merkezi̇ i̇kli̇mlendi̇rme elemanlarinin montaji

T.C.MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP(MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

TESİSAT TEKNOLOJİSİ VEİKLİMLENDİRME

MERKEZİ İKLİMLENDİRMEELEMANLARININ MONTAJI

ANKARA 2008

Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ileonaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarakyaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarındaamaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretimmateryalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeyerehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek vegeliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarındauygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliğikazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılmasıönerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlikkazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığındasatılamaz.

i

AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iiiGİRİŞ .......................................................................................................................................1ÖĞRENME FAALİYETİ–1 ....................................................................................................31. MONTAJ KURALLARI......................................................................................................3

1.1. Merkezi Santral Uygulama Alanları .............................................................................31.1.1. Klima Santralinin Bodrum Kata Yerleştirilmesi ................................................... 41.1.2. Klima Santralinin Çatıya Yerleştirilmesi............................................................... 51.1.3. Klima Santralinin Ara Kata Yerleştirilmesi........................................................... 61.1.4. Klima Santralinin Birinin Bodrum Kata Diğerinin Çatı Katına Yerleştirilmesi....61.1.5. Santral Büyüklüğü .................................................................................................61.1.6. Uygun Bir Sistemin Seçimi ................................................................................... 7

1.2. Merkezî Sistem Klima Cihazı Montajlarında Kullanılan Araç ve Gereçler ................. 71.2.1. Montaj Kuralları ....................................................................................................81.2.2. Güvenlik Önlemleri ............................................................................................... 8

1.3. Temel Montaj Kurallarını Uygulama............................................................................81.3.1. Terazi Kullanma ....................................................................................................81.3.2. Vidalarla Sabitleme ............................................................................................. 101.3.3. Drenaj Uygulama.................................................................................................111.3.4. İzolasyon..............................................................................................................11

1.4. Klima Santrali Sabitleme Elemanları..........................................................................121.4.1. Dış Paneller..........................................................................................................141.4.2. Ünite Birleştirme Parçaları .................................................................................. 141.4.3. Hava Damperleri..................................................................................................141.4.4. Sızdırmazlık Contaları ......................................................................................... 151.4.5. Kapak Kolları Ve Kilit Mekanizması ..................................................................151.4.6. Menteşeler ...........................................................................................................15

1.5. Ses ve Titreşim............................................................................................................161.5.1. Çeşitli Titreşim Kesiciler..................................................................................... 161.5.2. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar: ........................ 171.5.3. Susturucular .........................................................................................................17

UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 19ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 21

ÖĞRENME FAALİYETİ–2 ..................................................................................................232. FAN MONTAJ KURALLARI........................................................................................... 23

2.1. Cebri Havalandırma ....................................................................................................232.1.1. Mahalden Hava Emme (Egzost) ..........................................................................24

2.2. Fan Çeşitleri ................................................................................................................252.2.1. Radial (Salyangoz) Fanlar ................................................................................... 25

2.3. Fan Bağlantı Elemanları.............................................................................................. 292.4. Kayış Ayarı ................................................................................................................. 30UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 32ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 34

ÖĞRENME FAALİYETİ–3 ..................................................................................................363. FİLTRE MONTAJ TALİMATI......................................................................................... 36

3.1. Filtrasyon .................................................................................................................... 373.1.1. Filtre Seçmek.......................................................................................................37

İÇİNDEKİLER

ii

3.1.2. Filtre Malzemeleri ............................................................................................... 383.1.3. Basınç Düşümü....................................................................................................403.1.4. Değiştirilebilir Filtreler........................................................................................ 413.1.5. Kirli Filtre ............................................................................................................42


ÖĞRENME FAALİYETİ–4 ..................................................................................................474. POMPA VE SU AKIŞ KONTROL ELEMANLARININ MONTAJ KURALLARI ........47

4.1. Pompa Uygulama Sistemleri....................................................................................... 474.1.1. Frekans Konvertor Kontrolü Pompalar................................................................ 48

4.2. Akış Ayar (Debi) Kontrol Elemanları.........................................................................494.2.1. Pompa Devir Sayısının Değiştirilmesi.................................................................494.2.2. Su Regülatör Valfleri ........................................................................................... 50

4.3. Tesisat Bilgisi..............................................................................................................51UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 52ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 53

ÖĞRENME FAALİYETİ.-5 ..................................................................................................555. KANAL MONTAJ KURALLARI..................................................................................... 55

5.1. Kanal Gövdeleri ..........................................................................................................58UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 61ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 62

ÖĞRENME FAALİYETİ-6 ...................................................................................................646. ELEKTRİKSEL DEVRE ELEMANLARI BAĞLANTISI VE İLETKENLERİBİRLEŞTİRME TEKNİKLERİ ............................................................................................. 64

6.1. Elektrik Devre Elemanlarının Panoya Bağlantısı ....................................................... 646.1.1. Kompresör ...........................................................................................................676.1.2. Fanlar ................................................................................................................... 716.1.3. Basınç Anahtarları ............................................................................................... 736.1.4. Solenoidler...........................................................................................................776.1.5. Termostatlar.........................................................................................................786.1.6. Su Akış Kontrol Valfleri...................................................................................... 826.1.7. Su Akış Kontrol Valfleri...................................................................................... 836.1.8. Temiz ve Karışım Havası Damperleri .................................................................836.1.9. Pompalar..............................................................................................................84


MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 91CEVAP ANAHTARLARI .....................................................................................................94KAYNAKÇA......................................................................................................................... 96

iii

AÇIKLAMALAR

KOD 522EE0208ALAN Tesisat Teknolojisi ve İklimlendirmeDAL/MESLEK Alan OrtakMODÜLÜN ADI Merkezi İklimlendirme Elemanlarının Montajı

MODÜLÜN TANIMIBu modül öğrenciye merkezi iklimlendirme sistemi anaelemanlarının montajı için gerekli bilgi ve becerilerikazandıracak öğrenme meteryalidir.

SÜRE 40/ 32ÖN KOŞUL Cihaz Seçimini Yapma modülünü almış olmak.YETERLİK Merkezi iklimlendirme elemanlarının montajını yapmak.

MODÜLÜN AMACI

Genel amaçBu modül ile uygun ortam sağlandığında tekniğine uygunolarak merkezi iklimlendirme sistemi ana elemanlarınınmontajını yapabileceksiniz.Amaçlar1. Kaidenin montajını yapabileceksiniz.2. Santralin montajını yapabileceksiniz.3. Fan grubunun montajını yapabileceksiniz.4. Filtre grubunun montajını yapabileceksiniz.5. Pompa ve su akış kontrol elemanlarının montajınıyapabileceksiniz.6. Merkezi santrali ana havalandırma kanalınabağlayabileceksiniz.7. Elektriksel devre elemanlarının panoya bağlantısınıyapabileceksiniz.8. Elektrik panosunu hazırlayıp ve panoyabağlayabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİMORTAMLARI VEDONANIMLARI

OrtamTesisat Teknolojisi ve İklimlendirme bölümü atölyesiDonanımMontaj malzemeleri, izolasyon malzemeleri, bağlantıaparatları, anahtar takımı, çekiç, terazi, pense, tornavidatakımı, elektriksel ve elektronik ölçme araçları vb.

ÖLÇME VEDEĞERLENDİRME

Modülde yer alan her faaliyetin sonunda kazandığınızbilgi ve becerileri ölçerek kendinizideğerlendireceksiniz.

Öğretmen, modülün sonunda size uygulama faaliyetivererek, faaliyetin sonunda bilgi ve becerilerinizideğerlendirecektir.

AÇIKLAMALAR

1

GİRİŞSevgili Öğrenci,

İnsanlar yaşamlarını sürdürebilmeleri için temiz ve sağlıklı bir havaya ihtiyaç duyar,insanların her açıdan verimli olabilmesi için, kış şartlarında havanın ısıtılması venemlendirilmesinin önemli olduğu kadar yaz şartlarında da havanın serinletilmesi veneminin alınması önemlidir.

Teknolojinin gelişmesiyle hava hızlı bir şekilde kirletilmektedir. Ortam şartlarının iyiolmadığı bir durumda çalışmak insanların ne zihinsel ne de fiziksel olarak kaliteli işyapmasını beklemek mümkündür.

Tüm bunları gerçekleştirmek için standartlara uygun cihazları seçip, uygun bir şekildemontajını yapmak son derece önemlidir. Kurallara uygun olarak montajı yapılmamış birparçanın, sistemin verimini etkileyeceği gibi ileride daha büyük problemlere yol açmasınasebep olur. Bunun için uygun cihaz seçmek kadar kurallara uygun montaj yapmak da sonderece önemli bir konudur.

Bu alanın sağladığı istihdam olanakları, mevcut ve potansiyel olarak sahip olduğukatma değer yaratma gücüyle, ülkemizin önemli istihdam alanlarından biridir. TesisatTenolojisi ve İklimlendirme alanını seçmek sizin zevkli, sektörde geniş yeri olan bir mesleğebaşlamanızı sağlamıştır. Mesleğinizi severek ve isteyerek yapmanız başarınızı daha daartıracaktır.

Bu modülde merkezi iklimlendirme elemanlarının montajını öğrenerek uygulamayapabileceksiniz.

İşlenen bu konu ve faaliyetleri istekle, zevkle öğrenmeniz, iyi bir iklimlendirmeuzmanı olmanız dileğiyle başarılar dileriz.

“Bilgi, her zaman sahibini peşinden takip eden bir servettir."

GİRİŞ

3

ÖĞRENME FAALİYETİ–1

Bu faaliyeti tamamladığınızda ve uygun ortam sağlandığında, klima cihazı kaidesininmontajını tekniğine ve standarlarına uygun yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede klima montajı yapabilen işletmelere gidip, montajtalimatları hakkında bilgi toplayarak bir rapor haline getiriniz. Topladığınızbilgileri okulda öğretmeniniz ve arkadaşlarınızla tartışınız.

Firmalardan katalog temin ederek inceleyiniz. Internet ortamında klima cihaz montajı hakkında bilgi edininiz.

1. MONTAJ KURALLARI

1.1. Merkezi Santral Uygulama Alanları

Santral iklimlendirme tesisatlarının temel parçalarından biridir ve tasarımını büyükölçüde etkiliyebilecekleri için bunları planlanması projenin ön planlanması esnasındayapılmalıdır.

Santraller tüm tesisat içinde hem fazla yer kaplamayan hem de maliyeti en yüksekcihazlardır.

Genel anlamda havalandırma ve klima santralleriyle sıcak su, soğuk su ve elektriküretecleri arasında birçok bağlantı olduğundan, tüm cihazlar “ teknik kat “ da denen birtesisat katında toplanmalıdır.

Santraller beslenecek hacim ve oda gruplarına mümkün olduğunca yakın monteedilmelidir. Uygun hava dağıtım sistemlerine ulaşmak için santraller dikey dağıtımlara(çekirdeklere) yakın yerleştirilmelidir. Burada akustik problemler önemli rol oynarlar.

Günümüzde küçük ve orta büyüklükte tesisatlarda bulunan santraller paket prensibinebağlı olarak önceden tamamlanmış, birleştirilmiş parçalardan oluşur. Böylece hacimler dahaiyi kullanılır. Tüm tesisatın verimi artar, daha çabuk montaj yapılır ve daha kolay servisverilir.

Çatı santrali olarak adlandırılan paket cihazlar mevcut olup bunlar serbest olarak çatıüzerine yerleştirilebilir. Bunlar bir bütün olarak vinçle çatıya çıkarılabileceği gibi parçalarhalinde çatıya çıkarılıp çatı üzerine monte edilir.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

4

Şekil 1.1: Klima santralinin yerleşim ölçüleri

Tablo 1. 1: Klima santralinin yaklaşık yer ihtiyacı

1.1.1. Klima Santralinin Bodrum Kata Yerleştirilmesi

Santralin bodrumda bulunması durumunda katlardaki faydalı hacimler zarar görmez.Makinelerin ve cihazların ağırlıklarının bina konstrüksiyonu üzerinde çok az etkileri vardır.Montaj ve ses yalıtımı da kolaylıkla halledilir. Makinelerin montajı ve değişimi için yeterlimontaj açıklıklarının bırakılması düşünülmelidir. Bodrum katı yüksekliğinin 3m nin altındaolmamalıdır ve taze hava mümkün olduğunca toprak seviyesinin üzerinden alınmalıdır.

5

Şekil 1.2: Klima santralinin bodrum kata yerleştirilmesi

1.1.2. Klima Santralinin Çatıya Yerleştirilmesi

En üstte teknik ekipmanlar bulunan binalarda (Asansör, makine dairesi vb.) tümteknik makine dairesinin çatıda bulunması tavsiye edilir. Hava emişi direk olarak çatıdanyapılabilir. Bodrum katı depo veya başka amaçla kullanılabilir. Binanın statik tasarım önplanlaması yapılırken çatıya koyulacak makine ve teçhizatın ağırlıkları ve bunlarıngelecekdeki tamir ve değişim durumları dikkate alınmalıdır. Bunlara ilaveten titreşim ve sesyalıtımı gibi önlemler de düşünülmelidir.

Şekil 1.3: Klima santralinin çatıya yerleştirilmesiŞekil 1.4: Çatıda bulunan santralin

çatının kenarına ve duvara olanminimum mesafeleri

6

1.1.3. Klima Santralinin Ara Kata Yerleştirilmesi

Bu uygulamada santral binada yukarıya ve aşağıya doğru yaklaşık aynı sayıda kataservis verir. Binanın statik tasarım ön planlaması yapılırken çatıya koyulacak makine veteçhizatın ağırlıkları ve bunların gelecekteki tamir ve değişim durumları dikkate alınmalıdır.Bunlara ilaveten titreşim ve ses yalıtım gibi önlemler de düşünülmelidir.

1.1.4. Klima Santralinin Birinin Bodrum Kata Diğerinin Çatı KatınaYerleştirilmesi

Bu uygulama normalde sadece çok yüksek binalarda, tek santralin yetmediğidurumlarda kullanılır. Daha da yüksek binalarda ise hem bodrumda hem çatıda hem de aratesisat katında santral uygulaması mümkündür. Tesisat şaftlarının ekonomik kullanımı içinegzoz ve basma basma santralleri ve kanalları şekildeki gibi düzenlenir. Burada, kanaltasarımı yapılırken eş basınç düşümü kuralı uygulanarak kanal çapları hesaplanmalıdolayısıyla kanal çapı santralden uzaklaştıkça küçülmektedir. Dönüş havalı sistemlerde buuygulama çok mantıklı değildir.

1.1.5. Santral Büyüklüğü

Klima santral seçimlerinde; yer kaybı, kat yüksekliği hava kanalı dağılımı, serviskolaylığı, ses-konfor vb. nedenlerle tek santralda çok zorda kalınmadıkça 30.000 m3/hdebinin üzerine çıkılmamalıdır.

Konfor sistemlerinde kullanılacak hava santrallerinde ideal kesit 2.5 m/s hava hızıkabülü ile tayin edilir. O halde hava debisi V ( m3/h ), olan bir santralin kesiti:

F= V / 3600 x 2.5, F = V / 9000 ( m2 )Şeklinde hesaplanıp santralin kare kesitli olacağı kabulü ile santral genişliğiA = (F)0.5 (m)

Hesaplanan kesitin karekökü şeklinde ortaya çıkar.

Santral uzunluğu kullanılan hücrelerin durumuna göre filtre cinsine, susturucubulunup bulunmadığına göre değişmekle beraber, genellikle santral eninin 3–3.5 mislidir.Sulu nemlendirici bulunulması halinde bu değere 1 metre ilave edilmelidir. Yukarıdakişekilde boyutları tahmin edilen santralin konulacağı hacmin ( tesisat odasının ) boyutlarışöyle tayin edilir. Santralin bir tarafında ısıtıcının çıkarılabilmesi için santral eninden dahabüyük bir boşluk bırakılmalıdır. Diğer yanında ise, santral kontrol kapaklarının ısıtıcı içinbırakılan tarafta olduğu kabul edilerek 0,50 – 0,60 metre civarında bir servis koridorubırakılmalıdır.

