su soğutma kulesi̇ montaji

T.C.MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİVE İKLİMLENDİRME

SU SOĞUTMA KULESİ MONTAJI

ANKARA, 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarakyaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarındaamaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretimmateryalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek vegeliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. SU SOĞUTMA KULESİ MONTAJ YERİNİ HAZIRLAMA ............................................3

1.1. Soğutma Kulesinin Görevi ve Çeşitleri.........................................................................31.2. Açık Devre Soğutma Kuleleri....................................................................................... 4

1.2.1. Atmosferik Kuleler ................................................................................................ 51.2.2. Mekanik Kuleler ....................................................................................................6

1.3. Kapalı Devre Soğutma Kuleleri .................................................................................... 91.4. Soğutma Kulesi Seçimi............................................................................................... 101.5. Montaj Yerini Hazırlama ............................................................................................ 10

1.5.1. Zeminin Tesviye Edilmesi ................................................................................... 111.5.2. Beton Kaide Üzerine Montaj ...............................................................................161.5.3. Drenaj Bağlantıları............................................................................................... 16

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 18ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 20

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................222. SERVİS VE BAKIM HİZMETLERİ................................................................................. 22

2.1. Servis ve Bakım İşlemleri İçin Uygun Çalışma Alanlarının Gerekliliği..................... 222.1.1. Su Soğutma Kulesinin Periyodik Bakımı ............................................................ 23

2.2. Çalışma Şartlarına Uygun Takım ve Avadanlık Kullanma.........................................24UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 26ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 28

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................303. SU SOĞUTMA KULESİ TESİSAT BİLGİSİ...................................................................30

3.1. Tesisatın Tasarımı .......................................................................................................303.2. Tesisatın Döşenmesi ...................................................................................................33

3.2.1. Boruların Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar ...........................................333.2.2. Boruların Birleştirilmesi ...................................................................................... 35


ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..................................................................................................414. SU SOĞUTMA KULESİ MONTAJI ................................................................................41

4.1. Su Soğutma Kulesi Montaj Kuralları..........................................................................414.2. Su Soğutma Kulesinin Montajı ................................................................................... 44

4.2.1. Su Soğutma Kulesinin Yapıya Tespiti ve Sismik Korunmaları........................... 444.2.2. Sismik Sınırlayıcılar ............................................................................................ 47

4.3. Katalog Bilgileri..........................................................................................................48UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 51ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 53

ÖĞRENME FAALİYETİ–5 ..................................................................................................555. SU DAĞITICILARI VE TUTUCULARIN MONTAJI..................................................... 55

5.1. Su Soğutma Kulesinin Fonksiyonel Yapısı ve Çalışma Prensibi................................ 555.2. Su Dağıtım Sistemi .....................................................................................................55

5.2.1. Su Dağıtım Sistemi Çeşitleri ...............................................................................565.3. Püskürtme Memeleri (Nozullar) ................................................................................. 56

İÇİNDEKİLER

ii

5.3.1. Püskürtme Memesi Çeşitleri ..............................................................................575.3.2. Püskürtme Memelerinin Montajı .........................................................................57

5.4. Damla Tutucular .........................................................................................................585.4.1. Damla Tutucu Çeşitleri........................................................................................ 595.4.2. Damla Tutucuların Montajı ................................................................................. 59

5.5. Dolgular ...................................................................................................................... 605.5.1. Dolgu Çeşitleri.....................................................................................................605.5.2. Dolgu Malzemesi Seçimi..................................................................................... 615.5.3. Dolgu Malzemesinin Montajı ..............................................................................62


ÖĞRENME FAALİYETİ–6 ..................................................................................................676. FAN, KAYIŞ VE KASNAK MONTAJI ...........................................................................67

6.1. Fan Montaj Kuralları...................................................................................................676.1.1. Emmeli ve Çapraz Akımlı Mekanik Kulelerde Fanlar ........................................676.1.2. Üflemeli Mekanik Kulelerde Fanlar ....................................................................70

6.2. Havanın Şartlandırılmasında Kullanılan Yöntemler ................................................... 726.3. Suyun Şartlandırılması ................................................................................................ 73UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 74ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 76

ÖĞRENME FAALİYETİ–7 ..................................................................................................787. SOĞUTMA KULESİ POMPA, FLATÖR VE TESİSATININ MONTAJI....................... 78

7.1. Flatör Yapısı................................................................................................................787.2. Flatör Uygulaması.......................................................................................................797.3. Pompa Tesisatı ............................................................................................................80UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 84ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 86

MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 88CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................90KAYNAKÇA......................................................................................................................... 92

İÇİ

iii

AÇIKLAMALARKOD 522EE0210

ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirmeDAL/MESLEK İklimlendirme SistemleriMODÜLÜN ADI Su Soğutma Kulesi Montajı

MODÜLÜN TANIMI Su soğutma kulelerinin tanıtıldığı, su soğutma kulesimontajını yapmak için gerekli bilgi ve becerileri içeren biröğrenme materyalidir.

SÜRE 40/32

ÖN KOŞUL

YETERLİK Su soğutma kulesi montajını yapabilmek

MODÜLÜN AMACI

Genel Amaç

Uygun ortam sağlandığında su soğutma kulesi elemanları,tesisat malzemeleri ve el aletleri ile su soğutma kulesininmontajını tekniğine ve standardına uygun olarakyapabileceksiniz.

Amaçlar

1. Su soğutma kulesi montaj yerini hazırlayabileceksiniz.2. Servis ve bakım hizmetleri için gerekli alanları

belirleyebileceksiniz.3. Su soğutma kulesi pompa ve tesisat geçişlerini

hazırlayabileceksiniz.4. Su soğutma kulesi montajını yapabileceksiniz.5. Su dağıtıcıları ve tutucuların montajını yapabileceksiniz.6. Fan, kayış ve kasnak montajını yapabileceksiniz.7. Soğutma kulesi pompa, flatör ve tesisatının montajını

yapabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Su soğutma kulesi elemanlarının olduğu ve montaj için uygunbir ortamda hazır bulunan, el takımları, elektrikli el aletleri,sıhhi tesisatçılık el aletleri, üretici firmaların talimatları,montaj katalogları ve iş güvenliği ile ilgili diğer donanımlar.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen ölçmearaçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi kendinizideğerlendireceksiniz.Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı (test, çoktanseçmeli, doğru-yanlış, vb.) kullanarak modül uygulamaları ilekazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞ

Sevgili Öğrenci,

İnsanlar çok eski çağlardan beri yaşadıkları ve çalıştıkları yerleri daha iyi durumagetirmeye çalışmışlardır. Bu çalışmalar sonucunda, insan sağlığı ve konforu için teknolojigeliştirmişler ve geliştirilen teknolojiyi insanların yaşadıkları mekânlara taşımışlardır.

Günümüzde yaşanılan yerlerde, insanların konforunu kötü etkileyen sıcak, soğuk vekirli hava gibi olumsuzlukları, düşük maliyetle ortadan kaldırma konusunda sahip olunan sonteknoloji, merkezi iklimlendirme sistemleridir.

Merkezi iklimlendirme sistemleri, insanların toplu olarak yaşadıkları mahalleri, dışhava şartlarına göre bir merkezden ısıtır ya da soğuturken aynı zamanda havayı insan sağlığıiçin şartlandıran (nemlendiren, temizleyen vb.) sistemlerdir.

Merkezi iklimlendirme santralleri, kışın yaşanılan ortamları ısıtır, yazın iseortamlardan ısıyı alır ve ısıyı dış ortama bırakır. Santralde ortamlardan soğutucu akışkanlaçekilen ısı kondenser adı verilen elemanlarla dış havaya bırakılır.

Kondenserin, boruları aracılığıyla ısısını dış havaya bırakması her zaman mümkünolmaz. Özellikle büyük soğutma kapasiteli tesislerde ek bir soğutucuya ihtiyaç duyulur.Kondenserin içindeki soğutucu akışkanın ısısını almak üzere en yaygın olarak kullanılanakışkan ise su dur. Kondenserin üzerinde gezinen su, kondenseri ve dolayısıyla içindekisoğutucu akışkanı soğutur ve atılır. Ancak su israfını önlemek amacıyla kondenserisoğutmada kullanılan bu suyun tekrar kullanımı için de soğutulmasına ihtiyaç duyulur. Susoğutma kuleleri de bu amaçla geliştirilmiştir. Bu modülde, kondenseri soğutan suyu tekrarkullanmak üzere hazırlayan cihazları (su kulelerini) inceleyeceğiz ve onlar hakkında bilgilerkazanacağız.

Ders öğretmeniniz, bu modüldeki öğrenme faaliyetlerini yerine getirmenizde enönemli öğrenme kaynağınız olmaya devam edecektir. Anlayamadığınız ya da uygulamaktazorlandığınız her hangi bir konuda öncelikli olarak aynı işi yapan arkadaşlarınızın bilgi vedeneyimlerinden yararlanınız. Bunun yeterli olmaması durumunda öğretmeninizle iletişimegeçiniz.

Şimdi, merkezi iklimlendirme sistemleri alanında almış olduğumuz tüm modüllerdekikazandığımız bilgi ve becerilere ilave olarak, soğutma kulelerinin ne olduğunu, nelerdenoluştuğunu ve nasıl montaj edildiğini bu modülde öğrenerek alanında uzman, iyi bir merkeziiklimlendirmeci olma yolunda bir adım daha atalım. İnsanların sağlığı ve konforu içinfaydalı bir şey üretmenin keyfini ve öğrenmenin tadını birlikte tadalım.

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Uygun ortam sağlandığında, gerekli donanımı kullanarak su soğutma kulesi montajyerini, tekniğine ve standardına uygun olarak hazırlayabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmaları yapmanız, konunun öğrenilmesinikolaylaştıracaktır.

Çevrenizde bulunan merkezi iklimlendirme sistemlerinin su soğutma kuleleriniinceleyiniz.

Su soğutma kuleleri ve uygulama alanları hakkında internet ortamında araştırmayapınız. Araştırmaları rapor haline getirerek arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. SU SOĞUTMA KULESİ MONTAJ YERİNİHAZIRLAMA

1.1. Soğutma Kulesinin Görevi ve Çeşitleri

Soğutma kuleleri iklimlendirme sistemlerinde, kondenser soğutma suyu ısısınınatmosfere atılmasında kullanılan cihazlardır. Özellikle soğutma sularının az olduğu yerlerde,kondenserden çıkan suları tekrar kullanmak ekonomik yönden gereklidir. Büyük kapasiteliendüstriyel ve ticari sistemlerde su sarfiyatı fazla olacağından bu bir zorunluluktur.

Merkezi klima santralinin kondenserini soğutan ancak kendisi ısınan su, soğutmakulelerinde püskürtülerek veya geniş dolgu yüzeylerine yayılarak cebri akımlı hava ile temasettirilir. Bu esnada hava ile temas eden yüzeydeki suyun bir kısmı buharlaşır. Buharlaşmaesnasında çevreden ısı alan kütle, bu esnada geride kalan suyun soğumasına da neden olur.Soğuyan su tekrar kondenserin soğutulmasında kullanılabilecek düzeyde ve yeterliliktedir.

Soğutma kulelerinin görevini başarıyla yerine getirebilmesi, su püskürtmehavuzlarının kapasitesine dolayısıyla suyun buharlaşma miktarına bağlıdır. Buharlaşmamiktarı, su ile hava arasındaki temas yüzeyine ve atmosfer havasının yaş termometresıcaklığına göre değişir. Su ile hava arasındaki temas suyun debisi, temas yüzeyininboyutları ve kule veya havuzdan geçen havanın hızına bağlıdır.

Su soğutma kuleleri, açık devreli soğutma kuleleri ve kapalı devreli soğutma kuleleriolmak üzere iki şekilde tasarımlanır. Açık devreli soğutma kuleleri ise şu şekildesınıflandırılır.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

4

Atmosferik kuleler

Spreyli tip kuleler Dolgulu tip kuleler

Zorlanmış akımlı kuleler (mekanik tip kuleler)

Üflemeli tip kuleler Emmeli tip kuleler Çapraz akımlı kuleler

Su kuleleri; yerinde imal edilen inşai tip ve fabrikada standart ölçülerde üretilen pakettip olmak üzere iki şekilde imal edilir. Yaygın olarak kullanılan su debisi 0-1300 m3 arasındaolan mekanik kuleler, paket tip kule olarak adlandırılmaktadır. Bu kulelerin imalatındapaslanmaz metal malzeme, betonarme, ahşap ve güçlendirilmiş plastik levhalar gibi değişikmalzemeler kullanılmakta ve kule elemanları gücüne göre standartlaşmış durumdadır.

Resim 1.1: Paket tip su soğutma kuleleri

Resim 1.2: İnşai tip su soğutma kuleleri

1.2. Açık Devre Soğutma Kuleleri

Açık devre soğutma kulelerinde soğutulacak su, hava akımı ile direkt temas ettirilereksoğutulur. Basit ve etkili çalışma prensibi ile yüksek ısı transferi özelliği ve düşük ilk yatırımmaliyetine sahip olmasından dolayı endüstriyel uygulamalarda en sık kullanılan soğutmakulesi tipleridir. Soğutulacak suyun kalitesi şartlandırma sayesinde kontrol edilebilmektedir.

5

1.2.1. Atmosferik Kuleler

Atmosferik su kulelerindeki hava hareketi rüzgâra bağlıdır. Su, memeler aracılığıylayukarıdan aşağıya püskürtülürken hava ile temas eder. Mekanik parçaları olmadığından uzunömürlüdür ve çok az bakım gerektirir. Eğer kule çok uzun ve darsa sirkülasyon pompasınınbasma yüksekliği fazla olmalıdır.

Bu kuleler, açık ve çevresinde engelleri olmayan alanlara yerleştirilmelidir. Hava girişve çıkış yüzeyleri en sık esen rüzgâr yönüne konulmalı, uzun kule tasarımlarında rüzgârkuvvetine karşı önlem alınmalıdır.

Su sıcaklığı, rüzgâr yönü ve şiddetine göre değişir. Ayrıca kule rüzgâr altı taraflarındasis oluşma riski vardır. Verimleri düşük ancak maliyetleri mekanik kulelere yakındır. Bunedenle küçük kapasiteli merkezi iklimlendirme tesisleri için uygundur. Atmosferik kulelerdış görünüşleri itibariyle çeşitli şekillerde tasarımlanabilir. Ancak suyun dolaşım şeklinegöre, spreyli ve dolgulu olmak üzere iki farklı şekilde imal edilir.

Şekil 1.1: Spreyli tip atmosferik su soğutma kulesi

1.2.1.1. Spreyli Tip Soğutma Kulesi

Spreyli kulelerde su, tepedeki memelerden püskürtülür, bakım maliyeti azdır. Ancakmemelerin tıkanması dengesizlik yaratır ve kulenin su soğutma performansını düşürür. Suyuatomize etmek için pompanın basma yüksekliği fazla olmalıdır. Rüzgâr nedeni ile kayıplarıfazladır. Bu nedenlerle daha çok küçük soğutma yükleri için uygundur.

1.2.1.2. Dolgulu Tip Soğutma Kulesi

Dolgulu kulelerde su, memelerden püskürtüldüğü gibi doğrudan aşağı inmez. Bu tipkulelerde hava ile suyun temas yüzeyini ve suyun dolaşım zamanını artırmak amacıyla dolgukullanılır. Dolgulu kulelerin performansları spreyli kulelere oranla daha iyidir.

6

Şekil 1.2: Dolgulu tip atmosferik kule

1.2.2. Mekanik Kuleler

Mekanik kulelerde hava akımı doğal yollarla değil fanlarla sağlandığından, kulenintam olarak kontrolü mümkündür. Bu kuleler için gerekli montaj alanı atmosferik kuleleregöre daha azdır. Kuleyi rüzgâra göre yerleştirmemize gerek yoktur. Su sıcaklığı kolaycakontrol edilebilir, gerekli pompa basma yüksekliği diğer kulelere oranla daha azdır.

Ancak fan gibi enerji tüketen mekanik aksamlardan dolayı işletme ve bakım maliyetibiraz yüksektir. Olası mekanik arızalar kule performansını olumsuz etkileyebilir. Kuleperformansını düşüreceğinden, çıkış havasının girişe geri dönüşü önlenmelidir. Fanlardankaynaklanan titreşim ve gürültünün problem yaratmaması için önlem alınmalıdır.

Mekanik kuleler, dış görünüşleri itibariyle farklı şekillerde imal edilebilir. Ancak kuleiçinde havanın akım şekline göre üflemeli, emmeli ve çapraz akımlı olmak üzere üç farklıtipte üretilirler.

Şekil 1.3: Mekanik su soğutma kuleleri

7

1.2.2.1. Üflemeli Tip Kule

Hava, giriş kısımlarındaki fanlar yardımıyla dolgu üzerine üflenir. Mekanik aksam kule kaidesine yakındır. Böylece titreşim problemi azdır ve

bakım sırasında kolay ulaşılabilir. Mekanik aksam girişteki kuru havayla temas eder. Fan boyutları sınırlı olduğundan fazla sayıda ve yüksek devirdeki daha küçük

fanlar kullanılmasından dolayı emmeli kulelere göre daha fazla gürültü üretirama kulenin kendisi sönümleme özelliği gösterir.

Kışın fan üzerinde ve hava girişinde buz oluşturma ihtimali vardır. Hava çıkış hızı düşük olan bazı tiplerinde sirkülasyon riski vardır. Bu durumda

hava hızlı bir şekilde kanallarla uzaklaştırılmalıdır.

Şekil 1.4: Üflemeli tip (radyal fanlı) dolgulu mekanik kule çalışma prensibi

Resim 1.3: Üflemeli tip (radyal fanlı) su soğutma kuleleri

8

1.2.2.2. Emmeli Tip Kule

Hava genellikle kule tepesinde yer alan fanlar yardımıyla emilir. Yüksek giriş hızları nedeniyle çevredeki tozlar emilebilir. Bu yüzden hava

filtresi gerekebilir. Hava çıkış hızları yüksek olduğundan sirkülasyon ihtimali azdır. Fanlar üst tarafta yer aldığından titreşime daha eğilimlidir. Bakım sırasında mekanik aksama daha zor ulaşılabilir. Mekanik aksam nemli hava akımına maruz kalmaktadır. Fanlar tabanda yer almadığından, taban alanı üflemeli kuleye göre daha

küçüktür. Havanın yukarıdan akan suya göre ters yönde dik olarak emildiği ters akımlı

kulelerde en soğuk su en kuru hava ile karşılaşır. Maksimum performans elde edilir.

Şekil 1.5: Emmeli tip dolgulu mekanik kule çalışma prensibi

1.2.2.3. Çapraz Akımlı Kule

Ters akımlı kuleye göre daha büyük taban alanına sahiptir. Hava giriş yerleri tüm kule yüksekliğinde yer alabilir. Kule boyu kısa

olduğundan mimari kısıtlamaya uyabilir. Kapalı bölgeye yerleştirildiğinde sirkülasyon riski vardır. Gerekli pompa basma yüksekliği azdır. Su dağıtım sistemine kolayca ulaşılabilir. Eğer kule içeride kullanılmayacaksa toz ve pisliğe karşı önlem almalıdır. Çift girişli kulelerde hava girişinin engellenmemesine dikkat edilmelidir.

Şekil 1.6: Çapraz akımlı tip mekanik kule çalışma prensibi

9

1.3. Kapalı Devre Soğutma Kuleleri

Kapalı devre prensibi çalışan soğutma kuleleri evoparatif soğutmanın etkinliğini ve sutasarrufu özelliklerini bir arada bulundurmaktadır. Bazı durumlarda soğutma çevrimininkapalı bir sistem olması tercih edilmektedir. Böyle bir sistem ikincil sirkülasyonundurdurulması ile etkili sıcaklık farklarının meydana getirildiği durumlarda avantajsağlamaktadır.

