Świat bez książek

zostałby pozbawiony

nie tylko metafizyki,

ale także przeszłości.

Z okazji Światowego Dnia Książki

prezentujemy eseistyczną refleksję Jana

Tomkowskiego ilustrowaną dziełami

malarskimi, do których nawiązuje

autor publikacji „Zamieszkać w bibliotece”.

23 kwietnia – Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich

Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich to ustanowione w 1995 roku przez

UNESCO doroczne święto mające na celu promocję czytelnictwa, edytorstwa

i ochronę własności intelektualnej prawem autorskim. Pomysł organizacji święta zrodził

się w Katalonii. W 1926 roku wystąpił z nim wydawca, Vicente Clavel Andrés.

23 kwietnia jest tam hucznie obchodzonym świętem narodowym, jako dzień jej patrona

– Świętego Jerzego. Zgodnie z długą tradycją w Katalonii obdarowywano w ten dzień

kobiety czerwonymi różami, mającymi ymbolizować krew pokonanego przez Św.

Jerzego smoka. Z czasem kobiety zaczęły odwzajemniać się mężczyznom podarunkami

w postaci książek. 23 kwietnia to również symboliczna data dla literatury światowej.

W tym dniu, w roku 1616 zmarli Miguel de Cervantes, William Shakespeare i Inca

Garcilaso de la Vega . Na ten sam dzień przypada również rocznica urodzin lub śmierci

innych wybitnych pisarzy, np. Maurice’a Druona, Halldóra Laxnessa, Vladimira

Nabokova, Josepa Pla i Manuela Mejía Vallejo. W Hiszpanii Dzień Książki jest

świętem oficjalnym już od roku 1930. Od 1964 tradycja ta kultywowana jest

we wszystkich krajach hiszpańskojęzycznych. Obecnie Światowy Dzień Książki i Praw

Autorskich celebrowany jest na całym globie – od Nowej Zelandii po Kanadę. W roku

2010, po raz czwarty, będziemy go obchodzić również w Polsce.

W wielu religiach świata czytanie

traktowane jest z nie mniejszą powagą niż

modlitwa. Bywa częścią liturgii,

więc przysługuje mu określone miejsce

i czas. Poznawany religiach w ten sposób

tekst nabiera szczególnego znaczenia.

Malarze doskonale wiedzą,

że portret człowieka

czytającego to wyzwanie dla

wielkiego artysty. Porównajmy

choćby trzy ujęcia tematu

pochodzące z trzech różnych

epok. Trzej wielcy mistrzowie:

Rembrandt, Fragonard, Renoir

stworzyli odmienne,

niepowtarzalne wizje lektury,

starając się pokazać nie tylko

postać czytającej osoby, ale i jej

duszę.

A Young Scholar, Jean-Honorè Fragonard

Czytająca stara kobieta, Rembrandt van Rijn

To oczywiście żadna

rewelacja, że książki

towarzyszą uczonym

uwiecznionym na dwóch

słynnych płótnach: Geograf

i Astronom. Więcej

wątpliwości nasuwa Alegoria

malarstwa, o której sens kłócą

się od dawna badacze.

Dziewczyna z wieńcem

na głowie trzyma w lewej

ręce potężny tom, ale czy

za chwilę zabierze się

do czytania ?

Astronom, Jan Vermeer van Delft

Geograf, Jan Vermeer van Delft

Alegoria Malarstwa, Jan Vermeer van Delft

Czytają natomiast i piszą

z zapałem miłośniczki

korespondencji, ulubione

modelki Vermeera. Czytają

we wnętrzu, niezbyt jasnym, piszą

zaś – przy biurku. Piszą - siedząc,

czytają natomiast - stojąc (chyba

jednak nie na jednej nodze),

przy oknie, bo tam najłatwiej

o konieczne podczas lektury

światło.

Dziewczyna czytająca list, Jan Vermeer van Delft

Czytająca młoda dziewczyna, Jean-Honorè Fragonard

Dwie czytające dziewczyny, Auguste Renoir

Definicja człowieczeństwa nie obejmowała nigdy

spraw związanych z lekturą. Homo sapiens to

człowiek rozumny albo inaczej – człowiek myślący.

Do prowadzenia najprostszej formy egzystencji

potrzebuje powietrza, wody, jedzenia, ciepła. Prawdę

mówiąc, czytanie ani pisanie, a co dopiero

gromadzenie książek, nie wchodzą w zakres procesów

niezbędnych do życia. To luksus dostępny

i atrakcyjny tylko dla wybranych!

Denis Diderot, Jean-Honorè Fragonard

Portret dziewczyny, Jean-Honorè Fragonard

Czytająca kobieta, Auguste Renoir

Zdecydowana większość arcydzieł wprowadza

do naszej psychiki niepokój, zamęt, niepewność.

Ale czy przeznaczeniem człowieka jest duchowy

komfort, nieświadome trudności trwanie, spokojny

sen? Jeśli istotą naszego życia uczynimy skuteczne

i perfekcyjne rozwiązywanie problemów, które mogą

zostać rozwiązane, to prawdopodobnie pewne książki,

arcydzieła literatury albo traktaty filozoficzne,

wydadzą się nam mało użyteczne.

Portret matki, Rembrandt van Rijn

Czytający filozof, Rembrandt van Rijn

Pozbawiony literatury, ogołocony z pamięci

i wyobraźni, świat bez książek stałby się

prawdopodobnie martwą dziedziną bezrefleksyjnego

trwania. Zapewne byłby to również świat, w którym

poszukiwanie piękna graniczyłoby z banałem,

a kryteria dobrego smaku zostały kompletnie

zapomniane. Wcześniej czy później musiałoby

również dojść do redukcji, a nawet zagłady języka.

Tytus czytający, Rembrandt van Rijn

Czytająca, Auguste Renoir

W hałaśliwej rzeczywistości literatura pragnie ciągle

zachować swoją pozycję. […] Oczywiście, zdarzają się

być może ludzie, którym podczas lektury sprawia

przyjemność odgłos wiertarki albo młota

pneumatycznego, ale zakładam, że stanowią oni

zdecydowaną mniejszość. W istocie bowiem

otoczeniem, w którym książka ujawnia swe bogactwo

i przemawia do nas najsilniej, jest sfera ciszy.