Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek ... · iii Öz yÜksek lİsans...

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Özgün Püren SEYHANLI

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN HAM PETROL BORU HATTI PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

ÇEVRE MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI

ADANA, 2005

II

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN HAM PETROL BORU HATTI PROJESİ ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME

ÇALIŞMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ




Bu tez 26/12/2005 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oybirliği/Oyçokluğu İle Kabul Edilmiştir. İmza............……………………. İmza………..................….….. İmza.......................…………. Yrd. Doç..Dr. Zeliha SELEK Prof. Dr. Ahmet YÜCEER Doç. Dr. Recep YURTAL DANIŞMAN ÜYE ÜYE

Bu tez Enstitümüz Çevre Mühendisliği Anabilim Dalında hazırlanmıştır.

Kod No:

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ Enstitü Müdürü İmza ve Mühür Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

III

ÖZ


BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN HAM PETROL BORU HATTI PROJESİ

ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARINDA KARŞILAŞILAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ


ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ


Danışman : Yrd. Doç. Dr. Zeliha SELEK

Yıl: 2005, Sayfa: 121

Juri : Yrd. Doç. Dr. Zeliha SELEK

Prof. Ahmet YÜCEER

Doç Dr. Recep YURTAL

Bu çalışmada, Hazar Denizi petrollerinin Azerbeycan, Gürcistan ve Türkiye

Üzerinden taşınarak Avrupa Ülkelerine ihracını amaçlayan Bakü-Tiflis-Ceyhan

ham Petrol Boru Hattı Projesinin LOT-C kısmındaki Çevresel Etki Değerlendirme

çalışmaları incelenmiştir. Projeye temel olan konuları ve çevresel ögelere verilen

değeri açıklayabilmek için çalışma inşaat öncesi, inşaat sırası ve inşaat sonrası

olmak üzere sınıflandırılarak yürütülmüştür. Herbir başlık altında o süreç içerisinde

gerçekleştirilen faaliyetler ayrıntılı olarak anlatılmış ve Çevresel Etki

Değerlendirme raporunda öngörülen uygulama ve koruma detaylarına uygunluğu

değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler: ÇED, Bakü-Tiflis-Ceyhan, Boru Hattı, Erozyon Kontrolü,

Biyo-restorasyon

IV

ABSTRACT

MSc THESIS

PROBLEMS ENCOUNTERED AT ENVIRONMENTAL IMPACT ASSESSMENT REPORT OF BAKÜ-TBILISI-CEYHAN CRUDE OIL

PIPELINE PROJECT AND SOLUTION PROPOSALS


DEPARTMENT OF ENVIRONMENTAL ENGINEERING

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES

UNIVERSITY OF ÇUKUROVA

Supervisor : Ast. Prof. Zeliha SELEK Year: 2005, Pages: 121 Jury : Ast. Prof. Zeliha SELEK

Prof. Ahmet YÜCEER Asc. Prof. Recep YUTAL

In this work, environmental impact assessment report was investigated on

Baku-Tbilisi-Ceyhan crude oil pipeline project, that aims to carry crude oil from

Caraspien sea to Mediterrian sea than to Europian countries. Methodology of this

work is explaining the enviromental works under three parts, before, during and

after construction activities and compairing the details with Environmental Impact

Assessment report.

Key Words: EIA, Baku-Tblisi-Ceyhan, Pipeline, Erosion control, Biorestoration

V

TEŞEKKÜR

Bakü-Tiflis-Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı inşaatı esnasında beraber

çalıştığım ve bu çalışmamda bana destek olan ve çalışmamın her safhasında

yakından ilgilenen değerli müdürlerim Yüksek Çevre Mühendisi Hatice ÇINAR ve

Ayagari VENKATARAMANA’ya, beni yönlendiren ve destekleyen danışman

hocam Sayın Yrd. Doç. Dr. Zeliha SELEK’e ve bölüm başkanımız Prof. Dr. Ahmet

YÜCEER’e ve her zaman beni destekleyen değerli aileme teşekkür ederim.

VI

İÇİNDEKİLER SAYFA

ÖZ.................................................................................................................…........III

ABSTRACT...........................................................................................……......... IV

TEŞEKKÜR..................................................………………………………….........V

İÇİNDEKİLER…………………………………………………………………….VI

ÇİZELGELER DİZİNİ…………………………………………………………….XI

ŞEKİLLER DİZİNİ...……...........................……...................................................XII

SİMGELER VE KISALTMALAR......................................................….............XIV

1.GİRİŞ.......................................................................................................................1

1.1. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Tanımı........................................1

1.2. ÇED’in Tarihçesi……………………………………………………….3

1.3. ÇED’in Temel Amacı ……….................................................................8

1.4. ÇED Aşamaları…………………………………………………………9

1.4.1. Hazırlık Çalışmaları ve Problemin Tanımlanması…………..11

1.4.2. Eleme Aşaması………………………………………………13

1.4.3. Kapsam ve Etkilerin Belirlenmesi…………………………...14

1.4.4. Çevrenin Mevcut Durumunun Analizi………………………15

1.4.5. Faaliyetin Uygulanmasından Önceki ve Sonraki Çevresel

Yüklerin Tespiti………...……………………………………16

1.4.6. Proje Alternatiflerinin ve Önerilerin Değerlendirilmesi…….16

1.4.7. ÇED Raporunun Hazırlanması………………………………17

1.4.8. Karar Verme Süreci………………………………………….17

1.4.9. Proje Sonrası Etkilerin İzlenmesi ve Denetimi……………...18

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR.......................................…….....................................19

3. MATERYAL VE METOD...................................................................................22

3.1. Proje Tanımı…………………………………………………………...22

3.1.1. Öngörülen Boru Hattı Güzergahı……………………………19

3.1.2. Boru Hattı……………………………………………………23

3.1.3. Boru Hattı Güzergahı Belirleme Yöntemi…………………..24

3.1.4. Nihai Güzergahın Belirlenmesi……………………………...25

VII

3.1.5. BTC ÇED Sürecinin Aşamaları……………………………..26

3.1. LOT-C Güzergahı……………………………………………………..28

3.2. İnşaat Öncesi Çevresel Faaliyetler ve Olası Etkilerin Belirlenmesi ….30

3.2.1. Olası Çevresel Etkilerin Belirlenmesi……………………….30

3.2.1.1. Toprak Üzerine Olası Etkiler………….………………...30

3.2.1.2. Manzara ve Görsel Ögeler Üzerine Olası Etkiler………..31

3.2.1.3. Yüzey Suları Üzerine Olası Etkiler……….……………..31

3.2.1.4. Yeraltı Suları Üzerine Olası Etkiler……………………..33

3.2.1.5. Atık Depolama Alanları Üzerine Olası Etkiler...…….….34

3.2.1.6. Biyolojik Çevre Üzerine Olası Etkiler……….………….35

3.2.1.7. Hava Kalitesi Üzerine Olası Etkiler……….…………….37

3.2.1.8. Trafik ve Taşıma Üzerine Olası Etkiler………....………38

3.2.1.9. Arkeoloji ve Kültürel Miras Üzerine Olası Etkiler……...40

3.3. Çevresel Açıdan Özelliği Bulunan Alanların Belirlenmesi…………...41

3.3.1. Ekolojik Açıdan Hassas Alanlar…………………………….41

3.3.2. Bitkiler Açısından Önemli Alanlar………………………….41

3.3.3. Eğimli Alanlar……………………………………………….41

3.3.4. Önemli Geçiş alanları………………………………………..42

4. BULGULAR VE TARTIŞMA………………………………………………….43

4.1. Kirlilik Önleme Planı…………………………...……………………..43

4.1.1. Kirlilik Kontrol Planının Yapısı………….………………………..45

4.1.1.1. Genel Kirlilik Önleme ve Kontrol Önlemleri ve

Prosedürleri………...………………………………………45

4.1.1.2. Yakıt Depolama, Taşınması ve Kirletilmiş Alanlar…………...47

4.1.1.2.(1). Yakıt depolama ve Taşınması………….………………..47

4.1.1.2.(2). Mevcut Kirlilik……………..……………………………49

4.1.1.3. Yüzey ve Yer Altı Sularının Korunması………………………50

4.1.1.3.(1). Siltasyonun Önlenmesi…………..………………………53

4.1.1.3.(2). Hidrostatik Test………………….………………………54

4.1.1.3.(3). Drenaj……………….…………………………………...56

4.1.1.3.(4). Suya Yapılacak Deşarjları İçeren Proje Standartları…….56

VIII

4.1.1.4. Boru Hattı Su Yolu Geçişleri…………………………………..58

4.1.1.5. Toz ve Diğer Hava Emisyonlarının Kontrolü………………….59

4.1.1.5.(1). Saha Faaliyetlerinin Kontrolü İçin Alınacak Önlemler….59

4.1.1.5.(2). Egzoz Emisyon Etkilerini Azaltmak İçin Alınması Gereken

Önlemler...……….………………………………………60

4.1.1.6. Gürültü Kontrolü……………………………………………….61

4.1.1.7. Yayılmanın Önlenmesi ve Kontrolü…………………………...61

4.2. Atık Önleme Planı……………………………………………………..63

4.2.1. Planın Kapsamı ve Amacı…………………………………………63

4.2.2. Atık Yönetimi Politikaları ve Prensipleri………………………….64

4.2.2.1. Atık Yönetim Hiyerarşisi……………………………………...64

4.2.2.2. Yakınlık Prensibi………………………………………………64

4.2.2.3. Görev Sorumluluğu……………………………………………65

4.2.3. Atık Yönetim Mevzuatı…………………………………………...65

4.2.4. Güzergah Boyunca Bulunan Atık Bertaraf Sahaları………………65

4.2.4.1. Evsel Nitelikli ve İnert Atıkların Bertarafı…………………….65

4.2.4.2. Tehlikeli atıkların Bertarafı……………………………………67

4.2.4.3. Tıbbi Atıkların Bertarafı………………………………………67

4.2.5. Atık Kaynakları ve Kolları………………………………………...67

4.2.5.1. Boru Hattı ve İlgili Tesislerin İnşaatı Sırasında Oluşan

Atıklar………………………………………...……………...67

4.2.5.2. İnşaat İşçilerinden Kaynaklanan Çöp Tipi Katı Atıklar ve

Atıksular…….………….…………………………………….68

4.2.5.3. İnert İnşaat Atıkları……………………………………………69

4.2.5.4. Tıbbi Atıklar…………………………………………………...70

4.2.5.5. Tehlikeli Atıklar……………………………………………….70

4.2.6. Atık Yönetimi Önlemleri ve Prosedürleri………..………………...71

4.2.6.1. Atık Nakliyatı………………………………………………….73

4.2.6.2. Atık Geri dönüşüm Programları……………………………….73

4.2.6.3. Atıksu Arıtma………………………………………………….73

4.2.6.4. Onaylanmış Tesislerin Kullanımı……………………………..74

IX

4.2.6.5. Atık Yönetim Faaliyetlerinin İzlenmesi……………………….75

4.3. Eski Haline Getirme Planı…………………………………….............75

4.3.1. Toprağın Eski Haline Getirilmesi.………………………………...77

4.3.1.1. Alt Toprağın Eski Haline Getirilmesi…………………...…….78

4.3.1.2. Üst Toprağın Eski haline Getirilmesi………………………….79

4.4. İnşaat Sırasında Alınan Çevresel Önlemler…………………………...79

4.4.1. Üst Toprak Sıyırma ve Depolama…..………...…………………...80

4.4.2. Alt Toprak Kaldırma ve Depolama……..……...………………….83

4.4.3. Geçici erozyon Kontrolü……..…………………...……………….84

4.4.3.1. Eğim Kırıcılar…….……………………………...……………84

4.4.3.2. Hendek İçi Eğim Kırıcılar……………………………………..85

4.4.3.3. Boşaltma Kanalları…………………………………………….86

4.4.3.4. Silt Tutucular…………………………………………………..87

4.4.3.5. Saman Balyası…………………………………………………88

4.4.3.6. Su Tahliyesi……………………………………………………89

4.4.4. Önemli Geçiş Alanları.……………………………………………89

4.4.4.1. Zamantı Nehir Geçişi………………………………………….89

4.4.4.2. Çokak Fay Hattı Geçişi………………………………………..95

4.4.4.3. Hassas Ekolojik Alan Geçişleri………………………………..96

4.4.4.4. Ekstra Kullanım Alanları……………………………………...98

4.5. İnşaat Sonrası Yerine Getirme ve Koruma Faaliyetleri……………….99

4.5.1. İnşaat Sonrası Yerine Getirme Faaliyetleri……….……………….99

4.5.2. Fazla Materyal Kontrolü……...………………………………….101

4.5.3. Kalıcı Erozyon Kontrolü…….…………………………………...101

4.5.3.1. Çimleme……………..…...…………………………………..101

4.5.3.2. Eğim Kırıcılar……………………………………..................102

4.5.3.3. Outlet Yapıları ve Boşaltım Kanalları……………………….103

4.5.3.4. Riprap (outlet yapı) ve Öğütülmüş Kaya Uygulaması

.....................................................................………………...104

4.5.3.5. Hasır Örgü Şiltesi Kullanımı……...………………………….105

4.3. Biyo-restorasyon Çalışmaları………………………………………...106

X

5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER................….........................................…...........108

KAYNAKLAR..............................................................….....................................111

ÖZGEÇMİŞ..............................................................................…..........................113

EK-I……………………………………………….………………........................114

EK-II…………………………………………………….………………………..115

EK-III……………………………………………………………………………..118

EK-IV……………………………………………………………………………..119

XI

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA

Çizelge 4.1. Önceden mevcut olan çevresel kirliliğin tespitine ilişkin

prosedürler……………...……………………………………………49

Çizelge 4.2. Kirlenmiş alan ile mücadele etme yöntemi…………………………..50

Çizelge 4.3. Su deşarjı için proje standartları……………………………………...57

XII

ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA

Şekil 1.1. Bir ÇED çalışmasının aşamaları (Uslu, 1987)…………………………..11

Şekil 1.2. ÇED’de eleme aşamaları (Gökduman, 2000)…………………………...14

Şekil 3.1. Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hattı güzergahı……………...……22

Şekil 3.2. BTC projesi Türkiye güzergahı……….………………………………...23

Şekil 3.3. Arkeolojik alan kazısı…………………………………………………...30

Şekil 4.1. Yüzey suları çekilirken uygulanan talimatlar...........................................52

Şekil 4.2. Hidrotest sırasında deşarj sırasında numune alınması..............................56

Şekil 4.3. Atık Yönetim Hiyerarşisi..........................................................................64

Şekil 4.4. Kompost olmuş evsel nitelikli atıklar.......................................................66

Şekil 4.5. Tehlikeli atıkların depolanması................................................................71

Şekil 4.6. İnşaat sırasındaki aktiviteler.....................................................................80

Şekil 4.7. Üst toprak sıyırma vedepolama................................................................81

Şekil 4.8. Üst toprağı sıyırılmış ve depolanmış boru hattı güzergahı.......................82

Şekil 4.9. Hassas ekolojik alanlarda üst toprak depolama........................................82

Şekil 4.10. Hassas ekolojik alanlarda üst toprak koruma uygulaması......................83

Şekil 4.11. Alt toprak depolama ve koruma.............................................................84

Şekil 4.12. Eğimli alanlarda eğim kırıcı uygulaması................................................85

Şekil 4.13. Alt toprak kullanılarak oluşturulmuş hendek içi eğim kırıcı…..………85

Şekil 4.14. Kum çuvalları ile uygulanan hendek içi eğim kırıcı……………….…..86

Şekil 4.15. Boşaltım kanalı uygulaması……………………………………….…...87

Şekil 4.16. Silt tutucu uygulaması…………………………………………….…...87

Şekil 4.17. Mercin nehir geçişi.................................................................................88

Şekil 4.18. Merci nehir geçişinde silt tutucularının uygulanması.............................88

Şekil 4.19. Saman balyası uygulaması……………………………………….….…89

Şekil 4.20. Toplanan soğanların aynı alandan uzaklaştırılan torfun içinde koruma

altına alınması……………...……...……………...………….........…90

Şekil 4.21. Makina geçişi için oluşturulan platform……..………………………...91

Şekil 4.22. Üst toprak koruma yöntemi……………………………………………91

Şekil 4.23. Yerinden kaldırılarak korumaya alınmış üst toprak…………………...92

Şekil 4.24. Silt tutucu uygulaması….……………………………………………...92

XIII

Şekil 4.25. Nehir kenarına uygulanan erozyon önleyici taş duvar hazırlanışı……..93

Şekil 4.26. Uygulamaya hazır erozyon önleyici duvar…………………………….93

Şekil 4.27. Erozyon önleyici duvar…………….…………………………………..94

Şekil 4.28. Torfların yerleştirilmesi………………………………………………..94

Şekil 4.29. Torfların silindirlenerek toprağa tutunmasının sağlanması……………95

Şekil 4.30. Yeniden Eski Haline Getirme çalışmaları ardından Zamantı nehri……95

Şekil 4.31. Çokak fay hattı…………………………………………………………96

Şekil 4.32. Tohumların ayrılması (Hacettepe Üniversitesi)......................................97

Şekil 4.33. Tohumların ayrılması..............................................................................97

Şekil 4.34. Tohumların ekilmesi ve türlerine göre etiketlendirilmesi......................98

Şekil 4.35. Tohumların serada üretilmesi.................................................................98

Şekil 4.36. İnşaat sonrası yerine getirme faaliyetleri………………………..……100

Şekil 4.37. İnşaat sonrası düzenlenmiş boru hattı güzergahı………………..……100

Şekil 4.38. Eğitimli işçiler tarafından yapılan çim ekimi………………………...101

Şekil 4.39. Eğim kırıcı uygulaması……………………………………………….102

Şekil 4.40. Taşlarla örülü eğim kırıcılar………………………………………….102

Şekil 4.41. Eğim kırıcı uygulaması……………………………………………….103

Şekil 4.42. Boşaltım kanalı çıkışı uygulaması…………………………….……..104

Şekil 4.43. Doğal kanal içi outlet yapı uygulaması…………………………..…..104

Şekil 4.44. Riprap uygulaması……………………………………………….…...105

Şekil 4.45. Hasır örgü şiltesi uygulaması…………………………………………106

Şekil 4.46. Hasır örgü şiltesi uygulaması…………………………………………106

XIV

SİMGELER VE KISALTMALAR

BTC : Bakü-Tiflis-Ceyhan

PLL JV: Punj Lloyd-Limak Adi Ortaklığı

CBS : Coğrafi Bilgi Sistemi

ÇED : Çevresel Etki Değerlendirme

EHA : Ekolojik Açıdan Hassas Alan

BM : Birleşmiş Milletler

YÜT : Yer Üstü Tesisleri

STK : Sivil Toplum Kuruluşları

DSİ : Devlet Su İşleri

KÖP : Kirlilik Önleme Planı

SKKY : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

HKKY : Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

ÇYİP : Çevresel Yönetim İzleme Planı

ESHA : Ev Sahibi Hükümet Anlaşması

AYP : Atık Yönetim Planı

MABA: Merkezi Atık Biriktirme Alanı

ATN : Atık Toplama Noktası

KKM : Kişisel Koruyucu Malzeme

AİŞ : Ana İnşaat Şantiyesi

İSŞ : İnşaat Sahası Şantiyesi

ASA : Atıksu Arıtma

GHG : Geçiş Hakkı Güzergahı

EP : Eski Haline Getirme Planı

1.GİRİŞ Özgün Püren SEYHANLI

1

1. GİRİŞ

1.1. Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Tanımı

Çevre birçok değerin oluşturduğu birbiri ile devamlı ilişki içinde bulunan

kompleks bir sistemdir, bu sistem içinde fiziksel, kimyasal, biyolojik,

sosyoekonomik ve kültürel kaynakları ve değerleri sıralamak mümkündür. Bu

değerlerden biri veya birkaçı herhangi bir nedenle olumsuz yönde etkilenirse

zincirin diğer halkaları da bundan etkilenir. Bu olumsuz yöndeki etki de çevreyi

olumsuz etkiler. Bu olumsuz yöndeki etkiyi çevre kirliliği olarak tanımlanabilir.

Çevre kirliliğine doğal olaylar neden olmaz. Kirliliğin temeldeki nedeni yukarıda

bahsedilen kaynak ve değerlere dışarıdan müdahalede bulunulmasıdır. Bu

müdahalenin sahibi ise insan ve onun faaliyetleridir.

Çok geniş bilimsel ve uygulama alanını kapsayan ‘‘Çevresel Etki

Değerlendirmesi ’’nin ne olduğunu tarif eden ve herkesçe kabul edilen bir tanım

yoktur. Böyle bir tanımı yapmak güç olmakla birlikte aşağıda verilen tanımlar geniş

bir kitle tarafından kabul edilmektedir.

Sürdürülebilir kalkınmanın gereği olarak, faaliyetlerin çevre üzerinde

yaratabileceği olumsuz etkilerin baştan bilinmesi ve bu olumsuzlukların ortaya

çıkmadan önce önlenmesi gerekir. Söz konusu önlemleri saptamak ve böylelikle

doğal ve kültürel varlıkların korunarak kalkınmanın sürdürülebilirliğini sağlamak

son yıllarda doğal kaynak sıkıntısı çekilen dünyamız için önemlidir.

Çevresel Etki Değerlendirme,

Hızlı sanayileşme ve birlikte ortaya çıkan yeni teknolojiler, bunların

karmaşık yan ürünleri ve tüm etmenlerin çevre üzerindeki değişken etkileri,

toplumların yürürlükteki önlem standartlarını ve yöntemlerini etkisiz bırakmaktadır.

Çevresel Etki Değerlendirme bu etkilerin neden olabileceği çevresel etkileri

kapsamlı bir biçimde değerlendirerek önceden kestirmek ve bunlara karşı

önlemlerin geliştirilmesini amaçlayan bir araçtır (Gündüz, 1982).

‘‘Sürdürülebilir Kalkınma’’ hedefi yönünde tahmin-önleme stratejisine

uygun olarak, bilimsel yöntem ve teknikler kullanılarak, resmi kuruluşların,


2

yatırımcıların, farklı mesleklerden uzmanların, halkın ve ilgili diğer kuruluşların ve

kişilerin katılımlarıyla uygulanan bir çevre yönetim aracıdır (Brundland,1987).

Kamu politikalarının, kamu ve özel sektör yatırımlarının çevre üzerindeki

kısa ve uzun dönem etkilerini, isteyerek veya istemeden neden olacağı çevresel

değişimleri değerlendirmede önemli bir araçtır (Öztunalı, 1987).

Bir projenin hazırlanmasında ekonomik ve teknolojik unsurların yanı sıra,

planlanan faaliyetin gerçekleştirilmesi ve daha sonraki aşamalarında çevreye

yapacağı her türlü etkilerin ve bu etkilerin olası sonuçlarının önceden kestirilmesi

işlemidir (Uslu ve Türkman, 1987).

Clark’a göre; proje, plan ve politik kararların getireceği çevresel, sosyal ve

ekonomik sonuçların sistematik bir şekilde incelenmesidir. Bu projeden doğabilecek

çevresel etkilerin ve bunlardan kaynaklanacak sosyal etkilerin değerlendirilmesini

sağlayan işlemdir (Kocasoy, 1993).

Çevresel kalitenin korunması ve geliştirilmesi yolunda bugüne kadar

geliştirilmiş en etkili çevresel yönetim, planlama ve karar alma sürecidir (Yaşamiş,

1997).

Çevresel Etki değerlendirmenin tanımlanması ne olursa olsun aşağıdaki

özelliklere sahip olması gerekir:

- Objektif Olması: Verilen bilgilerin tarafsız bir şekilde değerlendirilmiş olması,

- Etkisiz Olması: Tüm etkileri (birinci ve ikinci dereceli) kapsıyor olması (Curi,

1993).

Çevresel Etki Değerlendirme çalışmalarının objektif ve etkisiz olması çok

zor bir işlemdir. Bu nedenle bu tür çalışmalar tek bir şahıs tarafından

yapılmamalıdır. Bu tür uygulamalar, farklı uzmanların birlikte yürütecekleri

bütünleyici yaklaşım ile gerçekleştirilmelidir. Çevresel Etki Değerlendirme, çeşitli

uzmanların uzmanlık alanlarının etkileşimi ile sonuç alınan geniş kapsamlı bir bakış

açısıdır. Bu nedenle izin veya onay verme pozisyonunda bulunan kişilerin çevre

konusunda bilinçlendirilmeleri ve alınan karaların etkilerini daha iyi anlayabilmeleri

için çevresel etki çalışmalarının yapılması şarttır. Gelişmekte olan ülkeler, bir

yandan hızlı gelişmelerini sürdürmek, diğer yandan bu süreç içerisinde ortaya

çıkacak çevresel sorunlara karşı önlem almak durumundadırlar. Bu ise bilinçli bir


3

şekilde hazırlanan ve uygulanan çevresel etki çalışmaları ile mümkündür. Çevresel

etki değerlendirmesi bir ‘‘politika’’ veya bir ‘‘amaç’’ değil, karar verme sürecine

yardımcı bir ‘‘araç’’tır (Kocasoy, 1993).

Çevresel etki değerlendirmesi, belirli bir proje veya gelişmenin, çevre

üzerindeki önemli etkilerinin belirlendiği bir süreçtir. Bu süreç, kendi başına bir

karar verme süreci değildir; karar verme süreci ile birlikte gelişen ve onu

destekleyen bir süreçtir. Yeni proje ve gelişmelerin çevreye olabilecek sürekli ve

geçici potansiyel etkilerinin sosyal sonuçlarını ve alternatif çözümlerini de içine

alacak şekilde analizi ve değerlendirilmesidir (Çevre Bakanlığı, 2004).

1.2. ÇED’in Tarihçesi

II. Dünya Savaşının bitimi ile birlikte, Amerika’dan başlayarak sonra Avrupa

ve Japonya’ya yayılan tüketime yönelik ekonomi hız kazanmıştır.

Yeni ekonomik sistem, malların üretim ve satışını yükseltme ve sürekli bir

büyüme üzerine kurulmuş bir sistemdir. Sistem,çevre maliyetini göz önünde

bulundurmadan kaynakların artan bir biçimde sömürülmesi sürecini başlatmıştır.

Açık maden ocakları doğayı tahrip etmiş, maden atıkları göllere, nehirlere karışarak

su ekosistemini bozmaya başlamıştır. Yakılan kömürden çıkan kükürt, asit

yağmurlarına dönüşmüştür.

Üretimde kimyasalların kullanımı giderek artmış, bir çok zehirli kimyasal

korkusuzca ve sonuçları tam olarak bilinmeden kullanılmıştır. Ancak bir süre sonra,

bilim adamları bu kimyasalların çevre üzerindeki kirletici etkilerinin yanı sıra, insan

ve hayvan sağlığı üzerindeki olumsuz etkilerinin farkına varmışlardır. Bu dönemde

endüstrileşmiş ülkelerde su ve hava kirliliğini önlemek için kanunlar çıkarmaya

başlamışlardır.

Günümüzde sayıları 5000’in üzerinde olan uluslar arası sivil toplum

örgütlerinin bir çoğu 1945 sonrası daha hızlı gelişmeye başlayan toplum ve çevre

bilincinin bir ürünü olarak bu dönem sonrasında kurulmuşlardır. Çevresel

bozulmanın boyutu ve bunun ekolojik sonuçları 1960’lı yıllarda tam olarak

anlaşılmaya başlanmıştır. Bu yıllar, çevrecilik hareketlerinde küreselleşme fikrinin


4

yoğunlaştığı yıllar olmuştur. 1962’de Rachel Carson’un ‘‘Silent Spring’’ adı altında

yayınladığı raporu büyük yankı uyandırmıştır. Carson raporunda, kimyasalların

neden olduğu kirlilikten söz etmiş ve pestisitlerin birçok hayvan türü ve insan

sağlığı üzerindeki direkt etkilerini vurgulamıştır. Carson’un araştırma sonuçlarına

göre çok az konsantrasyona sahip bazı kimyasalların (DDT gibi) etkileri oldukça

yoğun bir biçimde görülmüştür. Bu rapor, çevrenin kirleticileri tolere etme

kapasitesinin sanılanın çok altında olduğu fikrini zihinlerde oluşmasını sağlamıştır.

1968 yılında Paul Ehrlich tarafından yayınlanan ‘‘Population Bomb (Nüfus

Patlaması)’’ adlı kitap bu tartışmalara farklı bir boyut kazandırmıştır. Dünya

nüfusunun 4 milyara doğru yaklaştığı bu yıllarda Erhlich, katlanarak büyüyen

nüfusun, çevre, yiyecek üretimi ve insan sağlığı üzerindeki etkilerinden söz etmiştir.

Aynı yıl kurulan Roma Kulübü de endüstriyel üretim, nüfus, çevre bozulması,

yiyecek tüketimi ve doğal kaynak kullanımı arasındaki ilişkilerin analizi üzerinde

çalışmalarına başlamıştır. 1970 dönemi sivil toplum örgütlerinin ulusal ve uluslar

arası düzeyde etkin rol almaya başladıkları dönem olmuştur. Günümüzde dünyaca

ünlü Greenpeace (Yeşil Barış) hareketi ilk kez 1971 yılında bir grup Greenpeace

üyesinin nükleer testleri protestosu ile ciddi olarak başlamıştır.

Çevre ile ilgili olarak uluslar arası işbirliğine ilişkin ilk kapsamlı

düzenlemeler 1970’li yılların başında başlamıştır. 1970 yılında Avrupa Konseyince

düzenlenen çevre koruma ile ilgili konferanslardan biri olan ‘‘Avrupa Koruma Yılı

Konferansı’’ nın ardından aynı yıl Avrupa Ekonomik İşbirliği Konseyi (OECD)

bünyesinde ‘‘Çevre Komitesi’’ kurulmuştur. Bu komite, OECD ülkelerinin

uluslararası ilişkilerinde çevrenin de göz önüne alınması gerektiği, aksi takdirde

farklı çevre politikalarının ekonomik ve ticari ilişkileri olumsuz yönde

etkilenebileceği fikrini ortaya koymuştur. OECD Çevre Komitesi tarafından

onaylanarak yürürlüğe giren ‘‘Uluslar arası Planda Çevre Politikalarının Ekonomik

Boyutlarına İlişkin Temel İlkeler Tavsiye Kararı’’ ile ‘‘Kirleten Öder’’ ilkesi bu

düzenleme ile ilk kez uluslar arası düzeyde uygulamaya konulmuştur (Çevre

Bakanlığı, 1994).

Amerika birleşik devletleri (ABD) dünyada ilk ülke olarak 10 yıllık bir

politika tartışma sürecinin sonunda 1 Ocak 1970 tarihinde yürürlüğe giren Ulusal


5

Çevre Politikası Kanunu (National Environmental Politicy Act-NEPA) ile ÇED’i

federal projeler için bir zorunluluk haline getirmiştir. NEPA’nın yanı sıra yürürlüğe

giren ‘‘Temiz Hava Kanunu (Clear Air Act)’’, ‘‘Temiz Su Kanunu (Clear Water

Act)’’, ‘‘Toksik Maddeleri Kontrol Kanunu (Toxic Sunstances Control Act)’’,

ABD’de çevre sorunlarının çözümünde önemli adımların atılmasını sağlamıştır.

Sadece federal projeler için ÇED uygulamasını zorunlu kılan NEPA örneğinden

hareketle, ABD’de pek çok eyalet ve bazı büyük belediyeler, benzeri düzenlemeleri

eyalet ve belediyeler düzeyinde yürürlüğe koyarak uygulamaya geçmişlerdir.