Kapalı devre soğutma kulelerinin içinde iki çevrim bulunmaktadır. Soğutulacakakışkan (primer çevrim) ısı değiştiricinin içindeki boruların içinde dolaşmaktadır. Bu ısıdeğiştiricinin yüzey alanına ikincil su sirkülasyonundan su püskürtülmektedir. Su ısıyıabsorbe etmekte, püskürtülen suyun içinden geçen havaya aktarılmaktadır. Isı değiştiricininboruları düz veya kanatlı olarak dizayn edilebilmektedir. Düz borulu ısı değiştiriciler subölmeli çelik borular ile kullanılmaktadır. Giriş ve çıkış bağlantıları bu bölmelerekaynaklanmıştır. Bütün parçalar sıcak daldırma galvaniz sayesinde paslanmaya karşıkorunmaktadır.

Kapalı devre soğutma kulelerinin bir de hibrit tip adı verilen modeli mevcuttur. Hibrittip soğutma kulelerinde boru yerine kanatlı tip eşanjör kullanılarak ısıl verim artırılmaktadır.Bu sistemde bakır ya da alüminyum borular kullanılmaktadır. Isı değiştiricisi ise genellikleplastik kaplamalıdır.

Kapalı çevrim kuleler ile optimum yerleşimi ve sisteme bütünleşmesini sağlamak çokkolaydır. Bunlara ilave olarak parçalara kolay ulaşım imkânı, bakım ve onarım kolaylığı,doğal kompakt görünümü, sessiz çalışması, dayanıklılığı ve ekonomikliği ile soğutma kulesiteknolojisinin ulaşabildiği en son noktayı hizmete sunmaktadır.

Şekil 1.7: Evoparatif soğutma prensipli kapalı devre soğutma kuleleri çalışma prensibi

Resim 1.4: Kapalı devre su soğutma kuleleri

10

1.4. Soğutma Kulesi Seçimi

Soğutma kulesinin seçimi birçok ölçüte bağlıdır. Bulunulan yerin iklim şartları,merkezi iklimlendirme sisteminin soğutma kapasitesi ve kulenin konulacağı yerin durumunagöre seçilecek soğutma kulesi tasarım özellikleri bu seçimde etkili olmaktadır. Ancakmerkezi iklimlendirme sistemine en uygun kule seçimini yapabilmek için, kule tasarımındave hesaplamalarda kullanılmak üzere aşağıdaki bilgilerin bilinmesi gereklidir. Bunlar;

Soğutulacak su debisi veya kule kapasitesi Soğutulacak su giriş sıcaklığı Soğutulacak su çıkış sıcaklığı Bulunulan yerin yaş termometre sıcaklığı Yerleştirileceği yerin planı ve mekândaki kat planı, yükseklik, genişlik, ağırlık

görünüm gibi mimari sınırlamalar İstenilen ses seviyesi, kule yakınlarında gürültülü hassas mekânların olup

olmaması Kulenin yıl içinde kullanılma zamanları ve kullanılacak yerdeki iklim şartları

(donmaya karşı önlem için) Kullanılacak suyun analizi Deniz seviyesinden yüksekliği

1.5. Montaj Yerini Hazırlama

Soğutma kulesi montaj yerinin hazırlığından önce montaj yeri belirlenmelidir. Bununiçin ise öncelikli olarak iklimlendirme sistemine uygun kule seçimi yapılmış olmalıdır.Seçilen su kulesi, modeline bağlı olarak montaj ölçülerinde de farklılık gösterecektir.Örneğin mekanik kulelerin oturma alanları ve yükseklikleri atmosferik kulelere oranla dahaküçüktür.

Montaj yerinin belirlenmesinde ayrıca kule sayısı, kulenin monte edileceği alanınçevresindeki yapı elemanları (duvar, çatı vb) ile kulenin gerektiği zaman bakım veonarımlarının yapılabilmesi için kenarlarda bırakılması gereken boşluklar da hesabakatılmalıdır. Kısaca montaj yeri, kule ya da kulelerin üzerine rahatça sığabileceği, servis vebakım hizmetleri için yeterli alan sağlayabileceği büyüklükte ve üzerindeki ağırlığı güvenlibir şekilde taşıyabilecek sağlamlıkta bir zemin olmalıdır.

Merkezi iklimlendirme sistemleri projeye göre tesis edildiğinden, iklimlendirmeprojesinde kule seçimi yapılmış ve montaj yeri proje üzerinde gösterilmiştir. Bina üzerindeuygun böyle bir yer yok ise betonarme ya da çelik konstrüksiyondan, kuleleri taşıyabilecekve uygun yükseklikte platformlar oluşturulabilir. Kulenin böyle bir zemin üzerine monteedilmesi durumunda, platformun malzemesi, yeri ve yüksekliği gene proje üzerinde belirtilir.Her iki durumda da biz teknik elemanlara düşen görev, projede montaj yeri olarak gösterilenyeri montaj için hazır hale getirmektir.

Projede, soğutma kulesinin yeri gösterilmektedir. Bu yer, arazinin ve yapınındurumuna göre, toprak üstü bir zemin olabileceği gibi, yapının mevcut bir betonarme betonu

11

üzeri de olabilir. Her iki durumda da zeminin, su soğutma kulesi için hazırlanması gerekir.Ancak unutulmaması gereken en önemli nokta, cihazın montajında imalatçı firmanın teknikşartlarına mutlak suretle uyulması gerektiğidir.

Su soğutma kulesinin montaj yapılacağı yer için şu özellikler dikkate alınmalıdır:

Sağlamlık: Cihazın monte edileceği yer cihaz ve bağlantı parçalarınınağırlığına dayanabilecek ölçüde sağlam olmalıdır. Mevcut zeminin ya da zeminkaplamasının sağlamlığından endişe ediliyorsa sağlam zemine erişinceye kadarzemin kaplama malzemeleri sökülmelidir.

Estetik: Cihazın monte edileceği yerde estetik şartı sağlanmalıdır. Bunun içinzeminin düşey ve yatay kenarlarının yapının diğer elemanlarına düşey ya dayatay pozisyonda kalması sağlanmalı, yüzeylerdeki çukur ve çıkıntılargiderilmelidir.

Yalıtım: Su soğutma kulesinin konulacağı yerde olası su kaçakları ve yoğuşmasularının yapının diğer elemanlarına ve çevreye zarar vermesini önlemek içintedbir alınmalı, bu amaçla cihazın montaj zeminine su yalıtımı yapılmalıdır.

Titreşim ve Gürültü: Su soğutma kulesi, bünyesinde yer alan fan, motor gibihareketli parçalarından ötürü bir miktar titreşimle çalışmaktadır. Her ne kadartitreşim düzeyi azaltılmış cihazlar yapılmakta ise de titreşim ve gürültütamamen ortadan kaldırılamamıştır. Bu nedenle cihaz ile montaj edileceğiyüzeyler arasında titreşimi önleyici düzenlemeler yapılmalıdır.

Yukarıdaki su soğutma kulesi montaj yeri için istenen özellikler incelendiğinde, yapımaşamasında klimalı olarak tasarlanmamış yapılarda böyle hazır bir yerin bulunmasıimkânsızdır. Bu nedenle klima projesine bağlı olarak seçilen yerde tesviye yapılmaksuretiyle iyi bir montaj yeri hazırlanmalıdır. Su soğutma kulesi montaj yerinin tesviyeedilmesi sadece zeminin düzeltilmesi anlamına gelmemelidir. Tesviye esnasında yukarıdasayılan şartların da yerine getirilmesi, montaj yerinin hazırlanmasında en akılcı çözümdür.

1.5.1. Zeminin Tesviye Edilmesi

Su soğutma kulesinin montaj yerinin tespit edilmesinden sonra, yapılacak dört taneişlem vardır. Bunlar tesviye, titreşim,su yalıtımı ve drenajdır.

Su soğutma kulesinin toprak zemin üzerine monte edilmesi durumunda, toprakzeminin düzgünleştirilmesi ve montaj için hazırlanması gerekir. Aksi halde cihazı sağlam birşekilde monte etmek mümkün olmayacak ve fanların düzgün çalışmaması, su dağıtım vetoplamada düzensizlikler gibi aksaklıklar meydana gelecektir.

Aşağıda, toprak zemin üzerine hazırlanmış bir montaj yeri detay resmi verilmektedir.Burada dikkat edilmesi gereken nokta, cihazın monte edileceği zemin su terazisi ile kontrolettikten sonra düzgün bir zemin oluşturacak şekilde beton dökülmelidir. Aksi haldedökülecek beton gene toprağın bozukluğunu barındıracaktır. Dökülen betonun ağırlığı,taşıyacağı cihazın ağırlığının iki ya da üç katına eşit olmalıdır.

12

Şekil 1. 8: Toprak üstü montaj yerinde titreşim ve su yalıtımlı döşeme detayı

Su soğutma kulesi montajı için gerekli saplamaların, betonun tesviyesi esnasındayerlerine konması, drenaj tesisatında kullanılacak boru ve yer süzgeci gibi malzemelerinprojeye uygun olarak betonun içerisine yerleştirilmesi montaj işini kolaylaştıracaktır.

Kulenin, yapının mevcut bir döşemesi üzerine monte edilmesi durumunda, önceliklezeminin sağlamlığı ve düzgünlüğü kontrol edilmelidir. Her ne kadar bu tür kontroller inşaatteknisyeninin işi gibi görünse de düzgün bir zeminin sağlanması montaj işleminikolaylaştıracak ve cihazın sorunsuz çalışmasını sağlayacaktır.

Mevcut zeminin tesviyesi için aşağıdaki işlem sırasına uyulmalıdır;

Tesviye edilecek yerde öncelikli olarak zemin sağlamlığını zayıflatan kaplamamalzemeleri (seramik vb.) varsa bunlar sökülmelidir. Zemin üzerindenparçacıklar, toz, kum ve kir kaldırılmalıdır.

Resim 1.5: Zemin üzerinin temizlenmesi

Zeminin düzgünlüğü mastar ve su terazisi yardımıyla kontrol edilmelidir.

13

Şekil 1.9: Zeminin yüzey düzgünlüğünün su terazisi ile kontrolü

Zemin kir ve tozdan iyice arındırıldıktan sonra, cihazın monte edileceği alankadar, sağlamlığı ve düzgünlüğü sağlayacak yükseklikte 3-5 cm kalıp çıtalarıçakılarak harç için yer hazırlanır. Tesviye betonunun düzgünlüğü, kalıpçıtalarının terazisinde olmasına bağlıdır. Çıtalar çakılırken su terazisi yardımıylayan ve üst yüzeylerinin düzgünlüğüne dikkat edilmelidir.

Şekil 1.10: Tesviye betonu için kalıbın hazırlanması

Yer tesviyesinin bozukluğuna göre ya da drenaj ve yer sorunu yaşanan yerlerdetesviye betonunun yüksekliği 10 cm ya da daha fazla olabilir. Ancak buyükseklikte betonun yeterli sağlamlıkta olabilmesi için beton içine demir ızgaradöşenmelidir.

Cihazın konulacağı yerin su yalıtımı yapılmalıdır. İzolasyon için polimer esaslıbitümlü levhalar ya da epoksi, poliüretan ve akrilik esaslı su yalıtımmalzemeleri kullanılabilir. Polimer esaslı bitümlü levhalar tesviye betonununaltına serilmelidir. Bazı su yalıtım malzemeleri ise tesviye betonu harcınakatılarak da kullanılır. Yalıtım malzemesini nasıl uygulayacağınız, seçtiğimizmalzemeye göre değişecektir. Bu nedenle yalıtım malzemesinin uygulanmasıkonusunda imalatçı talimatlarına uyulmalıdır.

14

Resim 1.6: Polimer esaslı bitümlü yalıtım malzemesinin uygulanması

Yalıtım işlemi tamamlandıktan sonra, harcınızı kalıbın içine dökerek, çıtaseviyelerine kadar doldurunuz. Soğutma kulesinin montaj cıvata yerleribiliniyorsa bu cıvatalar beton dökme işlemi sırasında ölçüsüne uygun olarakbeton içine yerleştirilir. Bu işlem yapılabilirse montaj aşamasında tekrarbetonun delinmesine gerek kalmaz. Tesviye betonu atıldıktan sonra, mastar vemala yardımı ile üst yüzey düzgünlüğü sağlanmalı, üst yüzeyde su göllenmesineizin verecek çukur ve eğimlerin oluşumundan kaçınılmalıdır. Üst yüzeydüzeltme işlemi tamamlandıktan sonra beton sertleşmeye bırakılmalıdır.

Resim 1.7: Tesviye işleminin tamamlanması

Yerine dökülmüş ve sıkıştırılmış olan betonun prizini almaya başlamadan önceyüzey düzgünlüğünün sağlanması gerekir. Düzgün yüzeyli beton ile sonradanüzerine yapılacak olan kaplamaların işçilik olarak kolay ve güzel görünüşlüolmasını sağlar.

Tesviye betonunun düşey yüzeylerinin düzgünlüğü genellikle kalıp tutularaksağlanır. İstenen yüzey kalitesine göre değişen kalite ve tipte kalıplar kullanılır.Ancak kalıpların beton suyunu emmeyen bir malzemeden yapılmış ve temizolması, ahşap kalıpların kullanılması durumunda yüzeylerinin ziftlenmesigerekir.

Yerine dökülmüş ve sıkıştırılmış olan betonun prizini almaya başlamadan önce(en fazla 1 saat içinde) yüzey düzgünlüğünün sağlanması gerekir. Küçükalanların yüzey düzgünlüğünün sağlanması işleminde ahşap veya çelik elmastarı ve mala kullanılmalıdır.

Mastarlama işleminde önemli olan beton yüzeyindeki su-çimento şerbetinin(terlemenin) düzgünlüğünü sağlamaya yardımcı olmaktır. Mastarlama işlemibeton dökümü yönünde yapılmalıdır. Genelde beton sahasının kısa kenaryönünde olması gerekir. Bu işlem sırasında beton yüzeyindeki boşluklar beton

15

harcı ile doldurulmalıdır. Aynı yüzeylere birkaç defa mastarlama yapılarakyüzey düzgünlüğü tam olarak sağlanmalıdır. Bu işleme betonlama sahası bitenekadar devam edilmelidir.

Şekil 1.11: Tesviye betonunun mastarlanması

Beton yüzeyindeki su-çimento şerbeti kaybolduktan (priz başladıktan) sonraperdahlama yapılmalıdır. Küçük alanlarda perdahlama, tirfil ile (el malası),büyük alanlarda perdah makineleri ile yapılmalıdır. Perdahlama, betonyüzeyindeki buharlaşmadan, ortam sıcaklığından ve rüzgârdan dolayı meydanagelen çatlamaları yok etmek ve son düzgünlüğü sağlamak için yapılır.

Yeni sertleşen beton çok naziktir, özenle korunması gerekir. Özellikle bir haftaiçinde beton kurumamalı, donmamalı ve sarsıntıya uğramamalıdır. Dökülentesviye betonunun açık yüzeylerinin belirli zamanlarda sulanması ve bu sulamasüresinin 7 ile 14 gün arasında tutulması gerekmektedir. Bu nedenle betonu sıksık ve devamlı sulama, ıslak çuvallarla örtme, buhar verme, kum, nemli toprakveya saman sürerek sürekli ıslatmak gibi önlemlerle, beton karışımın suyukorunmalıdır.

Şekil 1.12: Betonun son kontrolün yapılması

16

1.5.2. Beton Kaide Üzerine Montaj

Beton kaideler iki farklı kavramı ifade etmek için de kullanılabilmektedir. Buradadeğinilen beton kaideler cihazların üzerine yerleştirildiği, yapının bir parçası olankaidelerdir. Beton kaide yapım detayı Şekil 1.12’ de verilmiştir. Beton kaidenin üst yüzeyidüz olmalı, seramik ve benzeri zayıf kaplama malzemeleri ile kaplanmamalıdır. Bu kaidelersu soğutma kulelerini belirli ölçüde döşeme yüzeyinden yükseltmek ve sağlam bir bağlantızemini oluşturmak amacıyla kullanılır.

Şekil 1.13: Bitmiş döşeme içinde kaide betonu

1.5.3. Drenaj Bağlantıları

Su soğutma kulelerinde, havanın yoğunlaşması veya sızıntılarla zeminde toplanansuların kuleye, elektrik aksamına ve yapıya zarar vermeden uzaklaştırılması gerekir. Bunusağlayan sisteme drenaj sistemi adı verilir. Drenaj sistemi borularındaki suyun basınçlıolmaması nedeni ile çelik boru kullanılmasına gerek yoktur. Maliyet de hesaba katılarakPVC boru döşenmesi ideal bir yöntemdir. Drenaj sistemi, su kulesinin altına uygunbüyüklükte bir toplama kabı yaparak, bu kapta toplanan suların drenaj borularıylauzaklaştırılması şeklinde tasarlanabilir. Su geçirmez bir zemin üzerine yerleştirilen yersüzgeci ile de yapılabilir. Süzgeçte toplanan sular drenaj borularıyla uzaklaştırılabilir.Bunların dışında su kulesi çevresine zeminde biriken suları toplayabilecek şekilde açılan birkanal ve kanal sularının drenaj borularıyla uzaklaştırılması şeklinde de yapılabilir. Ancakaçılan kanalın üzeri açılabilir ızgaralarla kapatılmalıdır.

Drenaj sularını toplayan boru hatlarının çapları tıkanmayı önlemek için büyüktutulmalı ve suyun binadan rahatça akıp gidebilmesi için yeterli eğim verilmelidir. Yoğuşmasuları yapıdan kendiliğinden uzaklaşabilmeli, bu amaçla pompa vasıtasıyla alınmasına gerekkalmayacak bir drenaj sistemi tasarımı yapılmalıdır.

Drenaj boruları direkt olarak en yakın pis su borusuna veya sifonuna bağlanmamalıdır.Böyle bir bağlantı mahallere, pis su borularında oluşan koku ve gazların doluşmasına nedenolur ve istenmeyen bir durumdur. Drenaj borularının bir sifon yardımıyla pis su borusuna

17

bağlanması bu sorunu ortadan kardıracak gibi görünse de yazın sifonların içindeki suyunkuruması ya da sifon içinde suyun herhangi bir nedenle yok olması durumunda sifon görevyapamayacağından mahallere koku gitmesi önlenemeyebilir. Bu nedenle drenaj sistemini pissu sisteminden ayırmak ya da tüm drenajlar toplandıktan sonra yağmur suyu kanalınavermek iyi bir uygulama olacaktır. Yağmur suyu kanalı yoksa derin bir sifon yaparakkanalizasyona verme yolu da tercih edilebilir.

Açıkta bulunan su soğutma kulelerinin drenaj tavalarında zaman zaman tozbirikmektedir. Bu tozlar cihazların drenaj tavalarına biriken su ile birleştiğinde çamuroluşmaktadır. Bu gibi durumlarda çamur, drenaj sisteminin kritik noktalarına çökerek sutaşmasına neden olabilmektedir. Bu sorunun çözümü için drenaj tavaları belirli aralıklarlatemizlenmeli, boruları tıkayabilecek toz, çamur ve parçacıklar uzaklaştırılmalıdır.

Şekil 1.14: Drenaj kabı ve drenaj bağlantısı

Şekil 1. 15: Yalıtılmış beton üzerinde drenaj uygulaması

18

UYGULAMA FAALİYETİ

Projede su soğutma kulesi montaj yeri olarak ayrılan zeminin kule montajı için uygunolmadığını, zeminin tesviye ve yalıtım yapılması gerektiğini varsayalım. Öğrendiklerinizinışığında, aşağıda verilen araç ve gereçleri kullanarak su soğutma kulesi yerini, tekniğineuygun olarak montaja uygun hale getiriniz.

Şekil 1.16: Uygulama faaliyeti

Araç ve gereçler:

1. Mala 10. Kum, çakıl2. Kürek 11. Keser3. Mastar (uygun uzunlukta) 12. Ağaç testeresi4. Su terazisi 13. Demir testeresi5. Kalıp tahtaları 14. Metre6. El arabası 15. Isı izolasyon malzemesi7. Su kovası 16. Polimer esaslı bitümlü levha8. Çivi 17. Saplama cıvataları9. PVC boru ve bağlantı malzemeleri 18. 2” paslanmaz çelik boru

19. Çimento

İşlem Basamakları Öneriler

Yapının bileşenlerine ve fizikişartlarına uygun olarak su soğutmakulesinin yerini seçmek

Yapının iklimlendirme projesini inceleyiniz. Projede su soğutma kulesinin yerini görünüz. Projede belirtilen yere giderek inceleyiniz. Yeri sağlamlık, yalıtım, yeterli büyüklük,

tesisat ve drenaj kolaylığı açısından kontrolediniz.

