PRZEDMOWA

Odkd 7 nawykw skutecznego dziaania ukazao si po raz pierwszy, w wiecie zaszy

dramatyczne zmiany. ycie stao si bardziej zoone, bardziej stresujce, bardziej

wymagajce. Przeszlimy z Ery Industrialnej do Ery Informacji ze wszystkimi

najwaniejszymi konsekwencjami. W yciu osobistym, rodzinnym i zawodowym stajemy

dzi przed problemami i wyzwaniami, jakich dziesi czy dwadziecia lat temu nie

sposb byo sobie nawet wyobrazi. Wyzwania te nie tylko stanowi nowy rzd

wielkoci, ale s te zupenie nowego rodzaju.

Tak radykalne zmiany zachodzce w spoeczestwie, jak rwnie przemiany w

przetwarzanym cyfrowo globalnym rynku rodz niezwykle wakie pytanie, z ktrym

bardzo czsto si spotykam: Czy siedem nawykw skutecznego dziaania jest

aktualnych dzisiaj?" I dalej: Czy bd aktualne za dziesi, dwadziecia, pidziesit,

sto lat?" Moja odpowied brzmi: im wiksze zachodz zmiany i trudniejsze pitrz si

przed nami wyzwania, tym bardziej aktualne staj si owe nawyki. Nasze problemy i

bolczki s uniwersalne i coraz bardziej si wzmagaj, a ich rozwizania s i zawsze

bd oparte na uniwersalnych, ponadczasowych i oczywistych zasadach wsplnych

wszystkim trwaym, prosperujcym spoecznociom w dziejach wiata. Nie wymyliem

ich i nie mog ich sobie przypisa. Zwyczajnie zidentyfikowaem je i nadaem im

uporzdkowan struktur.

Jedn z najgbszych nauk, jakie przynioso mi ycie, jest spostrzeenie, e jeeli pragnie

si zrealizowa swoje najwiksze ambicje i pokona najpowaniejsze przeszkody, naley

znale i zastosowa zasad albo prawo natury, ktremu podlegaj podane rezultaty.

Zasad t mona spoytkowa na rne sposoby, w zalenoci od naszych

indywidualnych moliwoci, talentu i kreatywnoci, lecz w ostatecznym rozrachunku

powodzenie kadego przedsiwzicia wynika z harmonijnego wspdziaania z zasadami,

z ktrymi owo powodzenie jest powizane.

Wielu ludzi nie myli w taki sposb, przynajmniej wiadomie. Po prawdzie coraz

czciej mona si przekona, e oparte na zasadach rozwizania wyranie kontrastuj z

powszechn praktyk i sposobem mylenia kultury masowej. Pozwol sobie zilustrowa

w kontrast kilkoma najbardziej powszechnymi wyzwaniami, przed jakimi obecnie

stoimy.

Lk i brak poczucia bezpieczestwa. Tak wielu wspczesnych ludzi boryka si z lkiem.

Obawiaj si o przyszo. Czuj si wiecznie zagroeni w miejscu pracy. Boj si, e

strac prac i nie bd w stanie zapewni utrzymania rodzinie. Ta bezbronno

niejednokrotnie sprzyja rezygnacji, zgodzie na ycie bez podejmowania ryzyka i

uzalenienie od innych w pracy i w domu. Powszechn w naszej kulturze odpowiedzi na

ten problem jest coraz wiksza niezaleno. Skoncentruj si na sobie i na tym, co

mnie dotyczy. Bd wykonywa swoj prac, bd j wykonywa dobrze, a po pracy

zajmowa si tym, co mnie naprawd cieszy". Niezaleno jest istotn, wrcz

fundamentaln wartoci i niebagateln zdobycz. Sk jednak w tym, e yjemy w

wiecie wspzalenoci, a nasze najwaniejsze dokonania wymagaj zwizanych z ni

umiejtnoci, znacznie przekraczajcych nasze obecne moliwoci.

Chc to mie teraz, zaraz". Ludzie pragn rnych rzeczy i chc je mie natychmiast.

Chc mie pienidze. Chc mie adny, duy dom, dobry samochd, najlepsz

rozrywk. Chc to wszystko mie i na to zasuguj". Jakkolwiek we wspczesnym

spoeczestwie kart kredytowych" atwo przychodzi bra teraz, a paci pniej,

ekonomiczna rzeczywisto w kocu daje o sobie zna i przypomina nam, czasem do

bolenie, e nasze zakupy nie mog przewysza naszej zdolnoci wytwarzania.

Udawanie, e jest inaczej, jest szkodliwe. Prawa rynku s nieubagane i surowe. Nie

wystarcza ju cika praca. Przy oszaamiajcym tempie zmian technologicznych oraz

powodowanym globalizacj rynkw i techniki wzrocie konkurencji ju nie tylko

musimy by gruntownie wyksztaceni musimy si nieustannie doksztaca zmienia.

Musimy rozwija nasz umys i bezustannie doskonali nasze umiejtnoci, inwestowa w

ich rozwj, aby nie trafi na boczny tor. W pracy szefowie domagaj si wynikw i maj

ku temu uzasadnione powody. Konkurencja jest zaarta i gra toczy si o przetrwanie.

Potrzeba wytwarzania dzi jest wspczesn rzeczywistoci i reprezentuje wymogi

kapitau, lecz prawdziw drog do sukcesu jest rwnowaga i rozwj. By moe jeste w

stanie sprosta kwartalnym zaoeniom, lecz prawdziwe pytanie brzmi: Czy podejmujesz

niezbdne inwestycje, ktre potwierdz i zwiksz ten sukces za rok, pi czy dziesi

lat? Nasza kultura i Wall Street wsplnie gono daj wynikw na dzi. Nie wolno

jednak ignorowa zasady rwnowaenia koniecznoci sprostania wymogom dnia

dzisiejszego i inwestowania w zdolnoci, ktre zapewni sukces jutro. To samo dotyczy

zdrowia, maestwa, zwizkw rodzinnych i potrzeb wsplnoty.

Wina i cierpitnictwo. Gdy tylko powstaje problem, zaraz znajduje si te winowajca.

Spoeczestwo naogowo przypisuje sobie rol ofiary. Gdyby tylko mj szef nie by

takim idiot, co to tylko ci kontroluje i kontroluje... Gdybym tylko nie urodzi si w tak

ubogiej rodzinie... Gdybym tylko mieszka w lepszym miejscu... Gdybym tylko nie

odziedziczy tak wybuchowego charakteru po ojcu... Gdyby tylko dzieci tak si nie

buntoway... Gdyby tylko cigle nie mylili zamwie... Gdyby tylko przemys tak nie

szwankowa... Gdyby tylko nasi ludzie nie byli tacy leniwi i bez zapau... Gdyby tylko

moja ona bya bardziej wyrozumiaa... Gdyby... Gdyby..." Obarczanie win wszystkich i

wszystkiego za nasze problemy i trudnoci jest pewnie norm i moe przynie chwilowe

ukojenie, przykuwa nas jednak do tych problemw. Pokacie mi kogo, kto miaby do

pokory, by przyj o d p o w i e d z i a l n o za swoj sytuacj i do odwagi, by

podj i n i c j a t y w i zrobi wszystko, co konieczne, by w twrczy sposb pokona

lub omin trudnoci, a ja wam poka szczyt potgi wolnego wyboru.

Beznadzieja. Dziemi poczucia winy s cynizm i beznadzieja. Jeeli ulegamy

przewiadczeniu, e jestemy ofiarami okolicznoci, i poddajemy si cikiemu jarzmu

determinizmu, tracimy wwczas nadziej, tracimy zapa i popadamy w stan rezygnacji i

marazmu. Jestem pionkiem, marionetk, trybikiem w wielkiej machinie i nic na to nie

mog poradzi. Powiedzcie mi zwyczajnie, co mam robi". Czuje si tak wielu bystrych,

utalentowanych ludzi, ktrych trapi rne postaci zniechcenia i wywoana tym

depresja. Kultura masowa odpowiada cynizmem: Obni swoje yciowe oczekiwania tak

bardzo, by ju nikt ani nic nie byo w stanie ci rozczarowa". Z takim podejciem

kontrastuje zasada rozwoju i nadziei wynikajca z odkrycia, e to ja jestem twrcz si

mojego ycia".

Brak yciowej rwnowagi. ycie w rozdzwonionym telefonami komrkowymi

spoeczestwie staje si coraz bardziej zoone, wymagajce, stresujce i absolutnie

wyczerpujce. Dlaczego jest tak, e przy wszystkich naszych wysikach, by odpowiednio

zarzdza czasem, wicej robi, wicej by i osiga coraz wiksz wydajno dziki

cudom wspczesnej techniki, nieustannie znajdujemy si w ferworze poczyna

nieistotnych, podporzdkowujc temu zdrowie, rodzin, prawo i mnstwo innych

rzeczy, ktre s w naszej pracy najwaniejsze? Problemem nie jest nasza praca, ktra jest

przecie motorem ycia. Nie jest nim te zoono ani zmiany. Problemem jest to, e

wspczesna kultura mwi zaczynaj prac wczeniej, kocz pniej, bd bardziej

wydajny, powi si na rzecz tu i teraz" tymczasem nie przyniesie to rwnowagi i

spokoju umysu waciwych temu, kto uwiadamia sobie swoje najwysze priorytety i

yje skupiony na nich.

Co ja z tego bd mie?" Nasza kultura uczy, e jeli pragniemy co w yciu osign,

powinnimy troszczy si tylko o siebie. Powiada: ycie to gra, wycig, konkurs i

lepiej, eby w nim zwyciy". Szkolnych kolegw, kolegw z pracy, nawet czonkw

rodziny postrzega si jako rywali im bardziej im si uda, tym mniej zostanie dla ciebie.

Oczywicie usiujemy wydawa si szczodrzy i cieszy sukcesami innych, ale prywatnie

wielu z nas zamartwia si powodzeniem innych. Wiele z najwikszych rzeczy w dziejach

naszej cywilizacji osignito dziki niezalenej woli niezomnego serca. Lecz najwiksze

szans i nieskoczone dokonania Ery Informacji zarezerwowane s dla tych, ktrym uda

si opanowa sztuk dziaania jako my". Prawdziw wielko osignie twrczy umys,

ktry pracuje bezinteresownie we wsplnym poszanowaniu, d l a wsplnego dobra.

Pragnienie zrozumienia. Chyba adna z potrzeb ludzkiego serca nie jest tak wielka jak

potrzeba bycia zrozumianym mwienia gosem, ktry jest syszany, szanowany i

ceniony a wic, wywierania wpywu. Wikszo ludzi sadzi, e kluczem do tego jest

komunikacja jasne przedstawianie swojego zdania i przekonujca mowa. Tymczasem,

jeli si nad tym dobrze zastanowi, czy nie jest czasem tnk, e kiedy inni do ciebie

mwi, zamiast rzeczywicie sucha i stara si ich zrozumie, czsto przygotowujesz

sobie ju odpowied? Wywieranie wpywu zaczyna si naprawd wtedy, gdy inni czuj,

e ty ulegasz ich wpywowi, kiedy czuj, e ich rozumiesz, e wysuchae ich do koca i

z ca uwag, i e jeste otwarty. Jednak wikszo ludzi jest zbyt wraliwa

emocjonalnie, by sucha naprawd aby zawiesi swoje plany na wystarczajco dugo,

by si skupi na rozumieniu, zanim zakomunikuj, co sami maj do powiedzenia. Nasza

kultura wrcz domaga si zrozumienia i wywierania wpywu. Tymczasem zasada

wywierania wpywu opiera si na wzajemnym zrozumieniu zrodzonym z zaangaowania

przynajmniej jednej osoby w uwane suchanie.

Konflikty i rnice. Ludzi tak wiele czy, a zarazem tak niewiarygodnie wiele dzieli.

Ludzie odmiennie myl, maj odmienne, bywa e sprzeczne, wartoci, motywacje i cele.

Z tych rnic zupenie naturalnie rodz si konflikty. Oparte na rywalizacji podejcie

spoeczestwa do rozwizywania sytuacji konfliktowych i zaistniaych rnic skupia si

na maksymalnym zysku". Jakkolwiek wiele dobrego przyniosa wymagajca zrcznoci

sztuka kompromisu, polegajca na tym, e obie strony ustpuj nieco dopty, dopki nie

osign dajcego si przez nie zaakceptowa rozwizania poredniego, adna ze stron nie

jest tak naprawd tym usatysfakcjonowana. C za strata, pozwoli tak, by rnice

sprowadzay ludzi do najniszego moliwego mianownika! Co za strata, nie dopuci do

gosu zasady twrczej wsppracy w szukaniu takich rozwiza problemw, ktre bd

lepsze ni wyjciowa propozycja ktrejkolwiek ze stron!