ABD’de NEPA’nın yürürlüğe girmesi, pek çok ülke için cesaret verici bir

başlangıç olmuştur. Bu örneği izleyen çeşitli Avrupa ülkeleri ve Kanada 1970’li

yılların başlarında önce çevre sorunları ile ilgilenecek devlet örgütlerini

geliştirmişler ve buna paralel olarak yasal düzenlemelere başlamışlardır. Kurulan bu

yeni örgütlerden bazıları sadece kirlilik kontrolü ile görevlendirilirken, pek çok

ülkede de kaynak kullanımı ve planlama konularında çeşitli kamu kuruluşlarına

dağıtılmış olan yetkilerin tek bir elde toplandığı görülmektedir (Cain, 1994).

1970’li yıllarda uluslararası düzeyde çevre konularının ele alındığı ilk

kapsamlı girişim ‘‘Stockholm Konferansı’’ olmuştur. 1972 yılında Birleşmiş

Milletler (BM) tarafından düzenlenen ‘‘İnsan ve Çevre’’ adlı uluslar arası konferans

113 ülkenin temsilcilerinin katılımı ile gerçekleşmiştir. Bu uluslar arası çevre

konferansının düzenlenmesi fikri gelişmiş ülkelerden geldiği için sonuçta üzerinde

yoğunlaşılan konu endüstrileşmenin getirdiği çevre problemleri olmuştur. 1970’de

yeni gelişmeye başlayan ‘‘küreselleşme’’ kavramının konferansın çatısını

oluşturacağı planlanırken tartışmalar endüstrileşmiş ülkeler ve o dönemde uluslar

arası gündemin önemli bir kısmı ‘‘kirlilik’’ üzerine yoğunlaşmıştır.

Bunun yanı sıra, çevre ve kalkınma problemleri birbirinden ayrı tutulmuş ve

gelişmekte olan ülkelerde endüstrileşmiş olan ülkelerin problemlerinin entegrasyonu

üzerinde durulmuştur. Bu da gelişmekte olan ülkelere bir çok konuda güvensizlik

duyulmasına neden olmuştur.

Bazı gelişmekte olan ülkeler, ‘‘küresel kaynakların yönetimi’’ kavramının,

ulusal kaynakların kontrolünü bu ülkelerden almak üzere geliştirildiği hissine

kapılmışlardır. Bunun yanı sıra, kaynakların paylaşımında büyük pay alan ve


6

çevresel kirlenmeden birinci derecede sorumlu olan endüstrileşmiş ülkelerin

yarattıkları bu problemlerin çözüm arayışına katkıda bulunmak için fazla bir sebep

görmediklerini savunmuşlardır.

En önemlisi, Stockholm Konferansı ışığı altında Üçüncü Dünya Ülkelerinin

problemlerinin belirlenmesi süreci yavaşta olsa başlatılmıştır. Üzerinde bulunan

temel nokta, çevre korumanın kalkınmaya zarar verici nitelikte olmadığıdır.

Bütüncül kalkınma planları ve çevre kalkınma arasındaki çatışmayı giderici rasyonel

planlamanın gerekliliği de vurgulanmıştır. Bunun yanı sıra, çevrenin iyileştirilmesi

için kalkınmanın gerekliliği, bunun destekle ve özellikle de çevre koruması için para

ödeyerek ve ihracatta makul fiyatların belirlenmesi ile mümkün olacağı

belirtilmiştir.

Stockholm, çevre ve kalkınma konularının ilişkilendirilmesinin

gerekliliğinin, bu iki konunun birbirleri ile çelişkili değil hatta birbirini destekler

nitelikte oldukları fikrinin ilk kez geniş kapsamlı uluslar arası platformda ele

alındığı bir toplantı olmuştur. Ancak bunun nasıl yapılması gerektiği üzerinde hiç

durulmamıştır.

Konferansın en önemli sonucu, BM Çevre Programının (UNEP) kurulması

olmuştur. 1972 yılındaki bu gelişmeleri takiben 1973 yılında Avrupa ekonomik

Topluluğu ‘‘Birinci Çevre Eylem Programı’’ yürürlüğe girmiştir.

1984 yılında Norveç Başbakanı Gro Harlem BRUNDTLAND başkanlığında

BM tarafından kurulan ‘‘Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’’ daha önceki

çalışmalardaki birçok eksikliği tamamlayarak ‘‘Sürdürülebilir Kalkınma’’ kavramını

uluslar arası politik gündeme güçlü bir şekilde yerleştirmeyi başarmıştır. Komisyon,

sosyal, ekonomik, kültürel, çevresel konuları ve problemleri birbirleri ile

ilişkilendiren ‘‘Ortak geleceğimiz’’ adlı raporun 1987 yılında yayınlanmıştır. Söz

konusu rapor problemleri birbirine bağlayan ve küresel çözüm önerileri için yol

gösteren ilk çalışmadır. Böylece ÇED sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmada

izlenen tahmin-önleme stratejisine uygun olarak kullanılan en önemli çevre yönetim

aracı olma özelliği kazanmıştır.

Sürdürülebilir Kalkınmaya oldukça geniş bir bakış açısı ile yaklaşan rapor,

çevreyi, insan aktiviteleri, ihtiyaçları, istekleri ve politikalardan ayırmanın çok


7

büyük bir yanlış olacağını ifade etmekte ve ‘‘çevre’’ ile ‘‘kalkınma’’yı birbirinden

kesinlikle ayırmamaktadır. Brundtland raporunun önsözünde, yalnızca çevre

sorunlarını diğer sorunlardan bağımsız gibi düşünerek ele almanın büyük bir hata

olacağını belirterek bu ilişki şu şekilde açıklanmaktadır. Çevreyi insan kaygıları

dışında savunma girişimleri yüzünden bugün ‘‘çevre’’ kelimesine ziyaretçiler

arasında başka anlamlar yüklenmiştir. ‘‘Kalkınma’’ kelimesi de bazıları tarafından

çok dar bir bakış açısı içine alınmış, yalnızca ‘‘yoksul ülkeler zenginleşmek için

neler yapmalı’’ şeklinde yorumlanmaya başlanmıştır. Bu nedenle kalkınma

konusunun bir takım kalkınma uzmanlarına bırakılma eğilimi doğmuştur. Oysa

‘‘çevre dediğimiz, hepimizin içinde yaşadığı yerdir, ‘‘kalkınma’’ da o yerde

durumumuzu iyileştirmek için hepimizin yaptiği iştir’’(Brundland, 1987).

Çevre ile uyumlu ekonomik kalkınma konusunun küresel ölçekte ilk kez

kapsamlı olarak tartışıldığı 1972 Birleşmiş Milletler (BM) Stockholm

Konferansı’nda BM’nin bu konuda gerçekleştirdiği ikinci büyük konferans olan BM

Çevre ve Kalkınma Konferansına değin geçen 20 yıllık süreçte sorunlara çözüm

arayışlarının yolunun uluslar arası işbirliğinden geçmesi fikri tüm uluslar tarafından

benimsenmiş ve çalışmalar bu yönde yapılmıştır. Ancak bu faaliyetler söz konusu

sorunların giderilmesinde etkili olamamışlardır. Yapılan tüm çalışmalar sorunların

tespiti, mevcut ve olası sonuçların belirlenmesinden öteye gidememişlerdir. Dünya,

küresel ölçekte çözüm yollarının belirlenmesine ihtiyaç duymaktadır.

‘‘Ortak Geleceğimiz’’ raporu ile ilkeleri tanımlanan sürdürülebilir

kalkınmanın nasıl olması gerektiğinin belirlenmesine duyulan ihtiyaç ‘‘Çevre ve

Kalkınma’’ diğer adı ile ‘‘Rio Konferansı’’nın gerçekleşmesini sağlamıştır.

1992 Rio Konferansı sonuçları, teknolojik, bilimsel, çevresel, ekonomik ve

sosyal kaynakların dengeli ve sürekliliklerinin sağlanabileceği bir biçimde ve bir

sistem oluşturacak şekilde dengelemeleri gerektiği fikri temel alınarak

geliştirilmiştir.

Pratikten çok teorik içerikli bu rapor, sürdürülebilir kalkınmanın

uygulanabilirliği ve pratikte taşıdığı anlamın ortaya konulmasını hedefleyen 1992

Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansına giden yolu açan önemli bir

etken olmuştur (Çevre Bakanlığı, 1994).


8

1.3. ÇED’in Temel Amacı

ÇED’in en önemli amacı önerilen projenin çevre üzerinde yapabileceği

etkileri proje gerçekleştirilmeden önce kestirmek, söz konusu etkilerin önem ve

şiddetini belirlemek ve olası etkilerin sakıncalarını tümüyle ortadan kaldıran yada en

aza indiren teknik ve teknolojik önlemleri belirlemek ve önermektir. Örneğin; hava

kirleticilerinin önlenmesi için fabrika bacalarını yükseltmek yada bacalara

elektrostatik, siklon yada suyla çalışan filtreler takmak gibi (Yaşamış, 1997).

Gelişmekte olan ülkelerde politik gruplar hızlı bir şekilde endüstrileşme ve

gelişme amacında olduklarından, endüstrileşmenin getirdiği gelişme ile çevrede

oluşan veya oluşabilecek etkiler yeterince tartışılmamaktadır. Çevrede olumsuz

etkiler ve zararlar ortaya çıktıktan sonra alınan önlemler ise, çoğu zaman yetersiz

kalmaktadır. İşte böylesi çıkmazlara saptanmamak ve gelecekteki olumsuz etkileri

ortadan kaldırmak veya en aza indirgemek için çevresel etki değerlendirilmesinin

yapılması istenmektedir.

ÇED yönetmeliğindeki Ek-1, Ek-2’de ÇED veya ÖNÇED gerektiren

faaliyetler bulunabilir. ÖNÇED projenin genel açıklamalarını verirken, kapsamlı

ÇED’de projenin gerekli tüm hesaplamaları ve önlemleri verilir. Eğer Çevre ve

Orman Bakanlığı ÖNÇED’i yetersiz bulur ise daha fazla bilgi ve kapsamlı ÇED

isteyebilir. Bir bölgede sürdürülebilir kalkınma için Stratejik Çevresel

Değerlendirme (SÇD)’ler Çevre Orman Bakanlığı tarafından, yerel halk ve

profesyonellerle idare ettirilir. Bu çerçevede karar verme matrisleri oluşturulur. Bu

matrislerde gerçekleşen faaliyetler satırlarda ve olması muhtemel etki kategorilerde

kolonlarda gösterilir. Faaliyetlerin etkileri, bölgenin hedefleri, zayıf ve güçlü

tarafları dikkate alınıp sınıflandırılarak hesaba katılmalıdır. Bu karar verme

matrisleri büyük ölçekte hazırlanır. Herhangi bir spesifik faaliyetle bağdaştırılamaz.

Bölgede özel bir faaliyet amaçlandığında, bölgesel güçlükleri, zayıflıkları, fırsatları

ve hedefleri yansıtan ÇED’in genel çerçevesini elde etmek için bu matrisler

kullanılır (ESENGİN, 2002).

ÇED’in amacı, ekonomik ve sosyal gelişmeye engel olmaksızın, çevre

değerlerini ekonomik politikalar karşısında korumak, planlanan bir faaliyetin yol


9

açabileceği bütün olumsuz çevresel etkilerin önceden tespit edilip, gerekli

tedbirlerin alınmasını sağlamaktır (Çevre Bakanlığı, 2004).

1.4. ÇED Aşamaları

Çevresel Etki Değerlendirmesi çalışmaları, genelde ardışık gerçekleşmekle

birlikte, çalışmanın herhangi bir noktasında geriye dönerek bir önceki

değerlendirmeleri gözden geçirme gereği ortaya çıkabilir.Temel kural olarak

Çevresel Etki Değerlendirme çalışmaları genel olarak beş temel konuyu

kapsamaktadır. Bu konular;

- İnsan Sağlığı,

- Ekolojik koşullar,

- Toplumsal sorunlar,

- Ekonomik durum,

- Kültürel sorunlardır.

Yapılması planlanan faaliyetin inşaat ve işletme aşamasında çevrede yaşanan

insanları olumsuz yönde etkileyecek unsurlar, ekolik değerler, toplumsal çevre ve

toplumsal yapı üzerindeki etkiler, ekonomik ve kültürel yapı inceleme sırasında

değerlendirilmelidir.

ÇED çalışmalarının genel olarak aşağıdaki bilgileri kapsaması

gerekmektedir.

- Yapılması önerilen faaliyet tarif edilmeli ve amacı açıklanmalıdır.

- Etkilenecek olan çevrenin faaliyet yapılmadan önceki ve yakın gelecekteki

durumu anlatılmalıdır. Mevcut fiziksel ve ekolojik özellikler, beşeri faaliyetler,

sosyal imkanlar, çevre kirliliği gibi bilgiler yer almalıdır.

- Önerilen faaliyetin arazi kullanım politikası ve arsa imar planı ile uygunluğu

incelenmelidir.

- Önerilen faaliyetin çevresel etkileri tüm olumlu ve olumsuz etkiler eksiksiz ve

objektif bir şekilde anlatılmalıdır. Raporun bu kısmında etkinin önemi, boyutu,

toplam tesiri, kısa ve uzun süreli etkileri v.s. gibi bilgiler yer almalıdır.


10

- Önerilen faaliyetin yerine yapılabilecek alternatif faaliyetler incelenmeli ve

çevresel etkileri değerlendirilmelidir. (söz konusu faaliyeti hiç yapmamanın

çevresel etkisi, aynı amaçla yapılabilecek diğer bazı alternatif faaliyetlerin

çevresel etkilerinin değerlendirilmesi, önerilen faaliyetin olumsuz etkilerini

azaltabilmek için alınabilecek ek tedbirlerin çevresel etkilerinin

değerlendirilmesi).

- Kaçınılmaz olumsuz etkiler açıklanmalıdır.

- Kısa ve uzun süreli etkiler arasındaki ilişkiler belirtilmelidir.

- Telafi edilemeyen veya ortamın tekrar eski haline dönmesine imkan vermeyen

etkiler belirtilmelidir.

ÇED çalışması aşağıdaki aşamalardan oluşur (Şekil 1.1.).

- Hazırlık çalışmaları ve problemin tanımlanması,

- Eleme,

- Kapsam ve etkilerin belirlenmesi,

- Çevrenin mevcut durumunun analizi,

- Faaliyetin uygulanmasından önceki ve sonraki çevresel yüklerin belirlenmesi,

- Proje alternatiflerinin ve önerilerinin değerlendirilmesi,

- ÇED raporunun hazırlanması,

- Karar verme süreci,

- Proje sonrası etkilerin izlenmesi ve denetimi.


11

Şekil 1.1. Bir ÇED çalışmasının aşamaları (Uslu, 1987)

1.4.1 Hazırlık Çalışmaları ve Problemin Tanımlanması

ÇED çalışmasının amacına ulaşması için öncelikle bir ön hazırlık çalışması

yapmak gereklidir. Herhangi bir faaliyet için yapılacak olan ÇED ve bunun sonunda

yapılacak olan ÇED raporu çalışmasına geçmeden önce yapılması gereken ve

çalışmaya yön verecek olan hazırlık aşaması genel olarak üç konudan oluşur.

Hazırlık Çalışmaları ve Problemin Tanımlanması

Eleme

Kapsam ve Etkilerin Belirlenmesi

Çevrenin Mevcut Durumunun Analizi

Faaliyetin Uygulanmasından Önceki ve Sonraki Çevresel Yüklerin

Proje Alternatiflerinin ve Önerilerinin Değerlendirilmesi

ÇED Raporunun Hazırlanması

Karar Verme Süreci

Proje Sonrası Etkilerin İzlenmesi ve Denetimi


12

- Karar merciinin veya mercilerin belirlenmesi,

- Proje koordinatörünün seçimi,

- Çalışma grubunun kurulması ve iş bölümü,

- Planlanan faaliyetin ve seçeneklerin tanımlanması,

- Konuya ilişkin yasal ve teknik düzenlemelerin belirlenmesi.

Türkiye’de ÇED konusunda karar verici merci Çevre ve Orman

Bakanlığı’dır. Proje sahibinin öncelikle proje özeti ile Çevre ve Orman Bakanlığı’na

başvurması gerekmektedir. Planlanan projenin çok yönlü ve kapsamlı oluşuna göre

faaliyetin yapılabilirlik kararını veren kuruluşlar birden fazla olabilmektedir.

Örneğin; otoyol, liman, havaalanı gibi faaliyetler için ÇED konusunda karar merci

Çevre ve Orman Bakanlığı iken, olumlu bir ÇED raporuna karşın, faaliyetin

gerçekleştirilip gerçekleştirilemeyeceği konusunda kesin karar verecek olan kurum

ise Ulaştırma Bakanlığı’dır. Son kararın hangi kuruluş veya kuruluşlar tarafından

verileceğinin bilinmesi, çalışmaların yönlendirilmesi açısından büyük önem

taşımaktadır. Özellikle önemli, çok yönlü ve boyutlu projeler için pek çok farklı

amaca sahip kuruluşun görüşüne ihtiyaç duyulur.

Değerlendirme çalışmasının doğru olarak yönlendirilmesi için, ÇED

konusunda sonuç kararının hangi kuruluş veya kuruluşlar tarafından verileceğinin

bilinmesi gerekir. Yetki mercilerin fikirlerinin alınmamış olması, tüm çalışmaların

boş yere yapılmış olması sonucunu doğurabilir.

Hazırlık çalışmaları kapsamında yapılması gereken ikinci iş, bir proje

koordinatörünün belirlenmesidir. ÇED raporu hazırlanacak olan projenin veya

faaliyetin türüne göre konunun uzmanı bir koordinatör belirlenir.

Proje koordinatörünün görevi, ÇED’in öngörülen sürede ve öngörülen bütçe

ile tanımlanmasını ve çalışma sonuçlarının karar mesci tarafından kolayca

değerlendirilebilecek bir biçimde takdimini sağlamaktadır. ÇED’in önemli husus,

değişik meslek gruplarından gelen değerlendirmelerin mümkün olduğunca eksiksiz

olmasıdır. Toplanacak bilgi ve verilerin proje hakkında karar vermeyi

kolaylaştıracak bir biçimde sentezlenebilmesi ise ayrı bir bilgi birikimi ve deneyim

gerektirir (Uslu, 1993).


13

Koordinatör, incelemenin gereken kapsamda yapılması için ilgili kurumların

uzmanlarını tespit ederek çalışma grubunu kurar. Burada dikkat edilecek husus

koordinatörün ve çalışma grubunun yabancı uzmanlardan oluşturulmayıp, ülkenin

şartlarını iyi bilen kendi uzmanlarından oluşturulmasıdır. Çünkü yabancı uzmanlar

ülkenin önceliklerini, ekonomik durumunu ve yörenin şartlarını yerel uzmanlar

kadar iyi bilmedikleri gibi proje tamamlandıktan sonra proje ve projenin çevreye

olan etkilerini izleyememektedirler. Yabancı uzmanlardan ancak projenin türüne ve

kapsamına göre gerektiğinde danışman veya ortak araştırmacı olarak

yararlanılabilir.

Hazırlık aşamasında gerçekleştirilmesi gereken diğer bir unsur ise planlanan

faaliyetin ve seçeneklerin tanımlanmasıdır. Farklı projelerin çevreye yaptıkları

etkide farklıdır. Bu nedenle planlanan faaliyetin ve seçeneklerin neler olduğu

ayrıntılı ve yanlış anlamalara imkan vermeyecek kesinlikte ortaya konmalıdır.

1.4.2 Eleme Aşaması

Uzman bir kurumun yoğun ve geniş kapsamlı çalışmasını gerektiren ÇED’i

her proje için uygulamadan önce böyle bir değerlendirmeye gerek olup olmadığı

belirlenmelidir. Eleme hem kısıtlı zaman ve finansmanı, hem de uzman personelin

gerekli olmayan bir çalışma için kullanmayı önleyen bir aşamadır. Hangi faaliyet ve

projeler için ÇED isteneceğine ilişkin kararlar, hem faaliyetin gerçekleştirileceği

çevresel-ekolojik ortamı hem de faaliyetin tipi göz önünde bulundurularak

verilmelidir.

Herhangi bir proje için ÇED gerekip gerekmeyeceği Şekil 1.2.’de anlatıldığı

gibi belirlenebilir. Gerçekleştirilmesi düşünülen proje veya faaliyet için öncelikle

ÖNÇED yaklaşımı uygulanır. Eğer yapılan çalışmada daha detaylı bir

değerlendirmeye ihtiyaç duyulmaz ise direkt olarak uygulamaya geçilebilir. Ancak

ÖNÇED değerlendirilmesinde ÇED gerekli sonucuna varılır ise normal ÇED süreci

başlatılır.


14

Şekil 1.2. ÇED’de eleme aşamaları (Gökduman, 2000)

1.4.3 Kapsam ve Etkilerin Belirlenmesi

Kapsam ve etkilerin belirlenmesi aşaması, ÇED çalışmasının sınırlarının

çizilmesini amaçlar. Değerlendirilecek proje veya faaliyetin çeşitli alternatiflerinin

çevresel etkilerinin neler olacağı, bu aşamada belirlenir.

ÇED çalışmasının sınırlarının erken belirlenmesi, çalışmanın daha kısa

sürede ve uygun bir bütçe ile tamamlanmasını sağlayan önemli unsurlardan biridir.

Kapsam ve etkilerin belirlenmesinde ilk olarak planlanan faaliyetin çevreye

yapabileceği olası bütün etkiler saptanır.

Farklı faaliyetlerin çevreye etkilerinin farklı olması nedeniyle her faaliyet

için hazırlanacak olası etki listesi de farklı olacaktır. Buna örnek olarak ABD’de

barajlar üzerine hazırlanmış ÇED çalışmalarının genelinde aşağıdaki etkilerin

oluşacağı belirlenmiştir (Ortolana, Hill, 1972).

- Arazi ve üretim kaybının tespiti,

- Mevcut yapıların, arkeolojik ve tarihi sit alanlarının kaybı,

- Estetik kalitedeki değişimler,

- Yer altı suyuna etkiler,

- Baraj su seviyesi değişiminin etkileri,

Eleme

ÖNÇED

ÇED Gereksiz ÇED Gerekli

ÇED

Önlemler

ÖnlemlerÖnlemler


15

- Baraj yapısının neden olacağı etkiler,

- Doğal akarsu mecrasının yok olmasının getirdiği sonuçlar,

- Baraj haznesinin neden olacağı su kalite değişimleri,

- Mansaptaki değişimler.

Planlanan faaliyete özgü etki belirlenmesinin yanı sıra, faaliyetin

aşamalarına göre de etki belirlenebilir. Planlama ve projelendirme aşaması, inşaat

aşaması ve üretim aşamasındaki dolaylı ve direkt etkiler belirlenir.

1.4.4. Çevrenin Mevcut Durumunun Analizi

Çevrenin mevcut durumunun analizi, bu alandaki kullanımlar (yerleşim,

tarım, orman, sanayi vb.) ile bunların çevreye etkilerinin belirlenmesi ve etkilerden

zarar görecek çevresel faktörlerin saptanmasını gerektirir. Alanın mevcut

durumunun irdelenmesi, ileride oluşabilecek değişimlerin belirlenmesi ve izlenmesi

için önemlidir.

Çevrenin mevcut durumunu analiz etmek için önce planlama yapılacak alan

sınırlarının belirlenmesi gerekir. Sınır belirlemede yapılan faaliyetin durumu göz

önüne alınarak, hiçbir zaman idari/siyasi sınırlar içerisinde kalınmamalıdır. Mevcut

durumun analizinde ekolojik faktörler mutlaka göz önüne alınmalıdır. Örneğin, bir

yüksek gerilimli elektrik taşıma hattı yapımı planlamasında, hava, su, toprak

kirliliği, gürültü ve koku gibi olumsuz faktörler çok önemli bir rol oynamadığından

idari sınırlarda kalınabilir. Fakat bir gübre veya çimento fabrikasının yarattığı

sorunlardan özellikle hava kirliliği idari sınırları çoktan aşmakta, ekolojik sınırlara

bağlı kalınmaktadır (Yücel, 1996).

Alanda kirletici özelliği bulunan kullanımlar ve bunlardan kaynaklanan

kirletici emisyonların türü ve miktarı, alanın mevcut kirlilik yükünün saptanması

açısından da önemlidir.

Yapılması düşünülen herhangi bir faaliyetin ortama bıraktığı kirleticiler,

konuyla ilgili yasal düzenlemelerde bulunan sınır değerleri aşmayabilir, fakat

ortamda diğer kullanımlardan kaynaklanan kirletici emisyonlarla birlikte

değerlendirildiğinde, alanın kirlilik yükü artabileceği gibi sınır değerleri de


16

aşabilecektir. Herhangi bir alanda yapılacak olan bir faaliyet, çevredeki diğer

kullanımlardan bağımsız olarak düşünülüp değerlendirilemez.

1.4.5. Faaliyetin Uygulanmasından Önceki ve Sonraki Çevresel Yüklerin

Tespiti

Herhangi bir alanda, mevcut kullanımların yarattığı olumsuz etkiler sonucu

oluşan bir baskıdan söz etmek mümkündür. Alanda ileride oluşacak olumsuz

gelişmeleri yeni yapılacak faaliyete yüklemek ve faaliyet yapıldıktan sonraki doğal

potansiyele olan baskıyı belirleyebilmek için öncelikle söz konusu faaliyet dikkate

alınmadan çevrenin projeksiyonu yapılmalıdır.

ÇED’in çekirdeğini, faaliyetin uygulanmasından sonraki çevre durumunun

projeksiyonu, yani faaliyetin çevreye yapacağı etkilerin tahmin edilmesi

oluşturmaktadır. Bu projeksiyonların elde edilmesinde aşağıdaki konular dikkate

alınarak araştırmalar ve değerlendirmeler yapılmalıdır.

- Faaliyetin gerçekleşmesi durumunda hangi çevre faktörleri ne oranda zarar

görecektir,

- Bu çevre faktörleri ve kullanımlar projeden oluşacak hangi etkiler sonucu, ne

oranda zarar görecektir,

- Çevre faktörlerinde oluşacak bu etkiler nasıl değerlendirilecektir (Yücel, 1996).

1.4.6. Proje Alternatiflerinin ve Önerilerin Değerlendirilmesi ÇED çalışmasının en önemli aşaması çevresel açıdan tek tek

değerlendirilmiş olan proje alternatiflerinin kıyaslanması ve ortak bir bazda

değerlendirilmesidir. Bu aşamada proje alternatiflerinin tek tek kazançları ve

kayıpları fayda-maliyet analizleriyle birlikte değerlendirilir ve en iyi çözümlerin

bulunmasına çalışılır.

Proje sahibi, ilk proje önerisini yaparken faaliyetin yapımıyla ilgili olarak

gerek kurulacak alan ve gerekse kullanılacak teknoloji konusunda birden fazla

seçenek sunulabilir. Bu tip faaliyetler için yapılacak ÇED çalışmasının tüm

aşamalarında bu seçenekler ayrı ayrı analiz edilir ve birbirleri ile kıyaslanır. Her


17

faaliyet için, seçenek bulunmayabilir. Proje sahibinin bazı nedenlerden dolayı

faaliyetini bir tek yerde ve belli teknoloji ile yapması gerekebilir.

Çevresel kazançlar ve kayıplar ekonomik terimlerle (parasal olarak) ifade

edilebiliyorsa bu yaklaşım sonuca ulaşmakta büyük kolaylık sağlar. Proje

alternatiflerinin kıyaslanmasından sonra çalışma grubu karar vericilere sunulmak

üzere önerilerini hazırlarlar.

1.4.7.ÇED Raporunun Hazırlanması

Çeşitli proje alternatifleri kıyaslandıktan ve öneriler oluşturulduktan sonra

sıra, tüm çalışmaların bir rapor şekline getirilmesidir. Bir ÇED raporuna son şekli

verilmeden önce, tartışmaya açılmasında ve bu tartışmasından elde edilen bilgi ve

öneriler ışığında son olarak gözden geçirilip kesinleştirilmesinde yarar vardır. Bu

amaçla nihai raporu temsil eden ön bir rapor hazırlanmalıdır. Bu ön rapor

aşağıdakileri içermelidir.

- Planlanan faaliyetin tanıtılması,

- Faaliyetin amaçları,

- Projenin gerçekleşeceği çevresel ortam,

- Toprak ve arazi kullanımı, imar planı, kalkınma planı ve bölge için geçerli olan

standart ve yönetmeliklerle planlanan faaliyetin ilişkileri,

- Muhtemel çevresel etkilerin belirlenmesi,

- Önlemesi mümkün olmayan çevresel etkilerin saptanması,

- Kullanımı, uzun vadedeki kullanım planı,

- Geri dönüşü mümkün olmayan çevresel etkilerin belirlenmesi,

- Alınması gerekli önlemlerin yaklaşık maliyetlerinin kestirimi.

1.4.8. Karar Verme Süreci

Karar vericiler tarafından görevlendirilen çalışma grubunun raporu

hazırladıktan sonra görevi sona erer. Bundan sonraki aşamada, hazırlanan ÇED

raporu doğrultusunda planlanan faaliyetin gerçekleşip gerçekleştirilemeyeceği karar

vericilere bağlıdır.


18

Pek çok ülkede karar aşamasında son kararın genellikle ÇED raporunun

doğrultusunda verildiği ve raporda çevresel açıdan olumsuz olduğu açıkça belirtilen

proje alternatiflerinin karar vericiler tarafından da kabul edilmediği görülmektedir.

Karar vericiler bazı durumlarda yapılan ÇED çalışmasını yetersiz görebilir ve ek

çalışmalar yapılması için raporu iade edebilir.

1.4.9. Proje Sonrası Etkilerin İzlenmesi ve Denetimi

Faaliyetin tamamlanmasından sonra izleme ve denetleme aşamasında;

- ÇED aşamasında öngörülen etkilerin gerçekten tahmin edilen kapsamda,

şiddette, zamanda ve tahmin edilen istatistiksel yapıda gerçekleşip

gerçekleşmediği,

- ÇED çalışmasında dikkate alınmamış veya gözden kaçmış olan etkilerin var

olup olmadığı,

- Alınmış olan önlemlerin yeterli olup olmadığı gibi konular netleştirilir.

İzleme ve denetim, yatırım kararı alınmasıyla başlar. İnşaat ve inşaat sonrası

işletme süresince devam eder. Bu nedenle ÇED raporu bir izleme ve denetim

programı önerisini de içermeli ve gelecekte bu çalışmaları yapacak olan gruplara

öncülük etmelidir.

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Özgün Püren SEYHANLI

19

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR

ÖNÇED Uygulamasında Karşılaşılan Eksiklik ve Aksaklıkların Tespiti

isimli çalışmada ülkemizde ÇED Yönetmeliği kapsamında uygulanmakta olan

ÖNÇED konusunda çevre Bakanlığı ve Taşra Teşkilatının faaliyetlerini açıklamış

ve uygulamada karşılaşılan sorunları ve çözüm yollarını bulmaya çalışmıştır. Sonuç

olarak ÇED Yönetmeliği’nin nasıl uygulanacağı konusunda bilhassa faaliyet

sahiplerinin yeterince bilgi sahibi olmadıkları, bunun yanı sıra yönetmeliği

uygulayacak birimlerin de yeterince bilgi ve alt yapı donanımına sahip olmadıklarını

tespit etmiştir (Akkaş, 2000).

Çevresel Etki Değerlendirme Raporları Mevzuat, Ulusal ve Yerel Ölçekte

Sorunlar, Çevresel Parametrelerin Oluşturulmasında Geliştirilen Öneriler isimli

çalışmada, Avrupa Birliğine Üye ve çeşitli ülkelerde mevzuat uygulamalarına bakıp

ülkemizdeki ÇED mevzuatı, Bakanlık ve pilot bölge seçilen Kocaeli’nde o güne

kadar verilen ÇED kararlarını değerlendirmiştir. Türkiye,de uygulanmakta olan

ÇED sisteminin bir araç olmaktan kurtarılması ve yatırım izni sürecinin gereksiz ve

yararsız bir başka yeni bürokrasi halkası olarak görünmekten uzaklaştırılması,

Türkiye’de çevre envanteri oluşturulup alıcı ortam standartlarının belirlenmesi

sonucuna varmıştır (Yıldız, 2000).

