Snage, slabosti i mogući pravci daljeg razvoja skale UPIPAV-R

Nataša HanakFakultet za specijalnu edukaciju i

rehabilitaciju, Univerzitet u Beogradu

Zašto i kako je nastao UPIPAV• Scena: istraživanje vezanosti u Srbiji 2000-2002

– Stefanović - Stanojević, T. (2000). Afektivno vezivanje – transgeneracijski prenos, Magistarski rad, Beograd: Filozofski fakultet • (Q sort, Waters & Deane, 1985)

– Mladenović - Žuvela, B. (2002). Afektivna vezanost adolescenata u partnerskim odnosima. Magistarski rad. Beograd: Filozofski fakultet. • (ECR, Brennan, Clark, Shaver, 1998)

– Stefanović-Stanojević, T. (2002). Bliske, partnerske veze u svetlu teorije afektivnog vezivanja. Doktorska disertacija. Beograd: Filozofski fakultet. • (ECR; AAI, Main, Kaplan & Casasidy, 1985)

• Zadatak: pravljenje jednostavnog instrumenta za procenu vezanosti odraslih i adolescenata, zasnovanog na samoproceni koji– je inspirisan skalama procene transkripta AAI (Hesse, 1999; 2008)– procenjuje bazične dimenzije/fenomene vezanosti (Holmes, 2001)– prevazilazi ograničenja skala za procenu partnerske vezanosti (George, C. &

West, M., 1999)

• Probna verzija skale je imala 13 subskala, 151 stavku

Razvoj UPIPAV• Prva faza: studenti psihologije II godine, izbor najdiskriminativnijih i

najpouzdanijih stavki + izabrane stavke studenata napravljene prema indikatorima, nakon predavanja na temu vezanosti - 13 subskala, 219 stavki

• Druga faza: studenti Defektološkog fakulteta (N = 200) i ispitanici iz opšte populacije (N = 449) – na osnovu rezultata FA i metrijskih karakteristika ajtema i subskala zadržano je 11 skala, sa 114 stavki

• Treća faza: učenici III razreda srednjih škola (N = 555), validacija na osnovu strukture i povezanosti sa:– IPPA (Armsden & Greenberg, 1987)– RQ (Bartholomew & Horowitz, 1991)– RSQ (Bartholomew, 1990)– SCL-90-R (Derogatis, 1977)– SNQ (Social Network Questionnaire, Bartholomew, K.)– SK (Opačić, 1995)– NEO FFI (Costa & McCrae, 1992)

Rezultat validacije UPIPAV• Rezultat: UPIPAV sa pet skala (skala Idealizacije roditelja je izbačena)

– Korištenje spoljašnje baze sigurnosti– Strah od gubitka spoljašnje baze sigurnosti– Nerazrešena porodična traumatizacija– Negativan model selfa– Negativan model drugih

• Pouzdanost Beta = 0,81 - 0,89• Broj stavki po subskalama: 6-13• Koeficijenti korelacije sa drugim skalama za procenu vezanosti: u rasponu

od 0,20-0,40

• Hanak, N. (2004). Konstruisanje novog instrumenta za procenu afektivnog vezivanja adolescenata i odraslih – UPIPAV. Psihologija, 37:123-142.

Revidirana verzija: UPIPAV-R

• Ujednačavanje broja stavki po subskalama

• Dodavanje dve subskale: – Slaba regulacija besa– Kapacitet za mentalizaciju

• Razvoj: 528 ispitanika iz opšte populacije – 7 subskala sa 11 stavki– Pouzdanost: alfa = 0,77-0,88

• Provera: 365 trudnica

Pregled istraživanja sa UPIPAV-RAutor(i) Godina Tema, varijable Uzorak

Vukosavljević –Gvozdenov i Hanak

2007 Empatičnost i vezanost (EQ)

Opšta populacija (N = 528)

Stefanović-Stanojević i Nedeljković

2009 Vezanost studenata u gradovima bivše SFRJ

Studenti (N = 247)

Vukčević 2009; 2010 Vezanost i formalno-operacionalno mišljenje

Učenici uzrasta 14-18 godina (N = 301)

Hanak 2010 Tranzicija u materinstvo – prenat. vez., anksioznosti, očekivanja, reprezentacije

Trudnice (N=335)

Milošević, Dimitrijević, Hanak

2010 Vezanost kod pacijenata sa shizofrenijom (ECR-R, PAM)

Pacijenti sa shizofrenijom (N = 54) i kontr. grupa (N = 49)

