Sinema, insan yaflam›na ve hayalle-rine iliflkin konular› ele al›fl flekli, kul-lan›lan ses ve görüntü efektleri, oyun-cular›n duygulara olan hakimiyeti, mü-zikleri ve daha bir çok yarat›c› özellik-leriyle seyirciler üzerinde önemli biretkiye sahip. Günlük hayat›m›zda mey-dana gelen zorlu bir olay› anlamaya ça-balarken be¤endi¤imiz bir oyuncununo hafta yeni bafllayan sinema filmindebenzer bir olay›, bizim yaflad›¤›m›zdan

daha farkl› bir flekilde, örne¤in tarihiveya fantastik bir çerçevede oynad›¤›n›düflünelim. Filmdeki oyuncunun yafla-m› ve kendi yaflam›m›z aras›ndaki ben-zerli¤i sineman›n büyüleyici atmosferialt›nda yakalad›¤›m›z anda kendi ya-flam anlay›fl›m›z oyuncunun sergiledi¤ianlay›fltan etkilenecek. Sineman›n se-yirciler üzerindeki bu tür etkileriylesadece yap›mc›lar ve yönetmenler de-¤il psikoloji dünyas› da yak›ndan ilgile-

niyor. Bu ilgiyle, insan do¤as›n› anla-maya çal›flan psikoloji ve insan do¤as›-n› yans›tan sineman›n kesifliminde ye-ni bilimsel çal›flma ve uygulama alanla-r› olufluyor. Bu alanlardan birinde, psi-kolojik bozukluklar›n, psikolojik teda-vi yaklafl›mlar› ve merkezlerinin, psiko-lojik tedavi s›ras›nda görev alan uz-manlar›n filmlerde ne flekilde betimle-dikleri üzerinde incelemeler yap›lmak-ta. Di¤er bir uygulama alan›ysa “sine-materapi” olarak adland›r›l›yor. Sine-materapi, son zamanlarda gittikçe ar-tan biçimde psikoterapi uygulamala-r›nda kullan›l›yor. fiu an için, sinema-terapi deyince, bafll› bafl›na bir psikote-rapi yaklafl›m›ndan söz etmekten çok,psikoterapist taraf›ndan seçilen sine-ma filmlerinin, uygulanan psikoterapiyaklafl›m› içinde kolaylaflt›r›c› bir tek-nik olarak kullan›lmas›ndan bahsedi-yoruz. Asl›nda bu kapsamda de¤erlen-dirildi¤inde çeflitli edebiyat ve sanatürünlerinin psikoterapide kolaylaflt›r›-c› bir teknik olarak kullan›lmas›, yenibir yaklafl›m de¤il. Örne¤in, bibliyote-rapi bafll›¤› alt›nda edebi eserler, hempsikoterapist ve yard›m alan kifli ara-s›ndaki iletiflimi güçlendirmek hem deyard›m alan kiflinin, sorununun derin-li¤i hakk›nda içgörü kazanmas›na yar-d›mc› olmak için uzun bir zamand›rkullan›l›yor. Ancak, sinema filmlerininde edebi eserler gibi kullan›labilece¤ifikriyle birlikte kitaplar›n yerini sine-ma filmleri almaya bafllad›. Sinemafilmlerinin lehine olan bu de¤ifliminnedenleri, kitap okuman›n film seyret-meye göre daha uzun sürmesi veya si-nemaya gitmenin kitap okumaya göredaha yayg›n olmas› gibi avantajlar. Ki-tap okuyan kiflinin, yazar›n verdi¤iipuçlar›ya, anlat›lmak istenen dünyay›kendi iç dünyas›nda yaratmas›, dene-yimlerine ba¤l› olarak belirli bir zamanal›r. Sinemadaysa ayn› anlat›m, görme-ye ve duymaya dayal› olan ve daha ça-buk kavranan ipuçlar› kullan›larak se-yircinin zihninde de¤il, gözünün önün-de ve an›nda canland›r›l›r. Böylelikle