ÇED Sürecindeki başarısızlıkların ve bunun nedenlerinin araştırılması; bu

sürece toplumsal faktörlerin eşit düzeyde ve bilgili olarak katılmalarının yanında,

çevre sorunlarının çözülmesinde ve çevre hakkının yaşama geçirilmesinde

sağlayacağı yararın ortaya çıkarılması amacıyla Ekin (1999), Türkiye’de

Uygulanmakta Olan Çevre Etki Değerlendirme Raporlarının Aksayan Yönleri ve

Alınabilecek Önlemler isimli bir çalışma yapmıştır. Sonuç olarak ülkemizde ÇED’in

henüz tüm kamu yönetimi tarafından yeterince tanınmadığı ve anlaşılmadığı,

bugüne kadar hazırlanan ÇED raporlarının hemen hemen hepsinin yüzeysel ve

gerçek anlamda uzmanlık bilgisi içermeyen görüşlerden ve genel eğilimli

tahminlerden oluştuğu ÇED Raporlarını hazırlayan kurum ve kişilerin uzmanlık

düzeylerinin yetersizlikleri yanında özellikle ülkemizde çevresel


20

bilgi/veri/envanter/izleme sistemlerinin yokluğu ve tüm bunların faaliyetlerin

olumsuz sonuçlarının irdelenmesi olanağını ortadan kaldırdığını belirtmiştir.

KOÇAK (1999), Çevre Etki Değerlendirme Metotları ve Uluslar arası

Uygulamalar üzerine bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada Çevresel Etki

Değerlendirme raporlarının hazırlanış şekilleri, prosedürün irdelenmesi ve buna

bağlı olarak ÇED metotlarının incelenmesi ve bu çalışmaların çevre üzerinde

yapacağı olumlu etkilerin belirlenmesini amaçlamıştır. ÇED raporlarının daha kısa

sürede daha düşük maliyetle yapılabilmesi için Çevre Bakanlığı tarafından ülke

genelinde çevre ile ilgili bilgiler içeren bir bilgi bankası kurulması, prosedürün

basitleştirilmesi için Bakanlıklar arası bir üst düzey komisyon oluşturulması, ÇED

Raporlarının hazırlanması için gerekli finansmanın temininin kolaylaştırılması,

Bakanlığa bağlı teknik personelin eğitimine ağırlık verilerek yurt dışı

deneyimlerinin arttırılması, faaliyetlerinin her aşamasında izlenebilmesi ve

denetlenebilmesi amacıyla izleme ve ölçüm sistemleri altyapısının oluşturulması

sonucuna varmıştır.

Avrupa Topluluğu ve Türk Çevre Mevzuatlarında Hava, su, Gürültü ve ÇED

Konularının Karşılaştırılması isimli çalışmada ise ÇELİK (1998), Türkiye’de

bulunabilen Avrupa Topluluğu Çevre Mevzuatları ile ilgili olarak ‘‘Offical Journal

Of The European Comunities’’ler Avrupa Birliği Ankara Temsilciliği

Kütüphanesindeki mikroçiplerden tarama yapmış ve incelemiştir. Diğer taraftan

hava, su gürültü kirliliği ve ÇED konularında, Türk hukuk sistemindeki kaynaklar

tarayarak ilgili mevzuatları incelemiştir. Bu çalışmalar sürerken aynı anda taranan

Türk Çevre Mevzuatında yer alan her konu ile ilgili hükümleri, Avrupa

Topluluğu’nun çevre konusunda uygulanmakta olduğu kurallar ve standartlar ile

karşılaştırmıştır.

ÇED’in hukuki boyutu, ÇED’in uluslar arası alandaki yapılanma biçimi,

çeşitli belgelerdeki görünümü ve bu uluslar arası alandaki normların bağlayıcı

gücünü araştırmak ve Türk hukukundaki ÇED Sürecinin yerini belirlemek amacıyla

YANCI (1997) bir çalışma yapmıştır. ÇED’in dayanağını aldığı anayasal, yasal ve

yönetsel düzenlemeleri ortaya koyarak bu çerçevede ÇED Yükümlülüğüne

aykırılığın farklı hukuk disiplinlerinde doğuracağı sorumlulukları incelemiştir.


21

ÇED’in etkin bir şekilde uygulanmasında en önemli rolü hukukun oynayacağı bu

nedenle hukuki düzenlemelerin yeniden gözden geçirilerek gerekli revizyona tabi

tutulması gerektiği, özellikle sorumluluk ve yaptırım konularında etkili ve caydırıcı

düzenlemelerin getirilmesi sonucuna varmıştır.

Çevresel Etki Değerlendirme Sürecinde Katılım isimli bir çalışmada çevre

sorunlarının giderimi ve çevrenin korunup geliştirilmesi amacıyla oluşturulan çevre

yönetim modellerinin temel uygulama aracı olan ÇED Sürecini irdeleyerek bu

süreçte rol alan toplumsal faktörlerin eşit düzeyde ve bilinçli olarak katılımlarının

çevre yönetiminin başarılı olmasındaki etkileri incelenmiştir. ÇED Yönetmeliği’ni

nasıl uygulanacağı konusunda bilhassa faaliyet sahiplerinin yeterince bilgi sahibi

olmadıkları, bunun yanı sıra yönetmeliği uygulayacak birimlerin de yeterince bilgi

ve altyapı donanımına sahip olmadıklarını tespit etmiştir (GÜVEN, 1996).

3.MATERYAL ve METOD Özgün Püren SEYHANLI

22

3. MATERYAL ve METOD

3.1. Proje Tanımı

Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) Projesi, Hazar Denizi havzasında yer alan petrol

sahalarından çıkarılacak ham petrolü, Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye üzerinden

Türkiye’nin Akdeniz kıyısında bulunan Ceyhan’da inşa edilen ham petrol depolama

ve ihraç terminaline taşıyacak bir boru hattı yapımını kapsamaktadır (Şekil 3.1.).

Şekil 3.1. Bakü-Tiflis-Ceyhan ham petrol boru hattı güzergahı

3.1. 1. Öngörülen Boru Hattı Güzergahı

Öngörülen BTC Boru Hattı, Bakü yakınlarındaki mevcut Sangachal

Terminali’nden başlayıp ve toplam uzunluğu 1.760 km’dir. BTC Boru Hattı Türkiye

kesimi yaklaşık 1.076 km (BTC Deniz Terminali'nde tank depo alanından iskeleye

kadar olan yaklaşık 6 km’lik mesafe hariç tutularak) uzunluğunda olup, Gürcistan-

Türkiye sınırındaki Türkgözü’nden Akdeniz kıyısında İskenderun Körfezi’nde yer

alan Ceyhan’a kadar uzanmaktır.

Boru hattının Türkiye sınırlarında kalan kısmı üç bölüme ayrılarak inşaat

aşamasına başlanmıştır. Boru hattı Gürcistan sınırından itibaren Ardahan, Kars,

Erzurum, Erzincan, Gümüşhane, Sivas, Kayseri, Kahramanmaraş, Osmaniye ve

Adana il sınırlarından geçmektedir. Hattın LOT_C olarak tanımlanan güney bölümü


23

Adana, Osmaniye, Kahramanmaraş, Kayseri ve Sivas ilinin bir bölümünü

kapsamaktadır. Önerilen boru hattının Türkiye Cumhuriyeti topraklarında yer alan

güzergahı Şekil 3.2.’de verilmektedir.

Şekil 3.2. BTC projesi Türkiye güzergahı

3.1.2. Boru Hattı

Öngörülen BTC Boru Hattı Türkiye Kesimi boyunca borular, yer üstü tesislerle,

bağlantı noktaları dışında toprak altında gömülü olacaktır. Boru hattında, işletmeden

kaynaklanan sorunların derhal tespit edilmesi ve çevresel olayların oluşma

olasılığının en aza indirilmesi için kontrol ve sızıntı tespit sistemleri de dahil olmak

üzere işletimin izlenmesi amacıyla en son teknolojiler kullanılmıştır. Güzergah

boyunca her noktada kaplama sistemleri, et kalınlığı, katodik koruma, gömme

derinliği ve diğer bazı konular gibi belli başlı tasarım konuları, projenin halihazırda

devam etmekte olan Detay Mühendislik Aşaması’nda ele alınmıştır. Gerektiğinde,

nehir ve fay geçişleri ile heyelan bölgeleri için özel tasarımlar uygulanmış olup, bu

sayede boru hattını ve çevresini korumaya yönelik olarak tüm hassas noktalarda akılcı


24

ve uluslararası kabul görmüş teknolojik önlemler alınmıştır. Boru hattı sürekli olarak

işletilecek ve ancak bakım dönemlerinde devre dışı kalacaktır.

3.1.3. Boru Hattı Güzergahı Belirleme Yöntemi

Boru hattı güzergah seçimi, bir boru hattı taşıma sistemi ile birbirlerine

bağlanacak iki veya daha fazla nokta arasındaki en uygun bağlantının

tanımlanmasıdır. BTC projesinde güzergah belirlemede genel olarak ‘‘Güzergah

Daraltma Yöntemi’’ uygulanmıştır. Boru hattı güzergahının belirlenmesi için iki

aşamalı bir yöntem uygulanmıştır. İlk aşama, 100 km’lik bir genişlik içerisinde,

1:2.000.000 ve 1:500.000 ölçekli haritaların imkan verdiği ölçüde olası güzergah

koridorlarının belirlenmesini kapsamıştır. İkinci aşama, 1:200.000 ölçekli haritalar

temel alınarak 20 km genişlikte olası güzergah koridorlarının belirlenmesini

kapsamıştır.

Bu çalışmalar sırasında çevresel bakımdan özelliği bulunan aşağıdaki alanlar

da belirlenmiştir:

- Koruma alanları

- Sulak alanlar

- Ormanlar

- Jeomorfolojik arazi şekilleri

- Sismik risk bölgeleri

- Ani gerçekleşen taşkın olaylarına meyilli bölgeler

- Jeo-teknik sınıflandırmalar ve

- Kültürel miras eserleri bulunan alanlar

Potansiyel güzergah koridorlarının belirlenmesi sırasında Coğrafi Bilgi

Sistemi (CBS) kullanılmıştır.

20 km genişliğindeki olası güzergah belirlemesinin ardından Temel

Mühendislik çalışmaları da göz önüne alınarak hat genişliği 10 km’ye indirilerek

‘İlgilenilen Koridor’ tayin edilmiştir. Hat inşaatının teknik çalışmalarını içeren Temel

Mühendislik aşamasında daha önce tespit edilen ‘‘İlgilenilen Koridor’’ mevcut

çevresel durum verilerinin belirlenmesi ve bunu takiben, koridorun 500 m


25

genişliğindeki ‘Tercih Edilen Güzergah Koridoru’na daraltılması için kesinleştirme

ve rötuş faaliyetlerine tabi tutulmuştur.

Güzergah daraltma süreci sırasında göz önünde bulundurulan başlıca kriterler

şunlardır:

- Topoğrafya (örn. yükseltiler, eğimler, vb)

- Çevresel faktörler (örn. koruma altındaki veya hassas alanlar)

- Sosyal faktörler (örn. yerleşim alanlarından, okullardan, mezarlıklardan

geçişin önlenmesi)

- Heyelan alanları ve karstik alanlar

- Faylar ve potansiyel sıvılaşma riski olan alanlar

- Arkeolojik alanlar

- Hidroloji

- Meteoroloji

- Teknik faktörler (örn. inşa edilebilirlik)

- Üçüncü taraf ve Devlet Makamlarının kısıtlamaları (örn. altyapı planlaması ve

kalkınma)

3.1.4. Nihai Güzergahın Belirlenmesi

Detay Mühendislik aşamasında koridorun üç kere daraltılmasıyla üç adet

temel güzergah tayini aşaması bulunmaktadır. Bu aşamalar şu şekilde tanımlanmıştır:

500 m ‘‘Tercih Edilen Koridor’’, 100 m ‘‘Belirlenen Koridor’’ ve 28 m ‘‘İnşaat

Koridoru’’ (Orman arazilerinde 22 m ve hassas çevresel bölgelerde daha az ya da eşit

genişlikte belirlenmiştir). Üç adet temel güzergah tayini aşamasında göz önünde

bulundurulan temel etmenler şunlardır;

-Mühendislik konusunda;

• Jeolojik risk kısıtlamaları

• İnşaa edilebilirlik hususları

• Optimizasyon hususları

-Çevresel ve Sosyal konularda;

• Toplumsal etkiler


26

• Ekolojik olarak hassas alanlar

• Arkeolojik kısıtlar

-Arazi edinimi ve Atanmış Devlet Kuruluşu (ADK),

• Arazi sahipleri ile ilgili hususlar

• Devlet Makamları kısıtlamaları

‘‘Nihai İnşaat Koridoru’’nun belirlenmesi sürecinde, inşaatın standart çalışma

genişliği (28 m), azaltılmış çalışma genişliği (orman ve ekoloik açıdan hassas

alanlarda 22 m) ve genişletilmiş çalışma genişliği (karayolu ve nehir geçişlerinde 35

m) belirlenmiştir. Boru hattı inşaatı için 28 m’lik standart çalışma genişliğinin

kullanılması aşağıda belirtilen noktalar açısından belirgin avantajlar sağlamıştır;

- İnşaat çalışma genişliğinde yürütülen tüm çalışmaların güvenli bir şekilde

gerçekleştirilmesi

- İnşaat müteahhitinin, arazi sahipleri ile anlaşıp gerekli tazminatları ödemeksizin

çalışma alanının dışına çıkma risklerinin en aza indirilmesi

- Acil durum, güvenlik, bakım ve temin araçlarının inşaat çalışma şeridi vasıtasıyla

sahaya kesintisiz ulaştırılması (tek şeritli geçiş yoluna olan ihtiyacı ortadan

kaldırmaktadır.)

- Sıyrılmış üst toprak ile çıkarılan alt toprağın karışmasının önlenmesi

- Standart boru hattı inşaatı yöntemlerinin kullanılması.

3.1.5. BTC ÇED Sürecinin Aşamaları

BTC Projesi’nin Türkiye Kesimi için uygulanan ÇED süreci özet olarak,

aşağıda verildiği gibi birbiriyle örtüşen ve süregelen bir dizi faaliyetten oluşmaktadır:

• Proje’nin Tanımlanması: Bu faaliyet; proje kavramı, boru hattı

güzergahı seçenekleri, YÜT’ler ve BTC Deniz Terminali için yer seçimi,

proses teknolojileri ve etki azaltma seçenekleri ile ilgili olarak proje

alternatiflerinin değerlendirilmesini kapsamaktadır.


27

• Kapsam Belirleme: Bu faaliyet, ÇED süreci boyunca devam etmiş olup,

ilgili tarafların tanımlanması ve ön istişare, Proje için çevresel ve

sosyoekonomik kapsamın belirlenmesi ve ön etki tanımlanması da dahil

olmak üzere, çeşitli faaliyetleri kapsamaktadır.

• İstişare: Bu, hem proje ile ilgili bilgilerin başlıca ilgili taraflara (örn.,

yetkililer, Sivil Toplum Kuruluşları (STK’ler) ile yerel ve ulusal basın)

dağıtılmasını, hem de karşılıklı toplantı ve atölye çalışmalarıyla projenin

olası etkilerinin daha ayrıntılı tanımlanması işlerini kapsamaktadır. İstişare

faaliyetleri ve diyalog, inşaat ve işletme süresince de devam edecek önemli

bir faaliyettir.

• Mevcut Durum Veri Toplama: Bu faaliyet, mevcut verilerin incelenmesi

ile çevre ve yerleşimler üzerine araştırmalar yapmak suretiyle, çevresel ve

sosyoekonomik mevcut durum koşulları ve Proje ile ilgili tutumun

tanımlanmasını kapsamaktadır.

• Değerlendirme: Bu faaliyet, inşaat ve işletmenin tüm olası etkilerinin

tanımlanması ve ardından değerlendirilmesi ile bu etkilerin önem

derecelerinin tespit edilmesini kapsamaktadır. Tüm olası olumsuz etkilerin

azaltılmasına ve öngörülen gelişmenin sağlayacağı yararların arttırılmasına

yönelik önlemlerin araştırılması ve geliştirilmesi konuları da gene bu

faaliyete dahil edilmiştir.

• Halkın Bilgilendirilmesi: Halkın bilgilendirilmesi faaliyetleri taslak

ÇED Raporu’nun ve halkı bilgilendirme broşürleri, TOÖ, internet sitesi ve

benzeri bazı halkı bilgilendirme malzemesinin halka sunulmasıyla

başlatılmıştır. 60 günlük halkın bilgilendirilmesi faaliyeti boyunca çeşitli

ilgi grupları ile toplantılar düzenlenmiştir. Halkın bilgilendirilmesi sürecinin

amacı iki yönlüdür:

- Öngörülen Proje’nin çevresel ve sosyal etkilerinin ve bunlarla ilgili

olarak yerine getirilecek etki azaltıcı önlemlerin tam olarak

kavramasına yardımcı olacak gerekli bilginin sağlanması.


28

- Önerilen etki azaltıcı önlemlerle ilgili olarak tartışmaların ve görüş

verilmesinin teşvik edilmesi. Halkın bilgilendirilmesi süreci boyunca

gelen görüşler gözden geçirilerek gerekli görülen yerlerde bu ÇED

Raporu’na dahil edilmiştir.

Bu ÇED Raporu, halkın bilgilendirilmesi sürecine kadar ve bu süreç de dahil

olmak üzere ÇED sürecinin bulgularını ve önerilerini sunmaktadır; çevresel ve sosyal

hususların öngörülen Proje’nin gerçekleştirilme aşamalarına yansıtılması, süreklilik

arz eden dinamik bir yönetim faaliyetidir. Çevre yönetimi araştırma ve kontrolünün

elde edilmesi için önemli bir araç, ÇED Raporu’nun bütünleyici bir parçası olan ve

Ek C’de yer alan Yönetim ve İzleme Planları’dır.

Yönetim ve İzleme Planları, projenin inşaat ve işletme sürecinde ilgili tüm

faaliyetlerin yönetilmesi amacını taşıyan Çevre Yönetim Sistemi’nin geliştirilmesi ve

gerçekleştirilmesi için teknik bir zemin sunmaktadır. Bu şekilde, Yönetim ve İzleme

Planları, boru hattı ve ilgili tesislerin inşaatı ilerledikçe gelişimini sürdürmüştür.

3.2. LOT-C Güzergahı

BTC Projesinin, Türkiye kesimi toplam 1.076 km olup, üç Lota (Lot A, Lot B,

Lot C) bölünmüştür.

• Lot A: Gürcistan Türkiye sınırından PT2 ( KP 0-278)

• Lot B: PT2-PT4 (KP 278-744)

• Lot C: PT4- BTC Deniz Terminali (KP 744-1076)

Lot C, 332 km olup, BOTAŞ kontrolünde PUNJ LLOYD-LİMAK Adi

Ortaklığı işin müteahhitliğini üstlenmiştir. Bu çalışmada, Lot C’ nin, Çevresel

Yönetim Planı kapsamında olan üç ana konu incelenmiştir. Bunlar;

1. Kirlilik Önleme Yönetim Planı

2. Atık Yönetim Planı

3. Yeniden Eski Haline Getirme Yönetim Planı

BTC projesinde Ardahan’ın Posof ilçesinden Gürcistan sınırına bağlanacak

olan boru hattının Türkiye için başlangıç noktası bu sınır bölgesi kabul edilmiş ve 1.

km ile ölçülendirme başlatılmıştır. Buna göre inceleme konumuz olan projenin güney


29

bölümü 744. km’den başlayıp Ceyhan Deniz Terminali’nde (yeni adıyla Haydar

Aliyev Deniz Terminali’nde) 1076. km’de son bulmaktadır. Toplam 332 km boru

hattı uzunluğunu içeren bu bölüm 5 il ve bu illere bağlı 8 ilçe ve 119 köyden

geçmektedir.

LOT-C olarak adlandırılan güney kısımda 2002 yılının ortalarında sörvey

çalışmaları ile inşaat faaliyetleri fiilen başlamıştır. Sörvey sırasında inşaat ekibinden,

çevre ekibinden ve halkla ilişkiler ekibinden görevliler hattı baştan sona gezerek

kendi konularıyla ilgili veri toplamışlardır. Bu çalışmalar esnasında toplam 19 adet

ekolojik açıdan hassas olarak belirlenen alanda uygulanacak inşaat ve koruma

yöntemleri belirlenmiş, çevrede yaşayan halkın sosyo-ekonomik yapıları incelenmiş

ve hatla ilgili bilgilendirme için izlenecek yöntemler tespit edilmiş, çeşitli hassas

noktalarda (fay hattı, önemli nehir geçişleri, arkeolojik alanlar, orman alanları gibi)

incelemeler yapılarak inşaat sırasında alınacak koruma önlemleri belirlenmiştir.

Sörvey çalışmalarından sonra ve yine inşaat öncesi veri toplama aşamasında

332 km içerisinde arkeolojik açıdan önemli bulunan 24 alandan 13 tanesinde

güzergah değişikliği uygulanmıştır. Diğerlerinde ise sadece bazı kalıntılara rastlanmış

ve tüm parçalar toplanarak ilgili Müze Müdürlüklerine teslim edilmiştir.Örneğin

Kahramanmaraş ili Andırın İlçesi Geben beldesinde yeralan Meryemçil kalesinin alt

kısmında inşaat öncesinde bulunan hamam kalıntıları neticesinde kazı yapılmış ve

ortaya çıkan ören yeri nedeniyle (Şekil 3.3.) daha önceden belirlenen ‘500 m Tercih

Edilen Koridor’ içerisinde güzergah değişikliği yapılmıştır. Böylece çevresel ve

sosyal açıdan aynı özelliğe sahip 500 m içerisinde çevresel açıdan inşaatı

engelleyecek yeni bir durumla karşılaşılmamış ve aynı yöntemler uygulanabilmiş,

sosyal açıdan ise arazi edinimi ve arsa sahibi bilgilendirmesi için ayrı bir çaba

harcanmamıştır.


30

Şekil 3.3. Arkeolojik alan kazısı

3.3. İnşaat Öncesi Çevresel Faaliyetler ve Olası Etkilerin Belirlenmesi

3.3.1 Olası Çevresel Etkilerin Belirlenmesi

3.3.1.1 Toprak üzerine olası etkiler

Toprakta meydana gelebilecek en önemli değişiklik erozyon ya da sıkıştırılma

sonucu oluşan yapısal değişiklikler ve toprak kalitesinin düşmesidir. Toprağın ne

seviyede erozyon ya da sıkışmaya maruz kalacağı, yapısal özelliklerine bağlıdır.

Şüphesiz, farklı topraklar farklı bakıma ihtiyaç duyacaktır ve etki azaltmanın önemi,

bozunma, mevsimler, yamaç vb. gibi faktörlerin yanısıra toprak çeşidine göre de

değişecektir.

Toprak sıyırma ve diğer inşaat faaliyetleri sırasında olumsuz olarak

etkilenecek toprakları asgari seviyeye indirmek için kullanılacak ve uygun olarak

teknik açıklamalarla çalışma uygulamaları içine dahil edilecek önlemler ayrıntılı

olarak belirlenmiştir. Buna göre üst toprak için uygulanması öngörülen koruma

yöntemleri şunlardır;

- Genellikle, üst toprak minimum 150 mm (15 cm)’den maksimum 300 mm (30 cm)

derinliğe kadar sıyrılacaktır

- Toprak sıyırma sırasında uygun makinalar ve/veya koruyucu yapılar kullanılacaktır


31

- Alttaki toprağın ağırlıktan ötürü sıkışmasını önlemek için, toprak stokları

maksimum 2 m yüksekliğe kadar sınırlandırılacaktır

- Yamaç eğimleri 45ºC’den küçük açık hendeklerle drene olan stok alanlarında

toplanacaktır.

- Yığının üstü yağışın içeri işlemesini azaltacak ama havasız (anaerop) koşulların

gelişimini engelleyecek düzeyde hafifçe sıkıştırılacaktır.

Alt toprağın kaldırılması ve depolanması esnasında uygulanması öngörülen

koruma önlemlerinde amaç alt toprağın aşırı erozyona neden olmayacak ve

erozyondan etkilenmeyecek biçimde yönetilmesidir.

- Alt toprak, araç geçişinden ve tesislerden etkilenmeyecek şekilde depolanmıştır

- Alt toprak yığınları serbest drenajı güvenceye alacak biçimde yerleştirilmiştir

- Yığının üstü, yağışın içeri işlemesini azaltacak, ama havasız (anaerop) koşulların

gelişimini engelleyecek düzeyde, hafifçe sıkıştırılmıştır.

3.3.1.2 Manzara ve görsel ögeler üzerine olası etkiler

Boru hattı inşaatından kaynaklanacak manzara ve görsel ögeler üzerine olası

etkiler, büyük ölçüde boru hattının geçeceği arazideki fiziksel değişiklikler ve proje

alanında yaşayanların ve çevredeki diğer kişilerin görsel çevresini etkileyen

faktörlerdir.

Belirlenen etki azaltıcı önlemler şunlardır;

-Saha dışı inşaat faaliyetleri en kısa uygulama süresi ile sınırlandırılması

-Çalışmaların tamamlanması üzerine tüm geçici yapılar, atıklar ve fazla malzeme

tamamen kaldırılması.

3.3.1.3. Yüzey suları üzerine olası etkiler

Boru hattı güzergahı boyunca yüzey sularının kirlenmesini önlemek için

gereken bütün önlemler alınacaktır. Temel bir gereklilik olarak, bütün akarsu geçişleri

için Devlet Su İşleri (DSİ) ile protokoller imzalanması ve her büyük akarsu geçişi için

detaylı çalışma methodları BOTAŞ’ın gözetiminde müteahhit tarafından hazırlanıp

DSİ’nin onayına sunulması, normal ve küçük nehir geçişleri için genel bir çalışma


32

methodu hazırlanması öngörülmüştür. Bu methodu oluşturan planlar ve prosedürler

kirleticilerin suya ve karaya (yer altı suları dahil) yayılmalarını kapsayacaktır. Bu

bağlamda büyük ya da küçük tüm kazalar rapor edilecek ve gelecekte ufak tefek

kazaların ya da olabilecek bir yayılmanın tekrar görülmesi olasılığını önlemek üzere

önlemler alınacaktır.

Bütün geçişler için ayrıntılı bir zaman çizelgesi hazırlanacak böylece bazı

nehirlerdeki ekolojik kaynakların mevsimsel hassasiyetlerine ilişkin hususlar

belirlenmiş olacaktır.

Geçiş sırasında uygulanması öngörülen etki azaltıcı önlemler şöyledir;

- Araçların ve mekanik ekipmanın suya doğrudan ulaşımı asgari seviyede tutulacaktır

-Araçların suya girişinin zorunlu olduğu durumlar önceden kontrol edilip,

araçların/ekipmanların herhangi bir sulu ortama girmeden önce yakıt/ yağ

sızdırmalarını önlemek için iyileştirici önlemler alınacaktır

- Bir nehir veya kanalın 30 m. yakınında teçhizatların veya makinaların yakıt

doldurma, yıkama ve bakım faaliyetleri engellenecektir

- Mühendislik koşullarının imkan verdiği derecede nehir yatağı geçişleri nehir

kanalına dik olacak şekilde gerçekleştirilecektir

- Akarsu geçişinden önce geçici köprü yapıları kurulacaktır. Köprüler nehire toprak

karışımını önleyecek şekilde korunacaktır

- Çalışmalar esnasında etraftaki toprağın suya karuşması engellenecek bunun için

koruyucu ekipmanlar kullanılacaktır

- Geçiş öncesi yörede survey yapılarak suyun kullanım amaçları belirlenecektir. Balık

çiftliklerinin bulunması veya suyun insanlar tarafından kullanılması ve /veya göçen

ya da üreyen balıklar için önemli bir nehrin geçildiği yerde çökelti kontrol

önlemlerine özel bir önem gösterilecek ve gerek duyulduğunda acil iyileştirme eylemi

gerçekleştimek üzere dikkatli bir şekilde etkinliği izlenecektir

- Akarsuyun sel kaldırma kapasitesi inşaat sona erdikten sonra eski haline

getirilecektir

- Mevcut drenaj sistemlerinin eski haline getirilmesine ek olarak inşaat sırasında

gerekli olan yerlere geçici drenaj sistemleri kurulacaktır. Bu drenaj sistemleri boru


33

hattı, eski haline getirme işlemi bittikten sonra yüzey ve yer altı sularının hareketine

bir etkisi veya engellemesi olmayacak şekilde tasarlanacaktır

- Tehlikeli kimyasallar, yakıtlar ve yağlar depolanmayacak ve yakıt doldurma ve

beton hazırlama faaliyetleri nehire 30 metreden daha yakında gerçekleşmeyecektir.

Harcın ve çimentonun kullanımı sırasında nehire karışması riskini azaltmak üzere

kontrol edilecektir

- Mekanik tamamlama sırasında, boru hattında sızma olmadığından emin olmak için

hidrostatik basınç testi yapılacaktır.

3.3.1.4. Yeraltı suları üzerine olası etkiler

Yer altı suları inşaattan etkilenebileceği gibi inşaat üzerinde etkiye yol

açabilecek çevresel bir faktördür. Örneğin yer altı sularının toprak yüzeyine yakın

olduğu alanlarda, çalışmanın devam edebilmesi için kanallardaki suyun boşaltılması

gerekmektedir. Kontaminasyonun yer altı suyu kalitesi üzerinde olumsuz etkilere yol

açma olasılığı çok fazladır. Serbest akiferler, olası bir kirlenme durumunda (örn.

sahadaki bir yayılım sonucunda) etkilenebilecek en hassas yeraltı sularıdır. Basınçlı

akiferler muhtemelen etkiye maruz kalabilirler. Ancak bu durum, özellikle akiferin

geri dolum bölgelerinde yapılan faaaliyetler sonucu oluşabilir.

Belirlenen olası etkilere göre etki azaltıcı önlemler aşağıdaki gibi öngörülmüştür;

- Yer altı suyu kaynakları boru hattına hidrotest suyu temin etmek amacıyla

kullanılmayacaktır


gerekli olan yerlere geçici drenaj sistemleri kurulacaktır. Bu sistemler boru hattı, eski

haline getirme işlemi bittikten sonra yüzey ve yer altı sularının hareketine bir etkisi

veya engellemesi olmayacak şekilde tasarlanacaktır

- Boru hattı kanal suyunun boşaltılması yüksek su tablası bulunan yerlerde

yürütülecektir

- Atık su arıtma tesisinden gelen atık sular dahil bütün deşarjlar Dünya Bankası ve

Türk Su Deşarjı Standartlarını karşılayacaktır


34

- Yakıtlar ve diğer yağlar 1. Sınıf serbest akiferlerin olduğu alanlarda

depolanmayacaktır. Eğer bu gibi alanlarda yakıt vb. depolamak gerekli ise,su

geçirmez tabanlı şeritli alanlarda depolanacak ve stoklar kullanışlı minimum bir

seviyede tutulacaktır

- İnşaat şantiyeleri ve diğer geçici tesisler 1. sınıf serbest akifer bulunan alanlar

üzerine yerleştirilmeyecektir ve bu gibi yerlerde arıtılmış atıkların imhasında bir araç

olarak sızıntı çukurları kullanılmayacaktır

- Membalar ve kuyuların 50 m yakınında geçici tesisler (şantiyeler, genel ve boru

depo alanları, yakıt depo alanları gibi) olmayacaktır

- Bir akarsu ya da kanalın içinde, yakınında veya üzerinde veya yüksek seviyede yer

altı suyu ya da serbest akiferlerin baskın olduğu yerlerdeki alanlarda teçhizatlara,

makinelere yakıt doldurma, yıkama veya bakım yapılmayacaktır.