Osobisty zastj. Ludzka natura ma cztery aspekty ciao, umys, serce i ducha.

Przyjrzyjcie si rnicom i skutkom dwch do nich odmiennych podej:

CIAO:

Tendencje kulturowe: zachowaj swj styl ycia; problemy zdrowotne rozwizuj

chirurgicznie i za pomoc lekw.

Zasada: zapobiegaj chorobom i problemom, prowadzc styl ycia zgodny z ustalonymi,

powszechnie przyjtymi zasadami zdrowia.

UMYS:

Kultura: ogldaj telewizj, szukaj rozrywki.

Zasada: czytaj wiele i ze zrozumieniem, nie przestawaj si uczy.

SERCE:

Kultura: wykorzystuj zwizki z innymi dla osobistych, egoistycznych poytkw.

Zasada: uwane, pene szacunku suchanie oraz suba innym s rdem prawdziwego

spenienia i radoci.

DUCH:

Kultura: ulegaj coraz silniejszej sekularyzacji i cynizmowi.

Zasada: uznaj, e nasza podstawowa potrzeba sensu oraz wszystkie pozytywne rzeczy,

jakich pragniemy w yciu, maj rdo w zasadach a naturalne prawa, jak osobicie

wierz, maj rdo w Bogu.

Zachcam, by nieustannie mie na uwadze te uniwersalne wyzwania, jak rwnie wasne,

indywidualne potrzeby i trudnoci, a znajd si wwczas dla nich trwae rozwizania i

dobre wskazwki. Co wicej, kontrast midzy podejciem kultury masowej a

ponadczasowym, opartym na zasadach podejciem wypracowanym w cigu wiekw,

bdzie stawa si coraz bardziej jaskrawy.

Pozwol sobie zakoczy osobist refleksj i postawi pytanie, ktre zawsze zadaj

podczas swoich wykadw: Ile osb na ou mierci auje, e nie spdzio wicej czasu

w biurze albo na ogldaniu telewizji? Nikt, oczywicie. Myl o tych, ktrych kochaj, o

swojej rodzinie i o tych, ktrym suyli.

Nawet wielki psycholog Abraham Maslow u kresu ycia umieci szczcie, spenienie

oraz wkad dla potomnoci przed samorealizacj (najwaniejsz potrzeb w jego synnej

hierarchii potrzeb"). Nazwa to samotranscendencj.

To prawda take w moim wypadku. Najwikszy i najbardziej satysfakcjonujcy wpyw

zasad wyraonych 7 nawykami wyraa si w yciu moich dzieci i wnuczt.

Na przykad moja dziewitnastoletnia wnuczka, Shannon, pracowaa dla rumuskich

sierot i napisaa kiedy do Sandry i do mnie, jak to pewnego dnia doznaa olnienia,

kiedy jakie mae dziecko zwymiotowao na ni, po czym chciao si przytuli. W tamtej

chwili Shannon podja w duchu decyzj: Nie chc ju wicej y samolubnie. Musz

y, suc innym". Powrcia do Rumunii i nadal pomaga ludziom.

Wszystkie nasze dzieci zaoyy rodziny i razem z maonkami dopracoway si opartej

na zasadach deklaracji wasnej yciowej misji zorientowanej na sub. Jest dla nas

rdem niewysowionej radoci widzie, jak wcielaj swe deklaracje w ycie.

Mog Ci obieca, e gdy rozpoczniesz lektur 7 nawykw skutecznego dziaania,

przeyjesz ekscytujc przygod edukacyjn. Podziel si z bliskimi tym, czego si z tej

lektury nauczysz. Co najwaniejsze jednak, zastosuj to w praktyce. Pamitaj, e nauczy

si czego, ale tego nie robi, to tak, jakby si wcale tego nie nauczy. Wiedzie co, ale

nie wprowadza wiedzy w czyn, to tak, jakby wcale nie wiedzie.

Dla mnie osobicie ycie wedug 7 nawykw jest nieustannym zmaganiem przede

wszystkim dlatego, e wraz z rozwojem umiejtnoci zmienia si charakter wyzwania, z

jakim trzeba si zmierzy, tak jak w wypadku jazdy na nartach, gry w golfa, tenisa czy

uprawiania kadego innego sportu. Poniewa sam codziennie caym sercem staram si

y zgodnie z tymi opartymi na zasadach nawykami, ochoczo przyczam si do Ciebie

w tej przygodzie.

Stephen R. Covey

stephen.covey@franklincovey.com

www.stephencovey.com

Provo, Utah

24 lipca 2004

CZ PIERWSZA

PARADYGMATY I ZASADY

OD WEWNTRZ...

adna prawdziwa doskonao na tym wiecie nie da si oddzieli od waciwego ycia.

DAVID STARR JORDANW cigu ponad 25 lat pracy z ludmi w biznesie i na uniwersytecie oraz rozwizywania

ich problemw maeskich i rodzinnych miaem do czynienia z osobami, ktre mimo

nieprawdopodobnych i dla wszystkich oczywistych osigni trawione byy wewntrznym

godem, gbok potrzeb osobistej spjnoci i skutecznoci wasnego dziaania oraz

potrzeb zdrowych, coraz silniejszych zwizkw z innymi ludmi.

Podejrzewam, e niektre problemy, jakimi dzielili si ze mn, s nieobce i tobie:

Osignem wyznaczone sobie cele zawodowe, odniosem nieprawdopodobny

sukces. Przypaciem to jednak klsk w yciu osobistym. Nie znam ju niemal ony ani

dzieci, nie jestem nawet pewien, czy znam siebie i co naprawd si dla mnie liczy.

Doszedem w kocu do punktu, w ktrym musiaem zapyta sam siebie: Czy warto

byo?"

Zaczynam kolejn diet odchudzajc pit w tym roku. Wiem, e wa za duo, i

naprawd chc schudn. Czytam wszelkie nowoci na ten temat, robi postanowienia,

podbudowuj psychik pozytywnym nastawieniem i mwi sobie, e mog tego

dokona. Ale nie mog... Wypalam si po kilku tygodniach. Wyglda na to, e nie

potrafi dotrzyma danych sobie obietnic.

Skoczyem wiele kursw skutecznego zarzdzania. Wymagam duo od moich

pracownikw i ciko pracuj nad tym, by by dla nich miy i dobrze ich traktowa.

Jednak nie czuj ich lojalnoci. Mam wraenie, e gdybym zachorowa i nie przyszed

do pracy, obijaliby si przez wikszo dnia. Dlaczego nie potrafi ich wdroy

do samodzielnej i odpowiedzialnej pracy albo znale ludzi, klrzy pracowaliby

bez nadzoru?

Mj kilkunastoletni syn bierze narkotyki i przeciwko wszystkiemu si buntuje.

Cokolwiek mwi, nie sucha mnie. Co mam robi?

Mam za mao czasu, aby zrobi wszystko, co powinnam. Jak dzie dugi czuj si

przez to napita, przeciona, wyczerpana... I tak codziennie, przez siedem dni

w tygodniu. Chodz na seminaria powicone organizacji czasu i wyprbowaam

kilka, rnych systemw planowania. Troch pomogo, ale cigle nie czuj, by moje

ycie byo takie, jakiego pragn szczliwe, poyteczne i spokojne.

Chc nauczy moje dzieci szacunku dla pracy. Jednak by cokolwiek zrobiy, musz

nadzorowa kady ich ruch... i co krok sucha narzeka. Znacznie, atwiej zrobi to

samej. Dlaczego dzieci nie pomagaj z wasnej chci, bez poganiania?

Jestem bardzo zajty, naprawd zajty. Przychodz jednak chwile, gdy zastanawiam

si, czy to, co robi, ma na dusz met jakie znaczenie. Chciabym czu, e moje

ycie ma sens, e moja obecno na tym wiecie na co wpyna, co zmienia.

Kiedy moim przyjacioom i krewnym co si udaje, umiecham si i gratuluj im

gono, ale w rodku co mnie zera... Skd si to bierze?

Mam siln osobowo. Wiem, e kontroluj niemal kady mj zwizek. Czsto

wpywam, na innych tak, e podejmuj decyzje zgodne z moimi yczeniami. Obmylam

kad sytuacj i naprawd wydaje mi si, e moje pomysy s najlepsze i

najkorzystniejsze dla wszystkich. Czuj si jednak nie najlepiej. Wci zastanawiam

si, co ludzie naprawd myl o mnie i o tym, co robi.

Moje maestwo jest skoczone. Nie to, ebymy si kcili, nie. Po prostu ju ai

nie kochamy. Bylimy nawet u psychologa, prbowalimy rnych rzeczy, ale

nie wyglda na to, by udao nam si wznieci w sobie dawne uczucie.

Oto gbokie i bolesne problemy, ktrych nie da si rozwiza doranymi rodkami.

Kilka lat temu borykalimy si z moj on Sandr z podobnym problemem. Jeden

z naszych synw przechodzi bardzo ciki okres w szkole. Mia sabe wyniki; nie rozumia

nawet instrukcji w testach, nie mwic ju o tym, aby je dobrze zrobi. Jego spoecznie

niedojrzae zachowanie czsto wprowadzao w zakopotanie najbliszych. By niski, bardzo

szczupy, drobnej budowy i brakowao mu koordynacji ruchw grajc w baseball,

na przykad, wymachiwa kijem, zanim jeszcze rzucono pik. Wymiewano si z niego.

Z caego serca staralimy si z Sandr jako mu pomc. Uwaalimy, ze skoro sukces"

wany jest w kadej dziedzinie ycia, z pewnoci najwaniejszy jest dla nas w roli

rodzicw. Pracowalimy zatem nad nasz postaw i zachowaniem w stosunku do syna i

prbowalimy pracowa nad tym samym u niego. Stosujc wszystkie znane nam techniki

tworzenia pozytywnej postawy, usiowalimy podbudowywa jego psychik. Dalej, synku!

Zrobisz to! Wiemy, e dasz rad. Chwy kij troch wyej i patrz na pik. Nie ruszaj nim,

dopki pika nie bdzie blisko ciebie". I jeli udao mu si zrobi co troch lepiej,

nie szczdzilimy pochwa, aby go wzmocni. Bardzo dobrze, synu, tak trzymaj!"

Gdy inni si miali, bralimy go w obron. Zostawcie go! Dajcie mu spokj! On si

dopiero uczy". A nasz syn paka i upiera si, e nigdy nie zrobi tego dobrze i e w ogle

nie lubi baseballu.

Nie wygldao na to, e mu naprawd pomagamy, i martwio nas to coraz bardziej.

Widzielimy, jak wpywa to na jego samooceny. Staralimy si zachca go, dodawa mu

otuchy i wierzy w niego, ale po kilku kolejnych niepowodzeniach zaniechalimy tych

praktyk i sprbowalimy popatrze na sytuacj z innego punktu w widzenia.

W tym czasie pracowaem z wieloma klientami w caym kraju nad rozwijaniem

umiejtnoci przewodzenia grupie. Przygotowywaem midzy innymi dla kadry

kierowniczej IBM dwumiesiczny program dotyczcy postrzegania i komunikacji.

Szczeglnie zainteresowao mnie w tej pracy to, jak ksztatuj si spostrzeenia, jak

wpywaj na sposb naszego widzenia wiata i jak owo widzenie kieruje naszym

zachowaniem. Zaprowadzio mnie to do zgbienia teorii oczekiwa i samospeniajcych si

proroctw czy te efektu Pigmaliona", i do uwiadomienia sobie, jak gbokie jest podoe

naszej percepcji. Zrozumiaem, e patrzymy na wiat jakby przez soczewk i e to wanie

ta soczewka ksztatuje nasz interpretacj wiata.

Rozmawiaem z Sandr o teorii, ktrej uczyem w IBM, i o naszej wasnej sytuacji, i

zaczlimy rozumie, e to, co robimy, aby pomc naszemu synowi, nie jest zgodne z tym,

jak go naprawd widzimy. Docierajc do gbi naszych uczu, uwiadomilimy sobie, e tak

naprawd postrzegalimy naszego chopca jako kogo z gruntu nie nadajcego si

do pewnych rzeczy, bdcego jakby z tyu". Nasze wysiki, by wyksztaci w sobie

waciw postaw i zachowanie, byy daremne, poniewa niezalenie od naszych sw i

czynw naprawd komunikowalimy mu jedno: Jeste niezdolny. Nie potrafisz sobie

poradzi. Musimy ci chroni". W kocu zdalimy sobie spraw z tego, e jeli chcemy

zmieni sytuacj, musimy najpierw zmieni siebie. eby za zrobi to skutecznie, musimy

przede wszystkim zmieni nasz sposb postrzegania wiata.

