skuteczność efektywność wydajność sprawność · usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,...
TRANSCRIPT
Skuteczność - efektywność
– wydajność - sprawność
dr Błażej Balewski
Istota skuteczności i efektywności
Skuteczność = Efektywność
Rozbieżność kategorii skuteczność i
efektywność
W zarządzaniu i w ekonomii nie ma
jednomyślności w ukazywanie różnorodności
kategorii skuteczność i kategorii efektywność.
Cześć autorów uważa, że skuteczność jest
zdolnością osiągania celów, a efektywność jest
relacją między wynikami działań a kosztami ich
uzyskania.
Jednak wielu jeszcze wybitnych teoretyków
ekonomii i zarządzania używa tych terminów
zamiennie (T. Oleksyn, Zarządzanie kompetencjami, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 76)
Ujęcie leksykalne pojęcia skuteczność
Rzeczownik od przymiotnika skuteczny (Złota Encyklopedia
PWN, Warszawa 2000),
Wywołanie określonego, zamierzonego skutku (Szymczak M. (red.) Słownik języka polskiego, Warszawa, 1978 ,t.3,s.251)
„dający pozytywne, pożądane wyniki, oczekiwany
skutek; pożyteczny, wydajny, efektywny . (S. Skorupka, H.
Anderska, Z. Łempicka (red.), Mały słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 1969),
s. 753. )
Źródło : Opracowanie własne
Źródło : Opracowanie własne
Pojęcie skuteczności
Według Encyklopedii Organizacji i Zarządzania skuteczność jest jedną z miar sprawności działania ocenianego pod względem zbliżania się do celu, jaki został zamierzony i stanowi podstawę tej oceny.
W sensie terminologicznym jest pochodną przymiotnika skuteczny, określającego zjawiska, które dają oczekiwane wyniki, są efektywne.
Skuteczność to podstawowy wymóg i walor wszelkiego działania świadomego (B. Słowiński, Podstawy
sprawnego działania, Wydawnictwo Uczelnianie Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s. 31 )
Źródło : Opracowanie własne
Źródło : Opracowanie własne
Pojęcie skuteczności
Skutecznym jest działanie w trakcie którego
poszczególne środki i cele działania się nie
wyłączają ( Zieleniewski)
Skutecznym jest takie działanie, które prowadzi do
skutku zamierzonego jako cel lub które
przygotowuje ciąg działania dla osiągnięcia
danego celu w przyszłości (T.Kotarbiński)
Źródło : Opracowanie własne
Źródło : Opracowanie własne
Osobowościowe determinanty skuteczności
Wiedza (wiedzieć: Co? Dlaczego? Kiedy? Kto? Jak?
Wiara niesie ze sobą nadzieję. Człowiek nigdy nie miał i zapewne nigdy mieć nie będzie komfortu pełnej kontroli nad zdarzeniami. Z tego faktu wyłania się zawsze pewna doza lęku, strachu, czyli lękowej czujności. Wtedy lęk, wręcz strach, dyktuje obraz – wizję świata i sposób komunikowania się z nim. Potrzebna jest więc wiara niosąca nadzieję na lepszą przyszłość. Wiara jest najsilniejszą chemią umysłu ludzkiego, rodzi się i rozwija według instrukcji, które człowiek wydaje swojej podświadomości.
Wola jest podstawą wytrwałości działania. Wyraz „wytrwałość” nie ma tu konotacji heroicznych, ale odnosi się do ludzi, których wola jest nieugięta (jak stal). Brak wytrwałości jest jedną z głównych przyczyn życiowych niepowodzeń. Wytrwałość jest pewnym nastawieniem umysłowym, stąd może być rozwijana. Potencjał umysłowy jednostki i skuteczność działania to dwie różne rzeczy – potencjał musi być zmobilizowany przez wiarę i wykorzystany przez wytrwałość. Obie razem tworzą podstawę wewnętrznej motywacji do działania (B. Słowiński, Podstawy sprawnego działania, Wydawnictwo Uczelnianie Politechniki Koszalińskiej, Koszalin 2008, s. 32)
Wymiary wiedzy wpływające na
skuteczność działania
Chcieć
Umieć Dążyć
Skuteczność
działania
Wiedzieć
JAK
Wiedzieć
CO
Wiedzieć
DLACZEGO
Wiedzieć
KTO
Wiedzieć KIEDY
Determinanty skuteczności według
Kotarbińskiego 1. Wydajność
2. Oszczędność
3. Poprawność
4. Ekonomizacja
5. Przeprowadzenie próby
6. Wykluczenie „błędu praktycznego”
7. Wykonalność
8. Umiejętność dokonania wyboru
9. Racjonalność działania
10. „Ważność”
11. Motywacja i dzielność osobnika działającego
Prakseologiczne typy skuteczności
Skuteczność stopniowalna - Gdy
(zarządzający) podaje, w jakim
procencie wykonano plan, wydaje
stopniowalną ocenę skuteczności.
