RAPORU

Giriş; Etki ve Tepki

Üçüncü dönüşüm sürecinde geliştirilen büyük kentsel dönüşüm projelerinin yaşam ve mekana olan etkisi artık travma seviyesine gelmiştir. Travmayı; yıkılanlar ve yapılanlar ile gidenler ve gelenler yaşıyor; yani, kent ve kentli.

Bu sonucun ortaya çıkardığı olumsuz etkilerin minimize edilmesi artık, proje geliştirme sürecinin en önemli ve ilk şartı olmalı. Bunun için büyük dönüşüm projelerinin Sosyal Etki Değerlendirme (SED) raporları hazırlanmalı, raporlarda özellikle projeden etkilenen varlıklar ve insanlar için önlemler alınmalı ve çözümler üretilmeli.

Çözümün ilk şartı ise 3.dönüşüm süreci içinde kentsel dönüşüm yaklaşımının sosyal ve ekonomik boyutu ile yeniden ele alınması ve özellikle kentsel dönüşüm tanımı üzerinde ortak bir uzlaşma sağlanmasıdır.

İki Kavram; Kentsel Dönüşüm ve Gayrimenkul Geliştirme

Yeni dönemin moda kavramı ‘kentsel dönüşüm’ün tanımı ve proje geliştirme yaklaşımı ile ‘gayrimenkul geliştirme’ tanımı ve yaklaşımı arasındaki temel fark ortaya konulmalı.

“ Kentsel dönüşüm gayrimenkul geliştirme değildir. Gayrimenkul geliştirme piyasa güçleri ile olur. Kentsel dönüşüm ise kamu desteğine gereksinim duyulan toplumsal ve ekonomik boyutları içeren uzun süreli eylemler bütünüdür. ”

(İngiltere İgloo Gn. Müdürü)

Bu tanım benimsendiği zaman, iki kavram arasındaki temel farkın toplum ve ekonomik boyut olduğu görülmektedir. Yani, gayrimenkul odaklı değil, insan odaklı proje geliştirme yaklaşımı...

Sayıların Gücü (5366-6306)

Günümüzde büyük projeler kamu ve özel sektör işbirliği içinde piyasa güçleri ile geliştirilmektedir. İşbirliğinin yasal altyapısı 5366 ve 6306 sayılı yasalarla kurulmuştur.

- 5366 sayılı yasa ile özel mülkiyetin kamu tarafından ihale yöntemiyle projeye dahil edilmesi,- 6306 sayılı yasa ile de proje geliştirmede 2/3 oranının uzlaşma için yeterli çoğunluk kabul edilmesi,

Her iki yasanın gücü; mülkiyetin toplulaştırılmasından proje geliştirilmesine; paylaşımdan uygulamaya kadar kamuya büyük yetkiler verilmekte. Kamunun bu gücü ve yetkileri kullanma ve/veya kullandırma niyeti ile uygulamaya soktuğu projelerin etkisi tepkilere yol açmaktadır.

Gayrimenkul geliştirme yaklaşımı ve piyasa güçleri ile gerçekleştirilen tüm projelerde etki ve tepki ikilimi yaşanmaktadır. Projelerin yaşam ve mekana olan etkisi, gerilim ve travma ortaya çıkarmakta. Projeden etkilenenlerin etkinliği artırılarak katılım sürecine dahil edilecekleri ortamlar yaratılmalı.

A.Faruk GÖKSU, Sıla AKALP AKYALÇIN, Miray ÖZKAN13 Haziran 2014

ETKİleyen, ETKİlenen, ETKİleşim, ETKİ

Etki ve tepki sonucunda ortaya çıkan sorunları azaltmak için proje geliştirme süreçlerinde katılımcı ve eşitlikçi ortamlar sağlanmalıdır. Bu nedenle, etkilerin analizi iyi yapılmalı, etkileyen ve etkilenen arasında etkileşim ortamları yaratılmalı, Etkiler azaltılmalıdır.