Grubač, Dimitrijević, Hanak 2011 Vezanost kod heroinskih zavisnika (UPIPAV-R, Delta-10)

Osobe zavisne od heroina i kontr. grupa (N = 51 x 2)

Dimitrijević, Hanak, Milojević

2011 Empatičnost i vezanost budućih pomagača (EQ, ECR-R)

Studenti (N = 452)

Altaras-Dimitrijević i sar. * 2011; u pripremi

Emoc. inteligencija, “psihometrijska” inteligencija, psihička dobrobit (MSCEIT, TEIQue, PM, SB, VA, TOI, RPWB)

Odrasli zaposleni (N = 288)

Problemi i dileme: skale

• Nestabilnost unutrašnje konzistentnosti dve subskale: poboljšati ili izbaciti?

Pouzdanost skala UPIPAV-RKorište-nje SB

Strah od gubitka SB

Nerazre-šena por. trauma

Neg. model selfa

Neg. model drugih

Slaba regulacija besa

Kapacitet za menta-lizaciju

Vukosavljević-Gvozden i Hanak, 2007

,83 ,86 ,88 ,82 ,84 ,77 ,77

Vukčević, 2009; 2010

,83 ,86 ,84 ,82 ,80 ,64 ,64

Hanak, 2010 ,77 ,85 ,87 ,82 ,87 ,79 ,71

Grubač i sar., 2011

,83 ,88 ,88 ,86 ,86 ,80 ,60

Dimitrijević i sar., 2011

,86 ,88 ,88 ,87 ,89 ,81 ,79

Altaras-Dimitrijević i sar., 2011*

,74 ,89 ,86 ,85 ,85 ,78 ,66

Problemi i dileme: skale

• Varijabilitet i normalnost distribucije: očekivana odstupanja ili slabost?

Skale UPIPAV-R, deskriptivna statistika (N = 2429)

Min Max AS STD

Korištenje SB 11 77 59,24 10,621

Strah od gubitka SB 10 77 45,19 13,711

Nerazrešena por. traumatizacija 7 75 29,46 13,338

Neg. model selfa 9 75 29,31 11,172

Neg. model drugih 12 77 48,00 12,325

Slaba regulacija besa 11 77 36,40 11,938

Kapacitet za mentalizaciju 15 77 51,27 9,915

Problemi i dileme: skale

• Šta su dimenzije vezanosti, a šta korelati vezanosti?

• Moguća rešenja:– dvodimenzionalni modeli • Model selfa/model drugih• Anksioznost/izbegavanje

– višedimenzionalni modeli• Svi instrumenti za procenu vezanosti na nivou

reprezentacija• Korišćenje većeg broja skala procene i cut-off skorova

Problemi i dileme: obrasci

• Distribucija obrazaca vezanosti dobijena klaster analizom (metod k proseka): artefakt ili realnost?

Obrasci vezanosti• Klaster analiza, metod k proseka (N = 2429)

Raspodela obrazaca vezanostiSiguran Bojažljiv Odbacujući Preokupiran

Opšta populacija (Vukosavljević-Gvozden i Hanak, 2007)

28% 21% 22% 29%

Trudnice (Hanak, 2010; 2011) 28% 14% 32% 26%

Učenici (Vukčević, 2009) 31% 24% 17% 28%

Kontrolna grupa vs. pacijenti sa shizofrenom psihozom (Milošević, 2010)

33 : 15% 18 : 35% 31 : 22% 18 : 28%

Kontrolna grupa vs. heroinski zavisnici (Grubač i sar., 2011)

43 : 12% 4 : 49% 34 : 12% 19 : 27%

Studenti psihologije vs. studenti nepomagači (Dimitrijević i sar., 2011)

44 : 19% 16 : 19% 15 : 29% 25 : 33%

Opšta populacija, zaposleni (Altaras-Dimitrijević i sar., 2011)

34% 17% 20% 29%

Spojeni uzorci (opšta populacija, srednjoškolci, studenti, trudnice, zavisnici, stariji od 50, mladi muškarci, zaposleni; N = 2429)

36% 16,6% 19,9% 27,5%

Validacija UPIPAV-RRazlike između obrazaca vezanosti

• Empatičnost (Vukosavljević-Gvozden i Hanak, 2007)– Sigurno i preokupirano vezane osobe imaju značajno više skorove na EQ nego bojažljive i

odbacujuće• Emocionalna inteligencija (Altaras-Dimitrijević i sar., 2011)

