SZKOŁA PODSTAWOWA

II Etap Edukacyjny: Klasy IV-VI Przyroda Cele kształcenia: I, II, III i V Treści nauczania – wymagania szczegółowe: 1 (1, 7), 5 (1), 8 (2(7)), 9 (1, 9, 13)

Czas realizacji materiału Około 50 minut

Wiedza do zdobycia

Poziom podstawowy

Istnieją różne drobnoustroje tj. bakterie, wirusy i grzyby

Drobnoustroje można znaleźć wszędzie

Poziom rozszerzony

Drobnoustroje mają różne rozmiary i kształty

Rozdział wprowadza uczniów w świat drobnoustrojów (mikrobów). Uczniowie poznają różne rodzaje i kształty mikrobów, a także podział na dobre i złe drobnoustroje.

W ćwiczeniu wprowadzającym uczniowie dzięki swej spostrzegawczości i twórczości tworzą drobnoustroje wg własnych projektów, w ten sposób utrwalają sobie różne rodzaje i kształty drobnoustrojów.

Dodatkowe ćwiczenie Mikrobo-Mania przypomina wcześniej przedstawione informacje, a uczniowie sami muszą zdecydować czy omawiany drobnoustrój jest bakterią, wirusem, czy grzybem!

Słowa Kluczowe Bakteria Choroba Drobnoustrój Grzyb Komórka Mikrob Mikroorganizm Mikroskop Patogen Probiotyk Wirus

Zarazek

Potrzebne Materiały Dla każdego ucznia Kopia MU 1 Kopia KU 1 Kopia KU 2

Płytka Petri’ego (opcjonalnie)

Obrazki drobnoustrojów ze strony www.e-bug.eu

Dla klasy/grupy

Ciastolina w różnych kolorach (przepis do samodzielnego przygotowania TS 4)

Kopia KU 1 i KU 2 dla każdego ucznia.

Plakat lub prezentacja multimedialna MU 1 dla całej klasy.

Różne kolory Ciastoliny – kup lub przygotuj wg przepisu (SN 4).

Różne obrazki drobnoustrojów – w wersji elektronicznej na stronie www.e-bug.eu .

Drobnoustroje (mikroorganizmy) nazywane potocznie mikrobami, czy zarazkami, są malutkimi żywymi organizmami, zbyt małymi, aby zobaczyć je gołym okiem. Można je znaleźć niemalże wszędzie na ziemi. Niektóre drobnoustroje mogą być korzystne, inne szkodliwe dla ludzi (ten temat zostanie jeszcze rozwinięty w kolejnych rozdziałach). Drobnoustroje mimo, że są takie malutkie, to mogą przybierać różne kształty i rozmiary. Istnieją trzy podstawowe rodzaje drobnoustrojów:

Wirusy są najmniejszymi cząstkami zakaźnymi spośród wszystkich drobnoustrojów. Zazwyczaj są one szkodliwe dla człowieka. Wirusy są cząsteczkami nie posiadającymi struktury komórkowej, niezdolnymi do przeżycia poza innym organizmem. Do przeżycia potrzebna jest im komórka gospodarza, w której się namnażają. Kiedy dostają się do komórki gospodarza intensywnie się w niej namnażają i niszczą komórkę gospodarza!

Grzyby są wielokomórkowymi organizmami przypominającymi organizmy roślinne. Mogą być zarówno korzystne, jak i szkodliwe dla człowieka. Grzyby odżywiają się rozkładając martwe szczątki organiczne lub pasożytując na roślinach i zwierzętach. Niektóre grzyby mogą wywołać infekcje, niektóre są trujące, a jeszcze inne mogą być korzystne lub są nieszkodliwe dla człowieka np. Penicillium, który produkuje antybiotyk zwany peniciliną, czy grzyby jadalne np. Agaricus, potocznie zwany pieczarką.

