sütaş yetiştirici el kitabı

8/3/2019 Sta Yetitirici El Kitab

1/50

ST HAYVANCILII

ETM MERKEZ YAYINLARI

1. BASIM : Ekim 2001

2. BASIM : Mays 2005

Bask : elik Ofset Bilgisayar Form veOfset Matbaaclk

Kk Balkl Mah. Okul Cad. No : 97 BURSATel : 0.224. 250 54 55 (pbx) Faks : 0.224. 250 02 39

ISBN 975 93554.1.8

STA A..Uluabat Ky, Karacabey

16700 BURSATel : 0.224 688 52 64

Faks : 0.224 688 52 63e-mail : [email protected]

1
mailto:[email protected]:[email protected]


2/50

NDEKLER Sayfa No

nsz 5

Giri 7

I. BLM

letme Kuruluu ve Planlama . 8

1- Hayvanclk sevilerek yaplmal ve ayr bir i olarak benimsenmelidir.

2- letme kuruluunda yer tercihi ve planlama iyi yaplmaldr.

3- Ekonomik iletme byklne ksa srede ulalmaldr.

4- Mecbur kalmadka kredi kullanlmamaldr.

5- letme bir btn olarak ele alnmaldr.6- Hayvan barna tekniine uygun olarak ina edilmelidir.

7- letmede gelimi makinelerden yararlanlmaldr.

II. BLM

Amalarn Belirlenmesi ve Hayvan Seimi 15

8- Hayvanclk tanmlarnn doru anlamlar bilinmelidir.

9- Yksek verimli iyi cins damzlk ineklere sahip olmaldr.

10-Damzlk dve seiminde, hassas davranlmaldr.

11-Srde genetik ilerleme salanmas amalanmaldr.

12-letmede, inek bana st verimi artrlmaldr.

13-Her sene her inekten 1 yavru almak hedeflenmelidir.

III. BLM

Bakm ve Besleme 23

14-letme ihtiyalar doru planlanmaldr.

15-Hayvanlar gereksiz rahatsz edilmemelidir.

16-Sam hijyeni ve samn teknik kuralarna uyulmaldr.

17-Yksek kaliteli st retmelidir.

18-Yemlerin tanmlar ve zellikleri bilinmelidir.

19-letmede doan erkek buzalar deerlendirilmelidir.

20-Kaliteli kaba yemler iletme arazisinde retilmelidir.

2


3/50

21-Konsantre yem iletmede yaplmaldr.

22-Silaj yaplmal, hayvanlar sap ve samana mahkum edilmemelidir.

23-Yeterli, dengeli ve ekonomik besleme iin rasyon hazrlanmas renilmelidir.

24-Dvelerin ve kurudaki ineklerin beslenmesine zen gsterilmelidir.

25-St srlar istedikleri her an bol suya ulaabilmelidir.

IV. BLM

Sr Ynetimi 37

26-letmede yeterli kayt dzeni kurulmaldr.

27-Baarl bir bakm ve idare iin zen gsterilmelidir.

28- Douracak hayvanlar doum blmesine alnmal ve hijyen doum yaptrlmaldr.29-Buzalarda numaralama, boynuz kreltme vb. iler zamannda yaplmaldr.

30-Buzalarn barndrlmalarna zen gsterilmelidir.

V. BLM

Hayvan Sal 45

31-St srlarnn temel ihtiyalar ve nemli hastalklar bilinmelidir.

32-Koruyucu alamalar zamannda yaptrlmaldr.33- Barnak hijyenine kesinlikle uyulmal ve iyi bir sam hijyeni ile mastitis kontrol

program uygulanmaldr.

34-Trnak sorunlar ve dourduu ekonomik kayplar nlenmelidir.

35-Hayvanlar salkl tutulmal ve karantina tedbirleri tavizsiz uygulanmaldr.

36-Hayvanlarn hastalklara yakalanma ihtimali azaltlmaldr.

VI. BLM

rgtlenme ve Pazarlama 52

37-Yksek fiyatla st sat hedeflenmelidir.

38-Hayvanclkla ilgili demokratik rgtlere ye olunmaldr.

39-Yeniliklere ak ve bilinli olunmaldr.

40-Tevik ve destekler iyi takip edilmeli ve risk azaltlmaldr.

Yararlanlan Kaynaklar 56

Bu yaynn tamam veya bir blm"Sta Yetitirici El Kitab " ad yazlarak yaynlanabilir.

3


4/50

NSZ

lkemizin su, toprak ve gneini deerlendirerek reticilere her aymuntazam gelir salayan, en ucuz istihdam kayna olan ve yksekkatma deer salayan st hayvanclndan, lkemizde krsal kesimdereel serveti artrmak ve gelir dalmn dzeltmekte faydalanmakgerekmektedir. retici ile sanayici (veya temsilcisini) stn tesliminedeniyle her gn yz yze getiren st hayvancl, bilginin aktarm vekrsal kesimin modern aa uyumunun tek alternatifi durumundadr.

Hayvansal proteinin en dengeli ve hesapl kayna olan st,salkl, yaratc gce sahip, fizik ve zeka ynnden stn nitelikli bireyler

yetitirilmesinde, toplumlarn sosyal ve ekonomik alanda gelimesindeok etkili olup, %60n genlerin oluturduu lkemizin gelecek alardada gl bir millet olarak var olmasnda stratejik nemde temel birgdadr.

Btn zorluklara ramen krl st srcl yapan moderniletmelerin oald, ulusal hayvanclk ve stlk politikalarnnoluturulma sanclarnn yaand bir zamanda, bu konuda emekverenleri gnlden kutlarm

Hayvan yetitiricilerinin eitimi iin kamuda alt yllarda veSta St Hayvancl Eitim Merkezinde, Sta Tarmsal ProjelerKoordinatr olarak ok zel gayret gsteren ve bu el kitabnhazrlayarak emeini ve bilgisini esirgemeyen, lkemizde ilk St Birliinin(1985 Gnen), ilk Damzlk Sr Yetitiricileri Birliinin (1995 Bursa)kuruluunda ve ilk Holstein Freisian Damzlk Sr Yarmasnndzenlenmesinde etkin grev yapan Ziraat Yksek Mhendisi MehmetAIKGZ kranla ve rahmetle anyoruz.

Kitabn I. basks ksa zamanda tkenmi olup,kitabn aslna balkalnarak yeni bilgilerle revize edilen II. basksnn yapld bu gnlerderahmetli Mehmet AIKGZn bize brakt sistemli, tempolualmalarmz ile Eitim ve Danmanlk Hizmetlerimize devamediyoruz.Yakn zamanda 720 balk Damzlk St Sr retimiftliimizin al da yaplacak olup, idealimizdeki szlemelireticilerimiz iin damzlk dve,sperma ve embriyo retimalmalarmz da balayacaktr.

4


5/50

Trkiye hayvanclnn iinde bulunduu sorunlar bilerek, bu durumun

ciddiyetini kavram bir kurum olarak uzun sredir bir eitim seferberliiyrtmekteyiz. Bu eitimlerimizde her bilgiyi reticilerimize ksa sreiinde ve herkese vermek imkanszdr. Bu sebeple, bu eitimalmalarmz daha geni retici topluluklarna tayabilmek iin yaynfaaliyetlerine de nem vermekteyiz. Bu amala yaynlam olduumuz 8adet Yetitirici El Kitab ile eitim hizmetlerimizi daha geni kitlelereulatrmak abasndayz.

Eitim Merkezimizin yaynlarna kar reticilerimizin gsterdii ilgive okuma isteini grdke almalarmzdan daha fazla tad alyor ve

yeni yaynlarmzn da olacan reticilerimize mjdeliyoruz.Son senelerde mevcut hayvan reticilerimizin yan sra farkl

meslek guruplarndan da st hayvanclna ilgi gsterilmesini ve yatrmyaplmasn mutlulukla karlyoruz.reticilerimizin ve bu yeniyatrmclarn Eitim Merkezimizin her trl hizmetlerindenfaydalanmalarn, fizibilite, plan-proje hazrlamada, inaat, alet-makine vedamzlk temini, sr ynetimi, bakm-besleme, yem bitkisi retimi, silaj,yem temini gibi her konuda bilgi almalarn tavsiye ediyoruz.

Hayvan yetitiricilerinin eitimi iin gsterdiimiz bu gayretlerinkarlksz kalmadn,gzle grlr byk gelimeler kaydedildiinigrerek mutlu oluyoruz.

Hayvancln stratejik nemine uygun politika ve programlarngelitirilmesinde bu Yetitirici El Kitabnn faydal olmas dileiylereticilerimize salk, bol kazan ve baarlar dilerim.

Muharrem YILMAZGenel Mdr

5


6/50

GR

Biz Trkiyenin kalknmasn Yurdumuzda St Hayvanclnngelimesine balyoruz.St hayvancl halkmzn beslenme ihtiyacnnkarlanmas ,salad istihdam ve ekonomiye salad katma deer

ile stratejik neme sahip bir meslek daldr. St hayvancl geliirseTrk yetitiricisine her ay muntazam gelir getirmesi,krsal alanda yksekkatma deer salamas,zenginlik ve bylece refah art ile kyden kenteg nlenecek,hatta kye geri dnler balayacaktr.

St srcl amac kr olan ekonomik bir faaliyet olup, milyonlarcaretici tarafndan yaplmaktadr. Ar rekabetin yaand bu sektrdebilinsizce ve tesadflere bal olarak kr etmek ve yaamak mmkndeildir. Gelimi lkelerin ar sbvansiyonlarla desteklendii hayvan

ve hayvansal rnler ticareti nedeniyle son yllarda lkemizde yaananolumsuzluklar meydanda olup, adeta var olma sava verilmektedir.

21. yzyl modern st srclnda yeterli bilgiye sahip yetitirici( veya bakc), yksek vasfl damzlk materyal, yeterli ve kaliteli yem,uygun hayvan barnaklar, koruyucu hekimlik ve etkin tedavi, srynetimi, kayt sistemleri, rgtlenme ve pazarlama temel unsurlar olarakgrlmektedir.

Hayvan yetitiricilerinin, bakclarn st hayvancln bilmesi,

bildiklerini de uygulamas gerekir. Hayvanclk bilgisiz, grgsz, bildiini,grdn uygulamayan, inanmayan kiilerin eline braklmamaldr.Kimse gnll olarak berber rana tra olmaz.Ama iki tel san berberrana teslim edemeyen yatrmc, binlerce YTL yatrd hayvanclkiletmesinin ynetimini modern hayvanclk konusunda hi bilgisiolmayan insana (obana) teslim etmekten korkmaz.

St srclnda baarl olmak sanld kadar kolay deildir. oksayda iletmede hayvanclk yaplmasna ramen modern ve okbaarl iletme ok az saydadr.

Bu el kitabnda konularn detaylarnn anlatlma imkanolmadndan yetitiricilere krllkta nemli 40 konunun ana balklarhalinde hatrlatlmas amalanmtr. Yetitiricilerin bu bilgilerindetaylarna ulaarak ve zen gsterdikleri lde, ekonomik byklkteve srdrlebilir krl iletmelere ulaacaklar muhakkaktr.

6


7/50

I. BLM

LETME KURULUU VE PLANLAMA

1- Krl bir hayvanclk iin ncelikle hayvanclk sevilerek yaplmal ve ayr bir

i olarak benimsenmelidir.

Hayvanclkta ama para kazanmak ve kr etmektir.

St hayvancl doas gerei her ynyle uzun vadeli planlama,sabrl ve dzenli alma isteyen zor ve bktrc tarmsal bir faaliyettir.

Hayvanlar doumlarndan itibaren tm yaamlar boyunca titizlikgerektiren bakm ve ilgi isterler. Hayvanlarn bayram, tatili, mesai saative ie ara vermeleri yoktur. Ancak, hayvanlar seven ve hayvancl

severek yapan insanlar, onlarn barnak, bakm ve besleme gibi her trlisteklerini dikkate alarak baarl olurlar.

Evinin ihtiyalarn karlamak iin 1-2 inek bulunduran ve ihtiyafazlas st satarak harlk yapan ve dier zirai ilerle geimini salayanreticilerin, bitkisel retimlerinin bir ksmn ve atl iglerini hayvanlarladeerlendirmeleri, dana-dve satarak sermaye skntlarn amalar iinok iyi bir yntemdir. Ancak bu uygulamann krl bir hayvanclkolduunu sylemek zordur.

Hayvancl ayr bir i olarak benimseyenler, gnde en az 500 litrestn retildii 20 civar salr inekle, yeterli iletme byklneulaarak, verimlilii artrmak ve maliyeti drmek suretiyle krl bir stsrcl yapabilirler.