Sonuç olarak santral odasının eni, santral eninin üç misli alınmalıdır. B=3.aSantral odasının boyu ise, santral eninin beş katı civarında olmalıdır. L = 5.a

7

Havalandırma tesisatının bir binaya entegrasyonu, planlanması aşamasında dikkatealınması gereklidir. Klima tesisatı planlanmasında aşağıdaki maddeler dikkate alınmalıdır.

1.1.6. Uygun Bir Sistemin Seçimi

Klima santralinin konumu ve büyüklüğü, ayrıca bunların ulaşılabilirliği Makine odasının ve tesisatın konumu ve büyüklüğü Taze hava ve egzoz havası menfez büyüklüklei ve dağılımları Kanallar ve şaftlar için yer Asma tavan yükseklikleri Aydınlatma ve pencere büyüklükleri Güneşten korunma Ses yalıtımı Yangın koruması Enerji tasarrufu Bakım personelinin eğitimi ve yönlendirilmesi için yeterli zaman Üretici firmalarla bakım sözleşmesi

1.2. Merkezî Sistem Klima Cihazı Montajlarında Kullanılan Araç veGereçler

1.Çekiç 19.Havya 37.Şişirme (muf2.Eğe çeşitleri 20.Demir testeresi açma) takımı3.El keskisi 21.Şerit metre 38.Gaz şarj manifoldu4.Saplı keski 22.Eldiven 39.Cırcırlı anahtar5.Çelik cetvel 23.Seyyar lamba 40.Bakır boru köreltme6.Elektrotlar 24.Çektirme takımı aleti (pinch-off)7.Kaynakçı maskesi 25.Allen anahtar tk. 41.Kayış gerginliği ölçme8.Su terazisi 26.Kontrol kalemi ve ayar aleti9.Takım çantası 27.Uzatma kablosu 42.Kılcal boru ölçme ve10.Tornavidalar 28.Boru anahtarı kalibrasyon mastar takımı11.Koruyucu gözlük 29.Ayarlı pense 43.Hava hızı ölçme aleti12.Açıkağızlı anahtar 30.Bakır boru havşa (anemometre)takımı takımı 44.Ses seviyesi ölçme cihazı13.Matkap uçları 31.Bakır boru makası 45.Savurma psikrometresi14.Pense 32.Boru bükme yayı 46.Akış ölçer15.Kargaburun 33.Duvar ve beton kırıcı 47.Yüzey termometresi16.Yan keski 34.Tork anahtarı 48.Termostat17.El breyizi 35.Lokma takımı 49.Hava debi ölçer18.Kaynak makinesi 36.Seyyar merdiven 59.Nemölçer (higrometre)

8

1.2.1. Montaj Kuralları

Bir iklimlendirme sisteminin arıza yapmadan ve bekleneni verecek şekilde çalışması: Tesisatın kurulması, ilk çalıştırılması, ayarlanıp devamlı hizmete sokulması

esnasında yapılan işlerin bilinçli olarak ve temizlik ön planda tutularakyapılması gereklidir.

İklimlendirme sisteminin arıza yapmadan ve bekleneni verecek şekildeçalışmasının birinci ve en önemli gereği sistemin montajının gereken şekildeyapılmış olmasıdır. Montajı yapan teknisyenin soğutma konusunu iyi bilmesi vemekanik nosyonunu iyi kavramış olması işi büyük ölçüde kolaylaştıracaktır.

Montaj ustası kullanacağı takımlarını iyi tanımalı, malzeme ihtiyaçlarınıçıkartabilmeli (boru, fitting, kaynak teli, temizleme malzemesi ) ve işebaşlamadan önce işlerini planlayarak gerekirse sistemin uygulama krokisiniyapmalıdır.

1.2.2. Güvenlik Önlemleri

Klima cihazı ve ekipmanlarının montajı ve servisleri, elektriksel olaylar ve sistembasıncından dolayı tehlikelidir. Bu nedenle klima cihazı ve ekipmanlarının servis, montaj vebakımları sadece yetiştirilmiş ve kalifiye personel tarafindan yapılmalıdır. Konu hakkındabilgisi olmayan kişilerin, sadece ünitelerin ve filtrelerin temizliği gibi basit bakım işlemleriniyapmalarına izin verilmelidir. Diğer bütün işlemler yetiştirilmiş servis personelleri tarafındanyapılmalıdır.

1.3. Temel Montaj Kurallarını Uygulama

1.3.1. Terazi Kullanma

Klima santralinin yerine montajı yapılırken ister bodrum ister arakat isterse çatı katınayerleştirilsin mutlaka bina statiğine uygun kaide betonu atılması gerekmektedir. Klimasantralinin yerleştirileceği yer mutlaka düz olmalıdır. Zemin düz değil ise tesviye betonuatılarak (kaide betonu) zemin düzlüğü terazi kullanarak sağlanmalıdır. Santral ile tesviyebetonu arası izolasyonu mutlaka yapılmalıdır aksi takdirde santralin çalışmasından dolayıoluşan gürültü tüm zemine oradan da tüm binaya iletme söz konusu olur bu da istenmeyenbir durumdur. Klima santralinin zemine tam olarak montajı sağlanmalı herhangi bir titreşimesebebiyet verilmemelidir. Zeminin düzgünlüğü mastar ve su terazisi yardımıyla kontroledilmelidir.

Şekil 1.5: Zeminin yüzey düzgünlüğünün su terazisi ile kontrolü

9

Zemin kir ve tozdan iyice arındırıldıktan sonra, cihazın monte edileceği alan kadar,yeterince sağlamlığı ve düzgünlüğü sağlayacak yükseklikte 10–15 cm kalıp çıtaları çakılarakharç için yer hazırlanır. Tesviye betonunun düzgünlüğü, kalıp çıtalarının terazisindeolmasına bağlıdır. Çıtalar çakılırken su terazisi yardımıyla yan ve üst yüzeylerinindüzgünlüğüne dikkat edilmelidir.

Yer tesviyesinin bozukluğuna göre, ya da drenaj ve yer sorunu yaşanan yerlerdetesviye betonunun yüksekliği 15 cm ya da daha fazla olabilir. Ancak bu yükseklikte betonunyeterli sağlamlıkta olabilmesi için beton içine demir ızgara döşenmelidir.

Şekil 1.6: Tesviye betonunun mastarlanması

Yeni sertleşen beton çok naziktir, özenle korunması gerekir. Özellikle bir hafta içindebeton kurumamalı, donmamalı ve sarsıntıya uğramamalıdır. Dökülen tesviye betonunun açıkyüzeylerinin belirli zamanlarda sulanması ve bu sulama süresinin 7 ile 14 gün arasındatutulması gerekir. Bu nedenle betonu sık sık ve devamlı sulama, ıslak çuvallarla örtme, buharverme, kum, nemli toprak veya saman sürerek sürekli ıslatmak gibi önlemlerle, betonkarışımın suyu korunmalıdır.

Şekil 1.7: Betonun son kontrolünün yapılmasıResim 1.1: Islak örtülerle tesviyebetonun korunması

10

1.3.2. Vidalarla Sabitleme

Cihazların yer seçimi esnasında, üretici firmaların öngördüğü servis ve işletmeboşluklarının bırakılması gereklidir. Bu gibi detaylar projelendirme esnasındadüşünülmelidir. Montajı yanlış yapılmış ve gerekli hava boşlukları bırakılmamış bir cihaz,tasarım şartlarının sağlanamaması nedeniyle çalışmaz ya da sorunlu çalışır. Her iki durumdada çözümleri pahalı olan sonuçlar doğurur ya montajı yeniden yapılmak zorunda kalınır yada çok düşük verimle sorunlu çalışması kabullenilir.

Klima santralleri ve kompresör grupları zemine, şekildeki gibi beton kaide ilebağlanır. Ses ve titreşimleri binaya iletmemesi için beton kaidenin altına mantar, kauçuk vb.malzemeler konur.

Şekil 1.8: Kaide detayı

Şekil 1.9: Santral sabitleme elemanları

11

1.3.3. Drenaj Uygulama

Soğutma sistemlerinde havanın şartlandırılması esnasında, havadaki nemin yoğuşmasıbeklenen bir olaydır. Yoğuşan suyun ve sistemdeki atık suların (Nemlendiriciden, susoğutma kulesinden v.b.) tahliyesi amacı ile kurulan tesisata drenaj tesisatı adı verilir.

Klima santral hücrelerinde ısıtma soğutma batarya borularının nemlenmesi ilenemlendirme hücresinde oluşan su ve nemin klima santrali içerisinden dışarı atılması için birdranaj hattı çekilerek pis su giderine bağlanması gerekmektedir.

Drenaj tavalarının yükseklikleri vantilatör basınçına eşit veya büyük seçilmelidir. Aksihalde filtre tıkandığında drenaj tavasına toplanan su (fan çalıştığından vakum nedeni ile)drenaj borusundan akmamaktadır. Drenaj boruları galvaniz borudan yapılmalı, pis sutesisatına veya drenaj kolonuna 2” boru ile bağlanmalıdır.

İlk bakışta işlevsel olarak basit görülen drenaj tesisatı, uygun yapılmadığında çeşitlisorunlar yaratır. Örneğin eğimi uygun yapılmamış bir drenaj tesisatında drenaj suyununtavadan taşması ve drenaj hattının pis kokularının mahale iletilmesi sık rastlanansorunlardandır.

Drenaj sistemi ya da klima cihazı drenaj boruları direkt olarak en yakın pis suborusuna veya sifonuna bağlanmamalıdır. Böyle bir bağlantı mahallere, pis su borularındaoluşan koku ve gazların doluşmasına neden olur ve istenmeyen bir durumdur. Drenajborularının bir sifon yardımıyla pis su borusuna bağlanması, bu sorunu ortadan kardıracakgibi görünse de, yazın sifonların içindeki suyun kuruması ya da sifon içinde suyun herhangibir nedenle yok olması durumunda sifon görev yapamayacağından mahallere koku gitmesiönlenemeyebilir. Bu nedenle drenaj sistemini pis su sisteminden ayırmak ya da tüm drenajlartoplandıktan sonra derin bir sifon yaparak kanalizasyona vermek daha doğru bir uygulamaolacaktır.

Şekil 1.10: Drenaj bağlantısı

1.3.4. İzolasyon

Cihazın koyulacağı yerin su yalıtımı yapılmalıdır. İzolasyon için polimer esaslıbitümlü levhalar ya da epoksi, poliüretan ve akrilik esaslı su yalıtım malzemeleri

12

kullanılabilir. Polimer esaslı bitümlü levhalar tesviye betonunun altına serilmelidir. Bazı suyalıtım malzemeleri ise tesviye betonu harcına katılarak da kullanılır. Yalıtım malzemesininasıl uygulayacağınız, seçtiğimiz malzemeye göre değişecektir. Bu nedenle yalıtımmalzemesi imalatçı talimatlarına uyunuz.

Resim 1.2: Polimer esaslı bitümlü yalıtım malzemesinin uygulanması

1.4. Klima Santrali Sabitleme Elemanları

Depreme dayanıklı olarak inşa edilmiş binaların hasar görmediği depremlersonrasında, bina içinde normal sürdürülmesi için mekanik tesisatın da hasar görmemiş veçalışıyor durumda olması gerekir.

Bu korumayı sağlamak için cihaz bağlantı yerlerinde, özel olarak tasarlanmış, ileriteknoloji ile üretilmiş ve deprem kuvvetlerine karşı koyabilecek birtakım elemanlardanfaydalanılır. Bu elemanlar ve taşımaları gerekli özellikler aşağıdaki gibidir.

Sismik sınırlayıcı kauçuk titreşim alıcı ayak, Her yönden gelen sismikkuvvetleri taşıyabilir özellikte, dökme demir gövde ve bu gövde içinde neoprensönümleme elemanı bulunan ayaklardır.

Şekil 1.11: Sismik Sınırlayıcı titreşim alıcı ayak

Sınırlandırılmış yay, üzerinden yük kalktığı zaman yayın açılmasını önleyensınırlama elemanları vardır. Gövde ,bütün deprem kuvvetlerine karşı direnecekşekilde tasarlanmıştır.

13

Şekil 1.12: Sismik Sınırlayıcı Yaylı Takoz

Şekil 1.13: Sabitleme elemanları

Şekil 1.14: Santral sabitleme elemanları

14

Şekil 1.15: Standart çift cidarlı panel Şekil 1.16: Isı köprüsüz (CBF ) panel

1.4.1. Dış Paneller

Klima santralleri modül yapısında kenar profilleri, takviye profilleri ve köşeelemanlarından oluşan iskelet yapının görünür 6 yüzünün kapatılması amacı ile kullanılankapak panelleri galvanizli sacdan imal edilir. Sandviç yapıda olan panellerde iç ve dış cidarkalınlıkları en az 0,5 mm galvanizli sacdan imal edilir. Sandviç yapının orta kısmında ses veısı izolasyonunu sağlamak amacı ile yalıtım malzemesi bulunmaktadır. Yalıtım malzemesiolarak camyünü, taşyünü veya poliüretan kullanılmaktadır. İki ayrı ana elementten oluşanpoliüretan malzeme panellere özel ekipmanlar vasıtası ile uygun oranlarda karıştırılarak, sıvıenjeksiyon yolu ile doldurulmaktadır. Yandığı zaman zehirli gaz açığa çıkarması sebebi ilegünümüzde poliüretan kullanımı tercih edilmemektedir. Ağrlıklı olarak, 20.000 m3/h havadebisinin altındaki cihazlarda 25 mm kalınlığında camyünü, üstündeki cihazlarda isekonstrüksiyonun daha ağır olmasından dolayı 50 mm kalınlığında taşyünü kullanılmaktadır.Bu kalınlıklar yeterli izolasyonun sağlanması yanında kenar ve takviye profilleri üzerindeayrılan kısımlara yerleştiğinde düzgün bir dış yüzey oluşturacak şekilde imal edilmektedir.Paneller sabit kapak olarak kullanılmasının yanı sıra servis kapağı olarak dakullanılmaktadır. (Servis kapakları dış yüzeyinde galvanizli sac 1 mm olarakkullanılmaktadır).

Servis kapağı olarak kullanılan paneller menteşe, kapak kolu ve kilit mekanizmalarıile de teçhiz edilmektedir.

1.4.2. Ünite Birleştirme Parçaları

Klima santralleri modül yapısında modül birleşim noktalarında kullanılmak üzeregalvanizli sacdan veya alüminyum malzemeden imal edilmektedir. Parçalar şantiyeortamında modül birleştirmelerinde olabilecek muhtemel hataların minimuma indirilmesinisağlamak amacı ile kullanılmaktadır.

1.4.3. Hava Damperleri

Klima santrallerinde hava ayar ve gerektiğinde hava sirkülasyonunun kesilmesi amacıile kullanılan hava damperleri üç ana unsurdan oluşmaktadır. Bu unsurlar 6063 ( AlMgSiO.5) kalitede alüminyum malzemeden extrüzyon yolu ile imal edilen damper kanat profilleri,

15

sert PVC malzemeden imal edilen dişli ve yatak aksamı, galvanizli sac malzemeden imaledilen dış gövdedir. Damper kanat profilleri üzerinde hava yastıklı sızdırmazlık contası içinaçılmış kızaklara haizdir. Damper ebatları hava debisi ve cihaz boyutlarına bağlı olarak kanatve dişli genişlikleri dikkate alınmak sureti ile kenarlarda hava sızıntısını minimuma indirecektoleranslarla belirlenmiştir. Dişli ve yatak mekanizmaları montajı herhangi bir dişli sıyırmasıveya sıkışmaya imkan vermeyecek şekilde yapılmaktadır. Gövde, üzerine damper kanatprofillerinin ve dişli mekanizmasının montajları yapıldıktan sonra, kenar profillerine havasızıntısına imkan vermeyecek şekilde monte edilir. Karışım havalı cihazlarda egzost vekarışım damperleri ortak çalışabilmeleri için özel bir mekanizma yatak kısımlarından(dolayısı ile dişli kısımlarından) irtibatlandırılır.

1.4.4. Sızdırmazlık Contaları

Klima santralleri modül yapısında kenar ve takviye profilleri ile kapak panelleribirleşim noktalarında, basınç farklılıklarından doğabilecek muhtemel hava sızıntılarınıengellemek amacı ile kullanılan sızdırmazlık contaları hava yastıklı olarak EPDMmalzemeden imal edilaair. Contalar, kenar ve takviye profilleri üzerinde özel olarak dizaynedilmiş kızaklara montajı için özel kenarlara haizdir. Contalar imal edildiği malzemedendolayı ezilmez veya başka yönlü şekil bozukluğuna uğramaz. Hava yastıkları sayesinde tümyüzeylerde temas sağladığından maksimum düzeyde sızdırmazlık sağlanır.