ETYKA OSOBOWOCI I ETYKA CHARAKTERU

Przy okazji pracy nad percepcj dogbnie poznaem literatur sukcesu, jaka ukazaa si

w Stanach Zjednoczonych od 1776 roku. Przeczytaem bd przejrzaem dosownie setki

ksiek, artykuw i esejw na temat samorozwoju, samopomocy czy popularnej

psychologii. W maym palcu miaem kwintesencj tego, co wolny i demokratyczny wiat

uwaa za klucze do osigania powodzenia w yciu.

Studiujc literatur sukcesu ostatnich 200 lat, dostrzegem wstrzsajcy obraz, jaki si

z niej wyania. Sam majc bolesny problem i znajc rozterki innych, coraz wyraniej

czuem, e wikszo z tego, co napisano na ten temat przez ostatnie 50 lat. naley uzna

za powierzchowne. Byo to wypenione spoeczn wiadomoci, technikami i rodkami

doranymi; na ostre problemy serwowano spoeczne plastry i aspiryn, ktre cho czasem

pomagaj, nie rozwizuj kryjcego si za tym chronicznego problemu, ktry ropieje i

od czasu do czasu daje o sobie zna.

Zgoa inaczej traktuje t kwesti niemal caa literatura pierwszych 150 lat, uznajca

za podstaw sukcesu co, co nazwa by mona e t y k c h a r a k t e r u , a na co

skadaj si takie wartoci, jak: spjno wewntrzna, pokora, wierno, umiar, odwaga,

sprawiedliwo, cierpliwo, pracowito, prostota, skromno i zota zasada"*.

Przykadem tego rodzaju literatury moe by autobiografia Benjamina Franklina. Jest to,

oglnie mwic, opowie o wysikach czowieka w kierunku zintegrowania w sobie

pewnych pryncypiw i odpowiadajcych im zachowa.

Etyka charakteru zakada, e istniej podstawowe zasady skutecznego dziaania i tylko ci

*Nie czy drugiemu, co tobie niemie (wszystkie przyp. tum.).

osign prawdziwy sukces i trwae szczcie, ktrzy je poznaj i na ich podstawie ksztatuj

swj charakter.

Jednak krtko po pierwszej wojnie wiatowej zasadniczy pogld na sukces przesun si

od etyki charakteru w kierunku czego, co mona nazwa e t y k o s o b o w o c i .

Sukces sta si bardziej funkcj osobowoci, prezentowanego na zewntrz wizerunku,

postawy i zachowania, umiejtnoci i technik, ktre naoliwiaj" stosunki midzyludzkie.

Prace w tej dziedzinie rozwijay si w dwch podstawowych kierunkach: pierwszy, to

techniki oddziaywania w zwizkach i w grupach (public relations), drugi pozytywna

postawa lub pozytywne mylenie (PMA positive mental attitude). Wyrazem tej filozofii

byy inspirujce i czasami wartociowe maksymy, jak choby: Umiech zjednuje wicej

przyjaci ni nachmurzona twarz" czy: Cokolwiek ludzki umys stworzy i w cokolwiek

uwierzy, czowiek moe osign".

Inne ujcia s w oczywisty sposb manipulacyjne, wrcz zudne, zachcaj ludzi

do zdobywania sympatii sposobem, do faszywego interesowania si czyim hobby po to,

by wkra si w aski, do uywania siy wzroku" lub do oniemielania innych.

Cz tej literatury uznawaa wprawdzie charakter za jeden z elementw zapewniajcych

sukces, odmawiano mu jednak decydujcej i katalitycznej roli. Jeli odwoywano si

do etyki charakteru, to na zasadzie frazesw, gwny nacisk kadziono za na techniki

wpywania na innych, strategi wadzy, zdolno komunikacji i pozytywne nastawienie.

Zdaem sobie spraw, e wanie z etyki osobowoci podwiadomie czerpalimy nasze

metody postpowania z synem. Kiedy za zgbiem rnice midzy etyk osobowoci i

etyk charakteru, zrozumiaem, e oboje z Sandr ocenialimy nasze dzieci wedug

spoecznych standardw, ktrych to nasz syn nie spenia. Nasz wizerunek siebie samych i

rola dobrych, troskliwych rodzicw byy jeszcze silniejsze ni nasz wizerunek syna i pewnie

na niego wpyway. Znacznie wicej ni tylko dobro syna kryo si za naszym

s p o s o b e m w i d z e n i a i traktowania tego problemu.

Podczas rozmw uwiadomilimy sobie, nie bez blu, przemony wpyw naszych

charakterw i motyww dziaania na to, w jaki sposb postrzegamy naszego chopca.

Wiedzielimy, e mylenie wedug porwna spoecznych nie jest zgodne z naszymi

gboko wyznawanymi wartociami i moe doprowadzi do tworzenia si w nas

warunkowej mioci, a w konsekwencji do obnienia poczucia wasnej wartoci naszego

syna. Zdecydowalimy zatem skoncentrowa wysiki na n a s s a m y c h nie na

naszych metodach, ale na motywach dziaania i tym, w jaki sposb postrzegamy syna.

Zamiast zmienia chopca, sprbowalimy raczej stan z boku, oddzieli n a s od

n i e g o , odczu jego tosamo, indywidualno, odrbno i warto. Wspierajc to

wiar i modlitw, zaczlimy widzie naszego syna w wymiarach jego wasnej

niepowtarzalnoci. Zobaczylimy w nim niezmierzone pokady moliwoci, ktre moe

realizowa we waciwym sobie tempie. Postanowilimy sami si uspokoi, i da spokj

jemu, pozwoli, by wyonia si jego wasna osobowo. Nasz naturaln rol ujrzelimy

we wspieraniu go, docenianiu i cieszeniu si nim. wiadomie roztrzsalimy motywy

naszego dziaania uraz pielgnowalimy wewntrzne rdo wasnego poczucia

bezpieczestwa, eby poczucie wartoci kadego z nas nie zaleao od tego, czy

spoeczestwo akceptuje" zachowanie naszych dzieci.

Gdy zarzucilimy stary sposb postrzegania naszego syna i rozwinlimy nowy oparty

na motywach pyncych z podstawowych wartoci inne uczucia stay si naszym udziaem.

Zamiast ocenia go i porwnywa, cieszylimy si nim. Przestalimy dopasowywa go do

naszych o nim wyobrae i mierzy w kategoriach spoecznych oczekiwa. Zaniechalimy

take ugadzonego, pozytywnego manipulowania nim w kierunku akceptowanego

spoecznie modelu. Uznajc go za dostatecznie zdolnego, by mg zmaga si z yciem,

przestalimy chroni go przed kpinami innych,

Przyzwyczajony do naszej opieki, przechodzi cikie chwile, czemu dawa wyraz, a co

my rozumielimy i akceptowalimy, nie zawsze jednak reagujc pomoc. Nie musimy ci

broni" mwio teraz nasze zachowanie. Jeste oglnie w porzdku, na pewno sobie

poradzisz" brzmiao nie wypowiedziane przesanie.

W miar upywu tygodni i miesicy chopiec poczu si cakiem bezpiecznie i pewnie.

Rozkwita we wasnym czasie, z najlepsz dla siebie szybkoci. Wreszcie zacz si

wyrnia take wedug spoecznych kryteriw oceny w nauce, w kontaktach z innymi i

w sporcie, a szybko i poziom jego rozwoju wychodziy poza granice tak zwanych

naturalnych procesw rozwoju. W kolejnych latach by czsto wybierany do szkolnego

samorzdu, reprezentowa swoj szkol na krajowych zawodach sportowych, a na

wiadectwach mia wycznie oceny bardzo dobre. Wyksztaci te w sobie ujmujcy,

prostolinijny sposb bycia, ktry zapewnia mu bezkonfliktowe stosunki z ludmi.

Oboje z Sandr uwaamy, i godne spoecznej pochway" osignicia naszego syna byy

raczej radosnym wyraaniem uczu na swj temat ni odpowiedzi na spoeczne wymogi.

Byo to dla nas obojga zdumiewajce dowiadczenie yciowe, ktre okazao si niezwykle

przydatne w przyszoci, zarwno przy wychowywaniu pozostaych naszych dzieci*, jak i

w innych rolach spoecznych. Wnioso ono do naszej wiadomoci istotne rozrnienie

pomidzy sukcesem w znaczeniu etyki osobowoci i w znaczeniu etyki charakteru. Nasze

gbokie przewiadczenie w tej materii znakomicie wyraone zostao w psalmie: Szukaj

gorliwie swojego serca, poniewa z niego pyn wszystkie przejawy ycia".

PIERWOTNA I WTRNA WIELKO

Dowiadczenia z synem, studia nad percepcj i lektura literatury sukcesu spowodoway

w moim yciu efekt Aha!" gdy nagle wszystko jakby samo trafia na waciwe miejsce.

W jednej chwili dostrzegem przemone dziaanie etyki osobowoci i pojem subtelne,

czsto nie uwiadamiane rozbienoci midzy tym, co uznaj za prawd czego nauczyem

si dawno, jeszcze jako dziecko, i co zapado gboko w moje wewntrzne poczucie

wartoci a filozofi doranych rodkw, z czym na co dzie mam do czynienia. Pojem,

dlaczego to, czego uczyem przez lata i co uwaaem za skuteczne, czsto nie zgadzao si

z popularnymi sdami na podobny temat.

Nie twierdz, e elementy etyki osobowoci indywidualny rozwj, usprawnianie

technik komunikowania si z ludmi, nauka strategii dziaania i mylenie

pozytywne nie s uyteczne, a czasami wrcz niezbdne dla osignicia celu. Owszem, s.

Jednak s to wtrne, nie pierwotne cechy. Moe, wykorzystujc moliwo budowania

czego nowego na podstawach tego, co stworzyy poprzednie generacje, tak bardzo

jestemy zajci nasz budow, e zapomnielimy o fundamentach, ktre j podtrzymuj.

A moe, zbierajc dugo plony czego, co nie my sialimy, zapomnielimy, e jednak trzeba

te sia.

Jeli chc, by inni mnie suchali, pracowali lepiej, mieli wiksz motywacj, lubili mnie i

siebie nawzajem, stosuj strategie i taktyki wpywania na nich, lecz mj wasny charakter

jest z gruntu skaony, naznaczony dwulicowoci i nieszczeroci to na dusz met nie

mog dziaa skutecznie. Moja obuda zrodzi nieufno i nawet gdy bd stosowa tak

zwane techniki dobrych stosunkw, wszystko, co zrobi, postrzegane bdzie jako

* Sandra i Stephen Covey maj dziewicioro dzieci.

manipulowanie. Nie zmieni tego ani krasomwstwo, ani nawet dobre intencje; tam, gdzie

nie ma zaufania lub jest ono niewielkie, nie ma podstawy do prawdziwego, trwaego

sukcesu. Jedynie dobro tkwice u podstaw da moc wszelkim technikom.

Koncentrowanie si wycznie na technikach przypomina wkuwanie tu przed

egzaminami. Wprawdzie mona si tak przelizn przez szko, czasem nawet mie dobre

stopnie, jednak bez codziennej gruntownej nauki nie osignie si dobrej znajomoci

przedmiotu ani nie posidzie wiatego umysu.

Czy pomylae kiedy, jak absurdalna byaby prba podobnego opdzania obowizkw

w pracy na roli zapomnie wysia na wiosn, bawi si przez cale lato, a dopiero

jesieniodpracowa", zbierajc plon? Gospodarstwo rolne jest naturalnym systemem.

Trzeba co woy, by zapocztkowa przebieg procesu. Zbiera si zawsze to, co si

posieje; nie ma krtszej drogi.

Ta sama zasada obowizuje w zachowaniach ludzi i w ich wzajemnych stosunkach. One

rwnie s naturalnym systemem podlegajcym prawu zbioru. Umiejtne manipulowanie w

zakresie ustalonych przez ludzi zasad gry" moe na krtk met uatwi ycie w sztucznie

stworzonych systemach spoecznych, takich jak szkoa. Mona zastosowa etyk

osobowoci w sporadycznych lub krtkotrwaych stosunkach midzyludzkich, wej w nie i

wywoa dobre wraenie, korzystajc z wdziku, zrcznoci czy udanego zainteresowania

czyim hobby. Istniej szybkie i atwe techniki, ktre s przydatne w chwilowych

sytuacjach. Jednake w zwizkach dugotrwaych te wtrne cechy nie maj trwaej wartoci.

Gdy brak wewntrznej uczciwoci i autentycznej siy charakteru, wyzwania yciowe

powoduj, e prawdziwe motywy wychodz na jaw i krtkotrway sukces zmienia si

w nieudany zwizek.