Skuteczność niestopniowana. Jeżeli
zarządzający oznajmia, że plan został
wykonany, wydaje wówczas
niestopniowaną ocenę skuteczności (T.
Pszczołowski, Organizacja od dołu i od góry, Wiedza Powszechna, Warszawa 1984, s. 30)
O nieskuteczności słów kilka
(…) nieskuteczny jest wszelki i tylko taki
czyn, który ani nie osiąga celu, ani jego
osiągnięcia nie umożliwia., ani nie ułatwia.
Ponadto czyn taki do celu nie przybliża.
Pośród zaś czynów nieskutecznych znajdą
się z jednej strony przeciwskuteczne, czyli
udaremniające lub utrudniające, z drugiej
zaś strony ani skuteczne, ani
przeciwskuteczne, czyli obojętne (T. Kotarbiński,
Traktat o Dobrej Robocie, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Warszawa 1973,s. 114 )
Skuteczność a moralność
„ (…) w działalności ludzi, osobliwie książąt,
którzy nad sobą nie mają trybunału, cel
ostateczny jest jedyną wskazówką (…)
wtedy wszystkie środki będą godziwe”
N. Machiawelli
Istota wydajności w ujęciu leksykalnym
Stosunek między ilością lub wartością
uzyskaną, a ilością lub wartością
wydatkowaną w danym procesie produkcji;
ilość czegoś wytworzonego,
wyprodukowanego, uzyskanego z czegoś
Istota wydajności w ujęciu ekonomicznym
wydajność pracy, określa wielkość produkcji lub
usług wyrażanej w jednostkach rzeczowych,
która podlega wytworzeniu( wykonaniu) w
jednostce czasu
P
W = T
Odwrotnością miary wydajności jest miara
pracochłonności
Zasady wydajności w koncepcji H. Emersona
1.Cel jasny i określony (ideał). 2.Zdrowy sąd. 3.Rada fachowa. 4.Dyscyplina. 5.Sprawiedliwe, uczciwe postępowanie. 6.Niezawodne, natychmiastowe, dokładne sprawozdanie. 7.Porządek (rozkład) przebiegu działania. 8.Wzorce i normy. 9.Warunki przystosowane. 10.Wzorcowe sposoby pracy. 11.Pisemne instrukcje dla pracy wzorcowej 12..Nagroda za wydajność.
Źródło:. H. Emerson, The Twelve Principles of Efficiency, New York, 1912, s. 176]
Etymologia pojęcia efektywności
Termin efektywność wywodzi się z łacińskich pojęć: „effectivus” i „effectus”. Pierwsze oznacza bycie skutecznym, drugie osiągnięcie, wynik.
Działanie efektywne – wydajny, skuteczny, sprawny, istotny, rzeczywisty przejaw aktywności ludzkiej
Efektywność (wydajne działanie) = Produktywność
Podstawowe relacje efektywnościowe: wydajność, produktywność majątku trwałego, efektywność inwestycji, materiałochłonność i energochłonność produkcji
Pojęcie efektywności dawniej
(…) To co może być dokonane przez jednego, lepiej jest dokonane przez jednego niż przez wielu Por Arystoteles, Fizyka I, 4; 188 a 17 squ; Auctoritates
Aristotelis; ed. J. Hamesse, Physw.
Dowód na to jest taki: Przyjmijmy, że tym przez co jakaś rzecz może być uczyniona, będzie A i załóżmy, że rzecz ta może być też zrobiona przez A i B. Jeśli więc to co mają wykonać A i B, może być uczynione przez samo A, to niepotrzebnie zwracamy się do B. Z jego uczestnictwa nic nie wynika, skoro ten sam efekt daje działanie samego A. Taka czynność byłaby próżna i bezużyteczna, a wszystko co zbyteczne nie podoba się Bogu i Naturze, a to co nie podoba się Bogu i naturze jest złe, zatem jasne jest, że nie tylko lepiej jest by tam, gdzie dana rzecz może być uczyniona przez kogoś jednego, był tylko jeden sprawca, a nie wielu lecz także, że to pierwsze działanie jest samo przez się dobre, tak jak to drugie samo przez się jest złe. Dante,Monarchia,XIV,1-2,s.44-45
Pojęcie efektywności w ujęciu
techniczno – ekonomicznym
Zakres pojęcia efektywności działania zależy od
kontekstu czasowego: efektywność działania „ex post”
oznacza określoną relację między uzyskanymi
wynikami i niezbędnymi do ich uzyskania nakładami,
natomiast pod pojęciem efektywności „ex ante”
należy rozumieć określoną relację między celem
działania a przewidywanymi środkami do
zrealizowania tego celu…
Pojęcie efektywności w ujęciu prakseologicznym
„Efektywność (…) to dodatnia cecha działań
dających jakiś oceniany pozytywnie wynik bez
względu na to, czy był on zamierzony, czy nie
zamierzony.
