Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantısı

8 Aralık 2006Ankara

Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantısı8 Aralık 2006

Ankara

Araştırma SonuçlarıDoç Dr. İsmet Koç

Kavramlar ve TanımlarDünya Sağlık Örgütü ve ICD-10 tanımlarıkullanılmıştır.

Gebeliğe bağlı ölüm, bir kadının gebelik süresince ya da gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde herhangi bir nedenle ölmesi olarak tanımlanmaktadır.

Anne ölümü, bir kadının, gebelik süresince ya da gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde, gebeliğin süresine ve yerine bakılmaksızın, gebelik durumunun ya da gebelik sürecinin şiddetlendirdiğibir nedenden kaynaklanan kadın ölümüdür.

Kavramlar ve TanımlarDoğrudan anne ölüm nedenleri, gebelikle birlikte ortaya çıkan fiziksel ve psikolojik durumlara doğrudan bağlı olan nedenlerdir. Kanama, sepsis, eklampsi ve emboli en belirgin olan doğrudan anne ölümü nedenleridir.

Dolaylı anne ölüm nedenleri, önceden varolan veya gebelik sırasında ortaya çıkan ve bu dönemde meydana gelen fizyolojik değişimlerin şiddetlendirdiği nedenlerdir. Örneğin, şeker hastalığı, HIV/AIDS, anemi, kalp rahatsızlığı, intihar.

Tesadüfi nedenler, bir kadının gebe olmasa bile ölümüne neden olabilecek olaylar olarak tanımlanmaktadır. Örneğin, trafik kazası.

Anne ölümleri

Gebeliğe bağlı ölümler

Doğ

ruda

n ne

denl

er

Dol

aylı

nede

nler

Tesa

düfi

nede

nler

GöstergelerGebeliğe bağlı ölüm oranı, 100,000 canlı doğumda gebeliğe bağlıölümlerin sayısıdır.

GBÖO=(gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı/canlı doğumların sayısı)*100,000

Gebeliğe bağlı ölüm hızı, doğurganlık çağındaki 100,000 kadında gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı olarak ifade edilmektedir.

AGBÖH=(gebeliğe bağlı ölümlerin sayısı/doğurganlık çağındaki kadınların sayısı)*100,000

Yaşam boyu gebeliğe bağlı ölüm riski, bir kadının doğurganlık çağının sonuna kadar gebeliğe bağlı bir nedenden dolayı ölme riskidir.

Yaşamboyu risk = (1–(1–GBÖH))35

GöstergelerAnne ölüm oranı, 100,000 canlı doğumda anne ölümlerinin sayısıdır.

AÖO=(anne ölümlerinin sayısı/canlı doğumların sayısı)*100,000

Anne ölüm hızı, doğurganlık çağındaki 100,000 kadında anne ölümlerinin sayısı olarak ifade edilmektedir.

AÖH=(anne ölümlerinin sayısı/doğurganlık çağındaki kadınların sayısı)*100,000

Yaşam boyu anne ölüm riski, bir kadının doğurganlık çağının sonuna kadar doğrudan ya da dolaylı nedenler ile ölme riskidir.

Yaşamboyu risk = (1–(1–AÖH))35

Kavramlar-Tanımlar-GöstergelerTesadüfi nedenlere bağlı ölümler, anne ölümüne yönelik hesaplamaların dışında tutulmuştur. Ancak, tesadüfi nedenler ile dolaylı anne ölümü nedenlerininbirbirinden ayrıştırılması her zaman kolay olmamaktadır. Ölüm nedeninin belirsiz olduğu durumlarda, anne ölümlerinin tespit edilmesinde yanlışlığa yol açmamak amacıyla ICD-10’da yeni bir gösterge olarak gebeliğe bağlıölüm kavramı geliştirilmiştir. Uluslararası yayınların kullandıkları tanımlar ve yöntemler net değildir. Karşılaştırma yapılabilmesi için bu çalışmada gebeliğe bağlıölüm ve anne ölümü göstergelerine ilişkin değerler birlikte verilmiştir.

