zikir kitabı

7/28/2019 zikir kitab

1/28

ZKR............................................................................................................................................................... 2Zikir; Anlam ve Mhiyeti .......................................................................................................................... 2Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram ............................................................................................................... 2Zikir ve bdetler....................................................................................................................................... 5Zikir ve Namaz ......................................................................................................................................... 5Zikir ve Kur'an.......................................................................................................................................... 6

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram ............................................................................................................... 8Baz Fazletli Zikir Szleri:...................................................................................................................... 10Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler; Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir.......... ....... ...... ....... .... .. 11Tehlil: ..................................................................................................................................................... 11Tesbih:.................................................................................................................................................... 12Allahn Sbhn Oluu: ........................................................................................................................... 12Namaz ve Tesbih bdeti: ...... ...... ....... ...... ....... ....... ...... ....... ...... ...... ...... ....... ...... ....... ...... ...... ...... ....... ..... 13Tahmd: .................................................................................................................................................. 13Tekbir: .................................................................................................................................................... 14bdetlerde Tekbir: .................................................................................................................................. 15Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet ............................................................................................................... 15Zikir ve Unutma:..................................................................................................................................... 15Zikir ve Gaflet:........................................................................................................................................ 16

Kuranda Gaflet Kavram:................................ ...................................................................................... 16bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir.......................................................................... 16Mminlere Zikrin Emredilmesi: ............................................................................................................. 17Zikir Ibdetinin Yerine Getirilmesi: ......................................................................................................... 18Tesbih/Zikir Kurbanlar................................ ........................................................................................... 19Zikrin Yozlatrlmas; Zikirde Usl ve dba Riyetsizlik...................................................................... 20Zikri hy Etmek, Zikirle hy Olmak................................ ...................................................................... 22Allah'n zikri ile kalplerin titremesi:......................................................................................................... 24Zikirden Uzaklamak: ............................................................................................................................. 24Zikrin Psikolojik Faydalar ...................................................................................................................... 25Geni Bilgi Alnabilece Kaynaklar........................................................................................................... 27


2/28

ZKR

Zikir; Anlam ve Mhiyeti

Zikir, szlkte; anma, hatrlama, bir eyi zihinde hazr etme, bir eyi dile getirme, hatrlatma demektir. Birbaka deyile zikir, kiinin mrifet (bilgi) olarak elde ettii eyi korumasn salayan bir faaliyettir ki, bu; zihne

aittir. Kavram olarak zikir; Allah anmak zere yaplmas veya sylenmesi tavsiye edilen, hamd, du, ibdetve vg gibi fiiller ve szlerdir.Zikir, insann bilgi olarak elde ettii eyleri muhfaza altnda tutmasna ve gerektiinde hatrlamasna imknsalayan bir bellek anlamnda potansiyel bir gc ifade ettii gibi, bir eyin kalben veya szl (dil ile)hatrlanmas eklinde ayn gcn harekete geirilmesine de denir.1 Kalp veya dil ile zikir, unutulmu bir eyinyeniden hatrlanmas, ya da hfzadakinin unutulmamak zere srekli canl tutulmas eklinde olabilir.2Zikir, aslnda kalbin, anlan kimseye dikkat kesilmesi ve ona kar uyank olmasdr. Bunu dil ile ifade etmeyezikir denilmesinin sebebi, kalpteki zikre (hatrlamaya) iaret etmesindendir. Bazlarna gre zikir, insana sevapkazandran her trl amelin genel addr. Zikir, Allaha itaattir. Ona itaat etmeyen kii, diliyle ne kadar tesbihederse etsin veya tevhid kelimesini sylerse sylesin, gerek zikri yapm olmaz.Ayn kkten gelen mezkr, zikredilen, anlan ey demektir. Gerek u ki, insann zerinden, daha kendisianlmaya deer (mezkr) bir ey deilken, uzun zamanlardan bir sre gelip geti. (76/nsan, 1). Yani insan,Allahn ilminde var iken, bizzat kendisi henz mevcut deildi, henz ortalkta yoktu. Bu geree deinen baka

yetleri de grmekteyiz (19/Meryem, 67; 36/Ysin, 79; 10/Ynus, 4, 34 vd.).Yine ayn kkten gelen zikr, ok zikir, youn zikir demektir ki bu, zikir kavramndan daha geni bir manaykapsamaktadr. Korkup saknanlar zerinde onlarn (yetlerle alay edenlerin ) hesabndan herhangi bir ey(sorumluluk) yoktur. Ancak (bu) bir youn hatrlatmadr (zikrdr). Umulur ki korkup saknrlar. (6/Enm,69). Gndzn iki tarafinda ve gecenin (gndze) yakn saatlerinde namaz kl. phesiz iyilikler (hasent),ktlkleri (seyyit) giderir. Bu, t alanlara youn bir hatrlatmadr (zikrdr). (11/Hd, 114; Ayrca bkz.6/Enm, 90; 7/Arf, 2; 21/Enbiy, 84; 29/Ankebt, 51 vd.).Zikir kknden gelen bir baka kelime de tezkiradir. Tezkira; hatrlatma, t, hatrlatan ey demektir.(Tezkire; belli bir meslek mensuplarnn biyografilerinin anlatld kitaplara da denilmektir. Trkede tezkereeklindeki syleyi; rapor, izin belgesi, askerlik grevinin bittiini gsteren belge anlamnda kullanlmaktadr.)Kuran tezkira kelimesini bir hatrlatma, bir uyarma olarak kullanmaktadr. Hayr; O (Kuran) bir tezkiradr(bir hatrlatma, bir ttr). Artk dileyen, onu dnp t alsn. (80/Abese, 11-12; Ayrca bkz. 20/Th, 3;57/Vka, 73; 69/Haakka, 12, 48; 73/Mzemmil, 19; 74/Mdessir, 49, 54).

Zikir kknden gelen zeker, mzekker, zkr kelimeleri ise, diinin kart olarak erkeklii ifade ederler.Ayn kkten gelen bir baka kelime ise tezekkrdr. Bu da dnp t almak, ibret almak demektir. Kuranbaz eyleri hatrlattktan sonra dnmez misiniz, ibret almaz msnz? diye soruyor (6/Enm, 152; 7/Arf, 3,57; 11/Hd, 24, 30; 24/Nr, 1, 20). Kuran, zikir kelimesini eitli formlarda kullanyor. Peygamberimize,mminlere, ehl-i kitaba, sriloullarna, sahbelere, kendilerine eli gnderilmi topluluklara; hatrlat,hatrlayn, aklnza getirin, an anneklinde hitap etmektedir.Bu kullanllara ait birka rnek grelim:hireti arzu edenler ve Allah zikredenler iin, Hz. Muhammedde en gzel rnek vardr. (33/Ahzb, 21).Kuranda Allahn bir olduunu zikrettiin (andn veya hatrlattn) zaman, kfirlerin gerisin geriyekatklarn grrsn. (17/sr, 47).Baz hayvanlarn insann emrine verilmesinin sebebi; insanlarn Allah nimet veren olarak hatrlamalardr(zikretmeleridir) (43/Zuhruf, 13). Mrikler boazladklar hayvanlarn zerine Allahn adn anmazlar(zikretmezler) (6/Enm, 138). Halbuki mminler avladklar ve boazladklar hayvanlarn zerine Allahn

adn anarlar (zikrederler) (5/Mide, 4; 22/Hacc, 28, 34, 36; 6/Enm, 118, 119, 121).3

Kur'n- Kerim'de Zikir Kavram

Zikr kelimesi ve trevleri Kurn- Kerimde 292 yerde geer. Sadece zikr kelimesi ise, 76 yerde zikredilir.Sadece emir halinde 37 yerde geer. slm kavramlardan, anlam en ok daraltlanlardan biri "zikir" kavramdr.Zikir kelimesi, ok geni bir anlama ve muhtevya sahip olduu halde, neredeyse tek anlama indirgenmi ve iiboaltlmtr.Zikr kelimesi, Kuranda 30'un zerinde farkl anlamlarda kullanlmaktadr: Zikir kelimesiyle ifade edilen buanlamlar: Zikretmek, sylemek, bahsetmek, konumak, hatrlamak, hatrlatmak, anmak, gereini yapmaklabirlikte hatra getirmek, kadrini bilmek, tefekkrle birlikte hatra getirmek, mkfatlandrmak, vmek, krned etmek, tekbir getirmek, telbiye, du ve yakar, sz, laf, kssa, haber, Kitab, Kitab indirme, Kuran, Kuran

1 Rb el-Isfahn, el-Mfredt, s. 3282 Rb el-Isfahn, el-Mfredt, s. 3283 Hseyin K. Ece, slmn Temel Kavramlar, s. 774


3/28

dnda ilh kitaplar, Peygamber, n, eref, eref verici husus, nasihat ve dnceye sevkeden husus, dnce,ikaz ve nasihat, delil, hatrlamaya (ibrete) sevkeden vaaz ve t anlamlarna gelir.4Bir baka aratrc, zikir kelimesinin Kur'an'da 37 mnda kullanldn belirtir. Bu anlamlar alfabetik olarakyle sralar: Anlamak, anlatmak, besmele, bilme, dvet etmek, delil, dnenler, dnmek, grmek,hatrlamak, hatrlatmak, ibdet etmek, ibret, iman, itaat etmek, kssa, kitap, konumak, kulluk yapmak, Kur'an,Levh-i Mahfz, mkfatlandrmak, namaz klmak, okumak, t, t almak, t vermek, sevmek, sylemek,

an, eref, erefli, kretmek, Tevrat, uyar, vahiy, yol gstermek, erkek.5

Zikir ve trevleri, fiil ve isim olarak Kuranda ok sk geen kelimelerden biridir. Kuran bu kavram Allahninsanlara Hakk, grevlerini ve hesab hatrlatmas, Kuran ile hatrlatma, kullarn Allah her trl ibadetlehatrlamalar, uyar, eref ve stnlk gibi anlamlarda kullanmaktadr.6Kur'an'da "zikir" kelimesinin anlamlarn gstermek iin, bu kavramn getii yetlere rnekler vererekbelirtelim:Anlamak: Kur'n- Kerim, bir durumun belirginlemesi ya da iki konu arasndaki farkn anlalmas hususundazikir kavramn anlamak eklinde kullanr. Bu anlamda Kur'an'da dokuz yerde kullanlan zikir, daha ok aklsahipleri ve ilim ehli iin kullanlmaktadr.7 Bu yetlere bakldnda ilim, aratrma ve tefekkr isteyenkonularn, ancak ilim sahiplerince anlalabilecei ifade edilmekte, bir konuyu derinlemesine dnparatrmayanlarn onu anlamayacaklar, zikir kavramlyla ortaya konulmaktadr.Anlatmak: (10/Ynus, 71; 12/Ysuf, 42)Besmele: (6/En'm, 118)

Bilmek: (13/Ra'd, 19; 24/Nr, 27)Dvet etmek: 17/sr, 46; 37/Sfft, 3)Delil: (21/Enbiy, 24-25)Dnenler: 11/Hd, 114)Dnmek: (3/l-i mrn, 191; 7/A'rf, 3; 11/Hd, 30). Zikrin Kur'an'da en ok kullanlan anlam, dnmektir.Allah Tel, kullarndan dnmelerini istemekte, ancak dnenlerin gerekleri kavrayacaklarn,dnmeyenlerin ise, yolca hayvanlardan daha sapk olduklarn bildirmektedir. nk dnmeyenlerin yetlerianlamayacaklar, bu nedenle Yce Allah'a gerei gibi kulluk yapamayacaklar bir gerektir. Dnmek, vahygerekleri kavramay ve Cenb- Hakk' gerei gibi tanmay salad iin hem insan, insan olma onurunaykseltir, hem de kulluk bilincini gelitirir. Bu nedenle de ibdetlerin temelidir.Grmek: (M'min, 44)Hatrlamak: (2/Bakara, 40; 5/Mide, 11; 6/En'm, 68; 7/A'rf, 201)Hatrlatmak: (6/En'm, 69; 8/Enfl, 2; 14/brhim, 5; 25/Furkan, 73; 38/Sd, 49)

bdet etmek: (2/Bakara, 151-153, 238-239; 18/Kehf, 28; 20/Th, 14). Yce Allah'a ibdet etmek anlamna dagelen zikir, bu ibdetin nasl ve ne ekilde yaplaca ile ilgili aklamalar da beraberinde getirir.bret almak: (7/A'rf, 57; 8/Enfl, 57; 38/Sd, 43)man etmek: (6/En'm, 126; 7/A'rf, 130; 9/Tevbe, 126; 13/Ra'd, 28)taat etmek: 20/Th, 43-44)Kssa: (18/Kehf, 83)Kitap: (3/l-i mrn, 58; 16/Nahl, 43; 20/Th, 99)Konumak: (21/Enbiy, 60)Kulluk Yapmak: (20/Th, 33-34; 23/M'minn, 110; 24/Nr, 37)Kur'n- Kerim: (15/Hicr, 6, 9; 16/Nahl, 44; 25/Furkan, 29-30)Levh-i Mahfuz ya da Tevrat: (21/Enbiy, 105)Mkfatlandrmak: (2/Bakara, 110, 157)Namaz klmak: (2/Bakara, 198; 29/Ankebt, 45; 62/Cuma, 9; 7/Arf, 205; 24/Nr, 36)

Okumak: (2/Bakara, 63; 19/Meryem, 16, 41) Bu yetlerde, verilen kitabn okunup emirlerine tbi olunmas vebylece korunulmas istenmekte ve Kitab'ta Hz. Meryem (r.a.) ve Hz. brhim (a.s.)'in okunmas tavsiyeedilmektedir. Bunlar da gsteriyor ki zikir, okumak anlamnda da kullanlmaktadr. Yoksa, bazlarnn iddiaettikleri gibi, burada zikir kavram "adn sylemek" eklinde olsayd, o durumda, Kur'an'n bu ifadesinedayanarak srekli bir ekilde "Meryem, Meryem", ya da "brahim, brahim" denilmesi gerekirdi. Bu ise hemgln bir ey ve hem de irktir.t: (11/Hd, 120; 12/Ysuf, 104; 50/Kaf, 36-37). Zikrin en fazla kullanlan anlamlarndan biri de ttr. Buanlam, kimi yerde Kur'n yetlerin, kimi yerde kinattaki olaylarn ve nizamn t olduu eklindeverilmektedir.t almak: (2/Bakara, 221; 24/Nr, 1)t vermek: (50/Kaf, 45; 51/Zriyt, 55)

4

Mahmut anga, Kurn- Kerim Lgat, Tima Y. s. 193-1955 Ramazan Ylmaz, Kur'n Kavramlar, s. 1456 Ahmet Kalkan, Kuran Kavram Tefsiri.7 Bkz. Bakara: 2/269; l-i mrn: 3/7; sr: 17/41.


