Terminem chorób przenoszonych przez wektory określasię różnego typu choroby zaraźliwe, wywoływaneprzez patogeny przenoszone przez stawonogi lubinnych biologicznych pośredników. Przenoszenie chorobyodbywa się głównie podczas ssania krwi przez zarażonegoowada lub pasożytujące roztocze. Może mieć także miejsce,kiedy kręgowiec połknie zarażony organizm przenosicielalub gdy dojdzie do zanieczyszczenia rany kałem wektorazawierającym materiał zaraźliwy. Bez względu na drogętransmisji, wektor jest krytycznym ogniwem w przenoszeniuchoroby i cechuje się, przynajmniej częściowo, pasożytniczymstylem życia. Jego styl życia jest oczywiście dostosowanydo tego, w jaki sposób zwierzę naraża się na zarażeniei jak dana choroba jest przenoszona.

Wybuchy chorób wektorowych w przyszłości staną się prawdopodobnie częstsze w Europie, ostrzega Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Kontroli Chorób. Według oceny zainicjowanej przez ECDC, zmiany klimatu i środowiska w postaci wzrastających temperatur i wilgotności, jak również globalizacja sprzyjają rozprzestrzenianiu się wektorów lub bezpośrednich żywicieli i w konsekwencji rozprzestrzenianiu się samej choroby.

Choroby wektorowe obejmują: gorączkę Denga, gorączkę Zachodniego Nilu, gorączkę Chikungunya, gorączkę krwotoczną z zespołem nerkowym bolerioza, wirusowe zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze.

Dostają się one do organizmu człowieka -żywiciela za pośrednictwem komarów, moskitów, kleszczy i gryzoni.

Występują najczęściej na łonie natury, można je spotkać w lesie, na łące, w okolicach jezior czy w parkach miejskich. Żyją w strefie przygruntowej, w miejscach lekko wilgotnych i obfitujących w roślinność. Znajdują się na spodniej stronie liści lub na gałęziach w pobliżu ścieżek, po których chodzimy.Istnieje ponad 800 gatunków kleszczy, z czego w Polsce żyje 21 gatunków. Największe znaczenie epidemiologiczne ma kleszcz pospolity. Uważny jest on za najważniejszego przenosiciela chorób w Polsce. Aktywność kleszczy rozpoczyna się gdy temperatura przekroczy 8 C ,czyli zazwyczaj wraz z nadejściem wiosny i trwa do jesieni. W naszych szerokościach geograficznych, możemy być jednak narażeni na ugryzienie nawet w grudniu. Łagodna zima i wilgotne lato sprzyjają wysokiej rozrodczości i małej umieralności co powoduje zwiększenie tempa ich rozprzestrzeniania się.

Cykl rozwojowy kleszcza pospolitego trwa przeciętnie 2 lata i występują w nim trzy aktywnestadia, w trakcie których kleszcz pobiera krew: - larwa- nimfa- postać dorosła.Pobranie krwi przez kleszcza od kręgowcawarunkuje przejście w kolejne stadium rozwoju. Kleszcze mogą żerować na żywicielu przez kilka dni, po czym odpadają i w ściółce leśnej przechodzą metamorfozę. Larwy zmieniają się w nimfy, a nimfy w postacie dorosłe. Kleszcze mogą atakować człowieka we wszystkich aktywnych stadiach rozwojowych, przyczym w każdym kolejnym stadium żerują coraz dłużej i pobierają coraz więcej krwi. Kleszcze w czasie ukłucia przekazują do krwi ludzi i zwierząt bakterie i wirusy, które mogą wywoływać groźne choroby zakaźne. Ukąszenie jest bezbolesne, ponieważ ślina kleszcza zawiera substancje łagodzące ból, które powodują, że nie czujemy ukłucia.

Bolerioza-wieloukładowa choroba zakaźna wywoływana przez bakterie należące do krętków: Borrelia burgdorferi, przenoszona na człowieka i niektóre inne zwierzęta przez kleszcze . Zakażenie człowieka następuje poprzez ślinę lub wymiociny kleszcza. Rezerwuarem krętka są liczne gatunki zwierząt, głównie gryzonie.

Objawy:Objawy:Wczesne objawy choroby obejmują powstanie charakterystycznego rumienia cechującego się obwodowym szerzeniem się i centralnym ustępowaniem. Rumień wędrujący jest najczęstszym objawem wczesnej postaci boreliozy. Inne wczesne zmiany to objawy grypopodobne obejmujące gorączkę, ból głowy, osłabienie. Wczesne objawy ustępują w ciągu 3 miesięcy i u części chorych rozwija się postać wczesna rozsiana, która może przebiegać pod postacią zapalenia stawów lub neuroboreliozy albo (rzadziej) zapalenia mięśnia sercowego. Po wielu latach od zakażenia u części chorych dochodzi do zanikowego zapalenia skóry, przewlekłego zapalenia stawów, powikłań neurologicznych. Borelioza jest rozpoznawana na podstawie dodatnich testów serologicznych oraz występowaniem typowych objawów klinicznych. Zakażenie jest skutecznie leczone za pomocą antybiotyków z grupy penicylin, cefalosporyn oraz tetracyklin.