SinematerapiSinema Tad›nda Psikoterapi

58 Nisan 2007B‹L‹M veTEKN‹K

sineTerapi 2�/3/�5 14:15 Page 58

sinemada zamandan tasarruf edilirkenayn› zamanda inand›r›c›l›¤› daha yük-sek bir anlat›mdan söz edilebilir. Budurum, uyan›kken rüya görmek gibide düflünülebilir. Seyirci, güçlü birkurgu, ses ve görüntü karfl›s›nda ger-çeklikten koparak kendini filmin için-de gibi hissedebilir. Etkileme gücü vekapsam› üzerinde çeflitli alanlarda ya-p›lan çal›flmalar, sinema filmlerinin er-genlerdeki sigara içme al›flkanl›klar›n-dan cinsel davran›fllara, toplumsal flid-detten kansere neden olan etkenlerinalg›lanmas›na kadar farkl› konulardaönemli derecede etkili olduklar›n› gös-termekte.

Filmlerin kolaylaflt›r›c› etkiyi ortayaç›karmas› bibliyoterapinin iflleyifliyleortakl›klar gösteriyor:

11.. ÖÖzzddeeflfllleeflflmmee ((IIddeennttiiffiiccaattiioonn)):: Buevrede kifliler seyrettikleri veya oku-duklar› karakterlerle kendileri aras›n-da genel bir benzerlik görürler. Bubenzerlik kapsam›nda bu karakterlerlekiflilik yap›s› veya yaflanan sorunlaraç›s›ndan özdefllefltiklerini düflünürler.Karakterle kurulan benzerlik ya da öz-deleflmeyle beraber, karakterin davra-n›fllar›n›n ve düflüncelerinin incelen-mesi kiflilerin kendi davran›fllar›n› vedüflünce biçiminlerini de sorgulamayabafllamalar›na arac›l›k edebilir. Böyle-ce seyircinin veya okuyucunun kendigüçlü ve güçsüz yanlar›n› keflfetmesimümkün olabilir.

22.. KKaattaarrssiiss ((CCaatthhaarrssiiss)):: Kifliler ki-taptaki/filmdeki karakterin düflünceve davran›fllar›n›n yan›nda, duygular›y-

la da özdeflim kurduklar›nda, o ana ka-dar bast›rd›klar› ya da farketmedikleriduygular ve iç çat›flmalar› bir ölçüdebilince tafl›n›r. Filmle veya okunaneserle birlikte bilince tafl›nan duygularkurgunun yap›s› içinde flekillenir ve buda bir rahatlama sa¤lar.

33.. ‹‹ççggöörrüü ((IInnssiigghhtt)):: Kifliler, kendile-rini özdefllefltirdikleri karakterin dav-ran›fl ve duygular›na, karfl›laflt›¤› so-runlara ve sorunlar› çözüfl flekline d›-flar›dan bakarak, kendi durumular›ylailgili içgörü kazanabilirler. Daha sonrada bu içgörüyü kendi sorunlar›n› çöz-mek üzere kullanabilirler. E¤er özde-flim kurulan karakter, yarat›c› ve bafla-r›l› bir flekilde sorunlar›n› çözebiliyor-sa, bu noktada içgörü kazanan kiflileriçin rol modeli oluflturabilir. Ayr›ca

kendilerinin uygulamalar›na gerek kal-madan, di¤er bir deyiflle risk almadanda çeflitli çözüm yollar›n› görebilirler.

4. Bütünleflme (Universalization):Bu evrede, kifliler yaflad›klar› sorunla-r›n sedece kendilerine özgü olmad›¤›-n›, baflkalar›n›n da ayn› sorunlarla kar-fl›laflabildi¤ini farkederler. Böylece his-settikleri yaln›zl›k ve d›fllanm›fll›k duy-gular› azal›r. Kendi çözümlerini bul-mak için umutlar› artm›fl olur.

Sinematerapi tekni¤ini kendi uygu-lamalar›nda kullanan bir terapist, JohnW. Hesley kendi deneyimlerini flöyleaktar›yor:

“ ...Babam II. Dünya Savafl›’nda öl-dü¤ünde iki yafl›ndayd›m. Annem benihep, babam›n mükemmel, nazik, iyikalpli ve cesur biri oldu¤unu söyleye-rek büyüttü. Fakat annemin farketme-di¤i fley fluydu: Babam› her defas›ndadaha çok tanr›sallaflt›rarak tasvir etti-¤inde, ben de her defas›nda babamlaasla boy ölçüflemeyece¤ime daha çokikna oluyordum. Böylece, hiç bir za-man babam›n oldu¤u gibi bir adamolamayaca¤›ma inanarak, yetersizlikhissini hep tafl›d›m.