4/28

Sevmek: (38/Sd, 32)Sylemek: (12/Ysuf, 42; 18/Kehf, 63; 21/Enbiy, 10; 94/nirh, 4)eref: (23/M'minn, 71)erefli: (38/Sd, 1, 46)kretmek: (3/l-i mrn, 41; 7/A'rf, 69). Allah (c.c.) Zekeriy (a.s.)'ya bir oul lutfettii iin kendisindenkretmesini (zikretmesini) istemektedir (3/l-i mrn, 41). nk, verilen bir nimete ancak kredilerek

karlk verilebilir. te bu nedenle, yette geen zikir ifadesi kr olarak anlam kazanmaktadr.Uyar: (5/Mide, 14; 6/En'm, 44)Vahiy: (7/A'rf, 63; 21/Enbiy, 63)Yol gsterme: (21/Enbiy, 48)Erkek(Zikir kknden zeker ve mzekker): (3/l-i mrn, 36; 53/Necm, 45).8Kuranda bu kadar farkl anlamlarda kullanlan, dolaysyla ok boyutlu ve insan hayatnn btnn kuatanzikir, ayn zamanda insann farkl ekillerde icr edebilecei ibdettir. Zikir, dille, kalple, dnce ile ve bedenindier organlar ile yerine getirelebilen btncl bir zelliktir. nsann sadece dil ile baz kelimeleri tekrarlamas,filin sadece bir organn tutup onu o para ile deerlendiren krn tutumuna benzer. Otuzdan fazla anlamndanbirini almak ve sadece dil ile baz kelimeleri tekrar etmek zikir deil; zikirden sadece bir blmdr. Bu paracanlay, dinin tahrif edilmesi demek deilse, en azndan gaflet ve cehlet rndr.Zikir; sadece Allah! demek veya Onu hatrlatan kelime veya cmleleri tekrarlamak deildir. Allah, gzelisimlerini hatrlamak, anmak, Ona hamd ve krde bulunmak, Onu tesbih etmek, tekbir ile ululamak,

Kitabullah okumak, du etmek; btn bunlar zikrin yalnzca lisana ait olan blmdr.. Allahn varlnadellet eden delilleri, Onun sfat ve isimlerini dnmek, Allahn ahkmn, emir ve yasaklarn, tekliflerini,vaadini ve vadini, Ona olan kulluk vazifelerini ve bunlarn hikmet ve delillerini dnmek, enfs (znel) vefk (nesnel) btn yaratlmlar ve bunlarn yaratl srlarn dnmek, varln her zerresinde mevcut ilhhikmetlerini grmek... Bu da kalb ve fikr zikirdir. Bedenin memur bulunduu grevlerle megul ve dopdoluolmas, kendilerine yasaklanan eylerden uzak durmas ise, fiil ve beden bir zikirdir.Her eit ibdette asl olan ihlstr, gnln Allah'a ynelmesidir. bdete deerini veren, onun dern boyutudur.Hudan yoksun, Allahn rzs dnda baka hangi amala yaplm olursa olsun, ekilce ibdet zannedilenhususlar, Allahn mslmandan istedii kulluk deildir. Yaplan ibdetlere Allahn ihtiyac kesinliklednlemeyecei iin, insann kalbini, zihnini ve davranlarn gzele doru, ftrat istikametinde ve Allahnhonutluu esas alnarak deitirme zellii ne kmaldr. En byk ibdet olan namaz bile kalb-i selm ile,ihlsla ikame edilmedii mddete gerek namaz olmad deerlendirilmelidir. Zikir iin de ayn durumszkonusudur. Sadece dille, alkanlk kabilinden, tren havasyla ed edildiinde gerek anlamda zikir kabul

edilemez. Zikir, gnl, tefekkr/dnce, dil ve eylem btnl ile ed edilmesiyle Kurann istedii gerekzikir ve kulu Allah'a yaklatran ibdet zelliinde olacaktr. Zikrin esas kalple, gnlle zikirdir, Allahdan gfilolmamaktr. Bu balca eittir:1- Allahn varln gsteren delilleri dnmek, pheleri atarak Allahn isim ve sfatlarn tefekkr etmektir.2- Allahn koyduu hkmleri, kulluk vazifelerini, Allahn bildirdii sorumluluklar, onlarla ilgili hkmleri,emir ve yasaklar, Allahn vaadini ve tehdidini ve bunlarn delillerini dnmektir.3- Madd ve mnev varlklar, bunlardaki yaratl srlarn seyredip dnmekle zerrenin kutsal leme bir aynaolduunu grmektir. Bu aynaya, gerei gibi bakanlarn gzne, o gzellik ve byklk leminin nurlar yansr.Bir anlk hisle bundan alnacak olan mhede zevkinin bir gz krpacak kadar sren parlts bile dnyalaradeer. Bu zikir makamnn sonu, zirvesi yoktur.Allah Tel, bu zikir eitlerinden hangisiyle zikredilirse, O da ona lyk bir ekilde kendisini zikreden kimseyizikrederek karlk verecektir. Beni zikredin; Ben de sizi zikredeyim. Bana kredin; sakn nankrlkyapmayn! (2/Bakara, 152) Allahn, zikreden kuluna zikirle cevap vermesi konusunu izah iin eitli

aklamalar yaplmtr. Bunlar yle zetleyebiliriz:Beni, Bana itaatla zikredin; Ben de sizi rahmetimle zikredeyim.Beni du ile zikredin; Ben de sizi, dunz kabul ile zikredeyim (40/Mmin, 60).Beni vg ve itaatle zikredin; Ben de sizi vg ve nimetle zikredeyim.Beni dnyada zikredin; Ben de sizi hirette zikredeyim.Beni gizli yerlerde zikredin; Ben de sizi geni yerlerde ve yalnzlkta zikredeyim.Beni ibdetle zikredin; Ben de sizi yardmla zikredeyim.Beni, Benim yolumda cihadla zikredin; Ben de sizi hidyetimle zikredeyim.Beni refhnz, rahatnz zamannda zikredin; Ben de sizi bel ve musbete uradnz zaman zikredeyim.Beni doruluk ve samimiyetle zikredin; Ben de sizi kurtulu ve size tahsis ettiim eyleri artrmakla zikredeyim.Beni, nceden ilhlm kabul ile zikredin; Ben de sizi sonunda rahmet ve kullua kabul ile zikredeyim.(Grld gibi, zikir hem insan asndan ve hem de Cenb- Hak tarafndan farkl ekillerde almlarladeerlendirilmitir. Sesli bir ekilde ismi tekrarlayp durmak eklinde anladmz zaman, bunun Allah

8 Ramazan Ylmaz, Kur'n Kavramlar, s. 145-164


5/28

tarafndan kulunu bu ekilde zikretmesi dnlmemesi gereken bir durumdur. O yzden zikrin anlamndaraltmaktan iddetle saknlmaldr.)Zikir, mrifet ve bilgi ile olmaldr. Allahn zikir emri karsnda ilk duyulan ey, cizlik ve Yaratcnnkudretine teslim olma arzusudur. Sana lyk olduun ekilde ibdet/kulluk ve zikir yapamadk. mann vekulluun ba, bu anlaytr. En gzel zikir de L ilhe illllah (Allahtan baka hibir ilh yoktur kelime-itevhdidir. Bu tevhidin ve teslimiyetin gerei de, bu cizlik iinde kendini, Allahn emirlerinin tek yrtme

vstas bilerek, istenilen grevleri en gzel ekilde ve zam derecede yerine getirmek iin yalnz Allahtanyardm dileyip en iyi ekilde yapmaya almaktr. te bu da, zikrin ve krn ta kendisidir. Yani, yklenensorumluluk, imkn ve kabiliyet artna balanmtr. Fakat o yetenek, Allahn bir yardm olduu iin onun daiin aslnda bir snr ve sonu yoktur. Bundan dolay kul, Allah zikirle Ondan yardm diler ve kendine verilenkabiliyeti sarfeder. u halde, her mmin Beni zikredin! emri karsnda cizliini hissederek nce: AncakSana ibdet/kulluk eder ve ancak Senden yardm dileriz. (1/Ftiha, 4) eklindeki kesin szn hatrlayacak;zikir ve kr iin Allahtan yardm isteyecektir.9

Zikir ve bdetler

Btn ibdetlerin z ve asl Allah Tely hatrlamaktr. slmn direi namazdr ve namazdan da maksatAllah zikirdir. Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14). Namaz dosdoru kl. Allahzikretmek elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45). Kurn- Kerim okumann ibdetlerin en fazletlisi

olmasnn sebebi, Allahn kelm olmas, Allah hatrlatc olmas ve ierisindekilerin hepsinin Allahzikretmeyi, Onu hatrlamay tazelemesidir. Orulu insan, sadece midesine deil; eline, ayana, gzne,kulana hkim olur, onlara da oru tutturur. Oru, mideyi a brakmaktan daha ok, gnl takv iledoldurmaktr (2/Bakara, 183). Orutan maksat, ehvet ve kt arzular krmaktr. Bylece ehvet ve hevnnskntlarndan kurtulan kalp, temizlenir ve zikre msait hale gelir. Allahn evi olan Kbeyi ziyret olan hacdanmaksat, ev sahibi olan Allah hatrlamak ve Ona yaknlamak abasdr. Hac mensiki iinde yer alan tekbir,telbiye gibi ibdetler zikir cinsindendir. Dolaysyla btn ibdetlerin ba zikirdir. Zaten mslman olmak iinkelime-i tevhidi sylemek arttr. Bu da zikrin ta kendisidir. Dier btn ibdetler, bu zikri kuvvetlendirmekiindir. nsanolu, ibdet iin yaratlmtr (51/Zriyat, 56). Kurtulmak istiyorsanz, Allah ok zikredin.(8/Enfl, 191) buyurulur. Kurtuluun anahtar, az deil; ok zikretmek, her durumda; ayakta, otururken, yatarkenzikretmektir (3/l-i mrn, 191).Mnfklar Allah ok az zikrederler (4/Nis, 142). Demek ki mmin Allah oka zikretmek zorundadr. Tmzamann Allah hatrnda tutarak, mslman olduunu, Allah'a ve Onun hkmlerine teslim olduunu

unutmadan geirmelidir.

Zikir ve Namaz

Namaz, batan sona bir zikirdir. Namaz bize her rknnde, her ifadesinde Allah hatrlatr. Bu sebepten Allah,Kurn- Kerimde bazen namaz ikame ediniz! emri yerine; Allah zikrediniz! veya Rabbinin adnzikret! denilir. Kerim Kitab'da zikirle namaz yaknlndan dolay, zaman zaman salt (namaz) kelimesininzikirle yer deitirdii ifadelere rastlarz. Namazda Allahn zikrini (Kuran) tekrar eder, tezekkr ederiz.Bunun iin Cenb- Hak; sabah akam namaz kl! yerine; Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25)buyurmutur.Namazn her rektnda ve her bir rknnde Allah tekrar tekrar zikretmeli, hatrlamalyz. Allahn emirlerini veyasaklarn, vaadlerini ve tehditlerini, hkm ve nimetlerini, sfat ve isimlerini dnmeliyiz. Bylece namaz,gnde be kez, alevlenen nefs arzularn ateini sndrmek, dnyev sevgilerle kendinden geen gnlmze

Allah ve Raslnn sevgisini yerletirmek, fah ve mnker pisliiyle asl temizliini kaybeden varlmzarndrmak iin yaplan gerek bir zikir olur. Bu anlamyla zikrin yer almad namazlar, bo ve mnszhareketlerden ibret birer yorulma olmaktan teye gidemez.10Bana ibdet/kulluk et; Beni zikir iin namaz kl. (20/Th, 14).Namaza arldnz zaman Allah zikretmeye koun!(62/Cuma, 9)Rabbini, iinden yalvararak ve korkarak, yksek olmayan bir sesle sabah akam zikret. Gfillerden olma!(7/Arf, 205)Allahn yce tannmasna, iinde adnn zikredilmesine izin verdii mescidlerde sabah akam Onu tesbihederler. (24/Nr, 36)Kitaptan sana vahyedileni oku ve namaz da dosdoru kl; nk namaz iren ve kt eyler (fah vemnker)den vazgeirir. Allah zikretmek, elbette en byk (ibdet)tir. (29/Ankebt, 45)Ey iman edenler; oka zikretmek sretiyle Allah zikredin! (33/Ahzb, 41)Sabah akam Rabbinin adn zikret! (76/nsan, 25)

9 Elmall Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Azim Y. c. 1, s. 445-44710 Abdullah Yldz, Namaz, s. 32


6/28

Zikir ve Kur'an

Kuran, kendisine zikir demektedir ki, O, batan baa bir ttr, hatrlatmadr, insanlarla ilgili her nemli eyiaklayan bir ilh bildiridir. O, ayn zamanda srekli Allah hatrlatan yetlerden meydana gelmektedir.Bu, Bizim Ona indirdiimiz mbrek bir Zikirdir. u halde, onu inkr edecek olanlar siz misiniz? (21/Enbiy,

50)Hi phesiz Zikri (Kuran) Biz indirdik Biz; onun koruyucular da gerekten Biziz. (15/Hcr, 9)Dediler ki: Ey kendisine zikir (Kuran) indirilen (Muhammed)! Sen mutlaka bir mecnunsun! (15/Hcr, 6)(Raslm!) te bylece gemitekilerin haberlerinden bir ksmn sana anlatyoruz. phesiz ki, tarafmzdansana bir zikir (Kuran) verdik. (20/Th, 99)Sen, ancak zikre (Kurana) uyan ve grmeden Rahmndan korkan kimseyi uyarabilirsin. te bylesini birmafiret ve gzel bir mkfatla mjdele! (36/Ysin, 11)Sen zikrimize (Kurana) iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlerden yz evir!(53/Necm, 29)... Ey iman eden akl sahipleri! Allahtan korkun. Allah size gerekten bir zikir (Kuran) indirmitir.(65/Talak, 10)Sd Sresinin ikinci yetinde geen zikrin birka anlamda kullanlma ihtimali bulunmaktadr: Sd. Zikir doluKurana andolsun. (38/Sd, 1-2). Zikir dolu, zikir sahibi Kuran; eref ve an sahibidir. En yce eref ona

aittir. Nitekim bir baka yette buna iaret edilmektedir: Gerekten O Kuran, hem senin iin, hem de kavminiin bir zikirdir (ereftir) (43/Zuhruf, 44). Buradaki zikir ikinci olarak; anmak, hatrlatmak, eriat ve hkmleri,vaad (Allahn verdii sz) ve tehditler, gemi mmetlerin kssalarndan alnacak ders ve ibretler anlamndakullanlmaktadr. nc olarak, dinde ihtiya olan eyleri hatrlatma, yani erefli ve deeri yce dini reten,ibret dersi veren Kuran mnsnda gelmi olabilir.Kuran, bir zikir ve uyardr. Kalpler onunla huzur ve skn bulur. Mminler onun yetlerini tedebbr, tefekkredip dnsnler ve dosdoru yolda hidyet zere yaasnlar, her trl problemlerine onun gsterdii arelerlezm bulup kurtulua ersinler diye gnderilmitir.Namazda ve namaz dnda Kuran okumak, byk bir zikirdir; devaml bir hatrlama ve hatrlatmadr. Kuranve Onun hkmlerini unutan, dnya zevkleriyle sarho olup gaflet iinde yaayan insan ilh hakikatlerle sarspuyandran, kendine/ftratna dndren byk bir zikirdir Kur'an.Zikrin bu geni anlam sahas, Kuran yetlerinde aka ortaya konulduunu yukarda belirttik. imdi Kurandazikir kelimesinin getii baz yetlerin meallerini grelim:

"Allah'n mescidlerinde O'nun adnn zikredilip anlmasna engel olan ve onlarn harap olmasna alandandaha zlim kim vardr?! (2/Bakara, 114)Beni zikredin ki Ben de sizi zikredeyim. (2/Bakara, 152)...Allahn sizin zerinizdeki nimetini (size verdii hidyeti ve size gnderdii Peygamberini), kendisiyle sizet vererek size indirdii Kitab ve hikmeti zikredin/hatrlayn. (2/Bakara, 231)"...Allah'n size rettii gibi Allah' zikredin"(2/Bakara, 239)...Rabbini ok zikret; sabah akam tesbih et. (3/l-i mrn, 41)"Onlar (takv sahipleri), bir ktlk yaptklarnda, ya da kendilerine zulmettiklerinde Allah' zikredip/hatrlaypgnahlarndan dolay hemen tevbe-istifr ederler. Zaten gnahlar Allah'tan baka kim balayabilir ki! Bir deonlar iledikleri ktlklerde bile bile srar etmezler."(3/l-i mrn, 135)Ayakta dururken, otururken, yanlar zerinde yatarken (her zaman) Allah zikrederler (ve yle du ederler:)Rabbimiz! Sen bunu bouna yaratmadn. Seni tesbih ederiz. Bizi cehennem azbndan koru! (3/l-i mrn,190-191)

Namaz bitirince ayakta, otururken ve yannz zerinde yatarken Allah zikredin. Huzura kavuunca da namazdosdoru kln; nk namaz, mminler zerine vakitli olarak farz olmutur. (4/Nis, 103)"Eer eytann fitlemesi seni drterse hemen Allah'a sn. nk O, (hereyi) iitendir, (hereyi) bilendir.Takvya erenler var ya, onlara eytan tarafndan bir vesvese dokunduunda (Allah'n emir ve yasaklarn)tezekkr edip hatrlayarak hemen gerei grrler."(7/A'rf, 200-201)Rabbini, iinden, yalvararak ve Ondan korkarak, yksek olmayan bir sesle sabah ve akam zikret. Gfillerdenolma! (7/Arf, 205)"M'minler, ancak, Allah zikredildii/anld zaman yrekleri titreyen, kendilerine Allah'n yetleriokunduunda imanlarn artran ve yalnz Rablerine dayanp gvenen kimselerdir."(8/Enfl, 2)Ey iman edenler! (Savamak iin) herhangi bir topluluk ile karlatnz zaman sebt edin ve Allah okzikredin ki baarya eriesiniz. (8/Enfl, 45)(Onlar, Allah'a) man edenler ve gnlleri Allahn zikriyle sknete erenlerdir. Bilesiniz ki, kalpler, ancakAllah zikretmekle tatmin olur, huzura kavuur. (13/Rad, 28)

Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder. Onu hamd/vg ile tesbih etmeyenhibir ey yoktur. Ne var ki siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44)


7/28

Unuttuun zaman Allah zikret ve Umarm Rabbim beni, doruya bundan daha yakn olan bir yola iletir de.(18/Kehf, 24)(Raslm!) Sabah akam Rablerine, srf Onun rzsn dileyerek du edenlerle birlikte candan sebat et. Dnyahayatnn ssn isteyerek gzlerini onlardan evirme. Kalbini, Bizi zikretmekten gfil kldmz, hevsna/ktarzularna uymu ve ii gc arlk olan kimseye itaat etme. (18/Kehf, 28)"(Ey Ms!) Seni, kendim iin eli setim. Sen ve kardein birlikte yetlerimi gtrn. Beni zikretmeyi ihmal

etmeyin. Firavun'a gidin. nk o, iyiden iyiye azd."(20/Th, 41-43)Kim Benim zikrimden yzevirirse, phesiz onun iin dar bir geim, geim sknts vardr ve Biz onu, kymetgn kr olarak harederiz. (20/Th 124)te bu (Kuran) da, Bizim indirdiimiz mbrek/hayrl, faydal bir zikirdir (ttr). imdi onu inkr mediyorsunuz? (21/Enbiy, 50)...lhnz bir tek lhtr. Ona teslim olun! (Ey Muhammed!) O ihlsl ve mtevzi insanlar mjdele! Onlaryle kimselerdir ki, Allah zikredildii zaman kalpleri titrer; balarna gelene sabrederler; namaz klarlar vekendilerine rzk olarak verdiimiz eylerden infak ederler (Allah iin harcarlar). (22/Hacc, 34-35)yle adamlar vardr ki (Allah tesbih ederler), ne ticret ne de alveri onlar Allah zikretmekten, namazklmaktan ve zekt vermekten alkoymaz. Onlar, kalplerin ve gzlerin allak bullak olduu bir gnden korkarlar.(24/Nr, 37)(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz dosdoru kl. Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden(hayszlktan ve ktlkten) alkoyar. Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir.

(29/Ankebt, 45)Bizim yetlerimize ancak o kimseler iman ederler ki, bu yetlerle kendilerine zikir/t verildiinde (zkkir),byklk taslamadan secdeye kapanrlar ve Rablerini hamd ile tesbih ederler. Onlar, yanlar zere yattklaryataklarndan kalkarak korkuyla, umutla Rablerine du edip yalvarrlar ve kendilerine verdiimiz rzktan infakederler (Allah yolunda harcarlar). Yaptklarna karlk olarak, onlar iin nice sevindirici ve gz aydnlatcnimetler saklandn hi kimse bilemez. yle ya, mmin olan, hi fsk (yoldan km) kimse gibi midir?Bunlar elbette bir olamazlar. (32/Secde, 15-18)...(Kuran tilveti ve ilimle, tesbih, tahmd, tehll ve tekbirle) Allah oka zikreden erkekler ve zikredenkadnlar; (ite) Allah, bunlar iin bir mafiret ve byk bir mkfat hazrlamtr. (33/Ahzb, 35)Ey iman edenler, Allah oka zikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42)Ey insanlar! Allahn size olan nimetini zikredin/hatrlayn: Allahtan baka size gkten ve yerden rzk verecekbir yaratc var m? Ondan baka ilh yoktur. Nasl oluyor da (tevhidden irke) evriliyorsunuz? (35/Ftr, 3)Saf saf dizilmilere; Toplayp srenlere; Zikir okuyanlara yemin ederim ki, ilhnz birdir. (37/Sfft, 3-4)

"Allah kimin gnln slm'a amsa o, Rabbinden bir nr zerinde deil midir? Allah' zikretmek hususundakalpleri katlam olanlara yazklar olsun! te bunlar apak bir sapklk iindedirler."(39/Zmer, 22)"Kim Rahmn' zikretmekten gfil olursa, yanndan ayrlmayan bir eytan ona musallat ederiz. phesiz bueytanlar, onlar doru yoldan alkoyarlar da onlar, kendilerinin hidyette/doru yolda olduklarn zannederler.O eytan dostu kimse, en sonunda Bize gelince arkadana: 'Keke benimle senin aranda dou ile bat araskadar uzaklk olsayd, ne kt arkadamsn!' der."(43/Zuhruf, 36-38)Sen, zikrimize iltifat etmeyen ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlerden yzevir. (53/Necm, 29)man edenlerin Allah zikretme ve Ondan inen hak/gerek iin kalplerinin saygyla yumuamas zaman dahagelmedi mi? Onlar daha nce kendilerine kitap verilenler gibi olmasnlar. Onlarn zerinden uzun zaman getide kalpleri katlat. Onlardan birou fsktr/yoldan km kimselerdir. (57/Hadd, 16)Ey iman edenler! Cuma gn namaza arld (ezan okunduu) zaman, hemen Allah zikretmeye koun vealverii brakn. Eer siz gerei anlayan kimseler iseniz elbette bu, sizin iin daha hayrldr. Namaz bitinceyeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin. Allah ok zikredin, umulur ki kurtulua erersiniz. (62/Cuma,

9-10)Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikretmekten alkoymasn. Kim bunu yaparsa ite onlarziyana urayanlardr. (63/Mnfkun, 9)Rabbinin adn zikret. Mutlak ihls ile Ona ynel. (73/Mzzemmil, 8)Sabah akam Rabbinin ismini zikret. Gecenin bir ksmnda Ona secde et; gecenin uzun blmnde Onu tesbihet. (76/nsan, 25-26)Temizlenen, Rabbinin adn zikredip Ona kulluk eden, namaz klan kimse kukusuz kurtulua ermitir.(87/Al, 14-15)Zikir; bir eyin dilde veya kalpte hazr olmas, o eyin sz ile veya kalpte hatrlanmasdr. Bu hatrlama ikiekilde olabilir: Birincisi, unuttuktan sonra olan bir hatrlamadr ki, bu her insanda her zaman olan bir eydir.kincisi, aklda tutulan, renilen ve zaten kalbe yerleen eyin hatrlanmasdr ki, kii hi unutmad bu gibieyleri dil ile syledii zaman onu zikretmi, dile getirmi olur.Andolsun, size, (btn durumlarnz kapsayan) zikrinizin iinde olduu bir Kitap indirdik. Yine de

akllanmayacak msnz? (21/Enbiy, 10) yetinde bu anlamlar bulmak mmkndr.


8/28

Zikir bir yette Peygamberimizin bir zellii olarak kullanlmaktadr . Tpk Hz. sa (a.s.)ya AllahnKelimesi denilmesi gibi. Hz. Muhammed (s.a.s.) Allahn elisidir, ama hatrlatan, uyaran veya erefi yce birelidir. Allah, onlar iin iddetli bir azap hazrlamtr; yleyse ey iman etmekte olan temiz akl sahipleri!Allahtan korkup saknn. Dorusu Allah, sizin iin bir zikir (hatrlatan) indirmitir. (65/Talak, 10). Baztefsirciler bu yetteki zikrin Kuran olduunu, bazlar ise kelimenin burada uyar anlamna geldiinisylemilerdir.11

Kurann zikir ehli (ehluz zikr) dedii insanlarn kim olduu konusunda da farkl grler bulunmaktadr. Bukavramn getii yetin meli yle:Biz senden nce kendilerine vahyettiimiz erkeklerden baka (resl) gndermedik. Eer bilmiyorsanz, zikirehline sorun. (16/Nahl, 43).Bazlarna gre zikir ehli, Allahn daha nceden gnderdii kitaplardr. nk onlar da peygamberlerden veonlarla beraber gelen vahyden bahsediyorlar, onlar hatrlatyorlard. Kimilerine gre, kitap ehli kimselerdir.nk onlar da peygamberleri ve grevlerini biliyorlar. Kimilerine gre de, kendilerine tebli edildii zamandaha nceden iman etmi mminlerdir. Eer mrikler, Kurandan ve Hz. Peygamberin dvetinden pheediyorlarsa, daha nce bu dveti anlam ve iman etmi kimselere sorsunlar. nk onlar zikri anlayan, neolduunu bilen kimselerdir.12Bir yette zikrin, unutmadan sonra hatrlama anlamna geldiini gryoruz . Daha nce bilinen bir eyunutulduktan sonra hatrlanyor ve bu hatrlama dil ile ifade ediliyor (18/Kehf, 63).Kalp ve dil ile zikrin beraber ifade edildii yetler de bulunmaktadr. u rnekte olduu gibi:

(Hac) ibdetinizi bitirdiinizde, artk (chiliye dneminde) atalarnz andnz (zikrettiiniz) gibi hatta dahakuvvetli bir anma ile Allah ann (zikredin) (2/Bakara, 200).Buradaki zikir, hem kalb ile Allah hatrlamaktr, hem de Hacc esnasnda veya hac bitiminde eitli du ve zikirszleri okuyup dil ile Allah anmaktr. (Ayrca bkz. 2/Bakara, 198, 203, 239; 4/Nis, 103).Rabbimiz (c.c.), Peygamberimize, Hz. Meryemi, brhimi, Msy, smaili, drisi (a.s.) anmasn veyaonlar mminlere hatrlatmasn istiyor (19/Meryem, 16, 41, 51, 54, 56). Yine Peygamberimize; Hz. Dvudu ,Eyybu, shak, Yakubu, Elyesy, Zlkifli (38/Sd, 17, 41, 45, 48) ve Hdu da hatrlat (46/Ahkaf, 31)buyuruyor. sriloullarna birok yerde; Allahn size verdii nimetleri ve size verdii makamlar hatrlayndemektedir (2/Bakara, 40, 47, 122; 5/Mide, 20; 8/Enfl, 45).Kuran, mminlerden de srekli bir ekilde Allahn nimetlerini hatrlamalarn istiyor (2/Bakara, 231; 3/l-imrn, 103; 5/Mide, 7, 11). Kuran, ayrca btn insanlara Allahn kendilerine verdii nimetleri hatrlamalarnemrediyor (35/Ftr, 3).13

