seta türk dış politikası eksen kayması

8/3/2019 SETA Trk D Politikas Eksen Kaymas

1/16

setaAnaliz

.

S E T A | S i y a s e t , E k o n o m i v e T o p l u m A r a t r m a l a r V a k | w w w . s e t a v . o r g | O c a k 2 0 1 0

TRK DI POLTKASINDA EKSEN TARTIMALARI:

KRESEL KARGAA AINDAREALST PROAKTVZM

E. FUAT KEYMAN


2/16

E. FUAT KEYMAN

Say: 15 | Ocak 2010

S E T AA N A L Z

TRK DI POLTKASINDA EKSEN TARTIMALARI:

KRESEL KARGAA AINDAREALST PROAKTVZM

2 0 0 9 Y a y n h a k l a r m a h f u z d u r

setaAnaliz

.

NDEKLER

ZET | 3

TARZ-I PHECLK | 6

ORTAM: KRESEL KARGAA | 10

KAPASTE: TRKYENN KMLK-ALGILARI | 11

SONU: REALZM VE SRDRLEBLRLK | 13


3/16

KRESEL KARGAAAINDA REALSTPROAKTVZM

3

ZET

Trkiyenin tampon devlet kimliinden hzl bir biimde proakti ve ok boyutlu diplo-

matik aktivizme geii, son dnem Trk d politikasnn ama, niyet ve realizmi hakkndabaz soru iaretlerine neden olmutur. Belli alanlarda ve belli durumlardaki bu soru iaretleri,

Trkiyenin ynelimleri hakknda artan bir phecilie dnmtr. Bu makale, tr p-

heci yaklam olduu, bunlardan ikisinin Trk d politikasnn yeni dinamiklerini anlamak-

tan uzak olduunu ortaya koymaktadr. Bunun yerine bu alma, yeni proaktivizmin yaama

imkan ve potansiyel ynelimlerini mtalaa etmek iin objekti kriter sunmaktadr, yani

ortam, kapasite ve strateji. Bunun da tesinde bu alma, ok boyutlu ve yapc d politika

aktivizminin srdrlebilirlii iin Trkiyenin, Avrupa Birlii pasn kendi d politikas ve

salam demokrasisinin ana ekseni olarak grmesi gerektiini iade etmektedir.


4/16

S E T AA N A L Z

4

Zbigniew Brzezinski, 1997 ylnda, The Grand Chessboard (Byk Stran Tahtas) adl

nemli almasnda yle diyordu:

Avrasya-Balkanlarda gittike artan istikrarszlk ve mevcut durumun potansiyel

olarak daha da ktlemesindeki gerek, birbirine komu ve her biri tarihsel ola-

rak emperyal olan, blgede de kltrel, dini ve ekonomik karlara sahip olan

iki byk ulus-devletin, yani Trkiye ve rann, kendi jeopolitik zeminlerinde

deiken ve i yaplarnda krlganlk potansiyeli tamalardr. Bu iki devletin

istikrarszlamas durumunda, sregelen etnik ve snr atmalarnn kontrol-

den kmas ve blgenin zaten zay olan g dengesinin alt st olmasyla tm

blgenin ciddi bir dzensizlie srklenmesi kuvvetle muhtemeldir. Buna gre,

Trkiye ve ran sadece nemli jeostratejik oyuncular deil, ayn zamanda i ko-

ullarnn blgenin kaderi iin kritik nemi haiz olan jeopolitik merkez devletler-

dir. Bunlarn her ikisi de, gl blgesel emelleri ve tarihsel anlam hissiyat olan

orta-byklkte glerdir.1

Brzezinskinin 1997 ylnda Trkiye zerine yapt bu saptamadan bugne, Trkiyeve dnyada ciddi bir deiim ve dnm srecinden geiyor. Kresel kargaa iinde

olan dnyamzda Trk d politikas da bu dnmlerden etkileniyor. Bununla birlik-

te, kabul etmeliyiz ki, Brzezinskinin, blgesel g kimliine ve bu roln srdrlebi-

lirlii asndan i istikrar gerekliliine vurgu yapt Trkiye tanmlamas ve betimle-

mesi hala geerliliini koruyor. Trkiyenin dnya politikasnda jeopolitik merkez ve

blgesel g olma rol son yllarda daha da nem kazand. Artk Trkiyenin, Orta

Douda bar ve istikrara katk yapmaktan terrizm ve arlklarla mcadele etmeye,

yeni bir enerji merkezi olmaktan diyalog, tolerans ve beraber yaama temelindeki bir

dnya vizyonunu amalayan medeniyetler-aras diyalog giriiminin mimarlarndan

biri olmaya kadar birok alanda proakti, ok boyutlu ve yapc bir d politika izlemesi

