SU ÜRÜNLERİNDE BİYOÇEŞİTLİLİK ve BİYOÇEŞİTLİLİĞİN

AZALMASINDAKİ NEDENLER

Yard.Doç.Dr.Ferhat ÇAĞILTAY

BİYOÇEŞİTLİLİK VE ÖNEMİ

Türkiye’nin de taraf olduğu ve 1992’de imzalanan Rio Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesinin 2. maddesinde Biyoçeşitlilik; “atmosferik, karasal, denizel ve diğer sucul ekosistemler ile bunların kısımları olan ekolojik komplekslerde bulunan canlı organizmalar arasındaki çeşitlilik, farklılık“ olarak tanımlanmaktadır.

Rio Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi 29.08.1996 tarih ve 4177 sayılı Kanunla uygun bulunmuş ve 21.11.1996 de Bakanlar Kurulu kararıyla onaylanıp, 27.11.1996 tarihli Resmî Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir.

Sözleşme ve sözleşmenin getirdiği yükümlülükler Türkiye’ de bir çok sektör ve bilim dalının ilgi alanı içine girmektedir.

Ulusal ve uluslararası anlamda biyo çeşitliliğin korunması geliştirilmesi konularında doğal ortam da yapılan avcılığa dayalı balıkçılık, kültür balıkçılığı, içsu ve denizlerdeki biyoçeşitliliğin tespiti, korunması ve geliştirilmesinde, kısaca ifade edilecek olursa Akvatik Biyodiversite (Sucul Biyoçeşitlilik) konusunda “Su Ürünleri” nin sorumlulukları ve rolleri bulunmaktadır.

SU ÜRÜNLERİNDE BALIKLANDIRMA TERİMLERİ

Egzotik Tür: Daha çok diğer ülkelerden gelen veya getirilen ve daha önce yaşamadığı bir coğrafyaya bırakılan organizmalar anlamında kullanılmaktadır.

Yerli Tür: Geçmişte veya halen kendi doğal yayılış alanında yada kendi yayılış sistemi sayesinde ulaşabildiği, yayılabildiği alanlarda yaşayan her hangi bir tür, alt tür varyete ırk gibi daha düşük seviyeden bir sistematik birimi ifade eder.

Yabancı Tür yada Aşılanmış Tür (egzotik tür): İnsan tarafından yönlendirilen bir vektör aracılığı ile bilinçli olarak veya kaza ile kendi doğal yaşama alanının dışındaki sucul habitatlara taşınan her hangi bir tür.

Balık aşılama: Egzotik bir balık türünün, bilinçli olarak veya kaza ile (istenmediği halde) kendi doğal yaşama alanı dışındaki bir su kaynağına insan tarafından götürülüp bırakılması anlamına gelmektedir.

BALIKLANDIRMANIN AMAÇLARI

Balıklandırma (aşılama+stoklama) çalışmaları çeşitli amaçlar için yapılabilmektedir. Bunlar arasında en önde gelenler; • Balık yetiştiriciliği (akuakültür), • Doğal Stokların Islahı-Geliştirilmesi, Zenginleştirilmesi, Takviyesi,• Yeni Su Kaynaklarının Balıklandırılması/Yeni Bir Balıkçılığın Kuruluşu,• Sportif Balıkçılık,• Süs Balıkları Yetiştiriciliği ve Ticareti, • Biyolojik Kontrol/ Biyolojik Mücadele, • Bilinçsiz/ Kaza İle Yapılan Aşılamalar,

1. Akuakültür

Egzotik türler, tüm dünya ülkelerinde, akuakültürün gelişip yaygınlaşmasında önemli bir rol oynamıştır.

Türkiye’de içsu balıkları yetiştiriciliğinde en önde gelen tür olan gökkuşağı alabalığı Kuzey Amerika kökenli egzotik bir tür olup 1970’ li yıllarda getirilerek kültürüne başlanmıştır.

Gökkuşağı Alabalığı (Onchorynchus mykiss)

2. Doğal Stokların Islahı - Geliştirilmesi, Zenginleştirilmesi, Takviyesi

Doğal habitatlara yapılan balık stoklaması genel olarak habitatlardaki değişim veya aşırı avcılığın yada her ikisinin bir sonucu olarak gerileyen, özelliklerini yitiren av verimi ve kalitesi düşen bir balık stokunu geliştirmek, takviye etmek için yapılmaktadır.