Gebeliğe bağlı ölümlerin ve anne ölümlerinin sayısal büyüklüğü

18 929

11 835

15 24 1734 34

57

129

164

293

8 5 11

95123

218

492526112611

231760

50

100

150

200

250

300

350İs

tanb

ul

Batı M

arm

ara

Ege

Doğ

u M

arm

ara

Batı A

nado

lu

Akd

eniz

Orta

Ana

dolu

Batı K

arad

eniz

Doğ

u K

arad

eniz

Kuz

eydoğu

Ana

dolu

Orta

doğu

Ana

dolu

Gün

eydoğu

Ana

dolu

Ken

t

Kır

Türk

iye

Gebeliğe bağlı ölümler Anne ölümleri

Gebeliğe bağlı ölümlerin kadın ölümleri içindeki payı

2.03.02.9

2.01.4

4.03.5

4.35.7

8.38.9

3.35.5

4.3

13.0

0 2 4 6 8 10 12 14 16

İstanbulBatı Marmara

EgeDoğu Marmara

Batı AnadoluAkdeniz

Orta AnadoluBatı Karadeniz

Doğu KaradenizKuzeydoğu

Ortadoğu AnadoluGüneydoğu

KentKır

Türkiye

Anne ölümlerinin kadın ölümleri içindeki payı

1.32.6

2.52.0

0.82.9

1.32.0

5.7

5.57.6

2.44.1

3.2

9.5

0 2 4 6 8 10 12

İstanbulBatı Marmara

EgeDoğu Marmara

Batı AnadoluAkdeniz

Orta AnadoluBatı Karadeniz

Doğu KaradenizKuzeydoğu

Ortadoğu AnadoluGüneydoğu

KentKır

Türkiye

Gebeliğe bağlı ölüm oranları

28.2

53.7

38.3

0

10

20

30

40

50

60

Kent Kır Türkiye

Gebeliğe bağlı ölüm oranları

16.9

48.1

35.9

21.7

12.4

34.7

31.7

56.768.3

93.3

55.5

45.4

Anne ölüm oranları

20.7

40.3

28.5

05

10

1520

2530

354045

Kent Kır Türkiye

Anne ölüm oranları

11.0

42.1

31.5

21.7

7.4

25.1

11.9

26.868.3

68.3

36.9

38.9

Gebeliğe bağlı ölüm oranları için güven aralıkları

Türk

iye

Kır

Ken

t

Gün

eydoğu

Ana

dolu

Orta

doğu

Ana

dolu

Kuz

eydoğu

Ana

dolu

Doğ

u K

arad

eniz

Batı K

arad

eniz

Orta

Ana

dolu

Akd

eniz

Batı A

nado

lu

Doğ

u M

arm

ara

Ege

Batı M

arm

ara

İsta

nbul

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

Yüz

bin

de

Anne ölüm oranları için güven aralıkları

Ista

nbul

Batı M

arm

ara

Ege

Doğ

u M

arm

ara

Batı A

nado

lu

Akd

eniz

Orta

Ana

dolu

Batı K

arad

eniz

Doğ

u K

arad

eniz

Kuz

eydoğu

Ana

dolu

Orta

doğu

Ana

dolu

Gün

eydoğu

Ana

dolu

Ken

t

Kır

Türk

iye

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

Yüz

bin

de

Gebeliğe bağlı ölüm hızları

1.6

4.4

2.5

0.00.51.0

1.52.0

2.53.0

3.54.04.5

Kent Kır Türkiye

Gebeliğe bağlı ölüm hızları

0.9

2.1

1.8

1.1

0.7

2.3

2.5

3.13.2

8.9

5.7

5.3

Anne ölüm hızları

1.2

3.3

1.9

0

0.5

1

1.5

2

2.5

3

3.5

Kent Kır Türkiye

Anne ölüm hızları

0.6

1.8

1.6

1.1

0.4

1.6

0.9

1.53.2

6.5

3.8

4.6

Gebeliğe bağlı ölümlerinde yaşam boyu risk

1,761

652

1,142

0200400

600800

10001200

140016001800

Kent Kır Türkiye

Gebeliğe bağlı ölümlerinde yaşam boyu risk

3,180

1,367

1,548

2,549

4,168

1,254

1,157

925883

322

502

536

Anne ölümlerinde yaşam boyu risk

2,391

869

1,536

0

500

1000

1500

2000

2500

Kent Kır Türkiye

Anne ölümlerinde yaşam boyu risk

4,876

1,560

1,764

2,549

6,947

1,737

3,067

1,956883

439

755

626

Dünyada ve Türkiye’de anne ölüm oranları

24.0

130.0

920.0

55.0

240.0

400.0

38.3 28.50

100200300400500600700800900

1000

Avrupa Kuzey Afrika Sahra-Altı AfrikaAsya Latin Amerika DünyaTürkiye (GBÖO) Türkiye (AÖO)