Hadis-i eriflerde Zikir Kavram

Allah (c.c.) yle buyurmutur: Ben kulumun Beni sand gibiyim ve Bana dua ettii, Beni zikrettii zamanonunla beraberim. Kim Beni kendi nefsinde zikrederse (iinden geirirse), Ben de onu kendi nefsimde zikrederim(iimden geiririm). Kim Beni kalabalkta, bir cemaat iinde zikrederse, Ben de onu, ondan daha hayrl bircemaat iinde zikrederim. O, Bana bir kar yaklarsa Ben ona bir arn (adm) yaklarm. O Bana bir arnyaklarsa, Ben ona bir kula yaklarm. O Bana yryerek gelirse Ben ona koarak giderim. Kim Bana irkkomakszn bir arz dolusu gnahla gelse, Ben de onu bir o kadar mafiretle karlarm. (Buhr, Tevhid 15,35, 50; Mslim, Zikir 2, hadis no: 2675, 4/2061, Tevbe 1; Tirmiz, Deavt 142, hadis no: 3598)Allah zikredenle zikretmeyen, diri ile l gibidirler. (Buhr, Deavt 67)erisinde Allah zikredilen evlerin misali ile ierisinde Allah zikredilmeyen evlerin misali, diri ile lnn misaligibidir. (Buhr, Deavt 66; Mslim, Saltl-Msfirn 211, hadis no: 779)"Allah' unutarak lzumsuz konumalara dalmayn. nk Allah hatrlanp zikredilmeden yaplan uzunca

konumalar, kalbi katlatrr. Allah'tan en uzak olan kimse, kalbi kat olandr."(Tirmiz, Zhd, 62)Bir topluluk Allah zikretmek zere otururlarsa, melekler onlar kuatr, rahmet onlar kaplar, zerlerinesekne (huzur, feyiz) iner ve Allah onlar yanndakilere (meleklere) zikreder. (Mslim, Zikir 25, 30, hadis no:2689, 2700, 4/2069; Tirmiz, Deavt 7, hadis no: 3375)Kim bir yere oturur ve orada Allah zikretmez (ve hi zikretmeden kalkar) ise Allahtan ona bir noksanlkvardr. Kim bir yere yatar, orada Allah zikretmezse, ona Allahtan bir noksanlk vardr. Kim bir mddet yrrve bu esnda Allah zikretmezse, Allahtan ona bir noksanlk vardr. (Eb Dvud, Edeb 31, 107, hadis no:4856, 5059; Tirmiz, Deavt 8, hadis no:3377). Hadis, Tirmizde u ekilde gelmitir: Bir cemaat bir yerdeoturur ve fakat orada Allah zikretmez ve peygamberlere salt okumazlarsa, zerlerine bir ceza vardr. (Allah)Dilerse onlara azab eder; dilerse mafiret eder. (Tirmiz, Deavt 8, hadis no: 3377)

11 Muhtasar bn Kesir, 3/518; Tefhimul-Kuran, 6/38412 el-Kef, 2/584; Muhtasar bn Kesir, 2/332; F Zllil-Kuran, 4/217313 Hseyin K. Ece, a.g.e. s. 776-778


9/28

Allah Rasl'nn (s.a.s.) ashbndan bir grup Peygamber'e yle demilerdi: "Y Raslallah! Mal mlk sahibikimseler, ecirlerin tamamn alp gtrdler. Onlar bizim gibi namaz klyorlar, bizim gibi oru tutuyorlar.(Ayrca) mallarnn fazlasn da tasadduk ediyorlar." Bunun zerine Efendimiz (s.a.s.) yle buyurdu: "Allahsizin iin de tasadduk edeceiniz eyler hazrlamam m? phesiz her bir tesbih bir sadaka, her bir tekbir birsadaka, her bir tahmd bir sadaka, her bir tehll bir sadaka, iyilii emretmek, birinizin ei ile cins mnsebettebulunmas bir sadakadr." Bu sz zerine ashb: "Y Raslallah, birimiz ehvetinden dolay hanm ile

mnsebette bulunur; bundan da sevap olur mu?" deyince Efendimiz yle buyurdu: "ayet o kimse ehvetiniharam bir yolla tatmin etseydi bir gnah ilemi olmaz myd? Ayn ekilde hell bir yolla da ehvetini tatminederse ona bir sevap vardr."(Mslim, Zekt 53, hadis no: 1006)Dnya melundur, iindekiler de melundur; ancak Allah Tely zikir ve zikrullaha yardmc olanlarlalimler ve ilim renenler hri. (Tirmiz, Zhd 14, hadis no: 2323; bn Mce, Zhd 3, hadis no: 4112) Buhadis, farkl ekillerde de rivyet edilmitir: Dnya melundur, Allah iin olanlar hri., Dnya melundur,iindekiler de melundur; emr-i bil-maruf ve nehy-i anil-mnker ve zikrullah hri. , Dnya melundur,iindekiler de melundur; Allahn rzs iin yaplanlar hri. (K. Sitte Terc. 7/238-239)Kim akamdan temizlik zere (abdestli olarak) zikredip uyursa (uyku bastrncaya kadar Allah zikrederse) vegeceleyin de uyanp Allahtan dnya veya hiret hayrlarndan bir ey isterse, Allah Tel, istediini mutlakaona verir. (Eb Dvud, Edeb 105, hadis no: 5042; Tirmiz, Deavt 100, hadis no: 3525)Allahn, yollarda dolap zikredenleri aratran melekleri vardr. Allah Tely zikreden bir cemaaterastlarlarsa, birbirlerini 'aradnza gelin' diye arrlar. (Hepsi gelip) onlar kanatlaryla kuatarak dnya

semsna kadar aray doldururlar. Allah, -onlar en iyi bilen olduu halde- meleklere sorar: Kullarm nediyorlar? Seni tesbih ediyorlar, Sana tekbir okuyorlar, Sana tahmd (el-hamd lillh) okuyorlar. Sana tazim(temcid) ediyorlar derler. Rab Tel sormaya devam eder: Onlar Beni grdler mi? Hayr! derler. Yagrselerdi ne yaparlard? Eer Seni grselerdi ibdette ok daha ileri giderler; ok daha fazla tazim, okdaha fazla tesbihde bulunurlard derler. Allah tekrar sorar: Onlar ne istiyorlar? Senden cennet istiyorlar.Cenneti grdler mi? der. Hayr Ey Rabbimiz! derler. Ya grselerdi ne yaparlard? der. Eer grselerdi,derler, cennet iin daha ok hrs gsterirler, onu daha srarla isterler, ona daha ok rabet gsterirlerdi. AllahTel sormaya devam eder: Neden istize ediyorlar (snyorlar)? Cehennemden istize ediyorlar derler.Onu grdler mi? der. Hayr Rabbimiz, grmediler! derler. Ya grselerdi ne yaparlard? der. Eercehennemi grselerdi ondan daha iddetli kaarlar, daha iddetli korkarlard derler. Bunun zerine Rab Telunu syler: Sizi hid klyorum, onlar affettim! Raslullah (s.a.s.) szne devamla unu anlatt: Onlardanbir melek der ki: Bunlarn arasnda falanca gnahkr kul da var. Bu onlardan deil. O baka bir maksatlauramt, oturuverdi. Allah Tel; Onu da affettim, onlar yle bir cemaat ki, onlarla oturanlar da onlar

syesinde bedbaht olmazlar buyurur. (Buhr, Deavt 66; Mslim, Zikr 25, hadis no: 2689; Tirmiz, Deavt140, hadis no: 3595)Allah zikreden bir cemaatle sabah namaz vaktinden gne douncaya kadar birlikte oturmam, bana smilinoullarndan drt tanesini zd etmemden daha sevimli gelir. Allah zikreden bir cemaatle ikindi namazvaktinden gne batna kadar oturmam drt kii zd etmemden daha sevimli gelir. (Eb Dvud, lm 13,hadis no: 3667) (Burada, Allah zikirden maksat, her eit zikir olabilir: Kuran tilveti, tesbih, tehlil, tahmid,salevt, ilimle megul olmak, tefsir, hadis gibi er ilimlerin renilmesidir (K. Sitte, c. 6, s. 520).Abdest imann yarsdr. Elhamd lillh mizan (amel terazisini) doldurur; sbhnallahi velhamd lillh arz vesem arasn doldurur. Namaz nurdur; sadaka burhandr; sabr ziydr; Kuran ise, lehine veya aleyhine birhccettir. Herkes sabahleyin kalkar, nefsini (Allah'a veya eytana) satar; kimisi kurtarr, kimisi de helk eder.(Mslim, Tahret 1, hadis no: 223; Tirmiz, Deavt 91, hadis no: 3512; Nes, Zekt 1) Hadisin Tirmizde gelenbaka bir vechi yledir: Tesbih mznn yarsdr; elhamd lillh mzan doldurur; tekbir ise gkle yer arasndoldurur. Oru sabrn yarsdr; temizlik imann yarsdr.

Hz. Ali anlatyor: Ftmann, deirmen kullanmaktan elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlarincinmiti. Peygambere hizmeti getirilmiti. Ben Ftmaya dedim ki: Babana gidip Ondan bir hizmeti istermisin? O da babas Raslullahn yanna gitti. O, yanndaki baz adamlarla konuuyordu. Ftma da (bir eysylemeden) geri dnd. Ertesi gn Raslullah Ftmaya gelerek: Kzm, ihtiyacn ne idi? diye sordu. Ftmaskt edip cevap vermedi. Ben araya girip: Ben anlataym Ey Allahn Rasl! dedim ve akladm:Ftmann deirmen kullanmaktan elleri yara oldu, krba ile su tamaktan da omuzlar incindi. Kleler gelinceben kendisine, size uramasn, sizden bir hizmeti istemesini ve bylece biraz rahata kavumasn syledim. Buaklamam zerine Raslullah: Ey Ftma, Allahtan kork! Allah'a olan farzlarn ed et, ilenin ilerini yap.Yatana girince otuz kere sbhnellah, otuz kere elhamd lillh, otuz drt kere Allahu ekber de; Bylecehepsi yz yapar. Bu zikir, senin iin hizmetiden daha hayrldr. buyurdular. Ftma (r.a.): Allahtan veAllahn raslnden rzym dedi. Raslullah ona hizmeti vermedi. (Buhr, Fedilul-Ashb 9, Humus 6,Nafakaat 6, 7, Deavt 11; Mslim, 80 hadis no: 2727; Tirmiz, Deavt 24, hadis no: 3405; Eb Dvud, Harc 20,hadis no: 2988, 2989, Edeb 109, hadis no: 5062-5063) (Hadisin baz vecihlerinde, Raslullah, Suffe ashb

ihtiya ierisinde kvranrken ben size hizmeti veremem eklinde cevap vermi, fazla kle olsa satpparasyla Suffe ashbnn baz ihtiyalarn karlamaya alacan belirtmitir. Baz rivyetlerde: Bedir


10/28

yetimleri (ihtiyata) sizi geti,bir baka rivyette: Ey Ftma sabret! Kadnlarn en hayrls, ilesine faydalolandr.buyurmutur.Namaz, oru ve zikir; Allah yolunda infak (harcama) zerine yedi yz misli katlanr. (Eb Dvud, Cihad 14,hadis no: 2498) (Bu hadisin izah sadedinde bn Kayyim, zikir ile cihad ilikisi konusunda mertebe olduunuifade ederek, hem zikir ve hem cihadn birlikte yaplmasnn en st mertebe olduunu belirtir. yetten delilgetirir: Ey iman edenler, dman bir grupla karlatnzm sebat edin ve Allah ok zikredin ki baarya

eriesiniz. (8/Enfl, 45) kinci mertebe, cihad etmeksizin zikretmek. Bu, nceki mertebeden dktr. ncmertebe ise, zikretmeden cihad etmek; Bu her ikisinden de dktr. nk cihad, zikir sebebiyle konulmutur.Cihaddan maksat, Allahn zikri ve ibdetin sadece Ona yaplmas, Onun bir bilinmesi, Onun zikri, sadeceOnun mabud klnmasdr. Zikir, mahlkatn yaratld gyeyi tekil etmektedir der. (K. Sitte, 13/251)"Yedi snf insan vardr ki Allah onlar kendi (ar'nn) glgesinden baka hibir glge bulunmayan (kymet)gn(n)de (ar'nn) glgesinde glgelendirecektir. (Bunlar:) dil imam (ynetici), Allah'a ibdet ede edeyetien gen, kalbi mescidlere bal olan kimse, Allah iin sevien, O'nun iin bir yere gelen; O'nun iinbirbirinden ayrlan iki kimse, kendisini mevk sahibi ve gzel bir kadn (fenla) dvet ettii halde: 'BenAllah'tan korkarm' diyen adam, sol elinin verdiini sa eli duymayacak derecede gizli sadaka veren kimse vetenha bir yerde Allah' zikrederek gzleri boanan kimsedir."(Mslim, Zekt 91, hadis no: 1031)"Size amellerinizin en iyisini, Rabbinizin huzurunda en temizini ve derecelerinizde en ykseini, altn ve gminfak etmekten daha hayrlsn, dmanla kar karya gelip siz onlarn, onlar sizin boyunlarnz vurmaktandaha iyisini syleyeyim mi?"buyurdu. 'Evet' dediler. "Allah' zikir"dedi. (Tirmiz, Deavt 6)

"Cennet bahelerini grdnz zaman orada otlaynz." 'Cennet baheleri nedir?' diye soruldu. "Zikirhalkalardr"buyurdu. (Tirmiz, Deavt 83; Ahmed bin Hanbel, 3/150)Muaz bin Cebel, Allah'n Raslnden duyduu son szn u olduunu anlatyor: 'Allah'a hangi amel daha hogelir?' dedim. "Dilin, Allah' zikirle slanm olarak lmen"buyurdu. (et-Terb 2/395, Tabern'den)"Her eyin bir cils vardr; kalplerin cils da Allah' zikretmektir. nsan Allah'n azbndan en ok koruyacakey, ancak zikrullahtr." 'Allah yolunda cihad da m (zikirden hayrl) deil?' dediler. "Hayr, kesilinceye kadarvurusa dahi"dedi. (Buhr, Deavt 5)Hz. Muaz bin Cebel (r.a.) anlatyor: Kul, kendini Allahn azbndan kurtarmada zikrullahtan daha etkili birameli ilememitir. (mam Mlik, Muvatt, Kuran 24, hadis no: 1, 211; Tirmiz, Deavt 6, hadis no: 3374; bnMce, Edeb 53, hadis no: 3790)

Baz Fazletli Zikir Szleri:

Eb Ms (r.a.) anlatyor: Bir seferde Peygamber (s.a.s.) ile beraberdik. Cemaat, yksek sesle tekbir almayabaladlar. Bunun zerine Hz. Peygamber (s.a.s.) yle buyurdu: "Ey insanlar! Kendinize acyn; siz ne saradu ediyorsunuz; ne de bir gibe! Muhakkak siz iiten yakn bir zta du ediyorsunuz ki, o sizinle beraberdir."Eb Ms: "Ben onun arkasndaydm ve 'l havle vel kuvvete ill billh (g ve kuvvet ancak Allah'amahsustur' diyordum. Bunun zerine de: "Ey Abdullah bin Kays! Sana cennet definelerinden bir definegstereyim mi?"dedi. Ben: "Hay hay y Raslallah!" dedim. 'L havle vel kuvvete ill billh (g ve kuvvetancak Allah'a mahsustur' de!"buyurdu. (Mslim, Zikir 44, hadis no: 2704)"Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Onlar kim ezberlerse cennete girer. Allah tektir, teki sever."(Mslim, Zikir5, hadis no: 2677) Dier rivyet yledir: "Gerekten Allah'n doksan dokuz ismi vardr. Bir mstesn yz isim!Bunlar kim sayarsa cennete girer."(Mslim, Zikir 6, hadis no: 2677)"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber' demem, benim iin gnein zerine doduuher eyden daha sevgilidir."(Mslim, Zikir 10)"Bir kimse gnde yz defa, 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu, ve hve al

klli ey'in kadr (Allah'tan baka ilh yoktur. O'nun erki/orta yoktur; mlk O'nundur, hamd de O'namahsustur. Hem O her eye kaadirdir)' derse, o kimse iin on kle (zt etme) dengi sevap olur. Ve kendisine yzhasene yazlr; yz gnah da silinir. O gn, akamlayncaya kadar eytandan muhfaza olur. Onun yaptndandaha faziletli bir ii kimse yapamaz. Meer ki, onun yaptndan fazla yapsn. Ve bir kimse gnde yz kere'Sbhnallahi ve bihamdih (Allah' hamdiyle birlikte tenzih ederim)' derse; gnahlar denizin kp kadar bileolsa skt olur."(Mslim, Zikir, 28, hadis no: 2691)"ki kelime vardr ki, dile hafif, mzanda ar, Allah'a makbuldrler. (Bunlar:) 'Sbhnallahi ve bihamdih,sbhnallahi'l-azm (Allah' hamdiyle birlikte tenzih ederim. Yce Allah' tenzih ederim)' (kelimeleridir)."(Mslim, Zikir 31, hadis no: 2694)"Sbhnallahi ve'l-hamd lillhi ve l ilhe illllahu vallahu ekber (Allah' tenzih ederim, hamd Allah'amahsustur ve Allah'tan baka ilh yoktur. Allah her eyden byktr)' demem, benim iin, zerine gne doanher eyden daha makbuldr."(Mslim, Zikir 32, hadis no: 2695)Mus'ab bin Sa'd (r.a.) anlatyor: Bana babam rivyet etti. (Dedi ki: 'Raslullah (s.a.s.)'n yanndaydk. "Biriniz

her gn bin sevap kazanmaktan ciz midir?"diye sordu: "Yz kere tesbih eder (Sbhnallah der) ve kendisine


11/28

bin sevap yazlr. Yahut zerinden bin gnah indirilir"buyurdu. (Mslim, Zikir 37, hadis no: 2698; BuhrDeavt, Bed'ul-Halk; Tirmiz Deavt; bn Mce, Sevbu't-Tesbh)Muhcirlerin fakirleri Raslullah (s.a.s.)'a gelerek: 'Varlk sahipleri yksek dereceleri ve devaml nimetleri alpgittiler' demilerdi. Raslullah (s.a.s.): "Neymi o" diye sordu. Muhcirler: '(Ne olacak,) Onlar da bizimkldmz gibi namaz klyor; bizim tuttuumuz gibi oru tutuyor. (Ama,) Onlar sadaka veriyor, bizveremiyoruz; onlar kle zd ediyor, biz edemiyoruz' dediler. Bunun zerine Raslullah (s.a.s.): "Ben size bir

ey reteyim mi? Onunla sizi geenlere yetiir; sizden sonrakileri de geersiniz. Hem hibir kimse sizden dahafazletli olamaz; meer ki sizin yaptnz gibi yapm olsun!"buyurdu. Muhcirler: 'Hay hay y Raslallah!'dediler. Raslullah: "Her namazdan sonra otuz kere tesbih (sbhnallah), tahmid (el-hamdu lillh) ve tekbir(Allahu ekber zikri) edersiniz."Bunun zerine fakir muhcirler Raslullah (s.a.s.)'a dnerek: 'Mal, mlk sahibidin kardelerimiz bizim yaptmz iitmi; bunun mislini onlar da yaptlar' dediler. Raslullah: "(Ne yapalm,)Bu, Allah'n bir fazl u keremidir; onu dilediine verir"buyurdu. (Mslim, Mescid, 142, hadis no: 595)"Bir kimse her namazn sonunda Allah'a otuz defa tesbih, otuz defa hamd eder, otuz defa da tekbirdebulunursa, bunlarn toplam doksan dokuz eder. Yzn tamamnda da: 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh,lehu'l-mlk ve lehu'l-hamdu ve hve al klli ey'in kadr' derse, gnahlar denizin kp kadar bile olsa(yine) affolunur."(Mslim, Mescid, 146, hadis no: 597)"Bir kimse, on defa 'L ilhe illllahu vahdeh l erke leh, lehu'l-mlk ve lehu'l-hamd ve hve al klliey'in kadr (Allah'tan baka hibir ilh yoktur. O'nun erki/orta yoktur. Mlk O'nundur. Hamd de O'namahsustur. O her eye kaadirdir)' derse, smil oullarndan drt kii zd etmi gibi olur." (Mslim, Zikir 30,

hadis no: 2693)Ebud-Derd (r.a.) anlatyor: Raslullah (s.a.s.) bir gn sordu: Size amellerinizin en hayrlsn, sizinderecenizi en ok artracak, Melkiniz nezdinde en temiz, sizin iin altn ve gm balamanzdan daha hayrl,sizin iin dmannzla karlap onlarn boyunlarn vurmanzdan, onlar da sizin boyunlarnz vurmalarndanda hayrl amelinizi haber vereyim mi? Bu nedir ey Allahn Rasl? dediler. Allah zikretmektir!buyurdu. (mam Mlik, Muvatt, Kuran 24)Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi" dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no:373)mam Mlike ulatna gre, Hz. sa bn Meryem (a.s.) yle buyurmutur: Allahn zikri dnda ok kelmetmeyin, kalpleriniz katlar. nk kat kalp Allahtan uzaktr, fakat bunu bilemezsiniz. Kendiniz efendilerimicesine insanlarn gnahlarna bakmayn, bilkis kullar olarak kendi gnahlarnza baknz. nkinsanlar(n bir ksm), belya mruzdur. Bir ksm da fiyete mazhardr. Bel (imtihan) sahiplerine merhametedin. Mazhar olduunuz fiyete de hamd edin. (mam Mlik, Muvatt, Kelm 8 (2, 986)

"Cennet halknn tek bir hasreti vardr: O da hayatta Allah' zikretmeksizin geirdikleri vakitlerdir." (Hadis-ierif rivyeti)"Her insan lrken gayet susam ve harretli olarak lr. Yalnz, hayatnda Allah' zikir ile azn slatanlarnson nefeslerinde harretleri olmaz."(Hadis-i erif rivyeti)"Gfiller arasndaki zikreden, kaanlar arasnda kahramanca harbeden gibidir."(Hadis-i erif rivyeti)

Namaz ve Kurandan Sonra En Faziletli Zikirler; Tehlil, Tesbih, Tahmd, Tekbir

Peygamberimiz en faziletli zikirleri yle belirtir: "Kelimelerin en gzeli drt tanedir: 'Sbhnallah, ve el-hamdlillh ve l ilhe illllah ve Allahu ekber"(Buhr, Eymn 19) Bunlara, hadisteki srasyla; tesbih, tahmd, tehllve tekbir denilir.

Tehlil:

Tehlil, "L ilhe illllah (Allah'tan baka ilh yoktur)" szn sylemek demektir. Bu kelime, bilindii gibi"kelime-i tevhid" olarak da adlandrlr. Tevhid, slm'n temelidir. Allah'tan baka hibir ilhn olmad,hkimiyet, stnlk, yaratclk ve ilhln ancak Allah'a ait olduunu kalp ve dil ile sylemeye tehlil denir.Tevhid kelimesi, iki ksmdan meydana gelir. Birinci ksm, "L ilhe illllah", ikincisi ise, "MuhammednRaslullah (Muhammed Allah'n rasl/elisidir)"Hz. Peygamberimiz, gnde yz defa tehlil'i okumay/zikretmeyi tavsiye etmi ve bunun, byk sevaplarnkazanlmasna ve eitli gnah ile zararlarn giderilmesine sebep olduunu aklamtr (Buhr, Deavt 64;Tirmiz, Deavt 60). Aslnda buradaki yz says, oklua iarettir. hlsla bol miktarda tehlil okumann faziletiniifade etmektedir. Yine bir hadis-i erifte yle buyurulur: "Zikrin en faziletlisi; 'l ilhe illllah', dunn enfaziletlisi de 'el-hamd lillh'tr." (bn Mce, Edeb 25; Tirmiz, Deavt 9). Baka bir hadiste de Raslullah(s.a.s.): "L ilhe illllahu vallahu ekber ve l havle ve l kuvvete ill billh"demenin, ok sayda gnahlarnaffedilmesine sebep olacan sylemitir (Tirmiz, Deavt 58).


12/28

Eb Sfyan'n naklettiine gre Raslullah (s.a.s.), Herakl'e mektup yazd zaman ona; "Gelin sizinle aramzdamsvi, eit olan bir kelimede birleelim"demiti. Bu kelimenin, takv kelimesi olan "L ilhe illllah"olduubelirtilir (Buhr, Eymn 19).Btn peygamberler, insanlar tevhid inancna, Allah'a inanmaya ve yalnz O'na ibdet etmeye armlardr.Peygamberlerin mcdelesi, tevhid mcdelesidir. Tehlil, bu tevhidi kalben, fikren ve zikren idrak etmek,yaamak ve Allah'a yaklamaktr.14

Tesbih:

Tesbih; Allah Ona yakmayan eylerden tenzih etmek (uzak tutmak)tir. Tesbih, bir anlamda, Allah byktanma, Ona noksan sfatlar yaktrmama, sbhnallah demek ve Ona ibdet etmektir. Bu, bir eit Allahzikirdir. Baz limlere gre tesbih, zikrin trlerinden biridir.Tesbih; Allah, kutsal yceliine lyk olmayan kusur ve noksanlklardan, insanlarn ilhlar/tanrlar hakkndadndkleri eksik sfatlardan gerek inan, gerekse sz ve kalp ile tenzih etmektir, uzak tutmaktr. Allah Telaycedir, uludur, azimdir. Hi bir ey Onun benzeri ve dengi deildir. O en yce sfatlara sahiptir. nsanlarnaklna gelebilecek btn eksik ve noksan sfatlardan, kusurlardan uzaktr. Allah hakknda, insanlara ait eylerdnlmez. O, btn bunlarn dndadr. te, Allah mkemmel (en yce) sfatlarla dnmek, Onu noksansfatlardan tenzih etmek (uzak tutmak) tesbihtir.Ayn kkten gelen Sbhn Allahn bir ismidir. Yani, ok tenzih edilen, Allaha inanmayanlarn Onun

hakknda dndklerinden ve sylediklerinden, her trl kusurdan uzak olan demektir. Sbhnallah cmlesi,Allahn btn eksikliklerden uzak, ama yce sfatlarn sahibi olduunu ifade eder. Allahn zatnn temizliinive kutsalln da anlatr. Bu cmle; hem bir zikir, hem Allahtan yardm isteme, hem de bazen bir eye hayretedildii zaman kullanlan bir ifadedir.Allah tesbih etmeyi ifade eden yetler Kuranda bir hayli fazladr. Kuran, Allah zikretmeyi ve tesbih etmeyiberaber anyor. Bu durum her iki ibdetin ortak yanlar olduunu gsterir. Ey iman edenler! Allah okazikredin. Ve Onu sabah akam tesbih edin. (33/Ahzb, 41-42; 3/l-i mrn, 41). Sabah ve akam vakitleri zikirve Allah tesbih iin en uygun zamanlardr. Ancak sabah-akam ifadesi btn gn kapsamas sebebiyle, yet;Allah her an zikredin, tesbih edin, bunu devaml yapn anlamna da gelir. u halde onlarn sylediklerinekar sabrl ol, Gnein douundan nce ve batndan nce Rabbini hamd ile tesbih et. Gecenin birblmnde ve gndzn ularnda da tesbihte bulun ki honut olabilesin. (20/Th, 130; Ayrca bkz.40/Mmin, 55; 50/Kaf, 39). Sen Rabbini hamd ile tesbih et ve secde edenlerden ol. (15/Hcr, 98; Ayrca bkz.25/Furkan, 58; 52/Tr, 48; 56/Vka, 74, 96; 87/Al, 1; 110/Nasr, 3).

Kurann haber verdiine gre yerde ve gkte olan btn yaratklar Allaha tesbihte bulunurlar. Kuran bunubazen gemi zaman kipiyle tesbih etti eklinde, bazen imdiki zaman kipiyle tesbih eder-ediyor eklindevermektedir. Bu, varlklarn gemite ve imdi srekli tesbih ile megul olduklarn gsteren bir gerektir(57/Hadid/1; 59/Har, 1, 24; 61/Saff, 1; 24/Nr, 41; 62/Cuma, 1 vd.).Canl veya cansz varlklarn nasl tesbih ettiklerini bilmiyoruz. Bu konuda birok aklama yaplmtr; amadorusu onlarn tesbihlerinin nasl olduunu anlamak hem zor, hem de bunu anlama diye bir grevimiz yoktur.Bize den, btn varlklarn ister istemez Allaha teslim olup Onu tesbih ettiklerini bilmek ve byle bir gereephe duymadan inanmaktr. Bunu kabul ettikten sonra, onlar gibi bu yce zikre katlmak, onlarla beraberAllaha tesbihte bulunmaktr. Tpk Dvud (a.s.) ile birlikte tesbih etsinler diye boyun edirilen dalar gibi(21/Enbiy, 79; 38/Sd, 18). Yedi gk, yer ve bunlarn iinde bulunanlar, Onu tesbih ederler. Onu hamd iletesbih etmeyen hi bir ey yoktur, ama siz onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. O Halimdir, balayandr.(17/sr, 44). Onlarn tesbihlerini anlayamacamza gre, bu konudaki gayret bo bir abadr. Burada nemliolan, evrendeki bu imana katlmak, bu koro ile beraber, lemlerin Rabbini, Onun lyk olduu gibi

zikretmek/anmaktr.

Allahn Sbhn Oluu:

Allah (c.c.) ayn zamanda Sbhndr. Btn yaratklar, canl ve cansz her ey, insanlarn btn hcreleri, bazinsanlarn dilleri, srekli Allah tesbih ederler. O, bu anlamda ok ok tesbih edilendir. O, kendisi hakkndadnlen btn noksan sfatlardan uzaktr. O, kendi dndaki her eyden mnezzehtir (tenzih edilmitir).Kuran, Allahn sbhn olduunu sk sk vurgulamaktadr. Eer her ikisinde (gkte ve yerde) Allahndnda ilhlar olsayd, hi tartmasz, ikisi de bozulup gitmiti. Arn sahibi Allah, Sbhandr; onlarnnitelendirdikleri eyden uzaktr. (21/Enbiy, 22). stnlk ve g (izzet) sahibi Allah, sbhndr, onlarnnitelendirmekte olduklarndan ycedir. (37/Sfft, 180; Ayrca bkz. 12/Ysuf, 108; 17/sr, 1, 93, 108;27/Neml, 8; 28/Kasas, 68; 43/Zuhruf, 13; 68/Kalem, 29).Melekler, zaman zaman Allahn Sbhan olduunu sylerler (2/Bakara, 32). Mminler de inkrclarn Allah

hakknda dndkleri yanl eylere cevap verirken, Allahn onlarn nitelemelerinden ok uzak olduunu dile

14 Nureddin Turgay, amil slm Ansiklopedisi, c. 6, s. 163


13/28

getirirler, Allaha Sen Sbhnsn derler (3/l-i mrn, 191; 5/Mide, 116; 21/Enbiy, 87; 4/Nis, 171;10/Ynus, 18; 16/Nahl, 57; 30/Rm, 40).

