hastane otomasyon sisteminin devre dışı kaldığı durumlarda da acil testler için manuel istem yapılacak;

“Laboratuvar İstem Formu” kullanılacaktır.

V. TEST SONUÇLARININ YORUMLANMASI

Hastaların kullandığı ilaç, bitkisel tedavi, alkol, sigara test sonuçlarını etkileyebilir. Hasta sonuçları

yorumlanırken göz önünde bulundurulur. Başta hormon testleri olmak üzere laboratuar testlerinin interferansa

açık olduğu bilinmektedir. Klinik uyumsuzluk düşündüğünüz test sonuçları için laboratuar ile temasa geçiniz.

VI. ÖRNEKLERİN ve VERİLERİN SAKLANMASI

Analiz işlemleri tamamlanan örnekler, 2-8 0C de 48 saat süreyle bekletilmektedir. Ethanol, İdrarda toksik parametreler ve adli olduğu bildirilen vakaların örnekleri 6 ay süreyle dondurularak saklanmaktadır. Laboratuvarımızda hasta raporları elektronik ortamda süresiz, iç ve dış kalite kontrol değerlendirme sonuçları beş yıl, cihaz test kalibrasyon sonuçları bir yıl süre ile muhafaza edilir.

17 / 21





VII. ŞİKAYET VE ÖNERİLER

Laboratuarlarla ilgili her türlü şikayetinizi hastanemizin çeşitli yerlerinde bulunan dilek/şikayet kutularını

kullanarak kayıt altına alabilirsiniz. Dilek ve önerileriniz Kalite Birimi tarafından ön değerlendirmeye tabi

tutularak çözüm için tarafımızla paylaşılacaktır.

VIII. KILAVUZ’UN HAZIRLANMASINDA YARARLANILAN KAYNAKLAR

1. Clinical Chemistry Theory, Analysis, Correlation. Kaplan LA, Pesce AJ, Kazmierczak. 4th.

Ed. S: 66-80.

2. Laboratory Test Handbook. Jacobs DS, Demott W. et al. Lexi Comp. 4th. Ed. S:21-30

3. Tietz Klinik Kimyada Temel İlkeler. Burtis CA, Ashwood ER. 5. baskıdan çeviri. Palme

yayıncılık, 2005, S:31-53.

4. Clinical Laboratory Diagnostics. Thomas L. 1st. Ed. S:1453-1461.

5. Klinik Biyokimya Analiz Metodları. Prof. Dr. Bahattin Adam, Dr. N. Yasemin Ardıçoğlu. 1.

Baskı. Atlas Kitapçılık, 2002.

ORTALAMA SONUÇ VERME SÜRELERİ

Dikkat! Süreler, normal şartlarda -kan alma birimi veya kayıt/kabul sekreterliği tarafından farklı süre verilmemiş ise- ve örnek laboratuara ulaştığı andan itibaren geçerlidir. Örneklerin Kan Alma birimlerinden laboratuara ulaşma süresi yaklaşık 30 dk.dır.

Tablo 1. Rutin test sonuç verme süreleriT E S T T A H M İ N İ Ç I K I Ş Z A M A N I

TEK TEST İSTENMİŞSE

BİYOKİMYA/ SEROLOJİ/ HEMATOLOJİ

BİYOKİMYA TESTLERİNDEN HERBİRİ 2 saat

HORMONLAR/ TÜMÖR MARKERLERİ Ertesi gün sabah 09:00

İLAÇ DÜZEYLERİNDEN HER BİRİ 3 saat

HPLC, RİA, İkili- Uçlu Tarama Testleri Laboratuara danışınız

HEPATİT MARKERLERİ 3 saat

ASO/ CRP /RF 2 saat

IgG / IgM /IgA / C3/ C4 Salı ve Perşembe çalışılır; sonuçlar ertesi gün saat 14.00’te

OTOANTİKORLAR VE TORCH (Mikro-ELISA) 7. gün

PT/ APTT 1 saat

D-DIMER 1.5 saat

SEDİMENTASYON 1 saat

TAM KAN SAYIMI 1 saat

GAİTADA GİZLİ KAN 1 saat

TAM İDRAR TETKİKİ 1.5 saat

GAİTA MİKROSKOPİSİ/ PARAZİT İNCELEMESİ 1.5 saat

ARB ARAMA Saat 15.00’den sonra

SALMONELLA TÜP AGLÜTİNASYONU Ertesi gün saat 14.00

18 / 21





BRUCELLA TÜP AGLÜTİNASYON 2. gün saat 14.00

BRUCELLA TÜP AGLUTİNASYON (COOMBS’lu) 3. gün saat 14.00

Gaitada Amip Ag 4 Saat

GAİTADA ROTA- ADENOVİRUS AG 2 saat

Kist-Hidatik Hemaglutinasyon Çarşamba saat 16.:00

MONOTEST / RPR / BRUCELLA LAM AGLÜTİNASYONU (Rose Bengal) 2 saat

KÜLTÜRLER/ ANTİBİYOGRAM

BOĞAZ KÜLTÜRÜ Negatif sonuç: Ertesi gün saat 14.00

Pozitif sonuç: 2. gün saat 14.00

İDRAR KÜLTÜRÜ Negatif sonuç: Ertesi gün saat 14.00

Pozitif sonuç: 2. gün saat 14.00.