Daha sonra, Er Ryan’› Kurtarmakadl› filmi seyrettim ve tuhaf bir fley ol-du. II. Dünya Savafl›’ndaki askerlerinasl›nda ne kadar genç olduklar›n› ilkkez farkettim. Asl›nda onlar sadeceyaln›z, korkmufl ve yaflamda kalmayaçal›flan çocuklard›. Ço¤u birer kahra-man olmaktan ziyade, ellerinden gele-nin en iyisini yapmaya çal›fl›yorlard›.Ve kuflkusuz babam da onlarla ayn›y-d›. Sonuçta, öldü¤ünde sadece 23 ya-fl›nda genç bir adamd›, fakat benim ak-

59Nisan 2007 B‹L‹M veTEKN‹K

sineTerapi 2�/3/�5 14:15 Page 59

l›mda o hep bir dev gibi kalm›flt›. Dahada önemlisi, benim gözümde bir baba-dan çok, bir kahraman gibiydi. Filmiseyretmek, onun da bir ölümlü oldu¤u-nu ve gerçe¤in bu oldu¤unu farketme-me yard›mc› oldu. O gün sinemadan,sanki omuzlar›mdan dayan›lmaz biryük kalkm›fl gibi hissederek ayr›ld›m .”

‹kinci örne¤imizdeyse, terapist Bir-git Wolz “Fran” takma ad›yla bahsetti-¤i, depresyondan yeni ç›km›fl ve terapi-yi sonland›rmak üzere oldu¤u bir has-tas›n› anlat›yor:

“... Terapiyi sonland›rmak üzere ol-du¤umuz aflamada, seanslardan birineakl› bafl›ndan gitmifl bir flekilde, çoküzülmüfl olarak geldi. Beklenmedik birflekilde ifline son verilmiflti, çünkü ça-l›flt›¤› flirket küçülme politikas› uygu-lamaya bafllam›flt›. Fran asl›nda iflinisevmiyordu ama çal›flma arkadafllar›-na çok ba¤l›yd›. ‹fl yerinden kafas›allak bullak olmufl bir flekilde ayr›l-d›ktan sonra da, o ruh haliyle ha-fif yaraland›¤› bir araba kazas›naneden olmufltu. Bu talihsiz olay-lar, kendine karfl› olan özeleflti-rilerini, çal›flma arkadafllar›n-dan ayr›lmaktan ve yapt›¤› ka-zadan duydu¤u üzüntüyü ar-t›rm›flt›.

...Fran’e Frida adl› filmiseyretmesini tavsiye ettimve seyrederken dikkatedilmesi gereken nokta-lar› anlatt›m. Frida,Meksikal› ressam FridaKahlo’nun yaflam› bo-yunca karfl›laflt›¤› zorluklar› nas›lgüçlü ve cesaretli bir flekilde gö¤üsle-di¤ini anlat›yordu. Ressam, ac›s›n›nonu de¤ifltirmesine ve çekti¤i ac›n›nyapt›¤› etkileyici resimlere yans›mas›-na izin vermifl, bu da onun zorluklarlabafledebilmesine yard›mc› olmufltu.Fran’i filmi, kendisini Frida’n›n yerinekoyarak seyretmesi konusunda yön-lendirdim.

Film Fran’i derinden etkiledi vekendi için yeni seçenekler keflfetmesin-de yard›mc› oldu. Filmin yaratt›¤› duy-gusal etkinin ve filmde Frida taraf›n-dan örneklenen rol modelinin yard›-m›yla, Fran’e kendini anlamas› ve bü-tünleflmeyi sa¤layacak aflamalar› ger-çeklefltirmesinde rehberlik ettim.

...Bunlar›n sonucunda Fran, üzüntü-sünden kurtularak, kendine güveninigeri kazand› ve foto¤rafç›l›¤a olan tut-

kusunu yeniden keflfetti. Foto¤rafç›l›kkonusunda e¤itim alm›flt› ama flimdiyekadar uygulayamam›flt›. Sonuç olarakda, duygusal ve fiziksel yaralar› iyilefl-tikten sonra, foto¤rafç›l›kta yetenekle-rini gösterecebilece¤i bir ifl buldu...”