Montaj yerini herhangi bir açıdan kusurlubuluyorsanız, proje veya uygulamamühendisi ile temasa geçerek kaygılarınızısöyleyiniz.

Yer her açıdan uygun ancak montaj içinhazırlanması gerekiyorsa yeri hazırlamaişlemlerine geçiniz.

Projede montaj yerinin hazırlanmasında neleryapılacağı detay resimlerinde gösterilmiştir.Bu resimleri dikkatlice inceleyiniz.


19

Kaide montajı için tesviye ve yalıtımyapmak

İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekileriçin güvenlik tedbirlerinizi alınız.

İş için gerekli tüm araç ve gereçleri hazırbulundurunuz.

Montaj yerinin düzgünlüğünü ölçünüz. Montaj yeri için, drenaj kanalını da dikkate

alarak kalıp hazırlayınız. Bu işlemler içinİnşaat teknolojisinde öğrenim gören birarkadaşınızdan yardım alabilirsiniz.

İmalatçının uygulama talimatlarına uygunolarak ısı ve su yalıtım malzemelerini tatbikediniz.

Tesviye betonu için yeterli miktarda çimentoharcını hazırlayınız.

Çimento harcını kalıbın içine dökerekmastarlarla yüzey düzgünlüğünü sağlayınız.

Su soğutma kulesinin montaj ölçülerinibiliyorsanız, montaj cıvatalarını betonuniçine gömünüz. Drenaj borusunu da betonatılmadan kalıp içine yerleştirmeyiunutmayınız. Şayet montaj şablonu varsabuna göre cıvataları yerleştiriniz

Betonun düzgün bir şekilde priz alması içinzaman zaman sulayınız.

Drenaj bağlantılarını hazırlamak

Drenaj giderinin verileceği yere kadar borugüzergâhının krokisini çiziniz. Şekil üzerindeboruları ölçülendiriniz.

PVC boruları demir testeresi yardımıyladüzgün bir şekilde kesiniz.

PVC boru bağlantı parçalarını hazırlayınız. Boru ve bağlantı parçalarının contalarının

tam ve iyi durumda olduğundan emin olunuz. Drenaj kanalına bağlı borudan başlayarak

boru döşeme işlemini tamamlayınız. Borulara (%2–3 arasında) gereken eğimi

veriniz. Boruların oynamaması için yapı

elemanlarına sağlam bir şekilde sabitleyiniz. Drenaj borularının yeterli su akışını sağlayıp

sağlamadığını kontrol ediniz. Kullandığınız malzeme ve takımları yerlerine

kaldırınız. Çalıştığınız ortamı temizleyiniz.

20

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

Aşağıda verilen soruları, size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. İklimlendirme tesislerinde kondenser soğutma suyu ısısının düşürülmesi ve suyun gerikullanılması amacıyla görev yapan cihaz aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kompresör B) Evaporatör C) NemlendiriciD) Su kulesi E) Hiçbiri

2. Hava akımının fanlarla sağlandığı kule türüne ne ad verilir?

A) Mekanik tip kule B) Doğal çekişli kule C) Atmosferik tip kuleD) Dik kule E) Yatık kule

3. Soğutma kulesi seçiminde; aşağıdaki ölçütlerden hangisine dikkat edilmelidir?

A) Soğutulacak suyun debisineB) Soğutulacak suyun kuleye giriş sıcaklığınaC) Bulunulan yerin yaş termometre sıcaklığınaD) Kulenin yıl içinde kullanım zamanlarınaE) Hepsine

4. Aşağıdakilerden hangisi kule montaj yerinin belirlenmesinde dikkate alınması gerekenözelliklerden biridir?

A) Sağlamlık B) Estetik C) YalıtımD) Titreşim ve gürültü E) Hepsi

5. Su soğutma kulelerinde havanın yoğuşması veya sızıntılarla zeminde toplanan sularınkuleye, elektrik aksamına ve yapıya zarar vermeden uzaklaştırılması için kurulan sisteme nead verilir?

A) Soğutma sistemi B) Drenaj sistemi C) Havalandırma sistemiD) Nem alma sistemi E) Hiçbiri

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı, modül sonunda verilen cevap anahtarı yardımıyla kontrol ediniz. Yanlışcevap verdiğiniz ya da cevap verirken kararsız kaldığınız sorular için faaliyetin ilgilibölümüne geri dönerek konuyu tekrar inceleyiniz. Yanlış cevaplarınız doğru cevaplarınızdanfazla ise bu faaliyeti yeniden yapmanızı tavsiye ederiz.


21

UYGULAMALI TEST

Bu eğitim faaliyetinde kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır1. Yapacağınız iş ve işlemler için gerekli takımları hazırladınız mı?2. Klima projesi varsa su kulesinin projedeki yerini incelediniz mi?3. Su kulesi montaj yerinin uygunluğunu değerlendirdiniz mi?4. Döşemenin sağlamlığını ve düzgünlüğünü kontrol ettiniz mi?5. Döşemeyi montaj için hazırladınız mı?6. Döşemede izolasyon yaptınız mı?7. Sabitleme saplamalarını hazırladınız mı?DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA1. Mesleğe ve işe uygun kıyafet giydiniz mi?2. Çalışma alanını tertipli düzenli kullandınız mı?3. Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi?4. Takımları düzgün kullandınız mı?5. Kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerini aldınız mı?6. Zamanı iyi kullandınız mı?

22


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında, servisve bakım hizmetleri için gerekli alanları, tekniğine ve standardına uygun olarakbelirleyebileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmayı yapmanız, konunun öğrenilmesinikolaylaştıracaktır.

Çevrenizde bulunan merkezi iklimlendirme tesislerinin bakım ve onarımındansorumlu teknik personel ile görüşünüz. Onlardan su kulelerinin servis ve bakımhizmetleri hakkında bilgi alınız. Topladığınız bilgileri rapor haline getirerekarkadaşlarınızla paylaşınız.

2. SERVİS VE BAKIM HİZMETLERİ

2.1. Servis ve Bakım İşlemleri İçin Uygun Çalışma AlanlarınınGerekliliği

Su soğutma kuleleri gerek ısıl konfor, gerekse endüstriyel amaçlı iklimlendirmesistemlerinde kuruluş ve işletme giderleri bakımından önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenlebu cihazların periyodik koruyucu bakımının düzenli olarak yapılması birtakım avantajlarsağlayacaktır. Bunlardan bazılarını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

Cihazın ömrünü uzatır. Sistemin arıza riskini azaltır. Enerji sarfiyatını azaltır. Tamir masraflarını azaltır.

Koruyucu bakım programı uygulamaya konulduğu ilk anlarda iş yükü yoğunlaşırancak olumsuzluk gibi görünen bu durumun aslında doğru bir yaklaşım olduğu, işletimverimindeki artış ve acil tamir masraflarının azalması ile anlaşılacaktır.

Su soğutma kulesinin montajı sırasında dikkat edilecek hususlardan birisi, belirliaralıklarla yapılacak olan servis ve bakım hizmetlerinin kolayca yapılabilmesi için yeterlimesafelerin bırakılmasıdır. Yeterli mesafenin ne kadar olduğunu bulmak için, öncelikliolarak imalatçı kataloglarına ve montaj talimatlarına bakılmalıdır.

Rutin parça değişimi, korozyonun oluşturduğu arızalar, tıkanıklık, çeşitli elektrikarızaları vb. sebeplerden dolayı çıkartılıp bakım ve onarımının yapılması gerekli parçalara


AMAÇ

ARAŞTIRMA

23

kolayca ulaşılabilmesi, elemanlara zarar verilmemesi önemlidir. Su soğutma kulesinintamamen sökülmesi zaman, maliyet ve iş güçlüğü oluşturacağından bakım gerektirecekparçalar etrafında yeterli mesafenin bırakılması gerekir. İmalatçı firmanın servis ve bakımhizmetlerinin yapılabilmesi için gerekli alanların da hesaba katıldığı, montaj ölçüleri eldeedilemiyorsa aşağıdaki hususlar dikkate alınarak uygun büyüklükler bırakılmalıdır. Bunlar;

Servis pencerelerinin rahatça açılabilmesi ve buralardan kule içine personelgirebilmesi için, pencere önlerinde yeterli alanın bırakılması gerekir.

Elektrik devresi arızalarını gidermek için, elektrik bağlantılarının bulunduğuyerlerde servis elemanının rahatça çalışabileceği bir alan bırakılmalıdır.

Kule yüksekliği, kulenin diğer yapı elemanlarından veya diğer kulelerdenuzaklığı konusunda imalatçı firmanın talimatlarına uyulmalı, imalatçı tarafındanbelirlenen açıklıklar sağlanmalıdır.

Fan, fan motoru, kayış ve kasnak düzeneğinde olası arızaların giderilebilmesi vegerekli aletlerin çalışabileceği kadar mesafe düşünülmelidir.

Su tesisatı, pompa ve salmastra grubu arızalarında aletlerin rahatçakullanılabileceği ve personelin çalışabileceği mesafeler bırakılmalıdır.

Memelerin ve dolgu malzemelerinin temizlenmesi, korozyon ya da su kirliliğisonucu oluşacak bakımlar için gerekli alanın bırakılması gereklidir.

Yardımcı elemanların zamanla oluşabilecek arızalarında, değiştirilebilmeleriiçin gerekli alan bırakılmalıdır.

Genel olarak kuledeki servis bakım hizmetlerinin sağlıklı bir şekildeyapılabilmesi için gerekli alanlar hesaba katılarak montaj alanı tespitedilmelidir.

Çalışma alanlarının hesaba katılarak montaj alanının belirlenmesinde imalatçıfirma talimatlarına, ürün katalog bilgilerine aynen uyulmalıdır. Bu ölçülerdedeğişiklik yapılması durumunda imalatçı firmanın uygun görüşü mutlakaalınmalıdır.

2.1.1. Su Soğutma Kulesinin Periyodik Bakımı

Su soğutma kulesi için uygulanacak temel periyodik bakım işlemleri, kontrol edilecekdevre elemanları ve zaman periyodu aşağıdaki tabloda verilmiştir:

24

PERİYODİKBAKIMTABLOSU

Fa

n

Mo

tor

Red

ük

tör

Ka

yış

ka

sna

k

Fa

nşa

fty

ata

kla

rı

Elü

min

atö

r

Do

lgu

Su

top

lam

ah

av

uzu

Dağıtım

sist

emi

Gö

vd

ed

este

kle

ri

Gö

vd

e

Fla

tör

Sız

ma

(ble

ed)

mik

tarı

Ta

hri

kşa

ftı

Akış

ko

ntr

ol

va

na

sıE

mm

esü

zgec

i

Tıkanma H H H HNormalolmayantitreşim vegürültü

G G G Y G

Anahtar veayar vidaları

6 6 6 6 6

Yağlama 3 3 6Yağ contaları 6Yağ seviyesi HYağ ve sukirliliği

A

Yağ değişimi 6Gerginlikayarı

A

Su seviyesi H HDebi miktarı ASızıntı 6 6 6Genel durum A Y Y Y 6 Y Y 6 6Gevşeksomunlarınsıkılması

6 6 6 6 Y R 6

Temizlik R 6 R R R 6 R R R R HBoyama R R R R R R RTamamenaçma vekapama

6

Vanalarınaçıklıkkontrolü

A

G: Günlük, H: Haftalık, A:Aylık, 3: Üç ayda bir, 6: Altı ayda bir, Y:Yılda bir,R: Gerektiğinde

Tablo 2.1: Kule periyodik bakım tablosu

2.2. Çalışma Şartlarına Uygun Takım ve Avadanlık Kullanma

Yapılacak işe ve çalışma şartlarına uygun takım, avadanlık seçmek ve bunları işgüvenliği kurallarına uyarak kullanmak her teknik elemanın kazandığı temel becerilerdenolmalıdır. İşin yapımında en temel kural iş güvenliği şartlarının her aşamada yerinegetirilmiş olması ve işe en uygun takım ve avadanlığın seçilip kullanılmış olmasıdır.

25

Çalışma şartlarında iş güvenliği ile ilgili dikkat edilmesi gereken hususlar, uyguntakım ve avadanlık seçimi o işin yapımının anlatıldığı ilgili modüller içinde verilmiştir.Ancak burada bu hususlardan en genel olanlarını şu şekilde sıralayabiliriz.

Yapılan iş kendimizin ve başkalarının can ve mal güvenliğini tehditetmemelidir.

Isı ve alev ile yapılan işlemlerde, kullandığımız takım ve avadanlıklar ısıyadayanıklı olmalı, yanıcı ve patlayıcı malzemeler çevreden uzaklaştırılmalıdır.Bu işlemler sırasında yangın söndürme donanımları yakında hazırbulundurulmalıdır.

Elektrik devrelerinde yapılacak işlemler öncesinde, devredeki akım tamamenkesilmeli, yanlışlıkla devreye akım verilmesi önlenmelidir.

Elektrik devrelerinde yapılan işlemlerde elektrik izolasyonlu takım veavadanlıklar kullanılmalıdır. Yanıcı ve patlayıcı malzemelerin bulunduğuortamlarda elektrik kontaklarının ark yapması önlenmelidir.

Elektrik işleri yaparken mümkünse plastik eldiven ve yalıtkan ayakkabıgiyilmeli, ıslak zeminlerde çalışmaktan kaçınılmalıdır.

Vida, cıvata, somun gibi sıkıştırma malzemelerini sıkma ve sökme esnasındadaima uygun ölçüde tornavida ve anahtar kullanılmalıdır. Bu işlemler esnasındagereğinden küçük ya da büyük takım kullanılması malzemelerin zarargörmesine yok açabileceği gibi kendimizi de yaralama riski taşımaktadır.

Motor, kayış, kasnak, pervane gibi hareketli parçalarla ya da yakınındaçalışırken, bu parçalar tarafından kapılabilecek kravat, bileklik, yüzük ve kolyegibi aksesuarlar takılmamalı, bu işleri yaparken kol, etek ve paça gibi kısımlarılastikli önlükler giyilmelidir.

Soğutma kulesi gibi zeminden belirli bir yüksekliği olan cihazların yüksekkısımlarında çalışırken uygun yükseklikte ve güvenli bir merdiven ya da iskelekullanılmalı, çalışma esnasında bunların hareket etmesini önleyici tedbirleralınmalıdır.

Kulenin üst kısımları gibi yüksek yerlerde yapılan çalışmalarda emniyet kemeritakılması ve kemer halatının güvenli yere bağlanması gerekir.

Özellikle kış aylarında ve dış ortamda çalışan su soğutma kulelerinde yer yerbuzlanma olayı olabilmektedir. Islak ve buzlu zeminlerde çalışırken dengeyikaybedip düşmemek için bu gibi durumlarda kauçuk tabanlı çizmelergiyilmelidir. Islanmayı önlemek için ıslak mahallerde su geçirmez tulumkullanılmalıdır.

26


Aşağıda bazı özel çalışma durumları verilmiştir. Bu durumlara göre kullanılmasıgereken takım ve avadanlıkları atölyenizde bulunan takımhaneden seçerek gruplandırınız.Seçtiğiniz takım ve avadanlıkları ilgili çalışma durumlarının karşısına yazınız.

A. Yüksek yerlerde çalışma (………………………………)B. Elektrik devrelerinde çalışma (………………………………)C. Mekanik aksamın sökülüp takılması (………………………………)D. Isı ve alev ile çalışma (………………………………)E. Islak ve buzlu zeminlerde çalışma (………………………………)

Resim 2.10: Uygulama faaliyeti

Araç ve gereçler

1- Avometre 9- Lastik bot2- İzoleli pense 10- Kauçuk çizme3- Açıkağızlı anahtar takımı 11- Lokma takımı4- Kontrol kalemi 12- Su geçirmez tulum5- Düz tornavida 13- Merdiven6- İzoleli yan keski 14. Yanmaz levha7- Emniyet kemeri 15. Yangın söndürme tüpü8- Lastik eldiven 16. Kurbağacık


27


Servis ve bakım hizmetleriiçin gerekli alanlarıbelirlemek

İşe başlamadan önce gerekli araç gereçlerihazırlayınız.

Yapının iklimlendirme projesini temin ederekinceleyiniz.

Projede su soğutma kulesi için ayrılan yeri vebüyüklüğünü yapı üzerinde görünüz.

Yerin ve büyüklüğünün, imalatçı talimatlarına uygunolarak seçilip seçilmediğini araştırınız.

İmalatçı talimatlarını, ürün katalogunda ya da montajkatalogunda bulabilirsiniz.

Yerin büyüklüğünün hesaplanmasında, montajısonrası cihaz kenarlarında servis ve bakım hizmetleriiçin gerekli alanların hesaba katılmış olduğunukontrol ediniz.

Servis ve bakım hizmetleri için bırakılan alanlarınimalatçı talimatlarına uygun olup olmadığını kontrolediniz.

Yanlış ya da eksik ölçülendirme yapılmışsa proje yada uygulama mühendisine bilgi veriniz.

Cihazların boyutlarına vetesisat bağlantılarına göregerekli alanları belirlemek

Projede yapı için seçilen su soğutma kulesininmodelini görünüz.

Firma kataloğundan seçilen cihazın ölçüleriyle projeayrılan montaj yeri ölçülerini karşılaştırınız.

Montaj yeri, servis ve bakım hizmetleri için gereklialanlarla birlikte cihaz büyüklüğünü dekarşılamalıdır.

Yapının tesisat sistemini inceleyiniz. Su kulesi için en uygun ve en yakın tesisat bağlantısı

projede gösterilmiştir. Projede kulenin büyüklüğüne ve tesisat bağlantılarına

göre doğru konumlandırıldığını kontrol ediniz. Tesisat bağlantıları için yeterli alanların

bırakıldığından emin olunuz. Eksik ya da yanlış bir durum fark ettiğinizde proje ya

da uygulama mühendisini bilgilendiriniz.

Pompa ve drenaj kanalyerlerini belirlemek

Projede pompa ve drenaj bağlantılarını görünüz. Yapıyı inceleyerek drenaj bağlantısı ve pompa için

seçilen yerlerin uygunluğunu inceleyiniz. Drenaj borusunun yağmur suyu tesisatına

bağlanmasına dikkat ediniz. Drenaj bağlantısının bir krokisini çizerek

uygulanabilirliğini kontrol ediniz. Yanlış veya eksik bir şey fark ettiğinizde proje ya da

uygulama mühendisini bilgilendiriniz.

28


Aşağıda verilen soruları size en uygun gelen seçeneği işaretleyerek cevaplayınız.

1. Su soğutma kulesi üretici firma kataloglarında aşağıdakilerden hangisi yer almalıdır?

A) Cihaz ölçüleri B) Cihaz ağırlığı C) Elektriksel bağlantılarD) Servis ve bakım hizmetlerinin içeriği E) Hepsi

2. Servis ve bakım hizmetleri için gerekli alanların belirlenmesinde aşağıdakilerden hangisiyanlıştır?

A) Servis penceresinin rahatça açılabilmesi için uygun boşluk bırakılmalıdır.B) Elektrik bağlantılarının bulunduğu yerde, bir kişinin rahatça çalışabileceği bir alan

bırakılmalıdır.C) Fan motoru, kayış ve kasnak düzeneği çevresinde boşluk bırakılmamalı, bu

bölgeye kişilerin girişi önlenmelidir.D) Kulenin yapı elemanlarından uzaklığı konusunda imalatçı talimatlarına

uyulmalıdır.E) Yardımcı elemanların gerektiğinde değiştirilebilmesi için çevrede yeterli alan

bırakılmalıdır.