3.3.1.5. Atık depolama alanları üzerine olası etkiler

Boru Hattının ve ilgili tesislerinin inşaatı ve işletimi sırasında, çeşitli katı

atıklar üretilecek ve bunların uygun bir şekilde yönetilmesi gerekecektir. Atıkların

uygun olmayan bir şekilde yönetilmesi aşağıdakiler de dahil olmak üzere çeşitli

olası etkilere yol açabilir:

- Toprağın kirlenmesi

- Yüzey ve yer altı sularının kirlenmesi

- Çöp ve döküntü nedeniyle görsel ve estetik etkiler

- İnsanlar, hayvanlar ve yaban hayatın maruz kalabileceği sağlık ve güvenlik

tehlikeleri

- Uygun olmayan yakma sonucunda hava kalitesi üzerindeki etkiler

- Mevcut atık yönetimi kapasitesi üzerindeki baskılar

İnşaat ve işletme aşamaları için bir Atık Yönetimi Planı geliştirilmiştir. Söz

konusu planının amacı yukarıda sözü geçen etkilerin önlenmesi ya da bu etkilerin

kabul edilebilir bir düzeye (düşük seviye) indirilmesidir. Plan öncelikle bir yönetim

hiyerarşisini esas almaktadır. Bu kapsamda öncelik sıralaması aşağıda belirtilen

şekilde olacaktır:


35

- Öncelikle atıkların ortaya çıkmasının önlenmesi

- Ortaya çıkan miktarın asgari düzeye indirilmesi

- Yeniden kazanım ve kullanım ile atıkların yeniden kazanılması

- Toprak, su kaynakları ve hava kalitesi üzerinde ikincil etkiler oluşturmadan atıkların

arıtılması ve işlenmesi

- Mevcut atık yönetim kapasitesini tehlikeye atmadan, atıkların kontrollü bir şekilde

bertaraf edilmesi (başka bir deyişle lisanslı bir tesise gönderilmesi).

Katı atık yönetimi Türkiye’de bir kaç hukuki belge ile kontrol edilmektedir;

- Katı Atık Yönetmeliği

- Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

- Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği

Atık Yönetimi Planı Türk mevzuatının gerekliklerine tamamıyla uygun bir

şekilde uygulanacaktır. Atık Yönetimi Planının tamamen uygulanması, olası etkilerin

düşük düzeyde seyretmesini sağlayacaktır. Ancak, ortaya çıkacak atık hacmi ve

mevcut atık yönetimi tesislerinin bu hacmi kabul edebilme kapasitesiyle ilgili olarak

çözümlenmeyi bekleyen belirsizlikler mevcuttur.

Bu konunun ele alınması için inşaat işleri başlamadan önce Atık Yönetim

Planını tamamlayacak ve bu kapsamda aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate

alınacaktır:

- Atık hacimlerinin miktarı, türüne ve oranına göre belirlenecektir

- Atıkların üretilmemesi, geri dönüşüm ve yeniden kullanımı için gerekli önlemleri

azami düzeyde uygulayacağını ortaya koyacaktır.

- Saha dışındaki atık bertaraf tesislerinin kullanımının sürdürülebilirliği belirlenerek,

kapasiteyi tehlikeye atmayacak ve diğer kullanıcılarla herhangi bir anlaşmazlığa yol

açmayacaktır.

3.3.1.6. Biyolojik çevre üzerine olası etkiler

Önemi olan saha ve habitatlar üzerinde boru hattı inşasının potansiyel etkileri

değerlendirilmiştir. Etkilerin bazılarının ne kadar uzun vadeli olacağı (5-10 yıldan

fazla), toprak yapısının, kimyasının ve drenaj özelliklerinin ve muhtemelen mikro


36

topoğrafya gibi fiziksel faktörlerin eski haline getirilmesi başarısına bağlıdır. Bunlar

ekolojik populasyonların doğal olarak ya da tohum ekme-bitki dikimi yardımıyla eski

haline gelme başarısında temel oluşturacaktır.

Bütün Hassas Ekolojik Alanlarda (HEA) uygulanacak özgün bir etki azaltıcı

önlem inşaat koridoru içinde ve potansiyel olarak inşaat faaliyetlerinden

etkilenebilecek çevredeki alanlarda bulunan tehdit altındaki türleri tanımlayacak ve

yerlerini belirleyecek ayrıca uygun botanik uzmanlar tarafından yürütülecek inşaat

öncesi araştırmaların yapılmasıdır. Bu araştırmaların sonuçlarına dayanarak uygun

ilave etki azaltıcı önlemler belirlenecektir. Tehdit altında olan,korunan türler ya da

ekolojik özellikler üzerindeki olumsuz etkilerin gerçekleşmesi olasılığını en aza

indirmeyi sağlamak için özel önlemler belirlenmiştir.

- Mümkün olan yerlerde hassas türleri etkileme olasılığı olan patlatma gibi inşaat

faaliyetlerinden kaçınılacak ya da inşaat faaliyetleri, personelin yönetimi ve uygun

çalışma çizelgeleri ile en aza indirilecektir

- Danışmanlar koruma altında türler için gözlemler yapacak ve uygun olarak araziyi

temizleme, ekolojik koruma ve eski haline getirme teknikleri üzerine alana özgü

tavsiyelerde bulunacaktır

- Ana ulaşım yolları inşaat faaliyetleri başlamadan önce belirlenecek ve çevresel

yönetim sürecinin bir parçası olarak ele alınacaktır .Yeni yolların inşaatına ihtiyaç

duyulmasını engellemek için mümkün olan yerlerde mevcut ıslah edilebilir yollar

kulanılacaktır.Ulaşım yolları hassas ekolojik alanlardan geçişi engellemek ve

erozyonu asgari düzeye indirmek üzere seçilecek ve fiziksel arazi kullanımını

sınırlayacak şekilde tasarlanacaktır. Yöredeki halk faydalanmadığı sürece,

kullanımına artık ihtiyaç duyulmayan geçici yollar kaldırılacak ve arazi eski haline

getirilecektir

- Bütün inşaat personeline alandaki çevresel hassasiyetlerle ilgili bilgi verilecektir

- Doğa koruma değeri olan alanlarda çalışma genişliği daraltılacaktır.(örneğih

EHA’lar ve orman alanlarında çalışma genişliği 22 metre ile sınırlandırılmıştır)

- Habitatın devamının sağlanması için arazi mümkün olduğunca eski haline

getirilecektir


37


gerekli olan yerlere geçici drenaj sistemleri kurulacaktır Boru hattı, eski haline

getirme işlemi bittikten sonra yüzey ve yer altı sularının hareketine bir etkisi veya

engellemesi olmayacak şekilde tasarlanacaktır

- Mümkün olan yerlerde hassas türleri etkileme olasılığı olan patlatma gibi inşaat

faaliyetlerinden kaçınılacaktır

- İnşaat çalışanlarının avlanması, balık tutması ve ateşli silah taşıması kesinlikle

yasaklanacaktır

- Gürültü, toz, su kirliliği vb. gibi etkilerin asgari düzeye indirilmesine yönelik

önlemlerin uygulamasıyla flora ve fauna üzerindeki etkilerin asgari düzeye

indirilmesi sağlanacaktır

3.3.1.7. Hava kalitesi üzerine olası etkiler

İnşaat sırasında hava kalitesinin korunması amacıyla araç emisyonları

genel mühendislik yaklaşımı (uygun bakım, gezinme konusundaki kısıtlamalar da

dahil) ve uygulanabilir yerlerde araç güzergahının yerleşim birimlerinden uzakta

olması ilkesi benimsenerek olası etkiler minimum seviyeye indirilmesi esas

alınmıştır. İnşaat sırasında tozun oluşma olasılığı büyük ölçüde araçların çalışma

alanı boyunca hareketi ve hızları, toprak sıyırma, kanal kazma, geri doldurma ve eski

haline getirme gibi saha faaliyetlerinin türüne bağlı olacaktır. Rüzgar hızı ve rüzgarın

partikülleri hassas alıcılara taşımaları, etkilerin oluşabileceği frekansları ve sürelerini

belirleyen önemli faktörlerdir. Toz emisyonları kuru hava ve yüksek rüzgar hızları

sonucunda artar ve toprak ve/veya ortam koşullarının nemli olması durumunda sıfıra

kadar düşer.

Yerel halk tarafından ortaya konan endişelere müteakip olarak bir ziraat

mühendisi tarafından tozun olası etkileriyle ilgili bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışma

‘Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğinde’ desteklenen protokolleri takip etmiştir ve

yerel halkın başlıca endişesi olan sürülebilir bitkiler ve arıcılık üzerindeki muhtemel

etkilerin saptanmasını hedeflemiştir. Bu çalışmaya göre geniş yapraklı bitkiler

(pamuk ve asma gibi) potansiyel olarak en fazla risk altında olacaktır. Ancak, toz


38

emisyon hızı, tahmini birikme hızı ve toz oluşturan faaliyetlerin geçici doğası (her bir

lokasyonda yalnızca bir kaç hafta) nedeniyle, etkiye maruz kalma seviyelerinin kabul

edilebilir sınırlar içinde olması tahmin edilmektedir.

Bu kriterlere göre alınması öngörülen etki azaltıcı önlemler şöyle

sıralanmıştır;

- Rüzgarla uçan malzeme ve toz riskini en aza indirmek için artık malzeme, üst/ alt

toprak ve malzemelerin istiflenmesi ve tutulması dikkatli bir şekilde kontrol altında

tutulacaktır. Örneğin uygun bir örtü malzemesi kullanılacaktır

- Kuru rüzgarlı hava koşullarında araç hareketlerini kontrol için ek önlemler

alınacaktır.Üzerinde trafik akışı olacak çalışma genişliğinin bölümleri şartlar

elverdiği ölçüde ve alıcı ortamlar risk altında olduğunda kontrollü su spreylerinin

uygulanmasıyla ıslak tutulacaktır

- Toz kontrolünü sağlayan katkı maddeleri toksik olmayan, biyolojik olarak

bozunabilir maddeler olacak ve kullanılmadan önce BOTAŞ’ ın onayı alınacaktır

- Sert zeminli alanlar düzenli olarak kontrol edilip çamurlu ve tozlu malzemeden

temizlenmiş bir durumda korunacaktır

- Saha içinde inşaat faaliyetleri sonucu ortaya çıkan atıklar yakılmayacaktır

- Toz yaratabilecek inşaat malzemelerinin araçlarla taşınması sırasında araçların

üstleri kapatılacaktır

- Kuru havalarda uçabilecek büyük miktarlarda silt ve ince kum taneciklerini içeren

toprağın bulunduğu yerlerde, toprağın sıkıştırılması konusunda gerekli dikkat

gösterilecektir

- Sahadan halkın kullandığı karayollarına ve yollara toz, çamur taşınmasını önlemek

için etki azaltıcı önlemler uygulanacaktır

- Yerleşim yerlerine ve ekili tarlalara yakın yerlerde toprak yolları kullanılabilir hale

getirerek toz etkisini azaltmak için yol üzerine malzeme dökülecektir.

3.3.1.8. Trafik ve taşıma üzerine olası etkiler

İnşaat ekipmanlarının inşaat sahasına taşınmasının gerekli olduğu

zamanlarda, inşaat araçlarındaki hareketlilikte büyük bir artış görülecektir. Bu


39

ekipmanlar, ağır, orta ağırlıkta ve hafif inşaat ekipmanlarından ve otobüsler,

kamyonetler ve dört çeker taşıtlar gibi araçlardan oluşacaktır. Aşırı ağır ekipmanlar,

geçiş hakkı güzergahı temizlenene kadar taşınmayacaklardır. Böylece ekipmanlar,

geçiş hakkı güzergahı boyunca, tekrar kamu yoluna girmek zorunda olmadan hareket

edebileceklerdir (su ve demiryolu geçitlerinde kamu yolunu kullanmak zorunda

kalabileceklerdir). Hareket edemeyen ekipmanların tümü inşaat sahalarına, mevcut

anayol üzerinden taşınacaklardır.

Boru hattının inşaatı sırasında ihtiyaç duyulacak en önemli taşıma, 12 m

uzunluğundaki çelik boru parçalarının temin edildikleri noktadan geçici indirme

alanlarına taşınması olacaktır. Bu noktalardan, çalışma koridoru boyunca asıl inşaat

sahasına taşınmaları da gerekecektir. Malzemelerin inşaat sahalarına taşınmasında

etkili bir araç olarak demiryollarını kullanımını azami seviyede tutma konusunda

sorumludur. Bu strateji önlenebilir yol tıkanıklığı, trafik kazaları potansiyelini ve sera

gazı emisyonlarını asgari seviyeye indirecektir.

Trafik üzerine olası etkiler için öngörülen etki azaltıcı önlemler şöyledir;

- Ulaşım yolları ve çalışma alanlarının inşaatı ile ilgili önemli çevresel etkilerin

görülme olasılığı vardır. Ana ulaşım güzergahları, inşaat faaliyetleri başlamadan önce

belirlenerek ve çevresel sürecin bir parçası olarak ele alınacaktır

- İnşaat araçlarının yaya kaldırımları üzerine ve çalışma genişliği yakınında bulunan

halkın kullandığı karayolları üzerinde yanyana park etmesi yasaklanacaktır

- İnşaat trafiği güzergahı ilgili yetkililerle birlikte önceden belirlenecek ve yol

kapatma ile ilgili uyarılar yapılacaktır

- Ana yollar ve demiryollarının geçişi kapalı yarma teknikleri (saplama oyma, boru

çakma ve burguyla delme dahil) ile yapılacaktır. Açık yarmantekniği yapılan yol ve

patika geçişleri mümkün olan en kısa zaman aralığında yapılacak şekilde

hızlandırılacaktır. Bütün yol ve demiryolu geçişleri için planlar onay ve izin için

yetkililere sunulacaktır

- Halkla İlişkiler ekipleri tarafından proje trafiğinden etkilenecek yerleşim

birimlerinde oluşacak trafik yoğunluğu ve alınan güvenlik önlemleriyle ilgili

eğitimler verilmesi öngörülmüştür.


40

3.3.1.9. Arkeoloji ve kültürel miras üzerine olası etkiler

Arkeolojik kaynaklar üzerindeki doğrudan fiziksel etkiler zemin

bozulmalarının oluştuğu yerlerde ortaya çıkabilir. Bu durum ya kısmen ya da

tamamen alanların veya kalıntıların kaldırılması potansiyeline sahiptir. Çalışma

koridorunda araçların kullanılması için üst toprağın sıyrılması ve toprak örtüsü ile

korunmuş hassas arkeolojik kalıntılara sıkıştırma ve tekerlek izleri ile önemli zararlar

verebilir. Boru hattı güzergahının belirlenmesi, bilinen bir kaç önemli arkeolojik

kaynağın varlığını göz önüne almıştır. Etki azaltıcı önlemler, Kültür Bakanlığı,

Erzurum, Kayseri ve Adana Koruma Kurulları ile bugüne kadar yapılan istişarelerle

geliştirilmiştir.

İnşaat öncesi yapılacak detaylı arkeolojik araştırmalar, fiziksel müdahale, vb.

bilinmeyenleri en aza indirmek, inşaat sırasında tanımlanan arkeolojik alanlar ve

önemli arkeolojik öğeler için kurtarma kazılarını yönetmek amacıyla

gerçekleştirilecektir. Bu gibi araştırmaların alandaki arkeolojinin anlaşılması, ve bu

sayede halkın bilinçlendirilmesi ve yerel kayıtlara katkıda bulunulması gibi olumlu

etkiler yaratacağını belirtmek gerekmektedir.

Alınacak etki azaltıcı önlemler;

- Arkeolojik kalıntılarla karşılaşıldığı zaman bunlar için kazı çalışması yapılacaktır

- İnşaat faaliyetlerinin izlenmesi ve kanal açma ile açığa çıkan özelliklerin kaydı

arkeoloji çalışma ekipleri tarafından (arkeolojik izleme talimatı) yürütülecektir

- Arkeolojik buluntuların keşfedildiği yerde, ilgili müze yetkilisinin talimatıyla

arkeolojik kayıt çalışmalarının güvenli bir şekilde yapılması için çalışma genişliği

alanının sınırları belirlenebilir. Bu, normal inşaat programı içinde yapılacaktır. Bazı

alanlarda, bu durum inşaat alanının sınırlanmasını gerektirebilir

- Normal program içinde kaydedilemeyecek önemli buluntular olduğunda, ilgili müze

yetkilisinin talimatıyla bataklık şiltesi veya taş yollar sağlaması gerekebilir

- Arkeolojik açıdan hassas alanlarda çalışan tüm inşaat personeline arkeoloji ile ilgili

brifingler verilecektir.


41

3.4. Çevresel Açıdan Özelliği Bulunan Alanların Belirlenmesi

3.4.1. Ekolojik açıdan hassas alanlar

Hat üzerinde bitki türleri bakımından önemli sayılan alanlar ‘Ekolojik Açıdan

Hassas Alanlar’ (EHA) olarak tanımlanmış ve veri toplama aşamasında kaydedilen

bilgilere göre numaralandırılarak kolay algılanması sağlanmıştır. Buna göre

belirlenen EHA’lar, bulundukları km noktaları ve üzerlerinde bulunan bitki türleri

Çizelge 1’deki gibidir.

EHA’lar önemli ekolojik alanlar olarak ayrı bir sınıflandırma grubuna tabi

tutulup farklı methodlarla koruma altına alınmıştır. Tüm EHA’larda çalışma koridoru

22 m ile sınırlandırılarak yakın çevresi olası tehlikelerden korunmuştur. EHA

üzerinde bulunan ağaç, çalı ya da çiçek türleri ile ilgili olarak yapılan çalışma bu

türlerin inşaat sonrasında yeniden doğaya kazandırılabilmeleri için üretim teknikleri

geliştirmek olmuştur. İnşaat öncesinde bulunabilen türlerin tohumları toplanarak ya

da çelikleri alınarak Osmaniye Orman Fidanlık Müdürlüğü’nde ve Hacettepe

Üniversitesi serasında koruma ve üretimi yapılmıştır. Bu çalışma ile doğada doğal

olarak varolan tür ya da varyetelerin devamı amaçlanmıştır.

3.4.2. Bitkiler açısından önemli alanlar

BTC projesi başlamadan önce Ekolojik Açıdan Önemli Alanlar içerisinde

endemik türlere rastlanan alanlar ayrı bir sınıflandırma ile ‘Bitkiler açısından önemli

alanlar’ olarak değerlendirilmiştir. Bu bölgelerde yeralan endemik türler inşaat

sonrasında tekrar aynı bölgede varlıklarını sürdürebilmeleri için büyük ölçüde

koruma altına alınmıştır. Endemik türlerin Hacettepe Üniversitesi serasında

tohumdan ve çelikle üretimleri yapılmıştır.

3.4.3. Eğimli alanlar

Borunun eğimli alanlardan özel işlemlerle geçirilmesinin nedeni inşaattan

sonra boru hattının üzerindeki örtü kalınlığının azalma riskini ortadan kaldırmak,

çalışma sahası dışında kirlenme ve sedimantasyon riski çok düşük oranda tutmak,


42

yeniden düzenleme sırasında tohum ve bitkilerin yıkanıp uzaklaştırılması nedeniyle

biyo-restorasyon çalışmalarının zarar görme riskini azaltmaktır. Böylece inşaat

nedeniyle çıplak kalan sahalarda toprak erozyonu engellenmiş olacaktır.

Bu nedenle inşaat faaliyetleri nedeniyle tahrip olma olasılığı bulunan eğimli

alanlarda erozyon stabilizasyonu yöntemleri uygulanmasına karar verilmiştir. Yüzey

akışını kontrol etmek amacıyla eğimli yüzey boyunca ve eğime dik yönde inşa

edilecek kanallar olacaktır. Bu kanllar sayesinde çalışma bölgesinde metdana gelecek

yüzey akışı alandan uzaklaştırılacak ve duruma göre doğal kanal ya da su yüzeylerine

deşarj edilecektir.

Eğimli alanlarda koruma çalışmaları hem inşaat sırasında hem de sonrasında

alınacak önlemlerle devam edecektir.

3.4.4. Önemli geçiş alanları

Sörvey sırasında toplanan verilere göre yol, nehir ve kanal bulunan bölgeler

noktasal olarak belirlenmiş ve herbiri kendi içinde önem derecesine göre

sınıflandırılmıştır. Buna göre yollar, genişliklerine, kullanılma yoğunluklarına ve

asfalt ya da stabilize oluşuna göre, nehirler boru hattı ile kesiştiği noktadaki

genişliğine, debisine, çevredeki flora ve fauna varlığına, kanallar ise su taşıma

kapasitesine, genişliğine ve doğal ya da beton yapım oluşuna göre sınıflandırılıp

önem derecelendirmesi yapılmıştır.

Bu derecelendirmenin amacı inşaat sırasında uygulanacak inşaat metodu ve

çevresel koruma yöntemlerinin uygun şekilde geliştirilmesidir. Herbir özel geçiş alanı

için çalışma öncesinde uygulama yöntemi raporu hazırlanarak Botaş’ın onayına

sunulmuş ve en uygun yöntemle geçiş sağlanmıştır.

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA Özgün Püren SEYHANLI

43

4. ARAŞTIRMA BULGULARI ve TARTIŞMA

4.1. Kirlilik Önleme Planı

Kirlilik Önleme Planı (KÖP), BTC Boru Hattı Projesi’nin özellikle

uygulama aşamasında, toprak, hava ve su kirliliğine neden olan çevresel etkilerinin

önlenmesine yönelik yönetim planlarını açıklamaktadır. Ayrıca, acil durumlarda

uygulanacak planları ve müdahale prosedürlerini de özetlemektedir. Bu Planda

özetlenen önlemler özellikle BTC Boru Hattı Projesi’nin inşaat aşamasına

yöneliktir. Bu dokümanda belirtildiği şekliyle projenin en önemli yapı bileşenleri

aşağıda verilmiştir:

• boru hattı inşası ve boru hattıyla ilgili geçici ve sürekli olarak kullanılacak

olan, yollar, şantiyeler, boru depolama alanları, indirme ve diğer ara

alanları içeren ancak bunlarla sınırlı olmayan altyapının inşası;

• yer üstü tesisleri (pompa istasyonları, basınç düşürme istasyonu ve blok

vanalar) ve bu alanlarla ilgili geçici ve sürekli olarak kullanılacak olan

altyapının inşası;

• BTC Deniz Terminali’nin kıyı tesislerinin ve terminal sahasıyla ilgili geçici

ve sürekli olarak kullanılacak olan altyapının kıyıdaki inşası;

• BTC Deniz Terminali iskelesi ve iskeleyle ilgili geçici ve sürekli olarak

kullanılacak olan altyapının inşası.

Türk mevzuatı ve yönetmeliklerinin gereklerine ek olarak, aşağıdaki

kuruluşların kriterleri ve standartları da BTC Boru Hattı Projesi’nde de

uygulanacaktır:

• Dünya Bankası kılavuz hüküm ve standartları; ve

• Avrupa Birliği Direktifleri, kılavuz hüküm ve standartları

Türk çevre mevzuatını oluşturan temel öğe, Ağustos 1983 tarihli Çevre

Kanunu’dur. Çevre Kanunu ile ilişkili ve proje kapsamında kirliliğin önlenmesi ve

kontrolü ile ilgili, başlıca yönetmelikler aşağıda sıralanmıştır:


44

• Çevre Kirliliğini Önleme Fonu Yönetmeliği (17 Mayıs 1985 tarih ve 18757

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır);

• Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği (HKKY) (2 Kasım 1986 tarih ve

19269 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır);

• Gürültü Kontrol Yönetmeliği (11 Aralık 1986 tarih ve 19308 sayılı Resmi

Gazete’de yayımlanmıştır);

• Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) (4 Eylül 1988 tarih ve 19919

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır);

• Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (10 Aralık 2001 tarih ve 24609

sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır).

Çevre Kanunu ile ilişkili olan ve yukarıda sıralanan yönetmeliklere ek

olarak, proje faaliyetlerinde uygulanabilecek diğer bazı yasa ve yönetmelikler

aşağıda verilmiştir:

• Umumi Hıfzıssıhha Kanunu (Kanun No. 1593);

• Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği (26 Eylül 1995 tarih ve 22415 sayılı

Resmi Gazete’de yayımlanmıştır);

• Su Ürünleri Kanunu (Kanun No. 1380);

• Su Ürünleri Yönetmeliği (10 Mart 1995 tarih ve 22223 sayılı Resmi

Gazete’de yayımlanmıştır);

• Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (Kanun No. 2863);

• Milli Parklar Kanunu (Kanun No. 2873);

• Kıyı Kanunu (Kanun No.3621); ve

• Zararlı Kimyasal Madde ve Ürünlerin Kontrolü Yönetmeliği (11 Temmuz

1993 tarih ve 21634 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır).


45

Ev Sahibi Hükümet Anlaşması (ESHA) ile bir çelişki olmadığı sürece

yukarıdakileri kapsayan ancak bunlarla sınırlı olmayan tüm uygulanabilir Türk yasa

ve yönetmelikleri ile uyum sağlanmıştır.

4.1.1. Kirlilik Kontrol Planının Yapısı

Bu planın geri kalan kısmı proje kapsamındaki bütün inşaat faaliyeti için

uygulanmış olan en uygun önlemleri aşağıdaki başlıklar altında ortaya koymaktadır:

- Genel Kirlilik Önleme ve Kontrol Önlemleri ve Prosedürleri;

- Yakıt Depolama ve Taşınması;

- Yüzey ve Yer Altı Sularının Korunması;

- Boru Hattı Su Geçişleri;

- Havadaki Toz ve Diğer Emisyonların Kontrolü;

- Gürültü Kontrolü;

- Yayılım Önleme ve Kontrolü.

4.1.1.1. Genel Kirlilik Önleme ve Kontrol Önlemleri ve Prosedürleri

Kirlilik önleme ve kontrolüne ilişkin özel görev ve sorumluluklar aşağıda

verilmiştir:

BOTAŞ’ın sorumlu olduğu konular şunlardır:

• Projenin inşaat aşamasına ait olması nedeniyle, bu dokümanda ortaya

konan gereklerin, sözleşmede yazılı olan gerekleri tamamen karşılamasının

sağlanması;

• ÇED raporunda ve bu KÖP’de verilen taahhütlerin projenin tüm

hususlarında tamamen yerine getirildiğini garantilemek amacıyla, projenin

tüm aşamalarında bir çevre denetleme, izleme ve raporlama programı

uygulanması;

• Bu proje kapsamlı KÖP’ün, işletme aşamasında tüm proje konularını

kapsayan, kullanıma hazır bir KÖP haline gelmesi için geliştirilmesi;

• İşletmeye yönelik KÖP’ün uygulanması ve işletme aşamasına ait olan bu

KÖP’ün gereklerinin yerine getirilmesi


46

• Emisyonların azaltılması, su kaynaklarının korunması ve atık yönetimi gibi

çevre koruma önlemlerine yönelik kriterlerin ve işletme prosedürlerinin

geliştirilmesi; ve

• Çevreye yönelik her türlü olay veya kazaların takip edilmesi ve

çözümlenmesine ilişkin bir programın uygulanması.

Müteahhitlerin sorumlu olduğu konular şunlardır:

• projeye özel KÖP ve prosedürlerinin geliştirilmesi;

• bu KÖP ve müteahhitlere ait projeye özel KÖP ve prosedürlerde ortaya

konan tüm gereklerin ve etki azaltıcı önlemlerin yerine getirilmesi;

• bu KÖP ve müteahhitlere ait projeye özel KÖP ve prosedürlere bağlı olarak

tüm taşeronların katılımı;

• ilgili tüm proje standartlarına, yasal gereklere, izin ve ruhsat koşullarına

uyulması

• uygulanabilir tüm izin ve ruhsatların güvence altına alınması.

Çevre Eğitim Programı’nın bir parçası olarak, sahada gerçekleştirilen

faaliyetlere katılacak tüm personeline KÖP’ün gereklerini anlamaya yönelik ilgili

eğitimler verilmiştir. Bu eğitim programları, sahada gerçekleştirilecek faaliyetlere

katılacak tüm personelin aşağıda belirtilen konuları anlamaları sağlanmıştır:

• kirlilik önleme ve kontrolüne yönelik gerekler ve bunların sahada ne

şekilde uygulanacağı;

• yayılma veya diğer bir kirlilik olayında takip edilecek prosedürler ve

uygulanacak etki azaltıcı önlemler

• kirlilik önleme ve kontrolü ile ilgili olarak müteahhit kadrosunun ve

BOTAŞ temsilcilerinin şahsi görevlerinin bilincinde oldukları.

Genel eğitim konularına ilave olarak, personelin, sahada yüklenecekleri

görevlere özel, eğitim almalarını da sağlanmıştır. Bu eğitimler, aşağıda listelenen

konuları kapsamış olup, ancak bunlarla sınırlı kalınmamıştır:


47

• çevresel inceleme;

• yakıt dolum ve alım prosedürleri ve zararlı kimyasalların kontrol edilmesi;

• kirlilik müdahale yönetimi;

• kirlilik müdahale ekipmanının kullanımı;

• hava, gürültü, su,vb. örnekleme prosedürleri ve örnekleme ekipmanının

kullanımı;

• araçların bakımları ile ilgili gerekler;

• toz kontrolü;

• gürültü kontrolü;

• su yolları geçişlerindeki gerekler; ve

• siltasyonu önlemek için önlemler.

KÖP ve müteahhite ait projeye özel KÖP’lerde ve prosedürlerde ortaya

konan çevresel etki azaltıcı önlemlerin etkili bir şekilde uygulanmasını sağlamak

amacıyla, ÇYİP’nda belirtilen şartlar doğrultusunda bir denetleme, inceleme ve

izleme programı uygulanmıştır. Ayrıca bu program, çevre sorunlarının erken bir

aşamada belirlenmesini ve bunlara müdahale edilmesini mümkün kılmıştır.

4.1.1.2. Yakıt Depolama, Taşınması ve Kirletilmiş Alanlar

4.1.1.2.(1). Yakıt Depolama ve Taşıması

Yakıt depolama veya taşıma sahalarının civarındaki toprak, yüzey ve yeraltı

sularının kirlenmesini önlemek amacıyla, sahadaki tüm yakıt ve kayganlaştırıcı

yağların güvenli depolanmasına ve taşınmasına yönelik gerekli önlemler alınmıştır.

Bu önlemler, özellikle aşağıdaki şartları içermektedir:

• Tüm merkezi yakıt, yağ ve kimyasal depoları, geçirgen olmayan bir taşkın

haznesi içindeki geçirgen olmayan bir taban üzerine yerleştirilecektir.

Taşkın önleme haznesi en büyük tank hacminin %110’unu içerecek

kapasiteye sahip olması.


48

• Taşkın önleme haznesine sahip merkezi bir depoda depolanmayan yakıtlar,

yağlar ve kimyasallar, çevreye risk oluşturmayacak şekilde depolanmıştır.

Bu depolama işleminde asgari olarak damlatma tepsileri kullanılmıştır,

ancak maddenin niteliğine veya alıcı çevrenin hassaslığına bağlı olarak

BOTAŞ tarafından gerekli görüldüğü takdirde, ilave önlemler de

alınmıştır.

• Kullanıma kabul edilmeden önce tüm araçlar, teçhizat ve donanım, yakıt ve

yağ sızıntılarına karşı kontrol edilip ve daha sonra kirlenme riskinin en aza

indirilmesi amacıyla düzenli bakımları yapılmıştır.

• Sığ yer altı suyuna veya serbest akifer koşullarına sahip yerlerde yakıt

depolama ve taşıma işlemleri gerçekleştirilmemiştir (yol göstermesi için

ÇED Raporunun mevcut çevresel durum haritalarına başvurulmuştur).