GAİTA KÜLTÜRÜ Negatif sonuç: 2.gün saat 14.00

Pozitif sonuç: 3. gün saat 14.00

VAJEN KÜLTÜRÜ Ertesi gün saat 14.00.

TRICHOMONAS KÜLTÜRÜ 3. gün saat 14.00.

KAN KÜLTÜRÜ 2-10 gün arası

DİĞER KÜLTÜRLER Negatif sonuç: İkinci gün saat 14.00 Pozitif sonuç: 3. gün saat 14.00

MOLEKÜLER (GENETİK) TESTLER Laboratuara danışınız

BİRDEN FAZLA TEST İSTENMİŞSE BİYOKİMYA TESTLERİ 3 saat

HORMONLAR Ertesi gün sabah 09:00

ACİL/ACİLDEN İSTENEN TESTLER* KAN GAZLARI 15 dakika

TAM KAN SAYIMI 30 dakika

PT/APTT 1 saat

D-DIMER 1,5 saat

SEDİMENTASYON 1 saat

BİYOKİMYA TESTLERİ 1,5 saat

TAM İDRAR TETKİKİ 30 dakika

HORMON TESTLERİ 1,5 saat

1. İki farklı test grubundan test istenmişse, uzun süreli test için olan süre geçerlidir. Yukarıda adı geçmeyen veya dış laboratuara gönderilen testler için sekreter tarafından süre verilecektir.

2. Hasta bilgilerinin eksiksiz doldurulması ve yukarıdaki süreler haricinde süre verilmemesi rica olunur.

3. Semt polikliniklerinden alınan numuneler de; tam idrar tetkiki ve hemogram tetkikleri öğleden sonra 14:00, merkez laboratuarda çalışılan testler ertesi gün Saat:11.00 de sonuçlandırılacaktır.

4. Herhangi bir aksilik durumunda test sürelerinde değişiklik olabilecektir; bu gibi durumlarda kan alma birimleri ve örnek kayıt/kabul sekreterliği bilgilendirilecektir. Hastalar

için yeni sureler ilan edilecektir.

Tablo 2. Acil laboratuar testleri için ortalama sonuç verme süreleri*

*Süreler, kan alma birimi veya kayıt/kabul sekreterliği tarafından farklı süre verilmemiş ise ve örnek laboratuara ulaştığı andan itibaren geçerlidir.

19 / 21





T E S T TAHMİNİ ÇIKIŞ SÜRESİ

KAN GAZLARI 20 dk.

TAM KAN SAYIMI 30 dk.

PT/ aPTT, D-DIMER 90 dk.

ACİL BİYOKİMYA 90 dk.

ACİL HORMON 90 dk.

TAM İDRAR İNCELEMESİ 30 dk.

GAİTADA GİZLİ KAN 30 dk.

Tablo 3. Acil Testler

Test Test Test

BİYOKİMYA KARDİYAK PANEL HEMATOLOJİ Glukoz CK Hemogram Ure CK-MB PT/INR Kreatinin Troponin T aPTT Ürik asit Myoglobulin Fibrinojen T.protein Pro-BNP D-dimer Albumin Procalcitonin AST MİKROBİYOLOJİ ALT HORMON HBsAg T.Bilirubin FT3 Anti-HBs D.Bilirubin FT4 Anti-HCV GGT TSH Anti-HIV ALP -HCG ASO LDH CRP Amilaz İLAÇ DÜZEYLERİ RF Lipaz Lityum Steril vücut s. Hücre sayımı Kalsiyum Karbamazepin Steril vücut s. Boyalı mikr. Sodyum Digoksin Steril vücut s. kültürü Potasyum Fenitoin Kan kültürü Klor Valproik asit Kemik iliği kültürü Fosfor Takrolimus Magnezyum Siklosporin Bikarbonat İdrar toksik parametreleri

20 / 21





Amonyak Alkol BOS ANALİZLERİ Tam idrar t.(TİT) Glukoz Kan Gazları T.Protein Gaitada gizli kan Albumin

Klor

21 / 21

t · web viewt.c. saĞlik bakanliĞi türkiye kamu hastaneler kurumu ankara İli kamu hastaneleri...

Documents