ETKİleyen; Projeleri geliştiren kamu ve özel sektör yatırımcıları,

- Kamu (merkezi ve yerel yönetimler, kamu şirketleri) - Yatırımcı

ETKİlenen; Proje alanı ve yakın çevresinde yaşayan ve çalışanlar,

- Yaşayanlar (mülk ve hak sahipleri, kiracılar) - Çalışanlar ( işletme sahipleri ve çalışanlar)

ETKİleşim; Etkilerin azaltılması için katılımcı çözüm ortamı,

- Empati - Katılım - Eylem Planları

ETKİ; Yaşam ve mekan üzerine olumsuzluklar,

- Gidenler ve Gelenler - İş Değiştirme ve Gelir Kaybı - Sosyal Yaşam - Mekan ve Çevre

NİÇİN SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (SED)?

Büyük projelerin yaşama ve mekana olan olumsuz etkilerinin azaltılması, taraflar arasında uzlaşma mekanizmalarının geliştirilmesi için Sosyal Etki Değerlendirme (SED)raporları hazırlanmalıdır. Bir başka deyişle, SED raporları; özellikle projeden olumsuz etkilenen insanlar (PEİ) ile projeden etkilenen varlıklar (PEV) yani mekan üzerindeki olumsuz etkilerin azaltılması için Türkiye’nin gündemine getirilmelidir.

SED Raporları; etkileyen ve etkilenen arasındaki etkileşim mekanizmalarını ortaya koymalı, etkinin azaltılması için somut çözüm önerileri sunmalıdır.

Beklenti Yönetimi

Etkileyen ve etkilenen arasında etkileşim ortamının sağlanması için anahtar kavram ‘empati’ olmalı, kendisinin diğer taraftan beklentisi ve diğer tarafın kendisinden beklentisi için uzlaşma ortamları yaratılmalıdır. Beklenti yönetimi için taraflar arasında şeffaf, katılımcı, eşitlikçi ortamlar sunulmalı. Projelerdeki etki ve tepki dengesi, bireysel ve toplumsal beklenti dengesi ile sağlanmalıdır.

3

NİÇİN SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRMESİ (SED)?

4

SOSYAL ETKİLEŞİM MATRİSİ (4X4) ; Sosyal Etki Değerlendirme Raporu’nun en önemli ürünü, sorumlulukların belirlendiği ve kim, ne, nasıl sorularının yanıtlandığı Sosyal Etkileşim Matrisi olmalıdır. Günümüzde proje geliştiricileri ile yaşayanlar arasında ilişki düzeyinin artırılması için taraflar arası etkileşim ortamları sağlanmalıdır.

Taraf Davranışı; Etki ve Tepki

Kentsel Dönüşüm Projelerindeki taraflar arasındaki gerilimi azaltmak için etkileşim ortamları sağlanmalıdır.

Uzlaşma Basamakları; 6B

Etkileşim ortamlarında; bilgilendirme, bilinçlendirme, buluşma, beklenti, belirsizlik ve benimseme basamaklarını içeren uzlaşma yönetimi süreci, olumsuz etkilerin azaltılması için önemli fırsatlar sağlayacaktır.

- Doğru ve şeffaf bilgilendirme,- Proje ve yasal haklar konusunda bilinçlendirme,- Projeden etkilenen tarafları (kamu, özel sektör, yaşayanlar ve sivil örgüt) buluşturma,- Tarafların beklentilerini yönetme,- Sorun ve fırsatları tespit ederek belirsizlikleri ortadan kaldırma,- Projenin ve SED raporunun taraflarca benimsenmesi

ETKİleyen ETKİ

lenen

ETKİleyen

ETKİlenen

ETKİleşim

ETKİ

TEPKİ

STRATEjiK SORuLAR; Sosyal Etkileşim Matrisi’nde, projeden etkilenen tarafların etkileşim ortamlarında ‘kim ve nasıl yapmalı?’ temel sorularının yanıtı aranmakta, sorunların çözümü için öneriler sunulmaktadır. Amaç, projelerin, sosyal ve ekonomik olumsuz etkisinin minimize edilmesi için ortak stratejiler, eylemler, program ve projeler geliştirilmesidir.