• Dolum ve yeniden dolum faaliyetleri sıkı bir şekilde kontrol edilerek, bu

faaliyetler ve depolama tankları, çevresel açıdan duyarlı alıcılardan uzak

bölgelerde yapılmıştır. Özellikle:

- sabit ve hareketli teçhizat ve araçlara yakıt dolumu, dren, su yolu ve

sulak alanlardan en az 30 m uzakta bulunan (Sınıf I ve Sınıf II olarak

sınıflandırılan suların civarında 50 m) ve tercihen geçirgen olmayan bir

yüzeye sahip belirlenmiş alanlarda gerçekleştirilmesi

- küçük sızıntılar ile başa çıkabilmek için yakıt dolum noktalarında

uygun emici (absorbe edici) malzemelerden yeterli miktarda bulunması

- yakıt dolumu ya da akıtma vanasındaki sıkışma sırasında araçlar hiçbir

zaman gözetimsiz bırakılmaması

- yıpranma belirtileri için musluklar ve vanalar düzenli olarak kontrol

edilecek ve kullanılmadığı zamanlar kapatılmaları ve kilitlenerek

emniyet altına alınmasına dikkat edilmiştir.

• Jeneratör ve pompa gibi ekipmanlardan kaynaklanan sızıntıları toplamak

amacıyla damlatma tepsileri yerleştirilmiştir. Damlatma tepsilerinin bakımı


49

yapılarak ve her zaman yağmur suyundan arınmış olarak korunması

sağlanmıştır.

• Yağ depolama ve taşıma alanlarındaki drenaj sistemine yağ ayırıcılar

kurulmuştur.

• Geçiş hakkı güzergahında ve tüm inşaat sahalarında görev alan bütün

ekipler yayılma durumunda temizlik için uygun ekipmanlara sahip olmak

zorundadır.

Tüm donanım ve depolama tesisleri güvenli çitlerle uygun şekilde korunarak,

şiddet ve hırsızlık nedeniyle oluşabilecek kirlilik olaylarını önlemek amacıyla

geçişler kilitlenmiştir.

4.1.1.2.(2). Mevcut Kirlilik

Kirlenmiş alan ile ilgili olarak takip edilecek yöntem Çizelge 4.1. ve Çizelge

4.2.’de özetlenmiştir. Bu yöntem genellikle, İngiltere’de kabul görmüş olan

yaklaşımı izlemektedir ancak, ABD ve Avrupa’nın çeşitli yerlerinde uygulanan

yaklaşımlara da benzerlik göstermekte ve kabul görmüş uluslararası en iyi

uygulamaları yansıtmaktadır.

Çizelge 4.1. Önceden Mevcut Olan Çevresel Kirliliğin Tespitine İlişkin Prosedürler

Bu form, boru hattı projesinin inşaat aşaması sırasında çevresel olarak kirlenmiş olan alanların tespit edilmesi durumunda izlenecek olan prosedürleri belirtmektedir. Varlığından şüphe edilen çevresel koşulların inşaat aşaması öncesinde mevcut olduğunu belgelemek ve doğrulamak açısından bu prosedürlerin izlenmesi zorunludur.

1. Belirtilen telefon numarası ile bağlantı kurmak [ilgili proje firmasının çevre

ile ilgili temsilci ve yasal temsilcisi]. 2. İnşaat alanın resimlerinin çekilmesi. Hem doğruluğundan şüphe edilen

çevresel kirliliğin hem de tespit sırasında kullanılan ekipmanın resimlerinin birlikte sunulduğuna emin olmak.

3. Çevresel kirliliğinin tespit edilmesi sırasında orada bulunan kişilerin

isimlerinin alınması.


50

4. Mevcut bulunan her kişinin ifadesinin alınması. Çevresel kirliliğin tespit edildiği sırada ne yaptıklarının belirlenmesi. Çevresel kirliliğin nasıl tespit edildiğinin kişiler tarafından anlatılması. Ne görmüşler? Ne duymuşlar?

5. Bağımsız bir görgü tanığı olabilecek herhangi bir kişiden ifade alındığının

garanti edilmesi. Bu kişilere madde 4’te yer alan soruların sorulması. 6. Alanın mümkün olduğu kadar korunması. Çevresel kirliliğin tespit edildiği

alan yakınlarındaki arazinin örtülmesi ya da değişmesi için herhangi birşey yapılmaması. Tereddüt edildiği durumlarda Madde 1’de belirtilen numaradan yardım istenmesi [çevresel/yasal temsilci]

7. Hemen hükümetin BTC Sahipleri temsilcisi ve Çevre Bakanlığı temsilcisi ile

bağlantı kurulması [1. maddede bahsi geçen çevresel/yasal temsilcinin bu konuda sorumlu olmasını sağlamak.] Hükümetin tespit edilen kirli alanı incelemeye fırsat bulana kadar bu alanın korunmasını temin etmek.

Çizelge 4.2. Kirlenmiş Alan ile Mücadele Etme Yöntemi

Boru hattı ve ilgili tesislerin inşaatı sırasında kirlenmiş bir alan ile karşılaşılması durumunda bu problem ile başa çıkmak için risk bazlı bir yaklaşım benimsenecektir. Metodoloji, İngiltere Çevre Kuruluşu’nun hem kirlenmiş toprak hem de yeraltı suyu için uyguladıkları Risk Bazlı Düzeltici Çalışmalarda izledikleri yaklaşıma uygun olacaktır (Toprak ve Yeraltı Suyu ve Su Kaynaklarını Korumak İçin Düzeltici Hedeflerin Türetilmesi Metodolojisi başlıklı yayın no:20). Değerlendirme, aşağıda belirtilen Derece Yaklaşımını kullanmaktadır: • Derece 1 değerlendirme, alıcı ortam hedef konsantrasyonuna eş değer bir

düzeltici hedef konsantrasyonu belirleyecektir. • Derece 2 alıcı ortam hedef konsantrasyonunu bir seyreltme faktörü ile

çarpar. • Derece 3 alıcı ortam hedef konsantrasyonu hem seyreltme ile hem de

atenüasyon faktörü ile çarpar. (analitik yollardan sağlanan). • Derece 4 alıcı hedef konsantrasyonunu daha karışık sayısal modelleme

teknikleri ile elde edilen seyreltme ve atenüasyon faktörleri ile çarpar.

4.1.1.3. Yüzey ve Yer altı Sularının Korunması

Boru hattı geçiş hakkı güzergahı boyunca olan ve tüm inşaat sahalarının

civarında bulunan yüzey suları ve yer altı su kaynaklarının kirlenmesini önlemek

için gerekli tüm tedbirler alınmıştır. Bu amaçla PLL JV, BOTAŞ, Çevre Bakanlığı

ve Devlet Su İşleri’nin onayına sunulmak üzere ilgili inşaat faaliyetlerinin kontrol

yöntemlerine dair teknik açıklamalar/prosedürleri belirlemiştir.


51

Yüzey ve yer altı suları üzerindeki muhtemel olumsuz etkileri en aza

indirmek amacıyla, inşaatın her bölümünde aşağıdaki genel önlemler

benimsenmiştir:

• Yağ/yakıt sızıntılarından kaynaklanan kirlenmeden kaçınmak için, araçların

ve mekanik teçhizatın su yollarına doğrudan erişimi en az seviyede

tutularak ve herhangi bir araç/teçhizat bir su yoluna girmeden önce

denetlenmesi.

• Hareketli teçhizatlar, üreticinin önerdiği şekilde düzenli bakıma tabi

tutularak, tüm ekip, temizlik ekipmanını kullanabilecek şekilde eğitilerek

ve araçlarında emici pedler taşınması sağlanması.

• Dren veya suyollarının içinde, üst kısımlarında ya da civarında veya sığ

yeraltı suyuna sahip ya da serbest akifer koşullarının hüküm sürdüğü

yerlerde, teçhizat veya makina aksamının yakıt dolumu, yıkama ya da

bakımının yapılmasının engellenmesi.

• Her araç yıkama tesisi, taşmayı önleyecek bir dolaşım sistemi kullanılarak

güvenli bir şekilde inşa edilen ve sıvı atıkların uygun arıtma ve bertaraf

için toplanması.

• Herhangi bir kanala veya su yoluna, silt, yağ ya da diğer malzemelerin

girmesini önlemek için saha yollarında ve suyolları geçişlerine yaklaşırken

birikintiler bulundurulmaması.

• Boru hattı hendeklerindeki su boşaltma çalışmaları su tablasının yüksek

olduğu yerlerde gerçekleştirilmiş. Bu suyun boşaltımı, ilgili Türk Su

Kalitesi Mevzuatı ve Dünya Bankası kriterlerine göz önüne alınmıştır.

• Islak beton ve çimentonun herhangi bir su yoluna ya da yakınına

konulması, su yoluna akma riskini en aza indirmek amacıyla kontrol

altında tutulması.

• Boru hattının hidroteste tabi tutulması ile açığa çıkan test suyunun deşarjını

da içeren, sahayla ilgili su deşarjları için gerekli onaylar alınarak ve

kirliliği önlemek için, deşarj öncesi izleme, çökme lagünleri, çim arazileri


52

ya da sediman filtre sistemlerinin kurulması gibi gerekli hazırlıkların

yapılması.

• Atık su arıtma tesislerinden kaynaklanan sıvı atıkların deşarjını da içeren

yüzey ve yeraltı sularına yapılacak her türlü deşarjlar, hem Dünya Bankası,

hem de Türk Mevzuatı su deşarj standartlarına uygun olması (EK-I).

• Yüzey suları çekilirken (örn. boru hattının teste tabi tutulması, şantiyelerde

ve diğer inşaat faaliyetlerinde su kullanımı), PLL JV Şekil 4.1.’de verilen

basamakları takip etmiştir.

Su çekimi için önerilen zaman velokasyonda ortamın gerçek

debisinin ölçüm yoluylasaptanması

Çekim oranı ortam debisinin%10’unun altında tutulabilecek mi?

Evet Hayır

İlerle

Su çekme noktası ve mansabyönünde bir sonraki nehir

kolu arasında bir kullanıcı(yerleşim yeri, sulama, doğal

sulak alan) bulunuyor mu?

Akış ve çekim oranlarınıizlenmesi

Hayır Evet

İlerle Halkla istişarede bulunaraketkilerin değerlendirilmesi,

alternatiflerin araştırılmasıgibi faaliyetlerin yürütülmesi

ü ü ü ??

Şekil 4.1. Yüzey Suları Çekilirken Uyulanan Talimatlar


53

4.1.1.3.(1). Siltasyonun Önlenmesi

Pompalama:

• Kanal ya da inşa sahasının sudan arındırılması işlemlerinden kaynaklanan

siltli ya da bulanık suyun herhangi bir dren, su kütlesi ya da sulak alana

boşaltılmasına izin verilmemiştir. Tek istisna, dren ya da su kütlesinin kuru

ve bitki örtüsü ile kaplı olmasıdır.

• Pompalama işlemleri sırasında taban siltinin çekilmesini önlemek için tüm

su boşaltım hortumlarının girişleri kanal tabanından yukarı yükseltilmiştir.

• Su boşaltma işlemlerinde, su yollarına yapılacak drenaj dikkatle

yürütülmüştir.

Boşaltma suları duruma uygun boyutlarda pompalar kullanılarak ve nehir

yatağında tahribata yol açmayacak hızla pompalanmıştır.

Kazılar:

• Kazılara yüzey sularının girmesini engellemek için, yarma çukurları, kuyu

başı noktasının susuzlaştırılması ya da yer altı suyu girişini önlemek için

kesme duvarlar kullanılmıştır.

• Bir kazı alanının köşesi, herhangi bir personel ya da teçhizat tarafından

tahrip edilmeden pompa karterleri olarak kullanılmış.

• Nehir kanallarında çalışılırken, nehir suyunun çalışma alanına girmemesi

için uygun metodlar kullanılmıştır.

• Tüm siltli sular, atıksu yönetimi ile ilgili yerel yetkililerin şartlarına uygun

şekilde tahliye edilmiştir.

Sediman Filtreleri ve Tutucu Düzenekler:

Yüzey akışının durdurulması ve herhangi bir su yoluna girmeden önce

sedimanların kaldırılması için sediman filtreleri ve tutucu düzenekler kurulmuştur.


54

Sediman filtrelerinin ve tutucu düzeneklerin kullanılması ile ilgili detaylar, projenin

Eski Haline Getirme Planı’nda yer almaktadır.

4.1.1.3.(2). Hidrostatik Test

Boru hattı ve depolama tankları, sızıntıya karşı hidrostatik basınç testlerine

tabi tutulmuştur. Bütün hidrotest suyu çekme ve deşarj işlemleri test öncesinde

belirlenerek ve izin gereklerine sağlanarak ruhsatlandırılmıştır.

Test suyu çekme ve deşarj işlemleri ile ilgili çevresel etkiler aşağıda verilen

etki azaltıcı önlemlerle en aza indirilmasi sağlammıştır:

• Hidrotest suyunda, korozyon önleyen kimyasallar, oksijen emiciler ya da

biyosidler sadece BOTAŞ ve ilgili düzenleyici makamlardan alınacak

izinlerle kullanılması

• İşletmeye alma öncesinde kaynaklar %100 ultrasonik ya da radyografik

incelemeye, boru hattı bölümleri ise hidrostatik testlere tabi tutulaması.

• Su geçişlerindeki tüm borular ön testlere tabi tutulması.

• Deney manifoldları sulak alanlardan ve dere kenarından mümkün

olduğunca uzak yerlere yerleştirilmesi.

• Hidrotest suyu çekme ve deşarj işlemleri Türk Mevzuatı ve Dünya Bankası

deşarj standartlarına uygun olması.

• En az boşaltma devresinin başında, ortasında ve sonunda olmak üzere,

deşarj edilen test suyundan su örnekleri alınmıştır. Akış, süre, askıda katı

maddeler, yağ ve gres, demir, toplam artık klor (eğer klorlu su

kullanıldıysa), çözünmüş oksijen ve pH değerlerinin izlenmesi (Şekil 4.2).

• Balık girişini önlemek için, su çekilen girişlere filtre konulması.

• Herhangi bir su çekme işlemi, sucul yaşamı korumak, bütün su

kullanımlarını sağlamak ve resmi yetkililer tarafından tavsiye edildiği

şekilde mevcut kullanıcıların mansabdan su çekmesini sağlayarak mansab

yönündeki yeterli akıntı hızlarını koruyacak bir oranda olması.


55

• Tahliye borusu güvenlik için sıkıca tutturulması.

• Test suyunun deşarjı, bitki örtüsünün yoğun olduğu bir alandan geçerek

uygun bir alıcı su kütlesine verilerek ya da yağmur olukları veya sediman

taşkın önleme hazneleri gibi erozyon kontrol bariyerleri ile ya da bir filtre

torbası yardımıyla filtreden geçirilmesi.

• Test suyunun tahliyesi, akışı havalandırmak, yavaşlatmak ve dağıtmak için

bir sıçrama plakası ya da herhangi bir enerji dağıtıcı aygıt üzerinden

yapılması.

• Tahliye hızı, sel ya da erozyonu önleyecek şekilde düzenlenmesi.

PLL JV, ihtiyaç duyulan hidrostatik test suyunun miktarı ve kalitesi ile

önerilen kimyasal katkılar hakkında bilgi veren ve önerilen su çekme noktalarında

mevcut su kaynaklarının değerlendirildiği kapsamlı bir Hidrostatik Test Uygulama

Planı ve ayrıca ESHA uyarınca bir deşarj önerisi hazırlamıştır. Bu plan, uygulama

prosedürleriyle beraber hidrotest suyu çekme noktalarını ve su miktarlarını

belirlemede dikkate alınacak kriterler için bir taslak olarak kullanılmıştır. Bu

bakımdan, boru hattı tarafından geçilen ana nehirlerin (RVX-1) değerlendirilmesi

için aşağıda belirtilen kriterler göz önünde bulundurulmuştur.

• Yasal Çerçeve

• Hassasiyet

• Debi

• Sosyo-ekonomik değer (yerel kullanım)


56

Şekil 4.2. Hidrotest sırasında deşarj suyundan numune alınması

4.1.1.3.(3). Drenaj

Mevcut drenaj sistemlerinin olağan eski haline getirme çalışmalarına ek

olarak inşaat sırasında geçici bir drenaj sistemi kurulmuştur. Eski haline getirme

çalışmaları tamamlandıktan sonra, boru hattının yüzey veya yer altı suyu üzerinde

belirgin hiçbir etkisi olmayarak, ya da yüzey veya yer altı suyunun hareketini

engellenmesi ortadan kaldırılmıştır.

4.1.1.3.(4). Suya Yapılacak Deşarjları İçeren Proje Standartları

Suya yapılacak deşarjları içeren proje standartları, Çizelge 4.3.’te özetlenmektedir.

Projenin inşaat faaliyetlerine bağlı tüm su deşarjları, bu standartlara uyumlu

kalınmıştır.


57

Çizelge 4.3 Su Deşarjı için Proje Standartları

Parametre Su Ürünleri Yönetmeliği

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Kıyıda Gerçekleştirilen

Petrol ve Gaz Üretimi için DB

Kriterleri (1) Kompozit

örnek (2 saat)Kompozit örnek

(24 saat)

PH 5-9 6-9 6-9 6-9 (1) (2)

BOİ, mg/L 50 (evsel) 75 (endüstriyel) 100 50 BOİ5: 50 (1) (2)

KOİ, mg/L 170 (evsel) 255 (endüstriyel) 160 100 250 (1)

Yağ ve Gres, mg/L 30 (evsel) 10 (endüstriyel) 20 10 10 (1), 20 (2)

Toplam AKM, mg/L 200 50 200 50 (1) (2) Ağır metaller, Toplam, mg/L 10 - 10 (1)

Toplam toksik metaller 5 (2) (4)

Hegzavalent krom, mg/L 0,5 0,5 0,1 (1)

Toplam krom, mg/L 0,5 2 1 0,5 (1) Kurşun, mg/L 0,5 2 1 0,1 (1)

Siyanür, mg/L Toplam: 0,3 Serbest: 0,06 1 0,5 Toplam: 1

Serbest: 0,1 (1) Kadmiyum, ng/L 0,05 0,1 0,1 (1) Demir, mg/L 10 3,5 (1) Florür, mg/L 20 15 20 (1) Bakır, mg/L 0,5 3 0,5(1) Çinko, mg/L 2,0 5 2,0 (1) Civa, mg/L 0,01 0,05 0,01 (1) Nikel, mg/L 0,5 0,5 (1) Arsenik, mg/L 0,5 0,1 (1) Nitrat Nitrojen, mg/L 5,0 Amonyak Nitrojen, mg/L 0,02

Amonyak, mg/l 10 (1) Klor, mg/L 0,5 (Serbest) 0,2 (1) Toplam sülfür, mg/L 1,0 Total Fosfor, mg/L 0,02 2 (1) Fenoller, mg/L 5,0 0,5 (1), 1 (2) Sülfat 1 (1) (2) Koliform bakteri 400 EOS/100ml (1)

Fekal koliform 10 EOS/100ml(5) Sıcaklık artışı, °C <3 <3 (3) Balıkların Biyolojik Analizi

28 saat içinde %20 ölüm oranı

(1) Kirlilik Önleme ve Azaltma el kitabı 1998 – Daha Temiz Üretime Doğru (2) Kirlilik Önleme ve Azaltma el kitabı 1998 – Daha Temiz Üretime Doğru – Petrol ve gaz

gelişimi (Kıyıda) sayfa 359 (3) Sıvı atıklar, ilk karışma ve seyrelmenin gerçekleştiği bölgenin kenarında 3°C’den daha

yüksek bir sıcaklık artışına neden olmamalıdır (bu nokta genellikle, yüzey altına doğru gerçekleştirilen bir deşarj olması durumunda, sıvı atığın yüzeye ulaştığı yerdir. Bölgenin tanımlanmadığı yerlerde, deşarj noktasından itibaren 100 m kullanılır).


58

(4) Toksik metaller; antimon, arsenik, berilyum, kadmiyum, krom, bakır, kurşun, civa, nikel, selenyum, gümüş, talyum, vanadyum ve çinkoyu kapsamaktadır.

(5) Bu değer en hassas su ürünleri geçerlidir ve Su Ürünleri Yönetmeliği’nde (10 Mart 1995) belirtilen belirli koşullar altında aşılabilir.

4.1.1.4. Boru Hattı Su Yolu Geçişleri

Her geniş (>30 m) ve orta genişlikteki (5-30 m) su yolu geçişi için sahaya

özel çalışma yöntemleri ve inşaat çizimleri geliştirilmiştir. Bu dokümanlar, BOTAŞ

ve DSİ’nin onayına sunulmak üzere PLL JV tarafından hazırlanmıştır. Bu

yöntemler, su yolunun kirlenmeye karşı korunması, sedimantasyonun en aza

indirilmesi, su yolu kenarlarındaki bitki örtüsü üzerindeki etkilerin en aza

indirilmesi ve su yollarının inşaat öncesi durumuna göre eski haline getirilmesinin

sağlanması ile ilgili prosedürleri kapsamaktadır. İnşaat çizimleri, sahaya özel inşaat

yöntemlerinin gerçekleştirilmesine yönelik ve PLL JV tarafından belirlenen çalışma

alanlarını kapsamaktadır.

Önemsiz su yolu geçişlerinin (genişliği 5 m’den az) geçişleri için, genel

çalışma tekniği açıklamaları hazırlanmıştır. Bu teknik açıklamalar, su yolunun

kirlenmeye karşı korunması, sedimantasyonun en aza indirilmesi, su yolu

kenarlarındaki bitki örtüsü üzerindeki etkilerin en aza indirilmesi ve su yollarının

inşaat öncesi durumuna göre eski haline getirilmesinin sağlanması ile ilgili

prosedürleri kapsamaktadır.

PLL JV, su yolu geçişleri sırasında aşağıdaki önlemleri alarak su yolu

geçişlerini koruyarak ve muhtemel olumsuz etkileri en aza indirgemiştir:

• Su yolu geçişlerindeki inşaat faaliyetleri, sınırlı bir zaman diliminde,ve

güvenli ve verimli çalışmak için gerekli en az ekipmanla

gerçekleştirilmesi.

• Nehir/akıntı kenarlarındaki bitkilerin kesilmesi en az seviyede tutulup ve

gerekli yerlerde yıllanmış ağaçlara dokunulmaması.

• Mühendislik açısından uygun olan ve güzergah durumunun izin verdiği

yerlerde su yolu geçişleri nehir kanalı eksenine dik olarak inşa edilmesi.

• Mansab yönlü ortam akış hızlarının korunması.


59

• Nehirde yükselen sediman yükü en aza indirilmiştir. Mansab yönünde

çiftlik haline getirilmiş balık üreme alanlarının işletildiği ya da yerel

topluluklarca kullanılan balık üreme alanlarının olduğu yerlerde, sediman

kontrolü için özel dikkat edilip ve ayrıca daha fazla seviyede denetleme ve

izleme faaliyeti uygulamaya konulmuştur.

• Balıkların her zaman mansab ve memba yönünde geçişlerini sağlamak için

uygun yön değiştirici aygıtlar yerleştirilmiştir.

• İnşaat bittikten sonra su yolundaki her türlü inşaat malzemesi ve yapıları

kaldırılması.

• Nehir kanalları, nehir yatakları ve nehir kenarlarının ilk hallerine

dönmeleri sağlanarak ve gerekli yerlerde iyileştirme önlemleri alınmıştır.

• Son düzleştirme işlemlerinin hemen sonrasında, nehir kenarları ve bitişik

yüksek araziler stabilize edilmiştir.

• İnşaat sırasında ve sonrasında, geçiş hakkı güzergahı, düzenli bir esasa

göre denetlenerek ve gerektiğinde erozyon kontrol önlemlerine göre

onarılıp ve/veya restore edilmiştir.

4.1.1.5. Toz ve Diğer Hava Emisyonlarının Kontrolü

4.1.1.5.(1). Saha Faaliyetlerinin Kontrolü İçin Alınacak Önlemler

• Rüzgarın etkisiyle havalanan malzeme ve tozun riskini en aza indirmek

için karayolu nakliyesi ve malzeme stokları dikkatle yönetilmiştir (örn.

uygun örtü malzemesi kullanılması).

• Çalışma genişliği ya da inşaat sahasının aşırı trafiğe maruz kalan

bölümleri, koşulların gerektirdiği şekilde su spreylerinin (örn. su pompası

ile) kontrollü uygulanması ile nemlendirilmiştir.

• Kuru hava koşullarında, yerleşim alanlarının ya da müstakil meskenlerin

500 m yakınında çalışılırken, çalışma genişliğinde veya inşaat sahalarında

toz hareketinin önlenmesine özel olarak önem verilmiştir.


60

• Ağır araçların park edebileceği sert zeminli alanlar düzenli olarak

denetlenerek ve çamurlu ve tozlu tüm malzemelerden arındırılmıştır.

• Sahaya tozlu yapı malzemeleri getiren ya da inşaat atıklarını götüren tüm

araçlar, tozun saçılmasını engellemek için çevrilerek ve kaplanmıştır.

• Kuru hava koşullarında saçılmaya eğilimli silt ve ince kumdan yüksek

miktarlarda içeren toprakların olduğu alanlarda, toz hareketinin

bastırılmasına özellikle önem verilmiştir.

4.1.1.5.(2). Egzoz Emisyon Etkilerini Azaltmak İçin Alınması Gereken

Önlemler

• Yakıt depolanması, motor ve mobil fırınlardan ve diğer geçici

donanımlardan kaynaklanan yanma emisyonlarını azaltmak için en iyi

kontrol teknolojisi benimsenmiştir.

• Motorlar gereksiz yere çalışır durumda bırakılması engellenmiştir.

• Tüm araç ya da donanım motorları ve egzoz sistemleri, ilgili araç/donanım

tipine ve işlem tarzına göre belirlenmiş olan, Türk yasal egzoz emisyon

sınırlarını ihlal etmeyecektir, ve bu araç ve donanımların bakımları üretici

firmanın önerilerine uygun olarak yapılmıştır.

• İnşaat sahasındaki motorların egzozları, egzoz emisyonlarının dağılmasını

sağlayacak yeterli yüksekliğe konumlandırılmıştır.

• Tüm araçlardan kaynaklanan gürültüler ve egzoz emisyonları, çalışanlara

veya yerel halka rahatsızlık yaratmaması için gerekli bakıma tabi

tutulmuştur.

• Araç güvenliğini sağlamak amacıyla, araç bakımları düzenli olarak

yapılarak ve dizel motorlardaki yakıt enjektörlerinin temizlenmesi gibi

yöntemlerle emisyon ve gürültü asgari düzeye indirilmiştir.


61

4.1.1.6. Gürültü Kontrolü

Yerleşim bölgeleri, okullar ve hassas ekolojik alanlar gibi gürültüye duyarlı

alıcıların civarında, tüm inşaat faaliyetleri kapsamında olumsuz gürültü etkilerinden

kaçınılmasını sağlamak amacıyla, aşağıdaki bölümlerde tanımlanan etki azaltıcı

önlemler uygulanmıştır.

4.1.1.7. Yayılmanın Önlenmesi ve Kontrolü

Yayılmanın önlenmesi ve kontrolü prosedürlerinin amacı, proje sahalarında

kullanılan veya depolanan tehlikeli malzemelerin yayılmasına bağlı olarak sağlık,

emniyet ve çevresel risklerin en aza indirilmesi ve kontrol edilmesidir. Meydana

gelebilecek yayılmalar aşağıda verilenleri kapsamaktadır:

• dizel ve diğer yakıtlar;

• yağlayıcı madde ve hidrolik sıvılar;

• solventler ve kimyasallar;

• tehlikeli atıklar;

• kirlenmiş su;

• içeriği bilinmeyen varil ve/veya tanklar (ki iyi bir yönetim, sahalarda

tutulacak maddelerin etiketsiz tutulmayacağını bilmekte ve bunu

sağlamaktadır).

Bu maddeler saha faaliyetleri sırasında aşağıda belirtilen olaylar neticesinde

yayılabilir veya boşalabilir:

• taşıma veya yakıt alma sırasındaki kazalar;

• uygun olmayan paketleme uygulamaları;

• tankların, varillerin veya diğer depolama konteynerlerinin hasar görmesi

• tehlikeli maddelerin uygun olmayan şekilde yüklenmesi ve/veya

boşaltılması


62

• uygun olmayan kullanım; ve

• kullanım sırasındaki kazalar.

Yayılmaların ve sızıntıların önlenmesi veya kısıtlandırılması yöntemleri

aşağıda belirtilen maddeleri kapsamaktadır:

• depolama tanklarının ve tankerlerin sadece belirlenen amaçlar için

kullanılması;

• sızıntı tespit donanımının tesis edilmesi (uygun olan yerlerde) ve

kullanılması için personelin eğitilmesi;

• yayılmanın kontrol altına alınması için gerekli donanımın tesis edilmesi ve

kullanılması için personelin eğitilmesi;

• bir alanın hortumla temizlenmesi yerine, mümkün olan yerlerde

yayılmanın kalıntıları derinlemesine temizlenmesi;

• tankların ve konteynerlerin bütünlüğünü sağlanacak ve her zaman taşkın

önleme hazneli alanlarda depolanması;

• uygulanabilir olan yerlerde taşkın önleme haznesine sahip alanlarda

gerçekleştirilmesi gereken tüm tehlikeli maddelerin dolumlarının,

tahliyelerinin ve taşınmalarının kontrol altına alınması;

• tüm hortum ve contaların, yakıtların ve diğer sıvıların alınması ve

dağıtılması öncesinde uygun bir şekilde yerleştirilmesi;

• yayılmanın sınırlanması amacıyla tank veya depolama alanlarının

çevresine ikinci bir çevrili alanı tesis edilmesi;

• sızıntı yapabilecek donanım birleşme yerlerinin altına damlatma tepsileri

tesis edilerek bakımının yapılması;

• hareketli veya taşınabilir petrol depolama tanklarından kaynaklanabilecek

yayılmaların doğal akıntılara veya göllere ulaşmadan önce önlenmesi

sağlanacak şekilde yerleştirilmesi veya konumlandırılması;

• hortum bağlantıları (özellikle kam kilitli levyeler) sağlamlaştırılması.


63

Yayılmanın gerçekleşmesi durumunda bir araştırma yürütülerek ve gelecekte

meydana gelebilecek olayları önlemek amacıyla önerilerde bulunularak ve takip

edecek işlemler belirlenmiştir.

4.2. Atık Önleme Planı

4.2.1. Planın Kapsamı ve Amacı

AYP, BTC Boru Hattı Projesi’nin inşası sırasında oluşması muhtemel

atıkları tanımlar ve bunların biriktirilmesi, depolanması, arıtılması ve/veya bertaraf

edilmesi için uygun atık yönetim faaliyetlerini içermektedir. AYP, inşaat ve ilgili

faaliyetler sonucu oluşmuş atıkları kapsamaktadır.

AYP kapsamında yer alan atıklar aşağıda sıralan BOTAŞ BTC Boru Hattı

Proje Direktörlüğü, iyi bir çevre yönetimi uygulamasıyla, projenin çevre üzerinde

oluşturabileceği tüm olumsuzlukların önlenmesi veya uygun biçimde etkilerinin

azaltılması sorumluluğunun bilincindedir.