1. Z. Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives, Basic Books, New York,1997, ss: 124-35.

KRESEL KARGAA

AINDA REALSTPROAKTVZM


5/16


5

bekleniyor. Bu minvalde Trkiye ve onun yakn tarihine duyulan ilgi artt. Bunun da

tesinde Trkiyeye ynelik kresel cazibe, sadece Trkiyenin Orta Dou, Balkanlar

ve Kakaslarn kesiim noktasnda jeopolitik gvenlik dayana eklinde onksiyongrebilen gl bir devlet olarak jeopolitik kimliinden deil, ayn zamanda parla-

menter demokratik ynetimi, laik anayasal sistemi ve Mslman nusu ile modern

ulusal bir yapy oluturan kltrel kimliinden de kaynaklanmaktadr.2

Souk Savan bitii, Trkiyenin tampon devlet - jeopolitik konum yaklamn sona

erdirmesine neden oldu ve devinim halindeki Trk d politikasnn ykselen proakti-

vizmi ekillenmeye balad. Zaten Trk d politikas da yeni bir kimlik aray iindeydi.

Son dnemdeki kresel dnmlerin Trkiyeden daha akti, ok boyutlu ve yap-

c bir d politika beklediini dnrsek, Dileri Bakan Ahmet Davutolunun ok

doru bir ekilde iaret ettii gibi, yeni anlayn stratejik derinlii sadece jeopolitii

deil ayn zamanda kimlik ve ekonomiyi de kapsama alan iine almas gerekiyordu.3

yleyse jeopolitik, modernite ve demokrasi, proakti bir Trk d politika kimliinin

asli unsurlar olmaktadr. Bu kimlik, Trkiyenin askeri ve jeopolitik yeteneklerinden

kaynaklanan tarihsel sert gc ile baarl bir biimde btnleen Trk d politika-

sndaki ince gcn grnrln ve artan roln de kapsamaktadr. Etki alann

geniletme yetenei kadar stratejik derinlik de hem sert gc hem de yumuak gc

gerektirmektedir. Bunun anlam gvenlik ve (demokrasi, ekonomi ve kltrel kimlikle

tanmlanan) modernitenin d politika yapm srecinin belirgin kaynaklar olarak bir

arada olmasdr.4 Elbette Trk d politikasnn ince g nitelii, yeterince okkltr-l, demokratik ve oulcu olamasa da Trkiyenin modernite iindeki ilgin ve kayda

deer yolculuundan; salam ve derin olamasa da siyasal anlamda demokrasiye ba-

llndan; insani geliim asndan kendini yeterince baarl klamasa da ekonomik

dinamizminden ve yeterince realist ve etkili olamasa da proakti, sorun-zc ve di-

yalog-temelli iyi komuluk ilikilerine dayal diplomasisinden kaynaklanmaktadr.

Son dnem Trk d politikasndaki tm bu nitelikler, laik ve demokratik anayasal bir

ynetimin, byk ounluu Mslman olan nusla birlikte mmkn olabildiini

gstermesi bakmndan kresel bir cazibe kayna oldu. Bunlar ayrca, kresel lekte,

blgesel g denklemindeki geleneksel jeopolitik neminin yannda etkili ince gunsurlarn da barndran bir Trkiyenin anahtar ve merkez aktr olarak alglanmasn

glendirmeye de neden oldu. Birok d politika yorumcusunun de iaret ettii gibi,

phe yok ki, bugn Trkiye jeostratejik nemi, modern oluu, demokrasisi ve ekono-

misiyle blgesel bir gtr ve dnya politikasnda merkez bir aktrdr. Bunlarn hepsi

de Trk d politikasnn proakti, ok boyutlu ve yapc kimliinin politik ve sylem-

2. Son dnem Trk d politikas almalar hakknda detayl bilgi iin, bkz. L.G. Martin and D.Keridis (eds), TheFuture o Turkish Foreign Policy, MIT, Cambridge, 2004.3. A. Davutolu, Stratejik Derinlik (Strategic Depth), Kre, stanbul, 2001.4. nce g kavram, seimli, baskc olmayan ve rza-temelli g demektir.; emir-temelli, baskc ve sert g gibi

deildir. Devlet gc dierlerinin gznde meruiyetini, diplomasi, ekonomi, kltr ve kimlik gibi kaynaklar olanyumuak gcyle kazanr. nce g yoluyla devlet, dier bir devletin, kendi istedii eyi istemesini salayabilir.Ayrca yumuak g rzay ierir. Detayl bilgi iin, bkz. J. Nye, Sot Power: The Means to Success in World Politics ,Public Aairs Books, and New York, 2004. Trk d politikasnda ince gcn nemine ilikin, bkz. Insight Turkey,special issue on Turkeys Rising Sot Power, vol.10, no.2, 2008.