3. Koruyucu bakım programının gerekliliğinin nedenleri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Cihazın ömrünü uzatması B) Sistem arıza riskini azaltmasıC) Enerji sarfiyatını azaltması D) Tamir masraflarını azaltmasıE) Hepsi

4. Fan motoru kayış gerginlik ayarı hangi zaman periyotlarında yapılmalıdır?

A) Ayda bir B) Günlük C) YıllıkD) Haftalık E) Altı ayda bir

5. Elektrikle ilgili bir işte çalışırken, aşağıdakilerden hangisi yanlış bir davranıştır?

A) İzoleli araç gereçler kullanılmalıdır B) Nemli bir çizme giyilmelidirC) Lastik eldiven giyilmelidir D) Elektrik akımı kesilmelidirE) Hepsi

DEĞERLENDİRME



29

UYGULAMALI TEST


Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Yapacağınız iş ve işlemler için gerekli takımları hazırladınız mı?

2. Projede, servis ve bakım hizmetleri için bırakılan alanlarıincelediniz mi?

3. Yeterince alan bırakıldığından emin oldunuz mu?

4. Binanın temiz su, pis su ve drenaj tesisatlarını incelediniz mi?

5. Kuleye su ve drenaj bağlantılarını planladınız mı?

Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma

1. Mesleğe uygun kıyafet giydiniz mi?

2. Çalışma alanını tertipli düzenli kullandınız mı?

3. Yapacağınız işe göre takım ve aparat seçtiniz mi?

4. Takımları düzgün kullandınız mı?

5. Güvenlik tedbirlerini aldınız mı?

6. Zamanı iyi kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki testte verilen ölçütlere göre kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınızdeğerlendirme sonucunda öğrenme eksiğiniz varsa ilgili konuya ya da öğrenme faaliyetininbaşına geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Bu faaliyetin amacı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadarbaşardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette öğrenmeden geçeceğiniz bir konudiğer faaliyetlerde de başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorulara doğru cevapverdiğinizden ve uygun performansı gösterdiğinizden eminseniz diğer faaliyete geçiniz.

30


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak su soğutma kulesi pompa ve tesisat geçişlerini, tekniğine vestandardına uygun olarak hazırlayabileceksiniz.


Çevrenizde bulunan su soğutma kulelerinin su tesisatlarını inceleyiniz. Butesisatlarda kullanılan ve size yabancı gelen elemanlar hakkında, çeşitlikaynaklardan (öğretmeniniz, kitaplar, internet ortamı vb.) bilgiler toplayınız.

Topladığınız bilgileri bir rapor haline getirerek, sınıf ortamında arkadaşlarınızlapaylaşınız. Arkadaşlarınızın da bu bilgilere katkı sağlamalarını sağlayınız.

3. SU SOĞUTMA KULESİ TESİSAT BİLGİSİ

3.1. Tesisatın Tasarımı

İklimlendirme sistemlerinde suyun kullanıldığı bölümlerde suyun taşınmasını vekontrolünü sağlayan sisteme su tesisatı adı verilir. Su tesisatında başlıca su boruları,pompalar, vanalar, pislik tutucular, çekvalfler, kolektörler, manometreler, termostatlar veflatörler gibi tesisat elemanları bulunur. Her eleman birbiriyle ve sistemle uyumlu olmalıdır.Aksi halde tesisat sistemindeki bir arıza tüm iklimlendirme sisteminin de arızalanmasına,hatta sistemin çalışmamasına sebep olabilir.

Merkezî tip iklimlendirme sistemlerinin verimli çalışmalarında (ısıtma ve soğutmada)su tesisatının büyük önemi vardır. Bu nedenle en iyi çalışma şartlarının sağlanması içintesisatın iyi planlanması gerekmektedir. Sistemlerin kullanım süresince sürekli bakımaihtiyacı olduğu göz önüne alınarak donanımların yerleşiminde bakımının kolay yapılmasınada imkân tanınmalıdır.

İklimlendirme sistemlerinde su tesisatı, sistemin sağlıklı çalışması açısından önemlirol oynar. Cihazların performansı tesisatlarla doğrudan ilişkilidir. Tesisatların, sisteminkullanımı esnasında kumanda ve kontrolü söz konusudur. Ancak bu tesisatlarda da zamanlaarızalar meydana gelebileceği ve zaman zaman bakım ihtiyacı olduğu göz ardıedilmemelidir. Bu nedenle tesisatlarda cihazlar gibi işlevselliğinin yanı sıra servis işletme vebakım ölçütleri de göz önüne alınarak projelendirilmelidir.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

31

Aşağıda, su soğutma kulelerinin, su tesisatı bağlantılarıyla ilgili birkaç resim yeralmaktadır. Bu resimlerdeki bağlantıları incelediğinizde, tesisatlar arasında birkaç küçükfarklılığın olduğunu göreceksiniz. Ancak tesisatın çalışma prensibi genel olarak şöyledir:Kondenseri soğutma da kullanılan su, kondenserin ısısını alarak ısınır. Isınmış suyu tekrarkondenseri soğutmada kullanmamız mümkün değildir. Bu yüzden bu suyu her defasındaatabilir ve yerine soğuk temiz su koyabiliriz. Ancak bu su israfı ve yüksek işletme maliyetidemektir. Kaldı ki günümüzde temiz suyun giderek azaldığı ülkemizde suyu etkin olarakkullanmamız gerekir. Bu yüzden ısınan suyu atmak yerine su soğutma kulelerinegönderiyoruz. Isınmış su kule içinde hava ile temas ederek bir kısmı buharlaşırken diğerkısmının ısısını alarak soğutur. Buharlaşan su, sistemde bir miktar suyun eksilmesine nedenolur ama bu kayıp dışardan sisteme temiz su vermek suretiyle tamamlanabilir.

Şekil 3.1: İki yollu vana kontrollü kule bağlantısı

Yukarıda, Şekil 3.1’de en basit haliyle kondenser ile soğutma kulesi arasındaki tesisatıgörebilirsiniz. Kondenserden çıkan ısınmış su, su soğutma kulesine gitmekte, buradasoğuduktan sonra ise bir sirkülasyon pompası yardımıyla tekrar kondenseri soğutmak üzerekondensere gönderilmektedir. Gidiş ve dönüş boruları arasında iki yollu valf bulunmasınınsebebi, ısınmış suyun istendiğinde dönüş suyuna belli oranlarda karıştırılabilmesidir.

Aşağıda, Şekil 3.2’deki tesisat ise temel olarak aynı şekilde işlemektedir. Ancakısınmış suyun dönüş suyuna karıştırılmasının, elle değil termostat kontrollü bir vanayardımıyla yapılmasıdır. Dönüş suyu sıcaklığını ölçen termostat, üç yollu vana yardımıylaözellikle kış aylarında fazla ısınmayan suyun tamamını ya da bir kısmını su soğutmakulesine göndermeyip by-pass boru yardımıyla dönüş suyuna karıştırılmasını sağlamaktadır.Böylelikle sabit bir dönüş sıcaklığı elde etmek mümkün olacağından sistemin daha kararlıçalışması da sağlanmaktadır.

Şekil 3.2: Üç yollu vana kontrollü kule bağlantısı

32

Aşağıda Şekil 3.3’te ise kondenser ve kule arasındaki tesisata su regülasyon vanası,basınç emniyet valfi ve su ilave vanası dâhil edilmiştir. Su regülasyon, vanası sistemde olasıbasınç dalgalanmalarını algılayıp kondensere sabit basınçta suyu gönderme görevi görür.Basınç emniyet valfinin görevi ise tesisatı ısıdan dolayı aşırı genleşmelere karşı korumaktır.Su ilave vanası, tesisatta buharlaşmadan dolayı eksilen suyun tamamlanması amacıylakullanılmaktadır. Bunların haricindeki tüm tesisat diğerleriyle aynıdır.

Şekil 3.3: Emniyet ve ilave su valfli kule tesisatı

Aşağıda Şekil 3.4’te daha öncekilere benzer bir tesisat görülmektedir. Burada tesisatelemanları biraz daha detaylı olarak gösterilmektedir. Drenaj tavası, drenaj borusu, sudoldurma musluğu ve flatörün görevi resimden de rahatça anlaşılabilmektedir.

Şekil 3.4: Su soğutma kulesi su tesisatı

33

3.2. Tesisatın Döşenmesi

3.2.1. Boruların Döşenmesinde Dikkat Edilecek Hususlar

Su tesisatlarının ana elemanı borulardır. Borular, içinden geçen akışkanı istenilenyerlere taşır ve tesisatın diğer elemanları arasında köprü görevi görür. Temiz su tesisatlarındagalvanizli çelik, plastik ve bakır borular kullanılabilmektedir. Bu boruların birleştirmeişlemleri birbirlerine göre farklılık göstermekle birlikte, döşenmelerinde dikkat edilmesigereken ortak noktalarda bulunmaktadır. Bunlar;

Korozyon: Tesisat boruları, korozyona karşı dirençli olmalı ve korozotifortamlardan borular geçirilmemelidir.

Donma: Soğuk ortamlardan geçen tesisat boruları donmaya karşı izoleedilmelidir. İzolasyon malzemesi su ve nemden etkilenmemelidir. Borularındöşenmesinde, bulunulan bölgenin kış şartları hesaba katılmalıdır. Toprak altınaboru döşenmesi gerekiyorsa borular donma seviyesinin altında döşenmelidir.

Gürültü: Tesisat gürültüsüz çalışmalıdır. Tesisatta ani basınç değişikliklerigürültüye sebep olur. Bu gürültü, kelepçe ve konsollarla binaya iletildiğindeçevrede yaşayanlar için rahatsız edici olur. Bu nedenle tesisatta ani açılıpkapanan valf ve flatör gibi elemanlar kullanılmamalıdır. Ayrıca pompa da birmiktar gürültüye sebep olur. Pompa, montajı yapılırken zemine sağlam tespitedilmeli ve titreşim önleyici altlık kullanılmalıdır.

Terleme: Özellikler nemli ve sıcak ortamlardan geçen soğuk su borularıterleme yapar ve boru üzerinde biriken su alttaki zemine zarar verir. Bu türortamlardan geçirilen soğuk su boruları ısıya karşı izole edilmelidir.

Estetik: İklimlendirme sistemlerinde tesisat boruları genellikle açıkta döşenir.Bu yüzden insan gözünü rahatsız edici bir açı ya da eğrilik hemen fark edilir.Tesisat borularının yapı elemanlarına veya yakındaki cihazlara paralel ya da dikdöşenmesi bu ihtimali ortadan kaldıracaktır.

Şekil 3.5: Yatay ve düşeyde borularda paralelliğin sağlanması

Ulaşılabilirlik: Tesisat boruları, herhangi bir arıza ya da bakım durumundakolayca müdahale edilebilmesi için ulaşılabilir olmalıdır. İklimlendirmesantralleri ve su kulelerindeki tesisat borularının gizlenmesine gerekolmadığından daimi olarak ulaşılabilir özelliktedir. Çok sayıda borunun birarada döşenmesi durumunda, tesisat bacaları veya kanal içinden döşemeksuretiyle ulaşılabilir ve estetik olmaları sağlanabilir.

34

Binanın oturması: Binalar zamanla oturur. Bunun önüne geçmek mümkündeğildir. Tesisat borularının binanın oturmasından dolayı zarar görmemesi içinyapı elemanlarının içinden geçen borular, daha geniş çaplı bir kovan içindengeçirilmeli, kovan ile boru arası elastiki bir malzeme ile doldurulmalıdır.

Boruların tespiti: Tesisat boruları özel askı, kelepçe ve konsollarla, döşemeye,tavana ya da duvara sağlam bir şekilde tespit edilmelidir. Tespitleme elemanlarıborunun çapına uygun olmalı, boru ile arasında boşluk varsa buralar lastik contaile doldurulmalıdır. Tespitleme elemanın ne aralıkta konacağı borunun çapınave ağırlığına göre değişeceğinden, konu ile ilgili Tablo 3.1’den ya da bu alandaçalışan kişilerin tecrübelerinden yararlanılabilir.

Şekil 3.6: Boru tespitleme elemanları

Tablo 3.1: Yatay ve düşey borularda kelepçe aralıkları

35

3.2.2. Boruların Birleştirilmesi

Temiz su tesisatı borularının birleştirme teknikleri, boruların yapıldığı malzemeye vebağlantı malzemesinin cinsine göre farklılık gösterir. Temiz su tesisatında kullanılanboruların birleştirme tekniklerini şu şekilde açıklayabiliriz:

Galvanizli Çelik Boruların Birleştirilmesi

Galvanizli demir boru mengeneye yeterli uzunlukta bağlanır. Boru uygunyöntemlerden biriyle ölçü alınarak işaretlenir. İşaret yerinden kesilerek diş açma için boruağzı temizliği yapılır. Boru çapına uygun pafta lokması pafta gövdesine takılır. Pafta cırcıryönüne ayarlanarak borunun diş açılacak ucuna takılır. Paftaya boru eksenine dik baskıuygulanarak pafta saat yönüne doğru çevrilir. İki veya üç turdan sonra dişlere yağdamlatılarak paftanın ısınmaması ve rahat diş açılması sağlanır. Diş boyu, pafta lokmasını ikidiş kadar geçmelidir.

Galvanizli demir boru ek parçasıyla birleştirme ve yön değiştirmeler yapar. Buborulara hiçbir zaman eğme, bükme ve kaynak gibi sıcak işlem uygulanmaz. Yoksa borukaplaması olan galvaniz, özelliğini kaybederek borunun korozyona uğramasına neden olur.Borunun açılan dişi üstüne sızdırmazlık elemanı sarılır. Sızdırmazlık elemanı olarak keten veteflon bant kullanılır. En çok kullanışlı olan kendirdir. Teflon bant ise silikon esaslı birmaddedir. Sızdırmazlık elemanı sarılan boru dişine ek parçası önce elle tutturulur daha sonrauygun büyüklükte anahtarla sıkılır. Ek parçası aşırı sıkılmamalıdır. Yoksa ek parçası çatlar.Bu da istenmeyen su kaçaklarına neden olur. Borunun son iki dişi sıkılmamalıdır. Borubirleşiminden sonra kalan kendir temizlenerek estetik olarak güzel bir görünüm sağlanır.Tesisatta kullanılan musluk, vana, flatör gibi elemanların pirinç gibi paslanmaz birmalzemeden yapılmış ya da krom nikel kaplı olması tercih edilmelidir.

Şekil 3.7: Çelik boruların birleştirilmesi

Bakır Boruların Birleştirilmesi

Bakır borular Türkiye’de daha çok küçük tesislerde kullanılır. Çelik borulara göredaha pahalıdır. Fakat daha hafif, montajları kolay ve korozyona dayanıklıdır. Bakır borularsert ve yumuşak olabilir. 22mm çapa kadar bakır boruların yumuşak cinsleri düz çubukolarak bulunur. Daha büyük çaptakiler sadece düz boru olarak bulunur. Bakır boruların etkalınlıkları azdır. Bu nedenle bakır borular dişli bağlantıya uygun değildir. Bakır borularlehimli, havşalı, yüksüklü ve kordonlu olarak birleştirilir. Temiz su tesisatındakibirleştirmelerde dört yöntem kullanılır.

36

Şekil 3.8: Bakır boruların birleştirilmesi

Plastik Boruların Birleştirilmesi

Temiz su tesisatında kullanılan polipropilen türü plastik borular termosetting plastiközelliği taşır. Bu nedenle ısıl işlem yapılarak birleştirilir. Borunun 260°C–270°C kadarısıtılması, kolay şekil alarak aynı cins plastikle yapışma özelliğini kazanır.

İstenen ölçüde kesilen plastik borunun ucu temizlenir. Plastik boru ekleme parçasınında temiz olması sağlanır. Borunun ucu kaynak uzunluğu kadar işaretlenir. 260°C–270°Ckadar ısınmış füzyon kaynak makinesi lokmalarına boru ve ek parçası aynı anda takılır. 15–20 saniye kadar beklenir. Boru ve ek parçası aynı anda çekilerek birbirine geçirilir. 10 saniyesabit olarak bekletildiğinde boru ve ek parçası sökülmemek üzere birleştirilmiş olur.Birleştirme 20 saniye kadar bekletildiğinde tam sertleşme sağlanmış olur.

Şekil 3.9: Plastik boruların birleştirilmesi

37


Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi istenilen ölçülerdeki çelik boru birleştirmeleriniyapınız. Boru bölümlerini verilen ölçüye uygun olarak duvara tespit ediniz.


Araç gereçler

1. Boru paftası 8. Galvanizli ½” T (1 adet)2. Boru anahtarı 9. Galvanizli ½” dirsek (4 adet)3. Çekiç, keski, murç 10. Galvanizli boru atlama manşonu (1 adet)4. Boru mengenesi 11. 1/2” boru kelepçesi (4 adet)5. Yağdanlık ve yağ 12. Çelik metre6. Çimento harcı 13. Demir testeresi7. Galvanizli ½” çelik boru (2.50 m) 14. Su terazisi

15. Harç tası, mala


38


Su soğutma kulesi pompayerini hazırlamak

İşe başlarken kendiniz ve çevrenizdekiler içingüvenlik tedbirlerini alınız.

İş için gerekli tüm araç gereçleri hazır bulundurunuz. Soğutma kulesi montaj konumuna göre pompa yerini

belirleyiniz. Pompa yerinin, su tesisatının kolayca döşenmesine

elverişli olup olmadığını kontrol ediniz. Pompa yerini, elektrik tesisatı döşeme kolaylığını da

dikkate alarak belirlemeyi unutmayınız. Pompa kaidesini hazırlayınız.

Su soğutma kulesi tesisatbağlantı geçişlerinibelirlemek

Su soğutma kulesi imalatçı talimatlarına göre, tesisatbağlantı ağızlarını tespit ediniz.

Bina ve kuledeki bağlantı ağızlarının konumuna göreboru tesisatının krokisini çiziniz.

Boru bölümlerini ölçülendiriniz. Boruların yapı elemanlarından geçeceği yerleri

belirleyiniz. Boru geçiş yerlerini markalayarak duvar ve döşeme

için boru çapına uygun kovan hazırlayınız. Kovanları yapı elemanlarına yerleştiriniz.

Tesisat üzerinde su akışkontrol ve kesmeelemanlarının yerlerini tespitetmek

Su soğutma kulesi imalatçı talimatlarına görekullanılacak su akış ve kesme elemanlarını tespitediniz.

Bu bilgileri montaj kataloglarında bulabilirsiniz. Boru çapına uygun, akış kontrol ve kesme

elemanlarını seçiniz. Elemanların konulacağı yerleri, boru tesisatı

krokisinde gösteriniz. Su alış kontrol ve kesme elemanlarına kumanda

edecek personel için gerekli hacim ve erişimkolaylığı sağlayınız.

Flatör besleme hattınıbelirlemek

İmalatçı kataloguna göre flatör yerini ve çapını tespitediniz.

Temiz su tesisatından, flatör için en uygun kol almayerini belirleyiniz.

Flatör boru hattının bir krokisini çizerekölçülendiriniz.

Flatör besleme hattının yapının duvar ya da döşemegibi elemanlarından geçmesi gerekiyorsa buralar içinkovan hazırlayınız.

Kullandığınız araç gereci temizleyerek yerlerinekaldırınız.

Çalıştığınız ortamı temizleyiniz.