Wielu ludziom posiadajcym wielko wtrn spoeczne uznanie dla ich

zdolnoci brakuje wielkoci pierwotnej, czyli dobrego charakteru. Wczeniej czy pniej

ujawnia si to w ich dugotrwaych zwizkach ze wsppracownikami,

ze wspmaonkiem, przyjacielem czy dorastajcym dzieckiem przechodzcym burzliwie

okres poszukiwania wasnej tosamoci. Charakter bowiem jest najbardziej wymowny. Jak

to uj Emerson: To, kim jeste, krzyczy tak gono, e nie sysz, co mwisz".

Naturalnie bywaj te sytuacje, kiedy ludziom o silnym charakterze brakuje umiejtnoci

komunikowania si, co bez wtpienia wpywa na ich stosunki z innymi. Jednak jest to cigle

wpyw wtrny.

W ostatecznym rozrachunku to, kim jestemy, wyraa daleko wicej ni cokolwiek, co

mwimy czy robimy. Wszyscy tego dowiadczylimy. S ludzie, ktrym cakowicie ufamy,

poniewa znamy ich charakter. Bez wzgldu na to, czy s elokwentni czy nie i czy maj

opanowane techniki relacji midzyludzkich, wierzymy im i skutecznie z nimi

wspdziaamy.

Ujmujc to sowami Williama G. Jordana: Kademu czowiekowi dana jest cudowna

sia dobra lub za cichy, nie uwiadamiany, niewidzialny wpyw na ycie. Jest to po prostu

cigle promieniowanie tym, czym czowiek naprawd jest, nie kogo udaje".

SIA PARADYGMATU

7 nawykw skutecznego dziaania zawiera wiele podstawowych zasad ludzkiej

efektywnoci. S to nawyki podstawowe, pierwotne. Reprezentuj one uwewntrznienie

waciwych, susznych zasad, ktre stanowi podstaw prawdziwego sukcesu i trwaego

szczcia.

Aby naprawd zrozumie te siedem nawykw, musimy najpierw zrozumie nasze

paradygmaty" i to, jak je zmienia, czyli jak dokonywa ich przesunicia". Zarwno etyka

osobowoci, jak i etyka charakteru s przykadami spoecznych paradygmatw. Sowo

p a r a d y g m a t ma grecki rodowd. Pierwotnie byo terminem naukowym, obecnie

uywane jest bardziej powszechnie i oznacza model, teori, percepcj, zaoenie lub punkt

odniesienia. Uoglniajc jest to sposb, w jaki widzimy" wiat nie w sensie wzrokowego

odbioru, lecz w kategoriach postrzegania, zrozumienia i interpretacji.

Najprociej zrozumie paradygmaty, traktujc je jak mapy. Wszyscy wiemy, e mapa to

nie teren". Mapa jest objanieniem pewnych aspektw danego terenu. Tym samym jest

paradygmat. Jest teori, wyjanieniem lub modelem czego innego.

Zamy, e chcesz si dosta w konkretne miejsce w centrum Chicago, ale masz z

map. Na skutek bdu drukarskiego plan Chicago naprawd jest planem Detroit.

Wyobraasz sobie, jak czujesz frustracj, jak bezskuteczne s kolejne prby dotarcia do

celu?

Moesz pracowa nad swoim z a c h o w a n i e m bardziej si stara, wicej

przykada, podwoi szybko. W nagrod za swoje wysiki jedynie szybciej dotrzesz

w niewaciwe miejsce.

Moesz pracowa nad swoj p o s t a w pozytywniej myle. Cigle nie dostaniesz

si do miejsca przeznaczenia, cho moe bdziesz si tym mniej przejmowa. Pozytywna

postawa sprawi, e bdziesz szczliwy bez wzgldu na to, gdzie si znajdujesz.

Sedno jednak w tym, e zabdzie. Gwny problem nie ma nic wsplnego z twoim

zachowaniem czy postaw. Sprowadza si on do tego, e masz z map.

Twoje starania byyby skuteczne, gdyby mia waciw map Chicago, a postawa ma

naprawd znaczenie, gdy napotyka si po drodze przeszkody. Jednak pierwszym i

najwaniejszym warunkiem jest dobra mapa.

Mamy w gowie wiele, wiele map, ktre mona podzieli na dwie gwne kategorie:

mapy tego, jak sprawy si maj, czyli r e a l i a , oraz mapy tego, jak sprawy powinny si

mie, czyli w a r t o c i . Wszystko, czego dowiadczamy, interpretujemy wedug tych

map. Rzadko podajemy w wtpliwo ich dokadno; z reguy nie uwiadamiamy sobie

nawet, e je posiadamy. Zakadamy po prostu, e to, co widzimy, odpowiada temu, co jest

naprawd, albo temu, co by powinno.

Z tych zaoe bior si nasze zachowania i postawy. Sposb widzenia wiata staje si

rdem naszych myli i czynw.

Nim przejdziemy do dalszej czci, zapraszam do pewnego intelektualnego i

emocjonalnego przeycia. Popatrz przez kilka sekund na obrazek ze strony [22].

A teraz spjrz na obrazek na stronie [23] i dokadnie opisz, co widzisz.

Widzisz kobiet? Ile daby jej lat? Jak wyglda? Jak jest ubrana? Jak mylisz, kim jest?

Prawdopodobnie opisujesz kobiet okoo 25letni, czarujc, raczej eleganck, z maym

noskiem, skromn aparycj. Jeli jeste samotnym mczyzn, chtnie by si z ni umwi.

Jeli zajmujesz si handlem odzie, widziaby j jako modelk.

A jeli powiem, e si mylisz? Jeli powiem, e to rysunek smutnej 60- lub nawet

70-letniej kobiety z wielkim nosem, ktra z pewnoci, nie jest modelk, ale raczej kim,

komu prawdopodobnie pomgby przej przez ulic?

Kto ma racj? Spjrz na obrazek jeszcze raz. Czy widzisz. star kobiet? Jeli nie,

sprbuj ponownie. Widzisz jej duy garbaty nos? Jej szal na gowie?

Gdybymy rozmawiali osobicie, moglibymy podyskutowa. Ty opowiedziaby mi, co

widzisz, a ja opisabym ci postrzegany przeze mnie obraz. Poniewa zrobi tego nie

moemy, spjrz na stron 40, przestudiuj znajdujcy si tam obrazek i wr do rysunku na

stronie 22. Czy teraz widzisz ju star kobiet? Wane jest, aby j Zobaczy, zanim

zaczniesz czyta dalej.

Po raz pierwszy spotkaem si z tym eksperymentem wiele lat temu w Harwardzkiej

Szkole Biznesu. Wykadowca uy go, by klarownie zademonstrowa, e dwoje ludzi,

patrzc na t sam rzecz, moe rnie j postrzega, i oboje maj racj. Nie jest to kwestia

logiki, lecz psychiki.

Przynis on zestaw duych kart; poowa z nich bya wizerunkiem modej kobiety, ktr

widziae na stronie 22, poowa za rysunkiem starej kobiety ze strony 40. Rozda je klasie:

mod kobiet jednemu rzdowi, star drugiemu. Poleci w skupieniu przyglda si im

przez 10 sekund, po czym zebra rysunki. Nastpnie wywietli na ekranie rysunek, ktry

widziae na stronie 23 kombinacj dwch poprzednich i poprosi studentw, by go

opisali, Niemal kada z osb, ktre poprzednio oglday wizerunek modej kobiety, widziaa

j nadal na ekranie, a prawie wszyscy, ktrzy patrzyli przedtem na rysunek staruszki, teraz

te widzieli staruszk.

Nastpnie profesor poprosi kogo z jednej poowy klasy, aby wyjani studentowi

z drugiej poowy, co widzi na rysunku. Po chwili rozmowy ujawniy si problemy

komunikacyjne;

Jak to stara"? Ona nie ma wicej ni dwadziecia, gra dwadziecia dwa lata!

Daj spokj, artujesz. Ma siedemdziesit i to z okadem!

Co z tob, nie widzisz czy co? To moda czarujca dziewczyna, chtnie bym si z ni

umwi.

Czarujca?! Stara wiedma!

Kada z osb przekonana bya, e ma racj, i twardo obstawaa przy swoim, Dziao si

tak pomimo jednej niezmiernej przewagi studentw wikszo z nich przekonaa si

wczeniej podczas demonstracji, e istnieje inny punkt widzenia czego wielu z nas nigdy

by nie przyznao. Niemniej pocztkowo zaledwie kilku studentw prbowao popatrze na

obraz z innego punktu widzenia.

W kocu kto podszed do ekranu i palcem obwid jedn z linii rysunku, mwic:

Oto naszyjnik dziewczyny.

Na to kto inny powiedzia:

Nie, to usta staruszki.

Stopniowo zaczto spokojnie omawia konkretne rnice, a wreszcie studenci mieli

wyobraenie obu wizerunkw. Spokojna, konkretna i pena wzajemnego szacunku

komunikacja doprowadzia w kocu do tego, e kady z nas potrafi zobaczy inny punkt

widzenia. Kiedy jednak odwrcilimy na chwil wzrok i ponownie spojrzelimy na rysunek,

znowu widzielimy go zgodnie z dziesiciosekundowym uwarunkowaniem.

Czsto posuguj si t demonstracj postrzegania, pracujc z oddzielnymi ludmi czy

zespoami pracownikw, poniewa daje ona lepszy wgld zarwno w indywidualn, jak i

grupow skuteczno dziaania. Przede wszystkim pokazuje, jak silnie warunkowanie

wpywa na postrzeganie i paradygmaty. Skoro dziesi sekund ma taki wpyw na to, co

widzimy, to jaki wpyw musz mie uwarunkowania w yciu? Nasze uwarunkowania

yciowe rodzina, szkoa, Koci, rodowisko pracy, przyjaciele i obowizujce"

paradygmaty spoeczne (jak etyka osobowoci) wszystko to wywiera na nas cichy, nie

uwiadamiany wpyw i przyczynia si do ksztatowania naszych punktw odniesienia,

naszych paradygmatw, naszych map.

Eksperyment ten pokazuje rwnie, e paradygmaty s rdem naszych postaw i

zachowa. Nie moemy spjnie dziaa w oderwaniu od nich. Nie da si stworzy

harmonijnej caoci, mwic i robic co innego, ni si postrzega. Jeli jeste wrd 90%

ludzi, ktrzy po uwarunkowaniu widz na rysunku mod kobiet, bez wtpienia trudno ci

myle, e mgby jej pomc przej przez ulic. Zarwno twoja p o s t a w a , jak i

z a c h o w a n i e w stosunku do niej bd zgodne z tym, jak j w i d z i s z .

To uwypukla jeden ze sabych punktw etyki osobowoci. Na nic nie zda si zmiana

widocznych postaw i zachowa, jeli nie zbadamy gwnych paradygmatw, z ktrych one

wypywaj.

Ta demonstracja percepcji pokazuje rwnie, jak silny jest wpyw paradygmatw na

nasze relacje z innymi. Tak samo jak mylimy, e postrzegamy rzeczywisto jasno i

obiektywnie, zaczynamy sobie uwiadamia, e inni widz j inaczej, z ich najwidoczniej

rwnie jasnego i obiektywnego punktu widzenia. Nasz punkt widzenia zaley od miejsca

siedzenia".

Kady sdzi, e widzi rzeczy takie, jakie s, e jest obiektywny. Tak nie jest. Widzimy

wiat przez pryzmat tego, jacy jestemy lub jak nas uwarunkowano, bymy go widzieli.

Otwierajc usta, aby opisa, co widzimy, waciwie opisujemy siebie samych, wasn per

cepcj, wasne paradygmaty. Gdy inni nie zgadzaj si z nami, natychmiast sdzimy, e co

z nimi jest nie w porzdku. Tymczasem, co pokazuje demonstracja, godni szacunku ludzie o

otwartych umysach widz wiat na rne sposoby, patrzc przez wasn, niepowtarzaln

soczewk dowiadcze.

Nie oznacza to, e nie istniej fakty. W eksperymencie dwie osoby, poddane najpierw

uwarunkowujcym wpywom rnych obrazw, patrz na trzeci obrazek. Obie patrz teraz

na to samo czarne linie i biae przestrzenie i obie uznaj je za fakty. Jednak interpretacja

tych faktw wynika z wczeniejszych dowiadcze kadej z tych osb, same fakty za nie

maj znaczenia bez interpretacji.

Im hardziej wiadomi jestemy naszych podstawowych paradygmatw, map, zaoe i

granic, do jakich ulegamy wpywowi naszych dowiadcze, tym bardziej potrafimy przej

odpowiedzialno za te paradygmaty, bada je, sprawdza ich yciow przydatno, sucha

innych ludzi i otwiera si na ich sposb widzenia wiata, a tym samym tworzy

dokadniejszy obraz i daleko bardziej obiektywny punkt widzenia.