Bu nedenle, tüm çalışma; çevre koruması, korunması ve güzelleştirilmesini

destekleyen bir tarzda, ilgili çevre kanun ve yönetmeliklerinin yanı sıra, uluslararası

petrol endüstrisinde genel kabul gören standart ve uygulamalar çerçevesinde

yönetilmiştir. Bu amaca ulaşmak için BOTAŞ BTC Boru Hattı Proje Direktörlüğü;

• Proje Kalite Yönetim Sisteminin yaşamsal bir parçasını oluşturacak ISO

14001: 1996’ya uygun bir Çevre Yönetim Sistemi oluşturup uygulamıştır;

• Politikalara, prosedürlere ve çevre mevzuatına uyulduğundan emin olmak

için, üst yönetimin yıllık gözden geçirme toplantılarını gerçekleştirilmiştir;

• Kirliliğin önlenmesi ve atıkların en aza indirilmesi için gereken yapılarak,

proje detaylarını belirlenip ve ilgili etkinlikler yürütülürken bu prensiplerin

dahil edilmesi konularındaki sorumluluğunu sürdürmüştür;

• Muhtemel olumsuz çevresel etkilerin azaltılması için çevresel riskleri

tanımlayarak, dikkate alınıp ve yönetilip, uygulamaya yönelik rakamlarla

ifade edilebilen hedeflerini ve amaçlarını ortaya koyup incelenmiştir;


64

• Çevre sorunları için yenilikçi ve ekonomik çözümlerin geliştirilmesi ve

pekiştirilmesi amacıyla kamu kuruluşları, bilim çevreleri ve halkla iletişim

halinde olunmuştur;

• Çevre Yönetim Sistemi’ni sürekli geliştirmek için çalışmalarda

bulunulmuştur.

4.2.2. Atık Yönetimi Politikaları ve Prensipleri

4.2.2.1. Atık Yönetim Hiyerarşisi

Bu hiyerarşik yapı temel olarak; atığın kaynağında önlenmesi ve oluşan

atığın miktarı ve tehlikelerinin asgari seviyeye indirilmesinin öncelikle tercih

edilmesi gereken uygulamalar olduğunu vurgulamaktadır. Ayrıca, atığın

arıtılmasından sonra yeniden kullanımı, geri kazanım ve geri dönüşümün tercih

edilmesi ve bertaraf etmenin son seçenek olması gerektiğini de ifade etmektedir

(Şekil 4.3.).

Şekil 4.3. Atık Yönetimi Hiyerarşisi

4.2.2.2. Yakınlık Prensibi

Yakınlık prensibi basitçe atıkların kaynağına en yakın yerlerde (atık

yönetimi politikaları ve prensiplerini dikkate alarak) yönetileceğini açıklamaktadır.


65

4.2.2.3. Görev Sorumluluğu

Görev sorumluluğu prensibi; atık üreticisinin (tehlikeli veya tehlikeli

olmayan atıklar olmasına bakılmaksızın) atıkların üçüncü bir tarafa

ulaştırılmasından sonra bile doğru şekilde yönetildiğini garantilemesinin bir görev

olduğunu ifade etmektedir.

4.2.3. Atık Yönetim Mevzuatı

Aşağıda belirtilmiş olan Türk mevzuatı öğeleri, boru hattı yapımı sırasında

oluşacak atıkların yönetimi ile yakından ilişkilidir ve mutlaka bu mevzuatlara

uyulmuştur.

• 14 Mart 1991 tarihli Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği (3 Nisan 1991’de

yeniden düzenlendiği şekliyle);

• 27 Ağustos 1995 tarihli Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği;

• 20 Mayıs 1993 tarihli Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği;

• 5 Ocak 2002 tarihli Çevre Denetimi Yönetmeliği.

Her türlü atığın sınır dışı taşınımı, Basel Sözleşmesi’nin “Atıkların Sınır dışı

Taşınımı” kurallarını yerine getirmelidir. PLL JV, atık yönetimine gelindiğinde AB

standartları ile uyumlu kalmıştır. Türk ve AB standartları farklı olduğunda, daha katı

olan standartlar uygulanmıştır.

4.2.4. Güzergah Boyunca Bulunan Atık Bertaraf Sahaları

4.2.4.1. Evsel Nitelikli ve İnert Atıkların Bertarafı

BTC Boru Hattı Projesi’nin inşaat aşamasında meydana gelecek evsel

nitelikli atıklar aşağıda belirtilen seçenekler kullanılarak bertaraf edilmiştir:

• Yakma;

• Düzenli depolama;

• Geri kullanım / geri dönüşüm;

• Kompostlama (çürüyebilen kısmı).


66

Saha gezilerinden ve belediyeler ve Çevre Bakanlığı yetkilileri ile yapılan

görüşmelerden elde edilen bilgiler doğrultusunda, BTC boru hattı güzergahının

yakın çevresinde lisanslı atık bertaraf tesisinin bulunmadığı belirlenmiştir.

Güzergah boyunca belediyelere ait evsel nitelikli atıklar, genellikle uygun

jeomorfolojiye (örneğin, vadiler, vb.) sahip alanlardaki çorak arazilerde bertaraf

edilmektedir. Bazı alanlarda atıkların bertarafı aktif bir şekilde yönetilmekte ve

atıklar periyodik olarak toprak malzeme ile örtülmektedir. Diğer alanlarda ise

sahanın atık depolama kapasitesi ile ilgili hiçbir sınırlama getirilmeden

gerçekleştirilen kontrolsüz çöp dökme uygulanmaktadır.

PLL JV evsel nitelikli atıklar için yeni kompostlama tesisi kurmuştur. Bu

tesis ile ilgili olarak, bu tesislerin atık toplama noktaları ve merkezi atık biriktirme

alanları (kapasite dikkate alınmaksızın) ile birlikte 6 Mart 2002 tarihli, değiştirilmiş

ÇED Yönetmeliği’nin 2. Ek’i uyarınca “Ön ÇED Çalışmaları”na tabi olduğu dikkate

alınarak Ön ÇED raporu hazırlanmıştır ve gerekli izinler alınmıştır. Kompost olan

atıklar analiz edilerek daha sonra biyorestorasyon sırasında gübre olarak

kullanılmıştır (Şekil 4.4.).

Şekil 4.4. Kompost olmuş evsel nitelikli atıklar


67

4.2.4.2. Tehlikeli Atıkların Bertarafı

BTC boru hattı güzergahı boyunca lisanslı tehlikeli atık bertaraf alanı

bulunmamaktadır. Kocaeli ilinde bulunan İzmit Atık ve Artıkları Arıtma, Yakma ve

Değerlendirme A.Ş. (İZAYDAŞ), Türkiye’de tehlikeli atıkları işleten az sayıdaki

tesislerden biridir. Lisanslı geri dönüşüm tesisleri ve atık ihracatı yapan şirketlerle

anlaşmalar yapılarak bertaraf edilmiştir.

4.2.4.3. Tıbbi Atıkların Bertarafı

TAKY uyarınca, tıbbi atıklar evsel nitelikli atıklardan ayrı bir şekilde

toplanır, depolanır, taşınır ve bertaraf edilir. Ayrıca, patojen atıklar sterilize

edildikten sonra diğer enfekte atıklarla beraber TAKY’de özellikleri belirtilen özel

plastik kırmızı torbalara konularak hiçbir sıkıştırmaya maruz bırakılmaksızın

toplanır. BTC boru hattı güzergahı çevresinde lisanslı tıbbi atık işleme tesisi

bulunmamaktadır. Tıbbi atıklar lisanslı İZAYDAŞ’ta tıbbi atık işleme yakma

ünitelerine gönderilmiştir.

4.2.5. Atık Kaynakları ve Kolları

4.2.5.1. Boru Hattı ve İlgili Tesislerin İnşaatı Sırasında Oluşan Atıklar

Tanımlanmış atıklar, aşağıdaki ana atık grupları altında toplanmaktadır:

• inşaat işçilerinden kaynaklanan çöp tipi katı atıklar;

• inşaat işçilerinden kaynaklanan atıksular;

• inert inşaat atıkları;

• tıbbi türdeki atıklar;

• tehlikeli atıklar.

Hazırlanan ön atık envanteri EK-II’de verilmiştir. 52 blok vana istasyonu ve

beş büyük YÜT içeren yaklaşık 1.076 km uzunluğundaki boru hattı boyunca oluşan

inşaat atıklarının toplam miktarı yılda yaklaşık 1,3 milyon ton olması

beklenmektedir.


68

4.2.5.2. İnşaat İşçilerinden Kaynaklanan Çöp Tipi Katı Atıklar

Bu maddeler için atık yönetim seçenekleri aşağıda verilmiştir:

• yakma;

• düzenli depolama;

• geri kazanım/geri dönüşüm;

• kompostlaştırma (çürüyebilir bölümler).

Aşağıda verilen atıklar ise KAKY’ye uygun şekilde, çöp tipi atıklardan ayrı

tutulmuştur:

• kullanılmış piller;

• kullanılmamış fazla farmasötikler;

• saha klinikleri/ameliyathaneleri/revirlerinden kaynaklanan tıbbi atıklar.

Yakma: Katı çöp tipi atıkların yakılmasından kazanılacak avantajlar mevcuttur. Bunlar:

• düzenli depolanması gerekli atıkların hacminde belirgin azalmalar (%80 - %90);

• koku ve bulaşıcı hastalık riskinin azalması;

• daha kolay yönetim ve kontrol;

• daha az saha bakım sonrası problemi;

• yakma ünitelerinin düzenli depolamaya uygun olmayan diğer atıkların

yönetiminde de kullanılabilmesi.

Yakmanın başlıca dezavantajları, artan ilk sermaye maliyeti ve artan izleme

faaliyetleridir. Ayrıca, yakma üniteleri kabul edilebilir hava emisyonlarını

sağlayacak bir standarda göre tasarlanmalı, işletilmeli ve bakımı yapılmalıdır.

Dezavantajlara ek olarak, yakma artıkları düzenli depolama faaliyetleri de

gerektirmektedir.

Düzenli Depolama: Tüm çöp tipi katı atıklar kompostlaştırma işleminden

geçirilemeyeceği ve yakmaya uygun bir şekilde bertaraf edilmesi gereken


69

artıklardan oluştuğu için, atıklar yakılsa da, kompostlaştırma işleminden de geçirilse

düzenli bir depolama hacmi kaçınılmazdır. Kirletici sızıntı oluşumlarının en aza

indirilmesine ve oluşan kirletici sızıntıların çevresel anlamda güvenilir bir yöntemle

toplanmasına, arıtılmasına ve bertaraf edilmesine özel itina gösterilecektir

Geri Kazanım/Geri Dönüşüm: Öncelikli geri dönüşüme tabi tutulabilecek maddeler

(örn., kağıt, karton, plastikler, cam, metaller), uygun olduğu ölçüde geri

kazanım/geri dönüşüm için evsel nitelikteki katı atıklardan ayrılmıştır.

Kompostlaştırma: Şantiye yemekhanelerinden kaynaklanan çürüyebilir atıkların

yönetimi için kompostlaştırma kullanılmıştır.

AİŞ ve İSŞ’nin yerleştirildiği yerler belediyeye ait atıksu altyapısına makul

uzaklıklarda ise atıksu ve gri sular ( temizlik, duş, yıkama suları) ile ilgili yetkililer

onayladığı takdirde, belediyeye ait tesislere tankerlerle taşınabilir.

Aksi takdirde, ÇED raporuna göre AİŞ/İSŞ için aktif çamur arıtma sistemi

kullanılacaktır. Bu sistemler sonradan bertaraf etme işlemi gerektiren arıtma

çamurlarına neden olmaktadır. Atıklar, Türk Mevzuatı ve Dünya Bankası Atık Su

Deşarj Standartlarına uygun şekilde arıtılacaktır. PLL JV’de paket aktif çamur

arıtma tesisleri kullanılmıştır.

4.2.5.3. İnert İnşaat Atıkları

Büyük miktarlarda hafriyat malzemesinin olacağı ve bu atıkların %90'ının

proje tarafından kullanılacağı ya da üçüncü şahıslara tekrar kullanım için

nakledileceği tahmin edilmektedir. Bertaraf gerektiren tüm artık malzeme ise ilgili

yetkililerce onaylanmış alanlarda bertaraf edilmiştir. Bu tip atıklar inert atık düzenli

depolama işlemi ile de bertaraf edilmiştir.


70

4.2.5.4. Tıbbi Atıklar

Klinikler, muayenehaneler, ilk yardım odalarından ve benzeri yerlerden

kaynaklanan tıbbi atıklar çöp tipi katı atıklardan ayrıştırılmış olarak bulundurularak

ve kendilerine özel ayrılmış konteynerlerde bertaraf edilene dek güvenli bir şekilde

bekletilmiştir. Konteynerler içeriklerine göre renkli kodlandırılmış olup, plastik

yanıcı malzemelerden üretilmiştir.

4.2.5.5. Tehlikeli Atıklar

Boru hattı inşaatı sırasında az miktarda tehlikeli atıklar oluşmuştur ve

bunların tahmini miktarları ÇED raporunda aşağıdaki gibi verilmiştir;

• kuru pil bataryalar (5 ton);

• asitler, yapıştırıcılar, glikoller, çözücüler, boya artıkları gibi kimyasal atıklar (75

ton);

• kirlenmiş toprak (tanımlanamayan miktarlarda);

• kirlenmiş su (tanımlanamayan miktarlarda);

• varil yıkama atıkları (2800 ton);

• dizel/yakıt artıkları/yağ atıkları/yağ filtreleri (200 ton);

• flüoresan tüpler (1 ton);

• tıbbi atıklar (3 ton);

• atıksu çamuru (425 ton);

• transformatör yağı (tanımlanamayan miktarlarda).

PLL JV, tehlikeli atıkları atık depolama tesisinde her bir atık için ayrı

geçirimsiz konteynırlar içinde ve her bir konteynırdaki atıkların özellikleri üzerinde

belirtilerek ve diğer atıklardan ayrı bir drenaj sistemi oluşturularak depolanmıştir

(Şekil 4.5). Atık depolanma tesisinde çalışan işçilere tehlikeli atık ile ilgili özel

eğitimler verilmiştir.


71

Şekil 4.5. Tehlikeli atıkların depolanması

4.2.6. Atık Yönetimi Önlemleri ve Prosedürleri

Atık oluşumunu önlemek, hem oluşan atıkların miktarını hem de bu atıkların

tehlikelerini en aza indirmek için makul olan tüm tedbirler alınmıştır. Projenin tüm

ömrü boyunca sadece onaylanan malzeme ve kimyasallar kullanılmış, BOTAŞ

tarafından bildirilen onaylanmamış malzemeler ve kimyasallar kullanılmıştır.

Atıklar, toplama ve MABA'na nakilden önce, atıkların oluşum yerlerindeki

Atık Toplama Noktaları’nda (ATN) güvenli ve çevreye duyarlı bir usulle toplanıp

ve geçici olarak depolanmıştır. Güvenli ve çevreye duyarlı geçici depolanmanın

kolaylaştırılması için atık oluşum noktalarında uygun atık konteynerleri

sağlanmıştır. Tüm konteynerler, içeriklerine göre açık bir şekilde işaretlenmiştir.

ATN'ler önemli geri dönüşebilen malzemeler (plastik, cam, demirli ve

demirsiz metaller) için ayrı depolama konteynerleri; yağlar, kimyasallar ve piller

gibi ayrıştırma gerektiren diğer atıklar için ayrı konteynerler mevcuttur. Herhangi

bir kimyasal reaksiyonu engellemek için kimyasalların ayrı kaplarda tutulmasına

özen gösterilmiştir.

Merkezi atık biriktirme alanı (MABA), atıkların arıtılması ve/veya bertaraf

edilmesinden ya da üçüncü şahıslara geri kazanım, arıtma ve/veya bertaraf edilmek

üzere nakillerinden önce merkezi olarak toplanacakları alanı ifade eder. MABA'ları


72

atıkları arıtma ya da bertaraf etme kapasitesine de sahiptir. Tipik bir MABA

aşağıdakilerden oluşacaktır:

• güvenli bir arazi;

• araç ulaşım yolları, dönüş alanı ve atık boşaltma alanı;

• atık depolanması için konteynerler;

• bidon indirme/depolama alanı;

• varil yıkayıcısı, varil sıkıştırıcı;

• plastik/ kağıt balya yapıcısı;

• ampul ve teneke kutu parçalayıcısı;

• ofis ve değişken tesisler;

• KKM deposu;

• göz yıkama ve acil durum duşları;

• yangınla mücadele donanımı içeren acil yardım ekipmanları;

• sızdıran konteynerleri/yayılmaları önlemek için emiciler ve muhafaza

konteynerleri;

• yakıt deposu;

• yakma ünitesi.

MABA'lar yayılma kontrol bordürleri ve karterleri içeren beton hatlı, ayrı bir

drenaj ile donatılmıştır. Tehlikeli atık deposunun kendine ait bir yayılma kontrol

taşkın önleme haznesi mevcuttur.

Her zaman uygun atık ayrıştırılması sağlanacak, karşılıklı uyuşmayan

atıkların ayrıştırılmasının sağlanması için ayrı depolama alanları/konteynerler

sağlanmıştır.

• MABA'lar tehlikeli atıkların depolandıkları ara tesisler olduklarından, TAY'ne

tabidirler ve ilgili valilik tarafından yayımlanmış izin alınmıştır.


73

4.2.6.1. Atık Nakliyatı

Atıklar, atık oluşum yerlerinden/geçici depolardan MABA'ya bu amaç (atık

nakli) için Çevre Bakanlığı tarafından lisans verilen müteahhide ait araçlar ile

nakledilmiştir. ATN'lerde atıkların aşırı birikmesini engellemek için toplama işlemi

gerekli olduğu kadar sık programlanmıştır.

4.2.6.2. Atık Geri Dönüşüm Programları

Kağıt ve Karton Geri Dönüşümü: Ana inşaat şantiyesindeki ofisler ve evsel nitelikli

kaynaklardan gelen kağıt ve karton atıklar mümkün olduğu ölçüde ayrıştırılarak

üçüncü şahıslar tarafından geri dönüştürülmeleri için gönderilmiştir.

Plastik Geri Dönüşümü: ÇED raporuna göre plastik atıklar olabildiğince

ayrıştırılacak veya tedarikçilere geri verilecek ya da üçüncü şahıslara geri dönüşüm

için yollanacaktır. Bu işlemi kolaylaştırmak amacıyla, ATN'nda farklı plastik atıklar

ayrı konteynerlerde toplanarak ve atıkların geri dönüşümünü yapacak olan firmalara

nakli için balyalanacağı MABA’na taşınmıştır

Metal Geri Dönüşümü: Metal atıklar geri dönüşüm için olabildiğince ayrıştırılmıştır.

MABA'ya karara bağlanmamış nakillerine kadar atıkların geçici olarak depolanması

için ATN’nda ayrı konteynerler sağlanmıştır. Atıklar geri dönüştürücülere

MABA'dan gönderilmiştir.

Yağ Atıklar: Yağ atıklar ya atık yakma ünitelerinde yakıt olarak kullanılacak ya da

uygun lisanslı üçüncü şahıslara geri dönüşüm için yollanacaktır.

4.2.6.3. Atıksu Arıtma

AİŞ ve İSŞ'nın atıksuyun boşaltabileceği belediyeye ait atıksu sistemine çok

uzak olduğu yerlerde, bu şantiyelerin her birinde ASA sistemleri çalıştırılacaktır.

ASAlar aktif çamur arıtma sistemleri olup, evsel nitelikli atıksu ile MABA'lardaki


74

varil yıkama ve sulu atıkların arıtılmasından kaynaklanan atıksuları (gerektiğinde ön

işlem görmüş) arıtacaktır.

4.2.6.4. Onaylanmış Tesislerin Kullanımı

Atıklar kullanım, arıtma ve/veya bertaraf için üçüncü taraflara nakledilmiştir.

Atıklar sadece çevre için emin, güvenli şekilde idare, kullanma, geri kazanım, geri

dönüşüm, arıtma ve/veya bertaraf edebilme kapasitelerine sahip uygun izinli/lisanslı

tesisleri olan üçüncü taraflara nakledilmiştir. Üçüncü taraflara ait bu tesislerin

uygunluklarını ve daha önceden/halen nakledilen atıkların uygun bir şekilde

yönetilip yönetilmediğini belirlemek için düzenli aralıklarla denetlemeler

yapılmıştır.

Atıkların üçüncü taraflara transferi Atık Taşıma Formlarında tam olarak

belgelenmeli ve aşağıdaki bilgiler her durumda kaydedilmiştir:

• nakledilen atık tip(ler)i;

• atık(lar)ın fiziksel/kimyasal özellikleri ve bağıl oranları da dahil tanımları;

• her tip konteynerin sayısını da içerecek şekilde nakledilen atık miktarı;

• özel atık idare prosedürleri;

• atığın güncel sahibi olan kuruluşun adı ve adresi;

• atıkların nakledildiği kuruluşun adı ve adresi;

• atıkların nereden nakledildiği;

• atıkların nereye nakledildiği;

• nakliye tarihi ve zamanı;

• mevcut sahibin temsilcisinin adı ve imzası;

• nakliyeyi üstlenen kuruluşun temsilcisinin adı ve imzası.


75

4.2.6.5. Atık Yönetim Faaliyetlerinin İzlenmesi

Oluştuğu sahada yeniden kullanılan atıkların kaydedilmesine ya da resmi

olarak nakledilmesine gerek yoktur; GHG üzerinde üretilen ve GHG boyunca

umumi yollar kullanılmadan nakledilen atıkları kapsar.

Atıkların ATN'ndan MABA'na olan hareketleri PLL JV tarafından

belgelenerek ve izlenip, aşağıdaki bilgiler kaydedilmiştir:

• ATN'nın tanımlanması;

• toplanma tarihi;

• toplanma zamanı;

• atık tip(ler)i;

• atıkların fiziksel/kimyasal özellikleri ve bağıl oranlarını gerektiği kadar içerecek

tanımları;

• miktar(lar)ı;

• özel atık idare prosedürleri;

• araç kontrolü;

• yük güvenliği kontrolü;

• ATN şefinin adı ve imzası;

• MABA varış yerinin tanımlanması;

• teslim tarihi;

• teslim zamanı;

• atık tip(ler)i ve hacmi/hacimleri arasındaki farkın kontrolü;

• MABA şefinin adı ve imzası;

• araç sürücüsünün adı ve imzası.

4.3. Eski Haline Getirme Planı

Eski Haline Getirme Planı’nın (EP) amacı, belirlenen erozyon performans

kriterlerinin ve tahrip edilen yüzeylerin bitkilendirilmesi (Biyo-restorasyon)


76

ihtiyaçlarının gerektirdiği zaman kısıtlamaları dahilinde çevreye uyum sağlayan bir

bitki örtüsünün tekrar yetiştirilmesidir.

Erozyon önleme ile ilgili olarak, erozyonla mücadelede en etkin yol bitki

örtüsünün yetiştirilmesidir. Bu, EP’nin başlıca hedefidir ve bu planda önerilen

mühendislik ve biyo-mühendislik metotlarının uygulanmasıyla bu hedefe

ulaşılmıştır.

EP, BTC Projesi’nin topografik değişimi, erozyon kontrolü ve tahrip edilen

yüzeylerin bitkilendirilmesi (biyo-restorasyon) için minimum teknik şartları

belirlemektedir. EP, arazi parçasının BTC Boru Hattı Projesi Geçiş Hakkı

Güzergahının (GHG) inşaatı sırasında ve sonrasında arazinin stabilizasyonu için

uygulanabilir özelliktedir. Ayrıca bu plandaki hükümler ulaşım yolları/patikalar, yer

üstü tesisleri (YÜT), depolama alanları, BOTAŞ Boru Hattı Projesi’nin inşaatı

sırasında yararlanılan diğer ek alanlar gibi kalıcı ve geçici tesislere de

uygulanmıştır.

EP; inşaat çalışması sırasında tahrip olan ve proje kapsamında daimi

kullanıma alınmayacak alanların eski haline getirilmesi faaliyetlerini

tanımlamaktadır. EP; BTC-GHG’sini ve şantiye alanlarını; boru depolama alanları,

bakım alanları, yollar ve diğer nakliye tesisleri gibi inşaat destek alanlarını; ve atık

yönetimi ile bertaraf alanlarını kapsamakla beraber bunlarla sınırlı kalmamıştır.

Ayrıca, belirtilen alanların geçici ve kalıcı erozyon kontrolü ve ilgili önlemlerin

uygulanmasına ilişkin şartları da açıklamaktadır.

EP, kazılan üst toprağın, alt toprağın ve kayaların uzaklaştırılması,

depolanması ve yerine yenisinin koyulmasında ve bu malzemelerin eski haline

getirilmesi gerekmeyen bölümün bertaraf edilmesinde kullanılacak yöntemleri

tanımlamaktadır. EP ayrıca kazma ve patlatma sırasında uygulanacak yöntemlerin

seçimi işlemlerini de tanımlamaktadır. Yöntemlerin seçimi, eski haline getirilecek

veya bertaraf edilecek alt toprak/kayanın miktarı ve özellikleri üzerinde önemli

etkiye sahiptir.

EP, eski haline getirme ve restorasyon faaliyetleri ile ilgili aşağıdaki tipik

çizimlere bağlı kalınarak tamamlanmıştır.


77

• Eğim Kırıcının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-855);

• Eğim Kırıcının Çıkış Yerinin Tipik Çizimi (ILF_DRG-EPL-PLG-856);

• Eğim Kırıcının Kesitinin Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-857);

• Bitkilendirilmiş/Kaplama Oluklarının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-

858);

• Kanal Suyu Bertarafının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-859);

• Silt Çitleri ve Saman Balyalarının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-861);

• Ahşap İstinat Parmaklıklarının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-862);

• Erozyon Şiltesinin Yerleştirilmesine İlişkin Tipik Çizim (ILF-DRG-EPL-

PLG-863);

• Gabion Yerleşim Planının Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-864);

• Karık Kırıcıların Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-885);

• Karık Kırıcıların Tipik Çizimi (ILF-DRG-EPL-PLG-886);

4.3.1. Toprağın Eski Haline Getirilmesi

BTC GHG, etkilenen alanın proje öncesindeki kullanımına ve üretkenliğine

geri dönüşünü sağlayacak şekilde, yeterli düzeyde eski haline getirilmiştir. Bu

amaca ulaşmak için, tüm toprağın uygun biçimde bakımı ve yönetimi gerekli

olmuştur.

Genel anlamda eski haline getirme faaliyetleri şunları sağlayacaktır:

• Tüm alanın en üst yüzeyinin, çevredeki el sürülmemiş zeminden en fazla

100 mm yüksek olması ve var olan konturlarla uyum içinde olması (kanal

destekleri dışında).

• Nihai bitkilendirmenin bu plan uyarınca yapılması. Boru hattının nihai

GHG’sinde gerçekleştirilen yeniden bitkilendirme faaliyetlerinin BOTAŞ

tarafından onaylanması.


78

• Çıplak alanlarda yarı-doğal bir görünüm gerekli olduğundan kayaların veya

işlemden geçmiş kayaların en üstteki yüzeyin üzerine, el sürülmemiş

komşu kayaların tane boyu dağılımına benzer biçimde dağıtılması.

• Eğer varsa, erozyon kontrol yöntemlerinin görünür biçimde kalabilmesi.

4.3.1.1. Alt Toprağın Eski Haline Getirilmesi

Burada standart ve özel eski haline getirme çalışmaları olarak iki durum

dikkate alınmaktadır.

Standart Eski Haline Getirme Çalışmaları: Alt toprağın hendeğe geri konması

sırasında, bu toprak komşu bozulmamış arazilerdeki sıkışma oranına yakın bir

düzeyde sıkıştırılmıştır. Alt toprağın yerleştirildikten sonraki yüksekliği, çevredeki

zeminin düzeyinden yüksek olmamasına dikkat edilmiştir. Alt toprak yerleştirilip

arazi düzlendikten sonra, alt toprak 350 - 400 mm derinliğe kadar gevşek ve

çalışılabilir bir duruma getirilerek ve el sürülmemiş komşu arazilere uyumlu bir

kontur verilmiştir. Hem PLL JV, hem de BOTAŞ Çevre Denetçileri, alt toprağın

kaldırılmasını, sıkıştırılmasını ve konturlanmasını düzenli bir şekilde izlemiştir.

Özel Eski Haline Getirme Çalışmaları: Özel eski haline getirme işlemi; boru

döşemek üzere tepe yamacında bir bank açılmasının gerekli olduğu yerlerde

uygulanmaktadır; burada önem verilen husus, bankın doldurularak orijinal eğimin

restore edilmesi ve böylece manzarada herhangi bir iz kalmasının önlenmesidir.

Yamaç hafriyatları sırasında alandaki üst toprak sıyrılıp alınarak ve yığılmıştır. Üst

ve alt toprak ayrı ayrı depolanmıştır. Yamaçtaki kesmenin orijinal konturlarla

uyumlu olması için, kenar eğim kesimi olabildiğince yeniden düzenlenmiştir. Alt

toprak katmanları, dış kenarların eğimi orijinal (zemin) düzeyine getirecek biçimde

etkin olarak düzenlenerek, hiçbir biçimde alt toprağın eğim çizgisi orijinal eğim

düzeyini aşmayacak veya orijinal eğimden dik olan bir eğim yaratılmıştır. Alt

toprağın sıkıştırılmasından sonra, üst toprak alana yayılıp, tırmıklanarak ve yeniden

tohum ekilmiştir.


79

4.3.1.2. Üst Toprağın Eski Haline Getirilmesi

Üst toprak ayrılıp ve yerine yeniden konmadan önce veya bu sırada atık

malzemesiyle karıştırılmamıştır. Yalnızca üst toprak ayrılarak ve yeniden yüzeye

yayılmıştır. Üst toprak, hendeklerin doldurulmasında yatak malzemesi olarak

kullanılması veya sıyrılmayan/el sürülmeyen alanlardaki üst toprak, civardaki

bozulmuş alanların üzerini örtmede kullanılmamıştır. Üst toprağa, aşırı ıslak

koşullarda veya zemin ya da üst toprak donduğunda ilişilmemiştir.

Bozulmuş alanların eğimi yeniden verilip sıkıştırıldığında, üst toprak

depolandığı yerden alınarak, tüm bozulmuş alan yüzeyine yayılmıştır.

Üst toprağın yeniden yayılması sonrasında bozulmuş alanların stabilitesinin

korunmasına yardımcı olarak, engebeli bir zemine sahip olmasını sağlamak üzere

tohumlama öncesinde önlemler alınmıştır. Tırmıklama ve benzeri işlemlerin

uygulanamadığı yerlerde (örneğin dik eğim, kayalık alanlar vb), zemin eğime dik

yönde dozerle bastırılarak, veya üst toprak yerleştirildikten sonra uygun bir

engebeye sahip olacak şekilde bırakılmıştır.

Üst toprak BTC GHG’nin üzerine yayıldıktan sonra, bitki gelişimini

kolaylaştırmak üzere hafif pürüzlü, gevşek bastırılmış bir yapı sağlanmıştır.

4.4. İnşaat Sırasında Alınan Çevresel Önlemler

İnşaat sırasında güzergah üzerinde yapılan aktiviteler Şekil 4.6’ deki gibidir.


80

Şekil 4.6. İnşaat sırasındaki aktiviteler

4.4.1. Üst Toprak Sıyırma ve Depolama

Boru hattı güzergahı üzerinde bulunan üst toprak tüm derinliği boyunca ve

dikkatlice sıyrılarak depolanmıştır (Şekil 4.7.).Üst toprak çalışmalar esnasında

makina ve insan gücünün sıkıştırmaması veya kirletmeye maruz bırakmaması için


81

borunun gömüleceği hendeğin karşı tarafına, kayıplarını ve/veya bozulmasını en

düşük düzeyde tutacak koşullarda depolanmıştır (Şekil 4.8.).

Sıyrılan üst toprağın depolamasında kullanılacak yerlerde üst toprak

sıyrılmamıştır ve verim düşüklüğüne fırsat vermemek için üst toprağın alt toprakla

karıştırılmaması amacıyla bazı bölgelerde jeotekstil yayılması gibi uygulamalar

yapılmıştır (Şekil 4.9.).

Üst toprak depolama işlemerinde dikkete alınan hususlar şunlardır:

- Üst toprak kendi özelliklerine ve bulunduğu alanın özelliklerine göre derinliğinin

tamamı gözönüne alınarak minimum 150 mm (15 cm)’den maksimum 300 mm (30

cm) derinliğe kadar sıyrılmıştır.