Bakterie są jednokomórkowymi organizmami, które rozmnażają się z zadziwiającą szybkością wg krzywej wzrostu wykładniczego, komórki niektórych gatunków bakterii mogą dzielić się nawet co około 20 minut! Niektóre bakterie zdolne są do produkcji specjalnych substancji zwanych toksynami, bardzo niebezpiecznych i potencjalnie chorobotwórczych dla człowieka (np. Staphylococcus); inne bakterie są zupełnie nieszkodliwe dla człowieka, a jeszcze inne są dla nas bardzo pożyteczne (np. Lactobacillus wykorzystywany w przemyśle spożywczym) a czasem niezbędne np. bakterie wykorzystywane w hodowli roślin (Rhizobacterium). Nieszkodliwe dla zdrowia bakterie nazywa się niechorobotwórczymi, natomiast bakterie szkodliwe dla zdrowia – chorobotwórczymi lub patogenami. Ponad 70% bakterii to nieszkodliwe bakterie niechorobotwórcze. Ze względu na kształt komórek bakterii dzielimy je na 3 grupy: ziarniaki (kuliste, łac. coccus), pałeczki (pałeczkowate, łac. bacillus)) i krętki (spiralne, łac. spirillum). Ziarniaki w zależności od rodzaju skupiska, w jakich występują można jeszcze podzielić na: gronkowce (skupienia przypominające grona, łac. Staphylococci, paciorkowce (długie łańcuchy, łac. Streptococci) i dwoinki (pary, łac. Diplococci). Kształt bakterii ułatwia ich identyfikację w przebiegu zakażenia.

1.1 Drobnoustroje Wprowadzenie

Podstawowe Informacje

Potrzebne Będą…

CIEKAWOSTKA

Anthony van Leewenhoek

w 1676 r. stworzył pierwszy

mikroskop. Oglądał w nim

różne przedmioty w swoim

domu, a żyjątka (bakterie),

które znalazł w preparacie

po oskrobaniu zębów nazwał

„żyjątkami”

(ang. ”animalcules”).

Materiały Dostępne na Stronie Internetowej

Film demonstrujący ćwiczenie

Różne zdjęcia drobnoustrojów

1. Zapytaj dzieci, co wiedzą nt. zarazków i mikroorganizmów. Zapytaj czy dzieci, lub ktoś z ich rodziny był/y kiedykolwiek chore/y? Co to była za choroba I co mogło ją spowodować?

2. Wyjaśnij dzieciom, że niektóre choroby nazywane infekcjami wywoływane są przez zarazki – czyli maleńkie żywe organizmy nazywane drobnoustrojami. Przedstaw dzieciom trzy podstawowe rodzaje drobnoustrojów: bakterie wirusy I grzyby. Wykorzystaj załączony kolorowy plakat (MU 1). Plakat jest również dostępny na stronie projektu e-Bug (www.e-bug.eu) w wersji elektronicznej do wyświetlenia na białej tablicy.

3. Wytłumacz, że przedstawione drobnoustroje (mikroby) są tak małe, że można je zobaczyć tylko przez mikroskop. Aby zademonstrować różne rozmiary drobnoustrojów wykorzystaj ćwiczenie dostępne na stronie internetowej, lub materiał z dokumentu MU 2.

4. Przekaż, że mimo, że mikroby mogą być chorobotwórcze, ale jednoczęsnie istnieją dobre drobnoustroje. Zapytaj dzieci, czy znają jakieś dobre drobnoustroje. Jeśli dzieci nie potrafią wskazać dobrych drobnoustrojów podaj im ich przykłady np. bakterie Lactobacillus w jogurtach i napojach probiotycznych, czy grzyby pędzlaki (Penicillium), które produkują antybiotyk – penicylinę itd.

5. Zaznacz, że drobnoustroje można znaleźć dosłownie WSZĘDZIE – w powietrzu którym oddychamy, na żywności, którą spożywamy, na powierzchni naszego ciała, w naszych ustach, nosie na zębach i dziąsłach.

2. Ćwiczenie to może być wykonywane przez uczniów indywidualnie lub w grupach.

3. Każda grupa powinna otrzymać kolorową kopię materiałów (MU 1) przedstawiających różne gatunki bakterii. Można również umieścić w klasie na ścianie kolorowe plakaty dostępne na stronie www.e-bug.eu. Materiały te prezentują różne drobnoustroje i wskazują, które z nich to dobre, a które złe.

4. Każda grupa powinna otrzymać różne kolory ciastoliny, płytki Petri’ego i kopię KU 1.

5. Poproś dzieci, aby na podstawie dostarczonych im rysunków drobnoustrojów, indywidualnie lub w grupach wykonałys na płytkach Petri’ego własne mikroby.