Namaz ve Tesbih bdeti:

Mminler tekbirle namaza girdikten sonra, nce Sbhneke dusn okurlar. Namazn hemen banda

Allahn btn noksan sfatlardan uzak olduunu, mriklerin nitelemelerinden yce olduunu dile getirirler. Buimanla namaza balarlar, namaz, yalnzca, bu tesbih ettikleri Allah (c.c.) iin kldklarn ortaya koyarlar.Mminler rkda iken Sbhne rabbiyel-azm (Yce olan Rabbimi tesbih ederim), secdelerde ise srekliSbhne Rabbiyel-al (Ulu olan Rabbimi tesbih ederim) derler.Bir adam Peygamberimize gelerek, Ey Allahn Rasul, ben Kurandan bir sey seip alamyorum. Banayetecek bir ey retir misin? dedi. Peygamberimiz buyurdu ki, yle de: Sbhanellahi vel hamdlillahi vel ilhe ilallahu vallah ekber, ve l havle ve l kuvvete ill billah.(Allahm Seni tesbih ederim, hamdler Sanaaittir. Senden baka ilh yoktur. Allah en byktr, btn g ve kuvvet Allahndr). (Eb Dvud, Salt 139,hadis no: 832, 1/221; Nes, ftith 32, 2/110).Peygamberimiz yine buyuruyor ki: Iki kelime vardr; bunlar dilde hafif, terazide (mizanda) ar, Rahmannyannda da sevimlidirler (Bunlar): Sbhanallahi ve bihamdih (Allahm seni hamdinle tesbih ederim),Sbhanallahil azm (Yce Allahm Seni tesbih ederim) szleridir. (Mslim, Zikir ve Du 10, hadis no: 2694,4/2072; Buhr, Deavt 65, 8/107, Eymn 19, 8/173; Tirmiz, Deavt 61, hadis no: 3467, 5/512).

Peygamberimiz, baka birok hadisinde, tesbihte bulunmann, tevhid kelimesini syleminin ve istifardabulunmann nemine ve sevaplarnn ok olacana iaret buyuruyor. Her bir rknde ve rektnda bol bol tesbihyaplarak klnan namaza Tesbih namaz denilir.Namazdan sonra otuz defa sbhanallah, otuz defa el-hamdlillh, otuz defa da Allah ekberdemek, zenginlerin fakirlere sadaka verip yardm etmeleri gibi sevab ok olan zikirlerdir. Bunlar Sbhanallahile baladklar iin hepsine birden tesbih dus denmektedir (Eb Dvud, Harac ve mret, hadis no: 2987,3/150; Ahmed bin Hanbel). Namazdan sonra, nemli zikir ifadeleri olan bu tesbihleri yapmak snettir (Mslim,Mescid 144; Tirmiz, Deavt 35; Nes, Sehv 91). Trkede tesbih diye bilinen, otuz l veya doksandokuzlu taneler, aslnda tesbih letidir. Halk tesbih deyince bu tesbih letini hatrlamaktadr.15

Tahmd:

Hamdetmeye, el-hamd lillh demeye tahmd denilir. Hamd; bir nimetin veya gzelliin kayna ve sahibi

olan gc, vg ve yceltme szleriyle anmaktr. Bir baka deyile hamd, istee bal bir iyilie veya onunbalang noktas olan bir yardma kar, gnl akl ile o iyiliin sahibine sayg ifade eden bir vg szdr.Bunda hem nimet sahibini vmek, hem kretmek, hem de yceltme anlam vardr. Hamd kavramn Trkedekarlayacak bir kelime bulunmamaktadr. nk o yalnzca bir vme deil, methetme ile kr arasnda bireit vme, zel bir methetmedir. Canl veya cansz varlklar da methedilebilir. Mesela, deerli bir elmas parasveya gzel bir at vlebilir. Ama hi bir zaman onlara hamd edilmez. Hamd, canllara ve canszlara istediiekli ve deeri veren daha gl bir varla kar yaplr.Kurann birinci sresi olan Ftihann ilk yeti hamd olaynn kime ait olduunu net bir ekilde ortayakoymaktadr. Hamd, lemlerin Rabbi Allaha aittir.(1/Ftiha, 2) Buna gre hamd sahibi bellidir. nsanlarkendi grlerinden hareket ederek bakalarna hamd edemezler. Kurn- Kerim bu gerei baka bir yetteyle dile getirmektedir: Balangta da sonda da hamd yalnzca Allaha aittir. (28/Kasas, 70). Hamd, ei vebenzeri olmayan ilh rahmetin hakkyla vlmesi, o rahmetin sahibinin hakkyla yceltilmesidir.Btn varlklar Allaha hamd ierisindedir. Ancak en olgun hamd inanan bir insan tarafndan yerine getirilir.

nk mmin bir insan, Peygamberinden rendii gibi Allah hakkyla takdir eder, Ona nasl hamdedileceini bilir. Allah ve Onun Rabliini anlayan samimi bir mslman hamdi yalnzca Allaha yapar. O herzaman elhamdlillah diyerek Yaratcy hakkyla ver ve yceltir. Hamd olsun Allaha ki, gkleri ve yeriyaratt, karanlklar ve nru var etti. Yine inkrclar, (bakalarn) Rablerine denk tutuyorlar. (6/Enm, 1)Onlarn orada duas: Allahm! Sen her trl eksiklikten uzaksn, birbirlerine salk temennileri; selm,dualarn sonu da; lemlerin Rabbi Allaha hamd olsun szleridir (10/ Ynus, 10; Ayrca bkz. 7/Arf, 43;20/Th, 130; 28/Kasas, 70; 39/Zmer, 74) Bir hadiste yle buyuruluyor: Hamd, krn badr. Allahahamdetmeyen Ona kretmemi olur. (Eb Dvud, Edeb 11; Tirmiz, Birr 35)Kurandan anladmza gre mminler Allaha ekilde kredebilirler:1- Dil ile kr: Nimet sahibini anmak, Onu vmek, Onun nimet sahibi olduuna iman etmekle ve bunuTevhid kelimesiyle iln etmekle olur. Bu basit bir teekkr ifadesi deil, dil ile ehdeti getirmek, dil ile doruszl olmak, dil ile Kuran tasdik etmek, dil ile slm' anlatma, Kuran okuma ve dil ile Allah okcazikretmek ve buna benzer dil ile ilgili kulluk grevlerini yapmakla yerine getirilir.

15 Hseyin K. Ece, a.g.e. s. 697.


14/28

2- Kalp ile kr; iman kalbe yerletirdikten sonra nimet sahibinin Allah olduunu kalp ile tasdik etmek, vahyile gelen eyleri kabul etmek, yree Allahtan baka kimsenin gerek anlamda korkusunu ve sevgisinikoymamaktr.3- Fiil (aksiyon-eylem) ile kr; Bedenin organlaryla nimet verene itaat etmek ve Onun yce emirleriniyerine getirmektir. Ksaca slm' her bakmdan yaamaya almaktr. nk nimet vereni bilip Onu vmek,bir anlamda Ondan gelen her eyi kabul etmektir.

phesiz yalnzca dil ile Allah'm sana krler olsun demek kr iin yeterli olmaz. Fiil ile kr, Allahahakkyla kulluk yapmakla beraber, ayn zamanda Allahn verdii nimetlerden Allahn dier kullarn dafaydalandrmaktr. Hayat bir nimettir. Hayatn devamn salayan her ey birer nimettir. Allahn ztn idrketmek bir nimettir. man ise bir insan iin en byk nimettir. Allahn bir kuluna iman nasip etmesi, ona olannimetini tamamlamas demektir.krn ba Allah bilmektir. Allah Rab olarak bilen, Onun nimet verdiinin uurunda olan bir kimse de Onusevmeye balar. Allah seven Ona ibdet eder, Ona hi bir eyi irk komayarak Onun nimet verici olduunuitiraf eder. Kul bu uurla ei ve benzeri olmayan bir Rabbin nnde kulluk yaptnn, bir byk lezzetle lfetettiinin farknda olur. Bu nedenle Tevhid, yani Allah hakkyle birlemek krn zirvesidir.nsan, kul olarak her zaman fakirdir, yani her adan Allaha muhtatr. nk Ondan baka nimet veren yoktur.Hayatn srdrebilmek iin her zaman Onun yaratt nimetleri tadmak zorundadr. Kul bu nimetlerinkarln da ancak kullukla yerine getirebilir. nsan, ayn zamanda hata ve gnah ierisindedir. Gnahkr iseher an Rabbinin af ve mafiretine muhtatr. Bu adan Allah (c.c.) kullar hakknda Rahmn, Rahim ve

afurdur. Rahmn ve Rahim olan Allah kullarna nimet vererek ve ihsanda bulunarak merhamet etmektedir.Kul daima Rabbinin verdii nimetler ile nefsinin gnahlar arasndadr. Hasan-i Basr diyor ki: Ben nimet ilegnah arasnda sabahlyorum. Bundan dolay nimeti krle, gnah ise tevbe-istifar ile hatrlamak istiyorum.(nak. Ibn Teymiyye, el-Cmiur Rasil, 1/116)kr ahlknn Hz. Muhammedin hayatnda nasl somutlatn aadaki rnek gzel bir ekildegstermektedir: Rasulllah (s.a.s.) geceleri kalkp ayaklar kabarncaya kadar namaz klard. Kendisine; Allah(c.c.) senin gemi ve gelecek gnahlarn affetti (niye kendini bu kadar yoruyorsun)? denildi. Allahakreden bir kul olmayaym m? cevabn verdi. (Buhr, Teheccd 6, 2/63, Tefsir Fetih 1, 6/169, Rikak 19,8/124; Mslim, Sfatl-Mnfikn 18, hadis no: 2819, 4/2181; Tirmiz, Salt 304, hadis no: 412, 2/268; Nes,Kymul-Leyl 17, 3/178).Mminin hayat sabr ile kr anlay arasnda gemelidir. Allahn verdii nimetler saylamayacak kadaroktur. Bu nimetlerin sahibine kr, insanlk borcudur, yaratln gereidir. kr borcu, iman ettikten sonra,btn bir mr Allahn istedii gibi yaamakla, nimet sahibinin rzs dorultusunda yaamakla yerine

getirilir.16

Tekbir:

Tekbir, szlkte, yceltmek, byk tanmak, ululamak demektir. Tekbir, bu anlamda Kuranda sylegemektedir:Ve de ki: Hamd (vg), ocuk edinmeyen, mlkte orta olmayan ve dknlkten dolayyardmcyada (ihtiyac) bulunmayan Allaha aittir. Ve Onu tekbir edebildike tekbir et (byk tan) (17/sr,111)phesiz lemlerin Rabbi Allah (c.c.) her eyden ycedir ve byktr. Kibriy yani her trl ycelik vebyklk Onun Rabliinin gereidir. Mminler, iman ederek bu bykl tasdik ederler. Onlar Allahnbykl (kibriys) karsnda istikbar etmezler, byklk taslayp kibir gstermezler. Mminler, Allahnkendilerine hidyet vermesinden dolay Allah tekbir ederler, Sen en byksn derler. Byklk (kibriy)kelimesi neyi ifade ediyorsa, byklkten ne kasdediliyorsa hepsinin Allaha ait olduunu iln ederler. te

tekbir, Allahn her eyden stn, ulu, azamet sahibi ve byk olduunu sylemenin addr.Tekbir deyince elbette akla tekbir cmlesi gelir. O da herkesin bildii gibi Allah ekber cmlesidir. Bu daAllah en byktr demektir. Bu sz, sradan bir cmle deildir. Farkl ilhlara inanan kimseler, tapndklarilhlar byk bilirler. Birtakm zorbalarn, diktatrlerin, tutlarn nnde secde edenler, ya da onlara severekitaat edenler; onlar ok byk, en byk tanrlar. Kimileri kendilerine hkmeden g odaklarn, iktidarsekinlerini, devlet erkini en gl ve byk zannederler.Rabbimiz mminlere Allah ekberi reterek, btn bu byklk yanllndan onlar kurtarmtr. En yceolan; ei ve benzeri olmayan, her eyi yoktan var eden, sonsuz g sahibi, her an diri ve canl olan, ezel ve ebedolan Allahtr. Allah ekber bir iman ifadesidir. Bir din seiminin szle dile getirilmesi, bir kulluk bildirimidir.nanan insan, bu cmleyi syleyerek kimi byk tandn, kime ibdet edeceini iln eder.Mekkede ilk inen yetlerde yle bir ifadeyi gryoruz: Ey brnp rtnen! Kalk (ve)bundan byle uyarp korkut. Rabbini tekbir et (ycelt). Elbiseni de temizle (74/Mdessir, 1-4) slm bu ilkmesajla, insanlara kimin byk tannmas gerektiini haber veriyordu. Ya karlar olduu iin, ya korktuklar

iin, ya da baba miras olduu iin yalanc ilhlar ekber tanyan insanlara bundan gzel bir mesaj olamazd. Bu

16 Hseyin K. Ece, s. 247, 643.


15/28

iln/duyuru karsnda, bykl baka eye veren insanlarn sarslmamas mmkn deildi. Allah ekberyce bir gerei haykryordu ve iitenleri rpertiyordu.

bdetlerde Tekbir:

Bilindii gibi mslmanlarn iar (zel sembol) saylan Ezann ilk szleri Allah ekberdir. Mminler her

ezan okuyuta, bu gerei; iiten kulaklara, hisseden yreklere, btn canllara ve ufka kadar btn yeryzneulatrrlar, haber verirler. nsann dndaki btn yaratklar Allahn bykln zaten bilirler. Ancak hevsnve baka yalanc gleri tanr edinen kimileri bu geree yreklerini kapatrlar. Okunan ezanlar bu kapalyrekleri lmsz geree ama arsdr, abasdr.Mminler namaza da tekbir ile, Allah ekber diyerek balarlar. Bylece insan, gnlne girebilecek btnsevgileri, btn ycelikleri, btn deerli sanlan eyleri bir tarafa atp hepsini elinin tersiyle arkaya frlatr veylece byk olan, en byk olan Rabbinin huzuruna kul olmann bilinciyle ve teslimiyetiyle durur. Allahekber sz, kulun Allah tasdik etmesinin, Ona teslim olmasnn, Ona kar kul olduunun bilincinevarmasnn aka gsterilmesidir. Tekbir, bakalarnn inand btn byklk (istikbar/kibriy) anlaylarnnreddedilmesidir.Namazn rknlerinin her birinin arasnda da Allah ekber denilir. Bylece bu muazzam gerek sk skvurgulanr. Bu vurgu mmin tarafndan ncelikli olarak kendi nefsine kar yaplr ki, nefis elindeki imknlarlabyklk duygusuna kaplmasn. Sonra da bakalarna duyurulur. Bayram gnlerinde, hac zaman sylenilen

terik tekbirleri de biraz daha uzun cmlelerle ayn eyi ifade etmektedir. Her namazn sonunda yaplmastavsiye edilen tesbih dularnda da otuz defa Allah ekber denilir. Bu ve dierleri, Allah en yce vebyk bilmenin farkl ekillerde beyan edilmesidir. Mmin bylece imann kuvvetlendirir, insanlar buycelie dvet eder.Allahn dnda herhangi bir varla en byk diye hitap etmek phesiz slm'n lleriyle badamaz. Buniteleme ister sevgiden isterse korkudan kaynaklansn, farketmez. En byk olma sfat; nitelik, nicelik, makam,g ve kudret kayna olarak Allaha aittir. Meczen de olsa bir bakasna, falanca kii veya ey en byk,baka byk yok demek slm inancna terstir. Hi bir makam, hi bir g, hi bir sevgi ve korku Allaha aitolanla yanyana dnlemez. Bir eyi Tanr gibi grenler, ya da Allaha ait bir sfat yaratlmlara verenler,iman iddialarna ramen irke derler (2/Bakara, 165; 17/sr, 111).17

Zikrin Zdd; Unutma ve Gaflet

Zikir ve Unutma:

Kii, sevdiini unutmaz. Gerekten seven kimse, sevdiini gnlne yerletirir, onun ismi azndan dmez,nereye gitse, o sevgi ve hatrlama, kendisini terk etmez. M'min iin Allah' zikir, Allah sevgisinin olmazsaolmaz gstergelerinden biridir. ster tekbir, ister tevhid, ister tesbih, ister hamd, isterse Allah'n isimlerini, bata"Allah" lafz olmak zere zikretmek, hatrlamak, tekrar etmek insan iin ok nemlidir ki, din srarla bunutavsiye eder: "Ey iman edenler, Allah' oka zikredin." (33/Ahzb, 41) Allah' oka hatrlayp O'nun isminitekrar tekrar dillendirmek, gnl ve zihne devaml yerletirmek, insan iin hayat nem tar. Zikir, huzur iin,stres ve bunalmlardan kurtulmak iin de nemlidir: "Dikkat edin, kalpler ancak Allah'n zikriyle tatmin olur."(13/Ra'd, 28) buyurulmutur. Zikrin unutmaya kar da ila olduunu hatrlatmak yerinde olur: "Unuttuunzaman Allah' zikret!"(18/Kehf, 24)nsan, unutkan bir varlktr. "Hfza-i beer, nisyn ile ma'lldr." Yani, beerin bellei, unutma zaaf ilehastadr, rzaldr. Araplarn atasz halinde syledii bir sz de bunu pekitirir: "Evvel'n-ns evvel'n-nsi"

anlam: "nsanlarn ilk unutan, ilk insandr." Kur'an, bu gerei yle ifade eder: "Andolsun Biz, daha ncedem'e ahit (emir ve vahiy) vermitik. Ne var ki, o, (ahdi) unuttu. Onda azim de bulamadk." (20/Th, 115).Unutkanlk, ilk insanda ortaya km, son insana kadar da bu zellik kendini gsterecektir."Unutma" zaafyla yaratlan insana "hatrlatma" yaplmaldr. Allah, vahiy ve peygamberler araclyla insanahakikatleri hatrlatmaktadr. Kur'an'n bir ismi de o yzden 'hatrlatan' anlamnda "Zikr"dir (15/Hcr, 9). Kur'an'nbir hatrlatma ve t olduu "tezkira" ve "zikr" kelimeleriyle de belirtilir. Kur'an'da namaz da "zikir" olarakifade edilir ve Allah, "Beni zikir iin namaz kl"(20/Th, 14) buyurur. nsanlara Kur'an'la gerekleri hatrlatp,O'nunla t vermek gerekir: "... Sen onlarn zerinde bir zorlayc deilsin. Tehdidimden korkanlara Kur'an'lahatrlat/t ver."(50/Kaf, 45) Hatrlatma ve t, m'minlere fayda verecektir: "Sen yine de hatrlat/t ver.nk hatrlatma/t, m'minlere faydaldr."(51/Zriyt, 55) Peygamber de, ancak hatrlatcdr: "(Raslm,)hatrlat/t ver. nk sen ancak hatrlatcsn/t vericisin." (88/iye, 21). M'minler de birbirlerine vedier insanlara, hatrlatmalarda bulunmal, Allah', hireti unutanlara hatrlatmal, hatrlatmal, hatrlatmaldr.18te bu tekrar tekrar hatrla(t)malar zikirdir.

17 Hseyin K. Ece, s. 693-69518 Geni bilgi iin bkz. Ahmed Kalkan, Kurn- Kerim Kavram Tefsiri, s. 1829 vd. (Nisyan Kavram)


16/28

Zikir ve Gaflet:

"Gaflet" kelimesi, szlkte, terk etmek, nemsememek; dikkatsizlik, dalgnlk ve ihmal gibi anlamlara gelir.Kavram manasyla gaflet; bir eyin gereklilii ortada iken bunun idrk edilmemesi, ya da yeterince dikkatli veuyank hareket edilmedii iin insana gelen yanlg durumudur. Gaflet kelimesi Trkeye unutma veya yanlma

eklinde evrilmektedir. Gaflet, bu iki mny da tamakla birlikte, bunlardan daha farkl anlam vardr.Nisyan da unutma anlamna gelir. Ancak bir eyi bilmeden terketmek nisyan; bile bile terk etmek isegaflettir. Gaflet kavramnn anlam sahas ierisinde, bir gerek ortada iken, ondan bile bile habersiz olmak, onakar unutkan bir tavr taknmak, ya da ona kar kula, gz, anlay kapal tutmak vardr.

Kuranda Gaflet Kavram:

Gaflet kelimesi Kuranda, ayn zamanda habersiz olma anlamnda da kullanlmaktadr. (bkz. 12/Ysuf, 3;50/Kf, 22).Gaflet iinde olanlara, bir eyi bile bile unutanlara gfil denir. Kuran, Allahn yetlerini anlamayp, onlara srtdnenlere, hak dvet karsnda unutkan bir tavr taknanlara ve aldrmayanlara gfil demekte ve onlarknamaktadr..Kalpleri vardr bununla kavrayp anlamazlar, gzleri vardr bununla grmezler, kulaklar vardr bununla

iitmezler. Bunlar hayvanlar gibidir, hatta daha da aadrlar. te bunlar gfil olanlarn ta kendileridir. (7/Arf, 179)Kalp, Hakk anlayp kavrayacak, gz Hakk ve ona ait iaretleri grecek, kulak ise Hakktan gelen dvetiduyacak ekilde yaratlmtr. Bunlar yerli yerinde kullanmayp, Hakktan habersiz olanlar, habersiz gibiymigibi davrananlar, gfillerdir. Allah (c.c.) mminlere gfillerden olmayn diye tenbih ediyor (7/Arf, 205). Buanlamda gfil olmak, inkrclara, kfirlere ait bir sfattr. Allahn yetlerinin ve dvetinin deerini ancakinkrclar idrk edemez; bu dvetin gereini yapmayanlarn decekleri durumu ancak gaflet iinde olanlaranlamazlar.Bu bakmdan gfil olanlar Cehenneme gideceklerdir (10/Ynus, 7-8). Dnyada iken Allahn yetlerinden,hirette olacaklardan gaflet iinde olanlar, ldkten sonra hiret gerei ile yz yze gelince yaptklarndan veyadnyada gaflet iinde yaadklarndan dolay pimanlk duyacaklardr (21/Enbiy, 97). Kuran, slih amelileyen mminlerin ve yanl i yapan, ya da Allaha kar gelen dier insanlarn yaptklarndan Allahn gfilolmadn sk sk vurgulamaktadr (2/Bakara, 74, 85, 140, 144; 3/l-i mrn, 99; 11/Hd, 123, vd.).

Yeryznde istikbar edip (byklk taslayp) Allahn yetlerinden yz evirenler, azgnlk yolunu benimserler;nk onlar yetleri yalan sayarlar ve yetlerden gfil olurlar (7/Arf, 146). Zaten yeryznde insanlarn ouAllahn yetlerinden gfildirler (10/Ynus, 92). Hayatn yalnzca dnyada yaanandan ibret olduunu sananlar;aslnda, hayatn sadece d yzne bakan, Allahn yoktan var ettii varln ve hayatn arka plannda olanhikmeti grmeyen ve hiret hayatndan gfil olanlardr (30/Rm, 7). Ancak, Allahtan gelen yetlere inanpgereini yapanlar hem dnya hayatnn hikmetini anlarlar, hem de lmden sonrasnn farkndadrlar.Allah (c.c.), demoullarnn srtlarndan kendi nesillerini karp onlar kendi nefislerine kar hit tutmutu.Sonra da onlara Ben sizin Rabbiniz deil miyim? diye sormutu. Onlar da evet, Sen bizim Rabbimizsindemilerdi. Rabbimizin bunu byle yapmasnn sebebi, insanlarn sonradan, Ya Rabbi, bizim bundan haberimizyoktu, biz bundan gfildik dememeleri iindi (7/Arf, 172). Kuran, peygambere in hkme balanpbitecei, kahr dolu hasret gnyle onlar uyar, korkut ki; onlar bir gaflet iindedirler ve onlar (yetlerimize)inanmyorlar demektedir (19/Meryem, 39).Kuran, dnya hayatna dalp kulluu unutan, insan olarak grevini yerine getirmeyen, hatta dnyalk kazanma

uruna irk, isyan ve gnah iinde yzen kimselere, zellikle de mminlere u uyary sunuyor: nsanlarnsorgulanmas yaklat, kendileri ise bir gaflet ierisinde yz evirmektedirler. (21/Enbiy, 1). Peygamberimiz(s.a.s.) de Allahtan, Onun yetlerinden, Onu zikretmekten gaflet edilmemesini, gaflet ierisinde yaplacak birdunn kabul edilmeyeceini haber vermektedir (Tirmiz, Ahmed bin Hanbel, Muvatt).19

bdetlerin En Byklerinden Biri, Belki Birincisi; Zikir

(Raslm!) Sana vahyedilen Kitab oku ve namaz kl. Muhakkak ki namaz, fah ve mnkerden (hayszlktanve ktlkten) alkoyar. Allah(n) zikir(i), elbette en byk (ibdet)tr. Allah yaptklarnz bilir. (29/Ankebt,45)Anlp yd edilmeye en lyk Allah olduu iin, zikir kelimesi sylenir sylenmez hemen Allah zikretmemns ruhlarda canlanr. Zikir, sadece tarikatlara has bir det, ve halkn h ekmek diye isim takt,snnetten farkl usl ile icr edilen bir yin deildir. Zikir, bir iman nian, bir ibdet almeti, bir slm simgesi...

19 Hseyin K. Ece, a.g.e. s. 222-223


17/28

Zikir, Kuranda bizzat Kurann bir ismi olarak getii gibi; ibdetlerin en kapsamls olan namaza da zikirdeniliyor. Namaz klan bir mmin Allah anmakta, zikretmektedir. Bu zikir abdestle balar. Onun huzurunakacann uuru iinde, Onun sevgili raslnn rettii biimde hazrlk yapan insan, Allah yd etmekte,Onu zikretmektedir. Kbeye tevecch ettiinde zikirdedir. Niyet ve tekbir zaten zikirdir. Derken Allah tesbihile, hamd ile, Ondan baka ilh olmadn ifade ile zikir srdrlr.Namaz klan bir mmin, bir taraftan da okuduu srelerin mnlarn dnr. Kalbi okuduu sreye gre

halden hale girer. Lisanen zikir namazdadr, kraat sretiyle. Kalben zikir namazdadr; tefekkr, hayet, mit,muhabbet sretiyle. Bedenin organlar ile slih amel cinsinden eylem olarak zikir de en gzel ekliylenamazdadr; kyam, rksu, secdesi, oturuu ile...nsan, beden ve ruhtan ibret olduu gibi; lem de ehdet ve gaybdan ibret. Yani, grnen ve grnmeyenlemler var. nsann maddesi bu lemin maddesinden szld iin, bedenen yapt zikir de kinatn zikrinitemsil eder. Gk grlemesinden imek akmasna, yaprak hrtsndan ku cvltsna kadar bu lemi dolduranbtn sesler bir nevi kraattir. Kudretin sylettiini duyururlar bize. Ve biz namazda Kuran okumak sretiyle bucehr zikirlere hem itirak eder, hem de hepsinin nne geeriz. Tefekkr ise, melekler leminin zikrini temsilediyor.Mminin zikri namazla snrl deildir. Zikir kelimesi, tesbih, hamd, tekbir, namaz, Kuran okumak, Allah rzsiin bir eyler renmek ve retmek gibi mnlarn tmn iine aldna gre mminin Allahn anmas,hatrlayp yd etmesi sadece namaza mahsus deildir. Allah dndnde, Allahn emrine teslim olarakyapt mer her iinde, kuds kelimeleri sylediinde nerede ve ne zaman olursa olsun insan zikirdedir, ibdet

halindedir. Caddede yrrken, haram nazardan saknd mddete insan zikirdedir. Ticaretinde, ly salamtuttuka ve Allahn hkmnn, koyduu snrn dna tamad mddete insan zikirdedir. Kuran, mmininher eyidir. Gndzn de, gecesini de Ona gre tanzim eder; bylece aralksz zikretmi olur. Allah Raslnhatrlamak, insan Allah' zikre gtrdnden, bir mmin, Raslullahn hangi snnetini ilerse ilesin, o anzikirdedir. Bize Allah hatrlatan, Ona dvet eden her ahs, ders, faliyet, gayret, konuma, alma da zikirdir.Yedi gk, dnya ve bunlarda bulunan herkes (herey) Onu tesbih eder. Onu hamd/vg ile tesbih etmeyenhibir ey yoktur. Ne var ki siz, onlarn tesbihini anlamazsnz. (17/sr, 44)Bu yette ifade edildii gibi her mahluk, her ey Allah zikretmektedir. Zira, hamd ve tesbih, zikrin birereididir. lm, kabir, maher, hesap, srat, Cennet, Cehennem safhalarnda btn insanlar, bir an gfilolmakszn, hep Allah hatrlayacaklar, Onu yd edeceklerdir. Ama, Cehennemde yanan bir inkrcnn, bu gekalm zikri, artk ona bir fayda vermeyecektir.20