Kar edebilecek ortalama iletme byklne ulam bir stsrcl iletmesi, iletmecisine ok iyi bir refah dzeyi salayacaktr.Sanayi ile entegre olmu, bilgiyi satn alabilen profesyonel hayvanyetitiricilerinin kendilerini ve iletmelerini srekli gelitirerek,

srdrlebilir iletme yapsna ulamalar ok kolaydr.2- letme kuruluunda yer tercihi ve planlama iyi yaplmal, imar,

salk ve evre mevzuat dikkate alnmal, su, elektrik, yol,haberleme ve pazar garanti edilmelidir.

letme kurmak iin satn alnacak veya ayrlacak arazi,planlananbarnak, samhane,yem deposu, silaj yeri, bakc evi gibi yaplar imarmevzuatna uygun seilmeli, evre ile hibir problem oluturmamaldr.

7


8/50

Hayvanlara yeteri miktarda ve insanlar tarafndan da iilebilirzellikte temiz su temin edilmeli, elektrik ulusal ebekeden alnmal veayrca jeneratrle yedeklenerek kesintisiz enerji salanmaldr.

letmenin yaz ve k her koulda, her trl vasta (traktr, kamyon,taksi vb) ile kolay ulalabilecek yolu olmal ve haberleme imkansalanmaldr.

Hatal yer tercihi yapldnda su temini, yol yapm veya elektrikgetirilmesi ok byk masraflar gerektirmekte ve iletmenin ekonomikolmasn engellemektedir.

Stten iyi gelir salayabilmek iin retilen stn deer fiyatnasatlmas garanti edilmeli ve stn mandra, fabrika veya toplama

merkezlerine tanmas ucuz, kolay ve gvenli olmaldr.3- Hedeflenen iletme kapasitesi belirlenmeli, ie az hayvanla

balanmal, ancak ekonomik iletme byklne ksa sredeulalmaldr.

Yurtii ve yurtdndaki modern iletmeler ziyaret edilerek etdedilmeli ve danmanlk hizmeti alnarak ne kadar yatrmla ne yapmakistendiine doru karar verilmelidir.

Bu safhada z kaynaklara gvenmelidir.Belli kanun,ynetmelik veteblilere gre devlete salanaca belirtilen teviklerin hikullanlamayaca veya ok gecikebilecei, derde dermanolmayabilecei dnlmelidir. z kaynaklar iletme yatrmrnaharcanarak hayvansz veya iletme sermayesiz kalmamaldr.

St srcl iletmelerinde inek adedinin belli bir saynn zerindeolmas arzu edilir. lkemizde de bu tr iletmelerin ticari iletmeleredntrlmesi, rnein inek saysnn en az 30' a karlmashedeflenmelidir. Bylece iletmelerde modern sam yerinin kurulmas ve

modern barnak sistemlerinin yaplmas mmkn olacaktr. Balangtainek says az olsa bile ilerideki gelimeler dikkate alnarak en az 30salr inee gre barnaklar planlanmal, bylece iletmeleringelimelerinde teknoloji kullanlmasna olanak verilmelidir.

St hayvanclnda youn i ve d rekabet yaanmakta olup,ekonomik bir bykle ulaamayan iletmeler yaama ans bulamaz.ngilterede 1933 ylnda 17 ba olan ortalama hayvan says 1994 ylnda74 hayvana,2005 ylnda 98 hayvana ykselmitir. Hollandada ortalama

iletme bykl ise 2002 ylnda 78 hayvan iken 2005 ylnda

8


9/50

hayvanlardan elde edilen verim byk miktarda arttrlarak ortalama 56bykba hayvana drlmtr.

e dnlen kapasitenin i kadar hayvanla balanmaldr. Ksazamanda ii renerek kendi tecrbesi ve dier alanlarn tecrbesiartacaktr. Sr ynetiminde karlalan problemlerin almasrenildiinde, dier bir deyile 3-6 ay iinde sistem yerletiindekapasite artlarna skntszca uyum salanabilir. Buza doumlarnnher aya dengeli datlmas, i verimlilii, muntazam st geliri ynndenyarar salayacaktr.

4- Mecbur kalmadka kredi kullanlmamaldr.

zel hayvanclk proje kredileri dnda normal faizli, orta vadeli

kredi kullanarak hayvanclk iletmesini yrtmek mmkn olmaz.Hayvancla balangta ilk 1-1,5 yl gelirler az olup giderleri

karlayamamaktadr. Ancak gebe dvelerle kurulan bir iletmede doandii yavrular 18-20 aylk damzlk dve olarak satldklarnda veya 24aylk olup, dourmak suretiyle buza ve st geliri saladnda veyaerkek buzalar 15-16 ayda besisini tamamlam olarak satldklarndailetmede mali dzen kurulur. kinci yl sonunda ve nc ylda iletmekra geer.

O nedenle st srcl iletmeleri kuruluunda ilk iki yl faizdemeli, 6-7 yl vadeli zel krediler gerektirmektedir.

Mecbur olmadka kredi kullanmamaldr. letme ksa zamandabyyecek, hedeflenen kapasiteye ulaacaktr. Normal artlarda 1 gebedveden 6 yl sonra 5 dii, 5 erkek 10 ba olacaktr. Bu nedenle kalitelisperma kullanarak hayvanlarn genetik seviyesini, dolaysyla verimlerinisrekli artrmak ok nemlidir.

5- letme bir btn olarak ele alnmaldr.

Barnak hayvanlarn salkl ve yksek verimi salayaca, yemdatm, gbre temizlii, sam ve dier bakm ilerinin kolaylklayrtlebilecei bir mekan olup, st sr iletmelerinin can damardr.Planl ve salkl barnak, reticinin altyaps, retimin sigortasdr. Bunedenle barnak planlarna byk zen gsterilmelidir.

Hayvancla barnaklarn yapm ile balanr. Verimli ve salklhayvanlarn modern barnaklarda barnma zorunluluklar vardr. Barnaksalkl olursa baar ans artar. Hatal barnaklarn sonradandzeltilmesi ok zor ya da imkanszdr.

9


10/50

St srlar iin planl ve uygun barnak yapm olduka nemlidir.nk iletmenin deerli ve hassas olan hayvanlarn belli bir disiplinaltnda uzun sreli barndrmak, gerekli olan bir ok ilemi belli bir dzenierisinde gerekletirmek zorunluluu vardr. letme bir btn olarak ele

alnmal, salr inek barna yannda buza, dana, dve ve kuruineklerin barnaca barnaklar ile ot, silaj, gbre depolar, eitli korumayaplar, iletme sahibi ya da alacak bakcnn barnaca ev de birliktednlmelidir.

Balangta planlanan sr byklnn ilerde deiebileceimutlaka ele alnmaldr. Bu nedenle st sr barna planlamasnabalanrken nce lekli bir yerleim plan yaplmal, bu plan zerindeneyin nerede olacana bu tesislerin ilerde nasl byyebileceine veiletme iin alt yap ve ulamn nasl karlanacana karar verilmelidir.

Yerleim plan ve yerleim plan zerinde dnlen yaplardanhangilerinin ncelikle yaplacana ve nasl bir barnak sistemi inaedileceine karar verilirken uzman kiilere danlmal, plan veprojelerinin zenle hazrlatlmas salanmaldr.

6- Hayvan barna tekniine uygun olarak ina edilmelidir.

Barnakta uygun artlar salanmadan krl bir hayvanclkyaplamaz.

Kapal ve bal durakl st sr barnaklarnda, yeteri kadarhavalandrma ve aydnlatma salanamayp, yem kstl, yanl vebesleme deeri ynnden yetersiz kalitede verildiinde hastalk riskiartmakta, hayvanlarn verimi dmekte ve yetitirici ksa srede zararederek iletmesini tasfiye etmektedir.

St srlar iin +5 ile +210C aras slar uygun olmakla birlikte,samal hayvan iin +10 ile +150C aras s en normaldir. Altrm olmakve yeterli yem vermek artyla 25 0C kadar inen slarda bile st

srlarnn verimlerinde nemli bir dme olmaz, salklar bozulmaz.+250C yi, bilhassa + 350C yi geen scaklklar hayvanlar rahatsz

etmekte, st verimi ve stn ya oran dmektedir. Hayvanbarnaklarnda at meyilleri % 24 den fazla yaplarak,hem duvar zerineyeterli pencere,hem atya yeterli havalandrma feneri yaplarak byleceiyi bir hava sirklasyonu ile hayvanlar ar scaklardan korunmuolur.Hatta bu hava sirklasyonu ar souklarda atnn kar souunuaaya geirmez.Ayrca ar scaklarda hayvanlar rahatlatc nlemler(glgelik, fanlarla havann sirklasyonu, su pskrtme vb.) alnmaldr.

ou yetitiricinin ahrnda olduu gibi, havasz, pis kokulu, nemli vear scak ahrlarda hayvanlar tutmak, onlara eziyet olup, salklarn

10


11/50

srdrmelerine ve verimli olmalarna imkan yoktur. Byle yerlere hayvanbarna demek doru olmayp ahr demek daha doru olur.

Uygun st sr barna planlanr ve yaplrken aadaki hususlardikkate alnmaldr.

1. Barnacak hayvanlarn temiz hava, scaklk ve nem gibi evreisteklerini en iyi biimde karlamasna,

2. Hayvanlarn yaam tarzna ve davranlarna uygun olmasna,

3. Barnak ierisinde esas olan yemleme sam, gbre temizlii iledier bakm ilerine ynelik ilerin kolayca yaplmasna ve igcgereksinimin en aza indirilmesine,

4. Barnak ve elemanlarnn yapm maliyetinin ucuz olmasna,

5. Barnak ierisinde sr ynetiminin kolay yaplmasna,

6. Barnak tipinin mekanizasyon ve teknoloji uygulamasna yatknolmasna zen gsterilmelidir.

7- letmede ok miktarda hayvan varsa iilik giderlerini drmekve her hayvana hzl ve standart servis salamak iin gelimialet ve makinalardan yararlanlmaldr.

Bu alet ve makinalar ; yem krma ve ezme makinalar, otomatiksuluklar, yem datma vagonu, otomatik gbre syrc, gbre kartrc,gbre pompas ve gbre tama tank, modern samhane, tayc veykleyici makinalar ve dier aletlerden olumaktadr.

Rasyonu yetitirici hazrlamal, yem hazrlayan ve datanmakinalarla hayvanlara servis yaplarak, yem maliyetinden, iilikten vezamandan kazanarak krllk artrlmaldr.

St srclnda en nemli konu olan st sam sistemi, gbretemizleme sistemi, yem hazrlama ve yem datm sistemi ve otomatiksulama sistemi muhakkak kurulmaldr.

St inekiliinde sam en zor ilem olup, kapasiteye uygun sammakinas planlanmaldr.

Mevzuata uygun kalitede i st retebilmek iin, muhakkak ayrsam odas (samhane) olmal ve st saldktan hemen sonra ayr stodasna ve +40Cye soutulaca soutucu tanka alnarak bekletilmelidir.

11


12/50

II. BLM

AMALARIN BELRLENMES VE HAYVAN SEM

8- Damzlk st sr yetitiricisi, n soy kt, soy kt,pedigri, damzlk, damzlk iletmesi, damzlk sertifikas, damzlkbelgesi, birlik ve dl kontrol tanmlarnn, Hayvan IslahKanunundaki doru anlamlarn bilmelidir.

Bu tanmlar doru bilmeden, doru bir sr idaresi, baarl ve krlbir st srcl yaplamaz.

n soy kt: Ana ve babas belirli, ancak ebeveynlerinin verimkaytlar olmayan, mensup olduu rkn zelliklerini tayan hayvanlar iin

oluturulacak geici kayt sistemini,Soykt: Pedigri dzenlemeye esas olacak bilgilerin dzenli olaraktopland veri tabann,

Pedigri: Soy ktne kayt edilen damzlklarla, safkan atlarnnumara,isim, orijin, rk, renk, ekal, cinsiyet, doum tarihi, verim kaytlar,yetitirici ve sahibi ile hayvann cetlerine ait bilgileri ve verimlerini belirtenbelgeyi,

Damzlk: Yetitirildii lkede veya yrede rkna veya tipine zgzellikleri gsteren yksek verimli, hastalklardan ari, damzlk belgesiveya saf rk sertifikas bulunan hayvanlar,

Damzlk iletmesi: Damzlk hayvanlarn yetitirildii, Bakanlka tesciledilmi iletmeleri,

Damzlk sertifikas: Ana ve babas bilinen, ancak cetlerinin verimkaytlar bilinmeyen damzlk hayvanlara Bakanlka veya yetki verilenkurulularca verilen belgeyi,

Damzlk belgesi: Pedigri belgeleri bulunan damzlklardan Bakanlkakarlacak ynetmelikteki kriterlere uygunluu Bakanlka onaylananbelgeyi,

Birlik: Hayvanclk konularnda faaliyet gsteren yetitirme, hayvansalretim, slah ve pazarlama amal kurulan birlikleri,

Dl kontrol (Progeny testing): Soy kt ve verim kaytlarnndzenli tutulduu, yeterli teknik alt yap, uzman personel ve hayvan

varlna sahip kurulular tarafndan yrtlen ve damzlklar dllerininverimlerine gre semeyi salayan uygulamalar, fade eder.