Efektywność może być niestopniowalna lub
stopniowalna
Pojęcie efektywności w ujęciu biurokratycznym
Efektywność - wykonanie kontroli na
podstawie wiedzy
Wzrost efektywności przybliża instytucję do
ideału Biurokracji
Pojęcie efektywności w ujęciu humanistycznym
Efektywność jest uzależniona od
efektywności zespołów ludzkich
Zmiennymi zależnymi efektywności są:
wydajność, morale, dostosowanie –
uległość, elastyczność, instytucjonalizacja
oraz stabilność
Pojęcie efektywności w ujęciu osobowościowym
i behawioralnym
Efektywność ≠ Skuteczność
Efektywność określa stopień, w jaki dany
człowiek wykracza poza aktualne zadania
Efektywność organizacyjna - wieloaspektowa
Aspekty efektywności
Źródło: Janowski A za M. Holstein-Beck, Szkice o pracy, KiW Warszawa 1987, s. 10
MODELE EFEKTYWNOŚCI
D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a
Model C. Ridleya/D. Mendozy
Model S. Bhargava/B. Sinha
Modele R.E. Quinna-K.Camerona
Model E.M. Morin
Model analizy efektywności
ekonomicznej D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a
D.S. Sink i T.C. Tuttle wskazali siedem podstawowych mierników, na podstawie których można dokonać analizy efektywności. Zaliczyli do nich: skuteczność, wydajność, jakość, produktywność, jakość warunków pracy, innowacyjność oraz rentowność (E. Bombiak, Motywowanie
pracowników podstawą innowacyjności i konkurencyjności przedsiębiorstw w: J. S. Kardas (red.), Innowacje w
zarządzaniu kapitałem ludzkim. Wybrane determinanty, AP, Siedlce 2007, s. 89)
Model D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a przedstawia również zależności występujące pomiędzy zakresami tych mierników
Model analizy efektywności
ekonomicznej D.S. Sinka i T.C. Tuttle’a
R.E. Quinna-K.Camerona podstawowe wnioski wstępne
Nieliniowy charakter rozwoju organizacji
Wykorzystanie układu współrzędnych do opisu logiki tworzonego przez siebie modelu
Zaobserwowanie trzech wymiarów rozwoju organizacji tj.:
1. Nastawienia na orientację wewnętrzną lub zewnętrzną (np.: Nastawienie na pozyskanie satysfakcji uczestników lub osiągnięcie celów całej organizacji)
2. Troszczenie się o elastyczność lub sterowność (np..: innowacyjność i zdolność przystosowania się do nowych warunków lub o produktywność i stabilność organizacji)
3. Skupianie się przede wszystkim na celach lub na środkach i metodach działania ( np.: na wydajności produkcji bądź na planowaniu i formułowaniu celów organizacji)
Wymiary te są podstawą do skonstruowania trzech modeli efektywności
R.E. Quinna-K.Camerona modele
efektywności
Model wartości
konkurujących –
umożliwia dokonanie
systematyzacji i interpretacji
szerokiego spektrum
zjawisk występujących w
organizacji.
Kultura klanu
Organizacja koncentrująca
się na sprawach
wewnętrznych, elastyczna,
troszcząca się o ludzi
wrażliwa na potrzeby
klientów
Kultura adhokracji
Organizacja koncentrująca
się na własnej pozycji w
otoczeniu, o wysokim
stopniu elastyczności i
indywidualnym stylu
Kultura hierarchii
Organizacja koncentrująca
się na sprawach
wewnętrznych, odczuwająca
potrzebę stabilności i kontroli
Kultura adhokracji
Organizacja koncentrująca
się na własnej pozycji w
otoczeniu, odczuwająca
potrzebę stabilności i kontroli
R.E. Quinna-K.Camerona modele efektywności
Model systemów otwartych – występuje najczęściej w fazie rozwoju zwanej fazą przedsiębiorczości, jest wyznaczony elastycznością i orientacją na zewnątrz, z głównym celem określonym jako szybki rozwój i pozyskiwanie zasobów. Krytycznym punktem dla tej fazy rozwoju jest konieczność osiągnięcia tzw. progu przetrwania, co oznacza konieczność uzyskania trwałej nadwyżki ekonomicznej, będącej podstawą dalszego rozwoju. Spełnienie tych warunków wymaga niezwykłej rzutkości i przedsiębiorczości wszystkich członków organizacji.
