stećci su puno stariji od srednjeg vjeka!

5/17/2018 Stećci su puno stariji od srednjeg vjeka! - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/stecci-su-puno-stariji-od-srednjeg-vjeka 1/3

NENAD M. ĐURĐEVIĆ, NEZAVISNI ISTRAŽIVAČ DREVNIH KULTURA I MITOLOGIJA NA PODRUČJU BiH

Revizija historije

Stećci su puno stariji od

srednjeg vijeka!Na osnovu tri različita konteksta, arhitekture, umjetnosti i religije, Đurđević tvrdi da stećci pri-

padaju periodu između neolita i početka brončanog doba, odnosno između 7.000 i 3.500 godi-na prije nove ere

64 www.startbih.info

PIŠE

: Amir Telibećirović

Nakon višegodišnjeg znanstvenogistraživanja, konačno imamo ar-heološke i povijesne dokaze koji

potpuno demantiraju srednjovjekovno

podrijetlo stećaka, poručuje Nenad M.Đurđević, nezavisni istraživač drevnihkultura i mitologija na području BiH.Osim bosanskih stećaka, Đurđeviću suuža specijalnost stari kultovi i religije sanjihovom pratećom mistikom.

STARI DO 7.500 GODINAPoslije višegodišnjeg rada naotkrivanju porijekla bh. ste-

ćaka, on je kompletirao stu-diju u kojoj tvrdi da stećci

nisu, ili bar nisu skroz,ono o čemu su nas o

njima učili u školamai TV emisijama.Zapravo, Đurđević za

magazin Start BiH objaš-njava zašto stećke trebatretirati kao daleko, da-leko starije nasljeđe odsrednjovjekovnog, što jenjihovo standardno de-finiranje.

Njegova studija je urađena na engleskom jeziku,a upravo se radi na domaćoj verziji te na prevo-đenju na više jezika.Osim interesa javnosti za nove istraživačke rezul-tate, Đurđević očekuje i da bi ova studija moglapromijeniti i cijelo poimanje historijata BiH.

Na koji način ste došli do zaključka da su steć-ci daleko stariji nego što im se to pripisuje sasrednjovjekovljem?- Moji zaključci o prapovijesnom podrijetlu steća-ka su rezultat višegodišnjeg naučnog istraživanjai sudjelovanja u projektu bosanskih piramida. Je-dan od mojih glavnih istraživačkih interesa, osim,naravno, fenomena bosanskih piramida, usmje-ren je prema prapovijesnim kulturama StareEurope, a posebno prema kultnim i religioznimobjektima. Osim toga, profesionalno sam anga-žiran u području suvremene arhitekture, za koje je potrebno posjedovati određeno i generalnopoznavanje njenog historijskog, ali i prahistorij-

skog razvoja. Na osnovi tih elemenata, a poseb-no zahvaljujući novim arheološkim otkrićima natlu Stare Europe koji danas stoje na raspolaga-nju, bilo je moguće napraviti minucioznu rekon-strukciju prapovijesnog podrijetla stećaka. Do sa-da su pripadnici ortodoksne i dogmatične naukepokušali svrstati graditeljski, umjetnički i vjerskifenomen monolitnih stećaka u samo tri različitakonteksta pravoslavlje, katoličanstvo i takozva-nu Bosansku crkvu, heretičnu doktrinu bogu-mila i ostatke poganskih vjerovanja nepoznatogpodrijetla. Sa strane akademske stipendije, povi- jesno podrijetlo stećaka je predloženo isključivokao srednjovjekovno.

Za koje konkretno razdoblje Vi vežete stećke?- Tokom mog studija i naučne analize na osno-vi tri različita konteksta, arhitekture, umjetnostii religije, došao sam do zaključka da stećci pripa-daju periodu između neolita i početka brončanogdoba, odnosno periodu između 7.000 i 3.500 go-dina prije nove ere. To znači da na osnovi noviharheoloških nalaza i znanstvenih podataka kojeimamo na raspolaganju, možemo procijeniti sta-rost većine stećaka na između pet hiljada petsto isedam hiljada petsto godina.