39



1. Su kulesinde soğuyan suyu, kondensere göndermede kullanılan su tesisatı elemanına ne adverilir?

A) Menfez B) Pompa C) AnemostatD) Çekvalf E) Termostat

2. Su tesisatından geçen suyun basıncını sabit tutmak amacıyla kullanılan elemana ne adverilir?

A) Su regülasyon vanası B) Şiber vana C) Küresel vanaD) Çekvalf E) Basınç emniyet ventili

3. Aşağıdakilerden hangisi, tesisat borularının döşenmesinde dikkate alınması gerekenözelliklerden biri değildir?

A) Korozyon B) Donma C) Borunun rengiD) Terleme E) Gürültü

4. Aşağıdakilerden hangisi, bakır boruları birleştirme yöntemlerinden biri değildir?

A) Lehimli birleştirmeB) Havşalı birleştirmeC) Yüksüklü birleştirmeD) Kordonlu birleştirmeE) Vidalı birleştirme

5. Aşağıdakilerden hangisi galvanizli çelik boruların birleştirme yöntemidir?

A) Elektrik kaynağı ile birleştirmeB) Oksi-asetilen kaynağı ile birleştirmeC) Füzyon kaynağı ile birleştirmeD) Vidalı birleştirmeE) Havşalı birleştirme

DEĞERLENDİRME



40

UYGULAMALI TEST



1. Yapacağınız iş ve işlemler için gerekli takımları hazır halegetirdiniz mi?

2. Pompa montaj yerini belirlediniz mi?

3. Tesisat boruları için geçiş güzergâhını belirlediniz mi?

4. Duvar ve döşemeleri boru geçişleri için hazırladınız mı?

5. Tesisatta kullanılacak su akış ve kontrol elemanlarını belirledinizmi? mi?

6. Su akış ve kontrol elemanlarının yerlerini belirlediniz mi?

Düzenli ve Kurallara Uygun Çalışma

1. Mesleğe ve işe uygun kıyafet giydiniz mi?




5. Kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenlik tedbirlerini aldınız mı?


41


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak su soğutma kulesi montajını, tekniğine ve standardına uygunolarak yapabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmayı yapmanız konunun öğrenilmesinikolaylaştıracaktır.

Su soğutma kulesi imalatı yapan firmaların teknik dokümanlarını ve montajkataloglarını elde ederek inceleyiniz.

Su soğutma kulesi montajı yapan kişilerle görüşünüz. Her iki kaynaktan eldeettiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

4. SU SOĞUTMA KULESİ MONTAJI

4.1. Su Soğutma Kulesi Montaj Kuralları

Su soğutma kulelerinin montaj kuralları birçok açıdan farklılık göstermektedir.Bunlardan en önemlisi su soğutma kulesinin tipidir. Su soğutma kulelerinin tipleri ile ilgilidetaylı bilgi Faaliyet–1’de verilmişti. Soğutma kulesi tiplerindeki farklılığı kuleninbüyüklüğü, teknik özellikleri, bağlantı durumları, montaj yeri büyüklüğü ve montaj kurallarıgibi birçok faktör etkilemektedir.

Bu nedenle soğutma kulesi montajı sırasında uyulması gereken kurallar, öncelikliolarak imalatçı tarafından belirlenen kurallar olmalıdır. İmalatçı talimatları ve montajkataloglarından bu kuralların ne olduğu incelenmeli ve aynen uyulmalıdır. Cihaz ile ilgilidokümanların bulunmaması durumunda imalatçı firma ile temasa geçerek montaj kurallarıhakkında detaylı bilgi alınmalıdır.

Aşağıda, su soğutma kulesinin montajı esnasında uyulması gereken genel kurallarverilmiştir. İmalatçı montaj kurallarına erişmenin mümkün olmadığı durumlarda, bukurallara uymak suretiyle montaj gerçekleştirilebilir.

Su soğutma kulesi, mümkün olduğunca sıcak hava ve kirletici maddebulunduran (baca vs.) kaynaklardan uzağa konulmalıdır.

En iyi yerleştirme alanı yüksek bina çatılarıdır. Yüksek binalar arasında yer alan alçak bina çatısına yerleştirmede, gürültü ve

performans problemleri olabileceği hesaba katılmalıdır.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

42

Su damlacıklarının veya buzlanmanın problem yaratacağı ya da bunların uzağataşınması gereken yerlere yerleştirmemelidir.

Gürültüyü yansıtabilecek etraftaki geniş duvarlardan, mümkünse en az 6 muzağa monte edilmelidir.

Kulenin gürültülü olmayan tarafı, etraftaki gürültüye hassas (gürültüistenmeyen) bölgeye çevrilmelidir.

Mümkünse doğal ses kesicilerden (etraftaki ağaçlar, tepeler vs.)yararlanılmalıdır.

Eğer kule titreşime karşı izole edilecekse kuleye bağlantısı olan diğer borular,elektrik kablo tavaları bir bütün olarak düşünmeli, kulenin serbest titreşiminibunların engellemesi önlenmemeli ve titreşim, yaşanan bölgelereiletilmemelidir.

Kule yakınında duvar var ise kule hava çıkış seviyesi en az duvar seviyesindeolmalıdır. Aksi halde kule performansını % 15–50 etkileyen resirkülasyonmeydana geleceği hesaba katılmalıdır (Şekil 4.1). Resirkülasyonu önlemek içinya kule yükseltilmeli veya başlık kullanılmalıdır. Başlık kullanımında,kayıplardan dolayı fan motorunun büyüyeceği dikkate alınmalıdır (Şekil 4.2).

Kule, duvara yakın konulacaksa hava giriş tarafı aksi istikamette olmalıdır. Eğerbu yapılamıyorsa kule yerden yüksekliğine ve büyüklüğüne göre duvardan bellibir mesafe uzağa konulmalıdır. Eğer yeterli mesafe yoksa duvara olan mesafe1,2- 1,8 m’ den az olmamak üzere başlık kullanılmalıdır (Şekil 4.4).

Birden fazla kule yerleştirilecekse kulelerin birbirleriyle konumları da dikkatealınmalıdır. Böyle durumlarda Şekil 4.3’te görüldüğü gibi yerleştirilmeleriuygundur.

Kulelerin hava giriş yerleri karşılıklı geliyorsa kule yüksekliği ve büyüklüğünegöre arada belli bir mesafe bırakılmalıdır. Eğer yer gereğinden dar ise aradakimesafe 1,8–3,0 m’den az olmamak üzere başlıklar kullanılmalıdır.

Çok büyük kuleler bir arada kullanıldığında, çok miktarda havakullanıldığından ortam havası yerel şartlardan farklılık gösterecek, genellikleyaş termometre sıcaklığı yüksek olacaktır. Bu durum dikkate alınmalıdır.Ayrıca baskın rüzgâr yönü göz önüne alınmalıdır. Rüzgâr yönü olarak en sıcakgünlerde esen rüzgârın yönü dikkate alınmalıdır (Şekil 4.1).

Kule dört tarafı çevrili bir yerde kullanılacaksa resirkülasyonu önlemek içinaşağı doğru hava hızı 1,5 m/s, başlıkta ise 2 m/s olmalıdır. Kulenin sağlıklıçalışabilmesi ve servis, bakım hizmetlerinin görülebilmesi için ihtiyaç duyulanalan sağlanmalıdır.

Kule üst tarafı açık, dört tarafı çevrili bir mekâna yerleştirilecekse hava girişduvarı en az % 50 net serbest alana sahip olmalıdır. Resirkülasyonu önlemekiçin hava aşağıdan yukarı doğru, en az basınç kaybı ile en fazla 3 m/s hızındaolacak şekilde yönlendirilmelidir.

İç mekân kapalı olarak kullanılıyorsa hava giriş menfezlerinde hava hızı 4m/s’yigeçmemelidir.

Kule bulunan yerin üstüne ızgara yapılacaksa ızgaralar kule çıkış ağzınıkapatmamalıdır.

43

Şekil 4.1: Kule hava çıkış seviyesinin duvarlara göre konumu

İç mekânlarda kullanılan kulelerde hava çıkış kanalı statik basıncı 150 Pa’danfazla ise kullanılacak santrifuj kuleler dikkatli seçilmelidir.

Kule büyüklüğüne göre, odada bulunan diğer donanımlar kule hava girişyerlerine en az 0,9–1,8 m mesafede bulunmalıdır.

Kulenin hava giriş ve çıkışında kanal kullanılacaksa keskin dirseklerdenkaçınılmalıdır. Hava giriş hızı en fazla 4 m/s, çıkış hızı ise 5 m/s olmalıdır.

Şekil 4.2: Kulenin yükseltilmesinde başlık kullanımı

Şekil 4.3: İki kule yerleşimi

44

Şekil 4.4: Kule için gerekli alan

4.2. Su Soğutma Kulesinin Montajı

Su soğutma kulesinin montajında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, kuleninsağlam bir şekilde yerine tespit edilmesi ve titreşimlerin yapıya iletilmemesidir. Bildiğinizüzere Türkiye sıkça depremlerin yaşandığı, önemli bir bölümü 1. derece deprem kuşağındaolan bir ülkedir. Bu durum göz önünde bulundurularak yapının statiğinde olduğu gibi,mekanik tesisatın kurulmasında da birtakım önlemler alınması gerekir. Deprem, doğrudaninsanları öldürmez. Esas öldürücü olan insan eliyle yapılan yapıların çökmesi ya dayıkılmasıdır. Bu nedenle burada su soğutma kulesi donanım ve tesisatına depremin etkileriüzerinde durulacak ve alınabilecek önlemler tartışılacaktır. Mekanik tesisatın sismiktasarımında ve sismik korunmasında amaç, bina tahrip olmadığı halde mekanik sistemingöçmesinin veya tahrip olmasının önlenmesidir.

4.2.1. Su Soğutma Kulesinin Yapıya Tespiti ve Sismik Korunmaları

Cihazların döşemeye katı olarak (titreşim yalıtımı yapılmaksızın)bağlanmasında cıvata ve somun kullanılır. Cihaz, beton kaidesi üzerindebırakılan saplamalara, cıvatalar yardımıyla bağlanır. Kullanılan cıvatalardeprem yüklerine dayanıklı olmalıdır.

Cihazların kaideye cıvata ile sabit bağlanmasında cihaz şasesindeki delik,cıvatadan çok büyükse deprem anında cihazın yanal hareketi dolayısıyla oluşansismik kuvvet cıvatayı keser ve cihaz yerinden kopar. Bunun için cıvata iledelik boşluğu arasını dolduracak neopren takoz kullanılmalıdır.

Cihaz kaideleri Şekil 4.5’ teki gibi bitmiş döşeme içindeki çukura girmelidir.Eğer düz, bitmiş döşeme üzerine kaide dökülecek olursa iki beton arasında özelankraj elemanlarıyla bağlantı gerçekleştirilmelidir

Ağır cihazlar, döşemeye (veya beton kaideye) doğrudan titreşim yalıtımlıayakları vasıtasıyla oturtulmalıdır (Şekil 4.6).

45

Şekil 4.5: Bitmiş döşeme üstünde kaide betonu

Şekil 4.6: Titreşim yalıtımlı ayak

Bu ayaklar kombine halinde (izolatör ve sismik sınırlayıcı) ayaklar olabileceğigibi (Şekil 4.6), titreşim izolatörlü ayakların yanına Şekil 4.7’de görülen sismiksınırlayıcı elemanlar ayrı olarak da monte edilebilir (Şekil 4.8). Cihaz buayakların kaideye cıvatalanmasıyla yapıya tespit edilir.

46

Şekil 4.7: Sismik sınırlayıcı ayaklar

Şekil 4.8: Sismik sınırlayıcı elemanlar

Atalet bloğu olarak kullanılan yüzer kaideye katı olarak monte edilen daha hafifcihazlar, bu kaidelerin döşemeye kombine ayaklarla oturtulması sayesindedolaylı olarak döşemeye tespit edilir.

47

Şekil 4.9: Sismik sınırlayıcı ve izolatörlü ayakların birlikte kullanılması

Yüzer beton kaide döşemeye titreşim yalıtımlı olarak, yukarıdaki gibi kombineayakla veya ayrı ayrı izolatörlü ayak ve sismik sınırlayıcıyla bağlanır (Şekil4.9).

4.2.2. Sismik Sınırlayıcılar

Titreşim yapan cihazlar doğrudan döşemeye bağlanamaz. Aksi halde cihazıntitreşimleri yapıya geçerek, burada yaşayanları ciddi biçimde rahatsız eder. Bunu önlemekiçin bu tip cihazlar titreşim izolatörleri üzerinde oturur. Titreşim izolatörleri:

Yaylı ayaklar veya Lastik takoz ayaklar (veya yastıklar) olabilir.

Bu ayaklar yapıya doğrudan bağlı olmadıklarından deprem anında cihaz rahatçasavrulabilir. Döşemeye titreşim izolatörleri ile oturan elemanların sismik korumasındasismik sınırlayıcılar kullanılır. Sismik sınırlayıcı olarak en yaygın kullanılan elemanlar pasiftiplerdir. Bunlar bakım gerektirmez. Pasif sınırlayıcılar genellikle elastik yastıklar ve bunlarıçevreleyen çelik bir yuvadan oluşur. İçi elastik tampon kaplı çelik yuva içinde serbestçehareket edebilen çelik bir mil bulunur. Çelik mil ve çelik yuva biri cihaza, diğeri yapıyasabitlenmiştir. Bu sayede, cihazın normal titreşimi ve yuva içindeki milin hareketisınırlanmaz.

Ancak deprem halinde çelik mil esnek tampona çarparak cihaz salınımını sınırlar.Böylece cihaz yerinde kalır. Herhangi bir kopma olmaz ve cihaz fonksiyonuna devam eder.Cihazın doğrudan oturtulmasında, sismik sınırlayıcıları cihaz şasesinin altına veya yanınamonte etmek mümkündür. Şekil 4.9’da bu örnekler görülmektedir. Şekil 4.9’daki ilk resimdecihaz çelik yapı şasesinin bir köşesi görülmektedir. Yaylı titreşim izolatörü ve sismiksınırlayıcı birlikte şasenin yan tarafına bağlanmıştır. Her iki eleman da alttan beton kaideyebağlıdır. Şekil 4.9’un ikinci resminde ise her iki eleman, cihaz ayağının altına monteedilmiştir. Her iki durumda da cihazın normal çalışması sırasında yaylar üzerinde yaptığı

48

titreşime, sismik sınırlayıcı etki etmeyecek, bu titreşim sınırlayıcının açıklığı içinde kalacakşekilde elemanların montajı ve ayarı yapılır. Bu amaçla;

Sismik sınırlayıcının yapıya (beton kaidesine) bağlantısı, Gelebilecek kuvvete sınırlayıcının dayanabilme gücü, Sınırlayıcının cihaza veya cihazın beton veya çelik yapı şasisine bağlantısı, Cihazın kendisinin şasesine bağlantısı mukavemet açısından tek tek

sağlanmalıdır.

4.3. Katalog Bilgileri

Üretici firma kataloglarında şu bilgiler yer almalıdır:

Cihaz ölçüleri Cihaz ağırlığı Taşıma noktaları Elektriksel bağlantılar Gerekli yardımcı araç, takım vb. Servis ve bakım hizmetleri için bırakılacak alanlar Servis ve bakım hizmetlerinin içeriği ve sıklığı Cihaz güçleri Su ve elektrik tesisat şemaları Kullanılan malzeme listesi, malzemelerin tip ve özellikleri

Üretici firma katalogların da ayrıca şu bilgilere de yer verilmelidir:

Cihazın hangi amaçlarda kullanılabileceği belirtilmedir. Su soğutma kulelerigenel anlamda tümü soğuk su üreticisi olmasına rağmen kullanım alanına vetipine göre birtakım farklılıklar gösterir. Yapısında bulunan fan ve elektrikmotorunun tipi, gücü, püskürtme memelerinin sayısı, dolgu malzemesininözelliği, su bağlantısı detayı, aksesuarlar, cihaza yapılacak müdahale vekumandaların hangi şartlarda gerçekleşeceği bu farklılıklardan bazılarıdır.

Cihazın imalât aşamaları, kullanılan parçaların ne amaçla kullanıldığı, nedentercih edildiği izah edilmelidir. Kullanılan ana elemanlar hakkında kısa bilgilerverilmelidir. Kontrol sistemi ve elektrik kumanda panosunda kullanılan kablo,sigorta, şalter, arıza ve çalışma lambaları, varsa dijital ekranlar ve işlevleri,elektrik devre şemaları olmalı. Şebeke gerilimi (faz adedi, voltaj, frekans)vurgulanmalıdır.

Cihazı oluşturan gövde ve ana elemanlara ısı, korozyon, ses ve dayanıklılıkaçısından ne gibi işlemler yapıldığı, nasıl korunduğu, yalıtım malzemelerininözellikleri belirtilmelidir.

Kullanılan tüm malzemelerin standartlara olan uygunluğu ve hangi standartlarolduğu açıklanmalıdır. Ayrıca cihaza sonradan ekleme yapılıp yapılamayacağıbu tanımın içerisinde bulunmalıdır.

Servis ve bakım hizmetlerinin cihazın hangi noktalarına uygulanması gerektiği,bakım periyotları hakkında açık bilgi verilmeli. Cihaz üzerinde yapılan tümtestler ve sonuçları yazılmalıdır.

49

Aşağıda bir firma tarafından üretilen su soğutma kulelerine ait katalog bilgilerindenbazıları verilmiştir.

Şekil 4.10: Model–1 su soğutma kulesi (karşı akışlı, cebri itişli)

MODEL NO EBATLAR KAPASİTE ÇAP AĞIRLIK

A B C D

Su Debisi

m³/h

SoğutmaKapasitesi

KW

Su giriş çıkışçapı

MM

YüklemeAğırlığı

Kg

ÇalışmaAğırlığı

O Kg

MotorGücü

KW

MODEL100 2400 2050 970 970 24 300 DN 80 185 400 0,75

MODEL125 3100 2650 1250 1250 40 425 DN 100 270 630 1,5

MODEL125L 3100 2650 1250 1900 60 670 DN 100 410 950 2,2

MODEL 190 3100 2650 1900 1900 90 955 DN 125 630 1460 1.5x2

MODEL190L 3100 2650 1900 2250 105 1125 DN 125 745 1730 2,2x2

MODEL 225 3200 2750 2250 2250 125 1280 DN 150 910 2100 3x2

X : Takviye 1’’

y : Taşma 2’’

z : Boşaltma 2’’

Tablo 1.1: Model -1 su soğutma kulesi kapasite tablosu

Şekil 4.11: Model–2 su soğutma kulesi (karşı akışlı, cebri çekişli)

50

MODEL NO EBATLAR KAPASİTE ÇAP AĞIRLIK

A B C D E

SuDebisi

M³/H

SoğutmaKapasitesi

KW

Su girişçıkışçapıMM

YüklemeAğırlığı

Kg

ÇalışmaAğırlığı

Kg

MotorGücü

KW

MODEL 280 3850 2750 2250 2800 ……… 160 1600 DN 160 1050 2430 7,5

MODEL 285 4100 3000 2800 2850 ……… 200 2025 DN 180 1230 3070 7,5

MODEL 285L 4400 3000 2850 3660 ……… 260 2600 DN 200 1775 4430 11

MODEL 366 4400 3000 3660 3700 ……… 340 3340 DN 200 2300 5750 15

MODEL 430 5000 3600 4270 4300 ……… 460 4560 DN 250 3120 7800 18,5

MODEL 430L 5000 3600 4300 5000 ……… 540 5275 DN 280 3650 9130 18,5

MODEL 500 5000 3600 5000 5000 ……… 625 6160 DN 315 4250 10620 22

MODEL 550 5550 3780 5500 5500 ……… 755 6800 DN 355 5150 12850 22

MODEL285LD 4100 3140 2850 3660 7320 520 5200 DN 200 3550 8860 11x2

MODEL 366D 4400 3000 3660 3700 7400 680 6680 DN 200 4600 11500 15x2

MODEL 366LD 4400 3000 3660 4270 8540 780 7700 DN 250 5360 13500 15x2

MODEL 500LD 5000 3600 5000 5500 11000 1375 12900 DN 250 9350 23360 22x2

MODEL 550D 5550 3780 5500 5500 11000 1525 13600 DN 315 10300 25700 22x2

x : Takviye 2’’

y : Taşma 2’’, 3’’

z : Boşaltma 3’’

Tablo 1.2: Model–2 su soğutma kulesi kapasite tablosu

51


Atölye ortamında hazırlanan, 200 x 200 cm ölçülerinde sağlam betonarme bir zeminüzerine, aşağıda ölçüleri verilen paket tip su soğutma kulesinin montajını tekniğine uygunolarak yapınız.