12


13/50

9- Yksek verimli iyi cins damzlk ineklere sahip olmaldr.

ok st veren inek srsne sahip olmak ama olmaldr. St srrklarnda st verim miktar, stteki ya ve protein oran srekligelitirilmekte, inein vcut yaps, dayankll, meme sal ve formuile trnak salamlna nem verilmektedir. Bulunulan blgeye, amaca veiletmede hayvanlara salanan barnak, bakm ve besleme, evredenalnabilen hizmetler, iklim vb. artlara gre rk tercihi yaplmaldr.

Damzlk dve seiminde titiz davranlmal, nitelikli hayvanlarlailetme kurulmaldr.

Damzlk hayvanlar ile ilgili rk tercihi yaplmadan nce bulunulanilde, Tarm l Mdrl veya Damzlk Sr Yetitiricileri Birlii

uzmanlarna danlmasnda yarar vardr.Tohumlama hizmeti almada, damzlk alma veya satmada v.b.

glklerle karlama olasl olan rklardan damzlk alnmamaldr.

Dnyann her yannda inek bana st verimi arttka krllk daartar. Bu nedenle yksek st verimi olan ineklere sahip olmaldr.

Aadaki tablo bu hususu net olarak aklamaktadr.

rnein, 15 Mays 2005 tarihi itibariyle gnlk 15 Lt, 20 Lt , 25 Lt ve 30Lt st verimlilii, yaklak st ve yem fiyatlar ile bir hesaplamayapalm.

13


14/50

TABLO 1

1.nek 2. nek 3. nek 4. nek

St Verimi (LT/Gn) 15 20 25 30

St Fiyat (YTL/LT) 0,50 0,50 0,50 0,50

Gelir ( YTL/Gn) 7,50 10,00 12,50 15,00

Yem Maliyeti (Gnlk)

St Yemi (KG) 5 7 9 11

St Yemi Maliyeti ( 0,40 YTL/KG) 2,00 2,80 3,60 4,40

Msr Silaj ( KG) 20 20 20 20Msr Silaj Maliyeti (0,06YTL/KG) 1,20 1,20 1,20 1,20

Kuru Yonca (KG) 4 4 4 4

Kuru Yonca Maliyeti (0,25 YTL/KG) 1,00 1,00 1,00 1,00

Arpa Saman (KG) 1 1 1 1

Arpa Saman Maliyeti (0,10 YTL/KG) 0,10 0,10 0,10 0,10

TOPLAM YEM MALYET (YTL/GN) 4,30 5,10 5,90 6,70

YEM MALYET ZERNDENGELR (YTL/GN) 3,20 4,90 6,60 8,30

GELR ARTII 1 1,53 Kat 2,06 Kat 2,59 Kat(% 53) (%106) (%159)

Tablodan grld gibi;

15 Lt st veren bir inein gnlk geliri 3,20 YTL iken,

20 Lt st veren bir inein gnlk geliri 4,90 YTL (1,53 Kat daha fazla),

25 Lt st veren bir inein gnlk geliri 6,60 YTL (2,06 Kat daha fazla),

30 Lt st veren bir inein gnlk geliri ise 8,30 YTL (2,59 Kat daha fazla)olmaktadr.

Eer kaba yemler iletme arazisinde retilir, konsantre yemler de

iletmede hazrlanrsa bu gelir % 25-30 daha da artar.

14


15/50

10- Damzlk dve seiminde, pedigri belgelerinden st verim miktarile birlikte stn kalitesine de (ya, protein miktar) baklmaldr.

Satn alnacak damzlklar ilk yavruya gebe pedigrili veya sertifikaldve olmaldr.

St bileenlerine genetik, beslenme, hava scakl, laktasyonsays ve mastitis etki etmekte olup st bileenlerinin retici tarafndankontrol, seleksiyonla yetitiricilik, besin geleri dengelenmi rasyon,hastalktan ve mastitisten korumak suretiyle mmkn olabilmektedir.

St kompozisyonunun deiiminin % 35-40 kaltsaldr. Bunedenle damzlk hayvanlarn seiminde pedigrilerinde st verimmiktarna bakld gibi, % ya ve protein miktarlarnn da yksekolmasna baklmaldr. Ayn artlar spermas kullanlacak boannseiminde de dikkate alnmal, bu zellikleri gelitirici olanlar tercihedilmelidir.

rnein mevzuatmzda inek stnde en az %3,5 ya olmasngrlmekte olup hayvanmz dengeli besleniyor, meme iltihab yok vebarnak ortam ar scak olmayp uygun olmasna ramen dk yalst veriyorsa bu hayvan satta ste hile yapld kanaatinin olumasna

neden olacandan byle hayvanlar damzlktan karlmaldr.

Stteki ya miktarna besleme, hayvann laktasyon dnemi ve ya,mevsim, hava scakl, sam skl ve sresi, kzgnlk ve gebelik, rkfarkll vb. bir ok faktr tesir etmektedir.Stn protein miktarnabeslenmenin de etkisi olmasna ramen daha ok genetik yapnn etkisivardr.

11- Srde genetik ilerleme salanmas amalanmal, sunitohumlama yaplmal, kesinlikle tabii tohumlama

yaplmamaldr.Srnn hzl slah iin embriyo transferiuygulanmaldr.

Suni tohumlama, uygun tohumlama zamannda olduu belirlenendii hayvanlarn genital kanallarna spermalarn hijyenik koullardanakledilmesidir.

Sperma, salkl ve damzlk nitelii tayan erkek hayvanlardanbelirli yntemlerle alnan ejekulatlarn spermatolojik muayeneleriyapldktan sonraki taze ya da dondurulmu sperma porsiyonlarn ifade

15


16/50

eder. Sperma porsiyonlar sv azot gaz iine -196 0C de uzun yllarmuhafaza edilerek nakledilebilirler.

Embriyo,dii yumurtasnn erkek spermiyle dllenmesi sonucuoluan 7-8 gnlk canl hcre olup taze olarak veya sv azot gaz iinde-196 0C de dondurularak bekletildikten sonra kullanlabilir.

Genetik ilerleme arlkla boa ile salanacandan damzlk deeribilinen hayvanlar, (progeny testing) dl kontrolnden gemi boalarntohumlar ile st verimini ve kalitesini (ya, protein, kuru madde) artranve hayvann damzlkla ilgili dier zelliklerini yavrularnda iyiletirenboalarn spermalar ile tohumlanmaldr.

Bir ok yetitirici genetik ilerlemenin boa ile olacan, yavruya

verim zelliklerinin yarsnn inekten dier yarsnn boadan geldiinibilmedii iin, 50 kg st veren ineini 20 kg st verim kapasiteli genetiesahip rastgele bir boa ile iftletirdiinde genetik olarak gerilemekte vest verimi 35 kgn altna dmektedir. Srtmaa gnderilenhayvanlarda ounlukla kontrolsuz tabii tohumlama olmaktadr.

Doru uygulama ise 20 kg. st veren inei, daha yksek genetikseviyeli (Mesela,kzlarnn verimi 40 kg olan) bir boa spermas iletohumlatarak ve slah almasn devam ettirerek verim dzeyini 30-35kg.a ykseltmektir. Bu slah almalar ile doan yavrular stn verimli

bir sperma ile tekrar tohumlandnda elde edilecek yavrularnn verimidaha da ykselecektir.

Dk verimli hayvanlara stn verimli kltr rk hayvanlardanelde edilen embriyolar verilerek ksa bir zamanda arzulanan yksekverimli hayvanlar iletmede yetitirilebilir.

Dl kontrolnden gemi, slah amal iftletirmeye uygunboalarn spermalar kullanlmal, genetik ilerleme srdrlmelidir. yisperma almna verilecek paraya acnmamal, gelecee yatrm olduudnlmelidir.

Srde mevcut stn verimli hayvanlarn kymeti bilinmeli, buhayvanlar uzun sre damzlkta tutmak ve en az 6-7 yavru almakhedeflenmelidir. Damzlk birliine ye olunmal, boa kataloglarndanfaydalanarak ve slah uzmanlarnn tavsiyesine gre sperma seimiyaplmaldr. Mmknse dl kontrol projesine dahil olarak yeni teknikuygulamalara ak olunmaldr.

16


17/50

12- letmede, inek bana st verimi artrlmaldr.

Bir inein st verimi artka iletmeye brakt kr da artar.

lkemizde ortalama st verimi 1900-2000 kg / laktasyon olup, okdktr. Bu rakam ortalama, Marmara Blgesinde 3000-3500 kg, ABde6500-7000 kg, ABDde 7500-8000 kg, Bursa Damzlk Birlii yesiiletmelerde 6500-7000 kg, STA iftliinde 8250 kg, 2.Laktasyondakiineklerde 9205 kg dr.

lkemizde kaliteli damzlklarla alan bilinli yetitiricilerin en az 8ton/laktasyonu hedeflemeleri gerekir. Her yl verimler artrlarak ksasrede bu hedefe ulalabilir. rnein talyada 1960 ylnda 4427 kg olan

inek bana st verimi, 1994 ylnda 7596 kga karlmtr.13- Her sene her inekten 1 yavru almak hedeflenmeli, kzgnlklar

iyi takip edilmeli, st ile dve ve dana sat gelirininbuzalamaya bal olduu unutulmamaldr.

St inekiliinde st gelirinden sonra en nemli gelir dl/yavruverimidir. Dl veriminden mahrum kalan bir iletmenin yaama ansolmaz. ou zaman iletmeciye kalan net kr damzlk dve ve besisatndan elde edilen gelirdir.

Srdeki hayvanlarn ortalama doum aralnn 360-380 gnolmas iin kzgnlklar iyi takip edilmelidir. Doum aralnn 380-390gnden fazla olmas bu ite bilinli olunmadnn, sr idaresinin iyiyaplmadnn gstergesidir. Byle durumda danmanlk hizmetialnmal ve iletmede alanlar st srcl konusunda verileneitimlere katlmaldr.

Buzalama aral (bir inein iki buzalama arasndaki sre)baarl sr ynetiminin en nemli gstergelerindendir. Baarl yetitirici

her yl 1 yavru alabilen yetitiricidir.

Kzgnlklar iyi takip edilmeli, uygun zamanda tohumlama yaplmal,her inekten ylda bir buza almak hedeflenmelidir. Bu nedenle, ncelikledve ve ineklerde kzgnlk dngs iyi izlenmeli, kzgnlk belirtileri ve enuygun tohumlama zaman doru olarak saptanmaldr.

Kzgnlk gsteren inekler genellikle dier hayvanlarn zerineatlamasna msaade eder, vulvadan ara denen beyaz aknt gelir, stverimi der, az salyal ve itahszdr, sinirli ve huysuzdur, brr,ba yukardadr ve evresini koklar.

17


18/50

Her inekten ylda bir buza almak iin remenin ok iyidenetlenmesi gerekmektedir. deal olan (360-380 gn) buzalamaaraln gerekletirilmesi servis periyodunun (buzalama ile gebekalma arasnda geen sre) 60-90 gn arasnda olmasyla mmkndr.Dve ve ineklerde kzgnln salkl olarak saptanmas ve gebelikihtimalinin en yksek olduu uygun zamanda tohumlamann yaplmasgerekir.

neklerde kzgnlk dngs ortalama 21 gn, kzgnlk sresi iseortalama 18 saattir. Sabah kzgnlk gsteren ineklerin akam, akamkzgnlk gsterenlerin sabah tohumlanmas nerilmektedir (12 Saatsonra). neklerin kzgnlk dnemlerine ait belirtilerin iyi gzlenmesi ve

tecrbeli suni tohumlama teknisyenine veya veteriner hekime sunitohumlama yaptrlmas baar iin arttr.

18


19/50

III. BLM

BAKIM ve BESLEME LER

14- Sr yaps iyi bilinmeli, iletme ihtiyalar doru planlanmalve hayvanlar uzun yllar damzlkta tutulmaldr.

Yksek verimli hayvanlar uygun barnaklarda, doru bakm vebesleme ile salklar korunarak uzun yllar damzlkta tutulabilir, en az 6-7 yavru alnabilir ve 6-7 laktasyon salarak krllk arttrlabilir.

Sr yapsnn bilinmesi iletme planlamada son derece nemlidir.St veriminin de bilinmesi (tahmin edilmesi) halinde iletmede ihtiyaduyulan yllk barnak kapasitesi, kaba ve kesif yem temini, igcihtiyac, pazarlanabilecek rn miktar (damzlk ve kasaplk hayvan, st,gbre) kolayca tahmin edilebilir ve buna bal olarak iletmede kazancartrc nlemler alnabilir.

Buzalama aral, buzalama oran, ikizlik oran, buza lmoran (yavru atmalar ve l doumlar dahil) dve-inek lm oran veerkek hayvanlarn srden karld ya, srnn yapsnbelirlemektedir. letmede her yataki hayvan says ( buzalarn 3

aydan nce elden karlmas halinde ) inek saysnn 2 kat, erkeksrlarn 16 aya kadar elde tutulmas halinde inek saysnn 2,4- 2,5 katcivarndadr.

rnek bir st sr iletmesindeki sr yaps,

1. laktasyon : % 20 ( 3 yanda)

2. Laktasyon : % 18 ( 4 yanda)

3. Laktasyon : % 16 ( 5 yanda)4. Laktasyon : % 14 ( 6 yanda)




8. Laktasyon : % 3 ( 10 yanda) olmaldr.

19


20/50

Yksek verimli hayvanlarn meme iltihab (mastitis) veya trnakproblemleri nedeniyle 2-3 laktasyonda damzlktan karlmas ok bykbir kayptr.