SIA PRZESUNICIA PARADYGMATU

Najistotniejszy chyba wgld daje demonstracja percepcji w dziedzin przesunicia

paradygmatu tego, co moglibymy nazwa efektem Aha!", dowiadczeniem, gdy kto

w kocu widzi" zoony obraz w inny sposb. Bdzie ono tym silniejsze, im bardziej dana

osoba przywizaa si do pocztkowej percepcji. To tak, jakby nagle rozbyso w nas

wiato.

Termin p r z e s u n i c i e p a r a d y g m a t u wprowadzi Thomas Kuhn

w ksice Struktura rewolucji naukowych, ktra szerokim echem odbia si w wiecie nauki.

Kuhn pokazuje, e niemal kade znaczce osignicie na polu nauki musi najpierw

przeama tradycyjny, stary sposb mylenia, przestarzae paradygmaty.

Dla Ptolemeusza, wielkiego egipskiego astronoma, Ziemia bya centrum wszechwiata.

Wszystko zaczto interpretowa jednak inaczej, kiedy Kopernik przez umiejscowienie

w centrum Soca zmieni paradygmat, spotykajc si z wielkimi sprzeciwami i

przeladowaniem.

Newtonowski model fizyki precyzyjnie funkcjonujcy paradygmat do dzi jest

podstaw inynierii. Czego mu jednak brakowao. wiat nauki zrewolucjonizoway

Einsteinowskie paradygmaty wzgldnoci, daleko bardziej wychodzce w przyszo i

znacznie wicej wyjaniajce.

Nim sformuowano teori bakterii, wiele kobiet w poogu i noworodkw umierao z

nikomu nie znanych przyczyn. W dziaaniach zbrojnych wicej mczyzn gino na skutek

drobnych zranie i chorb ni od cikich urazw odniesionych na froncie. Dopiero

rozwinicie tej teorii cakowicie nowego paradygmatu dao peniejsze zrozumienie

zachodzcych procesw, umoliwiajc szybki i znaczcy rozwj medycyny.

Dzisiejsze Stany Zjednoczone s rwnie owocem zmiany paradygmatu. Tradycyjnym

modelem rzdzenia pastwem bya przez wieki monarchia, wadza krlewska pochodzca

od Boga. Stworzono jednak inny paradygmat wybrany przez ludzi i ludziom sucy rzd.

I tak narodzia si demokracja konstytucyjna, ktra uwolnia olbrzymi ludzk energi i

inwencj, stworzya wzorzec ycia oparty na swobodzie i wolnoci, wywara wpyw i

wniosa nadzieje nie majce rwnych sobie w historii wiata.

Przesunicia paradygmatw nastpuj nie tylko w dobrym kierunku. Jak ju

zauwaylimy, zamiana etyki charakteru na etyk osobowoci odcigna nas od korzeni,

ktre ywi prawdziwy sukces i szczcie.

Idce w dobrym czy w zym kierunku, dokonane nagle czy na drodze mudnego rozwoju,

przesunicia paradygmatw prowadz zawsze od jednego do innego sposobu widzenia

wiata, wywouj potne zmiany. Paradygmaty, waciwe czy nie, s rdem naszych

postaw i zachowa, a przez to naszych relacji z innymi ludmi.

Pamitam przesunicie miniparadygmatu, ktrego dowiadczyem pewnego niedzielnego

poranka w nowojorskim metrze. Ludzie siedzieli spokojnie cz czytaa gazety, niektrzy

pogryli si w mylach, a jeszcze inni po prostu odpoczywali z zamknitymi oczami. Ot,

zwyky, spokojny obrazek.

Nagle do przedziau wszed mczyzna z dziemi. Dzieci zachowyway si tak gono i

haaliwie, e atmosfera natychmiast ulega zmianie.

Mczyzna usiad obok mnie, zamkn oczy i sprawia wraenie nieobecnego. Dzieci

wrzeszczay do siebie, rozrzucay rzeczy, wyryway nawet ludziom gazety. Byy nieznone.

A ten czowiek siedzia obok mnie i nie reagowa.

Trudno byo zachowa spokj. Nie mogem pogodzi si z jego obojtnoci i brakiem

odpowiedzialnoci za dzikie zachowanie jego dzieci. Zauwayem, e wszyscy inni rwnie

s zirytowani. W kocu, w moim poczuciu wyjtkowo cierpliwie i z opanowaniem,

zwrciem si do niego:

Prosz pana, paskie dzieci naprawd przeszkadzaj pasaerom. Czy nie mgby pan

bardziej kontrolowa ich zachowania?

Mczyzna podnis wzrok, jakby po raz pierwszy uwiadomi sobie sytuacj, i agodnie

powiedzia:

Och tak, ma pan racj. Powinienem co z tym zrobi. Wracamy ze szpitala, gdzie

godzin temu umara ich matka. Nie wiem, co mam robi, a pewno i one nie wiedz, jak

sobie z tym poradzi.

Moecie sobie wyobrazi, co poczuem w tym momencie? Zmieni si mj paradygmat.

Nagle z o b a c z y e m rzecz zupenie inaczej, a poniewa widziaem inaczej, zaczem

te inaczej m y l e i z a c h o w y w a s i . Przesza mi zo. Nie musiaem

si martwi o kontrolowanie swojej postawy czy zachowania; serce przepenione miaem

blem tego czowieka. Poczuem naturalny przypyw sympatii i wspczucia.

Paska ona wanie umara? Och, jake mi przykro. Co si | stao? Czy mog panu

jako pomc?

W jednej sekundzie wszystko si zmienio.

Wielu ludzi dowiadcza podobnych, zasadniczych przesuni i w sposobie mylenia, gdy

staj w obliczu najciszych yciowych problemw i nagle widz swoje priorytety w innym

wietle lub gdy wchodz w now rol, ma czy ony, rodzicw lub dziadkw, menedera

czy przywdcy.

Mona spdzi tygodnie, miesice, nawet lata, pracujc w myl etyki osobowoci i

starajc si zmieni swoje postawy czy zachowania, i nie zbliy si nawet do zjawiska

spontanicznej zmiany, ktra zachodzi, kiedy ujrzymy pewne sprawy inaczej.

Wydaje si oczywiste, e jeli chcemy poczyni wzgldnie mae zmiany w naszym yciu,

wystarczy, gdy skupimy si na postawie i zachowaniu. Gdy jednak zaley nam na zmianie

jakociowo znaczcej, musimy popracowa nad naszymi podstawowymi paradygmatami.

Mwic sowami Thoreau: Za kady tysic wycitych lici za starczy jedno uderzenie

w korze". Jakociowy wzrost w naszym yciu moe nastpi tylko wtedy, gdy zaniechamy

obcinania lici postaw i zachowania, a zaczniemy pracowa nad korzeniami

paradygmatami, z ktrych wyrastaj nasze postawy i zachowania.

WIDZIE I BY

Naturalnie zmiany paradygmatw nie zawsze dokonuj si w jednym momencie.

W przeciwiestwie do nagego olnienia, jakiego doznaem w metrze, zmiana mojego i

Sandry paradygmatu dotyczcego naszego syna bya trudnym i wymagajcym pracy

procesem. Nasz pierwotny stosunek do syna wyrs z lat dowiadcze i uwarunkowa w

etyce osobowoci. By rezultatem gbszych paradygmatw, jakie mielimy zarwno na

temat naszego powodzenia w roli rodzicw, jak i miary sukcesw naszych dzieci. I dopki

nie zmienilimy tych podstawowych paradygmatw, dopty nie zobaczylimy spraw

inaczej, nie potrafilimy dokona zmiany w nas samych i w caej sytuacji.

Aby mc widzie inaczej naszego syna, musielimy z Sandr sta si innymi ludmi.

Nasz nowy paradygmat powstawa przez inwestowanie we wasny wzrost i rozwj

charakteru.

Paradygmatw nie da si oddzieli od charakteru. Miar b y c i a czowieka jest jego

w i d z e n i e . A to, co widzimy, jest cile zwizane z tym, jacy jestemy. Nie zajdziemy

zatem daleko, zmieniajc tylko nasze widzenie, bez rwnoczesnej zmiany sposobu bycia, i

odwrotnie.

Nawet owego poranka w metrze, w moim tak nagym przesuniciu paradygmatu, zmiana

wizji wynikaa z mojego charakteru i przez niego take bya ograniczona.

Jestem pewien, e s ludzie, ktrzy mimo nagego zrozumienia sytuacji siedzieliby dalej

w kopotliwym milczeniu obok cierpicego, zmieszanego mczyzny, nie czujc nic wicej

ni troch alu, z mglistym poczuciem winy. Z drugiej strony, jestem rwnie pewien, e s

ludzie, ktrzy byliby znacznie wraliwsi ni ja, zauwaajc od razu gbi problemu i

prbujc pomc szybciej, ni ja to zrobiem.

Paradygmaty maj olbrzymi moc, gdy tworz soczewki, przez ktre widzimy wiat. A

wanie zmiana paradygmatu jest istot zmiany czowieka, niezalenie od tego, czy

zachodzi nagle, czy w wypracowanym procesie.

PARADYGMAT ZASAD

Etyka charakteru opiera si na fundamentalnym zaoeniu, e ludzk efektywnoci

rzdz konkretne z a s a d y naturalne prawa, ktre s w wymiarze ludzkim tak samo

prawdziwe, stae i niepowtarzalne, jak w wymiarze fizycznym zasady w rodzaju prawa

powszechnego cienia.

Ich autentyczno i si oddziaywania atwo dostrzec w dowiadczeniu przesunicia

paradygmatu opisanym przez Franka Kocha w Proceedings", magazynie Instytutu

Morskiego.

Dwa okrty treningowe przebyway od kilku dni w cikich warunkach atmosferycznych

na manewrach. Byem w dowdztwie okrtu i gdy noc zapada, staem na mostku.

Widoczno bya saba z powodu zalegajcej miejscami mgy, wic i kapitan zosta na

mostku, by mie lepsze oko na wszystko, co si dzieje.

Wkrtce po zapadniciu zmroku obserwator ze skrzyda mostku zameldowa:

wiato z lewej burty dziobowej.

Stae czy rufowe? zawoa kapitan.

Stae, kapitanie odpowiedzia obserwator, co znaczyo, e jestemy na kursie grocym

niebezpiecznym zderzeniem.

Wtedy kapitan zawoa do sygnalisty:

Nadawaj: Jestemy na kursie kolizyjnym, radz zmieni kurs o 20 stopni".

Radzimy raczej wam zmieni kurs o 20 stopni odpowiedziano

Jestem kapitanem, zmie kurs o 20 stopni kaza wysa kapitan.

Jestem marynarzem drugiej klasy przysza odpowied. Zmie lepiej kurs o 20

stopni.

Wcieky ju kapitan zawoa z furi:

Wysyaj: Jestem okrtem wojennym. Zmie kurs o 20 stopni".

Sygna wietlny otrzymany w odpowiedzi mwi:

Jestem latarni morsk.

Zmienilimy kurs.

Zmiana paradygmatu dowiadczana przez kapitana i przez nas, gdy to czytamy stawia

sytuacj w zupenie innym wietle. Widzimy rzeczywisto, ktr odbiera jego ograniczona

percepcja rzeczywisto, ktrej zrozumienie w codziennym yciu jest wane dla nas tak

samo, jak dla kapitana we mgle.

Zasady s jak latarnie morskie. S prawami naturalnymi, ktrych nie da si zama. Jak

to zauway Cecil B. deMille w odniesieniu do praw zawartych w jego monumentalnym

filmie Dziesicioro przykaza: Nie moemy zama prawa. Moemy tylko zama siebie

przeciw prawu".

Kady moe patrze na swoje ycie i zwizki midzyludzkie w kategoriach map i

paradygmatw wypywajcych z dowiadcze i uwarunkowa, mapy nie s jednak terenem.

S rzeczywistoci subiektywn", usiuj tylko opisa rzeczywisto.

Obiektywna rzeczywisto", czyli waciwy teren, stworzona jest z latar morskich",

zasad, ktre rzdz ludzkim wzrastaniem i szczciem praw naturalnych, ktre wieki

historii utkay w materi kadego cywilizowanego spoeczestwa i zoyy w korzeniach

kadej dobrze funkcjonujcej rodziny i instytucji. To, w jakim stopniu nasze umysowe

mapy trafnie opisuj teren, nie ma wpywu na jego istnienie.

Wystpowanie tych zasad czy praw naturalnych jest oczywiste dla kadego, kto myli

gboko i bada histori spoeczn. Zasady wyaniaj si raz po raz, a zalenie od tego, w

jakim stopniu czonkowie spoeczestwa uznaj je i harmonijnie z nimi wspistniej

prowadz one do przetrwania i stabilizacji bd do rozpadu i zniszczenia.