6. Dzieci powinny wymyślić nazwy dla swoich mikrobów, oraz zdecydować, czy wykonane są one pożyteczne, czy szkodliwe. Należy pozwolić dzieciom realizować ich pomysły bez względu na prwadziwe kształty drobnoustrojów.

7. Przypomnij dzieciom, że największymi drobnoustrojami są grzyby, a najmniejszymi wirusy.

8. Jeśli wystarczy czasu pozwól uczniom zaprezentować wykonane przez nie pomysły przed całą klasą.

1.1 Drobnoustroje Wprowadzenie

Ćwiczenie Podstawowe

Wprowadzenie

e

1.1 Drobnoustroje Wprowadzenie

Poniższe pytania pozwolą sprawdzić, czy dzieci zrozumiały omówione zagadnienia:

1. Jakie są podstawowe rodzaje drobnoustrojów? Istnieją 3 podstawowe rodzaje mikrobów (drobnoustrojów): bakterie, grzyby i wirusy.

2. Co to są zarazki? Zarazki to potoczna nazwa szkodliwych drobnoustrojów (mikrobów).

3. Gdzie można znaleźć mikroby (drobnoustroje)? Drobnoustroje można znaleźć WSĘDZIE: w powietrzu, którym oddychamy, na żywności,

którą spożywamy, na powierzchni naszego siała, w ustach, nosie, na zębach I dziąsłach.

4. Czy wszystkie mikroby (drobnoustroje) są szkodliwe? Nie, obok drobnoustrojów szkodliwych dla człowieka, istnieją również drobnoustroje

pożyteczne dla człowieka np. Saccharomyces (grzyb) wykorzystywany jest w procesie

dojrzewania chleba, Lactobacillus (bakteria) uczestniczy w produkcji jogurtów i serów.

5. Jakie kształty mogą przybierać bakterie? Spirale (Campylobacter), pałeczki (Lactobacilli) i ziarenka (Staphylococcus).

Dyskusja

1. Każdy uczeń powinien otrzymać kopię materiałów KU 2 i KU 1.

2. N a podstawie opisów i informacji z pozostałych materiałów uczniowie muszą zdecydować, czy przedstawione drobnoustroje to bakterie, wirusy, czy grzyby.

a. Staphylococcus jest bakterią. b. Lactobacillus jest bakterią. c. Dermatophyte jest grzybem. d. Influenza jest wirusem. e. Penicillium jest grzybem. f. Campylobacter jest bakterią.

Ćwiczenie Dodatkowe

1 szklanka mąki

1 szklanka wody

1/2 szklanki soli

2 łyżki stołowe proszku do pieczenia

2 łyżki stołowe oliwy

Barwniki spożywcze

1.1 Drobnoustroje Wprowadzenie

Składniki

Wymieszaj ze sobą sypkie składniki

Dodaj wodę i mieszaj do uzyskania gładkiej masy

Dodaj barwniki do żywności, a następnie oliwę

Gotuj na średnim ogniu, ciągle mieszając, aż

do uzyskania jednolitej kuli

Ostudź przed użyciem

Sposób Wykonania

Ciastolina jest miękkim, plastycznym materiałem, który potrafi zająć uwagę dzieci przez dłuższą chwilę.

Ciastolina jest dostępna pod różnymi nazwami handlowymi, można ją też bez trudu wykonać samemu.

Dodatkową zaletą sporządzonej w domu ciastoliny jest możliwość wyboru szerokiej palety kolorów.

Domowej roboty ciastolina jest nietoksyczna, ma żywe kolory, łatwo się ją modeluje i jest idealnym

narzędziem dla kreatywnych zabaw i tego ćwiczenia.

Mikroby (drobnoustroje) to żywe organizmy Są tak małe, że aby je obejrzeć potrzebny jest mikroskop Występują w różnych rozmiarach I kształtach

Penicillium

(Pędzlak) Dermatofit

Grzyby są największymi z drobnoustrojów.

Grzyby można znaleźć w powietrzu, na

roślinach i w wodzie.

Przykładem grzyba jest pleśń, która rozwija

się na chlebie.

Niektóre grzyby produkują antybiotyki!