OTKUD PATARENI?Po novom istraživanju, koja su onda plemena,

pojedinci ili civilizacije bili kreatori stećaka?- Ono što nam arheološki dokazi Stare Europesugeriraju je da se ne radi o fenomenu koji je pri-



sutan samo u jednoj izoliranoj kulturi. Mi nalazi-mo arhitektonske, umjetničke i religiozne elemen-te stećaka gotovo u svim ranim kulturama kojepripadaju jednom specifičnom prahistorijskomdobu na tlu Balkana. Po arhitektonskoj strukturi,ali i dekorativnim i religioznim elementima, steć-ci predstavljaju odraz staroevropskih svetilišta,kao i minijaturnih reprodukcija kuća, hramova,oltara... Običaj proizvodnje takvih minijaturnihreprodukcija nalazimo u kulturi Starčevo koja seprostirala središnjim dijelom Balkana od devetogdo sedmog tisućljeća prije nove ere, a ime je dobi-la po lokalitetu Starčevo u Srbiji. Slične arheološ-ke nalaze pronalazimo u kulturi Vinča u Srbiji,pa zatim u kulturi Porodin pokraj Bitole u Ma-kedoniji. Minijaturne rekonstrukcije prahistorij-skih hramova i zavjetne oltare za kultne potrebekoji su odraz stećaka, nalazimo, također, u pra-historijskim kulturama sjeverne Grčke, pa zatimu Rumunjskoj, Mađarskoj, Bugarskoj i Ukrajini.Stotine prapovijesnih artefakta ovih, ali i drugihkultura s ovog područja, svjedoče o jednom bez-graničnom svijetu koji je dijelio zajedničke arhi-tektonske oblike i elemente, dekorativnu i vjer-

nu simboliku.Koliko bi ovo istraživanje moglo doprinijeti no-vom poimanju drevnog historijata BiH?-Svaka osoba bez predrasuda i otvorenog razmi-šljanja trebala bi prihvatiti bez poteškoća posto- jeće dokaze koji nam govore o prahistorijskomidentitetu stećaka. Stećci predstavljaju jedan je-dinstveni kulturni i historijski fenomen ne samoza Bosnu i Hercegovinu, nego i za Europu i čitavsvijet. Svi narodi Balkanskog poluotoka bi treba-li biti ponosni s ovim spomenicima čiji korijenisežu u daleku prošlost naših predaka. Zbog to-ga kolektivno zalaganje za proučavanje, zaštitu iočuvanje stećaka postaje apsolutni prioritet za

svakog čovjeka koji mari za kulturom.Šta je, po Vašem mišljenju, bila primarna funk-cija stećaka?- Ono što je proizašlo iz studije je da je primarnafunkcija stećaka bila višestručna. Poznato je da sustaroeuropske kulture sahranjivale osobe ženskogspola i djecu između ili unutar kuća neolitskihnaselja, što potvrđuje da je moderni i popularninaziv za stećke vječna kuća ilivječni dom i najpri-kladniji, a potiče direktno iz te antičke tradicije.Uostalom, nalazimo stećke u obliku kuća na ra-zličitim lokacijama Bosne i Hercegovine. Osimtoga, arhitektura stećaka inkorporira ne samo ra-zličite oblike staroeuropskih hramova, nego i sve-

tu simboliku koja je vezana za pitagorejsku dok-trinu četiri vječna osnovna elementa Zrak,Vatra,Voda i Zemlja, pitagorejsku doktrinu o besmrt-nosti duše i svetu simboliku u bliskom odnosu sakulturama koje su gradili piramide, a to jest sim-bol zaHorizonti koncept slojevitog svemira. S ra-doznalošću nalazimo istu simboliku na stotinuartefakata koji potiču iz tisućljetne tradicije Sta-re Europe. Znači da su stećci svjedoci ne samo

jednog jedinstvenog i duševno razvijenog druš-tva, nego da je to društvo bilo, također, vrlo do-bro upoznato sa spiritualnim konceptima koji sukarakteristični za antičke kulture poput egipat-ske ili meksičke. To jedinstveno kulturno i spiri-tualno blago je nerazdvojivo spojeno u sve oblikestećka, a dolazi do naglašenog izražaja u stećcimaizduženog pentagonalnog oblika.Kako ili zašto je, onda, uopšte došlo do opšte-

prihvaćene službene verzije o stećcima kao is-ključivo sred-njovjekovnomfenomenu, ve-

zanom samoza patarene?- Današnja hi-poteza o sred-njovjekovnompodrijetlu ste-ćaka je ute-meljena is-ključivo naparcijalnimhistorijskim iarheološkimpodacima koji su bili na raspolaganju akademskestipendije tokom prvih desetljeća nakon II svjet-

skog rata. Što se tiče teorije o bogumilskom ilipatarenskon podrijetlu stećaka, želio bih nagla-siti da ona nije zasnovana na historijskim i znan-stvenim činjenicama, pošto su sljedbenici uklju-čeni u bogomilsku vjeru odbacivali, u principu,bogatstvo i feudalno izrabljivanje državne vlasti.Bogumili su, također, odbijali dominantnu istoč-nu kršćansku crkvu i njezinu hijerarhiju, njezinehramove, sakramente i svečanosti u izvedbi sve-