Araç Gereçler

1- Darbeli matkap 5- Elmas matkap uçları (çeşitli çaplarda)2- Ankraj cıvataları 6- Titreşim yalıtımlı ayak (4 adet)3- Kurbağacık 7- Su terazisi4- Karton 8- Rondela ve somunlar


52


Su soğutmakulesinin montajkaidesinitesviyesi veyalıtımı yapılmışzeminesabitlemek

İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekiler için güvenliktedbirlerinizi alınız.

İş için gerekli tüm araç ve gereçleri hazır bulundurunuz. Cihazın katalog bilgilerinden, ölçülerini öğreniniz. Kaidenin dört köşesinden uygun çapta (elmas uç kullanarak )

montaj delikleri açınız. Kâğıt ya da benzeri bir malzemeden, deliklerin yerlerini belirten

bir şablon hazırlayınız. Şablonu kaide için hazırlanmış zemine sererek saplama yerlerini

markalayınız. Pompa montajında olduğu gibi çelik dübellerle betona tutturunuz. Kaide montaj deliklerini saplamalara denk gelecek şekilde, kaide

betonuna yerleştiriniz. Su terazisi ile en ve boy düzlemini kontrol ederek rondela ve

somun yardımıyla kaideyi sabitleyiniz (eğim varsa betonla tesviyeediniz.).

Su soğutmakulesini kaideyesabitlemek

Cihazın katalog bilgilerinden ölçülerini, özellikle montaj delikyerlerini öğreniniz.

Montaj deliklerinin denk geldiği yerleri gösteren şablonhazırlayınız.

Sismik sınırlayıcı ya da izolatörlü ayakların vida deliklerininsayısı kadar, kaideye saplamaları tutturunuz.

Ayakları saplamalara rondela ve somun yardımıyla bağlayınız. Cihazın montaj delikleri, sismik sınırlayıcı ve izolatör ayakların

vidalarına denk gelecek şekilde birleştiriniz. Somun bağlantısını yapınız.

53



1. Su soğutma kulesinin montajı için en uygun yer aşağıdakilerden hangisidir?

A) Çatı arası B) Bodrum katı C) Yüksek teras çatılarD) Çöp bacası E) Aydınlatma boşluğu

2. Su soğutma kulesinin montajı yapılırken aşağıdakilerden hangisi dikkate alınmalıdır?

A) Kulenin tipi B) Montaj yerinin uygunluğu C) Kule ölçüleriD) İmalatçı firma talimatları E) Hepsi

3. Su soğutma kulesi, çevresinde bulunan geniş duvarlardan en az kaç metre uzağa monteedilmelidir?

A) 6 m B) 1.5 m C) 19 m D) 0.5 m E) 28 m

4. Kuledeki hareketli parçaların meydana getirdiği titreşimin yapıya geçmemesi için ne türelemanlar kullanılmalıdır?

A) Kompansatör B) Kondansatör C) Titreşim yalıtımlı ayakD) Çelik sac plakalar E) Prinç sac plakalar

5. Soğutma kulesi üretici firma kataloglarında aşağıdakilerden hangisi yer almalıdır?

A) Cihaz ölçüleri B) Cihazın ağırlığı C) Taşıma noktalarıD) Elektriksel bağlantılar E) Hepsi

DEĞERLENDİRME



54

UYGULAMALI TEST




2. Su soğutma kulesi kaidesini tesviyesi ve yalıtımı yapılmış zemineoturttunuz mu?

3. Ankraj cıvatası yerlerini işaretlediniz mi?

4. Ankraj cıvatası yerlerini hazırladınız mı?

5. Cıvataları yerlerine betonla sağlamca tutturdunuz mu?

6. Betonun sertleşmesi için yeterli süre beklediniz mi?

7. Su soğutma kulesi kaidesini cıvatalarla zemine sabitlediniz mi?

8. Su soğutma kulesini, kaidesi üzerine cıvatalarla sabitlediniz mi?

9. Kaidenin ve kulenin sağlamlığını kontrol ettiniz mi?

DÜZENLİ VE KURALLARA UYGUN ÇALIŞMA







DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki testte verilen ölçütlere göre kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınızdeğerlendirme sonucunda öğrenme eksikliğiniz varsa ilgili konuya ya da öğrenmefaaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz.


55


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak su dağıtıcıları ve tutucuların montajını, tekniğine ve standardınauygun olarak yapabileceksiniz.

Bu faaliyet öncesinde aşağıdaki araştırmayı yapmanız konunun öğrenilmesinikolaylaştıracaktır.

Su soğutma kulelerinde kullanılan su dağıtıcıları ve su tutucuları hakkındaaraştırma yapınız. Araştırmanızı internet ortamında da yapabilirsiniz. Eldeettiğiniz bilgileri ve örnek malzemeleri arkadaşlarınızla paylaşınız.

5. SU DAĞITICILARI VE TUTUCULARINMONTAJI

5.1. Su Soğutma Kulesinin Fonksiyonel Yapısı ve Çalışma Prensibi

Bir soğutma kulesinin amacının, sudan ısıyı sürekli olarak uzaklaştırmak olduğunubiliyoruz. Bu amaca ulaşmak için su, modern olarak tasarlanmış dolguların üzerine homojenolarak memeler aracılığıyla püskürtülür. Bağıl nemi düşük olan hava, dolguların üzerindensuyun akışına ters yönde panjur seviyesinden çekilerek atmosfere atılır. Suyun soğutulması,büyük oranda buharlaşma ve kondüksiyon yoluyla olur.

Hava kulenin alt kısmında panjur seviyesinde kuleye girerek dolguların üzerinden fanaracılığıyla atmosfere atılır. Sıcak su, soğutulmak üzere dolguların üzerine püskürtülerekhavuzda soğutulmuş olarak toplanır ve sisteme gönderilir.

Soğutmayı tamamlaması amacıyla kule üç ana bölümden oluşur:

Üst kısım: Fan grubu, eliminatör, sıcak su dağıtım sistemi, servis penceresi Orta kısım: Dolgu ve destek yapı Alt kısım: Soğuk su havuzu, pompa emiş filtresi, drenaj, taşma gibi kısımlardan

oluşur.

5.2. Su Dağıtım Sistemi

Su dağıtım sistemi, kule içerisinde damla tutucular ile kule dolguları arasında bulunur.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

56

Su dağıtım sistemi işletme şartlarına uygun olarak PVC, CTP (cam elyafı takviyelipolyester boru), SDG (sıcak daldırma galvanizli boru), paslanmaz çelik veya empenyeliahşap malzemeden imal edilir. Ana ve tali boru veya kanallardan oluşur. Suyu kule oturmaalanına dengeli olarak dağıtacak şekilde tasarlanmıştır. Fıskiyeler, temizlik ve bakım içinkolay sökülüp takılabilir şekilde imal edilmiştir.

Su sıcaklığının yüksek olduğu ortamlara uygun boru veya kanal malzemesi seçimiyapılır. Suyun kirli olduğu durumlarda kolay temizlenebildiğinden açık kanal sistemiönerilir.

5.2.1. Su Dağıtım Sistemi Çeşitleri

PVC boru tipi CTP (cam elyafı takviyeli polyester) boru tipi CTP (cam elyafı takviyeli polyester) açık kanal tipi Ahşap açık kanal tipi Paslanmaz çelik boru tipi SDG boru tipi

Şekil 5.1: Su dağıtım sisteminin kule içindeki yeri

Şekil 5.2: PVC borulu tesisat

5.3. Püskürtme Memeleri (Nozullar)

Dağıtım sistemindeki suyun dolgu üzerine püskürtülmesi için kullanılır. Debi vebasınç ayarlamalarının kolayca yapılabilmesi için püskürtme memesi içine yerleştirilen vedeğişebilen çapta huniler kullanılmaktadır.

57

Şekil 5.3: Püskürtme memelerinin kule içindeki yeri

5.3.1. Püskürtme Memesi Çeşitleri

Elekli meme Kademeli meme Papatya meme Açık kanal meme Quickjet tipi meme

Şekil 5.4: Açık kanallı meme Şekil 5.5: Papatya meme

5.3.2. Püskürtme Memelerinin Montajı

Püskürtme memelerinin su borularına bağlantısı birkaç şekilde yapılabilmektedir.Memenin gövde şekli ve bağlantı biçimi, bağlantıyı nasıl gerçekleştireceğimiz hakkında bizefikir verecektir. Aşağıda görülen ouickjet tipi püskürtme memeleri su borularına yarım turçevrilmek suretiyle bağlanır. Otomatik hizalama ile hiçbir alet kullanmadan birkaç saniyedetakılabilir ve sökülebilir. Pirinç, paslanmaz çelik ve polipropilen malzemeden yapılan bumemelerde püskürtme ucu değişimi hızlı ve kolaydır. Conta basitçe açılır, püskürtme ucuçıkarılır ve yenisi aynı şekilde yerine takılır.

58

Resim 5.1: Quickjet tipi püskürtme memeleri

Bu memelerin boruya çabuk bağlantı imkânı veren split-eyelet, bilye fitings ve kancabağlantılı gövde tipleri de mevcuttur. Aşağıda özel borusu üzerine kolayca monte edilebilenkanca bağlantılı iki farklı meme (nozul) görülmektedir. Bu memeler, su borusu ve bağlantıparçalarıyla birlikte özel olarak üretilmektedir.

Resim 5.2: Püskürtme memesinin su borusuna bağlantı şekilleri

Vida dişli memeler ise su borularına vidalanmak suretiyle bağlanır. İmalatçı firmatarafından kule tabanına eşit dağılacak şekilde hazırlanan su boruları üzerinde bağlantıağızları bırakılmıştır. Memeler bu ağızlara vidalanmak suretiyle bağlantı tamamlanır.

Resim 5.3: Vidalı bağlantılı püskürtme memeleri

5.4. Damla Tutucular

Damla tutucu, kule içerisinde fan grubunun bulunduğu platform ile su dağıtım sistemiarasıda yer alır. Görevi, püskürtme memelerinde zerreciklere ayrılan su taneciklerinin cebriemilen hava ile sürüklenip fan bacasından kaçmasını engelleyerek su kaybını önlemektir.

59

5.4.1. Damla Tutucu Çeşitleri

Yüksüklü damla tutucular V-Tipi damla tutucular C-Tipi (sinüzoidal) damla tutucular C-Tipi yüksek (sinüzoidal) damla tutucular Emprenyeli ahşap özel damla tutucular

Şekil 5.6: Damla tutucuların kule içindeki yeri

Şekil 5.7: Yüksüklü damla tutucu Şekil 5.8: V-tipi damla tutucu

Şekil 5.9: C-tipi (sinüzoidal) damla tutucu Şekil 5.10: Emprenyeli özel ahşap damla tutucu

5.4.2. Damla Tutucuların Montajı

Damla tutucular, imalatçı firma tarafından belirlenen modelde kule oturma alanınıntamamını kaplayacak şekilde hazırlanır. Kulenin büyüklüğüne göre bir ya da birkaç parçadanoluşabilir. Damla tutucular, kule gövdesinde yer alan damla tutucu ızgarasının üzerine konurve kolayca tespit edilir. Değiştirme ve temizleme işlemleri de oldukça kolaydır. Damlatutucuların monte edilmesinde dikkat edilmesi gereken en önemli husus, kule alanında hiçboşluk bırakmadan damla tutucuların eşit aralıkla döşenmesidir.

60

5.5. Dolgular

Su soğutma kulesi dolgusu, hava giriş panjurlarının üzerinde ve su dağıtım sistemininaltında bulunur. İşletme suyunun kirlilik derecesine göre PP'den mamul splash grid(sıçratmalı grid) ve splash bigudi (sıçratmalı bigudi) veya PVC'den mamul petek tip dolgukullanılır.

Dolgunun üzerine dengeli olarak su yağmurlaması yapılır. Böylece su damlacıklarısürekli sıçratılarak veya dolgu üzerinde süzülerek kolayca buharlaşır. İyi bir dolgunun, sutemas yüzeyini artırması ve havaya fazla direnç oluşturmaması beklenir

Şekil 5.11: Dolgunun su kulesi içindeki yeri

5.5.1. Dolgu Çeşitleri

Sıçratmalı (Splash) Grid Dolgu

PP'den mamul splash gridler, üniform olarak yağmurlama yapılan dolgu katlarıarasında, sürekli sıçratılarak parçalanmasını sağlayacak şekilde dizayn ve monte edilir.Sıçratılan su taneciklerinde buharlaşma yüzeyi oluşturulması sağlanır. Yüksek sıcaklıklardadahi deforme olmaz (sürekli çalışmada yaklaşık 80°C ve kısa süreli çalışmalarda yaklaşık90°C sıcaklıklarda çalışabilir).

Askıdaki katı madde miktarı (ppm) çok yüksek sirkülasyon sularının olduğu yerlerde(limitsiz kirliliklerde) rahatlıkla kullanılabilir. Zaman içinde tıkanma ve birikmelerolmayacağından, kulede kirlilik yükü oluşturarak tahribata sebebiyet vermez.

Şekil 5.12: Splash grid dolgu

61

Sıçratmalı (Splash) Bigudi Dolgu

Splash bigudi dolgu, polipropülen malzemeden imal edilmiştir. Yüksek sıcaklıklarda(kısa süreli çalışmada yaklaşık 80°C) ve kirli sularda tercih edilmektedir. Yenidenkullanılmak üzere temizlenebilmesi kolaylığından faydalanılmaktadır. Yeniden kullanılmasıözelliği ile işletme maliyeti ucuzdur.

Şekil 5.13: Splash bigudi dolgu

PVC Petek Dolgu

PVC petek dolgu ise işletme suyunun daha temiz olduğu yerlerde (toz ve kirliliklerdenarındırılmış), suyu kontrol edilen ve besleme suyunun sürekli yumuşatıldığı proseslerdetercih edilmektedir.

55°C'ye kadar giriş suyu olan kulelerde, ıslak yüzeyinin daha fazla olmasından dolayıiyi performansından faydalanılmaktadır. Kirli kireçli sularda kullanıldığı takdirdetemizlenme imkânı yoktur. Dolgu levha ara mesafeleri 12, 19 ve 27 mm olmak üzere 3 farklıtipte imal edilmektedir.

5.5.2. Dolgu Malzemesi Seçimi

Aşağıdaki tablo işletme suyunun kalitesine göre kullanılan dolgularla ilgili bilgivermektedir.

Sirkülasyon suyu kalitesi Askıda katı madde miktarı Dolgu türüDolgu ıslak

yüzeyiKısa süreli

çalışma < 10saat

Sürekli çalışma 24saat

m²/m³

İşletme suyunun çok temiz vetemiz olduğu yerlerde

100-200ppm 70-120ppm PVC Petek 150-240

İşletme suyunun orta kirlilikteolduğu yerlerde

500ppm 300ppm PP Bigudi 90-150

İşletme suyunun kirli ve çok kirliolduğu yerlerce

Limitsiz Limitsiz PP Splash <90

Tablo 5.1: Dolgu malzemesi kullanım özellikleri ve seçimi

62

5.5.3. Dolgu Malzemesinin Montajı

Dolgu, yüksek verim alınabilmesi için maksimum ıslak yüzeyin sağlanacağı şekildetasarlanıp monte edilir. Ancak gereğinden fazla kullanılacak dolgu malzemesinin de havayaaşırı direnç göstereceği ve kule veriminin düşeceği hesaba katılmalıdır. İmalatçı firmatarafından dolgu malzemesi tipi ve miktarı çeşitli deney ve hesaplamalar sonucundabelirlenir. Seçilen malzeme tabakalar halinde dolgu malzemesi ızgarası üzerine serilir.Kulenin büyüklüğüne göre bir tabaka bir ya da birkaç parçadan oluşabilir. Dolgumalzemesinin montajında dikkat edilecek en önemli nokta, kule taban alanının tamamınındolgu malzemesiyle kaplanması, herhangi bir açıklık bırakılmamasıdır. Dolgu malzemesinintürüne göre, tabakaları birbirine bağlamak için tabakalar arasında bağlantı çubuklarıkullanılabilir.

Splash grid dolgular ise kule içerisindeki temel konstrüksiyona PP malzemeden özelolarak imal edilmiş kolaylıkla sökülür-takılır özellikte destekler ve paslanmaz tellerdenoluşan taşıyıcı askılar vasıtası ile asılırlar. Başlangıçta oluşturulan (ilk sıra) dolgu platformudesteklere asıldıktan sonra, 2. sıra dolguları 1. sıra dolgularına göre şaşırtmalı olacak şekildeasılır. Tüm dolgular birbirine komşu katlar arasında şaşırtmalı olarak desteklere asılır.Böylece suyun memeden (nozuldan), soğutulmuş su havuzuna seyahatinde geçen zamaniçerisinde devamlı olarak parçalanması sağlanmış olacaktır.

63


Atölye ortamında aşağıda şekli ve ölçüleri verilen boru parçasını, galvanizli borudanhazırlayarak üzerine vidalı tip püskürtme memelerini bağlayınız.


Araç Gereçler

1- Boru paftası ve lokmaları 8- 1”-3/4” redüksiyon (2 adet)2- Boru anahtarı 9- 3/4 “ istavroz (12 adet)3- Kurbağacık 10- 3/4 “ boru (180 cm)4- Püskürtme memesi (42 adet) 11- 3/ 4” -1/ 2 “ redüksiyon (30 adet)5- 1” galvanizli boru (100 cm) 12- 1/ 2” galvanizli boru (560 cm)6- 1” Dirsek (1 adet) 13- 1/ 2 “ T (28 adet)7- 1” T (1 adet) 14- 1/ 2 “ Körtapa (28 adet)


64


Su soğutma kulesi su püskürtmememelerinin montajını yapmak

İşe başlarken kendiniz ve çevrenizdekileriçin güvenlik tedbirlerinizi alınız.

İş için gerekli tüm araç gereçleri hazırbulundurunuz.

İmalatçı tarafından hazırlanan su dağıtımborularını, montaj talimatına uygun olarakbirleştiriniz.

Boruları kule içindeki askısınasabitleyiniz.

Boru üzerindeki bağlantı yerlerinepüskürtme memelerini bağlayınız.

Gerekiyorsa püskürtme memelerininaçılarını ayarlayınız.

Boru birleştirmelerinin ve memebağlantılarının sızdırmazlığını kontrolediniz.

Damla tutucuların montajını yapmak

İmalatçı tarafından hazırlanan damlatutucuları, montaj talimatında gösterildiğişekilde ızgarasının üzerine yerleştiriniz.

Damla tutucuları yerleştirirken kule tabanalanının tamamının kaplanmasına dikkatediniz.

Damla tutucuları, bağlantı malzemesiyleızgarasına tespit ediniz.

Plastik dolguların montajını yapmak

İmalatçı tarafından hazırlanan dolguplakalarını montaj talimatında gösterildiğişekilde ızgarası üzerine yerleştiriniz.

Dolgu malzemelerinin kule tabanınıkaplamasına dikkat ediniz.

Kule teknik özelliklerinde belirtilenmiktara ulaşıncaya kadar plakalarısermeye devam ediniz.

Bazı dolgu malzemelerinin şaşırtmalıolarak üst üste konulması gerektiğiniunutmayınız.

Bağlantı çubukları yardımıyla dolgumalzemelerini kule tabanındaki ızgarasınatespit ediniz.

Kullandığınız araç gereçleri temizleyerekyerlerine kaldırınız.

Çalıştığınız ortamı temizleyiniz.