Istnieją 3 podstawowe rodzaje bakterii. Kształtem mogą przypominać:

Spirale

(Campylobacter)

Pałeczki

(Lactobacillus)

Ziarenka

(Staphylococcus)

Bakterie są tak małe, że około 1000 bakterii mogłoby się zmieścić w kropce na końcu tego zdania.

Niektóre bakterie przydają się w kuchni np. w produkcji jogurtów i serów.

Niektóre bakterie są szkodliwe i mogą powodować infekcje.

Bakterie bardzo szybko się namnażają.

Wirusy są mniejsze od bakterii i czasami żyją wewnątrz komórki bakterii!

Niektóre wirusy wywołują u nas choroby.

Takie choroby jak ospa wietrzna, czy grypa powodowane są przez wirusy.

W zależności od rodzajów wirusy mogą rozprzestrzeniać się między ludźmi.

Można je znaleźć dosłownie WSZĘDZIE!

Niektóre są dla nas korzystne i przydatne

Niektóre drobnoustroje mogą wywoływać u nas choroby

Istnieją 3 podstawowe rodzaje mikrobów:

(drobnoustrojów):

2. GRZYB byłby wielkości BOISKA DO PIŁKI

NOŻNEJ!

4. WIRUS byłby wielkości piłki nożnej!

1. Gdybyście byli wielkości EUROPY...

3. BAKTERIA byłaby wielkości AUTOBUSU!

Wymyśl własnego mikroba Wykorzystując dostarczone materiały wykonaj własny projekt wybranego drobnoustroju: bakterii, wirusa lub grzyba.

Zanim zaczniesz zdecyduj, czy Twój mikrob będzie dobry, czy zły! Poniższe zdjęcia mogą Ci pomóc!

1. Czy to jest dobry czy zły drobnoustrój?

______________________

2. Wybierz nazwę dla swojego mikroba.

______________________

Wirusy

Bakterie

Grzyby

Ciekawostka

W Twoim organizmie żyje

około 1000 milionów

drobnoustrojów!

Na Marginesie Bakterie mogą mieć różne kształty i rozmiary – niektóre są okrągłe jak piłki, inne mają kształt spirali, jeszcze inne są podłużne jak pałeczki. Niektóre posiadają strukturę przypominającą ogon, umożliwiającą pływanie i poruszanie się!

Nazywam się Staphylococcus. Jestem okrągły i lubię żyć w Twoim nosie i pod pachami. Żyjąc na skórze mogę wywołać pryszcze. Jeśli dostanę się do krwi mogę spowodować u chorobę! Czym jestem? Staphylococcus jest:

___________

Nazywam się Lactobacillus. Ludzie uważają, że jestem przyjacielski, bo potrafię zmienić mleko w jogurt! Po zjedzeniu mnie z jogurtem mieszkam w jelitach i pomagam trawić jedzenie. Czym jestem? Lactobacillus jest:

___________

Nazywam się Dermatophyte i lubię mieszkać na skórze. Najbardziej lubię wilgotne miejsca np. między palcami spoconych stóp! Kiedy się tam zagnieżdżę wywołuję grzybicę stóp („stopę sportowca”)! Czym jestem? Dermatophyte’y są:

___________

Nazywam się Influenza ale znajomi nazywają mnie ‘flu’. Jestem bardzo hojny; mogę wywoływać u ludzi bóle głowy i gorączkę. Łatwo przemieszczam się między ludźmi, kiedy kaszlą lub kichają. Czym jestem? Influenza jest:

___________

Nazywam się Penicillium. Można mnie znaleźć na starych pomarańczach lub czerstwym chlebie pokrytych pleśnią. Ludzie wykorzystują mnie w produkcji antybiotyku zwanego penicyliną, który leczy infekcje wywoływane przez bakterie. Czym jestem? Penicillium jest:

___________

Nazywam się Campylobacter. Mam śliczny spiralny kształt. Lubię mieszkać w organizmie kurczaka, ale kiedy dostanę się do Twojego brzucha mogę wywołać u Ciebie poważną chorobę – biegunkę! Czym jestem? Campylobacter jest:

___________

Istnieją 3 podstawowe rodzaje mikrobów (drobnoustrojów): wirusy, bakterie i grzyby. Na podstawie obrazków I opisów zdecyduj, jaki to drobnoustrój?

Zapamiętaj

Istnieją 3 podstawowe kształty bakterii:

- pałeczki - spirale - ziarenka