- Üst toprak, 2 m‘den yüksek olmayan

- Yamaç eğimleri 45C’den küçük

- Açık hendeklerle su drenajı sağlanmış yığınlar halinde ve

- Yığının üstü, yağışın içeri işlemesini azaltacak, ama havasız (anaerop) koşulların

gelişimini engelleyecek düzeyde, hafifçe sıkıştırılmıştır.

Ekolojik açıdan hassas alanlarda ve bitkiler açısından önemli alanlarda, üst

toprak sıyrılmadan önce bu alanda bulunan önemli bitki türlerinin tohumları üretim

için alınmış olmasının yanı sıra bazı dayanıklı türlerin kendileri özenle yerinden

alınarak üst toprak sıyrıldıktan sonra üzerine dikilmiştir. Bu çalışma ile türlerin tüm

imkanlar çerçevesinde korunması ve devamının sağlanması amaçlanmıştır.

Şekil 4.7. Üst toprak sıyırma ve depolama


82

Şekil 4.8. Üst toprağı sıyırılmış ve depolanmış boru hattı güzergahı

Üst toprak sıyırma işlemi sırasında daha önceden belirlenmiş ve işaretlenmiş

güzergah sınırının dışına çıkılmamış ve böylece hat dışındaki arazilere zarar

verilmemiştir.

Şekil 4.9. Hassas ekolojik alanlarda üst toprak depolama


83

Hassas Ekolojik Alanlar hat üzerinde fakat kapladıkları alan çok sınırlı

olduğu için özellikleri yakın çevresine göre farklılıklar göstermektedir. Bu üzden üst

toprağın diğer özellikteki topraklarla karışmasını engellemek için depolama alanının

altına jeotekstil serilmiştir. Ayrıca özellikle eğimli alanlarda yağış suyunun drene

edilebilmesi için üst toprağı yığmadan önce drenaj boruları kullanılmıştır.

Şekil 4.10. Hassas ekolojik alanlarda üst toprak koruma uygulaması

Hassas Ekolojik Alanlarda üst toprağın korunması için jeotekstil kullanma

gibi ek koruma yöntemleri uygulanmıştır (Şekil 4.10.).

4.4.2. Alt Toprak Kaldırma ve Depolama

Alt toprak borunun gömüleceği hendekten ya da eğimli alanlardaki

kazılardan çıkarılmıştır. Alt toprak kaldırma ve depolama çalışmalarında amaç, alt

toprağın aşırı erozyona neden olmayacak ve erozyondan etkilenmeyecek biçimde

depolanarak inşaat sonrasına kadar muhafazasını sağlamaktır.

Yerinden kaldırılan alt toprak, araç hareketlerinden ve çalışmalardan

etkilenmeyecek şekilde depolanmıştır. Alt toprak yığınları serbest drenajı güvenceye

alacak biçimde yerleştirilmiş ve yığının üstü, yağışın içeri işlemesini azaltacak, ama

havasız (anaerop) koşulların gelişimini engelleyecek düzeyde, hafifçe

sıkıştırılmıştır.


84

Alt toprak hendekten çıkarıldıktan sonra güzergahın hendek tarafına

depolanmıştır ancak özellikle eğimli bölgelerde alt toprağın erozyona maruz

kalmaması için jeotekstil ile bulunduğu alan sınırlandırılmıştır (Şekil 4.11.).

Şekil 4.11. Alt toprak depolama ve koruma

4.4.3. Geçici Erozyon Kontrolü

4.4.3.1. Eğim kırıcılar

İnşaat çalışmaları başlamadan önce eğimli alanlarda rüzgar, yağış ve makina

hareketlerinden doğabilecek titreşimden dolayı oluşacak erozyonu engellemek

amacı ile alanın eğimine göre belirli aralıklarla eğim kırıcı hendekler açılmıştır

(Şekil 4.12.). Bu hendekler sayesinde üst toprağı sıyrılmış ve üzerindeki makina

hareketleri nedeniyle tutucu özelliğine nispeten kaybetmiş olan toprağın rüzgar ya

da yağış nedeniyle kayarak yerini değiştirmesi engellenmiştir.


85

Şekil 4.12. Eğimli alanlarda eğim kırıcı uygulaması

4.4.3.2. Hendek içi eğim kırıcılar

BTC projesinin güney ayağında iki farklı ebatta boru kullanılmıştır.

Topoğrafya ve akacak petrolün oluşturacağı basınç dikkate alınarak 34 ve 42 inç

çaplarında olan borular yine topoğrafya ve arazinin toprak özellikleri dikkate

alınarak 2.5 ila 3.5 metre derinliğindeki hendeklere gömülmüşlerdir (Şekil 4.13).

Şekil 4.13. Alt toprak kullanılarak oluşturulmuş hendek içi eğim kırıcı


86

Borunun gömüleceği hendek açıldıktan sonra çalışmalar devam ederken

oluşabilecek toprak kaymalarını engellemek amacıyla yine hendekten çıkarılan alt

toprak kullanılarak ya da kum çuvalları ile eğim kırıcı setler oluşturulmuştur (Şekil

4.14).Bu çalışmanın amacı hem çevresel özelliklerin korunması hem de şahıs ve

makinaların güvenle çalışmasının sağlanması olmuştur.

Şekil 4.14. Kum çuvalları ile uygulanan hendek içi eğim kırıcı

4.4.3.3. Boşaltım kanalları

Güzergah üzerinden yağış sularını uzaklaştırarak eğimli alanlardaki

erozyonu engellemek amacıyla güzergahı dik kesen çevrim kanalları açılmış ve bu

kanallar güzergaha paralel, eğimli alan boyunca uzanan boşaltım kanalı ile

birleştirilmiştir. Böylece çevrim kanalı ile toplanan su başaltım kanalı ile çalışma

alanından uzaklaştırılmıştır.

Bu uygulamanın yapıldığı alanlarda boşaltım kanalının ağzı en yakındaki

dere yatağına ya da doğal su arkına verilmiştir. Böylece çevredeki verimli arazilerin

etkilenmesi ya da diğer alanların özelliklerinin bozulması engellenmiştir.


87

Şekil 4.15. Boşaltım kanalı uygulaması

4.4.3.4. Silt tutucular

Özellikle dere kenarlarında çalışırken çevredeki malzemelerin veya toprağın

kayarak dere suyuna karışmasını engellemek amacıyla kullanılmıştır. Silt tutucular;

rüzgar, yağış ya da makina hareketlerinden kaynaklanabilecek kaymaları önlemek

amacıyla basit olarak tahta şeritler arasına çakılarak tutturulan jeotekstilli çitlerdir.

Bazı zor bölgeler için şeritler arasına kafes tel geçirildikten sonra jeotekstil

uygulanmıştır. Silt tutucuları zemine kum çuvalları yardımıyla sabitlenmiştir (Şekil

4.16., Şekil 4.17., Şekil 4.18.).

Şekil 4.16. Silt tutucu uygulaması


88

Şekil 4.17. Mercin nehir geçişi

Şekil 4.18. Mercin nehir geçişinde silt tutucularının uygulanması

4.4.3.5. Saman balyası

Dere geçişleri sırasında derelerin üzerinden makina geçişini sağlamak üzere

öncelikle beton büz ya da demir (keson) borularla su akışı sağlanıp üzeri

doldurularak güzergah açılmıştır. Büz ya da demir boru ile dolgu malzemesinin

arasına kum çuvalları yerleştirilerek su akışını sağlayan borunun zarar görmesi ve

dolgu malzemesinin kayması engellenmiştir.

Geçiş bölgesinin her iki tarafına da şaşırtmalı olarak zemine kazıklarla

çakılan saman balyaları ile çalışma esnasında bulanan, içine yabancı madde karışmış


89

suyun temizlenmesi amaçlanmıştır. Saman balyası kullanılmasının nedeni samanın

suyu bulandıran maddeleri absorbe ederek suyu temizlemesidir (Şekil 4.19.).

Şekil 4.19. Saman balyası uygulaması

4.4.3.6. Su tahliyesi

Yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu alanlarda kimi zaman zor şartlarda

çalışılmak durumunda kalınmıştır. Kazı yaparken sürekli yükselen ve hendeği

dolduran yeraltı suyu etraftaki toprağın hendeğe kaymasına neden olarak çalışma

emniyetini de etkilemiştir. Bu gibi alanlarda su alandan uzaklaştırılarak uygun bir

dere yatağına ya da su kanalına deşarj edilmiştir.

4.4.4. Önemli Geçiş Alanları

4.4.4.1. Zamantı Nehir Geçişi

Toroslardan doğarak Seyhan nehri ile birleşip Akdeniz’e dökülen Zamantı

nehri BTC boru hattı ile Kayseri ilinin Pınarbaşı ilçesi Üçpınar köyünde

kesişmektedir. Zamantı nehri barındırdığı flora ve fauna varlığı ve gösterdiği ıslak

çayır özelliği ile LOT-C inşaatının ekolojik açıdan hassas bölgeleri arasında en

önemlisidir.

Zamantı geçişi için yapılan uzun etüdler sonunda en uygun zamanın mart ve

ağustos ayları olduğu belirlenmiştir. İnşaat faaliyetleri de bu aylarda iki aşamalı


90

olarak yapılmak suretiyle nehirde ve çevresinde barınan ve özellikle üreme için bu

bölgeyi kullanan kuş, balık ve bitki türlerine zarar vermemek hedeflenmiştir.

2004 yılının mart ayında başlayan birinci aşama çalışmanın en zor olduğu

dönemdir çünkü karasal iklimin getirmiş olduğu ağır kış şartları içinde çalışmak ve

ilk etabı yirmibir günde tamamlamak için büyük gayretler sarfedilmiştir. İnşaat

çalışmaları başlamadan önce çalışma alanında bulunan bitki soğanları özenle

toplanarak koruma altına alınmış ve üretilebilir nitelikte olanlar biyorestorasyon

aşamasında kullanılmak üzere çoğaltılmıştır (Şekil 4.20.).

Şekil 4.20. Toplanan soğanların aynı alandan uzaklaştırılan torfun içinde koruma altına alınması

Mevsim itibariyle henüz ıslak ve yumuşak olan üst toprağı korumak için bazı

teknikler uygulanmıştır. Makina geçişi için üst toprağın üzerine jeotekstil serildikten

sonar kütüklerle platform oluşturularak üst toprağa olacak etkiyi en az seviyede

tutmak hedeflenmiştir (Şekil 4.21.).


91

Şekil 4.21. Makina geçişi için oluşturulan platform

Makinaların girmeyeceği kısımlarda ise üst toprağın üzeri jeotekstil ile

kapatılmıştır (Şekil 4.22.).

Şekil 4.22. Üst toprak koruma yöntemi

Çalışmanın yoğun olacağı bölgelerde üst toprak tamamen kaldırılarak

korunmuştur (Şekil 4.23.).


92

Şekil 4.23. Yerinden kaldırılarak korumaya alınmış üst toprak

İnşaat öncesi alınan bir diğer önlem nehir suyu üzerine olası etkileri

azaltmak için uygulanan silt tutucular olmuştur. Bu amaçla suyun akış yönünde

belirli aralıklarla jeotekstil ile setler yapılarak inşaat esnasında yabancı maddelerin

suya karışması engellenmiştir (Şekil 4.24.).

Şekil 4.24. Silt tutucu uygulaması

Tüm gerekli çevresel koruma önlemleri alındıktan sonra inşaat başlatılmış ve

kaynak yapılmış borular nehri tamamen geçecek şekilde karşı tarafa ulaştırılmış ve


93

bu arada biten çalışma dönemi nedeniyle yarım kalan karşı taraf ağustos ayına

bırakılmıştır.

Ağustos ayında yapılan ikinci aşamada da aynı şekilde üst toprak koruma

altına alındıktan sonra hat güzergahı açılmış ve kaynatılmış borular mart ayında

nehri geçen diğer borularla birleştirilmiştir.

Gerek birinci gerekse ikinci aşamada inşaat tamamlandıktan sonra üst toprak

serilmeden önce uygulanan taş duvar örme işlemiyle nehrin kenarlarının suya

kaymasını engellemek hedeflenmiştir. Bu uygulamada tel kafesler içine kaya

yerleştirilerek hazırlanan duvar kalıp halinde makinalar yardımıyla kaldırılarak nehir

kenarına yerleştirilmiştir (Şekil 4.25., Şekil 4.26.ve Şekil 4.27.).

Şekil 4.25. Nehir kenarına uygulanan erozyon önleyici taş duvar hazırlanışı

Şekil 4.26. Uygulamaya hazır erozyon önleyici duvar


94

Şekil 4.27. Erozyon önleyici duvar

Taş duvar uygulamasından sonra makina hat içerisine makina girişi

olmayacağı için tesviye işlemi tamamlanmış ve torfların yerleştirilmesi için uygun

alan yaratılmıştır (Şekil 4.28.).

Şekil 4.28. Torfların yerleştirilmesi

İnşaat öncesi özenle kaldırılıp koruma altına alınan torflar tesviye işleminden

sonra alana getirilerek yerlerine yerleştirilmiştir. Tüm bu çalışmalar işin başından

beri çalışmış, alanı tanıyan, özelliğini ve önemini bilen işçiler yardımıyla

yürütülmüştür. Yerleştirilen torfların üzerine doğal hayvan gübresi serilerek kısa

zamanda eski verimliliğine kavuşması sağlanmış ve silindir yardımıyla sıkıştırılarak

alana tutunmaları kolaylaştırılmıştır (Şekil 4.29.).


95

Şekil 4.29. Torfların silindirlenerek toprağa tutunmasının sağlanması

Tüm bu işlemler sonrasında yüzey temizliği yapılan üst toprak üzerine bitki

soğanları dikilerek inşaat öncesi konumuna kavuşturulmuştur (Şekil 4.30.).

Şekil 4.30. Yeniden Eski Haline Getirme çalışmaları ardından Zamantı nehri

4.4.4.2. Çokak fay hattı geçişi

B sınıfı bir faydır (Holosen aktivitesinin belirtilerini gösteren fay;

muhtemelen yer değiştirmeler santimetreden metreye kadar değişmektedir). Bu fay,

Toros Dağları’ndaki sadece kısmen anlaşılmış olan kompleks fay sistemlerinin bir

parçasıdır. Ters/sağ-atımlı ve 3 km uzunluğa sahip bu fayın Kızıloluk fayı ile

birleştiği, bu nedenle de yaklaşık 15-20 km uzunlukta bir yapı oluşturduğu

düşünülmektedir. Fay boyunca meydana gelecek yerdeğiştirme miktarı 0,7 m olarak


96

tahmin edilmektedir. Atımın x, y ve z bileşenlerinin ise sırasıyla 0,19 m, 0,43 m ve

0,52 m olduğu tahmin edilmektedir. Fayın bulunduğu alanda, silttaşı, kiltaşı ve

marndan oluşan Tersiyer yaşlı klastik kayaçlar ve bu birimin üzerinde alüvyal

çökeller bulunmaktadır.

Çokak fay hattının bulunduğu bölge karaçam (Pinus nigra) ve Doğu Kayını

(Fagus orientalis) ormanıdır. Bu bölgede çalışmalar esnasında fay zonunun, ağır

makinaların yaratacakları titreşimlerden etkilenmemesi için, makinalar herbirinin

kalınlığı 5cm olan 4 katlı izolasyon malzemelerinden oluşan bir platformda

yürütülmüştür.

Normalde 1.5 metre genişliğinde olan boru hendeği bu bölgede 7 metre

olarak açılmış ve hendeğin içi olası bir sarsıntı esnasında borunun salınımına olanak

verecek şekilde çakıl malzeme ile doldurulmuştur. Ayrıca inşaat sonrasında fay hattı

geçişinin yapıldığı bölüm kafes örgü ile çevirilerek burayı kullanacak olan yerel

halkın verebileceği olası zararlar engellenmiştir (Şekil 4.31.).

Şekil 4.31. Çokak fay hattı

4.4.4.3. Hassas ekolojik alan geçişleri

Hassas ekolojik alanlarda inşaat çalışmaları başlamadan önce endemik ve

diğer türlerin soğanı, tohumu ve bitkinin kendisi olmak üzere üretilmeye uygun

bölümleri toplanmıştır. LOT-C’de toplam 18 ekolojik alan olup bu alanlarla ilgili

bilgiler EK-III’te,bitkilerin özellikleri, ekim şekli ve zamanları EK-IV’te verilmiştir.


97

Toplama işleminde projenin çevre bölümünde görevli ekologlar ve Hacettepe

Üniversitesi Biyoloji bölümü öğretim görevlileri rol aldı. Endemik türler Hacettepe

Üniversitesine bağlı seralarda koruma altına alınarak üretilmiştir (Şekil 4.32., Şekil

4.33., Şekil 4.34. ve Şekil 4.35.).

Hassas ekolojik alan geçişlerinde diğer alalara göre uygulanan ek bir faaliyet

üst ve alt toprağın ek tedbirlerle koruma altına alınması olmuştur. Endemik türler

dışındaki türler korumaya alınan üst toprak üzerine tekrar dikilerek doğal ortamında

korunmuştur. Tüm inşaat faaliyetler tamamlandıktan sonra 2004 yılı ekim ayı sonu

ile kasım ayı başlarında doğal alanlarına dikilmiştir.

Şekil 4.32. Tohumların ayrılması (Hacettepe Üniversitesi)

Şekil 4.33. Tohumların ayrılması


98

Şekil 4.34. Tohumların ekilmesi ve türlerine göre etiketlendirilmesi

Şekil 4.35. Tohumların serada üretilmesi

4.4.4.4. Ekstra Kullanım Alanları

LOT-C kapsamında proje başından beri sayısı 2000’in üzerine çıkan

çalışanın barındığı 4 şantiyede oluşan organik atıkları (yemek atıkları)

değerlendirmek amacıyla kompostlama alanı oluşturulmuştur. Bu alan merkez

kampa yakın bir köyde yapılan araştırma ve görüşmeler neticesinde, köy


99

yerleşiminden yaklaşık 1 km uzaklıkta seçilmiştir. Alanın seçiminde gözönünde

bulundurulan en önemli kriter rüzgar yönü olmuştur böylece oluşabilecek kokunun

çevre halkına zarar vermemesi amaçlanmıştır. Bu yönde alınan bir diğer tedbir ise

çevre bitkilendirmesinde büyük yapraklı ağaç seçimi yapılarak kokunun dağılmasını

engellemek olmuştur. Bu nedenle bir yılda 4-6 metre boy vererek hızlı büyüme ve

geniş yaprakları ile hava kirliliğini önleme özelliklerine sahip olan nedeniyle

Paulownia türü tercih edilmiştir. Kompostlama alanının çevresi tamamen

Paulownia imperialis ile kapatılmış iç kısımlar ise Nerium oleander, Hibiscus rosa

sinensis bitkileri ve Lolium perenne % 15, Festuca arundiacea % 15, Trifolium

repens % 10, Dactylis repens % 20, Agropyron cristatum % 20 ve Bromus inermis

% 20 ‘den oluşan çim tohumu karışımı ile bitkilendirilmiştir.

Bir diğer ekstra kullanım alanı ise hendek kazısı sırasında çıkan fazla

malzemenin depolandığı kiralık alanlardır. Çoğunlukla eğimli alanlarda, kayalık

bölgelerde ya da alt malzemenin fazla çıkması beklenen yol-nehir geçişi

bölgelerinde bu alanlara ihtiyaç duyulmuş ve bu yüzden inşaat koridoru dışında

depo alanları kiralanmıştır. Kiralanan her alan için arazi sahibine kira bedeli ve

varsa üzerindeki ürünün bedeli ödenmiştir. Depo alanlarında yine üst toprak sıyırma

ve koruma işlemine tabi tutulmuştur.

4.5. İnşaat Sonrası Yerine Getirme ve Koruma Faaliyetleri

İnşaat sonrası koruma aktivileri genel olarak inşaat esnasında oluşan çevresel

etkileri minumum düzeye indirgeyerek çalışma alanlarının doğal yapısına dönmesini

sağlamaktır. Bu bağlamda inşaat esnasında alınan koruma önlemlerinin devamı

niteliğinde çalışmalar yapılmıştır.

4.5.1. İnşaat Sonrası Yerine Getirme Faaliyetleri

Boru kaynak ve hendeğe indirme faaliyetleri tamamlandıktan sonra kazı

sırasında çıkarılan alt toprak borunun üzerini kapatacak şekilde hendeğe

doldurulmuştur. Alt toprağın yerine konması esnasında çalışma alanının yakın

çevresinin yüzey seviyesi baz alınmıştır. Taşlık alanlarda çıkan alt malzeme yerine

serilirken bu malzemenin ileride tarım faaliyetlerine zarar vermemesi için derin


100

bölgelere serilmesine özen gösterilmiştir. Böylece üst toprağın hemen altına

gelmeyecek olan taşlar ekim-dikim esnasında kullanılacak makinelere ve bitki

köklerine zarar vermeyecek derinliğe gömülmüştür. Arta kalan alt toprak uygun

şekilde çalışma alanından uzaklaştırılmıştır.

İnşaat öncesi büyük bir titizlikle sıyrılıp depolanan üst toprak boru hendeği

doldurulduktan sonra hattın içine serilmiştir. Bu işlemde inşaat öncesi üst toprakla

ilgili olarak tutulan kayıtlar uyarınca üst toprak kalınlığı tüm hatta eşit olacak

şekilde uygun makinelerle serme işlemi yapılmıştır. Serimden sonra traktörlerle

sürülen üst toprağın havalanması sağlanmıştır (Şekil 4.36.ve Şekil 4.37.).

Şekil 4.36. İnşaat sonrası yerine getirme faaliyetleri

Şekil 4.37. İnşaat sonrası düzenlenmiş boru hattı güzergahı


101

4.5.2. Fazla Materyal Kontrolü

Borunun gömülmesi sonrası üzerini kapatmak için kullanılan alt toprağın

fazlası çalışma alanından uygun yöntemlerle uzaklaştırılmıştır.

Bu malzeme halkla ilişkiler ekibine yerel halktan gelen istekler

doğrultusunda çoğunlukla köylerde alt yapı sistemlerinin iyileştirilmesi için

kullanılmıştır. Kayıt edilen kişisel ya da genel istekler doğrultusunda yol

iyileştirmesi, ortak kullanım alanlarının düzenlenmesi, çukur alanların doldurarak

tarla olarak kullanıma açılması gibi amaçlarla değerlendirilmiştir.

Boru stok alanları ve şantiye gibi atık malzemesi oldukça fazla olan

alanlardan çıkan malzemeler ise kişisel istekleri karşılamanın yanı sıra ileride yol

iyileştirmesi gibi amaçlarda kullanılmak üzere belediyelere ya da köylere izin

karşılığında teslim edilmiştir.

4.5.3. Kalıcı Erozyon Kontrolü

4.5.3.1. Çimleme

Özellikle dik eğimli alanlarda inşaat aktiviteleri bittikten sonra acil erozyon

önlemi olarak çim ekimi yapılmıştır. Böylece yağış gibi olumsuz etki yapacak

herhangi bir olaydan önce boru hattı koridoru üst toprak serilerek düzeltildikten

sonra sürülüp çim ekimine hazır hale getirilmiştir. Çevre ekibi tarafından eğitilen

işçiler yardımıyla serpme yöntemi uygulanarak tohumlar ekilmiştir (Şekil 4.38.).

Şekil 4.38. Eğitimli işçiler tarafından yapılan çim ekimi


102

4.5.3.2. Eğim kırıcılar

Alt ve üst toprağı yerine konmuş dik eğimli alanda eğim derecesine göre

sıklığı ve genişliği belirlenen eğim kırıcı hendekler hazırlanmıştır. Böylece inşaat

süresince oynanmış ve bağlayıcı özelliği azalmış olan toprağın herhangi bir etken

nedeniyle kaymasını engellenmiştir (Şekil 4.39.).

Şekil 4.39. Eğim kırıcı uygulaması

Eğimi çok dik olan ve özel uygulama yapılmasına karar verilen alanlarda

eğim kırıcılar dışarıdan getirilen uygun taş malzemelerle örülmüştür. Bu alanlarda

yağış sularını toplaması da amaçlanan eğim kırıcıların yine arazideki eğim

derecesine göre sıklığı ve genişliği belirlenmiştir (Şekil 4.40. ve Şekil 4.41.).

Şekil 4.40. Taşlarla örülü eğim kırıcılar ve hasır örgü çalışmaları


103

Şekil 4.41. Eğim kırıcı uygulaması

4.5.3.3. Outlet yapıları ve boşaltım kanalları

Arazilerde doğal olarak bulunan kanallar, inşaattan sonra erozyona neden

olmamak için kayalarla örülerek kanalın boru hattı içinde kalan kısmı koruma altına

alınmıştır (Şekil 4.42. ve Şekil 4.43.).

Şekil 4.42. Boşaltım kanalı çıkışı uygulaması


104

Şekil 4.43. Doğal kanal içi outlet yapı uygulaması

Bu uygulamayı tarım faaliyetlerine engel olur görüşüyle kabul etmeyen tarla

sahiplerine uygulamanın önemi konunun uzmanları tarafından açıklanmıştır.

4.5.3.4. Riprap (outlet yapı) ve öğütülmüş kaya uygulaması

Dere ve daha büyük nehir yatakları kenarlarına tüm inşaat faaliyetleri

bittikten sonra kalıcı bir erozyon önleme yöntemi olarak riprap uygulanmıştır.

Uygulamanın yöntemi, dışarıdan getirilen taşlarla dere ya da nehir yatağının

çevresine bent oluşturmak suretiyle erozyonu engellemektir (Şekil 4.44.).


105

Şekil 4.44. Riprap uygulaması

4.5.3.5. Hasır örgü şiltesi kullanımı

Kalıcı erozyon kontrolü çalışmalarında büyük oranda kullanılan hasır örgü

şiltesi ya da erozyon şiltesi arazide uygulaması yapıldıktan sonra 1 yıl içinde erime

özelliği olan ve altındaki çim tohumuna nemli ortam sağlayarak gelişimini

destekleyen bir malzemedir. Şilte uygulamasında görev alan işçiler malzemenin

özellikleri konusunda eğitilmişlerdir çünkü malzemenin araziye uygulanmadan önce

gerekli boyutlara kesilerek parçaların birbirine dikilmesi ve böylece uygulamaya

hazır hale getirilerek alana götürülmesi gerekmektedir. Eğimli arazide yapılan çim

tohumu atımından sonra şilteler küçük ahşap kazıklar yardımıyla toprağa

sabitlenmiştir (Şekil 4.45. ve Şekil 4.46.).

Kullanılan çim tohumu karışımı Akdeniz ikliminin etkili olduğu bölgelerde

Lolium perenne % 25, Festuca arundinacea % 35, Dactiylis glomerata % 15,

Phleum pratense % 15, Cynodon dactylon % 10 karışımı; Karasal iklimin etkili

olduğu alanlar da ise Lolium perenne % 25, Festuca arundinacea % 40, Dactylis

glomerata % 15, Phleum pretense % 15, Trifolium repens % 5 karışımı

kullanılmıştır.


106

Şekil 4.45. Hasır örgü şiltesi uygulaması

Şekil 4.46. Hasır örgü şiltesi uygulaması

4.6. Biyo-restorasyon Çalışmaları

Biyo-restorasyon çalışmaları boru hattı güzergahı üzerinde yapılacak tüm

bitkilendirme faaliyetlerini içermektedir. Bu faaliyetlerin içinde kalıcı erozyon

önleme aşamasında uygulanan çimleme de yeralmaktadır.

İnşaat öncesi tutulan dataların neticesinde gerekli olacak tür ve miktarda

bitki üretimi için Osmaniye İl Çevre ve Orman Fidanlık Müdürlüğü ile bağlantı

sağlanmış ve bu bağlamda toplam 38 bin adet fidan üretimi inşaatla beraber


107

başlamıştır. Böylece biyo-restorasyon aşamasına gelmeden bitkilerin hazır olması

hedeflenmiştir. Bu bitkiler ağaç, çalı ve yerörtücü türleridir.

İnşaat çalışmalarının bitişi ve yarım kalan basınçlı su testi faaliyetleri

nedeniyle 2005 yılı baharına bırakılan ağaç dikimi yerine 2004 kasım ve aralık

aylarında özellikle Kahramanmaraş bölgesinde tarla arazileri dışında kalan makilik

ya da orman özelliği gösteren alanlarda palamut dikimi yapılmıştır. Seçilen bölgeler

erozyona maruz kalabilecek maki alanları ile meşe ağaçlarının tespit edilmiş olduğu

orman alanlarıdır. Palamutlar aynı iklimsel özellikleri taşıyan Tekir ve Andırın

bölgelerinden toplanmış ve bir çukura 3 adet olacak şekilde inşaat öncesi sayısına

denk getirilerek dikilmiştir.

Yapılan bir diğer çalışma da özellikle Osmaniye bölgesinde hava

koşullarının iyi gitmesi neticesinde çelik alınarak yapılan çalı dikimi olmuştur.

Aralık ayında yapılan bu çalışma daha çok bölgede yoğun olarak bulunan böğürtlen

bitkisi ile uygulanmıştır. Amaç doğal olarak bulunan fakat hattın kesmesi nedeniyle

bozulmuş olan çalı çitlerinin hat üzerinde yeniden oluşturulmasını sağlamak

olmuştur. En az üç göz içeren çeliklerin alınması ve aynı anda aynı bölgeye

aktarılması ile başarıya ulaşılmıştır. Böylece tarla sınırları ve dere kenarları eski

durumuna getirilmiştir. Şubat ayından sonra aynı işlem kavak ve söğüt bitkileri için

uygulanacaktır.

Biyo-restorasyon çalışmalarından önce halkla ilişkiler ekibi tarafından

yerleşim birimlerinde yapılan toplantılarda bitkilendirme çalışmalarının toprak

erozyonunu önlemek adına ne kadar önemli olduğu anlatılarak vatandaşların

bitkilerin korumasında aktif rol almaları istenmiştir.

Yapılan bu çalışmalar borunun üzerine denk gelen 8 metrelik kamulaştırma

alanı dışında uygulanarak bitkiler geliştikten sonra köklerinin borulara zarar

vermemesi hedeflenmiştir.

Tüm çalışmalar bittikten sonra borunun üzerinde yaklaşık 1.5 metre toprak

olduğu için arazi sahiplerinin yeniden zirai faaliyetlere imkan tanınmıştır. Ancak

yine boruları korumak amacıyla 8 metrelik kamulaştırma koridoruna köklü bitki

dikimi ve aynı alanda inşaat faaliyetinin yapılmasını yasaklamıştır.

5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER Özgün Püren SEYHANLI

108

5. SONUÇLAR ve ÖNERİLER

Türkiye’de hazırlanan ÇED raporlarının hemen hemen hepsinde yüzeysel

kalınmış ve gerçek anlamda gereklilikleri tam olarak yerine getirilmediği için ÇED

raporları amaçlarına ulaşamamıştır. Bunun sebebi ise ÇED yaklaşımının yeterince

kavranamamasından kaynaklanmaktadır. Genel olarak diğer faaliyetler için ÇED

raporları bir formaliteden öteye gidememiş olup, ÇED raporunda belirtilen

taahhütler yerine getirilmemiştir. Bunun sebebi, ÇED onayı alındıktan sonra gerekli

denetimlerin yapılmaması ve taahhütlerin yerine getirilmemesi durumunda herhangi

bir zorlayıcı yaptırımlarının olmamasından kaynaklanmaktadır.