Wywoływana przez wirusa z rodziny Flaviviridae, przenoszonego z kleszcza na człowieka. Kleszcze ulegają zainfekowaniu po ugryzieniu zwierząt, które są nosicielami wirusa KZM, później przenoszony jest on na człowieka. Z reguły przebiega dwufazowo. Pierwsza faza pojawia się po 7-14 dniach od kontaktu z kleszczem i trwa około tygodnia. Objawy są mało charakterystyczne, podobne do grypy: ogólna niedyspozycja, gorączka, ból głowy, mięśni. Po kilku dniach lepszego samopoczucia występuje druga faza choroby, która ma następujące objawy: nagły skok gorączki, bóle głowy, wymioty, nudności, utrata przytomności oraz zespół zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych lub zapalenia mózgu.Objawy zwykle ustępują po 2-3 tygodniach.

Szczepienia ochronneZaleca się szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu. Szczepienie ma bardzo duże znaczenie, ponieważ kleszczowego zapalenia mózgu nie da się leczyć przyczynowo.Wirus jest przenoszony w ciągu kilku pierwszych minut pobierania krwi przez kleszcza.Usunięcie kleszcza nie może więc stanowić skutecznej ochrony przed zainfekowaniem wirusem wywołującym kleszczowe zapalenie mózgu. Konieczne staje się zatem zastosowanie szczepień profilaktycznych.Światowa Organizacja Zdrowia zaleca szczepienie następujących grup osób:- pracownicy leśni- pracownicy mający kontakt z materiałem zakaźnym, np. laboranci- turyści podróżujący w regiony ryzyka KZM.Szczepionki przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu są dostępne zarówno dla dorosłych, jak i dzieci.Pełne szczepienie składa się z trzech iniekcji, plus iniekcje przypominające zalecane co 3-5 lat, w przypadku osób narażonych na ciągłe ryzyko infekcji.

Nie ma szczepień ochronnych przeciw boreliozie!

Co zrobić, aby uniknąć ukąszenia przez kleszcza?

Sposobem uniknięcia przykrych skutków chorób przenoszonych przez kleszcze jest stosowanie zasad zmniejszających prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Należy więc:

-w miejscach szczególnie narażonych na występowanie kleszczy nosić odpowiednią odzież, która zakrywa jak najwięcej ciała

-stosować środki odstraszające kleszcze i insekty

-unikać wysokich traw, zarośli i poszycia lasu

- zawsze po powrocie do domu z wycieczki w tereny zielone dokładnie obejrzeć swoje ciało

Gorączka Denga –infekcyjna choroba tropikalna wywoływana przez wirus dengi. Objawy obejmują gorączkę, ból głowy, mięśni i stawów oraz charakterystyczną wysypkę, przypominającą wysypkę w czasie odry. W odosobnionych przypadkach choroba prowadzi do zagrażającej życiu gorączki krwotocznej z krwotokami, trombocytopenią i hipowolemią, może się także rozwinąć wstrząs, w którym niebezpiecznie spada ciśnienie krwi.

Gorączka Zachodniego Nilu – choroba wirusowa zaliczana do grupy gorączek krwotocznych występująca na kilku kontynentach. Infekcja u wielu osób przebiega bezobjawowo lub daje łagodne objawy. Jeśli dochodzi do rozwinięcia się choroby, objawy pojawiają się po 2 – 15 dniach. W postaciach lekkich choroba może dawać objawy rzekomo grypowe (gorączka, ból głowy, bóle mięśni), czasem drobną wysypkę lub powiększenie węzłów chłonnych. W cięższych przypadkach objawy są bardziej nasilone a przebieg gwałtowny, mogą dołączyć się nudności, wymioty, trudności w połykaniu, kręcz szyi, osłabienie mięśni, utrudnienie chodu, zaburzenia koordynacji, parkinsonizm, zaburzenia świadomości. U osób immunoniekompetentnych istnieje zwiększone ryzyko ciężkiego przebiegu choroby, aż do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu czy ostrego porażenia wiotkiego. Zdarzają się także przypadki śmiertelne.Za najlepszą metodę zapobiegania chorobie uważa się unikanie pogryzienia przez komary (stosowanie odpowiednich repelentów, moskitier, tworzenie niekorzystnych warunków do rozrodu komarów). Szczepionki nie opracowano.

Gorączka Chikungunya– tropikalna choroba wirusowa, występująca głównie w południowej Azji i wschodniej Afryce.W 2006 wystąpiły masowe zachorowania na wyspach Oceanu Indyjskiego (Reunion, Majotta, Seszele, Mauritius, Komory, Madagaskar, Malediwy) oraz w zachodnich, nadbrzeżnych rejonach Indii i w Malezji.W 2007 zanotowano przypadki Chikungunya w okolicy Rimini we włoskim regionie Emilia-Romania. Był to pierwszy przypadek stwierdzony w Europie.