1.4.5. Kapak Kolları Ve Kilit Mekanizması

Dış paneller kısmında bahsi geçen servis kapaklarının kapalı tutulması veya kolayaçılabilmesi amacı ile kullanılan kapak kolları ve kilit mekanizması sert PVC malzemedenimal edilmektedir. Kapı kolları ve kilit mekanizması cihaz yüksekliğine bağlı olarak kapakbaşına 1, 2 veya 3 adet olarak kullanılmaktadır.

Resim 1.3: Klima santrlinde kullanılan kapı kolu

1.4.6. Menteşeler

Dış paneller kısmında bahsi geçen servis kapaklarının iskelete hareketli montajı içinkullanılan menteşeler alüminyum malzemeden boyalı olarak imal edilmektedir. Menteşelercihaz yüksekliğine bağlı olarak kapak başına 2, 3 veya 4 adet olarak kullanılmaktadır.

16

Resim 1.4: Klima santralinde kullanılan menteşeler

1.5. Ses ve Titreşim

Santral kaseti, santral içinde oluşan gürültünün dışarıya iletilmemesinde büyük roloynar.

Isı köprüsüz klima santral kasetinin ses izolasyonu testleri, EN standartlarına göredeğişik frekanslarda yapılmış olup aşağıda tablo halinde verilmiştir.

Tablo 1.2: Ses izolasyon testleri

1.5.1. Çeşitli Titreşim Kesiciler Neopren pedler: Kullanım alanları kritik olmayan cihazlar ile bodrum

katlardır. Neopren ayaklar ve askılar: Yüksek hızlı küçük ekipmanların titreşim

yalıtımında, dengesiz kuvvetlerin çok küçük olduğu, sadece ses probleminin yada küçük titreşim problemlerinin giderilmesi gerektiği yerlerde kullanılır.

Resim 1.5: Neopren ayaklar ve askılar

Çelik yaylar: Kritik durumlarda kullanımı en yaygın titreşim alıcılardır.Çeşitlitasarım imkanları verir. Kullanıldığı makine ve cihazlar kadar uzunömürlüdür.Ek bir önleme gerek kalmadan ,kararlılığı sağlayacak büyüklükte iyibir bağlantı ile işlerini yaparlar.

17

Resim 1.6: Çelik yaylar

Boşlukta bulunan malzemelerin titreşimlerinden istenmeyen sesler oluşur. İstenmeyen,insanların duyu organlarını rahatsız edecek frekanslardaki seslere gürültü denir. İki çeşit sesvardır:

Hava titreşimlerinden oluşan hava sesi Gövde titreşimlerinden oluşan mekaniksel ses

1.5.2. Titreşim Alıcılar Seçilirken Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar:

Titreşim yalıtımı yapılan donanımın türü ve bulunduğu yer (iç/dış) Yalıtım yapılacak donanımın ağırlığı ve ağırlık merkezinin yeri Yalıtım yapılacak birimin tüm boyutları Cihazın en düşük çalışma hızı Her birim için kaç adet titreşim sönümleyici istendiği.

Yukarıda belirttiğimiz kurallar doğrultusunda titreşim alıcılar uygun şekilde seçilir.Gerekli cihazların montajında kullanılarak sorun giderilir

Resim 1.7: Titreşim yayılımı

1.5.3. Susturucular

İklimlendirme sistemlerinde kullanılan çeşitli cihazlar görevlerini yaparkenistenmeyen ve insanları rahatsız eden birtakım ses ve gürültüler çıkarır. Fanlar, nemlendiricisirkülasyon pompası, kanal içlerine yerleştirilen yön değiştiriciler, kanal çap daralmaları(redüksiyon) gibi kısımlar hava hızının da etkisiyle istenmeyen ses ve gürültü çıkarankısımların başında gelir. Bu istenmeyen sesler “ses kirliliği” olarak da ifade edilir. Birşekilde bu istenmeyen seslerin giderilmesi gerekir.

18

Susturucular; iklimlendirme santralındaki istenmeyen ses ve gürültüleri bir şekildeyok eden yapı elemanlarıdır.

Resim 1.8: Susturu

19

UYGULAMA FAALİYETİYGULAMA FAALİYETİ

Montaj talimatına uygun olarak aşağıdaki uygulama işlemlerini yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler

Temel montaj kurallarına göre terazikullanınız.

İşe başlarken, kendiniz veçevrenizdekiler için güvenliktedbirlerinizi alınız.

b. Klima santralinin yerleştirileceği yermutlaka düz olmalıdır. Zemin düzdeğil ise tesviye betonu atılarak (kaidebetonu) zemin düzlüğü terazikullanarak sağlamalayınız.

Klima cihazının ve kaideninsağlamlığını, imalatçı montajölçülerine uygunluğunu kontrol ediniz.

İşinizi tamamladıktan sonrakullandığınız araç ve gereçleritemizleyerek takım dolabına kaldırınız.Çalıştığınız yeri temizleyiniz.

Klima santralini vidalarla sabitlemeyiyapınız.

Klima santralleri ve kompresörgrupları zemine, şekildeki gibi betonkaide ile bağlanır. Ses ve titreşimleribinaya iletmemesi için beton kaideninaltına mantar, kauçuk vb. malzemelerkullanınız.

Klima santralleri modül yapısındamodül birleşim noktalarındakullanılmak üzere galvanizli sacdanimal edilmektedir. Parçalar şantiyeortamında modül birleştirmelerindeolabilecek muhtemel hatalarınminimuma indirilmesini sağlamakamacı ile kullanılmaktadır.

Klima santrali drenaj uygulamasını yapınız.

Klima santrali soğutucu batarya drenajımutlaka yapılmalıdır. Drenajtavalarının yükseklikleri (mm olarak)vantilatör basınçına eşit veya büyükseçilmelidir. Aksi halde filtretıkandığında drenaj tavasına toplanansu (fan çalıştığından vakum nedeni ile)drenaj borusundan akmamaktadır.Drenaj boruları minumum 1”,gerekirse 2“ galvaniz borudanyapılmalıdır. Pis su tesisatına veyadrenaj kolonuna bağlanacak ise 2”

20

borudan yapılmış olmalıdır.

4.Klima santrali montaj yerininizolasyonunu yapınız.

Merkezi iklimlendirme santralindeiklimlendirilmiş havanın, klimakanallarından iklimlendirilecek ortamataşınması sırasında özelliğini korumasıgerekir. Bu ise uygun yalıtımlagerçekleşir.

Cihazın koyulacağı yerin su yalıtımıyapılmalıdır. İzolasyon için polimeresaslı bitümlü levhalar ya da epoksi,poliüretan ve akrilik esaslı su yalıtımmalzemeleri kullanılabilir.

Yalıtım malzemesini nasıluygulayacağınız, seçtiğimizmalzemeye göre değişecektir. Bunedenle yalıtım malzemesi imalatçıtalimatlarına uyunuz.

21

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

OBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI)

Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplayararakdeğerlendiriniz.

1. Klima santral kaidelerinin ve kanalların montajında düzgünlüğü sağlamak için hangiaraçtan yararlanılır?A) Termometre B) TeraziC) Su akış kontrol elemanı D) Drenaj

2. Klima santralleri modül birleşim noktalarında genellikle hangi malzemekullanılmaktadır?A) Çelik B) Krom sacC) Alüminyum sac D) Galvaniz sac

3. Drenaj boruları minumum kaç inç yapılır?A) 4” B) ½” C) 1” D) ¾”

4. Drenaj tavalarının yükseklikleri ( mm olarak ) ………… …….. eşit veya büyükseçilmelidir?A) Vantilatör basıncına B) Aspiratör basıncınaC) Kompresör basıncına D) Su basıncına

5. Merkezi iklimlendirme santralinde iklimlendirilmiş havanın, klima kanallarındaniklimlendirilecek ortama taşınması sırasında özelliğini koruması hangi malzeme ilesağlanır?A) Uygun pompa ile B) Kayış ayarı ileC) Uygun drenaj ile D) İzolasyon ile

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız.


22

KONTROL LİSTESİ

AÇIKLAMAAşağıda listelenen davranışları, davranışlarınızın her birinde gözleyemediyseniz Hayır,gözlediyseniz Evet şeklinde karşısındaki kutucuğa (X) le işaretleyiniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1 Zemin düzgünlüğünü terazi ile kontrol ettiniz mi?

2Zemin bozuk ise tesviye betonu atarak düzgün birzemin sağladınız mı?

3Titreşimi önlemek için montaj civatalarıylabirlikte mantar veya kaucuk titreşim önleyicilerkullandınız mı?

4Klima santrali montaj vidalarını yerinesabitlediniz mi?

5 Drenaj borusunu bağladınız mı?6 İzolasyon yaptınız mı?7 Cihazın konulacağı yere su yalıtımı yaptınız mı?

8İşinizi tamamladıktan sonar kullandığınıztakımları yerine koydunuz mu?

9 Çalıştığınız çevreyi temizlediniz mi?10 İşi verilen sürede tamamlayabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, HAYIR yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı EVET ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz

23


Bu faaliyeti tamamladığınızda ve uygun ortam sağlandığında, klima santralininmontajını tekniğine ve standartlarına olarak yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede fan imalat ve montajı yapabilen işletmelere giderip fanmontaj talimatları hakkında bilgi toplayarak bir rapor haline getiriniz.Topladığınız bilgileri okulda öğretmeniniz ve arkadaşlarıınızla tartışınız.

Firmalardan katalog temin ederek inceleyiniz. Internet ortamında klima cihaz seçimi hakkında bilgi edininiz.

2. FAN MONTAJ KURALLARI

2.1. Cebri Havalandırma

Tabii (serbest) havalandırmanın yeterli gelmediği durumlarda, tabii dolaşımamüdahale edilerek, havalandırmanın hızlandırılması için hava tahliye cihazları kullanarakyapılan havalandırmaya cebri havalandırma denir. Bu havalandırma şeklinde; hava, mahalduvarına yerleştirilen fanlar vasıtasıyla cebri olarak mahalden üflenerek atılmaktadır.

Şekil 2.1: Cebri havalandırma

Cebri havalandırma şeklinde, havayı basınçlandırmanın (hız vermenin) dışında hiç birtermodinamik işlem yapılmayıp sadece, fanlar vasıtasıyla havanın akışına müdahaleedilmektedir.

Alçakbasınç tarafı

Yüksekbasınç tarafı

Mahal Dışarı


AMAÇ

ARAŞTIRMA

24

Cebri havalandırma, mahallerin kullanım amaçlarına, durum ve pozisyonlarına bağlıolarak değişik şekillerde olur.

2.1.1. Mahalden Hava Emme (Egzost)

Bu usul özellikle içeride istenmeyen koku oluşan mahallerde uygulanır. Mahale havavermenin tersine, bu defa mahaldeki hava fanlarla (aspiratörlerle) dışarıya atılır.

Örneğin; çamaşırhane, mutfak, boyahane ve deri ürünleri imalatı yapılan yerlerdedışardan içeriye hava verilmesi yerine, içerideki hava dışarıya atılır. İçerideki hava cebriolarak dışarıya atılınca, içeride bir alçak basınç bölgesi doğar. Böylece içerinin hava basıncıile dışarının hava basıncı arasında bir basınç farkı oluşacağından, içerideki bayat hava cebriolarak dışarıya atıldığında onun yerini yarık ve aralıklardan giren taze hava alır. İyitasarlanmış bir havalandırma sisteminde dışarıya atılan hava kadar içeriye şartlandırılmışhava verilmesi gerekir. Bu sebeple çoğu havalandırma sistemlerinde mahale serbest olarakgiren hava yetmediğinden dolayı cebri olarak takviye edilmektedir.

İçerideki havanın cebri olarak dışarıya atılması değişik şekillerde olmaktadır.

Örneğin; normal bir odanın cebri olarak havalandırılmasında, pencereye bir fan(aspiratör) bağlamak kafi gelirken, bir büyük mutfağın havalandırılmasında tek fan kafigelmeyeceğinden Şekil 2.2‘de görüldüğü gibi daha güçlü bir fan bağlanan kanalın emmeağızlarını istenen yerlere kadar götürerek istenmeyen koku, gaz ya da bayat hava kanallarvasıtasıyla dışarıya atılır.

Şekil 2.2: Hava emme (egzost)

Atılan havanın boş bıraktığı hacim de basıncı daha yüksek olan dış mahalden, yarık veaçıklıklardan gelen hava ile doldurulur. Böylece içerinin havası değişmiş olur.

MAHAL

25

2.2. Fan Çeşitleri

Fan ağzı konumu, sistemdeki dağıtma kanalı göz önüne alınarak belirlenmektedir. Fanağzı, santral kasetine esnek bağlantı ile bağlanır. Dağıtım kanalının santrale bağlanabilmesiiçin fan çıkışı uygun bir flanş ile donatılmıştır.

Piyasada fanlar havayı mahale basıyorsa “vantilatör” ve mahalden hava emip dışarıatıyorsa da “aspiratör” olarak adlandırılmaktadır.

Fanlar, koruyucu gövde, kanat çarkı ve tahrik motoru olmak üzere üç ana kısımdanoluşmaktadır.

Hava fanları kullanım amacına göre üç değişik şekilde üretilirler: Salyangoz (Radyal)) fanlar Eksenel (Aksiyel) fanlar Dik akımlı fanlar

2.2.1. Radial (Salyangoz) Fanlar

Salyangoz fanlarda hava, göbek kısmından fana girer ve sırt kısmından çıkar. Resimde(Resim 2.1.) görüldüğü gibi radyal fanlar, şekil olarak salyangoza benzediği için piyasada“salyangoz fan” olarak bilinmektedir.

Resim 2. 1: Salyangoz fanların görünüşü

Salyangoz fanlar aşağıda verilen kısımlardan oluşmaktadır: Gövde Kanat çarkı Hava giriş lülesi Tahrik motoru Taban kaidesi Devir kayışı

Salyangoz fanların salyangoza benzeyen kısımları hava hızının bir kısmının basıncadönüşmesini sağlar. Bu bakımdan diğer fanlara göre daha yüksek basınçlıdır. Salyangozfanın çarkı, bir çember etrafına dizilmiş çok sayıdaki kanatçıklardan oluşur (Şekil 2.4).

26

Şekil 2.3. Salyangoz fan ve kısımları

Şekil 2.4: Salyangoz fanlarda kanat çarkı

2.2.1.1. Salyangoz Fan Çeşitleri

Kanat biçimine göre: Öne eğik kanatçıklı Arkaya eğik kanatçıklı Dik bitişli kanatçıklı

İşletme basıncına göre: Alçak basınçlı fanlar (0-720 N/m2 = Pa) Orta basınçlı fanlar (720-3600 N/m2 = Pa) Yüksek basınçlı fanlar (yaklaşık 3600-30 000 N/m2 = Pa)

Kanat yerleşimine göre: Davul şeklinde kanat yerleşimi (Resim 2.3.a.) Su çarkı şeklinde kanat yerleşimi (Resim 2.3.b.)

27

a - Davul şeklinde yerleşim b - Su çarkı şeklinde yerleşim

Resim 2.3: Salyangoz fan kanat yerleşim şekilleri

İşletme durumuna göre: Sıcak gaz fanları Hava nakil ve aktarma fanları Dam ve çatı fanları

2.2.1.2. Eksenel (Axial) Fanlar

Eksenel fanlarda hava, fan ekseni doğrultusunda aktığı için, bu adı almışlardır ve diğerfanlara göre; daha basit oldukları için, yaygın şekilde kullanılmaktadır. Aktardıkları basınç300 Pa ile 1000 Pa arasında değişir.

Yapılışları salyangoz fanlara göre daha basittir. Genel olarak eksenel fanlar üç anakısımdan oluşmaktadır.