Son örne¤imizse, Sern adl› ‹sveçdo¤umlu, 32 yafl›nda, önceki terapist-leri taraf›ndan “zor ve de¤iflime direnç-li” olarak tan›mlanan bir kifliye odakla-n›yor:

“...Alt› ay süren haftal›k bireysel psi-koterapi seanslar› sonucu, gö-

ze çarpan bir iyilefl-

me yoktu.Hastayla olan terapi iliflki-sinde de bir ilerleme yoktu. Çeflitliyaklafl›mlar çeflitli yöntemler denen-miflti ama bunlar pek ifle yaramam›fllar-d›.

Psikoterapi içinde filmleri kullanmafikri ortaya ç›kt›¤›nda, terapist seyredi-lebilecek çeflitli filmleri gözden geçirdi,Yar›n Asl›nda Dündü (GroundhogDay), Postac› (II Postino), Do¤umgünü4 Temmuz (Born on the 4th of July),Elveda Las Vegas (Leaving Las Vegas),Ölü Ozanlar Derne¤i (Dead Poets’ So-ciety) ve fiahane Hayat (It’s a Wonder-ful Life) gibi. Fakat Sern, tavsiye, öne-ri ve yorumlara sürekli olarak dirençgösterdi¤i için terapist sinematerapiye,film tavsiyeleriyle bafllamamaya karar

verdi. Onun yerine, sinematerapi yak-lafl›m›n› hastan›n durumuna göre de-¤ifltirerek, iki seçenek belirledi: Hasta-n›n dünya görüflüne uygun filmlerinyönetmenleriyle ilgili bir tart›flma ko-nusu açmak ya da hastan›n karfl›laflt›¤›güçlüklerle, bu konular› iflleyen çeflitlifilmleri efllefltirmek. Böylelikle, tera-pist ve hasta, filmlerin ve filmdeki ka-rakterlerin biyolojik, psikolojik, sosyalve dinsel boyutlarda hastan›n yaflam›y-la nas›l iliflkilendirilebilece¤ini tart›fla-bileceklerdi.

Terapist, Sern’le ayn› ülkeden olanyönetmen Ingmar Bergman’la baflla-maya karar verdi. Çünkü, kültürel ba¤-

lar›n yan›nda, Bergman’›nfilmlerindeki konu,kavram ve bunlar›n de-

rinlemesine ifllenme bi-çiminin, Sern’in zekas›-

na uygun olaca¤›n› vehastan›n psikolojik halini

yans›taca¤›n› düflünüyor-du.

Terapist Sern’e IngmarBergman’›n filmlerinden bah-

setti¤inde, Sern flaflk›n bir fle-kilde “Bergman’› biliyor mu-

sun?” diye cevap verdi. Bu nok-tada terapist iki seçenekli plan›n-

dan ilk seçene¤i uygulaman›ndo¤ru oldu¤unu hissetmifl ve

Sern’in nas›l aç›k ve canl› bir halegeldi¤ini büyülenerek gözlemiflti.

Sanki hasta-terapist iliflkisinin üze-rinden bir örtü kalkm›fl ve basit bir so-

ruyla bir üst düzeydeki iliflkiye eriflil-mifl, yeni bir boyut kazan›lm›fl ve kilit-li baflka bir kap› daha aç›lm›flt›.

Bergman hakk›ndaki bu ilk konufl-ma daha sonra Bergman’›n di¤er film-leriyle ve bu filmlerin karanl›k, rahat-s›z edici, ve yo¤un temalar›yla devametti. Sern’in yaflam› ve iç dünyas›Fanny ve Alexander adl› filmde yans›t›-lan aile yap›s›ndaki kar›fl›k ve çok bo-yutlu duygularla, Persona’daki kay›p-kazanç temalar›, bireysellik ve kimlikmücadelesiyle, Bir Yaz Gecesi Gülüm-semeleri’ndeki (Smiles of a SummerNight) kiflileraras› yak›n iliflkilerle, Ya-ban Çilekleri’ndeki (Wild Strawberri-es) hayalgücü, depresyon, baflar›, veyafllanma konular›yla ba¤lant› kurula-rak tart›fl›ld›. Terapist ve Sern, Berg-man filmlerinin seyirciyi nas›l derindenetkiledi¤i ve Sern’in hislerinin filmleriseyretmeden önce, seyrederken ve son-