ćenika. Na isti način su odbacivali sve materijalneobjekte koji su koristili pravoslavci tokom održa-vanja molitve i osuđivali uporabu ikona, pretežnokriža, te štovanje relikvija i svetaca. Bogumili i pa-tareni su pretežno bili vjerski propovjednici, rav-nodušni prema svjetovnim poslovima. Masovnaproizvodnja desetak tisuća monolitnih stećaka sbogatim ukrasnim motivima je u totalnoj kontra-dikciji sa skromnom vjerskom doktrinom bogu-mila i patarena. S druge strane nam se predstav-lja sličan problem u vezi srednjovjekovne teorije

stećaka kao povlasti-com ortodoksnog ili

katoličkog kršćanstva.Naime, od sedamde-set tisuća registriranihstećaka, samo pet tisu-ća imaju ukrasne moti-ve. Od pet tisuća ukra-šenih stećaka samo 438imaju kao glavni ukra-sni element različite for-me križeva. To znači danajvažniji religiozni sim-bol potencijalno podlo-

žan ra- zličitim crkvama, zajed-no sa ostalim varijantama stećaka u obliku križa,

ne predstavlja niti dvadeset posto ukrašenih ste-ćaka. Pitanje koje iz ove činjenice spontano proi-zlazi glasi: kako je moguće da najreprezentativnijisimbol obje, rimske katoličke i istočne pravoslav-ne, crkve obuhvaća takav mali broj stećaka? Akouz predhodne činjenice još dodamo da je većinakriževa koje nalazimo na stećcima paganskogpodrijetla u obliku swastike ili antropomorfnogoblika, logičan zaključak može biti samo jedan -stećci nisu ekskluzivna povlastica srednjovjekov-nih crkava i kultura. Iako postoje brojni dokazida su stećci korišteni kao nadgrobnih spomeni-ci pravoslavnih i katoličkih kršćana, pa čak i nekeindicije da je diskretan broj stećaka proizveden usrednjem vijeku, ponovna uporaba mnogih ste-ćaka tokom srednjeg vijeka ne može se isključi-ti unaprijed.

Revizija historije

65

IZUZETAN INTERESKakve su reakcije na ovu Vašu studiju?- Uz činjenicu da je ovaj naučni rad objavljen tek nedavno, za sada bilježim oduševljenje vezanoza nove dokaze protiv srednjovjekovne hipoteze

stećaka, koje je došlo većinom od mojih najbližih

suradnika u projektu bosanskih piramida. Moram

naglasiti da je moj naučni rad, također, probudio

izuzetan interes među važnim akademskim lično-

stima iz Turske, Izraela i drugih zemalja.

Fondacija Mak Dizdar je zb og fiz ičke slič nost iuporedila bosanske stećke sa armenskim hač-

karima. A armenski stećci su navodno dalekostariji od bosanskih. Može li se u tome prona-ći neka kulturološka poveznica?- Na području Stare Europe ne nalazimo samo steć-ke i armenske hačkare, ororots, nego i bjeloruskekamene idole poznati po imenom baba. Poput ste-ćaka i armenskihhačkara, bjeloruskibabari često suupisani simbolikom swastike ili antropomrofnimoblicima križa. Postoje stotine primjera babara, arasuti su po cijeloj teritoriji Bjelorusije. Valja na-glasiti da se kulturni utjecaj i tradicija bezgranič-nog svijeta Stare Europe prostirao od Balkana dodanašnje Anatolije, sve do velikog broja bivših so-vjetskih republika. Istina je da su stećci na t lu Bal-kana, zajedno s armenski hačkarima i bjeloruskimbabarima, puno starijeg podrijetla nego što je toakademski stipendij pretpostavljao. U doprinos to-me ide činjenica da su simboli prahistorijske kultu-reVinča identični armenskim antičkim simbolima

u kamenu. Ovo zapanjujuće otkriće je predstav-ljeno u lokalitetu Capo di Ponte u talijanskoj Val-camonici, tokom XXXIII simpozija za umjetnost ukamenu 2009. Zaključak izvještaja službene aka-demske stipendije je bio jednoglasan: armenskaprahistorijska umjetnost u kamenu potječe iz kul-ture Vinča, što nam svjedoči o postojanju najsta-rije interkulturalne mreže i komunikacije izmeđukultura Stare Europe i stare Armenije u perioduod šest tisuća godina prije Krista.

STEĆCI, HAČKARI, BABARI

Armenskih hačkari

stećci su puno stariji od srednjeg vjeka!

Documents