Mminlere Zikrin Emredilmesi:

Rabbimiz, mminlere kendisini srekli olarak zikretmelerini emrediyor. Zikretme emri bazen krle, bazenverilen nimetleri hatrlatma ile, bazen namazla, bazen dier ibadetlerle, bazen verilen zaferle birliktegelmektedir. Kuranda zikredenler vlrken, zikirden yz evirenler knanmaktadr . u yet olduka dikkatekicidir:Kim de benim zikrimden yz evirirse, artk onun iin skntl bir geim vardr ve biz onu Kyamet gn krolarak haredeceiz (mahere getireceiz) (20/Th, 124)Bu yetten bir nceki yette, ilk insann Cennetten karl hatrlatlp, Allahn gnderdii hidayete uyanlarndnya hayatnda armayacaklar haber veriliyor. Bu yette geen Zikr, insan hidyete gtren vahiy, vahiylegelen ilh kitaplar ve peygamberlere bildirilen eyler veya son vahiy olan Kuran, ya da bizzat Allah anmakanlamlarna gelebilir.21Allahn Zikrinden kim yz evirirse onun hakk dar bir geimdir, skntl bir hayattr, mutsuz bir yaantdr(20/Th, 124). Mminler, inandklar, her an tesbih ettikleri ve nnde kulluk yaptklar Rablerini hi bir

zaman unutmazlar. O Rabbe kar duyduklar sevgi ve takva duygusu srekli onlarn iindedir. Onlar devaml birekilde Allah zikrederler. Bu zikir (anma) hi bir zaman unutulan eyin tekrar akla getirilmesi deil, bilakis;srekil kalpte ve benlikte olan Allahn varln tekrar hatrlamak, Onun nimet verici olduunu itiraf etmek,Onun bykln ve yceliini dile getirmek ve ibadeti yalnzca Ona yaptn ortaya koymaktr.Mmin, evrenin her kesine yerlemi olan saysz yetleri grdke, onlardan haberdar olduka, Kurandakiyetleri okuduka, Rabbini tekrar hatrlar. Onun kalbi ve organlar Allah anmaktan hi uzak kalmaz. Ancakonu Allaha gtrecek bir sebep grd zaman, iman artar, Allahn ve Onun ulhiyyetini (ilhln) tekraraklna getirir. Fakat bu hatrlay, yalnzca zihinde bir beliri veya dilde bir sz halinde olmaz. Bu hatrlay, buanma (zikir) bedeni kaplar, organlarda amel olarak ortaya kar.Mminler ancak o kimselerdir ki, Allah anld (zikredildii) zaman yrekleri rperir, Onun yetleriokunduu zaman (bu onlarn) imanlarn artrr ve yalnzca Rablerine tevekkl ederler. (8/Enfal, 2; ayrca bkz.22/Hacc, 35)

20 Aladdin Baar, Nurdan Kelimeler, s. 139-141.21 Muh. bn Kesir, 2/497; Ebus-Suud, Tefsir, 3/496.


18/28

Bir baka yette ise, Allahn ad anld zaman mminlerin secdeye kapandklar haber veriliyor (32/Secde,15).Mminlere Allahn yetleri hatrlatld (zikredildii) zaman, onlarn kalpleri bu yetlere kar kr ve sarolmaz (25/Furkan, 73). Halbuki inkrclar, kendilerine yetler hatrlatld zaman, hatrlatlan eyden (zikirden)t almazlar, zikri hatrlamak istemezler. (37/Sfft,13). Onlar, kelimeleri konulduklar yerden saptrrlar vekendilerine verilen zikirden pay almay unuturlar (5/Mide, 13). Mescidler, -hatta kiliseler ve havralar bile-

ilerinde Allahn ad anld iin deerlidirler (22/Hacc, 40). Mescidlerde Allahn adnn anlmasn(zikredilmesini ) engellemek zulmn ta kendisidir, bunu yapanlar da zlimlerdir (2/Bakara, 114).Ne zaman ierisinde savatan sz eden (zikreden) bir yet nazil olsa, veya cihaddan bahseden bir yet okunsa,kalplerinde maraz olanlar, yani mnafklar, lm baygnl gibi bakmaya balarlar (47/Muhammad, 20).Kendilerine Allahn yetleri zikredildii zaman srtlarn dnenler zlimlerdir. Onlarn kalpleri zerinde hakkanlamalarna engel bir perde vardr (18/Kehf, 57). Kendilerine Peygamberlerle ve vahiyle zikredilenleri(hatrlatlan ilh hkmleri) unutanlar, servetleriyle marrken anszn cezaya uratldlar (6/Enm, 44).Kuran, mminlerin Allah zikretmelerini, hem de oka zikretmelerini emrediyor (2/Bakara, 152, 203;8/Enfl, 45; 62/Cuma, 10).Mminlerin bir zellii de Allah zikretmeleridir (3/l-i mrn, 133-135). Halbuki mnfklar her konudaolduu gibi bu konuda da Allah aldatmaya alrlar. Namaza enerek kalkarlar, Allah az zikrederler (4/Nis,142).Baz insanlar kendi hevsna uyar, kendi arzusundan baka kural tanmaz, Allahn ne emrettii onu

ilgilendirmez. Byleleri Allah zikretmeyi unutan kimselerdir (18/Kehf, 28). Bizi zikretmekten yz evirenlereve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma. (53/Necm, 29) bdet yerlerinde Allah tesbih edenmminleri, ne al-veri, ne ticaret Allah zikretmekten, namaz klmaktan alkoymaz. Onlar gzlerin vegnllerin dnecei gnden korkarlar (24/Nr, 36-37). Allah (c.c.) mminleri yle uyaryor:Ey iman edenler! Mallarnz ve ocuklarnz sizi Allah zikretmekten alkoymasn. (63/Mnfikun, 9)Bu uyary anlayan ve Rabbine hakkyla kulluk yapma gayretinde olan mminlerin zellikleri yledir:Onlar, ayakta iken, oturuken, yan yatarken, Allah zikrederler, gklerin ve yerin yaratl konusunudnrler (ve derler ki :) Rabbimiz, sen bunu bouna yaratmadn. Sen pek ycesin, bizi ate azabndan koru.(3/l-i mrn, 191).Allah (cc), zikreden erkeklere ve zikreden kadnlara byk mkafatlar hazrlamtr. Onlarn dereceleri pekyksektir (33/Ahzb, 35).22

Zikir Ibdetinin Yerine Getirilmesi:

Zikir ibdetinin ne kadar nemli olduu Kuran yetlerinden ve hadislerden anlalyor. Yukarya aldmz birka yet bu konuda bize yeterli bilgiyi veriyor. Rabbimiz, vurgulu cmlelerle kullarnn kendisini zikretmeleriniemrediyor. Bir anlamda imann ortaya konulmas ve Allaha itaatin ifadesi olan bu zikir ibadeti nasl yerinegetirilecek? Ya da hangi ibdetler zikir saylmaktadr? Zikrin zel bir ekli var mdr?Bilindii gibi Kuran, ilk insann (yani Hz. demin) hata yaptktan sonra Rabbinden birtakm kelimeler aldnve onlarla Rabbine tevbe ettiini haber veriyor. lk insan, bu kelimelerle Rabbini tezekkr etmiti, unuttuunuhatrlayabilmiti. Levh-i Mahfuzdan zikr olarak indirilen Kuran yetleri, insanlara Allah hatrlatan ilhbelgedir. yleyse en byk zikir Kurandr ve Onu okumak, Onunla megul olmak, Onun ilkelerini hayatageirip uygulamak, Onun izdii snrlar korumak, Onun hkmne uymak; en gzel zikirdir.nsan Kuran okur, onun yetleri zerinde tefekkr eder. Sonra kainata bakar ve Allahn oradaki sayszyetlerini dnr. O yetlerin yaratcs ve sahibi olan Allahn bykln, lm ve lm tesini aklnagetirir. Kymet sahneleri gzn nnde canlanr, Cenneti ve Cehennemi dnr. Oradaki yalnzl,

yardmcsz ve dostsuz kalmay, Hesabn etin oluunu anar. Sonsuz kurtuluun ve ebed saadetin naslkazanlacan hesap eder. Btn bunlar insana olduran, meydana getiren, insana vahiy yoluyla haber verenRabbini zikreder. Zaman zaman el-hamdu lillh, Allahu ekber, l ilhe illlah Muhammedur Raslullah,sbhanellah ve benzeri zikir cmlelerini syler. Bylece her an Rabbini hatrlar, Onu hi aklndan karmaz.Onun adn, azametini, Rabbliini, kahrn ve gcn, nimet verici oluunu ve insana olan sevgisini,merhametini ve affn hatrna getirir.Btn bu hatrlamalarn tesiri kalpte duyulur, kalpten organlara geer ve organlar da bunlarn uzants olanamelleri yaparlar. Ite bu Allah zikretmektir ve bu ekilde hatrlamann sonucu da takvaya ular. Kalbin zikri,kalbin Allah ve Onunla ilgili eyleri hatrlamas; bedenin Allah zikretmesine yol aar. Bedenin zikir halizerinde olmasn salar. Byle davranan bir mmin; Allahn insanlara inzal ettii (indirdii) esiz zikri olanKuran- Kerimi anlamaya balar, ona teslim olur, ona iman eder. Sonra da onun ilkeleri dorultusunda salihamel ilemeye balar. Bylece insan unutkan olmaktan kar, yakn (kesin) iman sahibi olur. Ite bu makam kuliin zikir makamdr.

Rabbimiz buyuruyor ki:

22 Ahmet Kalkan, slam Akaidi: 383-385.


19/28

Gerekten Ben, Ben Allahm. Benden baka ilh yoktur; u halde Bana ibdet et ve Beni zikretmek iindosdoru namaz kl. (20/Th, 14)Bu yette Allah zikretmek zere namaz klmak emrediliyor. nk namaz hem dinin direi, hem de zikrin vekulluun btn unsurlarn bnyesinde tamaktadr. Namaz; hazrlndan tutunuz da sonundaki selma kadarher bir rkn, her bir unsuru birer zikirdir. Kyam, kraat, Sbhneke, Ftiha Sresi, rk, secdeler, tesbihler,salevatlar, dular ve dierleri, zikirden baka bir ey deildir. yleyse en byk zikir namazdr. Ancak namaz

zikrin bir ekli, bir blmdr. Zikir, namaz da iine alan daha geni bir ibdettir. Dorusu namaz kt veiren eylerden alkor, Allahn zikri ise en byktr. (29/Ankebt, 45)Aslnda zikir ibdetinin bir sonu yoktur. Kuran; Ey iman edenler! Allah ok zikredin ve Onu sabah akamtesbih edin. (33/Ahzb, 41-42) buyurarak, mminlere gnn her saatinde Allah zikretmelerini emrediyor.Sabah-akam gnn her saatini kapsar ve mmin her gne ait ibdetlerini yerine getirir. Mminin yerinegetirdii btn ibdetler birer zikirdir. Mmin, Rabbini ne kadar anarsa ansn, hangi gzel zikirle hatrlarsahatrlasn; bu, onun iin fazilettir. nemine binen tekrarlamakta fayda var: Zikir, Allaha itaattir. yleyseOnun emrettiklerine uymak, yasaklarndan kamak zikirdir. Bu, elbette bedenle ve dille yaplan zikirdir.Mmin, kalbine Allah sevgisini ve korkusunu koyar, Onu kalpte devaml hatrlar ve yetlerini dnrse; bu,kalp ile zikir olur. Mmin, Kuran okur, bol bol du eder, Allah hatra getirecek zikir szleri syler veAllahn yetlerini konuursa; bu da dil ile zikir olur.nsanlar ierisinde Allah en gzel ve mkemmel zikreden elbette Peygamberimiz (s.a.s.) di. Onun btnszleri birer zikirdi. Onun emirleri ve yasaklar, Allahn adlarndan ve sfatlarndan bahsetmesi, Allahn

hkmlerinden ve fiillerinden sz etmesi, Onun vaad ve vaidinden (mjde ve korkutmalarndan) haber vermesi,Ona hamdetmesi, Onu tesbih etmesi, Ondan du ile bir ey istemesi, hep Allaha rabet etmesi, Ondankorkup ekinmesi, Ona tevekkl etmesi, hep Onun zikirlerindendi. Peygamberimizin susmas bile kalbinin birzikridir. Allahn Rasl her durumda ve her an Rabbini zikrederdi.23Hz. ie: "Peygamber (s.a.s.) (zamannn) her nnda Allah' zikrederdi" dedi. (Mslim, Hayz, 117, hadis no:373). Raslullah (s.a.s.) Rabbn zikretmek, Ona hamdetmek ve etrafndakilere Ondan bahsetmek iin, en ufakbir ii, bir deiikliini frsat biliyordu. Elbisesini giyerken, binee binerken, bir yoku iniinde veyatrmannda, yolda bir deiiklik olunca, enteresan bir durum karsnda, yataa yatarken, uykudan kalkarken,tuvalete veya banyoya girerken ve karken, evden darya adm atarken... her durum karsnda zikir Onundilinde, gnlnde ve zihninde idi. Btn bu durumlarda hamdettiini, tesbih ve tekbir ile Allahn ismini andnhadis kitaplar zikreder. Nimet grr, Allah'a kreder, yemee balarken besmele ile zikreder, yemek esnsndaAllahn nimetlerini tefekkr eder ve insanlara Allah hatrlatr, bunu tavsiye eder, sonunda mutlaka hamd senda bulunur, krederdi. Allahla kopuk bir sniyesi olmadn, her eit dnyev zorluk ve kolaylk

karsnda Ona yneliyor, du ediyor, sabrediyor, krediyor; Allahla ban tazeliyor, zikrin tm eit vekapsamyla zikrediyordu.24

Tesbih/Zikir Kurbanlar

Tesbih, gramerde ism-i let olmamasna ramen, kullanmda "kendisiyle tesbih edilen ara" anlamyla hretbulmutur. Yani sembolik bir aratr say talar. Kimlerin sembol olduu mlum; mslmanlar ierisindenkendilerini zikir ehli, gnl ehli sayp kalp tasfiyesi, nefis tezkiyesi yaptklarn iddia aden kimi kesimlerin. Bukesimlerimizden birounun ana sermayesi addettikleri "zikr"in Kur'n anlamn bilmediklerini,aratr

zikir kitabı

Documents