Bir yetitiricinin performans ve iyi hayvanlarnn kymetini bilipbilmedii srsnde 5-6-7 laktasyonda ka hayvan olduundananlalabilir.

15- St srlar temiz tutulmal, huzuru korunmal ve gnde 2 veya 3defa salmaldr.

Gnn belli saatlerinde kaa, gebre ve fra yardmyla tmaryaplarak hayvanlar temizlenmeli, derideki gzeneklerin almas ve kandolamnn hzlandrlmas salanarak hayvanlar rahatlatlmaldr.

letmede uygun yerlere kanma fralar konularak hayvanlarnkendilerini kamalar salanmaldr.

St ineklerinin but, karnalt ve srt blgeleri ar kirlenmekte olup;krklmalar gerekir. zellikle memelerinin temiz tutulabilmesi ve samahazrlk aamasnda ykanp kurulanabilmesi iin meme blgesi ylda iki

kez muhakkak krklmaldr.Gnde 3 sam yapmak st verimini %10-15 civar artrr. Byk

srlerde verim gruplarna gre ayrlan ineklerden meme balarzayflayan ineklerin gnde 3 defa salmas gerekmektedir. ok yksekverimli olup gnde 40-50 Lt. nin zerinde st veren inekler de 3 samyaplabilir.

ki sam yapmakla hayvanlarn damzlk mrleri artaca gibiiilik ve enerjiden tasarruf edilmektedir.

nee rahatlk ve huzur salayan aadaki uygulamalarnyaplmas nerilmektedir.

Sam ncesinde inee alt ve holand ekilde muameleedilmesi,

Alt zamanda ve alkn olduu kiilerce salmas ve bukiilerin inein alkn olduu kyafette olmalar,

nein sevilmesi, okanmas, yanna yaklarken rktmemeye,korkutmamaya dikkat edilmesi;

20


21/50

Sam tekniklerine tam olarak riayet etmek suretiyle inein memebalarn rselemeden, memeyi actmadan sam yaplmas ve samesnasnda inee kt muamele yaplmamas,

gibi uygulamalar inei rahatlatr ve st indiren hormonun (oxytocin)salgsn balatr ve belirli bir sre devamn salar.

16- Verimliliin srdrlebilmesi ve meme hastalklarn nlemek iinsam hijyenine ve samn teknik kurallarna uyulmaldr.

a. Sam srasna dikkat edilmelidir.

b. Sac hijyeni salanmaldr.

c. Meme temizlii ve dezenfeksiyonu yaplmaldr.

d. Sam temizliine uyulmaldr.

e. Sam sonras meme dezenfeksiyonu yaplmaldr.

f. Samdan sonra kilitleme ve yemleme yaplarak ak kalan memest kanal kapanana kadar (45-60 dakika) hayvanlar ayaktabekletilmelidir.

g. Sam makinalarnn temizlii ve bakm yaplmaldr.

Memelerinin salam olduu bilinen inekler ilk nce salmal,memeleri problemli olan inekler, zellikle mastitis geirdikleri bilineninekler ve yal inekler en son salmaldr.

Elle sam yaplyorsa sacnn ellerinin iyice ykanm vetrnaklarnn kesilmi olmas, elde nasr bulunmamas gerekir. Makine ilesam yaplyorsa, sam makinasnn lastik aksamlar yumuak,atlamam ve mutlaka temiz ve dezenfekte edilmi olmal vepulsatrleri iyi ayarlanmaldr. Elle veya makine ile samda samcnnuygun bir eldiven giymesi en uygunudur.

nein meme derisi ve meme balar eitli mikroplarla daimabulak durumdadr. Sama balamadan nce memelerin ykanarakpisliklerden arndrlmas, meme aynasna yumuak masajla ineinsama hazrlanmas ve bunu takiben meme balarnn dezenfektan birsolusyonla silinmesi arttr. Bu yaplmad takdirde sam srasndameme iine mikrop bulamas riski, peneler kirlenecei iin bir sonrasalacak hayvana bu kirli penelerden mikrop bulama riski artar.

21


22/50

Sam belirli bir sre iinde usulne uygun ekilde yaplp bitmiolmal; sam ncesinde ve sam srasnda inek psikolojik olaraksama hazr halde tutulmaldr. nk st kanallarnn alarak stnakmas memedeki dz kaslar etkileyen ve beyinden salglanan oxytocin

hormonu ile mmkndr. Bu hormonun etki sresi ortalama 8 dakikakadar olup hormon salgs durduu anda memeden st almak dammkn olmaz.

Samn belirli bir ritim iinde (ortalama olarak dakikada 72 emi)ve meme ban uygun kavrayacak ekilde yaplmas; memeden stgeldii srece samn devam etmesi, yani ak kesildii an emimaniplasyonlarna son verilmesi gerekir. Buna uyulmad takdirdesam srasnda mikrop bulamalar oluur. Meme balklarnnmemeden alnmas srasnda meme ucundaki mikroorganizmalarn

meme iine girmesini kolaylatran dtan ie vakum oluturmamayadikkat edilmelidir.

Sam ii bittikten sonra sam makinalarnn ykanmas,temizlenmesi, ypranan aksamn deitirilmesi ve mteakip samakadar meme ile temas eden aksamn kapal olarak muhafaza edilmesive sam zaman temiz sudan geirilmesi gerekir. Aksi halde hemlastikler kurur ve atlar hem de akta durduka mikrop bular.

17- Daha yksek fiyatla satabilmek iin yksek kaliteli st retmelive st kalitesini arttrmaya almaldr.

Son yllarda st ve st rnlerinden mikrobiyolojik analizlerdenbaka, antibiyotik, hormon, aflatoksin, ar metal (rezd) ve pestisid(zirai ila) kalnt analizleri istenmekte olup bu analiz sonularnreticinin yapt uygulamalar belirlemektedir.

Trk Gda Kodeksine ve AB normlarna uygun yksek kalitelistten ;

Ya (En az %3,50), protein (En az %2,80), yasz kuru madde (En az% 8,50),laktoz (St ekeri),asitlik, mineral, tuz, vs. normal muhteva vekompozisyona sahip,

Ste has normal grnm, renk, tat ve kokuda,

Toplam bakteri says dk (En fazla 100.000 Ad/ml),

Toplam somatik hcre says dk (En fazla 400.000 Ad/ml),

Katksz, antibiyotikten, temizlik ve antiseptik maddelerinden ari,

22


23/50

Toksin,herbisid, pestisid ve ar metal kalntlar iermeyen,

Hasta hayvanlardan salan st olmad anlalmaktadr.

retilen stn kalitesi dengeli ve kaliteli yem yedirmek, hayvanlarn

meme salna dikkat etmek, standartlara uygun makinalarla samyapmak, hijyen ve temizlik kurallarna uymak, st samdan sonra enksa zamanda +40Cye soutmak ve temiz kaplarda muhafaza etmeksuretiyle arttrlabilir.

Yksek bakteri says istenmeyen bir durum olup ekipmanlarnyetersiz temizlii, stn soutulmamas, kirli inekler, mastitisli inekler vekirli elle sam yznden olumaktadr.

St kalitesi iftlik idaresi uygulamalaryla direkt alakal olup stnkalitesine st bileenleri, somatik hcre says, bakteri says yabancmadde ierii ve duyusal nitelikleri etki etmektedir.

Son yllarda st sanayicileri tarafndan satn alnan stlerde stnfiyatnn belirlenmesinde kalite ok nem arz etmektedir. iftlik stlerininfiyat blge ortalama fiyat zerine stn kalitesine gre hakedilenprimlerin eklenmesiyle bulunduundan nihai st fiyatn stn kalitesiyani retici belirlemi olmaktadr.

18- Kaba yem, karma yem, kesif karma yem, yemlik preparat,mineral yem ve rasyonun ne olduu ve mevzuattaki tanmlarbilinmelidir.

Kaba Yem : zellikle ruminantlarn beslenmesinde kullanlan ve kurumaddesinde en az %18 ham selloz ieren bitkisel kkenli yemlerdir.

Karma Yem : eitli yemlerin standardna uygun olarak kartrlmas ileelde edilen yemlerdir.

Kesif Karma Yem : Hayvanlarn zellikle enerji, protein ve dier besinmaddeleri ynnden ihtiyalarn dengelemek amacyla organikmaddece zengin ve sindirilme oran yksek belirli formulasyonlara greyem fabrikalar tarafndan retilen veya iletmelerin uygun formller ilekendilerinin rettii yemlerdir.

Yemlik Preparatlar: Kimyasal analiz ve sentez yollar ile fabrikasyoneklinde elde edilen ve yemin deerini artrmaya yardm edebilecekkarakterdeki (organik veya kimyasal) bileikler ile vitaminler gibi koruyucumaddeleri ihtiva eden yemlerdir.

23


24/50

Mineral Yem : Kalsiyum, fosfor, tuz, iz mineraller, sentetik re,amonyum tuzlar ve benzeri gibi sadece mineral maddeler veya bunlarnkarmlarndan ibaret olan yemlerdir.

Rasyon : Hayvanlarn bir gnde tketebilecei yem kurumaddesiierisinde hayvann ihtiya duyaca yaama ve verim pay besinmaddelerini karlayacak ekilde hayvan besleme bilimine uygun olarakdzenlenen yem karmdr.

19- letmede doan erkek buzalar bytlmeli, besi dnemisonuna kadar beslenerek satlmaldr.

Gen erkek hayvanlar (dana ve tosunlar) ksa sreli 4-10 ayentansif beslenerek maksimum canl arla en ekonomik rasyonlarla bir

an nce ulatrlmaldr.Yksek et verimine harcamalar dk tutularak ulama

hedeflenmeli, sabit yatrmlarn ve iilik giderlerinin az olduu aktaserbest sistem besicilii tercih edilmelidir.

Hayvanlar gerektii gibi besleyerek ve gerekli sre boyunca besidetutarak her rktan hayvanla besicilik yaplabilir.

Hayvan yalandka enerji ihtiyac artmakta ve 1 kg canl arlk

art elde edebilmesi iin tketmesi gereken yem miktar artmaktadr. Buda yem deerlendirme saysnn (1kg canl arlk yapabilmek iintketilen yem miktar) artmas, yni 1 kg canl arln daha fazlaya malolmas demektir. Daha fazla maliyet ise daha az kazan demektir.

Besi hayvanlarna hayvann besi balangc arlna gre gndene miktar ne kadar srede canl arlk art yaptrmak istendiine greyaama ve verim paylar bilinerek rasyon hazrlanmal, enerji, protein,mineral, vitamin, su ve selloz ihtiyalar karlanmaldr.

Akta serbest sistem besicilikte besi hayvanlarnn nnde daimayiyecekleri yem ve iecekleri su bulunmaldr.

Besi hayvancl konusunda da yeterli bilgiye sahip olunmal,uzmanlara danlmal ve eitimlere katlnmaldr.

Bilinsiz yaplacak besicilik sonucu tesadfen para kazanlabilir.

24


25/50

20- Kaliteli kaba yemlerin iletme arazisinde retilmesi iin yeterlitarla arazisi olmaldr.

Kaba yemler besin elementlerini kaliteli olarak salad gibiikembedeki mikroorganizmalar ve asitliin dzenlenmesi, gevi getirmeve tkrk salgsn artrmas gibi yaamsal fonksiyonlar iin gerekli olupkesif yemlere gre ekonomik olmalar nedeniyle yksek st veriminihedefleyen iletmeler iin vazgeilmez nemdedir.

Hayvanclk iletmesinin barnak dnda hayvanlarngezinebilecei yerleri (ayr, mera) ile bitkisel retim iin yeterli arazileriolmaldr.

Btn kaba ve kesif yemleri dardan satn alarak krl bir st

hayvancl yapmak mmkn deildir. Bu nedenle hayvan bana 5dekar, sulu arazide 3 dekar, birden fazla rn alnan yerlerde en az 1,7dekar sulu taban arazisi olmas arzu edilir.

Bir hayvan iin her yl 7 ton civar msr silaj, 1,5 ton kadar kuruyonca otuna ihtiya duyulmaktadr. Bitkisel retim iin hibir arazisiolmayan iletmelerin uzun dnemde yaama ans yoktur.

letmenin bulunduu blgedeki iklim ve toprak artlarna greayr otu, silajlk msr, sorgun-sudan otu melezi, yonca, fi, korunga, vb.

kaba yemler iletmede retilerek en az %20-30 maliyet azaltlabilir.Yonca ve msr silaj olmadan verimli bir hayvanclk yaplamaz.