65



1. Aşağıdakilerden hangisi su soğutma kulesinde, su dağıtma borusu olarak kullanılamaz?

A) PVC boru B) CTP boru C) Paslanmaz çelik boruD) Siyah çelik boru E) SDG boru

2. Su dağıtım sistemindeki suyu dolgu üzerine püskürtme işlemi yapan elemana ne ad verilir?

A) Meme (Nozul) B) Damlalık C) DolguD) Hortum E) Rakor

3. Aşağıdakilerden hangisinde, damla tutucuların yeri doğru olarak tarif edilmiştir?

A) Dolgu malzemelerinin altında bulunurB) Su püskürtme memelerinin üstünde bulunurC) Su püskürtme memeleri ile dolgu malzemesi arasında bulunurD) Dolgu malzemesinin üstünde bulunurE) Kule dış yüzeyinde bulunur

4. Suyun kule içinde hava ile temas yüzeyini artırmak için kullanılan malzemeye ne adverilir?

A) Dağıtım borusu B) Damla tutucu C) Püskürtme memesiD) Su tankı E) Dolgu

5. PVC petek dolgu malzemesi, hangi özelliklere sahip sular için kullanılmalıdır?

A) Çok kirli sulardaB) Katı maddesi fazla olan sulardaC) Sıcaklığı 80oC’nin üstünde olan sulardaD) Çok temiz sulardaE) Kireçli sularda

DEĞERLENDİRME



66

UYGULAMALI TEST




2. Su soğutma kulesi su püskürtme memelerini temin ettiniz mi?

3. Memeleri yerlerine monte edip bağlantılarını yaptınız mı?

4. Memelerin montajında püskürtme açılarına dikkat ettiniz mi?

5. Damla tutucular için uygun yerleri belirlediniz mi?

6. Damla tutucuların montajını tamamladınız mı?

7. Plastik dolguların montaj yerlerini incelediniz mi?

8. Yeterli miktarda plastik dolgu malzemesi temin ettiniz mi?

9. Plastik dolguların montajını uygun şekilde tamamlayabildiniz mi?








DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki testte verilen ölçütlere göre kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınızdeğerlendirme sonucunda öğrenme eksikliğiniz varsa, ilgili konuya ya da öğrenmefaaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz.


67


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak, fan, kayış ve kasnak montajını, tekniğine ve standardına uygunolarak yapabileceksiniz.


Su soğutma kulelerinde kullanılan fanlar hakkında araştırma yapınız. Buaraştırma için internet ortamından yararlanabilirsiniz.

Fan üretimi yapan firmaların teknik kataloglarını ve montaj talimatlarınıinceleyiniz. Her iki kaynaktan elde ettiğiniz bilgileri bir rapor haline getirereksınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.

6. FAN, KAYIŞ VE KASNAK MONTAJI

6.1. Fan Montaj Kuralları

Fanlar ve fan grubu donanımları mekanik tip kulelerin bir elemanıdır. Doğal çekişlikulelerde hava ve su soğutma kulesi içinde doğal olarak dolaşmaktadır. Ancak bu tipkulelerin gücü ve verimi oldukça düşük, hacimleri ise büyüktür. Mekanik tip kulelerde isesuyla temas edecek olan hava, fanlar yardımıyla kule içinde dolaştırılmakta, bu nedenleküçük hacimlerde, büyük güç ve yüksek verim elde etmek mümkündür. Mekanik tip kulelerkararlı çalıştığından ve otomatik kontrolü kolay sağlandığından dolayı, klima sistemlerindeyaygın olarak kullanılmakta ve tercih edilmektedir.

Mekanik kulelerin, kule içinde havanın akış durumuna göre üflemeli tip, karşı akımlıtip ve çapraz akımlı tip olmak üzere üç gruba ayrıldığını biliyoruz. İçindeki havanın akışdurumu birbirine benzeyen ya da aynı olan kulelerde benzer elemanlar kullanılmakta, kulegücüne bağlı olarak elemanların boyutlarında farklılıklar görülmektedir. Bu yüzden emmelive çapraz akımlı kulelerde kullanılan fanlar birbirinin hemen hemen aynıdır. Sadece üflemelitip olarak adlandırdığımız su kulelerinin fan grupları diğerlerinden farklıdır. Bu nedenlemekanik kulelerde kullanılan fan gruplarını iki başlık altında inceleyeceğiz.

6.1.1. Emmeli ve Çapraz Akımlı Mekanik Kulelerde Fanlar

Emmeli ve çapraz akımlı mekanik kulelerde aksiyal fanlar kullanılır. Bu kulelerde fangrubu, kulenin çatı bölümünde fan bacası içerisinde bulunur. Buharlaşmanın gerçekleşmesiiçin dışarıdaki havanın emilerek soğutma dolguları üzerinden geçirilip fan bacasındanatmosfere atılmasını sağlar.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

68

Şekil 6.1: Emmeli ve çapraz akımlı kulelerde fan grubunun yeri

Fan grubu elemanları şunlardır:

Fan kanatları Fan motoru ve redüktör grubu Titreşim şalteri

Şekil 6.2: Fan grubunun elemanları

Bu kulelerde, fan hızına uygun devire sahip elektrik motorları aksiyal fanı ile birliktedirekt olarak kullanılır. Aksiyal fanlarda hava, fan ekseni doğrultusunda aktığı için, bufanlara eksenel fan adı da verilmektedir. Büyük çaplı fan gruplarında hız sınırlamasındandolayı motor, redüktör ile birlikte çalıştırılır. Elektrik motoru orta ölçekli fan gruplarındadoğrudan (direkt akuple) redüktör miline bağlanır. Direkt akuple sistemde elektrik motoru,redüktör miline doğrudan bağlanır ve böylece enerji tasarrufu sağlar. Sistemde şaft, kayış,kasnak gibi aktarma organlarına ihtiyaç duyulmadığından bakım giderleri az olur ve problemolasılığı azalır.

69

Resim 6.1: Aksiyel (eksenel) fanlar

Büyük fan gruplarında ise servis kolaylığı sağlaması açısından mecburi olarak yatay-giriş/düşey-çıkış redüktör kullanılması gerekmektedir. Elektrik motoru redüktöre bir şaftaracılığıyla bağlanır. Elektrik motorları servis kolaylığı ve izolasyon avantajları sebebi ilebaca dışında en yakın yere monte edilir.

Fan grubunda kullanılan redüktör, kulenin çatı bölümünde fan bacası içerisindebulunur. Fan bacası genellikle pratik, korozyona dayanıklı ve ekonomik olduğu için CTPmalzemeden imal edilir.

6.1.1.1. Fan Kanatları

Bu tip kulelerde cam elyaf takviyeli polipropilen veya cam elyaf takviyeli polyester(CTP) ya da alüminyum kanat kullanılır. CTP fan kanatları, çok iyi derecede sıcak daldırmagalvaniz kaplanmış fan tablaları üzerine monte edilir. Her iki tip kanatın açıları projedeğerine göre ayarlanabilir olarak da yapılabilmektedir. Bu sayede hava akımını kontroletme imkânı da sağlanır. Su kulesi işletmeye alınmadan önce fan kanatlarının statik vedinamik balansları mutlaka sağlanmalıdır

Şekil 6.3: Aksiyel fan kanatları

6.1.1.2. Elektrik Motoru ve Redüktör Grubu

Kule tasarım değerlerine uygun büyüklükte trifaze (üç fazlı) elektrik motorlarıkullanılır. Motorlar ısıya dayanıklı toz, yağ ve neme karşı korumalı olmalıdır.

70

Resim 6.2: Su soğutma kulelerinde kullanılan redüktörler

Redüktörlerin gövde malzemesi kır dökme demirden imal edilmektedir. Düz heliseldişlileri sementasyon çeliğinden imal edilir ve gürültüsüz çalışması için hassas olaraktaşlanır. Redüktör milleri ise imalat çeliğinden üretilerek hassas taşlama işlemine tabi tutulur.

6.1.1.3. Titreşim Şalteri

Titreşim şalteri, kulenin en üst kotunda fan bacasının hemen yanında bulunur. Fangrubunda aşırı titreşim oluştuğunda balansı algılayarak elektrik motorunun devredençıkmasını sağlar. Böylece muhtemel fan arızalarında hasarın büyümesine ve tehlikelisonuçların oluşmasına engel olur.

Şekil 6.4: Titreşim şalteri

6.1.2. Üflemeli Mekanik Kulelerde Fanlar

Üflemeli tip mekanik kulelerde radyal (salyangoz) tipi fanlar kullanılır. Radyalfanlarda hava, göbek kısmından girer ve sırt kısmından çıkar. Aşağıdaki resimde (Resim 6.3)görüldüğü gibi radyal fanlar, şekil olarak salyangoza benzediği için, piyasada “salyangozfan” olarak da bilinir.

Resim 6.3: Radyal fanlar

71

Radyal fanlar aşağıdaki kısımlardan oluşmaktadır:

Gövde Kanat çarkı Hava giriş lülesi Tahrik motoru Taban kaidesi Devir kayışı

Radyal fanların salyangoza benzeyen kısımları hava hızının bir kısmının basıncadönüşmesini sağlar. Bu bakımdan diğer fanlara göre daha fazla basınçlıdır. Salyangoz fanınçarkı, bir çember etrafına dizilmiş çok sayıdaki kanatçıklardan oluşur (Şekil 6.5).

Şekil 6.5: Radyal fanın kısımları

6.1.2.1. Fanların Montajı

Üretici firma, projeye uygun olarak kule üzerinde fan bağlantı ağızlarını bırakmıştır.Buraya monte edilecek fan tipi, modeli belirlenmiş ve bu fana uygun bir flanş kule gövdesiüzerine sabitlenmiştir. Fanın kendi flanşı ile bu flanş birbirlerine cıvata ile bağlanır. İki flanşarasına, titreşimin kuleye geçmemesi ve sızdırmazlığın sağlanması için esnek bir contakonulmalıdır. Lastik contalar ya da amyant levhalar bu amaçla kullanılabilir. Flanşlar, contaaradan kaydırılmadan birbirine yaklaştırılır ve delik çaplarına uygun cıvatalarla monte edilir.Fan montaj cıvataları karşılıklı olarak sıkılmalı, flanşlarda kasılma yaratılmamalıdır. Fanlarınkonumlarına göre düşey ya da yatay yüzeylerinin düzgünlüğü su terazisi ile kontrol edilmeli,terazisinde olması sağlanmalıdır.

Radyal fanlarda servis ve bakım için fan hücresinde bir de servis kapısıbulunmaktadır. Emniyetin sağlanması için istek üzerine cihaza bir kayış kasnak muhafazasımonte edilebilmektedir. Radyal fanın tahrik motoru, üretici firmanın montaj talimatlarınauygun olarak, üretici firma tarafından hazırlanan kaidesi üzerine monte edilmelidir. Kaideninve tahrik motorunun montajında, ses ve titreşimin yapıya geçmesini önleyici tedbirleralınmalıdır.

72

Şekil 6.6: Fan bağlantı elemanları Resim 6.4: Kayış kasnak bağlantısı

6.1.2.2. Kayış Ayarı

Kayış ayarı için aşağıdaki işlem sırasına uymaya özen gösterilmelidir.

Motorun elektrik enerjisini kesin. V kayışını sökün. Kasnakların aynı hizada olduğunu kontrol edin (Şekil 6.7). Kasnak yuvalarına mastar yerleştirin. Kayışı değiştirin. Kayışa orta yerinden bastırın (Şekil 6.7). 1.5–2 cm’lik bir esneme normaldir. Şayet kayış gevşekse, motor kasnak ayar cıvatasını gevşetin, bir miktar

gerdirerek tekrar sıkın ve kayışı tekrar kontrol edin. Kasnaklarda sapma olup olmadığını tekrar kontrol edin. Motoru çalıştırıp çekilen akımı ölçünüz (akım çok yüksek ise kayış çok

gergindir)

Şekil 6.7: Kayış kasnak ayarı

6.2. Havanın Şartlandırılmasında Kullanılan Yöntemler

Sadece soğutma mevsiminde işletilecek olan soğutma kuleleri kontrolü, genelde fankontrolü ile sağlanır. Kondenser besleme suyu termostatı, sıcaklığın artıp azalmasına görekule fanlarını açacak ya da kapatacaktır. Daha büyük kulelerde iki veya üç aşamalı termostatkontrollü iki hızlı fanlar kullanılarak havanın şartlandırılması yapılabilir. Tüm sene boyunca

73

kullanılan kuleler ise baypas vanalarını ve donmayı önlemek için ısınmayı da içeren dahakapsamlı kontrol sistemlerine gereksinim duyar. Herhangi bir şekilde dondurucu ve soğukbir havada kulenin içerisinden düşük hızlı su akışı, kulenin içinin buzla dolmasına sebebiyetverir ki bu da kuleye zararlara yol açar.

Soğutma kulelerinde havanın şartlandırılmasında kullanılan en önemli elemanfanlardır. Fan hızları redüktör yardımıyla düşürülebilir ya da artırılabilir. Bu da kuleiçerisinde dolaşan hava miktarını etkiler. Aksiyal fanların bazı modelleri ayarlı kanatlıyapılabilmektedir. Bu fanların kanatçık açıları değiştirilmek suretiyle fan tarafından emilenhava miktarı ayarlanabilir ve kule içinde istenilen miktarda hava dolaşması sağlanabilir.

Kule içinde havanın şartlandırılmasını etkileyen bir diğer eleman da hava girişpanjurudur. Panjur kulenin dış gövdesi üzerinde, soğutulmuş su havuzu ile dolgu katmanıseviyesi arasında bulunmaktadır.

Hava giriş panjurunun görevi kuleye giren havanın homojen bir şekilde dolguyayönlenmesini sağlamak, havuzda biriken suyun sıçramalar ile kaybını önlemek, güneşışınlarını belli ölçüde engelleyerek yosun oluşumunu azaltmaktır. Panjur elemanları CTPmalzemeden ya da PVC’ den çekme yöntemi ile minimum hava direnci sağlayacak şekildeözel forma sahip olarak imal edilirler.

Şekil 6.8: Hava giriş panjurları

6.3. Suyun Şartlandırılması

Soğutma kulesindeki su buharlaşırken içindeki çözülmüş katı maddeler sistemde kalır.Bunun yanında, havanın içindeki parçacık ve biyolojik maddeler de sisteme karışır. Bunlarkulede kireçlenme, korozyon, çamur ve biyolojik kirlenmeye yol açabilir. Bu sorunlarıgidermek için bir su şartlandırma programı uygulanmalıdır. Kireçlenme ve korozyonuönlemek için sistemi zaman zaman boşaltıp temizlemek genellikle yeterlidir. Biyolojikkirlenme ise bir su şartlandırma programı ile giderilebilir. Uygulanacak şartlandırmaprogramı galvanizli saca zarar vermemeli ve kule havuz suyu pH'ı 6.5 ile 8.5 arasındatutulmalıdır.

74


Atölye ortamında, üflemeli tip su soğutma kulesine, radyal fan montajını tekniğineuygun olarak yapınız.


Araç Gereçler

Su terazisi Pense Kurbağacık Açıkağızlı anahtar takımı Tornavida Radyal fan grubu (fan, tahrik motoru, kasnak ve kayış) Lastik conta Cıvatalar Titreşim önleyici ayak (4 adet)


75

İşlem Basamakları Öneriler Fan ve fan motorunun montajını yapmak İşe başlarken, kendiniz ve

çevrenizdekiler için güvenliktedbirlerinizi alınız.

İş için gerekli tüm araç ve gereçlerihazır bulundurunuz.

Fanı, kule flanşına yaklaştırarak cıvatadeliklerinin uygunluğunu kontrolediniz.

Lastik contayı araya yerleştirerekköşelerinden iki cıvata ile tutturunuz.

Diğer cıvataları da takarak sıkıştırınız. Fan yüzeylerinin terazisini kontrol

ediniz. Fan tahrik motorunu, kaidesinin üzerine

oturtunuz. Titreşim önleyici ayakları, motora ve

kaideye bağlayınız. Motor ve fan milinin paralelliğini

kontrol ediniz.

Kayış-kasnak grubunun montajınıyapmak

Fan ve motor kasnaklarını milleregeçiriniz.

Kasnakların yerinden çıkmaması içinmontaj talimatlarına aynen uyunuz.

Motor ve fan kasnaklarını gerdirmeden,kasnaklara uygun kayış takınız.

Kasnakları gerdirerek gerdirmecıvatasını sıkınız.

Kayış gerginlik ayarını yapmak Motorun elektrik enerjisini kesin. V kayışını sökün. Kasnakların aynı hizada olduğunu

kontrol edin. Kasnak yuvalarına mastar yerleştirin. Kayışı değiştirin. Kayışa orta yerinden bastırın. 1.5-2 cm’lik bir esneme normaldir. Şayet kayış gevşekse motor kasnak ayar

cıvatasını gevşetin, bir miktargerdirerek tekrar sıkın ve kayışı tekrarkontrol edin.

Kasnaklarda sapma olup olmadığınıtekrar kontrol edin.

Motoru çalıştırın ve çekilen akımıölçünüz (akım çok yüksek ise kayış çokgergindir).

76



1. Emmeli ve çapraz akımlı mekanik kulelerde fan grubu nerede bulunur?

A) Kule tabanındaB) Dolgu malzemesinin üstündeC) Püskürtme memelerinin altındaD) Kulenin çatı bölümündeE) Dolgu malzemesinin altında

2. Aşağıdakilerden hangisi emmeli tip kule fan grubunun elemanlarından biri değildir?

A) Fan kanatları B) Fan motoru C) Kayış kasnağıD) Titreşim şalteri E) Redüktör

3. Titreşim şalterinin görevi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Titreşim arttığında fan motorunu devre dışı bırakmakB) Redüktör devir hızını ayarlamakC) Fan devir hızını ayarlamakD) Fan hava debisini ayarlamakE) Fan gürültüsünü en aza indirmek

4. Aşağıdakilerden hangisi radyal fan grubunun elemanlarından biridir?

A) Gövde B) Kanat çarkı C) Tahrik motoruD) Kayış kasnağı E) Hepsi

5. Yerine takılmış fan kayışının ortasına parmağınızla bastırdığınızda, kaç cm’lik bir çökmekayışın normal gerginlikte olduğunu gösterir?

A) 5–6 cm B) 1,5–2 cm C) 3–5 cmD) 6–8 cm E) Hiç çökme olmamalıdır

DEĞERLENDİRME



77

UYGULAMALI TEST




2. Fan ve fan motoru montaj malzemelerini hazırladınız mı?

3. Fanı kule üzerindeki yerine cıvatalarla bağladınız mı?

4. Fan motorunu kaide üzerindeki yerine cıvatalarla sabitlediniz mi?

5. Kasnakların montajını tamamladınız mı?

6. Kayışları kasnaklara taktınız mı?

7. Kayış gerginlik ayarını yaptınız mı?

8. Fanın ve fan motorunun çalışmasını gözlemlediniz mi?








DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki testte verilen ölçütlere göre kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınızdeğerlendirme sonucunda öğrenme eksikliğiniz varsa ilgili konuya ya da öğrenmefaaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Bu faaliyetin amacı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadarbaşardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette öğrenmeden geçeceğiniz bir konudiğer faaliyetlerde veya modüllerde başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorularadoğru cevap verdiğinizden ve uygun performansı gösterdiğinizden eminseniz bir sonrakifaaliyete geçiniz.

78


Bu faaliyetteki bilgi ve becerileri kazandığınızda ve uygun ortam sağlandığında,gerekli donanımı kullanarak soğutma kulesi pompa, flatör ve tesisatının montajını, tekniğineve standardına uygun olarak yapabileceksiniz.


Çevrenizde bulunan su soğutma kulelerinin pompa, flatör ve su tesisatlarınıinceleyiniz. Bunlar hakkında teknik personelden bilgi toplayınız. Elde ettiğinizbilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

7. SOĞUTMA KULESİ POMPA, FLATÖR VETESİSATININ MONTAJI

7.1. Flatör Yapısı

Flatör, otomatik su doldurma düzeneğidir. Su deposu, su tankı ya da rezervuar gibiiçinde su bulunan yerlerde eksilen suyu şebekeden otomatik olarak tamamlama amacıylakullanılır. Flatörün piyasa da yaygın olarak kullanılan diğer bir adı da yüzer valfdir.

Resim 7.1: Flatör

Flatör, suyun kaldırma kuvveti ile çalışan bir valftir. Monte edildiği depoda suseviyesi az ya da hiç yoksa flatörün topu su seviyesinde olacaktır. Dolayısıyla topun bağlıolduğu kolda aşağıda olacak ve kol valf içindeki contaya baskı yapamayacağından depoya sugirişine izin verecektir. Böylece depoya su dolmaya başlayacaktır. Su seviyesi flatörünayarlandığı maksimum seviyeye ulaştığında, suyun kaldırma kuvveti yüzer topukaldıracaktır. Yüzer top kolu yukarı kaldıracak ve kol valf içindeki contaya baskıuygulayarak suyun girişini kesecektir. Böylece depo içindeki suyun alt ve üst seviyesi flatöryardımıyla otomatik olarak ayarlanacaktır.