Model stosunków międzyludzkich – wyznaczony elastycznością i orientacją na wnętrze. Kierownictwo organizacji w sposób zamierzony przyjmuje orientację podmiotową, uczestnik organizacji staje się punktem krytycznym systemu zarządzania. Rozpoczyna się faza zespołowości, charakteryzująca się odejściem od dominacji działań indywidualnych, niezbędnych w fazie przedsiębiorczości, ale niewystarczających do kreacji dalszego rozwoju. Kluczową rolę odgrywa zaangażowanie ludzi i zawartość zespołów pracowniczych, silne poczucie tożsamości z organizacją. Wzrasta samodzielność zespołów, które otrzymują szereg uprawnień decyzyjnych co zwiększa ich autonomiczność.
R.E. Quinna-K.Camerona modele efektywności
Model procesów wewnętrznych– wyznaczony orientacją na wnętrze i rozwinięciem funkcji kontroli. W toku tej fazy następuje zamknięcie się organizacji, co pozwala na doskonalenie procesów wewnętrznego sterowania. Organizacja dąży do wewnętrznej stabilności, co zostaje urzeczywistnia się poprzez wdrażanie pożądanych standardów zachowań organizacyjnych. Ta faza nazywana jest fazą formalizacji. W jej toku i w konsekwencji wdrażania głównej idei formalizowaniu podlega coraz więcej obszarów w tym komunikacja. Ordynacja następuje za pomocą wskaźników. Rygor organizacyjny zwiększa centralizację decyzji i odpodmiotowienie systemu bodźców. Ułatwieniu sterowności towarzyszy jednak zanik przedsiębiorczości i kreatywności.
Model racjonalizacji procesów i celów– wyznaczony orientacją na zewnątrz i doskonaleniem funkcji kontroli. Taka transformacja systemu zarządzania nazywana jest fazą odnowy, wymaga rozwinięcia umiejętności zarządzania strategicznego, diagnozowania wnętrza i otoczenia organizacji, planowania strategicznego, zachowania równowagi pomiędzy dyferencją organizacji a konieczną integracją, znajdowanie sposobów na skuteczne oddziaływanie na otoczenie. Konieczne jest zwiększenie elastyczności działań, przywrócenie innowacyjności i kreatywności, co jest szczególnie ważnym wobec turbulentności otoczenia..
Model C. Ridleya/D. Mendozy
integruje fundamentalne założenia teorii systemów
oraz teorii organizacji uwzględnia podstawowe
procesy efektywności organizacji: potrzebę
przetrwania organizacji oraz maksymalizację
zysku z poniesionych nakładów co
ukonstytuowało rozwój modelu 11 kluczowych
procesów istotnych dla efektywności organizacji
Model C. Ridleya/D. Mendozy
Janowski A., za Ch. Ridley, D. Mendoza, Putting Organizational Effectiveness Into Practice: The Preeminent Consultation Task, Journal of
Counseling&Development, 1983, vol. 72, s. 168-175
Model E.M. Morin
Efektywność organizacji
Tendencja1 efektywność
ekonomiczno-techniczna oraz
stabilność i rozwój organizacji
Tendencja2 zdominowanie efektywności
organizacyjnej
przez wskaźniki o charakterze
ekonomicznym
Tendencja3 depersonalizacja partnerów
społecznych
Model S. Bhargava/B. Sinha
opracowany został w wyniku badań
przeprowadzonych w organizacjach indyjskich.
W tym ujęciu determinantę postrzeganej
efektywności stanowi struktura organizacyjna
- siedmiopunktowa skala powiązana z
czterema komponentami używana jest do
predykcji efektywności organizacji.