Hayvan mevcuduna gre yllk kaba yem ihtiyac hesaplanarakiletmede retilmeyen kaba yemler hasat zamannda ucuz fiyatla veyeteri miktarda satn alnmal, uygun artlarda depolanmaldr.

Ucuz ve kaliteli yem olmadan ekonomik hayvanclk ve ucuz silajyapmadan krl bir st srcl yaplamaz.

21- Konsantre yem iletmede yaplmal, iletme artlarna vehayvanlarn ihtiyalarna gre rasyon hazrlanmaldr.

Dane yemleri, arpa, msr, buday, bakla, yulaf vb. reterek,proteini yksek ayiei kspesi, pamuk tohumu kspesi, soya vb.hammaddeleri ve katk maddelerini (tuz, vit.-min, mermer tozu, soda,vb.) satn alarak konsantre yem iletmede retilmelidir. Bu durumdafabrika yemlerine gre maliyet en az %20-30 azalaca gibi besinierikleri ynnden garanti, dengeli ve salkl bir yemle besleme ansbulunur.

25


26/50

Hayvanlar besin geleri dengelenmi bir rasyonla beslenmelidir.Hayvanlarn salkl, yksek verimli ve stn ( ya, protein, ykm) kaliteliolmas iin bu arttr.

Ya, arlk, verim durumlarna gre en uygun rasyon hazrlanan veuygun evre artlar salanan hayvanlardan genetik kapasitelerine uygunverim alnabilir.

Kaba yem / kesif yem oran ok nemlidir. St sr rasyonlarndakuru madde esasna gre %50 kesif yem ve %50 kaba yem esas alnr.Yksek verimli inein toplam enerji, protein ve kuru madde ihtiyalarnn% 60 nn kesif yemlerle, %40 nn kaba yemlerle karlanmasngrlmektedir.Hibir ekilde hayvann ihtiya duyduu yem kurumaddesi iindeki kaba yem kuru madde oran %40 n altnda

olmamaldr. Dk verimli ineklerde ( 10-20 litre) bu oran tersinednerek, gebe ve ksr ineklerde olduu gibi gnlk rasyonun %80-90ve hatta %100 kaba yemlerle karlanabilir. (Tuz, mineral, izmineral vevitamin takviyesi gerekir). Kaba yemin yeterli verilmemesi asidoz vb. birok soruna neden olmaktadr. Sadece saman ve fabrika yemi kullanlrsast gelirinin en az %70i yem fabrikalarna gideceinden, st fiyatlardnya fiyatlarna gre yksek olsa bile iletme yeterli kazanmayacaktr.St maliyeti azaltlmal, kaba yemleri (zellikle msr silaj, ot silaj, kuruyonca, iyi kaliteli kuru ot, hububat hasl gibi) ve gda sanayi artklarn

yeterince kullanarak st maliyetinde %60-70 seviyesindeki yem giderleri%50-60 seviyelerine drlerek daha ok kazanlmaldr. Kaliteli kabayemler ineklere yiyebildikleri kadar verilmeli, hayvanlardankskanlmamaldr.

22- Silaj yaparak ilkbaharn yeil yemleri ve sonbaharn kaliteli msr12 aya tanmal, hayvanlar besin deerleri dk sap ve samanamahkum edilmemelidir.

Hayvanclkta ideal bir besleme yaplan yem rasyonunu btn yl

boyunca ayn seviyede tutmakla, yni yaz ve k aylarnn yemrasyonunun Nisan ve Mays aylarnn bol yeilli mera beslenmesindekigibi yeil ve sulu yemlerle hazrlanmasyla mmkndr.

Arazilere k aylarnda buday, arpa, yulaf, avdar, fi, fi+tahlkarmlar, yem algam, kanola, korunga, yaz dneminde ise msr,sorgum, sudan otu ve sorgum-sudan otu melezi, yemlik bezelye,ayiei gibi bitkiler ekilebilir; yeil ot, kuru ot, ve silaj olarakdeerlendirilebilir. Mera ve ayr otlarndan yeterince faydalanlabilir.

Gda sanayi yan rnleri, konserve sanayinin her trl sebzeartklar, hayvan lahanas, algam ve pancar yapraklar, bezelye saplar,

26


27/50

fasulye, domates, biber artklar, eker pancar posas, patates cipsiartklar silaj yaplmak suretiyle hayvan yemi olarak ok ucuzadeerlendirilebilir.

Hayvan beslemede eski alkanlklar terk edilmeli, hayvann ihtiyacolan besin maddeleri dengeli ve ekonomik ekilde rasyonlara ilaveedilmelidir.

letmedeki hayvan varlna gre yl ierisinde iletmede retilecekkaba ve kesif yemlerle piyasadan temin edilen dier yemlerin ekonomikekilde deerlendirilmesi iin yemleme planlamasnn yaplmas en aklcyoldur. Yemin kaliteli ve ucuz olan seilmelidir.

Yonca gibi kaliteli kaba yemi ve kaliteli msr silaj olan iletmeler

hayvanlarnn yaama pay ile birlikte 14 kg st verimine kadar olan hamprotein, enerji bakmndan ihtiyalarn karlayabilmektedir. Canlarlnn % 2,5 i civarnda kuru maddenin saland kaliteli kaba yemsrclk iletmelerinin olmazsa olmaz kouludur.

23- St ineklerinin yeterli, dengeli ve ekonomik beslenmesi iinrasyon hazrlanmas renilmelidir.

St ineklerinin besin ihtiyalar canl arlklarna, verdikleri stmiktarlarna, stn ya oranna ve laktasyonun devrelerine gre farkllk

gsterir. Laktasyonun ilk 70 gn, 70-140 gn aras ve 140-305 gnaras, kuru dnem besleme farkllklar gsterir. nk inekten alnantoplam stn %45 i ilk 100 gnde, %30-35 i ikinci 100 gnde, %20-25 inc 100 gnde alnr.

ok stl ineklerin btn besin ihtiyalarn saptayarak bu besinleribelirli bir kuru madde iine sdracak ekilde ok dikkatli rasyonformulasyonlar dzenlemek gerekmektedir. .

Saman ve benzeri dk kaliteli kaba yemler ve standart karma st

yemleri yeterli olamamakta, kaliteli kaba ve kesif yemler kullanmakgerekmektedir. Bu yaplamadnda verilen besin maddeleri (zellikleenerji) gnlk ihtiyaca cevap veremez. Negatif Enerji Balans ekillenir.nek doas gerei yksek st verimini srdrr. Ancak kendivcudundaki enerji rezervlerinden ve mineral rezervlerinden harcamayapar, zayflar. Neticede zayflama, indigestion, ketosis, karacierkomas, rumen asidozu, abomasum deplasmanlar gibi ar hastalkhalleri veya basit hazmszlk ve verim dkl sorunlar ortaya kar,dl tutmama problemleri yaanabilir. Bu nedenle ok yksek verimli

inekleri dierlerinden ayr, bilhassa ilk 75 gnde zel besleme rejiminetabi tutmak gerekir:

27


28/50

Besin deerleri yksek iyi kalite kaba yem ve enerji-proteindeerleri yeterince yksek kesif yemi olmayan reticiler ok stl inekedindiklerinde bu hayvanlarn ok ksa zamanda elden kartmak,kasaba satmak zorunda kalarak hsrana uramaktadr.

Bilinli yetitiriciler gnde 30 litrenin altnda st veren ineklerinbeslenmesinde genellikle problem yaamamaktadr.

Dk st verimi olan inekler kuru ot ve msr silaj gibi kaliteli kabayemleri kullanarak (sadece protein takviyesi yapmak koulu ile) enerjiarlkl kesif yemler olmakszn da beslenebilirler.

Hayvanlarn yem rasyonlarnn hazrlanmas renilmeli, ve yeterlibilince ulalmaldr. Hayvanlarn salkl ve verimli olmalar, neticede

krllk, yeterli, dengeli ve ekonomik besleme ile mmkn olabilmektedir.24- Dvelerin ve kurudaki ineklerin beslenmesine zen

gsterilmelidir.

Dveler 7-8 aylkken cinsel olgunlua ulaarak boasaklk haligsterirler. Ancak 15-16 aylk olup yeterli bykle (350-400 KG)ulamadan gebe braklmamaldrlar. Irkna has yeterli vcut yapsnoluturamayan ineklerin genetik kabiliyetlerine uygun st verimineulaamayacaklar unutulmamaldr.

Dvelerin beslenmesinde titiz davranlmaldr. Kaba yem arlklbesleyerek byme ve gelimeleri salanmal, ancak aryalanmalarna izin verilmemelidir. Dveler iin mera otlar, kuru ot veyonca en makbul yemlerdir. Hayvanlar tketebildikleri kadar kaba yem ilebeslenir. Tuz, mineral, iz mineral ve vitamin preperatlar ile takviyeyaplr. Hayvanlarn gelime durumlar kontrol edilir. rnein siyah-alacalarda gnde 700 gram canl arlk art salanamyorsa kesif yemtakviyesi ile gelime hzlandrlr.

Normal olarak inekler 10 ay (305 gn) salrlar. Dourmalarna 60gn kala sama son verilerek kuruya karlrlar. Mutlaka kuru dnemtp uygulamas ile mastitis kontrol yaplr. Buzalamadan nce ineibir sre kuruda brakmakla st salglayan organlarn dinlenmesi ve ineeverilen besin maddelerinin st retimi yerine karnndaki yavrunungelimesi iin kullanmas salanr. Ayrca laktasyon boyunca azalanminarel madde rezervleri tamamlanarak kondisyonu uygun hale gelir. 60Gn daha az yem tkettii iin sindirim sistemi de dinlenmi olur. Doumsonras iin yem tketim yetenei arttrlmak zere kesif yemlere

adaptasyonu salayan laktasyon periyodundan farkl bir besleme sistemiuygulanr.

28


29/50

nek kuruya karld ilk 2-3 hafta bol miktarda iyi kaliteli kaba yemile beslenir. Bilahare gnde 2-3 kg gemeyecek ekilde kuru dnemyemi verilir. Douma 20 gn kala bu konsantre yem miktar her gn 0,5kg azaltlarak yerine st yemi verilir. St yemi her gn 1 kg. arttrlarak

douma kadar 6 kg. st yemi yemesi salanr. Hayvann kuru dnemdevcut arlnn en az %1i kadar kaba yem yemesi ve yedii konsantreyem miktarnn da vcut arlnn %0,5ini gememesi gerekir.

Gebe dvelere de douma 20 gn kala benzer uygulama ile st yeminebalatlarak douma kadar 4 kg st yemi yemesi salanr.

Kuru dnemde rasyondaki kalsiyum miktar azaltlmal ve budnemin banda ve sonunda gebe ineklere vitamin takviyesiyaplmaldr.

25- St srlar istedikleri her an bol suya ulaabilmeli, nlerindesrekli temiz ve iilebilir nitelikte su bulunmaldr.

Normal olarak srlar gnde 1-4 defa su ierler. Gnlk st verimmiktarna, yemin kuru veya rutubetli olmasna ve evre ssna gre iilensu miktar deiir.

nek stnn % 87si su olduuna gre ok st veren hayvanlarnsu ihtiyalar ok fazla olup gnde bir defa su ierek veya hayvana bir

teneke su vererek bu ihtiya karlanamaz. Bu durumda hayvanlar stverimlerini azaltrlar. Bir ok iletme hayvanlara yeterli su salamadiin eksik verim aldnn farknda deildir.

Gnde 25-30 litre st veren 600 kg arlndaki bir st ineiningnlk su tketimi 75-100 litreye kadar kabilir. Bu nedenle st inekleriistedikleri her an temiz ve iilebilir nitelikte suya ulalabilmelidir. Buamala ahrda otomatik su salayan sistem planlanmal, ayrca meradada hayvanlar iin yeterli su imkan salanmaldr. Bizim iemeyeceimizkalitesiz bir suyu ien inek bilinmelidir ki bize iemeyeceimiz kalitesizst retir.

29


30/50

IV. BLM

SR YNETM

26- letmede yeterli kayt dzeni kurulmal, hayvanlarn kaytlartutulmaldr.

Sr kaytlar tutulan iletmelerde rk, canl arlk, reme, stverimi, laktasyon dnemi vb. zellikleri esas alan bilgiler bulunduu,ekonomik ve dengeli rasyonlarn yaplmas saland iin i ansabraklmaz.

Hayvan bana verim hayvann yaad evreyi ve hayvaniyiletirmek suretiyle artrlabilir. Bu amaca ulalabilmesi, sr

ynetiminde doru ve yerinde kararlar verilebilmesi, damzlk seimininisabetli yaplabilmesi iin sr ve hayvanlar hakknda yeterli ve dorubilgiye sahip olmak gerekir. Bu amalara hizmet edecek bilgileri toplamave bunlar saklama iine kayt tutma denir.

Kayt tutulmas hem her bir inein hem de tm srnn durumuhakknda gnlk ve uzun vadeli bilgiler verir ve iletme sahibi ya dayneticisine gelecek iin planlar yapma olana salar.