Dünyada ve Türkiye’de yaşam boyu risk tahminleri

2,400

21016 94 160 74

1,142

1,536

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

Avrupa Kuzey Afrika Sahra-Altı AfrikaAsya Latin Amerika DünyaTürkiye (GBÖO) Türkiye (AÖO)

Yaşa göre gebeliğe bağlı ölüm oranı ve anne ölüm oranı

020406080

100120140160

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

GBÖO AÖO

Gebeliğe bağlı ölümlerin nedenlere göre dağılımı

Doğrudan nedenler% 58.4

Gebeliğe bağlı ancak nedeni bilinmeyen

ölümler% 2.4

Tesadüfi nedenler% 23.2

Dolaylı nedenler% 15.8

Anne ölümlerinin nedenlere göre dağılımı

Doğrudan anne ölüm nedenleri

% 78.8

Dolaylı anne ölüm

nedenleri% 21.2

Doğrudan nedenler ile meydana gelen anne ölümlerinin dağılımı

Ante-, intra- ve post-partum

hemoraji% 32.2

Ödem, proteinüri ve hipertansif bozukluklar

% 23.4

Erken gebelik dönemi ölümler

% 2.3

Bilinmeyen doğrudan nedenler

% 12.9İntihar% 4.1

Gebeliğe bağlı enfeksiyonlar

% 5.8

Diğer doğrudan nedenler (emboli,

cerrahi komplikasyonlar, uterus rüptürü)

% 19.9

Dolaylı nedenler ile meydana gelen anne ölümlerinin dağılımı

Enfeksiyöz ve parazitik

hastalıklar% 4.3

Kanserler% 13.0

İntihar% 8.7

Diğer nedenler% 17.3

Kan ve kan yapan organların hastalıkları

% 4.3

Dolaşım sistemi hastalıkları

% 47.8

Nörolojik bozukluklar

% 2.2

Anne ölümlerinin nedenlere göre dağılımı

Ante-, intra- ve post-partum

hemoraji% 24.9

Ödem, proteinüri ve hipertansif bozukluklar

% 18.4

Erken gebelik dönemi ölümler

% 1.8

Bilinmeyen doğrudan nedenler

% 10.1

İntihar% 3.2

Gebeliğe bağlı enfeksiyonlar

% 4.6

Diğer doğrudan nedenler (emboli,

cerrahi komplikasyonlar, uterus rüptürü)

% 15.7

Dolaylı nedenler% 21.2

Tesadüfi nedenler ile meydana gelen ölümlerin dağılımı

Kanserler% 2.9

Cinayet% 8.8

İntihar% 4.4

Yaralanma% 8.8 Zehirlenme

% 8.8

Nörolojik bozukluklar

% 1.5

Enfeksiyöz ve parazitik hastalıklar

% 1.5Dolaşım sistemi

hastalıkları% 7.4

Diğer nedenler% 10.3

Trafik kazası % 47.1

Gebeliğe bağlı ölümlerin gerçekleştiği dönemler

31.5 37.0

10.2

15.48.9

46.161.1 54.1

43.8

Kent Kır Türkiye

Ante-partum Intra-partum Post-partum

Gebeliğe bağlı ölümlerin gerçekleştiği dönemler

16.0 17.1

25.015.4 19.9

10.2

7.48.9

27.8 20.9

4.5

13.38.0

10.3

23.5 18.5

18.8

12.6

1.97.8

12.5

Kent Kır TürkiyeAntepartum-erken gebelik Antepartum-geç gebelikIntra-partum Postpartum-0-24 saatPostpartum-25-48 saat Postpartum-3 gün-1haftaPostpartum- 1 hafta+

Antepartum

Intrapartum

Postpartum

Gebeliğe bağlı ölümlerde bebeğin durumu

42.7 42.7

6.2 3.7 4.56.9 15.9 11.8

13.4 16.7

15.70.9

6.2 8.5 7.6

42.3

20.8

15.915.4

2.3

Kent Kır Türkiye

Canlı doğdu-hayatta Canlı doğdu-öldü Ölü doğumIntra-uterin ölüm Düşük Dış gebelikBilinmeyen