60 Nisan 2007B‹L‹M veTEKN‹K

sineTerapi 2�/3/�5 14:15 Page 6�

ras›nda nas›l etkilendi¤i üzerinde du-ruldu. Bir noktada Sern, Yaban Çilek-leri’ni (Wild Strawberries) terapistleberaber ayr› ayr› seyretmeyi ve seyre-derken filme olan tepkilerini kaydet-meyi kabul etmiflti. Bir sonraki seansbu filmin yaratt›¤› duygular ve bu duy-gular›n Sern’in benlik kavram›yla olaniliflkisine ayr›ld›.

Sern sinematerapiden çok etkilen-miflti ve neredeyse her seansta filmlerhakk›nda bir tart›flma bafllat›yordu.Hatta alkolle olan savafl›n› terapistindaha iyi anlayabilmesi için terapiste,Kay›p Haftasonu (The Lost Weekend)adl› filmi ve nas›l yaflad›¤›n› anlayabil-mesi için de Gül ve fiarap’› (Days ofWine and Roses) seyretmesini tavsiyeetti. Seans s›ras›nda “Beni oradakiJack Lemmon adl› karakter olarak dü-flün, iflte oradaki benim yaflam›m” diyede nadir gösterdi¤i bir duygusall›k ek-ledi.

Di¤er birkaç seans, bu filmlerdekikarakterlerin ayr›nt›l› analizleriyle veSern’in bu karakterlerle kurdu¤u öz-deflim tart›fl›larak devam etti. Bu, tera-pistin Sern’in yaflam›na olan bak›fl aç›-s›n› geniflletti¤i gibi, dolayl› yoldanhastalar›ndan birinin alkolle mücadele-sini anlamas›n› da sa¤lam›flt›.

Terapide filmlerin tart›fl›ld›¤› seans-lar ilerledikçe, Sern de, daha enerji do-lu olmaya, daha net konuflmaya baflla-m›fl ve terapi sürecinde daha sab›rl› birhale gelmiflti. ‹steksizli¤i uzun bir sü-reden sonra ilk defa ortadan kalkm›fl,terapiye devam etmeye karfl› istek duy-maya bafllam›flt›. Böylece, kendi tedavi

ve geliflim sürecine daha fazla yüklen-meye bafllam›flt›.

...Art›k duygular›n› aç›klamada da-ha az direnç gösteriyordu, ve terapininbir sonucu olarak kendisi hakk›nda iç-görüsü oluflmaya bafllam›flt›. Sern tera-pinin son seanslar›na kadar, hatta tera-pinin bitiminden sonra da motivasyo-nunu korumaya devam etti.”

Bu örneklerde de görüldü¤ü üzere,yard›m alan kiflilerin durumuna ve ki-flisel özelliklerine göre seçilmifl filmlerpsikoterapi sürecine oldukça olumlukatk›lar yapabiliyor. Seyredilen filmlerve sonras›nda bu filmler üzerinde yap›-lan tart›flmalar, terapist ve yard›m alankifli aras›ndaki terapi iliflkisini güçlen-dirdi¤i gibi, hastalara kendilerine d›fla-r›dan bakabilmelerini ve içgörü kazan-malar›n› da sa¤layabiliyor.

Bilim ve Teknik Dergisinde bundanönce yeralan “Sinemada Psikolojik Bo-zukluklar: Psinema” bafll›kl› yaz›da(Ocak 2006 Say›:458) sinema filmlerin-de yer alan psikolojik bozukluk tasvir-lerinin, gerçekleri yans›tsa da yans›t-masa da bir e¤itim malzemesi olarakkullanabilmenin koflullar›ndan bahse-dilmiflti. Benzer biçimde; insan iliflkile-ri ve psikolojisi üzerine kurulmufl film-leri sinematerapi amac›yla kullanabil-menin kurallar› aras›nda filmin gerçek-lere uygun bir flekilde kurgulanm›flolup olmamas› önemli olmayabilir.Önemli olan, psikoterapide yard›malan kifliyle terapist aras›na ortak birhikayenin yerlefltirilmesi ve bu hikaye-nin özellikleri üzerinden, yard›m alankiflinin sorunlar›na olumlu alternatifçözümler bulunmas›. Sanatç›lar›n se-