Eksenel fanların kısımları: Bir göbek etrafına dağılmış kanatçıklar Dış toplayıcı gövde Tahrik motoru

Resim 2.4: Eksenel fanların görünümü

28

Şekil 2.5: Eksenel fanlarda kılavuz kanat etkisi

Yapılışlarına Göre Eksenel Fanlar Pervane fanlar: Bu tip fanlar sadece bir mil etrafına dizilmiş kanatçıklar

ve tahrik motorundan oluşmaktadır. Kanatçıklar etrafında koruyucugövde bulunmaz.

Duvar ve pencere fanları: Bunlar duvar ya da pencerelereyerleştirildiklerinden, boru kesiti biçiminde bir çember içindedir.

Karşılıklı dönüşlü fanlar: Daha yüksek bir basınçta hava akışısağlayabilmek için karşılıklı çift kanat takılarak yapılan fanlar.

Kanatçık yapım malzemesine göre fanlar:o Çelik sac kanatcıklı fanlaro Döküm kanatcıklı fanlaro Alüminyum kanatcıklı fanlaro Plastik kanatcıklı fanlar

İşletme basıncına göre fanlar:o Alçak basınç fanları (yaklaşık 300 Pa)o Orta basınçlı fanlar (yaklaşık 1000 Pa)o Yüksek basınçlı fanlar (1000 Pa‘ dan büyük )

2.2.1.3. Dik Akımlı Fanlar

Salyangoz fanların bir özel şekli de dik akımlı fanlardır. Kanat çarkları aynensalyangoz fanlardaki gibidir. Bu tip fanlar özel amaçlar için üretilir. Bu fanlarda hava çarkaçevreden dik olarak girer ve dik olarak da fanı terk eder. Hava çarkla hem girerken ve hemde çıkarken temas halindedir. Havanın çarka giriş ve çıkışında bir hava girdabı oluşur. Bugirdap, emme ve basma tarafında bir hava boşluğu oluşmasını önler. Fanın hava debisikanatçık çarkının genişliği ile orantılıdır.

Dik akımlı fanlar, yeterli hava debisini sağlamak için kanat boyları uzatılarak,genişliği azaltılıp daha kibar bir görünüm arz ettiklerinden; piyasada daha çok “split klima”diye bilinen, “ayrık tip” havalandırma cihazlarının mahale yerleştirilen ünitelerindekullanılmaktadır (Resim 2.4).

29

Resim 2. 5:Dik akımlı fan ve hava akım şekli

2.3. Fan Bağlantı Elemanları

Fan ağzı konumu, sistemdeki dağıtma kanalı göz önüne alınarak belirlenmektedir. Fanağzı, santral kasetine esnek bağlantı ile bağlanmaktadır. Dağıtım kanalının santralebağlanabilmesi için fan çıkışı uygun bir flanş ile donatılmıştır.

Servis ve bakım için fan hücresinde bir servis kapısı bulunmaktadır. Emniyetinsağlanması için istek üzerine cihaza bir kayış kasnak muhafazası monte edilebilmektedir.Titreşimin önlenmesi için fan, cihaza yaylı izolatörlerle bağlanmaktadır

Şekil 2.6: Fan bağlantı ağızları

30

Resim 2.6: Fan bağlantı elemanları

2.4. Kayış Ayarı

Kayış ayarı için aşağıdaki işlem sırasına uymaya özen gösterilmelidir. Motorun elektrik enerjisini kesiniz. V kayışını sökünüz. Kasnakların hizalanmasını kontrol ediniz. (Şekil 2.9). Kasnak yuvalarına mastar yerleştiriniz. Kayışı değiştiriniz. Kayışa orta yerinden bastırınız (Şekil 2.9). 1.5-2 cm’lik bir esneme normaldir. Şayet kayış gevşekse, motor ayarını gevşetin ve kayışı tekrar sıkıştırınız. Sapmayı tekrar kontrol ediniz. Motoru çalıştırın ve akımı kontrol ediniz. (Şayet akım çok yüksek ise kayış çok

gergindir.)

Şekil 2.7: Kayış kasnak ayarı

31

Resim 2.7: Kayış kasnak bağlantısı

32

UYGULAMA FAALİYETİ

Fan montaj kurallarına uygun olarak aşağıdaki faaliyeti yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler Fan montaj kuralına göre cebri

havalandırma montajını yapınız

Cebri havalandırma, mahallerinkullanım amaçlarına, durum vepozisyonlarına bağlı olarak değişikşekiller de yapınız.

Fan çeşitlerini ve kullanıldığı yerlere göreuygulama yapınız. Fan ağzı konumu, sistemdeki dağıtma

kanalı göz önüne alınarak belirleyiniz.Fan ağzı, santral kasetine esnek bağlantıile bağlanmalıdır. Dağıtım kanalınınsantrale bağlanabilmesi için fan çıkışıuygun bir flanş ile donatılmalıdır.

Fanlar, koruyucu gövde, kanat çarkı vetahrik motoru olmak üzere üç anakısımdan oluşmaktadır.

Fan bağlantı elemanların montajınıyapınız.

Fan ağzı konumu, sistemdeki dağıtmakanalı göz önüne alınarak belirleyiniz.Fan ağzı, santral kasetine esnek bağlantıile bağlanmalıdır. Dağıtım kanalınınsantrale bağlanabilmesi için fan çıkışıuygun bir flanş ile donatılmalıdır.

Alçakbasınçtarafı

Yüksekbasınçtarafı


33

Kayış ayarını yapınız Motorun elektrik enerjisini kesiniz. V kayışını sökünüz. Kasnakların hizalanmasını kontrol

ediniz. Kasnak yuvalarına mastar yerleştiriniz. Kayışı değiştiriniz. Kayışa orta yerinden bastırınız. 1.5-2 cm’lik bir esneme normaldir. Şayet kayış gevşekse, motor ayarını

gevşetin ve kayışı tekrar sıkıştırınız. Sapmayı tekrar kontrol ediniz. Motoru çalıştırınız ve akımı kontrol ediniz (Şayet akım çok yüksek ise

kayış çok gergindir).

34



Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplanyarakdeğerlendiriniz.

1. Hava ve diğer gazları 30 000 N/m2 (Pa) basınca kadar aktarabilen makinelara nedenir?A) Kompresör B) FanC) Manometre D) Pompa

2. Havalandırmanın hızlandırılması için hava tahliye cihazları kullanılarak yapılanhavalandırmaya ne denir?A) Egzost havalandırma B) Karışım havalandırmaC) Kısmi havalandırma D) Cebri havalandırma

3. Hangi fanlarda hava göbek kısmından girer ve sırt kısmından çıkar?A) Dik akımlı fanlar B) Eksenel fanlardaC) Salyangoz fanlarda D) Pervane kanat tipi fanlar

4. Havanın fana dik olarak girip ve dik olarak terk ettiği fan türü aşağıdakilerdenhangisidir?A) Dik akımlı fanlar B) Eksenel fanlardaC) Salyangoz fanlarda D) Pervane kanat tipi fanlar

5. Kayış kasnaklar arasında ne kadarlık esneme normaldir?A) 2-3 cm B) 2.5-3 cmC) 1.5-2 cm D) 1-3 cm

DEĞERLENDİRME



35

KONTROL LİSTESİ



1Montaj kurallarına göre cebri havalandırmayaptınız mı?

2 Fan ağzını santral kasedine bağladınız mı?

3Fan bağlantı elemanlarının montajını yaptınızmı?

4Kayış ayarı sırasında elektrik enerjisini kestinizmi?

5 “V” kayışını söktünüz mü?6 Kayış gevşekse sıkıştırdınız mı?

7İşiniz bittikten sonra kullandığınız takımlarıyerlerine kaldırdınız mı?

8 Çalıştığınız ortamı temizlediniz mi?9 İşi verilen süre içinde bitirebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “Hayır” yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı “Evet” ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz

36


Bu faaliyeti tamamladığında ve uygun ortam sağlandığında, filtre montajını tekniğineve standardına uygun olarak yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede filtre imal ve montajını yapabilen işletmeleregiderek,amontaj talimatları hakkında bilgi toplayarak rapor haline getiriniz.

Topladığınız bilgileri okulda öğretmeniniz ve arkadaşlarıınızla tartışınız. Firmalardan katalog temin ederek inceleyiniz. Internet ortamında klima cihaz seçimi hakkında bilgi edininiz.

3. FİLTRE MONTAJ TALİMATI

Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da başka partikülleri ayrıştırma işleminefiltrasyon denir. Filtrasyon işleminde kullanılan cihaz ya da malzemelere ise filtre adı verilir.

Resim 3. 1: Değişik amaçlı hava filtreleri

Havadaki kirlilikler bazen gaz bazen buhar ve bazen de çok küçük toz zerreciklerihalinde bulunabilir. Hava filtreleri kullanım amacına göre istenen vasıflardaki havayısağlarlar. Atmosfer havası çok değişik madde zerrecikleri tarafından kirlenebilir. Havayakirlilik veren bu zerreciklerin çapları 0,001 m ile 500 m arasında değişmektedir. Buzerrecikler havada değişik fiziksel ve kimyasal etkiler oluşturmaktadır.

AMAÇ

ARAŞTIRMA


37

3.1. Filtrasyon

Havalandırma ve iklimlendirme santrallarında hava filtrelerinin görevi; mahaleverilecek olan havanın temizlenmesidir. Filtreler değişik tip ve özelliklerde imal edilip,sistemin hemen hava giriş kısmına yerleştirilir.

Filtreler genel olarak; Kalın ve ince tozların ayrışması için yapılan mekanik filtreler Özel amaçlı mekanik filtreler Yağ filtreleri Islak hava filtreleri Elektro hava filtreleri Elyaf hava filtreleriolmak üzere değişik grup ve çeşitlere ayrılır.

3.1.1. Filtre Seçmek

3.1.1.1. Filtrelerin Yapılış Şekilleri

Hava filtreleri kullanım amacına göre; levha, hücre, torba, zik-zak, V ve bandşekillerinde yapılırlar (Şekil 3.1., ..., 3.3.).

Şekil 3.1: V ya da zigzag hava filtreleri Şekil 3.2: Torba ya da cep hava filtreleri

Şekil 3.3: Panel hava filtreleri

Havalandırma filtreleri 30 000 m3/h gücüne kadar kanallarda, kanal hava filtresi olarakkullanılabilir. Daha büyük hava debisine ihtiyaç duyulduğunda özel amaçlı filtrelerkullanılmalıdır.

38

3.1.2. Filtre Malzemeleri

3.1.2.1. Panel Filtreler

Şekil 3. 4: Düz Yerleşim Şekil 3. 5: V Yerleşim

Ön filtre olarak kullanılır. Maliyetleri düşüktür. Filtre malzemesi sentetik veya metalikolabilir. Metal filtreler yağ tutma özelliğine sahiptir. Panel filtreler, düz veya V şeklindeyerleştirilebilir. V şeklindeki yerleşimde filtreleme yüzeyinin artmasından dolayı verimyükselir.

3.1.2.2. Zigzag filtreler

Ön filtre olarak kullanılır. Elyafı zigzag olarak yerleştirilmiş panel filtrelerdir. Düzfiltreye göre filtreleme alanı fazla olduğundan verimi daha yüksektir. V filtreye göremontajları daha kolaydır ve daha küçük bir montaj alanı gerektirir.

3.1.2.3. Torba Filtreler

Yüksek verimli bir hava filtrasyonu için ekonomik bir seçenektir. Toz tutmakapasiteleri yüksektir. Ömürlerini arttırmak için bir ön filtre ile birlikte kullanılmalıdır.Torba boyları 305mm, 508mm, 635mm olarak değişmektedir.

Resim 3.2: Torba filtreler

39

3.1.2.4. Kompakt Filtreler

Yüksek verimli filtrelerdir. Bir ön filtre ile birlikte kullanılmalıdır. Derinlikleri azolduğu için santral içinde az yer kaplarlar. Filtrenin rijit olması havanın tüm filtre yüzeyineeşit olarak dağılmasını sağlar. Böylece ölü bölgeler oluşmaz. Kaset malzemesi galvanizli sacveya polyesterdir.

Şekil 3.6: Kompakt filtreler

3.1.2.5. Otomatik Rulo Filtreler

Filtrenin uzun bir çalışma ömrüne sahip olması istendiğinde kullanılır, az bakımgerektirir. Filtre elyafı bir rulo üzerine sarılıdır. Basınç düşümü, fark basıncı şalteriüzerindeki önceden ayarlanan değere gelince rulo otomatik olarak döner ve hava yeniaçılmış olan temiz filtre elyafından geçmeye başlar.

3.1.2.6. Hepa Filtreler

Hijyenik ortamlar için kullanılır. Verimleri çok yüksektir. Ameliyathaneler, elektronikve kimya endüstrisi en yaygın kullanım alanlarıdır. Bu filtreler vantilatörden sonra monteedilmelidirler ve mutlaka bir ön filtre ile birlikte kullanılmalıdır.

Resim 3.3: Hepa filtreler

40

3.1.2.7. Aktif Karbon Filtreler

Aktif karbon filtreler, havadaki kötü kokulu gaz veya buhar moleküllerini emmek içinkullanılır (egzost dumanı, lastik kokusu, vücut kokusu, duman, alkol, hidrokarbon, klor, vediğer kimyasal üretim proseslerinden yayılan kokular gibi…) mutfaktaki kirli havanınarındırılmasında veya pahalı cihazları içerisinde bulunduran laboratuvarlara verilen havanınşartlandırılmasında kullanılır. Hidrojen sülfit, kükürt dioksit vs. gibi diğer sanayiproseslerinden yayılan kokuların emilmesi için alternatif bir modeli mevcuttur. Ömürlerininarttırılması için bir ön filtre ile birlikte kullanılmalıdır.

Resim 3. 4: Aktif karbon filtreler

Kuru hava filtresi: Taze hava emişlerinde kullanılmak üzere, galvaniz saç kaset vesentetik elyaf filtre elemanından imal edilmişdir basınçlı hava ile temizlenebilir.

Resim 3.5: Filtre çeşitleri

3.1.3. Basınç Düşümü

Hava filtrelerinin dirençleri; filtrenin yapım malzemesine, havanın akış hızına vefiltrenin doygunluk derecesine bağlıdır. Hava filtreleri bu dirençlerine göre bir miktar basınçdüşümüne neden olur. Filtreler yapılışlarına göre Tablo 3.1‘de verilen dirençleri gösterirler.

Tablo 3. 1: Filtrelerin tipine göre gösterdikleri dirençleri

Filtreler Filtre dirençleri

Kaba toz filtreleriOrta yapılı filtreİnce yapılı filtrelerSerbest toz filtreleri

3 ... 5 mmss5...10 mmss

10 ... 50 mmss20 ... 100 mmss

1 mmss = 100 bar = 0,1 mbar = 0,0001 bar = 10Pa (N/m2)

41

Filtrelerden Tablo 3.1. ‘de verilen değerlere yakın bir netice alabilmek için, havahızının 1...2 m/s olması gerekir. Filtrelerden geçen hava hızı ne kadar yavaş ise; filtreetkinliği o kadar başarılıdır ve hava akışına gösterdiği direnç de o kadar az olur.

3.1.3.1. Hava Filtresi Toz Tutma Etkinlik Derecesi

Filtrelerin toz tutma etkinlik derecelerini belirleyebilmek için, filtrenin her ikitarafındaki havanın toz muhtevasının belirlenmesi gerekir. Böylece filtreden geçen havanınönceki ve sonraki durumları arasında kurulacak olan münasebet filtrenin toz tutma etkinliğiniverir.

Filtrenin etkinlik derecesi:

100S

sS

(%)

S: Havanın filtreden önceki toz muhtevası (mg/m3)s: Havanın filtreden sonraki toz muhtevası (mg/m3)

Hava içindeki toz karışımı (konsantrasyonu) birim hacime düşen ağırlığın (mg/m3) ya dapartikül adedi (n/m3 , n-Partikül adedi) olarak ifade edilir.

3.1.4. Değiştirilebilir Filtreler

Filtreler kullanım amaçları ve tuttukları toz büyüklüklerine göre kısımlara ayrılır.Yüksek derecede bir hava temizliği için peşpeşe sıralanmış kademeli filtrelerkullanılmaktadır. İnce yapılı toz filtreleri çok çabuk kirlenme durumları göz önündebulundurularak aşağıdaki gibi sınıflandırılmışlardır:

Büyük tozları ayrıştırmak için kullanılan kaba filtreler Metal kaba toz filtreleri: Bu tip filtreler oldukça kaba tozları tuttuklarından

kirlendikten sonra tekrar temizlenip kullanılabilen filtrelerdir. Kuru ve kaba lifli plastik ya da cam lifli filtreler: Bu tür hava filtreleri 10 m

çapına kadar olan tozları tutar. Kirlendikçe atılan ya da temizlendikten sonratekrar kullanılabilen tipleri vardır.