Model S. Bhargava/B. Sinha
Objaśnienia skrótów: H-struktura hierarchiczna, M-macierzowa; N-relacje normalne (neutralne lub pozytywne); S-
relacje negatywne (stresogenne); E-średnia ocena; produktywność, zaangażowanie w pracę
Polska szkoła mierników
efektywności organizacji
Model Sz. Sołtysa
Model M. Kosteckiego
Model K. Doktóra
Modele J. Czekaja
Istota modelu Sz. Sołtysa Efektywność mierzymy według stopnia osiągalności
celów społecznych przy uwzględnieniu kosztów społecznych ich realizacji
Występują trzy poziomy osiągania społecznych celów pracy(1.poziom organizacji; 2. poziom grupy zadaniowej wewnątrz organizacji; 3. poziom uczestnika organizacji)
Do społecznych kosztów zaliczane są w szczególności: niezadowolenie z pracy, zachwianie możliwości rozwoju, dezintegrację społeczną zespołów roboczych lub całej organizacji, zachwianie zdrowia psychicznego uczestników organizacji, złe stosunki międzyludzkie,
alienacja, brak autonomii i samorealizacji jednostek
Istota modelu M. Kosteckiego
Organizacja jest systemem otwartym,
powiązanym z otoczeniem
Efektywności organizacji nie można zmierzyć
tylko kryteriami wewnątrz organizacyjnymi,
ponieważ organizacja realizuje różnorodne
interesy występujące w społeczeństwie.
Miarą efektywności organizacji jest zatem
stopień realizacji zadań wynikających z żądań
społeczeństwa, systemu politycznego, prawnego,
rynkowego itp.
Istota modelu K. Doktóra
W tej koncepcji funkcjonowanie gospodarki polega
na podejmowaniu decyzji politycznych o
gospodarce na najwyższym szczeblu zarządzania,
zaś podporządkowane mu jednostki administracji
gospodarczej wraz z przedsiębiorstwami stanowią
aparat wykonawczy.
Najistotniejszą cechą tego ujęcia jest polityczny
charakter zarządzania gospodarczego.
Władza polityczna jest demiurgiem
Model K. Doktóra
Źródło: Janowski A., za K. Doktór, Społeczne treści zarządzania, „Nowe Drogi” 1980 nr 2,
Modele J. Czekaja
Efektywność działań w kolejnych
okresach budżetowych
Modele efektywności menedżera
centrum odpowiedzialności
Efektywność działań w kolejnych
okresach budżetowych
Źródło: opracowanie własne: J. Czekaj, Wybrane metody analizy strategicznej i ich przydatność w praktyce,[w:] Przedsiębiorczość i ,s. 144
Modele efektywności menedżera
centrum odpowiedzialności
Źródło: opracowanie własne: J. Czekaj, Wybrane metody analizy strategicznej i ich przydatność w praktyce ,[w:] Przedsiębiorczość i Zarządzanie,
Mierniki efektywności
miary kwantytatywne (ilościowe) w tym:
produktywność (ujecie techniczne), wydajność,
rentowność, skuteczność oraz sprawność.
miary kwalitatywne (jakościowe) w tym:
produktywność (ujęcie ekonomiczno-społeczne),
pozycja rynkowa, zadowolenie klientów,
pracowników, akcjonariuszy, motywacja i rozwój
organizacji, jakość warunków pracy oraz
innowacyjność. .
Powiązania produktywności z innymi
miernikami efektywności ekonomicznej
Źródło: S. Tangen, Demystifying productivity and performance, International Journal of Productivity and Performance Management, 2005, vol. 54, nr 1, s. 43.
Istota sprawności
Wielkość fizyczna określające relację energii wyjścia z układu
do energii wejścia do układu.
Ewy
= ——
Ewe
Ewe
Ewy
Układ
Strata
Ewe > Ewy
Ewe = Ewy + strata
Sprawność prakseologicznie Za sprawność utożsamianą z praktycznością, uważa się działania łączące
skuteczność i ekonomiczność, czyli oszczędność i wydajność. T. Kotarbiński, Abecadło Praktyczności, Warszawa 1972, s.38-39
Najczęściej przytaczaną definicją jest interpretacja prakseologiczna zaproponowana przez J. Zieleniewskiego, zgodnie z którą wyróżnia się trzy postaci sprawności:
w znaczeniu uniwersalnym termin sprawność jest nazwą ogólną każdego z walorów praktycznych (Kotarbiński); tak rozumianą sprawność można stwierdzić zawsze, gdy działanie ma chociażby jeden walor dobrej roboty.
w znaczeniu syntetycznym - sprawność to ogół walorów dobrej roboty
w znaczeniu manipulacyjnym sprawność znaczy zręczność w posługiwaniu się przez istoty żywe narządami oraz narzędziami wykorzystywanymi w trakcie działania.
J. Zieleniewski podjął próbę zawężenia sprawności do trzech podstawowych jej wymiarów, dających się wyrazić w postaci syntetycznej i skwantyfikowanej. Na sprawność w znaczeniu ogólnym składają się: skuteczność, korzystność i ekonomiczność
Dziękuję za uwagę