Doğumun gerçekleştiği yer

Ev% 18.9

İkinci basamak sağlık kuruluşu% 50.0

Birinci basamak sağlık kuruluşu

% 2.8

Bilinmeyen% 12.9

Üçüncü basamak sağlık kuruluşu

% 15.4

Ölümün gerçekleştiği yer

Sağlık kuruluşuna giderken/sevk

edilirken% 10.4

Evin dışında kaza% 7.8

Bilinmeyen% 0.8

İkinci basamak sağlık kuruluşu% 31.7 Üçüncü basamak

sağlık kuruluşu% 28.3

Ev% 21.0

Doğumun gerçekleşme biçimi

15.6 21.2

51.5

84.4 78.8

48.5

Son gebelik (UAÖÇ) Önceki gebelik (UAÖÇ) TNSA-2008Normal doğumSezaryen ile doğum

Sezaryen doğuma karar verme

Elektif sezaryen% 26.8

Bilinmiyor% 3.1

Acil sezaryen% 70.1

Sezaryen doğumun nedenleri

Uzamış doğum eylemi% 2.0

Pre-eklampsi% 32.8

Fetüsün oksijensiz kalması% 15.2

Bilinmiyor% 3.1

Bebek ile ilgili diğer sorunlar

% 6.9

Annenin tercihi% 3.4

Anne ile ilgili diğer sorunlar

% 9.1

Makat gelişi/bebeğin ters

durması% 4.3

İkiz doğum% 6.3 Önceki doğumun

sezaryen olması % 5.0

Antepartum kanama% 11.9

Anne ölümlerinin biyo-medikal risk faktörlerine göre dağılımı

36.1 35.3

29.2 25.4 27.1

36.5 38.5 37.6

34.4

Kent Kır TürkiyeBirden fazla riskSadece bir riskRisk yok

Biyo-medikal risk faktörlerinin dağılımı

28.7 26.4

13.0

4.8 5.52.7 1.7 2.0

28.423.9

13.3

5.0 6.93.7 2.3 1.4

0.0

5.0

10.0

15.0

20.0

25.0

30.0

35.0

40.0

45.0

50.0

Gebeliğe Bağlı Ölümler Anne ÖlümleriYaş<18 ve yaş>34 Parite>4Kronik hipertansif hastalıklar Dolaşım sistemi hastalıklarıEndokrin ve metabolik hastalıklar AnemiObezite Sigara içme

Gebeliğe bağlı ölümlerde ve anne ölümlerinde önlenebilir faktörler

46.351.8 49.3

59.163.6 61.6

0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0

100.0

Gebeliğe bağlı ölümler Anne ölümleri

Kent Kır Türkiye

Gebeliğe bağlı ölümlerde önlenebilir faktörlerin dağılımı

63.1 60.2

26.6 16.8 20.9

1.9 4.8 3.7

15.3 15.2

56.4

15.1

Kent Kır Türkiye

Hanehalkı/toplumsal faktörler Sağlık personeliyle ilgili faktörlerSağlık hizmetiyle ilgili faktörler Diğer faktörler

Anne ölümlerinde önlenebilir faktörlerin dağılımı

60.8 58.8

27.9 18.4 22.2

2.0 4.6 3.4

16.3 15.6

55.7

14.4

Kent Kır Türkiye

Hanehalkı/toplumsal faktörler Sağlık personeliyle ilgili faktörlerSağlık hizmetiyle ilgili faktörler Diğer faktörler