İnce tozların ayrıştırılmaları için kullanılan mekanik filtreler: Atmosferdebulunan ve büyüklüğü 1 m çapına kadar olan serbest tozları tutar. Piyasadabandlar ya da plakalar halinde kullanıma arz edilir.

Çok ince tozların ayrışmasında kullanılan mekanik filtreler: Çekirdekbüyüklüğü 1 m ‘den daha küçük olan tozları ayrıştırmak için kullanılır.Kademeli olarak yapılan bu hava filtreleri kaba ve ince tozu birlikte ayrıştırmakiçin en az üç kademeli olarak yapılır.

Elektrostatik hava filtreleri: Elektrikli filtrelerde bir iyonlaştırma söz konusudur.Elektrikli filtreler tozlara elektrik yükleyen pozitif yüklü bir wolfram tel ilepozitif ve negatif elektrik yüklenebilen plaka kondansatör formundanoluşmaktadır. Elektro filtrelerin etkisi, havanın hızına bağlıdır. Filtreden akanhavanın hızı 1 m/s ‘den küçük olması durumunda, 0,1 m çapındaki tozlarakadar ayrıştırabilmektedir.

42

Özel amaçlı filtreler: Hava içinde gaz formundaki, istenmeyen değişikgazlardan havayı temizlemek için yapılan özel filtreler, özel amaçlı filtrelerioluşturur. Filtrelerin kaabiliyet dereceleri; tuttukları toz ve toz depolamamiktarları ile hava akımlarına karşı gösterdikleri dirençlere göredeğerlendirilmektedir.

3.1.5. Kirli Filtre

Klima santrallerinde kullanılan filtreler özelliğine göre bir müddet sonra toz tutmadoygunluğuna ulaşacaktır. Kirli filtrenin klima sistemine zararları oldukça fazladır. Maliyetiyüksek olan klima santrallerini işlevsiz hale getirebilirler bu ise son derece sakıncalıdır.Kirlenmiş bir filtre, klimada bulunan kontrol mekanizmaları sayesinde algılanır ve filtre kirliuyırısı vererek sistemi kontrol eder. Kullanılan filtre şayet temizlenip tekrar yerine takılantiplerden ise temizlenip yerine takılmalı, değiştirilen tip filtre ise yenisi ile değiştirilip sistemçalıştırılmalıdır.

Resim 3.6: Hepa filtre kirlilik durumunu gösterir pano

43


Sisteme uygun yardımcı elemanların seçimini yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler Filtre montaj talimatına göre filtrasyon

yapınız Havalandırma ve iklimlendirmesantrallarında hava filtrelerinin görevi;mahale verilecek olan havanıntemizlenmesidir. Filtreler değişik tip veözelliklerde imal edilip sistemin hemenhava giriş kısmına yerleştirilir.

Klima cihazlarında kullanım yerine göreörnek filtre seçtiniz.

Hava filtreleri kullanım amacına görelevha, hücre, torba, zikzak, V ve bandşekillerinde yapılır.

Filtre malzemeleri kullanım yerine göreseçiniz.

Havalandırma filtreleri 30 000 m3/hgücüne kadar, kanallarda, kanal havafiltresi olarak kullanılabilirler. Dahabüyük hava debisine ihtiyaçduyulduğunda özel amaçlı filtrelerkullanılmalıdır.

Filtrelerde basınç düşümünü gösterenörnek yapınız.

Filtrelerin toz tutma etkinlikderecelerini belirleyebilmek için,filtrenin her iki tarafındaki havanın tozmuhtevasının belirlenmesigerekmektedir.

Hava filtrelerinin dirençleri; filtreninyapım malzemesine, havanın akış hızınave filtrenin doygunluk derecesinebağlıdır. Filtreler yapılışlarına göredirenç gösterir.


44

Değiştirilebilir filtrelere örnek yapınız.

Filtreler kullanım amaçları ve tuttuklarıtoz büyüklüklerine göre kısımlaraayrılırlar. Yüksek derecede bir havatemizliği için peş-peşe sıralanmışkademeli filtreler kullanılmaktadır. İnceyapılı toz filtreleri çok çabuk kirlenmedurumları göz önünde bulundurunuz

Kirli filtrenin sakıncalarını biliniz.

Klima santrallerinde kullanılan filtrelerözelliğine göre bir müddet sonra toztutma doygunluğuna ulaşacaktır. Kirlifiltrenin klima sistemine zararlarıoldukça fazladır. Maliyeti yüksek olanklima santrallerini işlevsiz halegetirebilirler bu ise son derecesakıncalıdır.

45



Bu faaliyet kapsamında kazandığınız bilgileri, aşağıdaki soruları cevaplayarakdeğerlendiriniz.

1. Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da diğer partikülleri ayrıştırmaya yarayancihaz ya da malzemelere ne denir?A) Filtre B) TermostatC) Pompa D) İzolasyon

2. Havalandırma filtreleri ……….. gücüne kadar, kanallarda, kanal hava filtresi olarakkullanılabilir ?A) 20 000 m3/h B) 30 000 m3/hC) 40 000 m3/h D) 50 000 m3/h

3. Zigzag filtreler nerede kullanılır?A) Kanallarda B) NemlendiricideC) Ön filtrede D) Son filtrede

4. Hijyenik ortamlarda hangi filter kullanılır?A) Zig-zag B) RuloC) Aktif karbon D) Hepa

5. İnce yapılı filtrelerin dirençleri hangi değerler arasındadır?A) 5...10 mmss B) 3 ... 5 mmssC) 20 ... 100 mmss D) 10 ... 50 mmss

DEĞERLENDİRME



46

KONTROL LİSTESİ



1 Sisteme uygun filtre seçtiniz mi?2 Filtre malzemelerini tanıdınız mı?3 Basınç düşümünü kavradınız mı?

4Değiştirilebilir filtrelerin değişen kısımlarınıçıkartınız mı?

5Kirlenmiş bir filtrenin sakıncalarını kavradınızmı?

6 Kirlenmiş bir filtreyi temizlediniz mi?

7İşinizi bitirdikten sonra kullandığınız takımlarıyerlerine kaldırdınız mı?

8 Çalıştığınız çevreyi temizlediniz mi?9 İşi verilen süre içinde bitirebildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “Hayır” yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı “Evet” ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz.

47


Bu faaliyeti tamamladığında ve uygun ortam sağlandığında, pompa ve su akış kontrolelemanlarının montajını tekniğine ve standartlarına uygun olarak yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede pompa ve su akış kontrol elemanlarını imalat vemontajını yapabilen işletmelere gidip, montaj talimatları hakkında bilgitoplayarak rapor haline getiriniz. Topladığınız bilgileri okulda öğretmeniniz vearkadaşlarınızla tartışınız.


4. POMPA VE SU AKIŞ KONTROLELEMANLARININ MONTAJ KURALLARI

4.1. Pompa Uygulama Sistemleri

Klima sistemlerinde sirkülasyon pompalarının kullanıldığı genelde üç ana devrebulunmaktadır (Şekil 4.1).

Soğutma kulesi sirkülasyon devresi (Bu devrede yer alan pompalar soğutmagrubunun yani chillerin kondenser bölümü ile soğutma kulesi arasındaki suyunsirkülasyonunu sağlamaktadır. Dolayısıyla “kule pompası” veya “kondenserpompası” olarak isimlendirilmektedir.

Soğutma grubu (chiller) primer sirkülasyon devresi. (Bu devrede yer alanpompalar chillerin evaparatör bölümü ile soğutma devresinin by-pass borusu(veya soğuk su karışım tankı) arasındaki suyun sirkülasyonunu sağlamaktadır.Dolayısıyla “chiller primer devre pompası” veya “soğutulmuş su sirkülasyonpompası” olarak isimlendirilmektedir).

Soğutma grubu (chiller) sekonder sirkülasyon devresi (Bu devrede yer alanpompalar, by-pass borusu (veya soğuk su karışım tankı)ile fan coil cihazlarıve/veya hava santralleri arasındaki suyunsirkülasyonunu sağlamaktadır.Dolayısıyla “chiller sekonder devre pompası”, “fan-coil / santral devresipompası” veya “soğuk su zon pompası” gibi değişik şekillerdeisimlendirilmektedir.) Ayrıca bünyesinde nemlendirme özelliği bulunan santraluygulamalarında, santralin içindeki nemlendirme pompası, pompa kullanımınabir başka örnektir. Ancak nemlendirme pompası, yaptığı iş itibariyletam bir


AMAÇ

ARAŞTIRMA

48

sirkülasyon pompası gibi calışmamaktadır. Bu pompa daha ziyade açık veyayarı kapalı sayılabilecek bir devrede, püskürtme yapmak üzere bir nozuldüzenine gerektiği zaman su basmaktadır. Ancak bu tür püskürtme pompalınemlendirme sistemleri, lejyonella bakterisi üremesine ve yayılmasına uygunortam hazırladığı icin yaşamsal hacimlerinin iklimlendirilmesinde pekkullanılmamakta, daha ziyade proses devrelerinde kullanım yeri bulmaktadır.

Şekil 4.1: Bir soğutma devresinde kullanılan sirkülasyon pompalarının uygulama örneği

4.1.1. Frekans Konvertor Kontrolü Pompalar

Klima devrelerinde yer alan pompaların debilerinin aslında mevsimler, gündüz-geceçalışma saatleri, zonlar arasındaki farklılıklar vb. bir dizi etkene göre değişken olmasıgerekmektedir. Ancak pompalar seçilirken en sınır değerler baz alındığından, işletimsüresinin büyük bir bölümünde, o an ve o yer icin yeterli olabilecek debi değerlerinden çokdaha büyük kapasitelerde çalışılmaktadır.

Dolayısıyla pompalar sabit debili sistemlerde her zaman en yüksek değerde elektriktüketmekte ve sonucunda da işletme giderleri gereksiz yere yüksek olmaktadır. Bunun önünegeçmek için frekans konvertor kontrollü, debisi, basıncı ve şebekeden çektiği elektrik gücükademesiz olarak değiştirilebilen pompalar kullanılmaktadır. Frekans konvertorlü kontrolsistemleriyle pompalar, o an ve o yer için işletme şartlarına uygun olarak, sadece yetecekkadar gerekli olan kapasitede ve süreklilik arz eden oto kontrollü bir regülasyon düzeniiçinde çalıştırılabilmektedir.

49

Frekans konvertor kontrollü ve regülasyonlu pompa sistemlerinin sağladığı önemliavantajların bazıları şunlardır:

İşletmede çok önemli boyutlarda enerji tasarrufu sağlanabilmektedir. Tesisatta kullanılan pompa, vana, cihaz ve diğer aksamın kullanım ömrü

uzamakta ve işletme bakım-servis giderleri azalmaktadır. Tesisatın bütününde ve özellikle termostatik vana ve motorlu vanalardaki

rahatsız edici ses ve vibrasyon oluşumu önlenmektedir. Pompaların durma-kalkma veya ani vana kapanmaları gibi durumlarda ortaya

çıkabilen basınç şokları oluşmamakta, tesisatın genel güvenilirliğiyükselmektedir.

Projelendirme hatası veya tesisatın projeye tam uygun olarak yapılmamasındankaynaklanan problemlerle, pompaların yanlış seçilmiş olması ve işletmeye almasırasında ortaya çıkan debi ve basma yüksekliği uyumsuzlukları ve bununneticesinde oluşan termik atması, motor yanması, aşırı ısınma, gürültülüçalışma, sık sık arıza yapma gibi problemler önlenebilmektedir.

% 50’ ye varan elektrik tasarrufuyla, kömür ve petrol bazlı yakıt kullananelektrik üretim santrallerinin çevreyi ve atmosferi kirletmesi azaltılabilmektedir.Bu tür santrallerin 1 kWh elektrik üretebilmek için atmosfere 560 gram CO2

attıkları düşünüldüğünde konunun önemi daha iyi anlaşılabilmektedir. Frekans konvertorlü pompa sistemlerinin ilk yatırım maliyeti, sabit debili

pompa sistemlerine nazaran yaklaşık iki katı veya biraz daha yüksektir. Ancakişletmede gerçekleşen elektrik tasarrufuyla sistem kendisini 2 veya en geç 3 yıliçinde tamamen amorti edebilmekte ve sonradan büyük tasarruf sağlamaktadır.

Resim 4.1: Merkezi iklimlendirme pompa bağlantıları

4.2. Akış Ayar (Debi) Kontrol Elemanları

4.2.1. Pompa Devir Sayısının Değiştirilmesi

Türbinli ve hacimsel pompaların karakteristik eğrileri devir sayısının değişmesiyletamamen değişir. Özellikle pompa, içten yanmalı motor veya doğru akım elektrik motoru ile

50

tahrik ediliyor ise devir sayısını değiştirmek kolaydır. Ancak alternatif akım motorlarındadevir sayısını değiştirmek oldukça pahalı bir yöntemdir. Yine kayış kasnaklı sistemlerdekasnak çapı değiştirilerek devir sayısı değiştirilmiş olur.

4.2.2. Su Regülatör Valfleri

Bu tip valfleri iki grupta incelemek mümkündür.

Kondenser çıkışındaki su sıcaklığına göre su debisini ayarlayan valfler ve kompresörçıkışındaki basma hattı basıncına göre su debisini ayarlayan valfler.

Şekil 4.2: Akış anahtarı (flow switch)

Akış anahtarları, sulu kondenserlerin ve soğuk su üreticilerinin (chiller) su bağlantıhatlarında kullanılır. Suyun kesilmesi hâlinde kumanda devresini açarak soğutma sisteminidurdurur. Su akış kontrol valfi, su soğutmalı kondenserlerde yoğuşmanın verimli şekildesürdürülmesini, akan su debisini control ederek sağlayan cihazlardır. Kondensere girensoğutma suyu debisi, sistemin soğutma yüküne orantısal olarak su akış control valfitarafından kontrol edilir.

Sıcak gazgirişi

Sıvı çıkışı

Sulukondenser

Kompresör

Su regülasyonvanası

Sıcak su çıkışı

Şebeke su girişi

Basınç sinyal hattı

Emmehattı

Su regülasyon vanasının bağlantısı

Şekil 4.3: Su regülasyon vanasının bağlantısı

levha kanat kısmı

mil

vida kısmı

rakor

elektrik anahtar kısmı

kablo bağlantısı

51

4.3. Tesisat Bilgisi

Soğutma sistemlerinde suyun kullanıldığı bölümlerde suyun taşınmasını ve kontrolünüsağlayan ekipmanlara su tesisatı adı verilir. Su tesisatında kullanılan başlıca ekipmanlararasında su boruları, pompalar, vanalar, pislik tutucular, çekvalfler, kollektörler,manometreler, termostatlar ve termometreler bulunur. Her ekipman sistemle uyumluolmalıdır. Aksi halde ünite preblemlerinin yanı sıra sistem preblemleri de oluşur.

Merkezi tip iklimlendirme sistemlerinin verimli çalışmalarında (ısıtma ve soğutmada)su tesisatının büyük önemi vardır. Bu nedenle en iyi çalışma şartlarının sağlanması içintesisatın iyi planlanması gerekir. Sistemlerin kullanım süresince sürekli bakıma ihtiyacıolduğu göz önüne alınarak ekipmanların yerleşiminde bakımının kolay yapılmasına deimkan tanınmalıdır. Ayrıca kolay taşınabilecek şekilde yerleştirilmeli ve tesisata kolaycasökülebilen bağlantılar ile yapılmalıdır.

Klima sistemlerinde, klima cihazlarını bütünleyen kanal tesisatı, soğutucu akışkantesisatı, su tesisatı ve elektrik tesisatı da sistemlerin sağlıklı çalışması açısından önemli roloynar. Tesisatların, sistemin kullanımı esnasında kumanda ve kontrolü söz konusudur.Cihazların performansı tesisatlarla doğrudan ilişkilidir. Bakıma ihtiyacı oldukları göz ardıedilmemelidir. Bu nedenle tesisatların da cihazlar gibi projelendirme esnasında işlevselliğinyanında servis işletme ve bakım kriterleri de göz önünde bulundurulmalıdır.