çimlerine ba¤l› olarak, sinema filmleriher zaman do¤ru, gerçekçi ve olumluçözüm yollar›n› ifllemek zorunda de¤il-ler. Yanl›fl, gerçekd›fl› veya olumsuzçözüm yollar›n› iflleyen filmler de, eleald›klar› çözümlerin oluflmas›n›, gelifl-mesini ve sonuçlar›n› etkileyici bir bi-çimde tasvir ettiklerinde, psikoterapi-de yard›m alan kiflinin bu tür çözümyollar›n› neden elemesi gerekti¤i konu-sunda önemli bir kaynak olarak kulla-n›labilirler. Ancak burada dikkat edil-mesi gereken nokta, olumsuzluklar› ifl-leyen filmlerin olumlu yönde kullan›la-bilmesinin, büyük ölçüde psikoterapis-tin deneyim ve becerisine ba¤l› oluflu.

Sonuç olarak, ister televizyonda, is-ter DVD’de, ister sinemada seyretti¤i-miz filmler do¤ru biçimde, uygun biriflleyifl içerisinde kullan›ld›¤›nda, boflvakitlerimizi de¤erlendirme arac› ya dagenelde popüler kültürün yans›t›ld›¤›gifle kayg›l› yap›mlar olmaktan ç›k›p,“iyilefltirici” etkisi olan yard›mc› birerkaynak haline dönüflebilirler. Türki-ye’de sat›n al›nan bilet istatistiklerinebak›ld›¤›nda sinema seyircilerinin sü-rekli artt›¤› ve Türk sinamas›n›n dakendisini gittikçe kuvvetlendirdi¤i birzaman diliminde, bu geliflimi bilimselbir perspektifle iyilefltirme ve bilinçlen-dirme arac› olarak kullanmak, hem se-yircilere, hem sinema dünyas›na, hemde sinemay› araç edinen bilim dünyas›-na önemli bir yarar sa¤layacak.

Doç Dr. Faruk Gençöz,Psikolog Baflak Türküler Aka

ODTÜ, Psikoloji Bölümü

KaynaklarAka, B.T. (2007). Sinematerapi. (Editör Gençöz, 2007) Psinema 1: Si-

nemada Psikolojik Bozukluklar ve Sinematerapi kitab›nda bölüm.Dermer, S.B., & Hutchings, J.B. (2000). Utilizing Movies in Family

Therapy: Applications for Individuals, Couples, and Families. TheAmerican Journal of Family Therapy, 28, 163-180.

Gençöz, F. (2006). Sinemada psikolojik bozukluklar: Psinema. Bilimve Teknik, 39, 82-86.

Gençöz, F. (2007). Psinema 1: Sinemada Psikolojik Bozukluklar ve Si-nematerapi. Ankara: Hekimler Yay›n Birli¤i.

Hesley, J. W. (2001). Using Popular Movies in Psychotherapy. USA To-day, January 2001, 52-54.

Kesler, M.W. (1998). Therapeutic Use of Media Examples: A Qualitati-ve Study. Dissertation Abstracts International (UMINo.9822827), p26-27

Shapiro, J. & Rucker, L. (2004). The Don Quixote Effect: Why Goingto the Movies Can Help Develop Empathy and Alturism in Medi-cal Students and Residents. Families, Systems & Health, 22, 4,445-452.

Sharp, C., Smith, J.V. & Cole, A. (2002). Cinematherapy: Metaphori-cally Promoting Therapeutic Change. Counselling Psychology Qu-arterly, 15, 269-276.

Wedding, D. & Boyd, M. A. (1999). Movies and Mental Illness: UsingFilms to Understand Psychopathology. Boston: McGraw-Hill Colle-ge.

Wedding, D., Niemiec, R.M. (2003). The Clinical Use of Films inPsychotherapy. Journal of Clinical Psychology / In Session :Psychotherapy in Practice, 59, 207-215.

Wolz, Birgit. The Transformational Power of Film – Using Movies inTherapy, 10 fiubat 2007,

http://www.cinematherapy.com/birgitarticles/transformationalpo-wer.html

61Nisan 2007 B‹L‹M veTEKN‹K

sineTerapi 2�/3/�5 14:15 Page 61