Zasady, do ktrych si odwouj, to nie ezoteryczne, tajemnicze czy religijne" idee. Nie

ucz w tej ksice adnej zasady waciwej jednej konkretnej wierze czy religii, wczajc

moj wasn. S one czci wikszoci trwaych religii, a take staych filozofii

spoecznych i systemw etycznych. S dla kadego oczywiste i nietrudno je doceni. To

prawie tak, jakby te zasady czy prawa naturalne byy czci czowieczestwa, czci

ludzkiej wiadomoci, czci sumienia. Zdaj si by obecne w kadym ludzkim istnieniu,

bez wzgldu na warunkowanie spoeczne i wierno wobec nich; s obecne nawet wtedy,

gdy owo uwarunkowanie i brak wiernoci doprowadziy do ich skostnienia.

Mwi tu na przykad o zasadzie s p r a w i e d l i w o c i , z ktrej wywodzi si nasza

caa koncepcja rwnoci i w konsekwencji prawa. U maych dzieci obserwujemy jakby

wrodzone poczucie sprawiedliwoci, objawiajce si nieraz wbrew warunkujcym je

dowiadczeniom. Rnice w definiowaniu i przejawianiu si sprawiedliwoci s ogromne,

jednak wiadomo istnienia tej wartoci jest niemal uniwersalna.

Innym przykadem moe by s p j n o w e w n t r z n a * i s z c z e r o .

Tworz one podstawy zaufania, niezbdne zarwno we wsppracy midzy ludmi, jak i w

rozwoju czy to indywidualnym czy zbiorowym.

Kolejna zasada to uznanie g o d n o c i l u d z k i e j . Zasad t, czy warto,

* Coveyowi chodzi tu o szczeglny rodzaj uczciwoci (ang. integrity), polegajcej na zgodzie naszych dziaa z

przekonaniami i intencjami o uczciwo wewntrzn,, uczciwo w stosunku do siebie samego.

wyraa gwna myl Deklaracji Niepodlegoci Stanw Zjednoczonych. Uznajemy za

oczywiste, e wszyscy ludzie zostali stworzeni jako rwni i jednako uprzywilejowani przez

Stwrc, z pewnymi niezbywalnymi prawami, a pord nich prawem do ycia, wolnoci i

denia do szczcia".

Nastpn zasad jest s u e n i e czy te idea wkadu. Kolejne to j a k o lub

d o s k o n a o .

Jest te zasada p o t e n c j a u , mwica, e znajdujemy si wci w stanie

embrionalnym, moemy zatem wzrasta, rozwija si i realizowa coraz wicej naszego

potencjau, objawia coraz wicej talentw i zdolnoci. cile zwizana z potencjaem jest

zasada wzrostu, rozumiana jako proces wykorzystywania potencjau i rozwijania talentw,

ktrej towarzyszy musz takie zasady, jak c i e r p l i w o , p i e l g n o w a n i e i

z a c h t a .

Zasady to nie to samo co praktyka. Praktyka jest konkretn dziaalnoci. Moe by

skuteczna w jednych okolicznociach i nie przyda si na nic w innych, na przykad gdy

rodzice prbuj wychowywa drugie dziecko dokadnie tak samo jak pierwsze. Praktyka

jest zatem specyficzna dla danej sytuacji, podczas gdy zasady s gbok, fundamentaln

prawd majc uniwersalne zastosowanie. Odnosz si zarwno do jednostek, do

maestw i rodzin, jak i do wszelkich prywatnych i publicznych organizacji.

Uwewntrznione staj si nawykiem, dajc moc tworzenia rnorodnych praktyk i radzenia

sobie z rozmaitymi sytuacjami.

Zasady nie s wartociami. Wsplne wartoci moe mie take banda zodziei, a przecie

ami oni fundamentalne zasady, o ktrych tu mwimy. Zasady s terenem,

wartoci map. Kiedy wyznajemy waciwe zasady, znamy prawd mamy znajomo

rzeczy odpowiadajc realiom.

Zasady przewodz ludzkoci i stanowi o naszej wartoci przetrwania. S fundamentalne

i w gruncie rzeczy niekwestionowane, bo oczywiste. atwo zdamy sobie z tego spraw,

analizujc absurdalno denia do szczliwego ycia na podstawie zasad przeciwnych.

Wtpi, czy ktokolwiek rozwaaby powanie nieuczciwo, nikczemno, bezuyteczno,

polednio czy degeneracj jako podstawy sukcesu i szczcia. Cho ludzie mog

dyskutowa, jak zdefiniowa, manifestowa czy stosowa zasady, wyglda na to, e

wszyscy mamy wewntrzn wiadomo ich istnienia.

Nasze mapy czy paradygmaty bd tym dokadniejsze i skuteczniejsze, im bardziej bd

odpowiada zasadom czy prawom naturalnym. A waciwe mapy daleko bardziej wpyn na

skuteczno naszych dziaa ni wysiki nad zmian postaw czy zachowa.

ZASADY WZROSTU I ZMIANY

Atrakcyjno etyki osobowoci, jej gwny urok polega na obietnicy szybkiej i atwej

drogi do osignicia wysokiej jakoci ycia skutecznoci dziaania i gbokich zwizkw

z innymi bez przechodzenia przez naturalne procesy pracy i wzrostu, ktre to

umoliwiaj.

Jest to haso bez pokrycia. To schemat: Szybko zbij majtek", obiecujcy bogactwo bez

pracy". Nawet gdy okae si skuteczny, nie bdzie prawdziwym sukcesem, nie da penego

szczcia.

Etyka osobowoci jest iluzoryczna i zudna. A prba uzyskania za pomoc jej technik

efektw najwyszej jakoci jest tak samo skuteczna, jak prba dotarcia do jakiego miejsca

w Chicago na podstawie mapy Detroit.

Uywajc sw Ericha Fromma, wnikliwego badacza korzeni etyki osobowoci, mona

powiedzie:

Mamy dzi do czynienia z jednostk zachowujc si jak automat, ktra sama siebie nie

rozumie, a jedyn osob, jak zna, jest osoba, ktr by powinna; u ktrej paplanina zastpia

mow, sztuczny umiech zastpi szczery miech, a poczucie tpej rozpaczy zastpio

prawdziwy bl. Mona j okreli dwojako. Z jednej strony, e cierpi na by moe

nieuleczalny brak spontanicznoci i indywidualnoci. Z drugiej, mona rwnie

powiedzie, e jednostka ta nie rni si w zasadzie od pozostaych milionw nas wszystkich,

ktrzy stpamy po tej ziemi.

ycie to nastpujce kolejno po sobie stadia wzrostu i rozwoju. Dziecko uczy si

najpierw przewraca na brzuch, potem siada i raczkowa, a wreszcie chodzi i biega.

Kady etap jest wany i kady wymaga czasu. adnego nie mona omin.

Prawda ta dotyczy wszelkich faz ycia, wszystkich dziedzin rozwoju, czy to gry na

pianinie, czy skutecznego porozumiewania si ze wsppracownikami. Stosuje si do

jednostek, maestw, rodzin i organizacji (czyli firm, przedsibiorstw, zakadw pracy itp.).

W wypadku zjawisk fizycznych akceptujemy zasad procesu, ale zrozumienie tego w

odniesieniu do dziedziny emocji, stosunkw midzyludzkich czy nawet wasnego

charakteru jest ju mniej powszechne i znacznie trudniejsze. Jeszcze trudniejsze od

zrozumienia jest zaakceptowanie tej prawdy i ycie z ni w harmonii. W

konsekwencji aby oszczdzi czas i energi i osign upragniony cel szukamy czasem

skrtw, spodziewajc si omin ktry z yciowych etapw.

Co si jednak stanie, gdy sprbujemy skrci naturalny proces naszego wzrostu i

rozwoju? Co osignie przecitny tenisista, gdy po to, by zrobi lepsze wraenie, zdecyduje

si zagra w wyszej klasie? Czy pozytywne mylenie pozwoli mu pokona

profesjonalistw?

Co by si stao, gdyby zapewnia przyjaci, e moesz da koncert fortepianowy,

podczas gdy posiadaby tylko umiejtnoci adepta?

Odpowiedzi s oczywiste. Po prostu nie da si tych procesw rozwojowych pogwaci,

zignorowa czy skrci. Byoby to dziaaniem przeciw naturze, gdzie szukanie skrtw

prowadzi moe jedynie do rozczarowa i frustracji.

Jeli na dziesiciostopniowej skali jakiej umiejtnoci jestem na stopniu drugim, a

pragn osign pity, musz najpierw doj do stopnia trzeciego. Tysicmilowa podr

zaczyna si od pierwszego kroku" i tylko jeden krok moe by zrobiony w danym

momencie.

Jeli nie bdziesz zadawa pyta i przyznawa si do niewiedzy, nie pozwolisz

nauczycielowi si zorientowa, na jakim jeste poziomie, nie rozwiniesz si i nie nauczysz

niczego. Na dusz met i tak nie da si tego ukry. A przyznanie si do ignorancji jest

czsto pierwszym krokiem w edukacji. Thoreau powiedzia: Jak moemy zdawa sobie

spraw z wasnej ignorancji, ktrej wszak wymaga nasz wzrost, jeli przez cay czas

stosujemy wiedz, jak posiadamy?

Przyszy do mnie kiedy dwie dziewczyny, crki mojego przyjaciela, i ze zami w oczach

skaryy si na ojca, na jego szorstko i brak zrozumienia. Bay si pomwi szczerze z

rodzicami, a z drugiej strony niezwykle potrzeboway ich mioci, zrozumienia i rady.

Rozmawiaem potem z ich ojcem i okazao si, e na poziomie intelektu zdaje sobie

spraw z tego, co si dzieje. Przyzna, e nie potrafi si opanowa, wzbrania si jednak

przed ponoszeniem za to odpowiedzialnoci, jak rwnie nie pogodzi si szczerze z tym, i

poziom jego emocjonalnego rozwoju pozostawia wiele do yczenia. Nie mg przeama

swej dumy, by uczyni pierwszy krok w kierunku zmiany.

Jeli chcemy mie waciwe stosunki z on, mem, dziemi, przyjacimi czy kolegami

w pracy, musimy nauczy si sucha. Wymaga to siy emocjonalnej. Suchanie angauje

cierpliwo, otwarcie i pragnienie zrozumienia wysoko rozwinite cechy charakteru.

Znacznie atwiej pozostawa na niskim poziomie emocjonalnym, a tylko rad udziela z

wysokiego poziomu.

O ile poziom gry na pianinie czy gry w tenisa jest oczywisty i udawanie jest tu

niemoliwe, o tyle nie jest on rwnie oczywisty, gdy chodzi o charakter i rozwj

emocjonalny. Moemy pozowa na kogo innego lub maskowa si przed obcymi i

znajomymi. Gra. I przez jaki czas moe si nam to udawa, przynajmniej na zewntrz.

Nawet sami moemy da si zwie tym pozorom. Sdz jednak, e wikszo z nas zna

prawd o sobie; i myl, e zna j wikszo ludzi, z ktrymi yjemy i pracujemy.

Konsekwencje skracania tych naturalnych procesw wzrastania widziaem

niejednokrotnie w wiecie biznesu, kiedy to czonkowie kierownictwa usiowali kupi"

wzrost produkcji, jakoci, morale i obsugi klientw za pomoc sugestywnych przemwie,

wytrenowanego umiechu i zewntrznych interwencji. Nie zwracali przy tym uwagi na

towarzyszcy temu klimat braku zaufania. Gdy jedne metody nie daway efektw, ogldali

si za innymi z krgu etyki osobowoci, raz po raz ignorujc naturalne zasady zaufania.

Pamitam, jak wiele lat temu sam pogwaciem te zasady jako ojciec. Pewnego dnia

wrciem do domu na urodzinowe przyjcie mojej trzyletniej creczki i zastaem j w kcie

salonu, gdzie z buntownicz min ciskaa kurczowo wszystkie prezenty, nie chcc bawi

si nimi z dziemi. Od razu zauwayem grupk rodzicw ogldajcych ten popis egoizmu.

Zmieszaem si, zwaszcza e prowadziem wtedy na uniwersytecie zajcia na temat relacji

midzyludzkich, i znaem a przynajmniej czuem oczekiwania tych rodzicw.

Atmosfera w pokoju bya naprawd naadowana dzieci toczyy si wok mojej

creczki, wycigajc rce i proszc, by mogy si pobawi zabawkami, ktre wanie

ofiaroway, a ona twardo odmawiaa. Pomylaem: Stanowczo powinienem nauczy crk

dzielenia si z innymi, jest to przecie jedna z najwaniejszych dla nas wartoci".