52


Sisteme uygun yardımcı elemanların seçimini yapınız.


Pompa ve uygulama sistemlerini yapınız. Tesisatın montaj çalışmaları bittiktensonra sirkülasyon pompaları, çokyollu vanalar, debi ve basınç kontrolarmatürleri gibi hassas ekipmanlartakılmadan önce tesisatın tamamıbasınçlı su ile yıkanmalı ve iyicetemizlenmelidir.

Sistemin ilk devreye alınmasıdöneminde her pompa girişine geçiciolarak bir kaba filter (pislik tutucu )yerleştirilmesi faydalı olur. Birkaçaylık çalışmadan sonra kapalıdevrelerden süzgeç çıkartılabilir.

Akış ayar ( Debi ) kontrol elemanlarınınmontajını yapınız. Akış anahtarları, sulu kondenserlerin

ve soğuk su üreticilerinin (chiller) subağlantı hatlarında kullanılır. Suyunkesilmesi hâlinde kumanda devresiniaçarak soğutma sistemini durdurur.

Tesisat bilgisi

Su tesisatında kullanılan başlıcaekipmanlar arasında su boruları,pompalar, vanalar, pislik tutucular,çekvalfler, kollektörler,manometreler, termostatlar vetermometreler bulunur. Her ekipmansistemle uyumlu olmalıdır. Aksihalde ünite preblemlerinin yanı sırasistem preblemleri de oluşur.

Merkezi tip iklimlendirmesistemlerinin verimli çalışmalarında (ısıtma ve soğutmada ) su tesisatınınbüyük önemi vardır. Bu nedenle eniyi çalışma şartlarının sağlanmasıiçin tesisatın iyi planlanması gerekir.Sistemlerin kullanım süresincesürekli bakıma ihtiyacı olduğu gözönüne alınarak ekipmanlarınyerleşiminde bakımının kolayyapılmasına de imkân tanınmalıdır.


53




1. Soğutma kulesi sirkülasyon devresi hangi devreler arasında sürkülasyonu sağlar?A) Chillerin kondenser bölümü ile chillerin evaparatör bölümüB) Chillerin evaparatör bölümü ile soğutma devresinin by-pass borusuC) Chillerin kondenser bölümü ile soğutma kulesiD) By-pass borusu ile fan coil cihazları ve/veya hava santralleri

2. Islak rotorlu sirkülasyon pompalarının debileri hangi değerler arasındadır?A) 20-30 m3/hB) 30-40 m3/hC) 40-50 m3/hD) 50-60 m3/h

3. Boruya bağlanan pompalara ne ad verilir?A) Sürkülasyon pompasıB) İn-line pompasıC) Konvertör pompalarD) Off-line pompalar

4. İki pompa arasındaki mesafe en az kaç cm olmalıdır?A) 15 cmB) 50 cmC) 70 cmD) 100 cm

5. Kondenser çıkışındaki su sıcaklığına göre su debisini ayarlayan alet hangisidir?A) PompalarB) Üç yollu valflerC) Akış anahtarlarıD) Selenoid valfler

DEĞERLENDİRME



54

KONTROL LİSTESİ



1 İyi bir çalışma ortamı için plan yaptınız mı?2 Tesisatı basınçlı su ile yıkadınız mı?3 Pompa girişine pislik tutucu koydunuz mu?

4Akış ayar kontrol elemanının montajını yaptınızmı?

5Su tesisatında kullanılan ekipmanları tanıdınızmı?

6İşinizi tamamladıktan sonra, kullandığınız takımve malzemeleri yerlerine kaldırdınız mı?

7 Çalıştığınız ortamı temizlediniz mi?8 İşi verilen süre içinde tamamladınız mı?

DEĞERLENDİRME


55

ÖĞRENME FAALİYETİ.-5

Bu faaliyeti tamamladığınızda ve uygun ortam sağlandığında, merkezi iklimlendirmesantralinin kanal bağlantılarını tekniğine ve montaj kurallarına uygun olarakyapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede kanal montajı yapabilen işletmelere gidip, montajtalimatları hakkın da bilgi toplayarak rapor haline getiriniz. Topladığınızbilgileri okulda öğretmeniniz ve arkadaşlarıınızla tartışınız.


5. KANAL MONTAJ KURALLARI

Havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinde ısı taşıyıcı akışkan olarak kullanılanhavanın, en uygun bir şekilde istenilen mahallere taşınması ve dağıtımı hava kanallarıaracılığı ile olmaktadır. İklimlendirme santralinde işlenerek, istenilen konfor şartlarınagetirilen havanın kullanım yerlerine ulaştırılmasını ve kullanım yerlerinde kirlenen havanında dışarıya atılmasını hava kanalları sağlar.

Klima santrali ile kanal bağlantısı santral çıkışındaki dampere montaj vidalarıylabağlanır kanal ile damper arasına sızdırmazlığı sağlamak, hava kaçağını engenlemek içinsilikon sıkılmalıdır. Klima cihazı ile kanal arasına özel bez veya branda ile bağlantısıyapılmalıdır. Aksi takdirde santraldeki tüm sesi kanallar aracılığı ile mahale kadar iletir; buda konfor açısından hiç istenmeyen durumdur. Bu titreşim zamanla kanallarda havanınkaçmasına kanalın özelliğinin kaybolmasınada sebebiyet verebilir.

Resim 5.1: Klima santrali ile kanal bağlantı parçası resmi ( konnektör )


AMAÇ

ARAŞTIRMA

56

Havalandırma sistemlerinde cihazlar ile hava kanalları arasına titreşimin önlenmesiamacı ile konnektör kullanılır. Konektörlerin; tamamen hava geçirmez ve yanmayan çeşitlerimevcuttur.

Piyasada 35 x 60 x 35 mm, 45 x 60 x 45 mm, 45 x 75 x 55 mm, 70 x 100 x 70 mm, 25m’lik rulolar halinde bulunmaktadır.

Resim 5.2: Klima santrali kanal bağlantıları

Havalandırma ve iklimlendirme sistemlerinde 6 ayrı kullanım amaçlı kanal mevcuttur

Taze hava giriş kanalı: Hava karışım odası ile dış havayı birbirine bağlayankanala taze hava kanalı denir.

Dağıtım kanalları: İklimlendirme santralinde işlenerek konfor şartlarınagetirilen havayı, en az enerji kaybı ile istenilen mahale ulaştıran kanallaradağıtım kanalları denir.

Toplama kanalları: Mahalde kullanılarak bayatlayan havayı çevreye zararvermeden toplayarak mahalden dışarıya alan kanallara da toplama kanallarıdenir. Toplama kanalları, dağıtım kanallarına göre % 20 daha küçük olmalıdır.Çünkü; mahale basılan hava mahalden alınan havadan daha fazla olduğu zamaniklimlendirilecek olan mahale çevreden (kapı ve pencereler gibi yerlerden)şartlandırılmamış havanın girmesi engellemiş olur.

57

Şekil 5.1: İklimlendirme sistemi hava kanalları

Dönüş havası kanalı: Gerekli durumlarda mahallerden toplanan ve enerjiyönünden zengin olan havanın bir kısmını karışım odasına taşıyan kanallaradönüş havası kanalları denir.

Atık hava kanalı: Mahallerden toplanan havanın bir kısmı dönüş kanalıtarafından alındıktan sonra kalan havayı dışarıya atan kanala atık hava kanalıdenir.

Mutfak hava atma kanalları: Mutfaklardaki hava, yemek buharları veyanmadan oluşan gazlarla kirlendiği için bu havayı iklimlendirme toplamakanallarına verilmesi kanallarda yağlanmaya sebep olacağından mahzurludur.Bunun için, mutfak havası, iklimlendirme sisteminin toplama kanalınaverilmeyip doğrudan dışarı atılmaktadır. Bu nedenle mutfak havasını doğrudandışarı atan kanallara mutfak toplama kanalları denir.

KARIŞIMODASI

DÖNÜŞ HAVASI KANALI

HA

VA

TO

PL

AM

AK

AN

AL

I

HA

VA

DAĞ

ITM

KA

NA

LI

TA

ZE

HA

VA

GİRİŞ

KA

NA

LI

İKLİMLENDİRİLMİŞ MAHAL

ATIK HAVA KANALI

58

5.1. Kanal Gövdeleri

Kanalın en önemli kısımlarını kanal gövdeleri oluşturur. Kanal gövdeleri havayıtaşıyan esas kısımlardır. Şekil 5.2’de kanal gövdesi perspektifi ile yan görünüş şekilleriverilmiştir.

Şekil 5.2:Düz kanal gövdesi görünüşü

Kanalların kesit, arka plan ya da karşıdan görünüşleri, gelen ve giden kanal durumunagöre Şekil 5.3‘teki gibi belirlenmiştir.

Şekil 5.3. Düz kanalların kesit görünüşleri

Çelik sac kanallarda kanalın çapı büyüdükçe, kanalın yapımında kullanılan saclevhanın et kalınlığı da artmaktadır. Et kalınlığı düşük bir saç levha ile geniş çaplı kanalyapılırsa; kanalın dik durması mümkün olmayacak, kanal yamularak deforme olacaktır.Bunun için; yapılacak kanal çapına göre, et kalınlığına sahip malzeme seçilmelidir. Kanalçapına göre et kalınlıkları Tablo 5.1, 5.2., 5.3‘te verilen değerlere uygun olmalıdır.

Gelen kanal Giden kanal

59

Çelik Saç KanallardaEn Az Et Kalınlıkları

(mm) Anma çapımm

Saç numarasıNo

En az levha kalınlığımm

250 23 0,5250 ... 500 22 0,62500 ... 990 21 0,75

1000 ... 1490 20 0,881500 ... 1990 19 1,02000 ... 2490 18 1,13

2500 ve daha yukarı 17 1,25

Tablo 5. 1: Kanal çapına göre et kalınlıkları

Kaynaklı boru Kenetli boru Flanşlı boruAnma çapımm 2 3 4 0 1 1 2 3 4

63 ... 125 0.88 1 2 0,63 0,75 0,75 0,88 1 2140 ... 250 1 1,25 2,5 0,75 0,88 0,88 1 1,25 2,5280 ... 500 1,13 1,5 3 0,88 1 1 1,13 1,5 3

560 ... 1000 1,25 2 4 1 1,13 1,13 1,25 2 41120 ... 2000 1,5 2,5 4 1,13 1,25 1,25 1,5 2,5 4

0, 1 ve 2 Havalandırma; 3 Toz emme ve dışarı atma; 4 Toz ve gaz sızdırmaz

Tablo 5. 2: Boruların Çapına Göre Et Kalınlıkları (mm )

Uzun kenetli Uzun kaynaklıSıra SıraAnma çapı (mm)

0 1 2 3 4

100 ... 250 0,5 0,63 0,75 1,25 2280 ... 500 0,63 0,75 0,88 1,5 2,5

560 ... 1000 0,75 0,88 1 2 31120 ... 1400 0,88 1 1,13 2,5 41600 ... 2000 - 1 1,13 2,5 42240 ... 2500 - 1,13 1,25 - -

Sıra: 0 ,1 Bilhassa havalandırma içinSıra: 2 Emmiş ve toz atama kanallarındaSıra: 3, 4 Gaz ve yoğun toz kanallarında

Tablo 5. 3: Saç Kanalların Et Kalınlıkları (mm)

Hava kanalları tavana, ek yerlerine yakın kısımlarından sac şeritlerle veya mafsallıçubuklarla bağlanır. Küçük kanallar zincir yardımıyla da asılabilir.

60

Kanal yapımında en çok çelik sac levha (galvenizli veya siyah) kullanılmakla birlikte;aluminyum levhalar, rabitz, tuğla-beton, sert plastik gibi malzemeler de kullanılmaktadır.Siyah sacların kullanılması durumunda, paslanmaya karşı mutlaka boyanmalıdır

Kanalların iç yüzeyleri prüzsüz, toz tutmaz gerektiğinde kolayca temizlenebilir, suemmez, yanmaz, korozyona dayanıklı, uzun ömürlü ve olabildiğince hafif malzemedenyapılmalıdır. Bu amaçla kullanılan en ekonomik ve uygun malzemeler galvanizli çelik vealüminyum sac levhalardır. Son yıllarda, yüzeyi alüminyum folyolu poliüretan malzemedende hafif ve dayanıklı kanallar üretilmektedir.

Sağlık tesisleri ve laboratuvarlar için yapılan hava kanalları paslanmaz sacdan veyaalüminyumdan yapılmalıdır. Yine asit buharları için yapılan kanallar ayrıca aside dayanıklımalzemelerden yapılmalıdır. Hava kanalları galvanizli saç veya alüminyum sacdanyapılması halinde, kare veya dikdörtgen kesitli kanalların saçları Tablo 5.4’teki kalınlıktaolmalıdır.

Tablo 5. 4: Hava kanallarında kullanılacak sac kalınlıkları

61


Sisteme uygun kanal montajlarını yapınız.

İşlem Basamakları Öneriler Klima santralinin kanala montajını

yapınız. Kanal ile damper arasına sızdırmazlığı sağlamak ( hava kaçağını

engenlemekiçin ) silikon sıkınız. Klima santrali ile kanal bağlantısı

santral çıkışındaki dampere montajvidalarıyla bağlayınız.

Klima cihazı ile kanal arasına özel bez veya branda ile bağlantı yapınız. Klima kanalının ölçüsünde

yalıtımmalzemesini keserekyapıştırınız.


62




1. Hava karışım odası ile dış havayı birbirine bağlayan kanala ne denir?A) Taze hava kanalı B) Dağıtım kanallarıC) Toplama kanalları D) Atık hava kanalı

2. Kanal yapımında en çok hangi malzemeler kullanılır?A) Tuğla-beton B) RabitzC) Aluminyum levhalar D) Çelik saç levha (galvenizli veya siyah)

3. Sağlık tesisleri ve laboratuvarlar için yapılan hava kanalları hangi malzemelerdenyapılmalıdır?A) Rabitz B) Paslanmaz sacdan veya alüminyumdanC) Aluminyum levhalar D) Tuğla-beton

4. Değişik yapı malzemelerinden oluşan hava kanalları kaç ana kısımdan oluşmaktadır?A) 6 B) 5 C) 4 D) 3

5. Aşağıdakilerden hangisi kanal birleşim yöntemlerinden değildir?A) Sürgülü birleştirme B) Kenetli birleştirmeC) Flanşlı birleştirme D) Yapıştırma ile birleştirme

DEĞERLENDİRME



63

KONTROL LİSTESİ

Klima santrali kanal montajı



1 Yapacağınız çalışma için bir plan yaptınız mı?2 Kanal ile damper arasına silikon sıktınız mı?

3Kanal bağlantısını dampere montaj vidalarıylabağladınız mı?

4Klima cihazı ile kanal arasına özel bez bağlantısıyaptınız mı?

5İzolasyon malzemesini ölçüsünde keserekyapıştırdınız mı?

6İşiniz bittiğinde kullandığınız takım vemalzemeleri yerlerine kaldırdınız mı?

7 Çalıştığınız ortamı temizlediniz mi?

8İşi verilen süre içinde standardına uyguntamamlayabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “Hayır” yanıtlarınız var ise buyanıtlarınızla ilgili konuyu tekrarlayınız. Tamamı “Evet” ise diğer öğrenme faaliyetinegeçiniz

64

ÖĞRENME FAALİYETİ-6

Bu faaliyeti tamamladığında ve uygun ortam sağlandığında, elektriksel devreelemanlarının panoya bağlantısını tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz.

Bulunduğunuz bölgede elektrik devre elemanlarının montajını yapabilenişletmelere gidip, montaj talimatları hakkında bilgi toplayınız. Topladığınızbilgileri bir rapor haline getirerek, okulda öğretmeniniz ve arkadaşlarınızlatartışınız.