Kayt tutma dzeni basit, doru, gn gnne ilenebilen, kolay ve

az zaman alc olmaldr. Bilgi toplama iletmenin nemli ileri arasndagrlmelidir.

Bir iletmede temel olarak u kaytlar tutulmaldr:

1. letmede doan hayvanlarn (Doum tarihi, doum tipi ve ekli,numaras, ana ve baba numaras),

2. letmede buzalayan ineklerin buzalama tarihi, buzalama tipi veekli,

3. Tohumlanan hayvann numaras, boann ad ve numaras,tohumlama tarihi, tohumlamac ad,

4. Srden karlan hayvanlar iin tutulan kaytlar,

5. eitli dnemlerdeki canl arlklar,

6. St verim miktar (gerektiinde ya, protein ve kuru madde oranlar),

7. Kuruya karma tarihi,

8. Salk bilgileri (alama, hastalk, tedavi vb.),

30


31/50

9. Yem ve yemlemeye ait bilgiler.

Bu bilgilerin tamam bir Hayvan Kimlik Kart oluturularak KimlikKartna yazlabilir.

Hayvanlarn doum tarihleri bilinirse sr iin planlama daha rahatyaplabilir, ana ve babasnn kulak numaras sayesinde bir bilgiye ihtiyaduyulduunda kolayca ulalabilir.

Hayvanlarn buzalama tarihlerinin kayt edilmesi buzalamasonras tohumlama zamannn gelip gelmediinin tespit edilmesi ve 100gn ierisinde hayvann tekrar gebe kalmasnn salanmasna yarar.

Hayvanlarn mutlaka tohumlanma tarihleri kayt edilmelidir. Bylecehayvann gebe kalmamas halinde yeniden kzgnlk gsterecei gnleri(tohumlama tarihinden itibaren 17-21 gn sonras) tahmin edilebilir.Hayvann gebe kalmas halinde de kuruya karlaca tarih (tohumlamatarihinden 215-220 gn sonras) ve tahmini dourma tarihi(tohumlamadan 280 285 gn sonras) bilinmi olur. Tohumlamadakullanlan boann hangi boa olduu bilindiinde doan yavrunundurumu ile boa arasnda iliki kurularak o boay tekrar kullanpkullanmamak hakknda karar verilebilir.

Hayvann numaras, srden k tarihi ve nedenine (Damzlk

sat, kasaplk sat, lm,vb.) ait kaytlarn elde bulunmas sayesindesrde bir sonraki dnem planlamas daha iyi yaplabilir. Srmevcudiyetini muhafaza etmek veya srde herhangi bir genileme veyadaralma yapmak isteniyorsa bu tutulan kaytlardan yararlanlabilir.

Hayvanlarn belirli dnemlerdeki arlklar (Doum, stten kesim,6.ay, 1. ya, ilkine tohumlanma arl vb.) saptanabilirse hayvanlarngelime durumlar yakndan izlenir ve yemleme bu veriler dorultusundayaplabilir. Bylece hayvanlarn ar yalanmalar veya kondisyonlarnndkl de nlenmi olur

Samal inein bir sam dneminde (laktasyon) verdii st miktarbelirli aralklarla yaplan lmlerden elde edilen bilgiler kullanlarakbulunmaya allr. Bu amala genellikle 15 gnde bir veya ayda birbtn ineklerin st verimleri llr. Kontrol sam olarak adlandrlan buuygulamayla elde edilen deerlerden de laktasyon verimi tahminedilebilir. deali her samda st lm yaplarak hayvann gnlkveriminin tespiti ile verim dklklerinde gnlk tedbirlerin alnmasdr.Bugn hayvandan salan st her samda lp kaydeden modern

samhaneler kullanlmaktadr.

31


32/50

Bu bilgiler bata yemlemede ve sr ynetiminde yardmc olur.Hayvanlarn ne kadar st verdii bilinirse yemleme ona gre dzenlenir,dk st verenlere fazladan yemleme yaplmaz, yksek st verimlihayvanlara da kapasitelerinden tam yararlanabilecek miktarda yem verip

en ekonomik ekilde en yksek st verimi salanr. Srnn dkverimli ineklerini zaman ierisinde srden kararak zamanla srnnst verimi yksek ineklerden olumas salanr.

Hayvanlarn hangi tarihte yaplan tohumlamadan gebe kaldbilindiinde kuruya karlaca tarih (douma 60 gn kala) tespitedilerek bu dnemdeki besleme program uygulanr.

Hayvanlarn alandklar tarihlerin kayt edilmi olmas alarntekrarnn gerektii tarihin saptanmasn salar.

Hayvanlara koruma veya tedavi amal yaplan tm uygulamalarnkaytlar tutulmaldr. Herhangi bir hastaln kmas durumunda ohayvann gemiine bakarak uygulanacak tedaviye daha rahat kararverilebilir.

Uygulanan yemleme dzenine gre hayvanlara verilen yemmaddelerinin miktar mutlaka kaytl olmaldr. Bu her hayvana bir gndene kadar kuru ot, silaj, konsantre yem verildiinin bilinmesini salar.Bylece ihtiya olan yem miktar tespit edilerek hazrlklar ona gre

yaplmaldr.

Gerek kayt sistemi, gerekse ekonomik ve dengeli rasyonlarnyaplmasnda konu ile ilgili uzman kiilerle temasa geilmelidir. DamzlkBirliinde grevli uzmanlardan yeterince yararlanmaldr.

27- Baarl bir bakm ve idare iin zen gsterilmelidir.

1. Veteriner hekim kontrolnden gemeyen hayvan satn alnmamal,

2. Alt aylktan ileri gebe inek ya da dve ile bir aylktan kk buzasatn alnmamal,

3. Barnaklarn yapm, hayvanlarn bakm ve beslenmelerindeuzmanlarn nerileri dikkate alnmal,

4. Srlar ile koyunlar ayr barndrlmal,

5. Ani yem deiiklikleri yaplmamal,yem deiiklikleri en az 4-5 gndeazar azar verilerek hayvan yeni yeme altrlmaldr.

6. Hayvanlar hastalklara kar koruyucu olarak mutlaka alatlmal,

32


33/50

7. Hastalk grldnde en seri ekilde haber verilmeli,

8. Hayvan alm satm ile nakliyesinde menei ahadetnamesi veveteriner salk raporu alnmasna zen gsterilmelidir.

28- Douracak hayvanlar doum blmesine alnmal ve hijyendoum yaptrlmal, buzaya az st iirilmelidir.

Srlarn ortalama gebelik sresi 280-285 gn (9 ay 10 gn)dr.Tohumlama kaytlar tutulan hayvanlarn dourma tarihleri kolaycatahmin edilebilir. Doumu yaklaan inek sakinleir ve hareketleriyavalar, meme byr ve gerginleir. Vulva ier ve mukoz aknt artar.Sar balarnn gevemesi nedeniyle kuyruun etrafnda ukurlukoluur. Karn st ksm hafife ie ker.

Kaytlardan yararlanarak dourmaya bir hafta kald tahmin edilenhayvanlar temiz ve dezenfekte edilmi ve bol yataklk serilmi12-16m2lik doum blmesine alnmal, douma kadar hayvana buradabaklmaldr.

neklerin ou yardma ihtiya duymadan doururlar. Normaldoumun ilk aamasnda yavruyu evreleyen zarlarn bir blmnnoluturduu su kesesi vulvadan dar kar. Buzaya yardm zorunluolmadka bu kese yrtlmamaldr. Buzann gelii normal ise, nce ba

ve n ayaklar grlr. Bundan yaklak 1 saat sonra doum gerekleir.Eer ba ve n ayaklar grldkten sonraki 1 saat ierisinde doumgereklememi ise yardm gerekir.

Doum gerekleir gereklemez yavrunun az ve burnundakimukoz kalnt temizlenmeli, gbek kordonu doum esnasnda diptenkopmu ise bu blgeye tentrdiyot benzeri mikrop ldrcler srlmelive bu uygulamaya gnde iki kez olmak zere gn devam edilmelidir.Gbek kordonu dipten kopmam ise karnna en yakn ksmdanbalayarak kordon aaya doru svazlanmal ve iindeki svboaltlmaldr. Daha sonra iine antiseptik aktlan gbek kordonu karna4-5 cm uzaklktan antiseptie batrlm bir iple balanmal ve balanannoktann 3-4 cm altndan temiz ve keskin bir bak ya da makaslakesilmelidir. Bu blgeye yine 2-3 gn sre ile gnde iki defa antiseptikuygulanmaldr.

Doumdan sonra inek yavrusunu yalayarak yavrunun kurumasnahem de dolamn hzlanmasna yardmc olur. Eer inek herhangi birnedenle bu ii yapmyor ise buzann zerine hafif tuz serpilerek

yalamas tevik edilir.Kuru bir bez veya yataklk kullanlarak buza iyicesilinmeli ve kurutulmaya allmaldr.

33


34/50

Normal bir buza doumundan yarm saat sonra ayaa kalkar vebir saat ierisinde anasn emmeye balar. Buza emmeden memeleruygun bir dezenfektan ile temizlenmeli ve ilk az st salarak biberonile yavruya iirilmelidir. Buzalar ilk zamanlar emmede zorlanabilir.Buzaya yardmc olmal ve mutlaka az st iirilmelidir.

Eer yavru anasn emerse inein sam srasnda devamlyavrunun emmesini isteyeceinden sam zorlar ve verim dklolur. Ayrca memeden emen yavrunun ne kadar st itii de bilinemez.

Doumu takiben retilen az st normal ste gre daha fazlakuru madde, protein, mineral, vitamin ve buzann hastalklardankorunmasna yardmc olacak baklk maddelerine sahiptir. Bunedenle her buzann mutlaka en ksa srede az st imesisalanmaldr. Buza ilk az stn doumdan yarm saat sonraimelidir ve bu sre 4 saati gememelidir.

29- Buzalarda numaralama, boynuz kreltme ve fazla memeularnn kesilmesi zamannda yaplmaldr.

Buzalarn dierlerinden ayrt edecek ekilde iaretlenmesi veyanumaralanmas sr ynetimi ve slah almalar asndan son derecenemlidir. Ayn zamanda iletmede bir ok doum varsa buzalar geiciolarak renkli bantlar veya boyalarla iaretlenip, boynuna bir numara olanmadalyon taklr. 2-3 Haftalk olunca kulana sar renkli, zeri siyah yazile (Milli Soy kt Sistemi) numaras yazl plastik kpe zel penseyardmyla taklr.

Hayvanlarn birbirlerine ve bakclara zarar verme tehlikesiniazaltmak amacyla elektrikli boynuz kreltme aletiyle boynuzlarnbymesini salayan hcrelere zarar verilerek boynuz kreltilir. Buamala hazrlanm kimyasal maddeler de (kostik soda) boynuzkreltmede kullanlabilir. Her iki halde de boynuz etrafndaki kllarnkesilmesi ve dezenfekte edilmesinde ve buza 20-30 gnlk oluncaboynuz kreltilmesinde yarar vardr.

Memelerin grnn bozan, samda glk oluturan ve memeyang tehlikesini artran fazla meme ularnn erken dnemde almnnboynuz kreltme ile birlikte yaplmasnda fayda vardr. Arka memeblmleri arasndaki fazla meme ucunun alnmas iin blgenintemizlenmesi ve dezenfekte edilmesi ve keskin bir makasla alnmasyeterlidir.

30- Buzalarn barndrlmalarna zen gsterilmelidir.

Buzalara doumdan hemen sonra yaamlarn salkl olaraksrdrebilecekleri barnak koullar salanmas gerekir.

34


35/50

a- Buzalar ineklerle ayn barnak blmesinde tutulmamaldr. neklerinbulunduu ortamda oalma imkan bulan zararl mikroplarnbuzalara bulamamas ve buzalara daha kontroll barnma ortamsalanmas iin bu kesinlikle arttr.

b- Buzalar iki haftalk oluncaya kadar balanmamaldr. Buzalarkontrol altna almak, hastalklardan ve yaralanmalardan korumak iindoumdan hemen sonra her biri iin hazrlanm buza kulbelerine(veya blmelerine) alnr. Tabanna yumuak, temiz ve kuru altlkserilen bu blmeler buzalar birbirlerini grebilecek fakat temasedemeyecekleri, birbirlerini ememeyeceklerive zarar veremeyecekleriekilde dzenlenmelidir. Buzalar st emdikleri srece bu blmedekalabilir.

c- Kulbenin eni 100-120 cm, ykseklii 85-90 cm. boyu 2,70-3,30 cm.(Kulbe 120-150 cm ve gezinme yeri 150-180 cm.) olur.

d- haftadan yal buzalar gurup halinde, serbest yetitirilebilir. Stemme dneminden (60 gn) sonra veya en erken 3 haftalk yatabuzalar 3-5 buzann bulundurulabilecei en az 6m2lik gurupblmesine (padok) alnmaldrlar. Balangta buza bana 1.3 m2,daha sonra 1.8 m2 yer gerekmektedir.

e- Buzalar karanlk ve havasz ortamlarda barndrlmamaldr.