Poprosiem j zatem:

Kochanie, prosz, czy mogaby podzieli si zabawkami z przyjacimi, od ktrych

przecie je dostaa?

Nie odpowiedziaa stanowczo.

Zastosowaem wic z kolei metod agodnej perswazji:

Kochanie, jeli bdziesz si dzieli z dziemi zabawkami w swoim domu, to dzieci

pozwol ci si bawi ich zabawkami, gdy pjdziesz do nich.

Znw zabrzmiaa natychmiastowa odpowied.

Nie.

Zmieszaem si jeszcze bardziej, gdy byo oczywiste, e nie mam wpywu na crk.

Trzeci metod byo przekupstwo. Bardzo agodnie powiedziaem:

Kochanie, jeli podzielisz si z dziemi zabawkami, dostaniesz specjaln

niespodziank. Dam ci gum do ucia.

Nie chc gumy wybuchna.

Byem ju zirytowany, zatem w czwartym podejciu odwoaem lig do grb i lku:

Jeli nie bdziesz si bawi ze wszystkimi, zostaniesz ukarana.

No i dobrze! krzykna. To s moje zabawki i nie musz si i i mi dzieli.

W kocu odwoaem si do przemocy. Po prostu wziem kilka zabawek i daem je

innym dzieciom, mwic:

Macie, dzieciaki, bawcie si.

By moe moja crka czua potrzeb, by dowiadczy posiadania zabawek, zanim

zdoaaby si nimi podzieli. (A tak naprawd, czy zanim co posiedlimy, moemy to w

ogle odda?) Potrzebowaa mnie jako ojca, ktry dojrzalszy emocjonalnie pozwoliby

jej tego dowiadczy.

Ale w tamtym momencie zaleao mi bardziej na opinii innych rodzicw ni na rozwoju

mojego dziecka i naszych wzajemnych stosunkach. Dokonaem prostego osdu, e ja mam

racj; powinna si dzieli i nie robic tego, postpowaa le.

Moe ten wysoki poziom moich oczekiwa wobec niej wynika po prostu std, e sam

byem na niszym poziomic wasnej skali. Nie chciaem, bd nie potrafiem, ofiarowa

c i e r p l i w o c i i z r o z u m i e n i a , oczekiwaem zatem, e dziecko podzieli si

zabawkami. Usiujc pokry swoje braki, z a p o y c z y e m si mojej pozycji i

autorytetu i zmusiem crk, aby zrobia to, co chciaem.

Poyczanie siy wytwarza jednak sabo. Tworzy j w tym, kto poycza, gdy w

osiganiu celu bardziej uzalenia si on od czynnikw zewntrznych. Tworzy j take w

osobie zmuszanej do podporzdkowania si, gdy hamuje rozwj samodzielnego

rozumowania, wzrost i dyscyplin wewntrzn. Wreszcie osabia zwizki. Zamiast

wsppracy pojawia si lk, przez co obie strony staj si bardziej arbitralne i silniej broni

swoich pozycji.

A co si stanie, gdy rdo, z ktrego poycza si si cokolwiek to jest: przewaga

fizyczna, pozycja, autorytet, symbole statusu, powierzchowno lub osignicia zmieni si

lub przestanie istnie?

Gdybym by bardziej dojrzay, polegabym raczej na wasnej wewntrznej sile moim

zrozumieniu koniecznoci dzielenia si i rozwoju oraz mojej mioci i zdolnoci

wspierania i pozwolibym crce dokona wyboru, czy chce podzieli si tym, co dostaa.

Moe po prbie wytumaczenia jej tego odwrcibym uwag dzieci od zabawek, proponujc

im na przykad ciekaw gr, a moje dziecko uwolnibym od emocjonalnego napicia. Dzi

zrozumiaem, e gdy dzieci dowiadcz prawdziwego posiadania, dziel si naturalnie,

spontanicznie i chtnie.

Z dowiadczenia wiem, e jest czas na nauk i czas, kiedy uczy nie naley. Przy

napitych stosunkach i w nerwowej atmosferze prby uczenia odbierane s czsto jako

forma osdu lub odrzucenia. Nauka czy rozmowa o wartociach jest znacznie

skuteczniejsza, gdy mamy z dzieckiem dobre stosunki i robimy to w atmosferze spokoju. W

tamtym czasie nie byem jeszcze wystarczajco dojrzay emocjonalnie, aby zachowa

odpowiedni poziom cierpliwoci i wewntrznej kontroli.

Moe poczucie szczerej chci dzielenia si musi by poprzedzone poczuciem posiadania.

Wielu ludzi, ktrzy daj mechanicznie lub nie chc dawa i dzieli si w maestwie i

rodzinie, nigdy by moe nie dowiadczyo posiadania siebie samych, nie zaznao poczucia

tosamoci i wasnej wartoci. Chcc naprawd pomc dzieciom we wzrastaniu, trzeba by

wystarczajco cierpliwym, by pozwoli im poczu sens posiadania, i dostatecznie mdrym,

by przykadem wasnego ycia nauczy ich wartoci dzielenia si z innymi.

SPOSB, W JAKI WIDZIMY PROBLEM, JEST PROBLEMEM

Kiedy w yciu jednostek, rodzin i organizacji opartych na trwaych zasadach dzieje si

dobrze, zaciekawia to innych. Podziwiaj oni si i dojrzao takich ludzi, jedno i

wspprac w rodzinach, wspdziaanie dostosowane do zmiennych warunkw w

organizacjach.

Natychmiastowa reakcja ludzi odkrywa ich podstawowy paradygmat.

Pytaj: Jak to robisz? Naucz mnie tych sposobw". Naprawd mwi wtedy: Daj mi

jaki dorany rodek, ktry umierzy mj bl",

Znajd ludzi, ktrzy wyjd naprzeciw ich pragnieniom i bd ich uczy; przez pewien

czas owe umiejtnoci i techniki mog spenia swoje zadanie. Spoeczne plastry i aspiryny

mog eliminowa pewne kosmetyczne lub ostre problemy.

Stan chroniczny utrzymuje si jednak i w kocu zaowocuje kolejnym ostrym objawem.

Im bardziej ludzie zajmuj si doran pomoc i koncentruj na ostrych problemach i blu,

tym silniej przyczyniaj si do zachowania chronicznej sytuacji, ktra je powoduje.

Sposb, w jaki w i d z i m y problem, j e s t problemem.

Spjrzmy jeszcze raz na troski ludzkie, o ktrych bya mowa na pocztku tego rozdziau.

Zobaczymy, jaki wpyw ma tu mylenie w kategoriach etyki osobowoci.

Skoczyem wiele kursw skutecznego zarzdzania. Wymagam duo od moich

pracownikw i ciko pracuj nad tym, by by dla nich miy i dobrze ich traktowa.

Jednak nie czuj ich lojalnoci. Mam wraenie, e gdybym zachorowa i nie przyszed

do pracy, obijaliby si przez wikszo dnia. Dlaczego nie potrafi ich wdroy do

samodzielnej i odpowiedzialnej pracy albo znale ludzi, ktrzy pracowaliby bez

nadzoru?

Etyka osobowoci podpowiada, e mog podj jakie radykalne kroki wstrzsn

wszystkim, ci kilka gw co przywoa moich ludzi do porzdku i nauczy ich docenia

to, co maj. Albo mog znale jaki trening motywacyjny, ktry zmieni ich w oddanych mi

pracownikw. Mog te zatrudni nowych ludzi, ktrzy bd lepsi.

A przecie pod powok nielojalnego zachowania pracownikw mog kry si ich

wtpliwoci, czy rzeczywicie postpuj zgodnie z ich interesem. Moe czuj, e traktuj

ich przedmiotowo? Czy maj prawo tak sdzi? Co naprawd o nich myl? Czy to

moliwe, e sposb, w jaki widz pracujcych dla mnie ludzi, jest czci problemu?

Mam za mao czasu, aby zrobi wszystko, co powinnam. Jak dzie dugi czuj si

przez to napita, przeciona, wyczerpana... I tak codziennie, przez siedem dni w

tygodniu. Chodz na seminaria powicone organizacji czasu i wyprbowaam kilka

rnych systemw planowania. Troch pomogo, ale cigle nie czuj, by moje ycie

byo takie, jakiego pragn szczliwe, poyteczne i spokojne.

Etyka osobowoci twierdzi, e musi by co jaki nowy terminarz czy seminarium co

pozwoli mi poradzi sobie z tym napiciem. A moe to nie wydajno stanowi problem?

Czy chodzi o zrobienie wicej w krtszym czasie czy o waciwe reagowanie na ludzi i

okolicznoci, ktre zdaj si kontrolowa moje ycie?

A moe jest co, czemu naleaoby przyjrze si gbiej jaki paradygmat w mojej

podwiadomoci, ktry okrela, w jaki sposb widz mj czas, moje ycie i moj natur.

Moje maestwo jest skoczone. Nie to, ebymy si kcili, nie. Po prostu ju si

nie kochamy. Bylimy nawet u psychologa, prbowalimy rnych rzeczy, ale nie

wyglda na to, aby udao nam si wznieci w sobie dawne uczucie.

Etyka osobowoci mwi, e na pewno istnieje jaka nowa ksika czy seminarium, na

ktrym ludzie wyrzucaj z siebie wszystkie uczucia, co moe pomc onie lepiej mnie

zrozumie. A moe to wszystko nie ma sensu, a mioci szuka musz w innym zwizku.

A czy moliwe, e to wcale nie w onie tkwi prawdziwy problem? Czy to nie ja sam

wzmacniam saboci ony, a swoje ycie postrzegam jako funkcj tego, w jaki sposb

jestem traktowany?

Czy mam podstawowe paradygmaty na temat ony, maestwa i mioci? Moe to one

s poywk dla mojego problemu?

Czy przekonae si, jak silnie paradygmaty etyki osobowoci wpywaj na sposb, w

jaki widzimy problemy, i na nasze wyniki, aby je rozwiza?

Niezalenie od tego, czy ludzie dostrzegaj to czy nie, wielu rozczaroway puste

obietnice etyki osobowoci. Pracujc dla rozmaitych organizacji, stwierdziem, e

perspektywicznie mylca kadra kierownicza jest zwyczajnie zdegustowana psychologi

podnoszenia nastroju i motywujcymi" mwcami, ktrzy poza zabawnymi historyjkami

zaprawionymi banaem nie maj niczego sensownego do powiedzenia.

Ludzie chc procesu. Chc treci. Chc wicej ni plastra i aspiryny. Chc rozwiza

chroniczny, pierwotny problem i skoncentrowa si na prawach przynoszcych dugofalowe

rezultaty.

NOWY POZIOM MYLENIA

Albert Einstein zauway: Istotne problemy naszego ycia nie mog by rozwizane na

tym samym poziomie mylenia, na jakim bylimy, kiedy je tworzylimy".

Kiedy patrzymy dookoa i spogldamy w gb siebie, rozpoznajc problemy, ktre

tworzy ycie i dziaanie w ramach etyki osobowoci, zaczynamy rozumie, e s to

problemy gbokie, wrcz fundamentalne, i nie mona ich rozwiza na powierzchownym

poziomie ich powstania.

eby je rozwiza, potrzebujemy nowego, gbszego poziomu mylenia paradygmatu

opartego na zasadach, ktre dokadnie opisuj teren skutecznego dziaania i wspdziaania

czowieka.

Ksika 7 nawykw skutecznego dziaania jest wanie powicona nowemu sposobowi

mylenia. Ujmuje skuteczno indywidualnego i interpersonalnego dziaania zgodnie ze

skoncentrowanym na zasadach, opartym na charakterze podejciem od wewntrz".

Podejcie od wewntrz" znaczy tyle, co rozpoczcie od siebie, od najbardziej

wewntrznej czci od wasnych paradygmatw i motyww, od charakteru.

Mwi ono: chcesz mie szczliwe maestwo b d osob promieniujc dobr

energi; nie wzmacniaj zej energii, raczej jej unikaj. Chcesz mie w domu sympatycznego,

otwartego na wspprac nastolatka, bd bardziej wyrozumiaym, wspczujcym i

spjnym wewntrznie rodzicem. Chcesz mie wicej swobody w pracy, bd

odpowiedzialnym, chtniejszym do pomocy, wicej z siebie dajcym pracownikiem.

Pragniesz, by ci ufano, bd godny zaufania. Zaley ci na wtrnej wielkoci uznaniu

twojego talentu, skoncentruj si najpierw na wielkoci pierwotnej na charakterze.

Podejcie od wewntrz mwi, e zwycistwa publiczne musz by poprzedzone

zwycistwami prywatnymi, e spenianie obietnic danych innym musi by poprzedzone

dotrzymywaniem obietnic sobie. Za prne uwaa ono stawianie osobowoci przed

charakterem i za bezowocne poprawianie stosunkw z innymi bez wczeniejszego

doskonalenia siebie.