6. ELEKTRİKSEL DEVRE ELEMANLARIBAĞLANTISI VE İLETKENLERİ

BİRLEŞTİRME TEKNİKLERİ

6.1. Elektrik Devre Elemanlarının Panoya Bağlantısı

Soğutma ve iklimlendirme sistemlerine ait uygulamalarda, sistemin tek bir noktadankumandası ve kontrolü gerekir. Bu nedenle soğutma ve iklimlendirme devresinin bütününiteleri, çeşitli basınç ve emniyet kontrol cihazlarının, sıcaklık kontrol cihazlarının,iklimlendirmede kullanılan kontrol cihazlarının yerine getirdikleri fonksiyonları ilettiklerigöstergeler, bir kumanda panosu üzerinde yer alır. Bunun dışında su ve hava hareketlerininizlendiği ve kontrol edildiği göstergelerde bu pano üzerinde yer alır. Bu sayede her birimünitenin yerine getirdiği görev, tek bir yerden kontrol ve kumanda edilmiş olur. Ayrıcakumanda panosu üzerinde;

Sistemin tamamen kapalı olduğu, Sistemin arızaya geçtiği, Sistemin sadece soğutma yaptığı, Sistemin ısıtma ve nemlendirme yaptığı, Sistemin sadece havalandrma pozizyonunda çalıştığı anlaşılır.

Kumanda panosu; gerekli termostatlar, kontaktörler, termikler, otomatik sigortalar,şalterler, sinyal lambaları vb.elemanlar ile donatılmıştır. Pano güç ve kumanda devresindenoluşur.


AMAÇ

ARAŞTIRMA

65

1

7

6

1 1

8 42 P 2 3

5

1-Kanal tipi sıcaklık duyar elemanı

2- Oransal sıcaklık kontrol paneli

3- Alt sıcaklık sınırlama paneli

4- Oransal vana servomotoru

5- Üç yollu vana gövdesi

6- Kanal tipi termostat ( Donma termostatı, serpantini donmadan korumak için )

7- Oransal damper servomotoru

8- Fark basınç anahtarı

egsoz damperi

karışım damperi

taze hava damperi

filtreısıtma-soğutmaserpantini

besleme fanı

egsoz fanı

66

MpRST

1 faz koruma

2

3start stop 4 fan ve çalışma kontaktörükontaktöre 5

fanmotoru

LP/HP 6

78

910

termostat 1112

yaz/kış 13 zaman rölesianahtarıçalışıyor

Mp

bekleme 14- 15

arızaMp

16

kompresör kontaktör

Şekil 6.1: Klima santralı kumanda devresi

67

Devrede ana şalter ve faz koruma rölesi bulunmaktadır. Start butonuna basıldığındafan motoru çalışmaya başlar. Termostat, soğutma için çağırdığında zaman rölesi belli birsüre sonra kompresörü devreye sokar. Karter ısıtıcısı, kompresör her durduğunda devreyegirer.

Resim 6. 1: Klima santrali elektrik panosu

6.1.1. Kompresör

6.1.1.1. Üç Fazlı Motorların Elektriksel Özellikleri

Üç faz besleme voltajı Tek veya iki farklı voltajda çalışabilir

Tek voltajlı olanlar altı motor ucuna sahiptir. İki voltajlılarda dokuz motor ucu bulunur.

Rotor (Sargılı veya sargısız olabilir.) Stator

Üç tekli faz sargıları Her sargı 1200 elektrik faz açısı ile birbirine bağlıdır.

6.1.1.2. Üç Fazlı Motor Tipleri

Senkron Sincap kafesli Sargılı rotorlu

68

6.1.1.3. Kontaktör Bağlantı Tipleri

Şekil 6.2: Paket şalter kumandalı direkt yol verme güç ve kumanda devresi

Paket şalter (P1) devreyi kapattığında akım termik anahtarının (E3) 95 ucuna gelir.Herhangi bir aşırı akım çekme durumu olmadığı sürece anahtar 96 ucuna akımı verir.Böylece kontaktör bobini (C1) enerjilenmiş olur. Kontaktör bobini enerjilenince üç fazlı (R-S-T) akımını motoru çalıştırmak üzere kumanda eder.

P1

C1

E29896

95

E1E1

E1: SigortaC1: KontaktörE2: TermikP1: Paket şalterM: Motor

R

TS

Mp

3 ~

69

6.1.1.4. Yıldız Motor Sargıları

Şekil 6. 3: Yıldız Bağlantı Şekil 6. 4: Üçgen motor sargıları

Şekil 6. 5: Otomatik yıldız-üçgen yol verme kumanda devresi

70

Motorun yıldızdan üçgene geçişi zaman rölesi ile otomatik olarak yapılır. Startbutonuna basıldığında motor belirli bir süre yıldız olarak çalışır, daha sonra zaman rölesiyıldız kontaktörünü devreden çıkarır ve üçgen kontaktörünü devreye sokar. Motor bu şekildeüçgen olarak çalışmaya devam eder.

Şekil 6. 6: Kapalı geçişli yıldız-üçgen yol verme güç devresi

İlk kalkışta ana kontaktör ile yıldız kontaktörü enerjilenir. Dolayısıyla motorsargılarının z, x ve y uçları yıldız kontaktörü tarafından birleştirilmiş olur. Motor kalkışyaptıktan belli bir süre sonra yıldız kontaktörü devreden çıkar, bu defa üçgen kontaktörüdevreye girer. Üçgen bağlantı esnasında motor sargılarının u ile z, v ile x, w ile y uçlarıbirleştirilmiş olur.

71

6.1.1.5. Senkron Motorlar

Standart stator Rotor DC güç kaynağı uyarımlıdır:

Motor mili üzerine monte edilir. Kalkış momenti sağlar.

Düşük momentli, küçük motorlar uyarımlı değildir. Güç katsayıları yüksektir.

Şekil 6. 7: Sekron motorlar

6.1.2. Fanlar

Fan gecikme röleleri fan motorlarını başka bir cihazdan (örnek olarak kompresör) bellibir süre sonra çalışmasını sağlar. Bu şekilde elektrik hattında aynı anda aşırı yük oluşmaz.Fanlar şu yöntemlerle modüle edilebilir.

Hız değiştirerek Fan giriş ve çıkış damperiyle Fan sarmal damperiyle Fan sarmal baypası Pervane açı kontrolü Fan giriş kanatları

Şekil 6.8: Fan bağlantısı

72

Şekil 6.9: Fanın aralıklı çalıştılması Şekil 6.10: Fanın aralıklı çalıştılması

( Termostat ile ) ( Basınç anahtarı ile )

Şekil 6.11: Elektronik fan hız kontrolünün bağlantısı

73

6.1.3. Basınç Anahtarları

Basınç kontrol cihazları, soğutma ve iklimlemlendirme tesislerindeki kompresörleriçok düşük emme vaya cok yüksek basma basınçlarından korumak amacıyla kullanılır.Basınç kontrol cihazları, kompresörleri ve hava soğutmalı konderserlerin fanlarını çalıştırmave durdurmak için de kullanılır. Bu cihazlarda basınç değişimlerini mekanik olarak algılayanbölümle buna bağlı olarak elektrik kontaklarının bulunduğu bölümlerden oluşur. Bu cihazlarbasınca duyarlı çalıştıklarından yapılarındaki bir kılcal boru ile soğutma devresine ( Alçak veyüksek basınç tarafına ) genellikle rakorla bağlanır. Presostatın kompresörü korumafonksiyonu, basıncın ayarlanmış sınır basınç değerlerine ulaştığında, elektriki olarak devreyikesmesi prensibine dayanır.

Şekil 6.12: Alçak ve yüksek basınçda koruma yapan basınç kontrol cihazı

Şekil 6.13: Alçak basınçanahtarı bağlantısı

74

6.1.3.1. Yüksek Ve Alçak Basınç Anahtarları

Şekil 6.14: Alçak basınç anahtarı

Alçak basınç anahtarları genellikle sistemin emme hattına bağlanarak emme hattıbasıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırı zorlanmasını ve emmehattına kaçaklardan hava girmesini önler. Ayrıca işletim cihazı olarak da kullanılabilir. Budurumda emme hattı basıncını, soğutulan ortam sıcaklığına göre ayarlamak gerekir. Devreyeseri olarak bağlanır.

Şekil 6.15: Yüksek basınç anahtarı

Yüksek basınç anahtarı, ayarlanan basınca kadar yükseldiğinde kumanda devresiniaçarak sistemi durdurur. Ayarlanan fark (diferansiyel) basıncına düştüğünde tekrar sistemiçalıştırır veya tekrar çalıştırmak için kurma (reset) anahtarına basmak gereklidir. Küçükkapasiteli sistemlerde basınç anahtarı doğrudan güç hattına seri olarak bağlanırken büyükkapasiteli sistemlerde kontrol hattına bağlanarak kontaktör bobinini kumanda eder.

75

RST

sigortalar

alçak- yüksek (kombine)basınç anahtarları

kontaktör bobin

9596 98

termik normal arıza ucu

solenoid vanayüksüz yol verme basınç kontrolü

kompresörmotoru

Şekil 6.16: Alçak-yüksek (bileşik) basınç anahtarı

Alçak basınç (vakum) anahtarı ve yüksek basınç anahtarı çoğu kez birleştirilerekdevreye kombine basınç anahtarı şeklinde bağlanır. Bu cihazlar emniyet amacıylakullanılabildiği gibi yüksek tarafa depolamalı (pump-down) kumanda sisteminde alçakbasınç anahtarı işletme elemanı olarak da kullanılabilir.

76

İlk yol verme esnasında emme hattı basıncının yüksek olması kompresörün aşırıyüklenmesine neden olacağı için emme hattına bağlanan yüksek basınç anahtarı, basınçnormale dönünceye kadar devreyi açık tutarak yüksüz kalkışı sağlar.

Soğutma sisteminde yüksek basınç genellikle şu nedenlerden kaynaklanır: Kirli kondenser Sistemdeki soğutucu akışkanın fazla olması Sistemde hava veya yoğunlaşmayan gazların varlığı Aşırı yüklenme Fan arızaları, vb.

Bu tehlikelere karşı korunmak için yüksek basınç anahtarı kullanılır. Basma hattıbasıncı kesme sınırına ulaştığında anahtar kompresör devresini keserek onu durdurur.

Sistemin tekrar devreye girmesi otomatik veya manuel (elle kurmalı) olabilir.

Şekil 6.17: Basınç kontrollerinin devreye bağlantısı

Resim 6.2: Klima santralinde basınç kontrolü bağlantısı

77

6.1.3.2. Basınç Emniyet Cihazları

Basınç emniyet cihazları kötü çalışma durumunda patlama ihmalini en aza indirenveya sistemde yangına sebep olacak bir basıncı, tehlike seviyesine yükselmeden kontroletmek amacıyla kullanılan güvenlik kontrol cihazlarıdır. Bu cihazlar açılarak akışkanıkaçırırlar veya basıncı, şayet güvenlik seviyesini aşmışsa azaltırlar. Soğutma sistemlerindeen yaygın olarak yaylı emniyet cihazı ve eriyen tapalar kullanılır.

Şekil 6.18: Basınç emniyet cihazları

6.1.4. Solenoidler

Soğutma sistemlerinde akışkan geçmesini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren solenoid valfler yaygın olarak kullanılır.

Tipleri: Direkt etkili solenoid valf Pilot kontrollu solenoid valf

İki, üç ve 4 yollu selonoid valfler vardır. Dört yollu selenoid valfler ısı pompasıuygulamalarında kullanılır. Diğer selonoid valfler kompresörün yüksüz kalkmasında vedefrost işlemlerinde akış kontrol elemanı olarak kullanılır.

Direkt etkili solenoid valfler küçük kapasiteli sistemlerde akışkan geçişini sadecemanyetik bobin etkisiyle açıp kapayan akış kontrol elemanıdır.

Pilot kontrollü solenoid valflerde ise büyük kapasiteli sistemlerde kullanılır. Bu tipvalflerden magnetik bobin etkisine ilaveten akışkan basıncı etkisinde de yararlanılır. Valfiçinde piston iki kuvvetin etkisiyle hareket ederek akış geçişini durdurup açabilir veya ısıpompalarında olduğu gibi akışkanın yönünü değiştirebilir.

78

a) Direkt etkili solenoid valf b) Pilot kontrollü solenoid valf

Şekil 6.19: Solenoid valf kesitleri

Isı pompalarında veya evaporatördeki karlanmayı gidermek için ters devreişlemlerinde başarıyla kullanılır.

Ticari tip soğutma uygulamalarında sıcak gaz ile defrost işlemi ve yüksüz yol vermeişlemi üç yollu solenoid valflerle gerçekleştirilmektedir.

Resim 6.3: Solenoid valfler

6.1.5. Termostatlar

Termostatlar ısıtma veya kontrolü, sıcaklık değişimi üzerine kurulmuştur. Isıtma vesoğutmanın gerçekleştirilmesi, belirlenmiş sıcaklık aralığında değişimine görebelirlenecektir. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü, termostat adıverilen cihazın kullanılmasıyla sağlanır.

Diğer bir ifade ile termostatlar, soğutulacak hacim, soğutulacak akışkan veyaevaparatör gibi kısımların sıcaklıklarının belirli değerler arasında kalmasını sağlamakamacıyla kullanılan kontrol cihazlarıdır.

79

6.1.5.1. Termostatların Sınıflandırılması

Kullanım yerlerine göre Ev tipi soğutucu termostatı Ticari soğutucu termostatı Klima termostatı Oda termostatı

Gerilim seviyelerine göre Hat gerilimli termostatlar Düşük gerilimli termostatlar Mili volt gerilimli termostatlar

İcyapısına göre Bimetal-cıvalı termostat Gaz-sıvı körüklü termostat Elektronik termostat (normal veya programlı tipte olabilir.)

Özel termostatlar (diferansiyel, defrost... vb. termostatlar)

Şekil 6.21: Termostat kontakları

Şekil 6.22: Düğmeden defrostlu termostat Şekil 6.23: Çift kapılı buzdolabı termostatı

cıvadamlası

kontaklar

kablouçları

cam tüp

Çift kutuplu çift yönlü ÇKÇY

Tek kutuplu tek yönlüTKTY

Tek kutuplu çift yönlü TKÇY

Çift kutuplu tek yönlü ÇKTY

ara bölmerezistansı

kompresöre kompresörefazfaz

80

Şekil 6.22’deki termostat bağlantısı en basit bağlantı şeklidir. Şekil 6.23’teki termostatkontakları açık olduğu zaman ara bölme rezistansı devreye girer, kontaklar açık olduğundakompresörü çalıştırır.

Şekil 6.24: K59 modeli termostat

Şekil 6.25: Ranco termostat bağlantısı

Bu termostatta devreye seri halde bir direnç (ısı antisipatörü) bağlanarak kontaklarınıerken kapatması sağlanmıştır. Bu şekilde cihazın ataleti (tembelliği) önlenir. Ayrıca bu cihaz220 V veya 120 V gerilimlerle çalışabilir.

81

Şekil 6.26: Penn P-28 termostat bağlantısı

Bu termostat soğuk odalarda kullanılır. Sistem devreye girme sıcaklığına ulaştığındabasınçlı körüğün tahrikiyle anahtarlama yapılarak kompresör devreye sokulur.

Resim 6. 4: Ticari tip termostat Resim 6. 5: Elektronik ( dijital ) tip termostat

Şekil 6. 27: Klima termostatı

82

6.1.6. Su Akış Kontrol Valfleri

Su akış kontrol valfi, su soğutmalı kondenserlerde yoğuşmanın verimli şekildesürdürülmesini, akan su debisini kontrol ederek sağlayan cihazlardır. Kondensere girensoğutma suyu debisi, sistemin soğutma yüküne orantısal olarak su akış kontrol valfitarafından kontrol edilir. Diğer bir ifade ile basınç kontrollü su valfleri su soğutmalı soğutmatesislerinde su akışını ayarlar. Su valfleri, kondansasyon basıncını ayarlanabilir şekildedüzenler ve bunu tüm çalışma boyunca sabit tutar. Soğutma tesisi çalışmadığında, soğutmasuyu akışı otomatik olarak kapatılır.

Bir soğutma sisteminde soğutucu akışkan kontrol elemanları aşağıdaki özellikleresahip olması gerekir.

Normal çalışma şartlarında soğutucu akışkanı açıp, kapatma Sistemin bir kısmını diğer kısmından ayırıp diğer kısmınıda servis, tamir ve

bakım için uygun konuma getirme Büyük kapasiteli soğutma sistemlerinde kompresörlerin ilk kalkınma anında

yüksüz kaldırma işlemini gerçekleştirme Sistemin emniyetini sağlama.