Aynalı Sazan (Cyprinus carpio)

Pullu sazan, adi sazan (Cyprinus carpio)

3. Yeni Su Kaynaklarının Balıklandırılması/ Yeni Bir Balıkçılığın Kuruluşu

Bu kategori bir göl, baraj gölü veya nehre çeşitli nedenlerden dolayı daha önce mevcut olmayan bir stokun tür çeşitliliğini arttırma, balık ürününü ıslah etme ve besin zincirinde boş olan bir kademeyi, eksik olan bir halkayı tamamlamak bu yolla kaynakta yeni bir balıkçılık faaliyetini başlatıp sürdürmek amacına yönelmektedir.

Göl kereviti, Türk kereviti (Astacus leptodactylus)

Yayın (Siluris glanis)

Pullu sazan, adi sazan (Cyprinus carpio)

4. Sportif Balıkçılık

Sportif balıkçılık amacıyla su kaynaklarına aşılanan türlerin önemli bir bölümünü alabalıkgiller özellikle de dere alabalıkları (Salmo trutta) ve gökkuşağı alabalığı oluşturmaktadır. Bu türler, sportif özellikleri, etlerinin kaliteli oluşu nedeniyle değer kazanırlar.

Sudak (Lucioperca lucioperca)Turna (Esox lucius)

Kadife (Tinca tinca)

Dere ve Göl alabalıkları (Salmo trutta)

5. Süs Balıkları Yetiştiriciliği ve Ticareti

Süs balıklarından altın balık (Carassius auratus) süs havuzlarında yetiştirilmek amacıyla dünyanın hemen her yerinde havuzlara aşılanmış, havuzlardan doğal sulara kaçan balıklar bu kaynaklarda naturelize olmuşlardır.

Carassius auratus

Koi ve Japon balıkları

6. Biyolojik Kontrol/ Biyolojik Mücadele

Akuatik ekosistemlerdeki istenmeyen organizmaları kontrol etme amacına yönelik egzotik balık aşılama alışmaları ilk olarak 1920 li yıllarda sivrisinek larvalarının kontrolü için sivrisinek balığı Gambusia affinis’ in sulara aşılanmasıyla başlatılmıştır.

Bazı balık türleri de su kaynaklarında aşırı makrofit gelişimi ve bunun doğurduğu olumsuz sonuçları engellemek için aşılanmaktadır. Bu türler arasında en önde gelen balık ot sazanı (Ctenopharyngodon idella) dır.

Sivrisinek balığı (Gambusia affinis)

Ot Sazanı (Ctenopharyngodon idella)

7. Bilinçsiz/ Kaza İle Yapılan Aşılamalar

Egzotik balık türleri tutuldukları yerlerden kaçarak, doğal yayılma ile, diğer türler ile birlikte kaza ile veya bilinçsiz taşımayla, gemilerin balast suları içinde kendi doğal yayılış alanları dışına çıkmakta ve dahil edildikleri sularda kendi kendini sürdürebilir populasyonlar oluşturmaktadırlar.

Deniz salyangozu (Rapana sp.)

Taraklı denizanası (Mnemiopsis leidyi)

Balon Balığı (Lagocephalus sceleratus)

Hidro Elektrik Santralleri (HES)

Balık Geçit Yolları

Karadeniz alası (Salmo trutta labrax)

Mersin Balığı (Acipenser sp.)

Yılan balığı(Anguilla anguilla)

BALIK AV BOYLARI

SU ÜRÜNLERİNDE BİYOÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASINDA ROL OYNAYAN SİVİL TOPLUM

KURULUŞLARI

Greenpeace (Yeşil Barış)

Dünya Yaban Hayatını Koruma Derneği-

World Wild Foundation-(WWF)

Yeşil Deniz Kaplumbağası (Chelonia mydas) Orfoz (Epinephelus marginatus)

Hayvanat BahçeleriHayvanat Bahçeleri

KAYNAKLAR

Osman ÇETİNKAYA: Su Kaynaklarında Balıklandırmanın Yol Açtığı Biyoçeşitlilik Azalması Ve Biyoistila Problemleri.

DARICA FARUK YALÇIN HAYVANLAR ALEMİ VE BOTANİK BAHÇESİ

yöneticilerine, çalışanlarına, emekleri geçenlere, katkıda bulunanlara ve dinlemeye gelen misafirlereteşekkürlerimi sunarım.