Buzalar barnak dnda buza blmeleri veya kulbelerineyerletirmek en dorusudur. Doumu mteakip kurulanan ve azst verilen buzalar derhal 2-3 saat iinde bu blmelere alnr.Kulbelerde buzalara uygun artlar salanmaldr. Son yllardatanabilir buza kulbeleri yaygnlam olup STA HayvanclkEitim Merkezinde, TGEM veya evredeki byk iftliklerdegrlebilir.

V. BLM

HAYVAN SALII

31- St srlarnn temel ihtiyalar ve nemli hastalklar

bilinmelidir.

35


36/50

Ama salkl yetitirme ve iyi verim elde ederek karl bir iletmeoluturulmasdr. Bir hayvann salkl olabilmesi iin ncelikle uygunevre artlarnn salanmas gereklidir. evre artlarnn uygun olmadortamdaki srn verimi azalaca gibi hastalklara yakalanma ihtimali

artacaktr. Bu nedenle srlar iin balca temel ihtiyalar ylesralayabiliriz:

1. Susuzluk, alk ve kt beslenmeye maruz brakmamak,

2. Hayvanlarn salkl ve canl grnmleri iin taze su ve yemlerinisalamak ,

3. Hastalklardan ve yaralanmalardan korumak,

4. Hastalklarn en ksa srede tedavisini yaptrmak ve nlemlerinialmak,

5. Hayvann normal davranlarnn ounu basklayan hareket veartlara maruz brakmamak,

Srlarn temel ihtiyalar salandktan sonra ilgili hastalklarnnlenmesi iin zel tedbirlerin alnmas gereklidir. Bunun iin de en skkarlalan beslenme, metabolizma ve enfeksiyon hastalklarnnnemlileri hakknda bilgi sahibi olunmal ve iletmenin salkla ilgili

kaytlar tutulmaldr.Hastalklar hakknda hibir bilgi sahibi olmayan yetitirici koruyucu

tedbirleri zamannda alamaz ve veteriner hekimin tavsiyeleriniuygulayamaz.

32- Buza salna zen gsterilmeli, koruyucu alamalarzamannda yaptrlmaldr.

Bakteri veya virslerin yol at mikrobik ishaller ile hatal bakm ve

beslemeden kaynaklanan ishaller ou zaman buzalarn lmlerinesebep olduundan yurdumuzda nemli ekonomik kayplar oluturur.

Buza ishallerini nlemek iin u tedbirler alnmaldr.

1- Doumdan hemen sonra buzalara mutlaka az st iirilmelidir.

2- Barnak, zellikle doum yerleri ve buza blmeleri srekli temiztutulmaldr.

3- Buzalar dier hayvanlardan ayr, mmknse barnak dndabarndrlmaldr.

36


37/50

4- Barnak havadar ve aydnlk olmal; kesinlikle hava cereyanolmamaldr.

5- Buzalara st ve su verilen kaplar temiz olmal; kova yerinebiberonlar tercih edilmeli ve biberon deliklerinin geni olmasna dikkatedilmelidir.

6- Buzalara iirilen st 36-37 0C scaklkta ve taze olmaldr.

7- Buzalama ncesi Veteriner Hekimin nerisine gre inee koruyucua enjeksiyonu yaptrlmaldr.

Alama programlarnn hazrlanarak koruyucu alarn (brucella,ap, sr vebas vb.) zamannda yaplmas salanmaldr.

Temel olarak st srlarnda uygulanan alama program vetekrarlanma aralklar yledir.

Brucella : 4-8 aylk diilere uygulanr. mrleri boyunca bir kere bu ayaplr.

ap : 6 aylkken ilk alama, 4 ay sonra 2.alama yaplr ve 6ayda bir rutin olarak hayvanlar alanr.

Triangle : Hayvanlara ylda bir defa uygulanr.

arbon : 4 aylk yatan byklere ylda bir defa uygulanr.

Yankara : 4 aylk yatan byklere ylda bir defa uygulanr.

33- Barnak hijyenine kesinlikle uyulmaldr. Sam hijyenine vememe salna gereken nem verilmeli, iyi bir mastitis kontrolprogram uygulanmaldr.

St iinde 85 civar besin maddesi bulunan harika bir besin olup

memeden sald andaki zelliklerinin deiiklie sebep olmadantketiciye salkl olarak ulatrlmas iin sam hijyenine uyulmal vederhal soutulmaldr.

Kaliteli bir st ancak salkl memelerden, temiz bir sam sonucuelde edilir. Memelerin salkl olmas temizlik kurallarna uymaktan geer.Samcnn el ve vcut sal yerinde olmal, kolayca ykanptemizlenen lastik izme giymeli ve sam esnasnda kulland temiz ielbisesi bulunmaldr.

Her sam ncesinde memelerdeki st siyah bir zemini olan kabasalarak kontrol edilmeli her hafta veya on be gnde bir gizli seyreden

37


38/50

meme hastalklarn ortaya karan Kaliforniya Mastitis Testi (CMT Testi)iletmenin samclar tarafndan mutlaka yaplmaldr.

Sam annda ak kalan meme ba deliinin mikrop kapmaihtimaline kar meme ba iyot bazl dezenfektana daldrlmal vehayvanlar sam sonras hemen yatrlmamal, yemleme yaplarak 45-60dakika ayakta kalmalar salanmaldr.

yi bir mastitis kontrol program uygulanmaldr. Hastaln gizliseyrettii hayvanlarn verimleri %10 civar, bir memesi krelenhayvanlarn verimleri %20 civar azalacak olup o hayvann karllbitmektedir. Tahrip olan meme dokular tekrar geri kazanlamadndanok byk ekonomik kayplara sebep olan meme hastalklarna oknem verilmeli ve kesinlikle nlenmelidir.

Hayvanlara bol vitamin tayan yeil ve kuru yemler, silaj mutlakayedirilmeli, meme hastalklarna hazrlayc sebepler tayan fazlamiktardaki proteinle dengesiz beslenmeden kanlmaldr.

Yeni dveler yetitike meme hastalklarna direnci zamanla azalanyal hayvanlar elden karlmaldr.

34- Trnak sorunlar ve dourduu ekonomik kayplarnlenmelidir.

neklere her alt ayda bir trnak bakm yaptrlmal, normalyryemeyen veya trnaklar uzayan hayvanlara gecikmeden mdahaleedilerek trnak sorunlarnn sebep olduu % 20-25 st verim kayb, dlkayb ve %8 civar damzlktan karma sebebi ile doan kayplarnlenmelidir. Trnak sorunlar ok fazla nemsenmediinden iletmeyeok byk ekonomik kayplar verdirmektedir.

Trnak sorunlarnn asgari dzeylerde tutulmas iin aadakinerilere uyulmaldr.

1- Hayvanlarn rahat hareket edebilecekleri yar-ak ahrlar tercihedilmelidir.

2- Ahr taban mmkn olabildiince temiz ve kuru olmaldr.

3- Ar yumuak veya ar sert tabanlardan kanlmaldr.

4- Sam srasnda trnaklar kontrol edilmeli; trnak arasna girmi olanyabanc cisimler (saman, kuru gbre paralar vb.) alnmaldr.

38


39/50

5- Ayda en az bir kez ayak banyosu yaptrlmaldr. neklerin samhanegiri veya knda % 4 lk gzta zeltisine basmalar salanmalveya bu zelti sam srasnda ayaklara pskrtlmelidir.

6- Trnaklar uzam hayvanlarn trnaklar geciktirilmedenkesilmelidir.Her inek senede iki defa normal trnak bakm vekesiminden gemelididr. Ayak ve trnak bakmn belli bir eitimdengemi, sabrl, hayvanlar seven ve hogrl davranan, yeterincegl kiilerce, hayvanlarn sabitlenebildii bir dzenekte yaplmaldr.

7- Rasyonun dengeli olmasna zen gsterilmeli ve kflenmi yemlerkesinlikle verilmemelidir.

8- Trnak sorunu olan srlerde, salam trnakl ve dzgn ayakl dl

verebilen boalarn spermalar kullanlmaldr.35- Hayvanlar salkl tutulmal ve karantina tedbirleri alnarak

tavizsiz uygulanmaldr.

Barnaklardaki barnma artlarn iyiletirmek, bulachastalklardan (ap, veba, vb.) ve yetitirici hastalklarndan(tuberculosis, mastitis vb.) korumak, hayvan salna ynelik tedbirlerialmak, hasta hayvanlar ayrarak derhal tedavi etmek ve hayvanlar uzunyllar salkl olarak damzlkta tutabilmek krll artrmaktadr.

Yksek st veren ineklerde beslenme yetersizlii veya dengesizliidurumunda metabolizma hastalklar ortaya kmaktadr. Metabolizmahastalklar sonucu da bata st veriminde azalma olmak zere yavruveriminde azalma ve kilo kayb meydana gelmektedir. Bu hastalklarnbazlar dikkati ekmekteyse de ou gzden kamakta, bu nedenlegenellikle hastalk olarak deerlendirilmemekte ve verim dklsonucu nemli ekonomik kayplar olmaktadr.

Yeterli ve dengeli beslenme salanamadnda beklenilen verim

elde edilemez. Byle durumlarda hayvann beslenmesi gzdengeirilmeli, yem analizleri yaptrlmaldr. Yetersiz beslenme durumundaverim dklnn yannda hastalklara yakalanma ihtimali deartacaktr. rnein yeni doum yapm bir st inei gnde 35 lt stverdiinde inein meme bezi ve karacier gibi organlar ar alr.Artan enerji gereksiniminin byk blm rasyondan, bir ksm davcuttaki yalardan karlanr. Eer artan enerji gereksinimi rasyondankarlanamazsa ar ya kullanm sonucu ketosis denilen metabolizmahastal meydana gelir.

39


40/50

Bulac hastalklar veba, ap, vb. hayvan yetitiricilerinin afetidir.Sr vebas iletmeyi sndrebilir. ap hastal ise o yllk krgtrerek iletmeyi ekonomik krize sokabilir.

Hi kimse gerekli tedbirleri almadan iletmeye sokulmamal,iletme sahibi,veteriner hekim,bakc ve tm alanlar koruyucunlemlere riayet etmelidir.

letmedeki hayvanlarn sal hayvanlar ve mesleini seven, titiz,alkan bir veteriner hekimin sorumluluu altnda olmal ve onuntalimatlar aynen uygulanmaldr.

36- Hayvanlardan en uygun verimin elde edilmesi ve hastalklarayakalanma ihtimali barnakta aadaki artlar salanarak

azaltlmaldr.1. Barnaklarda duraklarn uygun llerde olmas (1,20 x 2,40 m )

2. Barnak sistemlerine gre yemlik ve suluklarn yeterli ve uygunllerde olmas,

3. Srlarda nemli problem olan solunum sistemi hastalklarnazaltmak iin barnan havalandrmasnn yeterli olmas (dealscaklk +5 +21 C, ideal nem oran %60-75 olmal),

4. Hayvanlarn hava cereyann da braklmamas,

5. Metabolizma hastalklarn nlemek iin zellikle gebeliin sondnemlerinde serbest gezinecekleri alanlarn olmas (1 Hayvan iin 9-10 m2 gezinme alan),

6. Dp kaymalar, eitli ayak hastalklarn ve mastitisi nlemek iinuygun zeminin seilmesi ve bol altlk bulundurulmas,

7.

Doum localar, buza kulbesi veya blmeleri ve karantinablmlerinin bulunmas,

8. Kaplarda eik bulunmamas,

9. Kap girilerinde antiseptik ieren ayak banyolarnn bulunmasgereklidir.

40


41/50

VI. BLM

RGTLENME ve PAZARLAMA

37- Yksek fiyatla st sat hedeflenmeli, maliyetler drlerekkazan arttrlmaldr.

St srclnda en byk gideri yem oluturmaktadr. Silajn vekaba yemlerin yeterince kullanlmad durumlarda st ve et maliyetininen az %70ini yem giderleri oluturmakta, retici gelirinin bykounluunu kesif yem iin vermek zorunda kalmaktadr.

Yem bitkileri ve kaba yemler iletmede retilerek ve silaj yaplarakhayvanlarn beslenmesinde yeterince kullanlmas halinde yem

giderlerinin maliyetteki pay %40-50 seviyesine debilmektedir. Bylecemaliyetin azaltlmas ile daha fazla kazanlmaktadr.

ou zaman stn yksek fiyatla satlmas reticinin elindedeildir. Ancak st kaliteli ve ucuza elde etmek, dolaysyla daha fazlakazanmak reticinin elindedir.

Hayvanlarn dengeli beslenmesi, uygun barnaklarda ve salkltutularak yksek verimlilie ulalmas ile birim maliyetler azaltlmaktadr.Hesabn yapmayan, gelir-giderini bilmeyen yetitiricilerin zamannda

nlem almas mmkn olamayacandan iletmelerini srdrmeleri okzordur.