Şekil 6. 28: Su soğutmalı konderserler için geliştirilmiş su akış ayar valfi

6.1.6.1. Su Regülasyon Vanaları

Pozitif sıkıştırmalı kompresörlü ve sulu kondenserli sistemlerde yüksek basınç bellisınırlar içinde regüle edilmelidir. Şayet soğutma suyu yetersiz ise kondenser basıncıyükselecek ve sonuçta yüksek basınç kontrolü devreye girecektir.

Su debisi normalden fazla ise kondenser basıncı düşer ve soğutucu akışkan debisiazalır ve genleşme valfi kesintili çalışmaya başlar. Buna bağlı olarak emme hattı basıncı dadüşer. Bu nedenle su debisini uygun kondenser basıncı sağlayacak şekilde su regülasyonvanaları kullanılır.Bu vanalar basma hattı basıncına veya kondenser çıkış sıcaklığına bağlıolarak su debisini ayarlar. Basıncı elle ayarlanan seviyede sabit tutar.

83

Şekil 6.29: Su akış kontrol valfleri

Şekil 6.30: Üç yollu valfler

6.1.7. Su Akış Kontrol Valfleri

Bu tip valfleri iki grupta incelemek mümkündür. Kondenser çıkışındaki su sıcaklığınagöre su debisini ayarlayan valfler ve kompresör çıkışındaki basma hattı basıncına göre sudebisini ayarlayan valfler.

6.1.8. Temiz ve Karışım Havası Damperleri

Klima santrallerinde hava ayar ve gerektiğinde hava sirkülasyonunun kesilmesi amacıile kullanılan hava damperleri üç ana unsurdan oluşmaktadır. Bu unsurlar 6063 (AlMgSiO.5)kalitede alüminyum malzemeden extrüzyon yolu ile imal edilen damper kanat profilleri, sertPVC malzemeden imal edilen dişli ve yatak aksamı, galvanizli sac malzemeden imal edilendış gövdedir.

84

Damper kanat profilleri üzerinde hava yastıklı sızdırmazlık contası için açılmışkızaklara haizdir. Damper ebatları hava debisi ve cihaz boyutlarına bağlı olarak kanat vedişli genişlikleri dikkate alınmak sureti ile kenarlarda hava sızıntısını minimuma indirecektoleranslarla belirlenir. Dişli ve yatak mekanizmaları montajı herhangi bir dişli sıyırmasıveya sıkışmaya imkân vermeyecek şekilde yapılmaktadır. Gövde, üzerine damper kanatprofillerinin ve dişli mekanizmasının montajları yapıldıktan sonra, kenar profillerine havasızıntısına imkân vermeyecek şekilde monte edilir. Karışım havalı cihazlarda Egzost vekarışım damperleri ortak çalışabilmeleri için özel bir mekanizma yatak kısımlarından(dolayısı ile dişli kısımlarından) irtibatlandırılır.

Şekil 6.31: Damper modülasyonu

Şekil 6.32: Dolaşım havasının tekrar verilmesi Resim 6. 6: Damper servomotorlar

6.1.9. Pompalar

Pompalar suyu, kazandan sıcak su serpantinine, soğutma grubundan soğuk suserpantinine veya soğutma grubundan soğutma kulesine, hareket ettirmek için gereklidir.

85

Bazı uygulamalarda çalışan pompaya herhangi bir arıza durumunda devreye girmesiiçin bir pompa daha ilave edilereken az iki pompa kullanılır. Çalışma pompası birincilpompa olarak, yedek pompa ise ikincil pompa olarak kullanılır.

Resim 6.7: Elektrik motoru ile çalışan günümüz pompalarından bir örnek

Şekil 6.33:Frekans konvertorlü kontrol panosu Şekil 6.34: Rotasyon kontrollü sirkülasyonpompa ve pano sistemi

86

T1 M klima santralı M T2

Ü ç yolluH H vana

T1 M vana

by-pas hattı H H

soğutma grubunaH

vanaçek valf

pompa bina sıcak su devrelerine

vanalarkollektör boyler

kaloriferkazanı

genleşme tankıH

hidrofordankollektör H

fanlı serpantin kollektöründen

fanlı serpantin kollektörüne

M : Manometre T1: Sıcak su termometresi (0-1200C)T2: Soğutma grubu termometresi (-50,+500C) H : Havalık

Şekil 6.35:Klima santralı ve kazan grubu su bağlantıları

Kazanda ısıtılan sıcak su, klima santraline, boylere ve fanlı serpantin ünitelerinegönderilir. Besleme hatları düz, dönüş hatları kesik çizgilerle gösterilmiştir. Kazana giriş veçıkışlar, akışın dengeli olabilmesi için kollektörlerle yapılmıştır.

87

U V W

X Y Z

U

V W

X

Y

Z

R S T R S T

U V W

X Y Z

U

V

WX

Z

Z

R S TR S T


Aşağıdaki elemanların bağlantılarını yapınız.


Kompresörlerin bağlantısını yapınız Yıldız ve üçgen motor sargılarına göreuygulama yapınız.

Fanların elektrik bağlantısını yapınız.

Klima sistemi üzerinde fan bağlantıyöntemlerini dikkate alarak fanlarıbağlayınız.

Basınç anahtarlarının elektrik bağlantılarınıyapınız.

Alçak ve yüksek basınç anahtarlarınısoğutma devresi üzerine bağlarkenbağlantı uçlarının doğruluğuna dikkatediniz.

Selenoidlerin elektrik bağlantılarınıyapınız.

19

Solenoid Valfler

Klima ve soğutma uygulamalarındakullanım yerlerini dikkate alarakbağlantılarını yapınız.

12


88

Termostatların elektrik bağlantılarınıyapınız.

Termostatların kullanım yerleri veözelliklerini dikkate alarakbağlantılarını yapınız.

Su akış kontrol valflerinin bağlantılarınıyapınız.

Su akış kontrol vaflerin kullanımamacı, uygulama yerleri ve özellikleridikkate alarak bağlantılarını yapınız.

Temiz ve karışım havası damperlerininbağlantılarını yapınız.

Temiz ve karışım havası damperlerininkullanım amacı, uygulama yerleri veözelliklerini dikkate alarakbağlantılarını yapınız.

Pompaların bağlantılarını yapınız. Pompaların kullanım amacı, uygulama

yerleri ve özelliklerini dikkate alaraksistem üzerinde bağlantılarını yapınız.

Bazı uygulamalarda, çalışan pompadaherhangi bir arıza olması durumundadevreye girmesi için bir pompa dahailave edildiğini unutmayınız.

89




1. Aşağıdakilerden hangisi üç fazlı motorların özelliklerinden değildir?A) Üç faz besleme voltajıB) Rotor (Sargılı veya sargısız olabilir.)C) Tek veya iki farklı voltajda çalışabilirD) Rotor DC güç kaynağı uyarımlıdır

2. Emme hattı basıncı vakuma yaklaştığında devreyi keserek kompresörün aşırızorlanmasını ve emme hattına kaçaklardan hava girmesini önleyen aletaşağıdakilerden hangisidir?A) Termostat B) Selenoid vanaC) Alçak basınç anahtarları D) Yüksek basınç anahtarları

3. Soğutma sistemlerinde akışkan geçişini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren alet aşağıdakilerden hangisidir?A) Termostat B) Selenoid vanaC) Alçak basınç anahtarları D) Yüksek basınç anahtarları

4. Soğutma ve iklimlendirme sistemlerinde sıcaklık kontrolü yapan alet aşağıdakilerdenhangisidir?A) Termostat B) Selenoid vanaC) Alçak basınç anahtarları D) Yüksek basınç anahtarları

5. Aşağıdakilerden hangisi gerilim seviyesine göre termostatlardan değildir?A) Hat gerilimli termostatlar B) Düşük gerilimli termostatlarC) Mili volt gerilimli termostatlar D) Bimetal-cıvalı termostat

DEĞERLENDİRME



90

KONTROL LİSTESİ



1Yapacağınız iş ve işlemlerle ilgili bir planyaptınız mı?

2Elektrik devre elemanlarının panoya bağlantısınıyaptınız mı?

3 Kompresörlerin elektrik bağlantısını yaptınız mı?

4Fanları devreye doğru bir şekilde bağlayabildinizmi?

5Basınç anahtarlarını devreye doğru bir şekildebağlayabildiniz mi?

6 Solenoidler valfleri devreye bağladınız mı?

7Termostatların kullanıldığı yerleri dikkate alarakelektrik bağlantısını yapabildiniz mi?

8Su akış kontrol valflerini doğru bir şekildebağlayabildiniz mi?

9Temiz ve karışım havası damperlerinin elektrikbağlantısını yapabildiniz mi?

10 Pompaları devreye aldınız mı?

11Bağlantısını yaptığınız elemanların doğru birşekilde çalıştığını kontrol ettiniz mi?

12İşin bitiminde kullandığınız araç ve gereçleriyerlerine kaldırdınız mı?

13 Çalıştığınız ortamı temizlediniz mi?14 İşi verilen süre içinde tamamlayabildiniz mi?

DEĞERLENDİRME


91

MODÜL DEĞERLENDİRMEOBJEKTİF TEST (ÖLÇME SORULARI)

1. Klima santral kaidelerinin ve kanalların montajında düzgünlüğü sağlamak için hangiaraçtan yararlanılır?A) Termometre B) TeraziC) Su akış kontrol elemanı D) Drenaj

2. Havanın fana dik olarak girip ve dik olarak terk ettiği fan türü aşağıdakilerdenhangisidir?A) Dik akımlı fanlar B) Eksenel fanlardaC) Salyangoz fanlarda D) Pervane kanat tipi fanlar

3. Havada bulunan istenmeyen gaz, buhar ya da diğer partikülleri ayrıştırmaya yarayancihaz ya da malzemelere ne denir?A) Filtre B) TermostatC) Pompa D) İzolasyon

4. Kondenser çıkışındaki su sıcaklığına göre su debisini ayarlayan alet hangisidir?A) Pompalar B) Üç yollu valflerC) Akış anahtarları D) Selenoid valfler

5. Sağlık tesisleri ve laboratuarlar için yapılan hava kanalları hangi malzemelerdenyapılmalıdır?A) Rabitz B) Paslanmaz sacdan veya alüminyumdanC) Aluminyum levhalar D) Tuğla-beton

6. Soğutma sistemlerinde akışkan geçişini elektrik sinyaliyle açıp kapayan veyaakışkanın yönünü değiştiren alet aşağıdakilerden hangisidir?A) TermostatB) Selenoid vanaC) Alçak basınç anahtarlarıD) Yüksek basınç anahtarları

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerekkendinizi değerlendiriniz. Yanlış cevapladığınız konularla ilgili öğrenme faaliyetlerinitekrarlayınız. Tüm soruları doğru cevapladığınızda bir sonraki modüle geçebilirsiniz.

MODÜL DEĞERLENDİRME

92

PERFORMANS DEĞERLENDİRME (YETERLİK ÖLÇME)

Uygulama Faaliyeti: Cihaz seçimiAçıklama: Aşağıda listelenen davranışlara vereceğiniz yanıtlarla kendi öğrenmeetkinliğinizi değerlendiriniz.


Montaj Talimatı Temel montaj kurallarını uygulama yapabiliyor musunuz? Terazi kullanmayı öğrendiniz mi? Vidalarla sabitleme yöntemlerini biliyor musunuz? Drenaj uygulamanın önemini biliyor musunuz? İzolasyonun önemini biliyor ve doğru uygulama

yapabiliyor musunuz?Fan Montaj Kuralları Cebri havalandırmayı öğrendiniz mi? Fan çeşitlerini biliyormusunuz? Fan bağlantı elemanlarını öğrendiniz mi? Kayış ayarını yapabiliyor musunuz?Filtre Montaj Talimatı Filtrasyonun önemini kavradınız mı? Filtre seçebiliyor musunuz? Filtre malzemelerini öğrendiniz mi? Basınç düşümünün önemini biliyor musunuz? Değiştirilebilir filtreleri biliyor musunuz? Kirli filtrenin zararlarını öğrendiniz mi?Pompa Ve Su Akış Kontrol Elemanlarının MontajKuralları Pompa uygulama sistemlerini biliyor musunuz? Akış ayar (Debi) kontrol elemanlarını biliyor musunuz? Tesisat bilgisini öğrendiniz mi?Kanal Montaj Kuralları Klima cihazını kanala bağlama tekniklerini ve kullanılan

gereçleri öğrendiniz mi? Klima kanallarında yalıtımın önemini kavrayabildiniz mi?Elektriksel Devre Elemanları Bağlantısı Ve İletkenleriBirleştirme Teknikleri Elektrik devre elemanlarının panoya bağlantısını

yapabiliyor musunuz? Kompresörlerin elektrik bağlantısını öğrendiniz mi? Fanların elektrik bağlantısını öğrendiniz mi? Basınç anahtarlarının elektrik bağlantısını öğrendiniz mi? olenoidlerin elektrik bağlantısını öğrendiniz mi? Termostatların elektrik bağlantısını öğrendiniz mi?

93

Su akış kontrol valflerin bağlantısını öğrendiniz mi? Temiz ve karışım hava damperlerinin elektrik bağlantısını

öğrendiniz mi? Pompaların elektrik bağlantısını öğrendiniz mi?

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı kontrol ederek kendinizi değerlendiriniz, “Hayır” yanıtlarınız var isehayır yanıtlarınızla ilgili öğrenme faaliyetlerini tekrarlayınız. Tamamı “Evet” ise bir sonrakimodüle geçiniz.

94

CEVAP ANAHTARLARI

ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI

1 B2 D3 C4 A5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 B2 D3 C4 A5 C

ÖĞRENME FAALİYETİ–3’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 A2 B3 C4 D5 D

ÖĞRENME FAALİYETİ–4’ÜN CEVAP ANAHTARI

1 C2 D3 B4 A5 C

CEVAP ANAHTARLARI

95

ÖĞRENME FAALİYETİ–5’İN CEVAP ANAHTARI

1 A2 D3 C4 B5 A

ÖĞRENME FAALİYETİ–6’NIN CEVAP ANAHTARI

1 D2 C3 B4 A5 D

MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARI

1 B2 A3 A4 C5 C6 B

96

KAYNAKÇA

BULGURCU Hüseyin Soğutma ve İklimlendirme Meslek Resmi, 2001.

BULGURCU Hüseyin.Otomatik Kontrol, 2005.

DOĞAN Hikmet, Havalandırma ve İklimlendirme Tekniği, 2002.

DOĞAN Hikmet, Havalandırma ve İklimlendirme Esasları, 2002.

ÖZKOL Nuri,Uygulamalı Soğutma Tekniği, 2004.

SAYAR Engin Deniz Soğutma ve İklimlendirme Meslek Bilgisi, 2004.

UYAREL Ali Endüstriyel Okullar İçin Soğutma Ve İklimlendirme Cilt-1,M.E.B Yayınları, 1994.

UYAREL Ali Endüstriyel Okullar İçin Soğutma Ve İklimlendirme Cilt-2,MEB Yayınları, 1994.

ISISAN ÇALIŞMALARI Nu: 305, Klima Tesisatı

İzocam İzolasyon Isı Ses ve Yalıtım 2006

www.acsklima.com.

www.alarko-carrier.com.tr

www.eie.gov.tr

http://www.erdincklima.com/ksnbakim.htm

http://www.havalandirma.com.tr/

www.formgroup.com.tr

www. frigo.info/frigo/prods.asp

http://www.iklimnet.com/data/modularahu.pdf

http://www.immak.com/equip.htm

www.istanbul.edu.tr/yuksekokullar/teknikbilimler/yed/personal/programlar

www.isisan.com.

KAYNAKÇA

97

www.klsklima.com.

www.mmo.org.tr

www. mustafasanal.com

www.reform.com.tr

www.sogutmaiklimlendirme.com.tr.tc/

www.teknikklima.com.tr/

http://www.ttgv.org.tr/tur/02_ttgv_hakkinda/2205.htm

www.uygunfiltre.com

www.velayacht.com

merkezi̇ i̇kli̇mlendi̇rme elemanlarinin montaji

Business