1.ETKİleyen (kamu-yatırımcı) ne yapmalı? Empati kurmalı. Tasarımı çeşitlendirmeli. Kayıpları azaltmalı. İş yaratmalı.

2. ETKİlenen (yaşayan ve çalışan) ne yapmalı? Etkin olmalı. Tasarıma katılmalı. Kapasite oluşturmalı. İhtiyaçları ortaklaştırmalı.

3. ETKİleşim nasıl olmalı? Eylem planları hazırlanmalı. Tasarım çalıştayları düzenlenmeli. Katılım programları geliştirilmeli. İstihdam kaynakları araştırılmalı.

4. ETKİ nasıl azaltılmalı? Ekonomik alternatifler ile minimum yer değiştirme olmalı. Taraflar katılımcı ortamları hazırlamalı. Kayıplar tazmin edilmeli. İş yaratılmalı.

7

STRATEjiK SORuLAR;

SOSYAL ETKİLEŞİM MATRİSİ (4X4)KİM

NASIL

YAŞAYANLARTA

RAFL

ARSOSYAL ETKİ

YATI

RIMC

ILAR

8

ETKİleyen

ETKİlenen

ETKİleşim

ETKİ

Empati kurmalı.Tasarımı çeşitlendirmeli.Kayıpları azaltmalı.İş yaratılmalı.

Eylem planları hazırlanmalı.Tasarım çalıştayları düzenlenmeli.Katılım programları geliştirilmeli.İstihdam kaynakları araştırılmalı.

Ekonomik alternatifler ile minimum yer değiştirme olmalı.Taraflar katılımcı ortamları hazırlamalı. Kayıplar tazmin edilmeli.İş yaratılmalı

Etkin olmalı.Tasarıma katılmalı.Kapasite oluşturmalı.İhtiyaçları ortaklaştırmalı.

MEKANve

YAŞAM

SONuÇ; SED Raporları Hazırlanmalı

ONProjeOnlarcaETKİ

Artık, 3. Dönüşüm sürecinde projelerin sosyal ve ekonomik boyutlarını içeren yaklaşımlar ortaya konulmalı ve özellikle yaşayanlara olan olumsuz etkilerin minimize edilmesi için Sosyal Etki Değerlendirme (SED) raporları hazırlanmalıdır.

Etkileyen ile etkilenenlerin bir araya gelecekleri etkileşim ortamlarında hazırlanacak Sosyal Etki Değerlendirme raporları, projelerde yaşanan olumsuzlukları minimize edecek, empati yoluyla beklentileri ortaklaştıracak ve uzlaşma yoluyla projelerin hazırlanması sürecini başlatarak olumsuz etkileri azaltacaktır.

Günümüzdeki projelerin yarattığı olumsuz etkilere karşı verilen tepkiler, etkileşim ortamlarında herkesin çözüm ortağı olacağı bir alana dönüştürülmelidir. Sürecin yönetim zorluğu dikkate alınarak, hazırlanacak SED raporları;

- Minimum yer değiştirme çözüm önerilerini içermeli, - Gelir iyileştirme ve iş yaratma ortamlarını sağlamalı, - Katılımcı sosyal tasarımları kapsamalı, - Katılım ve örgütleme seçenekleri sunmalıdır.

SED raporları; projeden etkilenen insanlar (PEİ) ve projeden etkilenen varlıklar (PEV) olmak üzere yaşam ve mekana olan olumsuz etkileri azaltmaya yönelik çözümler ortaya koymalıdır.

Bu nedenle, Kentsel Vizyon Platformu ve Yerel Girişime DESTEK platformu olarak OnProjeOnlarcaETKİ Programını başlattık. Amacımız, dönüşüm projelerinden alınan dersler çerçevesinde, etkileri ortaya çıkararak, örnek bir SED raporu rehberi hazırlamak ve kamuoyu oluşturmaktır.

10

3

3

XBÖLGEKENTMAHALLE

3

3

XREGIONCITYNEIGHBORHOOD

www.kentselvizyon.orgwww.yerelgirisim.org