– Sigurno vezani su superiorniji u opažanju, izražavanju i regulaciji emocija; lakše ostvaruju kvalitetne odnose s drugima i žive ispunjenije živote nego osobe sa nesigurnom, naročito bojažljivom vezanošću

• Sklonost disocijativnom reagovanju (Grubač, 2010)– Bojažljivi imaju najviši, a sigurni najniži skor na Delta-10

• Prenatalna vezanost, anksioznosti, očekivanja, reprezentacije (Hanak, 2010; 2011)– Sigurno vezane trudnice su emotivno više vezane za fetus, imaju pozitivnije reprezentacije

selfa, partnera, deteta i svoje majke, manje su anksiozne u vezi buduće uloge majke i imaju prosečno izražena potencijalno disfunkcionalna očekivanja.

– Bojažjivo vezane trudnice imaju najnepovoljniji sklop ispitivanih procesa u tranziciji ka materinstvu.

– Preokupirane se razlikuju od odbacujućih po izrazito visokim očekivanjima od uloge deteta u ličnom i porodičnom životu.

Validacija UPIPAV-R• Kognitivni procesi (Jolić-Marjanović i sar., u pripremi; Vukčević,

2009; 2010)– sigurno i odbacujuće vezani delotvornije koriste svoje kognitivne

sposobnosti (viši skorovi na PM, VA i TOI)– sigurno i odbacujuće vezani adolescenti ostvaruju bolje rezultate na

Bondovom testu logičkih operacija (BLOT) i brže razvijaju formalne operacije nego bojažljivo i preokupirano vezani adolescenti• Nerazrešena porodična traumatizacija ima značajni negativni indirektni efekat

na razvijenost mišljenja, tako što umanjuje pozitivno delovanje kulturno-pedagoškog nivoa porodice na razvoj mišljenja

• Negativni model selfa ostvaruje indirektno negativno delovanje na mišljenje tako što povećava negativno delovanje nerazrešene porodične traumatizacije i umanjuje pozitivno delovanje kulturno-pedagoškog nivoa porodice na razvijenost logičkog mišljenja

• Slaba regulacija besa povećava negativno delovanje nerazrešene porodične traumatizacije na razvijenost mišljenja adolescenata, dok Kapacitet za mentalizaciju deluje na veću povezanost kulturno-pedagoškog nivoa porodice sa mišljenjem

Validacija UPIPAV-RDiskriminativna validnost

• Pacijenti sa shizofrenijom (Milošević, 2010)– Veća učestalnost nesigurnih obrazaca, naročito bojažljivog, kod

pacijenata (35% vs. 18%)– Razlike između pacijenata i kontrolne grupe najizraženije na

Anksioznosti (ECR-R) i Negativnom radnom modelu selfa, Negativnom radnom modelu drugih, Strahu od gubitka baze sigurnosti i Nerazrešenoj porodičnoj traumatizaciji (UPIPV-R)

• Heroinski zavisnici (Grubač, Dimitrijević, Hanak, 2011)– 49% zavisnika je klasifikovano kao bojažljivo, dok je 43.3% kontrolne

grupe klasifikovano kao sigurno• Studenti psihologije i nepomagači (Dimitrijević, Hanak, Milojević,

2011)– Veća učestalost sigurnog obrasca kod pomagača (44% vs. 19%)– Razlike između pomagača i nepomagača najizraženije na Kapacitetu za

mentalizaciju i negativnom modelu drugih (UPIPAV-R) i empatičnosti (EQ)

Dalji razvoj i unapređenje primene skale

• Zadržati svih sedam skala– Klaster analiza daje najinterpretabilnije rezultate sa sedam

skala– Model selfa i drugih (anksioznost i izbegavanje) su

pozitivno povezani; nalazi ne potvrđuju model ortogonalnih dimenzija u mnogim zemljama, uključujući i Srbiju (Schmitt et al, 2004)• “In South America, Western Europe, Eastern Europe, the Middle

East, Africa, and East Asia... the three forms of insecure attachment coalesced slightly and formed a cluster of insecure attachment that contrasted with the secure scale... According to this test, the two dimension, four-category model of attachment postulated by Bartholomew and Horowitz (1991) lacked cultural universality “(str. 388-389)

• Izraditi normativne profile ili definisati cut-off skorove kako bi se olakšala kategorizacija ispitanika

Hvala na pažnji!