Anne ölümlerine katkıda bulunan sağlık personeli ile ilgili faktörler

Düşük kaliteli doğum öncesi bakım

% 17.2

Pratisyen hekim tanı koyamadı/sorun ile

başa çıkamadı% 17.2

Ebe tanı koyamadı/sorun ile

başa çıkamadı% 21.2

Sevk edilememe/ sevkte gecikme

% 9.8

Kadın-doğum ekibi tanı koyamadı/sorun

ile başa çıkamadı% 34.6

Anne ölümlerine katkıda bulunan sağlık hizmeti ile ilgili faktörler

Destekleyici tanı hizmetlerinin

eksikliği% 9.4

Anestezi hizmetlerinin

eksikliği% 3.4

Yerleşim yeri ile sağlık kuruluşu

arasındaki ulaşım hizmetlerindeki

eksiklikler% 12.4

Yerleşim yerinin en yakın sağlık

kuruluşuna uzak olması% 29.2Sağlık birimleri

arasındaki iletişim eksikliği

% 8.7

Kan/ilaç eksikliği% 4.4

Araç-gereç ve diğer tıbbi malzeme

eksikliği% 11.7

Sağlık personeli eksikliği% 20.8

Anne ölümlerine katkıda bulunan hanehalkı/toplumsal faktörler

İstenmeyen gebelik% 10.1

Doğum öncesi bakım

alınmaması% 17.6

Sağlık bakımı/tedavi için gecikme

% 34.2

Sorunun tanımlanmasında

gecikme% 38.1

Kadınların yaş dağılımları

7.5 2.9

11.6 9.3 12.9

31.6

9.7 18.311

18.4

17.6

16.5

2.3

27.713.3

7.0

24.8

14.5

13.3

20.3

9.4

Anne ölümleri Kadın ölümleri TNSA-2003

15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49

Kadınların eğitim durumları

34.521.8

43.244.0

53.7

7.16.4 7.4

15.1 17.0

38.6

11.0

Anne ölümleri Kadın ölümleri TNSA-2003

Eğitimi yok/ilkokulu bitirmemiş İlköğretim birinci kademe mezunuİlköğretim ikinci kademe mezunu Lise ve üzeri mezunu

Gebeliği önleyici yöntem kullanımıve gebeliği isteme durumu

26.916.8

31.022.1

13.920.1

0.010.020.030.040.050.060.070.080.090.0

100.0

Anne ölümleri TNSA-2003Yöntem kullanırken gebe kaldıGebe kalmayı daha sonra istiyorduGebe kalmayı hiç istemiyordu

Doğum öncesi bakım alma durumu

78.8

31.9

47.7

81.4

53.957.5

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

Anne ölümleri TNSA-2003Doğum öncesi bakım almışDörtten fazla sayıda doğum öncesi bakım almışİlk doğum öncesi bakımını birinci üç ay içinde almış

Doğum öncesi bakım alma durumu

4.7

3.1

5.0

2.8

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

5.0

6.0

Anne ölümleri TNSA-2003

Ortanca doğum öncesi bakım sayısıİlk doğum öncesi bakımda ortanca gebelik ayı

Doğum öncesi bakımda yapılan testler ve ölçümler

52.5

30.8

67.663.459.8

31.4

56.5

64.6

25.7

50.3

75.1

31.1

88.6

76.972.6

46.3

91.390.5

33.5

67.3

0.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

Anne ölümleri TNSA-2003

Tartıldı Boyu ölçüldü Tansiyonu ölçüldüKan testi yapıldı İdrar tahlili yapıldı Karın ölçüldüBebeğin kabi dinlendi Ultrason çekildi İçerden muayene yapıldıKontrollerin tamamı yapıldı

Sağlık personelinden doğum öncesi bakım alma durumu

46.9

75.4

5.6

9.6

5.5

65.3

Son gebelik Önceki gebelik TNSA-2003

Ebe/hemşireDoktor

70.9

80.9

56.5

Sağlık personelinin doğuma yardımcı olma durumu

46.7

9.4

28.8

36.8

26.0

66.1

Son gebelik Önceki gebelik TNSA-2003

Ebe/hemşireDoktor

75.583.5

54.8

Ortalama canlı doğum ve yaşayan çocuk sayıları

2.82.5

1.8 1.7

0.0

1.0

2.0

3.0

4.0

Anne ölümleri TNSA-2003

Canlı doğum sayısı Yaşayan çocuk sayısı

Düşük ve ölü doğum yapmış olan kadınların yüzdesi

31.5

15.6 17.9 20.823.9

4.00.0

10.0

20.0

30.0

40.0

50.0

60.0

70.0

80.0

90.0

100.0

Anne ölümleri TNSA-2003

Kendiliğinden düşük İsteyerek düşük Ölü doğum

Kadın ölümlerinin nedenlere göre dağılımı

Yaralanma,zehirlenme, trafik kazası gibi dışsal

faktörler18.2%

Dolaşım sistemi hastalıkları

16.6%

Bilinmeyen4.1%

Neoplazm31.2%

Bilinmeyen ölüm nedeni, diğer

durumlar 8.3%

Mental ve davranışsal bozukluklar

0.2%

Kan ve kan yapıcı organların hastalıkları

0.5%

Sindirim sistemi hastalıkları

2.2%

Konjenital anomaliler 0.8%

Endokrin ve metabolizma hastalıkları

1.2%

Enfeksiyon ve parazitik hastalıklar

3.0%

Geritoüriner sistem hastalıkları

3.1%

Sinir sistemi hastalıkları 3.4%

Gebelik,doğum ve lohusalık

4.2%

Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantısı8 Aralık 2006

Ankara

Araştırma SonuçlarıDoç Dr. İsmet Koç

Türkiye Ulusal Anne Ölümleri Çalışması

Ulusal Toplantısı

8 Aralık 2006Ankara