Praca od wewntrz jest procesem nieustajcym procesem odnowy opartym na

naturalnych prawach rzdzcych postpem i rozwojem czowieka. Jest wznoszc si

spiral wzrostu, prowadzc do coraz wyszych form odpowiedzialnej niezalenoci i do

dajcej dobre efekty wspzalenoci.

Pracowaem z wieloma wspaniaymi, utalentowanymi ludmi, ktrzy gboko pragn

osign w yciu sukces i szczcie, ludmi, ktrzy poszukuj, i ludmi, ktrzy rani.

Pracowaem z kadr kierownicz rnych przedsibiorstw, studentami, ugrupowaniami

kocielnymi i wieckimi, rodzinami i maestwami. I nigdy, w caej mojej karierze, nie

widziaem, aby ostateczne rozwizanie problemw czy trwae szczcie lub sukces przyszy

z zewntrz.

Widywaem nieszczliwych, czujcych si jak bezsilne ofiary ludzi skupionych na

sabociach innych i na okolicznociach, ktre obarczali odpowiedzialnoci za wasny

bezwad na skutek zewntrznych paradygmatw. Widziaem nieszczliwe zwizki, gdzie

jedno z maonkw chciao zmienia drugie, gdzie jedna strona wyliczaa grzechy" drugiej

lub prbowaa j dostosowa do wymylonego przez siebie ksztatu. Przysuchiwaem si

dysputom zarzdw fabryk, gdzie prbowano stworzy przepisy zmuszajce ludzi do

dziaania, powicajc temu tyle czasu i energii, jakby od nich wanie zaleaa podstawa

zaufania.

Czonkowie naszej rodziny yj te w trzech najgortszych" punktach ziemi w

Poudniowej Afryce, w Izraelu i w Irlandii i uwaam, e rdem cigych problemw w

tych rejonach jest skierowany na zewntrz paradygmat wikszoci ich spoeczestwa.

Kada z zaangaowanych w konflikt grup przekonana jest, e problem tkwi tam" i gdyby

oni" si zmienili lub nagle przestali istnie, problem byby rozwizany.

Przesunicie paradygmatu w kierunku od wewntrz" jest dla wikszoci ludzi

dowiadczeniem tak dramatycznym gwnie z powodu silnego wpywu warunkujcego

paradygmatu spoecznego etyki osobowoci.

Moje dowiadczenia zarwno zawodowe, jak i osobiste oraz wnikliwe studia nad

ludmi i spoeczestwami sukcesu upewniaj mnie jednak, e wiele zasad zawartych w

s i e d m i u n a w y k a c h jest ju w nas, w naszym sumieniu i w tym, co nazywamy

zdrowym rozsdkiem. Aby je wyodrbni, rozwin i z ich pomoc rozpatrywa

najistotniejsze problemy, musimy zacz inaczej myle przesun nasze paradygmaty w

kierunku gbszego, odniesionego do wntrza poziomu.

Starajc si szczerze zrozumie te zasady, uznajc je za wasne i stosujc w yciu,

odkryjemy i wci na nowo odkrywa bdziemy prawd spostrzeenia T. S. Eliota:

Nie moemy ustawa w poznawaniu. A jego kocem bdzie przybycie do miejsca, w

ktrym zaczynalimy, i poznanie go po raz pierwszy.

SIEDEM NAWYKW ZARYS

Jestemy tym, co w swoim yciu powtarzamy. Doskonao nie jest jednorazowym aktem, lecz nawykiem.

ARYSTOTELESNasz charakter tworz gwnie nasze nawyki, Siej myl zbieraj dziaanie; siej

dziaanie zbieraj nawyk; siej nawyk zbieraj charakter; siej charakter zbieraj los"

gosi maksyma.

Nawyki s potnymi skadnikami naszego ycia. Poniewa s to stae i czsto nie

uwiadamiane sposoby zachowania, wyraaj na co dzie nasz charakter i czyni nasze

dziaanie skutecznym... bd nieskutecznym.

Wielki pedagog Horace Mann powiedzia: Nawyki s jak liny. Codziennie doplatamy do

nich nitk i wkrtce nie sposb ich przerwa". Osobicie nie zgadzam si z ostatni czci

tej myli. Wiem, e mona je przerwa. Nawykw mona si nauczy i mona si ich

oduczy. Wiem te jednak, e nie dzieje si to natychmiast. Wymaga to duszego procesu i

niezwykego zaangaowania.

Ogldajc wypraw Apolla 11 na Ksiyc, bylimy oszoomieni widokiem pierwszego

czowieka, ktry spacerowa po Ksiycu, i jego powrotem na Ziemi. Sowa zachwytu,

takie jak fantastyczne" i nieprawdopodobne", nie wystarcz, by opisa te pamitne dni.

Aby tego dokona, astronauci musieli dosownie wyrwa si z olbrzymiej siy przycigania

ziemskiego. I wicej energii zuyto w pierwszych kilku minutach wznoszenia si,

pokonujc pierwsze mile lotu, ni w nastpnych kilku dniach przebywajc ich p miliona.

Nawyki rwnie maj nadzwyczajn si przycigania, wiksz, ni si to ludziom na

og wydaje. Oderwanie si od gboko zakorzenionych skonnoci, takich jak odkadanie

spraw na pniej, niecierpliwo, krytykanctwo czy samolubstwo, ktre gwac gwne

zasady ludzkiej efektywnoci, wymaga znacznie wicej ni troch woli i kilku drobnych

zmian w yciu. Wznoszenie si" wymaga nadzwyczajnego wysiku, jednak gdy raz

wyrwiemy si z pola grawitacji, nasza wolno osignie cakiem nowy wymiar.

Jak kada naturalna sia, sia grawitacji moe pracowa dla nas lub przeciwko nam. Sia

przycigania pewnych nawykw moe powstrzymywa nas przed pjciem tam, dokd

chcemy. Ale to take sia przycigania utrzymuje nasz wiat w caoci, planety w orbitach, a

cay wszechwiat w okrelonym adzie. Jeli zatem uyjemy jej potgi skutecznie, to

zdoamy wykorzysta si grawitacji naszych nawykw do stworzenia spjnoci i adu,

niezbdnych, aby uczyni nasze yciowe dziaanie skutecznym.

DEFINICJA NAWYKU

Dla naszych celw zdefiniujemy nawyk jako skrzyowanie wiedzy, u m i e j t n o c i

i p r a g n i e n i a .

Wiedza jest paradygmatem teoretycznym co r o b i i d l a c z e g o . Umiejtno

oznacza j a k to robi. Pragnienie za jest motywem, to nasze c h c robi. Aby co

stao si w naszym yciu nawykiem, musimy posiada wszystkie trzy elementy.

Moje stosunki z kolegami w pracy, z maonkiem czy dziemi mog by mao

efektywne, poniewa wci mwi im, co myl, a nigdy tak naprawd ich nie sucham.

Dopki poszukuj waciwych zasad stosunkw midzyludzkich na zewntrz, mog nawet

nie wiedzie, e musz sucha.

Nawet jeli wiem, e skuteczne wspdziaanie z ludmi wymaga, aby ich naprawd

sucha, mog nie posiada tej umiejtnoci. Mog nie wiedzie, jak zaangaowa si

naprawd w suchanie drugiego czowieka.

Nie wystarczy, e wiem, i powinienem sucha, i wiem, jak to robi. Dopki nie chc

sucha, nie ma we mnie pragnienia suchania, dopty nie stanie si ono moim nawykiem.

Tworzenie nawyku wymaga bowiem pracy we wszystkich trzech wymiarach.

Zmiany w zakresie bywidzie" nastpuj w trakcie procesu rozwoju sposb bycia

zmienia widzenie, ktre z kolei zmienia sposb bycia i tak dalej, posuwajc si w gr po

spirali wzrostu. Pracujc nad wiedz, umiejtnociami i pragnieniem, zrywajc ze starymi

paradygmatami, ktre przez lata byy dla nas rdem pseudobezpieczestwa, moemy

przedosta si na nowy, skuteczny poziom wasnego dziaania i wspdziaania z innymi.

EFEKTYWNE NAWYKI

Uwewntrznianie zasad i wzorw zachowania

Czasami jest to proces bolesny. Jest to zmiana, ktra musi by motywowana wyszymi

celami i wymaga chci podporzdkowania togo, czego jak uwaasz chcesz teraz, temu,

czego chcesz pniej. Proces ten rodzi jednak szczcie, cel i przeznaczenie naszego

istnienia". Szczcie moe by zatem zdefiniowane, przynajmniej czciowo, jako owoc

pragnienia i zdolnoci powicenia tego, czego chcemy t e r a z , dla tego, czego chcemy

ostatecznie.

Wiedza(co, dlaczego)

Umiejtnoci(jak)

Pragnienie(chc)

NAWYKI

SKALA DOJRZEWANIA

Siedem nawykw nie jest zbiorem oderwanych czy wyrywkowych pokrzepiajcych

formuek. W harmonii z naturalnymi prawami wzrostu daj one wzbogacone, konsekwentne

i caociowe ujcie rozwoju skutecznego dziaania i wspdziaania jednostki. Przesuwaj

nas systematycznie na skali dojrzewania od z a l e n o c i , przez

n i e z a l e n o , do w s p z a l e n o c i .

Zaczynamy ycie jako cakowicie uzalenione od innych niemowlta. Inni karmi nas,

opiekuj si nami, robi wszystko, czego potrzebujemy, by przetrwa. Bez tej opieki

przeylibymy kilka godzin, najwyej kilka dni.

Mijaj miesice i lata, a my stopniowo stajemy si coraz bardziej n i e z a l e n i

fizycznie, psychicznie, emocjonalnie i finansowo a w kocu potrafimy cakowicie zadba

o siebie; sami sob kierujemy i liczymy sami na siebie.

Nadal wzrastajc i dojrzewajc, coraz bardziej uwiadamiamy sobie, e wszystko w

naturze oparte jest na w s p z a l e n o c i , e istnieje system ekologiczny, ktry

zarzdza natur, co dotyczy take spoeczestwa. Odkrywamy nastpnie, e to, co dla

naszej natury najistotniejsze, opiera si na naszych zwizkach i relacjach z innymi, zatem

ycie ludzkie take jest wspzalene.

Rozwj od niemowlctwa do wieku dojrzaego zgodny jest z prawem naturalnym i

odbywa si w kilku wymiarach. Cakowita dojrzao fizyczna na przykad nie oznacza

wcale rwnoczesnej dojrzaoci intelektualnej i emocjonalnej. Z drugiej strony, fizyczna

zaleno jakiej osoby nie oznacza, e jest ona umysowo lub emocjonalnie niedojrzaa.

Na skali dojrzaoci z a l e n o jest paradygmatem oznaczajcym ty": t y

zajmujesz si mn; t y masz radzi sobie z moimi trudnociami; tobie si nie udao, ciebie

obarczam odpowiedzialnoci za rezultaty.

N i e z a l e n o jest paradygmatem oznaczajcym ja": j a mog to zrobi; ja

jestem odpowiedzialny; ja polegam na sobie samym; ja dokonuj wyborw.

W s p z a l e n o to paradygmat oznaczajcy my": m y moemy to zrobi; my

moemy wspdziaa; my moemy zespoli nasze talenty i moliwoci i razem stworzy

co wikszego, wspanialszego.

Jednostki zalene, aby uzyska to, czego chc, potrzebuj innych. Niezalene mog

dosta to samo dziki wasnym wysikom.

Osoby wspzalene cz wasne wysiki z wysikami innych ludzi, aby to, co osign,

stao na najwyszym poziomie.

Gdybym by fizycznie zaleny sparaliowany, uomny czy w jaki inny sposb

ograniczony potrzebowabym twojej pomocy. Gdybym by zaleny emocjonalnie, moje

poczucie bezpieczestwa i wartoci pochodzioby z twojej opinii o mnie. Gdyby mnie nie

lubi, mogoby to zniszczy moj psychik. Bdc zalenym intelektualnie, liczybym, e

bdziesz myla o moich sprawach i rozwizywa pojawiajce si w moim yciu problemy.

Jeli jestem niezaleny fizycznie, zupenie dobrze radz sobie z tym aspektem ycia.

Niezaleny umysowo, myl samodzielnie, przechodzc z jednego poziomu abstrakcji na

inny. Potrafi myle twrczo i analitycznie oraz porzdkowa i wyraa myli w

zrozumiay sposb. Niezaleny emocjonalnie, dowartociowuj si od wewntrz. Jestem

sterowany wewntrznie, a moje poczucie wartoci nie jest funkcj bycia lubianym lub

dobrze traktowanym.

atwo dostrzec, e niezaleno jest znacznie dojrzalsz form roz