Przypadki wystąpienia gorączki Chikungunya w latach 1952-2006 (na czerwono)

Objawy:Początkowo zakażenie wirusem powoduje (3-7 dni po ekspozycji) wystąpienie objawów rzekomo grypowych (gorączka, bóle głowy, nudności, osłabienie, bóle stawów i mięśni), wysypki i świądu skóry.Gorączka zwykle ustępuje w ciągu kilku dni (tygodni), ale zdarzają się przedłużające się miesiącami bóle i zapalenia stawów.Nie ma dowodów na występowanie zakażeń letalnych, przypadków przebiegu krwotocznego ani neuroinwazji.

Leczenie i zapobieganie: Nie opracowano szczepionki ani leczenia przyczynowego choroby. Leczenie jest objawowe i polega na podawaniu niesterydowych leków przeciwzapalnych. Przeciwwskazany jest kwas acetylosalicylowy.Jedyną znaną metodą zapobiegawczą jest unikanie narażenia na ukłucia przez komary (moskitiery, repelenty).

Gorączka krwotoczna z zespołem nerkowym– choroba zakaźna wywoływana przez wirusy Hanta.Choroba występuje w Azji, Europie, Afryce, Ameryce Południowej i Północnej. Jest wywoływana przez grupę wirusów Hanta (poszczególne nazwy pochodzą od miejsc ich odkrycia, np. Seoul, Puumala). Patogen jest przenoszony przez gryzonie – wydalany jest z moczem, kałem i śliną. Zakażenie następuje drogą wziewną.

Objawy:gorączka białkomocz złe samopoczucie zaczerwienienie gardła i spojówek rumień na twarzy obrzęki wybroczyny na skórze krwinkomocz a później krwiomocz początkowo leukopenia, a następnie leukocytoza Po około 6 dniach może dojść do gwałtownego pogorszenia stanu chorego, ze spadkiem temperatury ciała, może wystąpić wstrząs, obrzęk płuc, występuje skłonność do krwotoków, narastają objawy uszkodzenia nerek.

W przypadku zachorowań endemicznych rozpoznanie stawia się na podstawie charakterystycznego obrazu klinicznego. W przypadku wątpliwości badaniem potwierdzającym zakażenie jest dodatni wynik testu ELISA w kierunku swoistych przeciwciał IgM.

Malaria, zimnica – ostra lub przewlekła, tropikalna choroba pasożytnicza, której różne postacie wywoływane są przez jeden lub więcej z pięciu gatunków jednokomórkowego pierwotniaka z rodzaju Plasmodium.Wektorem malarii przenoszącym ją między osobami chorymi i zdrowymi są samice komarów.Jest to najczęstsza na świecie choroba zakaźna, na którą co roku zapada ponad 220 mln osób, a umiera 1-3 mln (są to głównie dzieci poniżej 5 roku życia z Czarnej Afryki). Zachorowania poza terenami tropikalnymi i subtropikalnymi endemicznego występowania tej choroby spotykane są u osób powracających z tych regionów, a także sporadycznie w pobliżu lotnisk i portów, gdzie zostają zawleczone komary z rodzaju Anopheles.

Malaria występuje w ponad stu krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej; narażonych na zachorowanie jest około 1 miliard ludzi.Zarodźce wymagają do pełnego cyklu rozwojowego 2 żywicieli: człowieka, który jest żywicielem pośrednim (dochodzi w nim do rozmnażania bezpłciowego pierwotniaka) i komara z rodzaju Anopheles, który jest żywicielem ostatecznym (w nim zachodzi rozmnażanie płciowe). To zakażeni ludzie są rezerwuarem czynnika chorobotwórczego – zarodźca malarycznego. Wektorem malarii jest ok. 80 różnych gatunków komarów.Do zakażenia dochodzi, kiedy żywiące się krwią ludzką zakażone samice komarów wraz ze śliną do organizmu człowieka wprowadzają sporozoity zarodźca. Do zakażenia może dochodzić także przez transfuzje krwi, zakażone igły i strzykawki oraz z matki na dziecko przez łożysko. Gametocyty od osoby chorującej na malarię dostają się do organizmu samicy komara, gdzie w ciągu 8–35 dni przechodzą cykl rozwojowy, w przebiegu którego powstają sporozoity. Przy ukąszeniu komara sporozoity dostają się do krwi osoby zdrowej.

Zachorowaniu na malarię można zapobiegać, poprzez

- unikanie ukąszeń komarów poprzez stosowanie środków odstraszających,- przebywanie w pomieszczeniach zamkniętych po zachodzie słońca, ponieważ komary wykazują największą aktywność w nocy,-stosowanie odpowiednich leków przeciwmalarycznych.

Należy pamiętać, że początkowe objawy malarii mogą przypominać przeziębienie, dlatego jeżeli wystąpi jeden z objawów takich jak: gorączka, osłabienie, ból głowy czy ból mięśni należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Szybkie rozpoznanie i pilne leczenie ratuje życie!

Aby z wakacyjnego wyjazdu przywieźć tylko pamiątki i cudowne wspomnienia należy również przed podróżą zgłosić się po poradę medyczną.