BTC Ham Petrol Boru Hattı Projesindeki temel sorun, ÇED raporundaki

eksikliklerden ziyade ÇED’te verilen taahhütlerin uygulanması sırasında ortaya

çıkmıştır. BTC Ham Petrol Boru Hattı Projesinin ÇED raporu Avrupa standartları ve

Türk Çevre Mevzuatları göz önüne alınarak hazırlanmıştır. PLL JV, inşaat

aktiviteleri sırasında çevreye olacak etkileri önlemek veya en aza indirmek için ÇED

raporunda belirtilen bütün kurallara bağlı kalarak ÇED’in eksik kaldığı kısımlarda

prosedür, plan ve raporlar hazırlayarak ÇED’e destek sağlamıştır. Bu bakımdan

BTC Ham Petrol Hattı Projesi, ÇED’in taahhütlerinin yerine getirilmesi, düzenli

olarak yapılan yaptırıma yönelik denetimler açısından Türkiye’de bir ilk olarak

kabul edilebilir.

Gerek kamplardaki atıksu deşarjı gerek hidrotest suyu deşarjı veya diğer su

tahliyeleri sırasında ÇED’de belirtildiği gibi numuneler alınarak analizler yapılmıştır

ve proje standartlarına uygunluğu incelenmiştir fakat ÇED raporunda proje

standartlarının tutmaması durumunda ne gibi önlemler alınması gerekildiği

belirtilmemiştir. Bu kapsamda PLL JV, Acil Önlem Planını hazırlayarak BOTAŞ’ın

onayı alınmıştır. Bu plana göre, kamplarda bulunan atıksu arıtma tesislerinden her

hafta düzenli olarak alınan numunelerin, standartları tutmaması durumunda, atıksu

arıtma tesislerinde deşarj hemen durdurularak atıksular, BOTAŞ tarafından onaylı

tesisler olan Adana Organize Sanayi veya Kayseri KASKİ arıtma tesislerine,

numune sonuçları proje standartlarını sağlayana kadar gönderilmiştir ve her bir sefer

için atık transfer formları kullanılarak kayıtlar tutulmuştur. Bu tesisler Su Kirliliği


109

Kontrol Yönetmeliğinde belirtilen deşarj standartlarına tabi tutulduğu için proje

standartlarıyla uyuşmamaktadır (EK-I’de standartlar verilmiştir). Ayrıca atıksuların

taşınması hiçte azımsanmayacak ek maliyetlere neden olmuştur, bu bakımdan ÇED

amacına ulaşamamıştır.

Hidrotest sırasında boru içinde yüksek basınç uygulanıp stabilite

sağlandıktan sonra boru içindeki suyun deşarjına başlanmıştır. Hidrotest Planına

göre deşarjın direkt yapılabilmesi için askıda katı madde, yağ ve gres, demir, klorlu

su kullanılıyorsa toplam artık klor, çözünmüş oksijen ve pH değerlerinin proje

standartlarını sağlaması gerekmektedir, ancak sahada yağ ve gres tayininin

yapılması mümkün olmamıştır. Proje standartlarının tutmaması durumunda ise Acil

Önlem Planı uygulanmaya alınmış fakat bu birtakım sorunları da beraberinde

getirmiştir. Basınçlı suyu uzun süre boru içerisinde tutmak ve suların tamamının

tankerlerle onaylı tesislere göndermek mümkün olmamıştır. Bu durumda PLL JV,

çevreye verilecek olan zararı minimuma indirgemek için hidrotest deşarj suyu

bekletme tankları ve portatif kum tutuculardan geçirilerek ön arıtmaya tabi

tutulmuştur. Ayrıca deşarj noktasında silt tutucu ve saman balyaları kullanılarak,

siltasyonun minimum seviyeye indirilmesi sağlanmış ve hidrotest sırasında numune

alımı sıklaştırılarak deşarj suyu kalitesindeki zamana bağlı değişimler izlenmiştir.

BTC projesi ÇED raporunda, katı atıklar ayrıştırıldıktan sonra geri

dönüşümünün yapılması için gönderilecek olan tesislerin mutlaka geri dönüşüm

lisanslarının olması şartını koymuştur. Fakat günümüzde, Türkiye’de çoğu tesislerin

geri dönüşüm lisanslarının bulunmadığı dikkate alınmamış olup ve bunun çok büyük

bir ek maliyete neden olacağı düşünülmemiştir.

ÇED raporuna göre nehir geçişlerinden önce, inşaat sırasında ve inşaat

tamamlandıktan 1 hafta sonra numuneler alınmasını ve bu sonuçlara göre suda

siltasyonu önlemek için gerekli önlemlerin alınması gerektiği vurgulanmaktadır.

Ancak inşaat sırasında özellikle büyük nehir geçişlerinde, siltasyonu azaltmak için

kullanılan silt tutucular ve saman balyaları, bu nehirlerdeki yüksek debilerden dolayı

amaçlarına ulaşamamıştır.

ÇED raporuna göre, ekolojik hassas alanlarda (EHA) inşaat aktiviteleri (eski

haline getirme çalışmaları dahil olmak üzere) 21 gün içinde tamamlanması


110

gerekmektedir. Ancak bu alanlardaki biyorestorasyon çalışmaları toplanan endemik

tür tohumlarının dikim zamanına denk gelmediği için geç kalınmıştır. Hacettepe

Üniversitesinde bulunan tohumlar uzun süre muhafaza edilemediği için seralarda

yetiştirilerek yeniden bu endemik türlerin tohumları elde edilmiştir. Yanlış

planlamadan kaynaklanan bu sorunda maliyetin artmasına ve zaman kaybına neden

olmuştur.

111

KAYNAKLAR BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN Ham Petrol Boru Hattı Projesi, 2002. Çevresel Etki

Değerlendirme Raporu, Cilt 1 Bölüm 1.

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN Ham Petrol Boru Hattı Projesi, 2002. Çevresel Etki

Değerlendirme Raporu, Cilt 1 Bölüm 6.

BAKÜ-TİFLİS-CEYHAN Ham Petrol Boru Hattı Projesi, 2002. Teknik Olmayan

Özeti

BRUNDLAND, G.H., 1987. Ortak Geleceğimiz Dünya ve Çevre Kalkınma

Komisyonu, Ankara.

CAIN, E.J., 1994. Çevresel etki Değerlendirmesi Eğitim Programı Konuşması,

Çevre Vakfı Yayını, Ankara.

CURI, C., 1993. Boğaziçi Üniversitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü ÇED Kursu (Ders

Notları), İstanbul.

ÇEVRE BAKANIĞI, 2004. Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği, Ankara.

DUINKER PN ve BEANLANDS, 1986. Çevresel Etkilerin Önemi, Kavram

Araştırması (The significance of environmental impacts, an exploration of

the concept).

Dünya Bankası Ülke Raporları, 2000

ENVY. 2001. Mevcut Durum Raporu (Kirletilmiş arazi de dahil) Rev.1 (Dok.No.

PLE-REP-LHS-GEN-002).

ENVY. 2001. A Summary of Archaeological Studies Conducted up to Date Rev. A

(Dok.No.ENV-TNO-ENS-GEN-001).

ENVY. 2002. Phase II Habitat Survey Report Rev.0 (Dok.No.ENV-REP-ENS-

GEN-002).

ESENGİN, E., 2002. Integration of Geographic İnformation Systems with

Environmental Impact Assessment: A case Study on Çamlı Dam, A Thessis

Submitted to the Graduate school of Natural and Applied Sciences Middle

east Technical University, Ankara.

ESER (2001)Nehir Geçişlerinin Hidorlojik ve Hidrolik Analizlerinin

Doğrulanması.

112

GÜNDÜZ, O., 1982. Gelişim Sürecinde Çevresel Etkilerin Denetimi. Sanayileşme

sürecinde Çevresel Etkiler. Güneydoğu Avrupa Ülkeleri Mühendisleri

Sürekli Konferansı, Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı, Ankara.

ORTALONA, L., HILL, W.W., 1972. An Analysis of Environmental Statements

for Crops of Engineers Water Projects, Report No: 72-3, U.s. army

engineers Institute for Water Resources, Alexandria.

ESA 36 and ZAMANTI RIVER CROSSING (PLL-MST-ENS-PLC-020, REV 1)-

Special Area Reinstatement Method Statement, 2004.

Türk Toprak Kirliliği Kontrol Yönetmeliği, 12 Aralık 2001 tarihli Resmi Gazete

Türkiye Çevre Vakfı. 1998. Türkiye’nin Çevre Sorunları 1999. Yayın No. 131,

Türkiye. ISBN: 975-7250-47-7.

USLU, O., 1987. ÇED Uygulamasından Örnekler, Türkiye Çevre Sorunları Vakfı,

Ankara.

USLU, O., 1993. Çevresel Etki Değerlendirmesi. Türkiye Çevre Sorunları Vakfı,

Önder Matbaa, Ankara.

WISCHMEIER, W.H. ve SMITH, D.D. 1978. Yağmur erozyonundan kaynaklanan

kaybın tahmini: koruma planlamasına yörelik kılavuz. ABD Tarım

Departmanı. Tarım El Kitabı No. 537. Washington DC.

YAŞAMIŞ, F.D., 1997. Çevresel Etki Değerlendirmesi Kuram, Teknik ve

Yöntemler, TAKAV Matbaacılık ve Yayımcılık, Ankara.

YÜCEL, M., 1988. Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirmesi. Çevre ve İnsan,

Başbakanlık Çevre Genel Müdürlüğü, Ankara.

2001. Devlet Makamları ile Yapılan Yazışmalar

113

ÖZGEÇMİŞ

Osmaniye’de 1979 yılında doğdu, İlk, orta, lise öğrenimini Osmaniye’de

tamamladı. 1998 yılında girdiği Çukurova Üniversitesi Mühendislik Mimarlık

Fakültesi Çevre Mühendisliği’nden 2002 yılınında Çevre Mühendisi ünvanıyla

mezun oldu. Eylül 2002 tarihinde Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,

Çevre Mühendisliği Anabilim Dalı’nda Yüksek Lisans öğrenimine başladı.

EK-I BTC Ham Petrol Boru Hattı Deşarj Standartları

114

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği

Parametre Su Ürünleri Yönetmeliği (6)

Kompozit numune (2

saat)

Kompozit numune (24

saat)

DB(1) ve Kıyıda Gerçekleştirilen Petrol ve Gaz Üretimi Kriterleri(2)

AB Standartları

Proje Standartları

PH 5-9 6-9 6-9 6-9 (1) (2) 6-9 BOİ, mg/l 50 (evsel)

75 (endüstriyel)100 50 BOİ5: 50 (1) (2) 25 25

KOİ, mg/l 170 (evsel) 255 (endüstriyel)

160 100 250 (1) 125 125

Yağ ve Gres, mg/l 30 (evsel) 10 (endüstriyel)

20 10 10 (1), 20 (2) 10

AKM, mg/l 200 200 100 50 (1) (2) 35 35 Toplam ağır metaller, mg/l

10 (1) 10

Toplam toksik metaller

5 (2) (4) 5

Total metals, except Barium

10

Hekzavalent krom, mg/l

0.5 0.5 0.1 (1) 0.1

Toplam krom, mg/l 0.5 2 1 0.5 (1) 0.5

Kurşun, mg/l 0.5 2 1 0.1 (1) 0.1 Siyanür, mg/l Toplam 0.3

Serbest 0.06 1 0.5 Toplam: 1

Serbest: 0.1 (1) Toplaml 0.3

Serbest: 0.06Kadmiyum, mg/l 0.05 0.1 0.1 (1) 0.05 Demir, mg/l 10 3.5 (1) 3.5

Florür, mg/l 20 15 20 (1) 15 Bakır, mg/l 0.5 3 0.5 (1) 0.5 Çinko, mg/l 2.0 5 2.0 (1) 2.0 Civa, mg/l 0.01 0.05 0.01 (1) 0.01 Nikel, mg/l 0.5 0.5 (1) 0.5 Arsenik, mg/l 0.5 0.1 (1) 0.1 Nitrat Nitrojen, mg/l 5 5

Amonyak Nitrojen, mg/l

0.2 0.2

Amonyak, mg/l 10 Klor mg/l 0.5 (Serbest) 0.2 (1) 0.2 Toplam Sülfür, mg/l 1.0 1 Toplam Fosfor, mg/l 1.0 2 (1) 1.0

Fenoller, mg/l 5.0 0.5 (1), 1 (2) 0.5 Sülfat, mg/l 1 (1) (2) 1

Koliform bakteri 400 EMS/100ml (1)

<400 EMS/100ml

Fekal Koliform 10 EMS/ 100 ml (5)

10 EMS/ 100 ml (5)

Sıcaklık artışı, °C <3 (3) <3

115

EK-II Geçiş Hakkı Güzergahı (GHG) için Geçici Atık Envanteri

ATIK KOLLARI KAYNAKLAR TİP (İ, T veya K)* YÖNETİM SEÇENEĞİ

LOT-C

İnşaat

Aktif Karbon Filtrasyon sisteminden kullanılmış ince taneler

T/K Düzenli depolama 7

Aerosol kutuları İnşaat sırasında kişisel deodorant ve bazı kimyasalların kullanımından kaynaklanan boş kutular

T Mekanik olarak parçalama ve geri dönüşüm

2

Alüminyum kutular

Çoğunlukla boş içecek kutuları K Sıkıştırma ve geri dönüşüm 67

Yaş Bataryalar Makine ve araçlarda kullanılan bitmiş piller

T Geri dönüşüm 4

Kuru Bataryalar Kişisel radyo ve fener gibi diğer portatif eşyalarda kullanılıp bitmiş piller

T Geri dönüşüm 1

Bitüm Yol yapım artıkları. (Çoğunlukla sahalarda yol yapımı için yeniden kullanılır.)

T Yakma 99

Siyah su (Tuvaletlerden gelen atıksu)

45735

Patlatma molozları

Jeolojik yapının patlatma gerektirdiği bölgeler

K Belirlenmiş ıskarta bertaraf sahalarına boşaltma (lokasyonlar sağlanacaktır); veya uygun olan yerlerde ikinci bir seçenek olarak-kırma ve bina harcı olarak kullanma

Be

Tuğlalar ve inşaat malzemeleri

İ Düzenli depolama 21

Kablolar/bakır Tesislerin ve geçici şantiyelerin inşaatından ve ayrıca işletmeye kapatma aşamasında kaldırılanlardan arta kalanlar

T Geri dönüşüm <1

Çimento tozu Düzenli depolama 1 Kimyasallar

Asitler

Yapıştırıcılar

Genel

Kimyasallar

Yangın Köpüğü

Glikoller

Çözücüler

Boru kaplanması gibi tüm proje fazlarında kullanılan kimyasallar ve artıkları; ağartıcılar ve endüstriyel temizleyiciler

T Fiziksel/Kimyasal arıtma; varillerde buharlaştırma; artıkları düzenli depolama Fiziksel/Kimyasal arıtma; artıkları düzenli depolama Yakma Özel arıtma-uygun lisanslı bir tesiste bertaraf Varillerde buharlaştırma; artıkları düzenli depolama Varillerde buharlaştırma; artıkları düzenli depolama Varillerde buharlaştırma; artıkları düzenli depolama

Be

Be

<1

13 1 6 1

Beton / temel Sahanın restorasyonu ve eski haline döndürülmesi için tesislerin yıkılması

İ Ufalama ve bina harcı olarak kullanma

39

Konteynerler (büyük ebatta)

Boş çelik variller K Geri Dönüşüm Be

Konteynerler (diğer)

Değişik ebatlarda boş çelik ve plastik konteynerler

K Düzenli depolama Be

Kirlenmiş toprak Çoğunlukla yayılmalar ve diğer kazara meydana gelen boşaltmalar

T Yıkama, tamir malzemesi ve harç olarak kullanma

Be

Kirlenmiş su Yakıt tankı depolama taşkın önleme haznesinde biriken yağmur suyu

T Özel arıtma-uygun lisanslı bir tesiste bertaraf

Be

Varil temizleme atıkları

Çelik varillerin diğer uygulamalarda kullanılabilmesi için artık malzemeden temizlenmesi

T Özel arıtma-uygun lisanslı bir tesiste bertaraf

879

116


LOT-C

İnşaat

Elektrik/Elektronik bileşenler

K Düzenli depolama <1

Elektrik (örn. şalter tesisatı)

T/K Düzenli depolama <1

Egzoz katalizörleri

Düzenli depolama <1

Filtreler hava/yağ Makine ve araçların kullanılmış filtreleri T Yakma 1 Filtreler (su) K Yakma 3 Yiyecek Kırıntılar ve diğer organik atıklar K Yakma 332 Dizel, benzin ve petrol atıkları Dizel Dizel jeneratör motor yağı Çeşitli yağlar, Araç ve ekipman motor yağı

Yağ emiciler, tutucu parçacıklar, tanecikler

T T T T T

Yakma Yakma Yakma Yakma Yakma

Be 11 29 3

15

Cam Çoğunlukla evsel kullanım kaynaklı boş şişeler

İ Geri dönüşüm 398

Glikol çamuru T Yakma <1 Gres Yağlama ürünlerin artıkları ve bazı

evsel gresler K/T Yakma Be

Gri su (Temizlik, duş, yıkanma suları)

106714

Hidrotest suyu Boru hattının hidrostatik tesislerindeki boşaltmalar (biosit ve oksijen tutucuları gibi kimyasallar içerebilir)

S ÇB tarafından onaylanan bir sahaya kontrollü bir hızda boşaltma öncesi test etme

24075

Yakma Ünitesi külleri

T/K Düzenli depolama 435

Yalıtım Boru sistemleri ve tesis için izolasyon malzemelerinin tesisatından arta kalanlar

T Düzenli depolama 1

Ampuller Kullanılmış akkor ve flüoresan ampuller

T Geri dönüşüm (flüoresan ampuller eğer çok fazla miktarlarda ise özel arıtma gerektirir)

<1

Tıbbi Keskin cisimler, iğne ve pamuklu çubuklar gibi

T Yakma 1

Paketleme malzemeleri

Plastik, kağıt, karton, ve benzeri K Geri dönüşüm Be

Boya artıkları T Yakma 1 Boya kapları ve fırçalar

İnşaat ve bakım faaliyetlerinden kaynaklanan her ikisi de su ve yağ bazlı kalıntılar ve ıskartaya çıkmış atıklar

T Yakma <1

Kağıt ve karton Ofis ve evsel kullanım atıkları K Geri dönüşüm / Yakma 334 Boru bantları ve kör tapalar

Boru dizgisi ve bükme K Geri dönüşüm (metal ve plastik) 15

Boru makine yağı Boru hattı yapım kalıntıları T Yakma Be Boru hattı kaplama kimyasalları

Toz ve çakıl

Katı asfalt-üretan

İnşaat sırasında boru hattı kaplamasından kaynaklanan püskürtülmüş kalıntılar Açık aşındırıcı çakıl balastları Otomatik (makine) ve elle yapılan püskürtme

T

K

K/T

Kimyasal bileşene göre özel yönetim seçeneği Atık malzeme, tozu önlemek için paketlenmelidir. Uygun lisansa sahip atık tesislerinde bertaraf edilmelidir. Az miktarda polyol ve izosiyanat karıştırılır ve katılaşmasına izin verilir. Katılar, katı atık olarak,

18

Be

Be

117


LOT-C

İnşaat

Katı üreten

Metilen klorür/diklorometa

n

Ksilen

Sıvı malzemelerin elle uygulanması (fırça, mala ya da ıspatula ile) Otomatik (makine) ve elle yapılan püskürtme Çakıl balastlamadan önce, kalıntıdan yağ ve gres depozitlerinin, özellikle çelik temizlenmesi sonucu

K/T

T

T

herhangi bir sıvı atık ise tehlikeli atık olarak bertaraf edilir. Az miktarda polyol ve izosiyanat karıştırılır ve katılaşmasına izin verilir. Katılar ve Polyol atıkları katı atık olarak ve izosiyanat atıkları tehlikeli atık olarak bertaraf edilir. Boş variller kapatılmadan önce buharlaşmaya izin verilir. Tehlikeli sıvı atıklar uygun lisanslı tesislerde bertaraf edilir. Boş variller kapatılmadan önce buharlaşmaya izin verilir. Tehlikeli sıvı atıklar uygun lisanslı tesislerde bertaraf edilir.

Be

Be

Be

Plastik şişeler Bazıları endüstriyel olan, çoğunlukla atılmış su kapları ve diğer evsel malzemeler;

K Geri dönüşüm 334

Plastik ‘epoksi’ varilleri

T/K Yakma 38

Polistiren Gövde koruyucu kapaklar gibi nesneler K Yakma 13 KKM ve giysi Atılmış personel koruyucu giysileri,

tulumlar, botlar, paçavralar, vb. T/K Yakma 11

Radyoaktif T Malzemeyi sağlayana iade <1 Çaputlar ve yağ emiciler

T Yakma 36

Çöp tipi atıklar K Yakma Atıksu İnşaat şantiyelerinden ve geçici

tesislerden kaynaklanan atıksu S Atığın birincil arıtılması sahada

yapılır, arıtılmış atık yerel su yetkilisi tarafından onaylanmış atık yönetim müteahhidi tarafından bertaraf edilir.

Be

Atıksu çamuru Atıksu arıtma tesislerinden zehirli kalıntılar

T/K Özel arıtım-uygun izne sahip tesislerde bertaraf

133

Saha Drenaj suyu Yağmur suyu birikmesi ve boru hendeklerine sızan yeraltı suyu

S ÇB’nın gerekliliklerine uygun süzme/çökeltme teknikleri kullanılarak yan taraftaki hendeğe pompalanması

Be

Toprak ve çakıl Arta kalan kazılmış toprak ve getirilmiş doldurma malzemesi

K Harç olarak kullanma Be

Çözücüler İnşaat ve bakım faaliyetlerinden kalıntılar

T Varillerde buharlaştırma; kalıntılar yakma

Be

Çelik Tesislerin ve geçici şantiyelerinin inşaatından ve ayrıca işletmeye kapatma aşamasında kaldırılanlardan arta kalanlar

K Yararlı bileşenleri gelecek işler için yeniden kullanma-depolama ve kalanı için geri dönüşüm

603

Taş/çit/kapılar/geçişler

Geçici taş yollar; geçici çitler, kapılar, geçişler, vb.

İ Eğer mümkünse arazi içinde yeniden kullanma

Be

Artan toprak ve kaya

Doldurma ve düzleme faaliyetleri K

Mümkünse yeniden kullanma/lisanslı bir atık bertaraf tesisine verme

346326

Tank çamuru Tankların tabanındaki tortular T Yakma Be Transformatör yağları

Transformatörlerde kullanılmış yağlar T Yakma Be

Lastikler Aşınmış araç lastikleri İ Geri dönüşüm 15 Yıkama suyu Araçların, tesislerin yıkanmasından ve

diğer yıkama faaliyetlerinden yüzey akışı

T Özel arıtma-uygun izne sahip tesislerde bertaraf

296118

Kaynak malzemeleri

Kullanılmış kaynak elektrotları, öğütme tekerleri, vizörler, kumlama atığı

K Geri dönüşüm 6

Tahta: Kasalar, şilteler, traversler ve benzeri destek malzemeleri

Be

118

EK-III LOT-C’deki Ekolojik Hassas Alanlar

S. No. Saha Kodu

Alanın Özelliği Hat Üzerindeki Yeri

1. EHA 35 Önemli Bitki Türleri: Bornmuellera cappadocica, Crocus kotschyanus ssp. Cappadocicus 756.23 – 757.50

2. EHA 52 Önemli Bitki Türleri: Dianthus zederbaueri 761.91 – 762.47

3. EHA 53 Önemli Bitki Türleri: Paronychia cataonica ve Campanula strigillosa 778.22 - 779.17

4. EHA 36 Zamanti Nehir Geçişi + Önemli Bitki Türleri: Orchis palustris 796.36 – 797.02

5. EHA 37 Önemli Bitki Türleri: Campanula strigillosa 797.84 – 798.38

6. EHA 54 Önemli Bitki Türleri: Allium tauricola, Pimpinella anisetum 836.02 – 841.92

7. EHA 38 Önemli Bitki Türleri: Asyneuma linifolium ssp. eximium, Phryna ortegioides, Silene caryophylloides ssp. stentoria, Cerastium saccardoanum, Minuartia rimarum var. multiflora, Minuartia dianthifolia ssp. cataonica, Senecio jurineifolius, Centaurea derderiifolia, Doronicum haussknechtii, Isatis huber-morathii, Salvia eriophora, Isatis aucheri, Crocus kotschyanus ssp. cappadocicus, Thlaspi densiflorum, Graellsia davisiana, Muscari microstomum, Hyacinthella acutiloba ve Fritillaria aurea

841.95 – 847.58

8. EHA 55 Önemli Bitki Türleri: Pimpinella anisetum 862.09 – 862.67

9. EHA 39 Önemli Bitki Türleri: Verbascum meliltenense 886.81 – 887.33

10. EHA 40 Önemli Bitki Türleri: Thlaspi densiflorum, Allium glumaceum, Arabis aubrietioides, Paracaryum reuteri, Onobrychis sulphurea var. sulphurea (muhtemelen Galium cornigerum)

894.88 – 896.83

11. EHA 41 Önemli Bitki Türleri: Hedysarum candidissimum, Astragalus elbistanicus, Dactylorhiza osmanica var. anatolica, Arabis aubrietioides, Allium tauricola, Centaurea holtzii, Verbascum leianthoides, Paracaryum reuteri, Achillea magnifica, Phlomis brunneogaleata, Onobrychis sulphurea var. sulphurea

901.90 – 909.69

12. EHA 42 Önemli Bitki Türleri: Gentiana boissieri 936.77 – 938.54

13. EHA 43 Önemli Bitki Türleri: Verbascum luridifolium, Alkanna cappadocia, Tanacetum haradjanii, Allium tauricola, Gentiana boisseri, Helianthemum antitauricum, Erodium micropetalutum ve Galium antitaurica

940.00 – 943.81

14. EHA 44 Önemli Bitki Türleri: Thlaspi cilicicum, Centaurea antitauri, Cephalanthera kotschyana, Corydalis solida ssp. tauricola, Johrenia silenoides, Cyclamen pseudo-ibericum, Chionodoxa forbesii ve Bupleurum zoharii

955.91 – 961.01

15. EHA 45 Önemli Bitki Türleri: Grammosciadium confertum ( Helianthemum antitauricum, Tanacetum haradjanii/)

962.09 – 964.27

16. EHA 46 Önemli Bitki Türleri: Lamium garganicum ssp. nepetifolium, Verbascum hadschinense, Kundmannia syriaca, Corydalis solida ssp. tauricola, Sideritis cilicica, Chionodoxa forbesii, Bupleurum zoharii, Trifolium rousseanum, Silene inclinata, Cephalanthera kotschyana, Micromeria cremnophila ssp. Amana, Allium tchihatschewii

974.54 – 981.65

17. EHA 47 Önemli Bitki Türleri: Ophrys reinholdii ssp. Leucotaenia 994.29 – 997.74

18. EHA 48 Önemli Bitki Türleri: Ophrys transhyrcana ssp. amanensis, Centaurea calcitrapa ssp. cilicica, Centaurea lycopifolia, Anthemis pungens

1026.47 – 1028.54

119

Dikim Bitkinin Latince Adı

AĞAÇLAR Bitkinin Türkçe

Adı Maksimum

Boy Yaş Boy (cm) Üretim Şekli

AmbalajŞekli

Çiçek Rengi

Çiçeklenme Zamanı

Ailanthus altissima Kokar ağaç 20-25 2-4 100 Çelik Tohum Tüplü Yeşilimsi

Sarı Temmuz

Arbutus andrachne Sandal ağacı,Hartlap 4-5 2-3 90 Çelik Tüplü Beyaz İlkbahar

Cercis siliquastrum Erguvan 3-5 3-4 100 Çelik Tüplü Morumsu Pembe

Erken İlkbahar

Eribotrya japonica Malta eriği 6-7 2-3 80 Tüplü Beyaz Sonbahar Eucalyptus camaldulensis Okaliptus 30-40 2-3 110 Çelik Tüplü Açık sarı Aralık Şubat

Ficus carica İncir ağacı 10 2-3 100 Tüplü Juglans regia Adi ceviz 25-30 2-3 50 Tüplü Yeşilimsi Mayıs

Olea europaera Zeytin 10 2-3 80 Beyaz Sarı Bahar sonu

Phillyrea latifolia Akça kesme 5 1-2 70 Tüplü Yeşilimsi Beyaz

İlkbahar sonu

Platanus orientalis Doğu çınarı 25-35 2-3 100 Çelik Tüplü Tenekeli

Quercus ilex Pırnal meşesi 12-15

Qercus cerris Türk meşesi 25-30 2-3 80 Gri yeşil Mayıs Salix alba Aksöğüt 25-30 1-2 150 Çelik Tüplü Sarı-kırmızı Mart Nisan

Populus alba Akkavak 30-40 1-2 110 Çelik Tüplü Tenekeli Kırmızı Mart

Celtis australis Adi çitlenbik 20-25 2-3 90 Tüplü Beyaz Mayıs Haziran

119

Morus alba Akdut 15 Beyaz Mayıs

EK

-IV G

üzergahında Tespit Edilen Bitki Türleri ve D

ikim Zam

anları

120

Dikim Bitkinin Latince Adı ÇALILAR

Bitkinin Türkçe Adı

Maksimum Boy Yaş Boy

(cm)

Üretim Şekli

Ambalaj Şekli

Çiçek Rengi

ÇiçeklenmeZamanı

Yayılış Alanı

Artibus unedo Adi kocayemiş 4 0-2 70

Beyaz Açık

Pembe Eylül Aralık

Akdeniz Ege

Marmara Batı

Karadeniz

Erica maniputiflora Funda,Püren 4 0-2 70 Pembe Sonbahar Akdeniz, Batı ve Güney

Myrtus communis Mersin,Murt 5 1-2 70 Beyaz İlkbahar sonu

Akdeniz bölgesi

Nerium oleander Zakkum 2-5 1-2 70 Pembe Kırmızı

Haziran Eylül

Akdeniz Ege

Marmara

Calicotome villosa Keçi boğan 3 0-2 70 Sarı Erken İlkbahar

Akdeniz Ege

Marmara

Paliurus aculeatus Kara çalı 2-3 0-2 70 Sarı İlkbahar Akdeniz Marmara

Pistacia terabinthuss Menengiç 3-6 0-2 70 Morumsu Yeşil Mart Nisan Akdeniz

Marmara

Quercus coccifera Kesmes meşesi 2-3 1-2 70 Sarımsı Nisan

Mayıs

Ege Akdeniz Marmara

Rubus fruticosus Adi Böğürtlen 1-2 0-2 70 Beyaz

Pembe Temmuz Ağustos

Marmara Akdeniz

Ege İç Anadolu

120

Cotinus coggyria Boyacı sumağı 5 0-2 70 Kahverengi Ağustos

Eylül Maki

Alanları

121

Dikim Bitkinin Latince Adı

ÇALILAR Bitkinin

Türkçe Adı Maksimum

Boy Yaş Boy (cm)

Üretim Şekli

Ambalaj Şekli

Çiçek Rengi

ÇiçeklenmeZamanı

Yayılış Alanı

Spartium junceum Katırtırnağı 1-3 0-2 70 Sarı Temmuz Eylül

Batı, Güney Kuzey

Styrax officinalis Tespih çalısı 2-6 1-2 70 Beyaz Temmuz Ağustos

Akdeniz Marmara

Tamarix parviflora Küçük çiçekli ılgın 3-5 0-2 70 Pembe Mart

Haziran Anadolu Trakya

Vitex agnus Hayıt 3-5 0-2 70 Mavimsi

veya mor Mayıs

Haziran

Güney ve Batı

Anadolu

121 Zizyphus jujuba Hünnap 8-9 2-3 70 Sarı Batı ve Güney

Anadolu

Rhus coriaria Derici sumağı 3 0-2 70 Yeşilimsi

Beyaz Ağustos

Eylül

Akdeniz Marmara Karadeniz

Phragmites australis Sazlık 4

Nymphaea helvola Nilüfer 10-15 Sarı Haziran Eylül

Akdeniz Ege

Marmara

Çukurova Ünİversİtesİ fen bİlİmlerİ enstİtÜsÜ yÜksek ... · iii Öz yÜksek lİsans...

Documents