ARAŞTIRMA

AMAÇ

79

Resim 7.2: Flatörün kısımları

7.2. Flatör Uygulaması

Aşağıdaki şekil de (Şekil 7.1) flatörün su kulesindeki uygulamalarını daha açıkgörebiliriz. Şekil A’ da su soğutma kulesinin su tankında su seviyesi oldukça düşüktür.Flatörün topu aşağıya bulunmaktadır ve dolayısıyla su girişi açıktır. Bu durumda tanka sudolumu başlar. Şekil B’de flatörün önceden ayarlandığı tankın maksimum su seviyesineulaşılmıştır. Yüzer top ve kol suyun kaldırma kuvvetiyle yukarı kalktığından, kol tarafındavalf contasına baskı uygulanır ve su girişi durur.

Şekil C’de ise flatör conta yırtılması ya da tıkanma sonucu arızalanmıştır. Bu durumdaconta işlevini kaybettiğinden su girişi devam etmektedir. Tanktaki su seviyesi maksimimsınırlarını aşmıştır. Bu durumda giderek artan suyun yapıya ve diğer elemanlara zararvermesini önleme görevi taşma borusuna düşmektedir. Su bu borudan geçerek, çevreye zararvermeden yapının drenaj kanalına akabilecektir.

Flatör, soğutma kulesi su tankına montaj talimatlarında belirtildiği şekilde monteedilmelidir. Montaj yüksekliğinin, tank maksimum yüksekliğinden yukarda olmamasınadikkat edilmelidir. Tank sacı, imalatçı tarafından flatörün dişli kısmının tam geçeceği şekildedelinmiş durumdadır. Flatör buradan geçirilerek kontra somunuyla tank sacınasıkıştırıldığında montaj işi tamamlanmış olur. Flatörün montaj edileceği yer imalatçıtarafından delinmemişse hangi yüksekliğe konacağı şu yöntemle de bulunabilir. Flatör koluvalfle tam paralel konumda iken valfi kapatmakta ve su geçişine izin vermemektedir. Sutankında istenen su seviyesine flatör bu şekilde monte edilirse sağlıklı bir şekildeçalışabilecektir. Flatör montajı tamamlandıktan sonra yapının su şebekesinden flatöre boruçekilmesi ile bağlantı kısmı da tamamlanır. Flatörün zaman zaman arızalanabileceği ya daayar gerektirebileceği için flatör girişine bir küresel vana konulması yerinde olacaktır.

80

Şekil 7.1: Su soğutma kulesinde flatörün çalışma durumları

7.3. Pompa Tesisatı

Pompa, dış kaynaktan aldığı enerjiyi, içinden geçen sıvıya aktararak bir yerden biryere nakleden makine olarak tanımlanır. Su soğutma kulesinde pompanın görevi, kuledesoğutulan suyun, kule tabanındaki su tankından tekrar su soğutmalı kondenseregönderilmesini sağlamaktadır. Böylece su kondenser ve su kulesi arasında sürekli birdolaşıma sahip olur.

81

Şekil 7.2: Pompanın tesisata bağlantısı

Pompanın da bağlı olduğu bir su soğutma kulesi su devresinde, sistemin sağlıklı vedüzenli çalışabilmesi için şu elemanlar bulunmalıdır:

Küresel Kesme Valfleri: Su filtresi, flatör, kule ve pompa gibi elemanlarınolağan ve olağanüstü bakım durumlarında devre sularının kesilmesindekullanılmaktadır.

Su Filtresi: Pompa emiş borusu üzerinde yer almaktadır. Bu filtre kontroledilebilir ve çıkartılabilir özelliktedir. Su tankı ve boru içinde olabilecekmuhtemel artık maddelerin (toz, talaş v.s) pompa döner aksamı ve kondenser sudevresine girmesine mani olur.

Sirkülasyon Pompası: Suyun tesisatta dolaşımını temin eder. Pompanın gücü,su soğutma kulesi ve kondenser arasındaki yatay uzunluk ve kot farkı dikkatealınarak imalatçı tarafından belirlenir. Pompanın su ile temas eden bütünparçaları paslanmaz çeliktendir. Pompa, elektrik panosu üzerine monte edilmişbir termik koruyucu ile korunmalıdır.

82

Resim 7.3: Sirkülasyon pompası

Su Tankı: Su soğutma kulesinde soğutulmuş suyun depolandığı yerdir.Paslanmaz malzemeden, sızdırmaz şekilde yapılır. Kondenserden kuleye gelensu, buharlaşmanın etkisiyle bir miktar azalır ve sistemde su eksilmesi olur.Dolayısıyla eksilen suyu tamamlamak için su tankında otomatik ve elle sudoldurma düzenekleri bulunmalıdır.

Su Doldurma Musluğu: Manüel tiptedir. Otomatik su doldurma düzeneğininçalışmadığı durumlarda sistemde eksilen suyun tamamlaması için kullanılır.

Flatör: Otomatik su doldurma düzeneğidir. Bir diğer adı da yüzer valfdir. Sutankında eksilen suyu, temiz su şebekesinden otomatik olarak tamamlar.

Taşma Borusu: Flatörün otomatik olarak suyu kesememesi durumunda sutankındaki su aşırı miktarda artacaktır. Bu suyun tanktan taşıp yapıya ve diğerelemanlara zarar vermemesi için tank içinde istenen maksimum su seviyesinetaşma borusu konulur. Tankta fazla yükselen su bu boru yardımıyla kuledenzararsız şekilde uzaklaştırılır ve drenaj kanalına atılır.

Drenaj borusu: Soğutma kulesinde havanın yoğuşması, su sıçraması ve susızıntısı nedeniyle drenaj tavası ya da kanalında toplanan suyun yapıya zararvermeden uzaklaştırılması için döşenen borudur.

Baypas Valfi: Su soğutma kulesinin devreden çıkması durumunda, kondensersoğutma suyunun kısa devre yaptırılması için kullanılan valfdir.

Titreşim Emici Boru: Pompanın oluşturduğu titreşimin tesisat aracılığıyladiğer elemanlara ve yapıya geçmesini önleyen esnek, kolay bükülebilen, kauçukya da çelik malzemeden imal edilmiş borudur.

Yukarıda şekli verilen (Şekil 7.2) su soğutma kulesi su tesisatı basit bir örnektir. Çokfarklı şekillerde, farklı ilave elemanların kullanıldığı çok sayıda tesisat döşenebilir. Butesisatın nereden geçeceği, boru çapı ve elemanların teknik özellikleri, imalatçı talimatları dadikkate alınarak klima projesinde gösterilmiştir. Bize düşen, tesisat bilgilerimiz ışığında buelemanların montajını yapmak ve boru ağını döşemektir. Şayet yapının klima projesi yoksaya da yapıya yeni tip bir su soğutma kulesi monte edilecekse imalatçının talimatlarına aynenuyulmalıdır.

Su soğutma kulesi su tesisatı döşenirken şu hususlara dikkat edilmelidir.

83

Projeye göre elemanların yerleri tespit edilmeli, tesisat borularının geçeceğiyerler işaretlenmelidir.

Elemanların montaj yerlerinin uygunluğu kontrol edilmelidir. Yapıdaki temiz su borusu, pissu borusu ve drenaj kanalının yerleri incelenmeli

bağlantı durumu belirlenmelidir. Boruların geçeceği yapı bileşenlerinin özellikleri bilinmeli, yapını taşıyıcı

sistemine zarar verecek tesisat döşemelerinden kaçınılmalıdır. Su kulesi ve merkezi klima santralinin birbirine göre konumu belirlenmeli, gidiş

ve dönüş boruları için en kısa ve en uygun güzergâh belirlenmelidir. Boruların geçeceği döşeme ve duvar gibi elemanlar için uygun özellikte

kovanlar hazırlanmalı ve yerlerine konulmalıdır. Sirkülasyon pompası yerine konulmalı, şayet gerekli ise uygun montaj

elemanlarıyla zemine tespit edilmelidir. Flatör yerine takılmalı, taşma borusu, flatör, drenaj ve püskürtme memeleri gibi

sabit tesisat uçlarına boru bağlantıları yapılmalıdır. Projede öngörülen boru çapında, boru cinsine uygun birleştirme tekniğiyle, ek

malzemeleri ve valfleri kullanarak, tüm boru ağı döşeme işlemitamamlanmalıdır.

Boru döşeme işlemi sırasında, uygun aralıklarla kelepçe ve konsol konulmasıgerektiği unutulmamalıdır.

Boruların döşenmesinde, Faaliyet 3’te yer alan “boruların döşenmesinde dikkatedilecek hususlar” başlığı altında açıklanan hususlara uyulmalıdır.

Tesisatın sızdırmazlığı test edilmeli ve sistemin çalışma kontrolü yapılmalıdır.

84


Atölye ortamında aşağıda adları verilen araç ve gereçleri kullanarak su soğutma kulesisu tankına flatör montajı ve bağlantısını tekniğine uygun olarak yapınız.


Araç Gereçler

Flatör ½” Pense Kurbağacık Boru anahtarı Keten ya da teflon bant El matkabı Matkap ucu (çap 16 mm) Yuvarlak eğe Tornavida Küresel vana ½”


85


Su soğutma dolaşım pompasınınmontajını yapmak

İşe başlarken, kendiniz ve çevrenizdekiler içingüvenlik tedbirlerinizi alınız.

İş için gerekli tüm araç ve gereçleri hazırbulundurunuz.

Pompayı yere montajlı tip ise kaideyeoturtarak zemine monte ediniz.

Pompayı monte ederken altına titreşimönleyici levha koymayı unutmayınız.

Pompa emme ve basma hatlarının krokisiniçizerek şekil üzerinde ölçülendiriniz.

Uygun çapta çelik boru ile emme ve basmaborularını döşeyiniz.

Gerekli yerlerde açma kapama armatürlerinikoymayı unutmayınız.

Pompa emme ve basma boru bağlantılarınıyapınız.

Flatörün montajını yapmak

Flatörün kontrasomununu çıkartınız. Flatörü contası üzerinde takılı durumdayken,

su tankına açılmış olan deliğe yerleştiriniz vekontrasomunu sıkınız.

Flatör dişlerine keten sararak buraya birküresel vana bağlayınız.

Tornavida yardımıyla, flatör ayar vidasınıgevşeterek flatör kapanma seviyesiniayarlayınız.

Ayar vidasını tekrar sıkarak flatörünçalışmasını kontrol ediniz.

Tesisat bağlantısını yapmak

Projeye göre boru güzergâhını belirleyiniz. Duvar ve döşeme boru geçişleri için uygun

özellikte kovanlar hazırlayıp yerlerine takınız. Yapının su tesisatı, pissu tesisatı ve drenaj

kanalını inceleyerek uygun bağlantı yerlerinitespit ediniz.

Pompa, flatör, püskürtme memeleri, taşma vedrenaj bağlantılarını yapınız.

Kondenser gidiş ve dönüş borularını döşeyiniz. Tesisatı döşerken “boruların döşenmesinde

dikkat edilecek hususlar” başlığı altındabahsedilen hususlara uyunuz.

Boruları kelepçe ve konsollarla yapıelemanlarına tespit ediniz.

Tesisatın sızdırmazlığını test ederek çalışmakontrolünü yapınız.

86



1. Aşağıdakilerden hangisi, otomatik su doldurma düzeneğinin adıdır?

A) Vana B) Musluk C) Şiber vanaD) Flatör E) Çekvalf

2. Aşağıdakilerden hangisi flatörün kısımlarından biridir?

A) Yüzer top B) Hareketli kol C) ValfD) Su doldurma ağzı E) Hepsi

3. Otomatik su doldurma düzeneğinin montaj kotu aşağıdakilerden hangisidir?

A) Püskürtme memeleri kotundaB) Su tankı maksimum su seviyesi kotundaC) Dolgu malzemelerinin üst kotundaD) Fan bacası kotundaE) Hiçbiri

4. Su soğutma kulesinin devreden çıkması durumunda, kondenser giriş ve çıkış borularınınkısa devre yaptırılmasında kullanılacak valfe ne ad verilir?

A) Bas B) Şarj manometresi servis valfi C) Baypas valfiD) Çekvalf E) Bayonet valf

5. Pompada oluşan titreşimin, borular aracılığıyla diğer tesisata ve yapıya geçmesiniönlemek için kullanılan elemana ne ad verilir?

A) Sismik koruma parçasıB) Boru kelepçesiC) Titreşim emici levhaD) Titreşim emici ayakE) Titreşim emici boru

DEĞERLENDİRME



87

UYGULAMALI TEST




2. Su pompasının yerini belirlediniz mi?

3. Su pompasının tesisata bağlantısını yaptınız mı?

4. Flatörü tesisata bağladınız mı?

5. Su seviyesine göre flatör ayarını yaptınız mı?

6. Su tesisatını tamamladınız mı?

7. Tesisatın sızdırmaz olduğunu kontrol ettiniz mi?

8. Su tesisatının çalışmasını kontrol ettiniz mi?








DEĞERLENDİRME

Yukarıdaki testte verilen ölçütlere göre kendinizi değerlendiriniz. Yaptığınızdeğerlendirme sonucunda öğrenme eksikliğiniz varsa, ilgili konuya ya da öğrenmefaaliyetinin başına geri dönerek tekrar inceleyiniz.

Bu faaliyetin amacı sizin bilgi ve becerilerinizi artırmaktır. Bunu ne kadarbaşardığınızı en iyi gene siz bilebilirsiniz. Bu faaliyette öğrenmeden geçeceğiniz bir konudiğer faaliyetlerde veya modüllerde başarısızlığa yol açabilecektir. Bu nedenle tüm sorularadoğru cevap verdiğinizden ve uygun performansı gösterdiğinizden eminseniz modüldeğerlendirmeye geçiniz.

88

MODÜL DEĞERLENDİRMEModül ile kazandığınız yeterliği aşağıdaki ölçütlere göre değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet HayırSu soğutma kulesi montaj yerini hazırlamak1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Projede su soğutma kulesinin yerini incelediniz mi?3. Yapının bileşenlerine ve fiziki şartlarına göre su soğutma kulesi montaj

yerini seçtiniz mi?4. Zemin düzgünlüğünü ve sağlamlığını kontrol ettiniz mi? Zemin

düzgün değilse tesviye yapılması gerektiğini biliyor musunuz?5. Zeminin yalıtımını yaptınız mı?6. Drenaj bağlantılarını hazırladınız mı?7. Drenaj sisteminin sızdırmaz olmasını sağladınız mı?Servis ve bakım hizmetleri için gerekli alanları belirleme1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Projede su soğutma kulesi ölçülerini ve gerekli alan büyüklüğünü

incelediniz mi?3. Servis ve bakım hizmetleri için gerekli alanları belirlediniz mi?4. Cihazın boyutuna ve tesisat bağlantısına göre kenarlarda bırakılması

gereken açıklıkları belirleyebildiniz mi?5. Pompa yerini belirleyebildiniz mi?6. Drenaj bağlantı noktasını ve güzergahını belirleyebildiniz mi?Su soğutma kulesi pompa ve tesisat geçişlerini hazırlamak1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Soğutma kulesi pompa montaj yerini belirlediniz mi?3. Su soğutma kulesi montaj yerini hazırladınız mı?4. Su soğutma kulesi tesisat geçiş güzergâhını belirlediniz mi?5. Duvar ve döşemeleri tesisat geçişi için hazırladınız mı?6. Tesisat üzerinde kullanılacak su akış kontrol ve kesme elemanlarını

tespit ettiniz mi?7. Su akış kontrol ve kesme elemanlarının yerlerini tespit ettiniz mi?8. Flatör besleme hattını belirlediniz mi?Su soğutma kulesi montajı yapmak1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Su soğutma kulesi montaj kaidesini, yalıtımı ve tesviyesi yapılmış

zemine oturttunuz mu?3. Kaide montajı için ankraj cıvatası yerlerini işaretlediniz mi?4. Ankraj cıvatası yerlerini hazırladınız mı?5. Ankraj cıvatalarını beton ile zemine tespit ettiniz mi?

MODÜL DEĞERLENDİRME

89

6. Montaj kaidesini, cıvatalar yardımıyla zemine sabitlediniz mi?7. Su soğutma kulesini kaide üzerine sabitlediniz mi?8. Kaidenin ve kulenin sağlamlığını kontrol ettiniz mi?Su dağıtıcıları ve tutucuların montajını yapmak1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Su soğutma kulesi püskürtme memelerinin montajını yapabildiniz mi?3. Memelerinin montajı esnasında püskürtme açılarına dikkat ettiniz mi?4. Damla tutucuların montajını yapabildiniz mi?5. Plastik dolguların montajını yapabildiniz mi?6. Su soğutma kulesinin üreticisi tarafından belirtilen püskürme memesi,

damla tutucu ve dolgu malzemelerini kullandınız mı?7. Elemanların montajı esnasında, üreticinin talimatlarına uydunuz mu?Fan, kayış ve kasnak montajını yapmak1. İşin yapımı için gerekli takım ve malzemeleri işe başlamadan önce

hazır bulundurdunuz mu?2. Fanı yerine montaj yaptınız mı?3. Fan motorunu yerine montaj yaptınız mı?4. Kasnakların montajını yapabildiniz mi?5. Kasnaklara kayışları takabildiniz mi?6. Kayışların gerginlik ayarını yapabildiniz mi?7. Fan ve fan motorunun çalışmasını kontrol ettiniz mi?Soğutma kulesi pompa, flatör ve tesisat montajını yapmak1. Su soğutma kulesi dolaşım pompasının yerini tespit ettiniz mi?2. Pompanın montajını yaptınız mı?3. Flatör montajını yaptınız mı?4. Tesisat bağlantısını yaptınız mı?5. Tesisatın sızdırmazlığını kontrol ettiniz mi?

Düzenli ve kurallara uygun çalışma

1. Eldiven, gözlük ve diğer emniyet donanımlarını doğru kullandınız mı?

2. Modülü verilen süre içinde tamamlayabildiniz mi?

3. Modül için gerekli araç ve gereci doğru bir biçimde kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Yaptığınız değerlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.

Modülü tamamladınız, tebrik ederiz. Öğretmeniniz size çeşitli ölçme araçlarıuygulayacaktır. Öğretmeninizle iletişime geçiniz.

90

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ 1’İN CEVAP ANAHTARI

1 D2 A3 E4 E5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ 2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 E2 C3 E4 A5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ 3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 B2 A3 C4 E5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ 4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 C2 E3 A4 C5 E

ÖĞRENME FAALİYETİ 5’İN CEVAP ANAHTARI

1 D2 A3 B4 E5 D

CEVAP ANAHTARLARI

91

ÖĞRENME FAALİYETİ 6’NIN CEVAP ANAHTARI

1 D2 C3 A4 E5 B

ÖĞRENME FAALİYETİ 7’NİN CEVAP ANAHTARI

1 D2 E3 B4 C5 E

92

KAYNAKÇA

Endüstriyel Okullar İçin Soğutma ve İklimlendirme, Cilt 1–2, MEB,Ankara.1994.

Endüstriyel ve Ticari Soğutma Sistemlerinin Bakımı, MEB, Ankara, 1994.

DENİZ SAYAR Engin, Soğutma ve İklimlendirme Meslek Bilgisi TemelDers Kitabı 1–2, MEB, İstanbul, 2004.

KÖKTÜRK Uğur, Havalandırma ve İklimlendirme Tekniği, Cilt 1-2,İstanbul, 1974.

ÖZKOL Nuri, Uygulamalı Soğutma Tekniği, TMMOB.

BULGURCU, Yrd.Doç.Dr. Hüseyin, Soğutma ve İklimlendirme Ders notları,MEB, Ankara, 2001.

KAYNAKÇA

su soğutma kulesi̇ montaji

Business