Kaliteli iftlik stlerine st sanayicilerince ya, protein,mikrobiyolojik prim, soutma primi ve miktar primi vb. isimler altnda primdenmekte olup, bu primler ortalama fiyattan %10-20 civar yksekfiyatla stn satlmasn salamaktadr.

letmede retilen st gnlk 500 litre den fazla ise sanayici ileyllk szleme yaplmal. Sat szlemesinde stn fiyat ve deme

zaman, kalite primleri ve cezalar ak olarak belirtilmelidir. St fiyatnnbat blgesindeki teaml gerei her ayda bir deiecei hkmszlemede yer almaldr. Kk iletmelerin stleri Kooperatif, Birlikveya Ky muhtarlklarnn organizasyonunda bir araya getirilerekpazarlanmaldr.

38- Yetitirici hayvanclkla ilgili demokratik rgtlere yeolmaldr.

St ve damzlk hayvanlar daha yksek fiyatla satabilmek,girdileri (yem, ila, vb.) ve hizmetleri (veteriner hekim, suni tohumlama

41


42/50

vb.) ucuz temin edebilmek iin evrede varsa kooperatif ve damzlk sryetitiricileri birliine ye olmal, yoksa kurulmalar iin aba sarfetmelidir.

rgtl yetitiricilerin stlerini en az %5 daha yksek fiyatlasattklar, Birlik yelerinin verim kaytlar tutulan damzlk hayvanlarn dadaha yksek fiyatla sattklar pratikte grlmektedir.

Yetitiriciler kendi kaderine sahip kmak iin rgtlenmeli,hayvanclk politikalarnn oluumuna katkda bulunmal veuygulanmasn takip etmelidir. Hatal uygulamalara tepki vermeli, iyiuygulayclar da takdir ettiini belirterek destek vermelidir. Hereyidevletten beklemenin kar yol olmadn anlamal, iini en iyi yapmayaalmaldr.

39- Bulunduu blgede hayvanclk projeleri uygulandndabunlarn iinde yer almal, yeniliklere ak, bilinli olmal vebakclarn eitimleri salanmaldr.

Bylelikle yerli ve yabanc uzmanlardan bir eyler renme frsatile yurtii ve yurtdnda teknik gezilere, fuarlara ve eitimlere katlmaansn kullanarak bilinlenmeli ve vizyon sahibi olmaya almaldr.

Bilinli yetitiriciler hayvanlarn salkl tutarak yksek verimlilieve krlla ulamakta, iini iyi yapmann ve retmenin hazzn duymakta,

refah seviyesi ykselmekte, ailesine, etrafna ve lkesine faydalolmaktadr.

Hayvanclkla ilgili sempozyum, toplant, panel, fuar vb. etkinliklerekatlmaldr. Blgesindeki varsa niversite, aratrma enstitleri, tarm ilve ile mdrlkleri ve zel sektrdeki uzmanlarla temasnsrdrmelidir.

Konusu ile ilgili dergilere abone olmal, yesi olduu kooperatifveya birliin etkinliklerine faal olarak katlmaldr.

Yetitirici hayvanclk, yem bitkileri yetitiricilii ve pazarlarn ileyiihakknda yeterli bilgiye sahip olmaldr. letmenin gelir ve gider kaytlarsalkl tutulmal, sk sk maliyet analizleri yaplmaldr.

Bilinli yetitirici iyi bir iletmeci olmak iin gayret gstermeli,alanlarn zenle semeli, hayvan bakclarnn eitimini vebilinlenmelerini muhakkak salamal, iletmede alanlar motiveetmeli, verimli almalarn ve hayvanlara iyi davranmalarnsalamaldr.

42


43/50

Bilinli iletmeci hem kendisi,hem alanlarn tevik ederekhayvanclkla ilgili yeni yaynlar takip ile okunmasn salar.Bunun iinveteriner ve ziraat fakltelerinin,retici rgtlerinin yaynlarndan istifadeeder.Bu ama iin Sta Eitim Merkezinin yaynlam olduu

Yetitirici El Kitaplarndan,eitim CD inden temin edip okumaldr.Bukitap serisinin listesi kitabmzn son sayfasnda mevcuttur.

40- Hayvancla devlete verilen tevik ve destekler iyi takipedilmeli, risk azaltlmal ve sigorta yaptrlmaldr.

Satn alnacak pedigrili veya sertifikal gebe dveler iin verilendestek primlerinden faydalanlmal, yem bitkileri ekililerine, ste, sunitohumlamaya v.b. verilen desteklemeler takip edilmeli, zamanndabavurular yaplmaldr.

yi bir iletmeci evrede, lkede ve dnyadaki gelimeleri ve pazarhaberlerini takip ederek basiretli bir tccar gibi davranmal, doabilecekavantajlar kullanmal ve risklere kar nceden nlem almaldr.lkemizde hayvanclk politikalarnn yetersizlii ve istikrarszl daimadikkate alnmaldr.

Hayvanlar sigorta yaptrlmal, hayvanlarn alnmalarna kartedbir alnmal,iletme krda kurulacaksa gvenliin iyi saland yerdekurulmaldr. Hayvanlarn kulaklar muhakkak kpeli olmal, en az bir

kpek bulunmal, haberleme sistemi yeterli olmal, hayvanlarniletmeden kolayca gtrlmemesi iin dier tedbirler alnmaldr.

Hayvan sevklerinde yasal prosedrlere muhakkak uyulmaldr.

43


44/50

SRE

YEMLER

YAPILANLEMLER

DHAYVANSR

YNETM

2AY ST, YONCA KULBEDE

BUZAI BALANG. YEM. FERD BESLEME

4AY

YONCA

PA

DOKTAGURUPBESLEME

BUZAI BYT. YEM

9AY

YONCABUZ.BYT. YEM

MISIR SLAJIYONCA SLAJISAMAN

9

AY10GN

2AY

+ SPER ST YEM

2AY

YONCAPADOKT

AGURUPBESLEMEVEST

VERMNEGREFERDBESLEME

SPER ST YEMMISIR SLAJI

9AY10GN

2A

Y

YONCA SLAJISAMAN

2AY

KURU DNEM YEM PADOKT

A

G

URUP

BE

SLEM

YONCA - MISIR SLAJISAMAN

44

DOUM

KULBEDEN PADOKA

1.NC TOHUMLAMA

GEBELKKONTROL

SON 20 GNBESLEME1.NC DOUM2.NCTOHUMLAMA

KURUYA AYIRMA

SON 20 GN

GEBELKKONTROL

2

AY

6

AY

15

AY

24

AY

35

AY

YAI

2.NC DOUM


45/50

E+ SPER ST YEM

45


46/50

HAYVAN KMLK KARTI (D)

HAYVAN KMLK BLGLER :

YVAN NO : 22177 ANA NO-ADI : 12904 - NARN

: MUZO BABA NO-ADI : TANDY

UM TARH : 08.03.2000 DOUM EKL : NORMAL

NE : HOLLANDA - DOANCI - STA LK TOHUMLAMA YAI : 15 AY

UM AIRLII : - LK TOHUMLAMA AIRLII : 375

REME BLGLER

TOHUMLA-MA TARH

TOHUM ADITOHUMMKTARI

SERVSPERYODU

DOURMATARH

BUZAI NODOUMEKL

DOUMAIRLII

ERKEK/D

KDOUMARASISRE

1. 07.06.2001

Belwood -04.03.200

23426 A Normal - Erkek -

2. 30.05.2002

Luke 2 3 Ay08.03.200

3122743 Normal 47

Dii12 Ay

3. 17.06.2003

Lord Lily 1 99 Gn 20.03.2004

135967 Normal 57 Erkek 377

4.5.

6.

7.

VERM BLGLER

BALAMATARH

BT TARH SRE(GN)

VERM(LK 100

GN)

LAKTASYONVERM

DZELT.LAKT.VERM

(305 GN)

KALTE(YKM-YA)

SOMATK HCRE VETOPLAM CANLI

YEDKESF YEM

LAK.

09.03.200

2 02.01.2003 299 3114 7661 7780 12

LAK.15.03.200

3 24.01.2004 320 4216 9686 9395 14

LAK.20.03.200

4 10

LAK.

LAK.

LAK.

LAK.

HAYVAN BLGLER

TARH AI KONDSYONAYAK

YAPISITIRNAKYAPISI

MEME YAPISI VCUT YAPISI AIRLII

1 08.07.2000 Br. Abortus 19 3 Y NORMAL Y ST TP 520

230.10.200

1 A.O.Asia 1.ap 4 Y NORMAL Y X BACAKLI 540

317.09.200

3 AP 5 Y NORMAL Y 667

4

5

6

7

HASTALIK BLGLER

H HASTALIK TEDAV SONU KAYIT NO

46


47/50

GNLK LETM FORMU

TARH : ... / ... / .....

ADI-SOYADI

HAYVANS

ALII MEME

TIRNAK

ST VERM

SNDRM

DER LER

HAYVANT

AKP

KIZGINLIK

TOHUMLAMA(NSEMNASYON)

DOUM

REVR

BUZAILAR

ARIZALAR

SAIMHANE

YEMLEME VAGONU

KESF YEM MAKNASI

GBRE HELEZONU VEPOMPASI

DER ARIZALAR

KOYUN BLGLER

BR SONRAKMESAYE NOT

16000.F.016 Yayn No : 02

KONTROL

YARARLANILAN KAYNAKLAR

47


48/50

AIKGZ, M. 2001. St Hayvanclnda Krllk, STA St Hayvancl EitimMerkezi kurs ve seminer notlar Bursa.

AKINCI, A.R., 2000. Samal neklerin Beslenmesi. TGEM Dergisi yl 15, Say:77Kasm-Aralk 2000 Ankara.

ANONM, 2001. Hayvan Islah Kanunu. 10 Mart 2001 tarih 24338 sayl ResmiGazete.

ANONM, 2001. Yem Ynetmelii. 4 Mart 2001 tarih ve 24336 sayl Resmi Gazete.

ARICI, ., MEK, E., YASLIOLU, E. 2001. St Sr Ahrlarnn Planlanmas.STA St Hayvancl Eitim Merkezi Yaynlar N.4 Bursa.

AYTU, C.N., KARAMAN, M. 2001. St Sr Yetitiricisinin El Kitab-1.TopkimAratrma Grubu Yayn stanbul.

AYTU, C.N., 2001. neklerde Mastitis. Topkim Aratrma Grubu. St SrclEitim Yayn N.2 stanbul.

BATMAZ, H. 2000. St Srlarnn nemli Hastalklar ve Korunma Yollar. STASt Hayvancl Eitim Merkezi Yaynlar N.3 Bursa.

ETNKAYA, S. 2001. St Srlarnda Sr Ynetimi ve Kayt Tutma. Sta StHayvancl Eitim Merkezi Kurs ve seminer notlar Bursa.

ERTURUL, M., AKMAN, N., YENER, S.,M.1997. Hayvan Yetitirme (Yetitiricilik)2. Basm. Baran Ofset Ankara.

http://www. ext.usu.edu/ag/mschool/ mquality- The Milking School- Milk Quality

KUMLU, S. 1999. Damzlk ve Kasaplk Sr Yetitirme. Akdeniz niversitesi ZiraatFakltesi Zootekni Blm Antalya.

NAL, F. 1999. St Srlarnda Meme Sal ve Hastalklar, Sam Teknikleri.STA St Hayvancl Eitim Merkezi Yaynlar N.1 Bursa.

YAVUZ, H., M. 2000. St Bileimini etkileyen Faktrler. U.. Veteriner FakltesiSeminer Notlar

YILMAZ, O. 2001. Damzlk Sr Yetitiricileri Birlii Dergisi Say:12 ....Ankara

YCELYT, E., ZNCRLOLU, M., YAVUZ, T., SARICAN, C. 1999. AktaSerbest Sistem Besicilik. USGC Amerikan Tahl Konseyi Yayn, Aymar Yaynclkzmir.

STA ST HAYVANCILII ETM MERKEZ YAYINLARI

48


49/50

YAYIN NO YAYININ ADI VE YAZARI

1 St Srlarnda Meme Sal ve Hastalklar, Sam TeknikleriProf. Dr. E. Fatih NAL

2 Hayvanclkta Mutlak Kar Getiren Yem, SilajRdvan GKE ,Zir.Yk.Mh.

3 St Srlarnn nemli Hastalklar ve Korunma YollarProf. Dr. Hasan BATMAZ

4 St Sr Ahrlarnn PlanlanmasProf. Dr. smet ARICI, Yrd. Do. Dr. Ercan MEK,Arat. Gr.Dr. Erkan YASLIOLU

5 Karl Bir St Hayvancl Nasl Yaplr? Karllkta 40 nemli NoktaMehmet AIKGZ ,Zir.Yk.Mh.

6 St Srlarnn Beslenmesinde Temel lkelerProf. Dr. H. Melih YAVUZ

7 St Srlarnda Ayak HastalklarProf. Dr. Sacit GRGL

8 Silaj Yapm, Teknolojisi ve Kullanm

Do. Dr. smail FLYA

49


50/50

sütaş yetiştirici el kitabı

Documents