Trkiye jeostratejiknemi, modernoluu, demokrasisive ekonomisiyleblgesel birgtr ve dnyapolitikasndamerkez biraktrdr.


6/16

S E T AA N A L Z

6

Trk dpolitikasnn

Orta Doudakidiplomatik

aktivizmi artt vebu aktivizm srailin

Gazzeye askerimdahalesini

gl vetekrarlanan

eletirileri

barndrd iinphecilik de artt.

sel temellerini oluturmaktadr.5 Lenore Martinin The Future o Turkish Foreign Policy

adl almasnn giriinde de belirttii gibi Yirminci yzyln sonunda uluslararas

ilikileri yeniden ekillendiren tektonik gler Sovyetler Birliinin k, Balkanlarve Avrasyadaki etnik atmalar, slami undamentalizmin ykselen sesi, ulusal eko-

nomilerin kresellemesi ve demokratikleme ile sivil topluma olan talebin artmas-

Trkiyeyi jeopolitik balamda ykselen bir merkez olma roln stlenmeye doru

itti. 21. yzyln hemen bandaki art oklar -11 Eyll saldrlar, anti-Batc terrizmin

kresel anlamda yayl, ABDnin Irak igali ve NATO ile BM arasndaki uzlamann a-

trdamas- blgedeki kritik rol teyit edilen ve de karmak hale gelen Trkiye iin yeni

meydan okumalar da beraberinde getirdi.6 Benzer biimde Graham Fuller da Yeni

Trkiye Cumhuriyetiadl almasnda, Trkiyeyi Mslman dnyada merkez bir lke

olarak tanmlyor ve kresel ilgi ve cazibe toplayan proakti d politikasyla Trkiyenin11 Eyll-sonras dnyada blgesel bir g olacan iddia ediyor.7

TARZ-I PHECLK

Ancak Trkiyenin yeni d politika kimliinin phecilik, elikiler ve hatta gerilimler

tadn ya da yarattn da vurgulamalyz. Enerjik ve salam bir diplomasi yr-

terek, komularla sr-sorun politikas uygulayarak, d politika etkinlik alanlarn

Asya, Arika ve Latin Amerikaya doru genileterek, kendi tarihsel ve derin d poli-

tika sorunlaryla zellikle Kbrs, Ermenistan ve Kuzey Irak- yzleme isteini artra-

rak, Irak ile Suriye, srail ile Suriye ve imdi de ran ile Bat dnyas arasndaki atma

zm mzakerelerinde arabuluculuk yapmay nererek Trkiye kresel ve blge-

sel olarak daha da aktifeiyor. Trkiye ok boyutlu d politika davran gelitirirken

deimeyen bir Bat pas olmakszn merkezsiz ve bamsz bir proaktivizme sahip

olduunda, zellikle Batda, son dnem Trk d politikasnn amac, niyeti ve realist

olup olmad hakknda birtakm pheler douyor.8 Hakikaten, Trk d politikasnn

Orta Doudaki diplomatik aktivizmi artt -zellikle ran ve Suriye ile kurduu ilikiler

balamnda- ve bu aktivizm srailin Gazzeye askeri mdahalesini gl ve tekrarla-

nan eletirileri barndrd iin phecilik de artt. phecilik, Trk d politikasnn

niyet ve amalar zerinde hkm sryor. Ben bu pheciliin ciddiye alnmas ve

esasl bir biimde tartlmas gerektiini dnyorum. Proakti ve ok boyutlu Trk

d politikas hakknda son dnemdeki akademik ve kamusal tartmalara hzlca gz

atldnda, arkl pozisyon olduu grlebilir.9

5. Bkz. L.G. Mart in, Introduction, L.G. Martin and D.Keridis (eds), The Future o Turkish Foreign Policyiinde.6. L.G. Martin, Introduction, L.G. Martin and D.Keridis (eds), The Future o Turkish Foreign Policyiinde, s.3.7. G.E. Fuller, The New Turkish Republic: Turkey as a Pivotal State in the Muslim World, United State Institute o PeacePress, Washington, 2007.

8. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search o a viable domestic polity or a sustainableTurkish oreign policy, New Perspectives on Turkey, no:40, 2009, ss.7-27.9. Bkz. N.Fisher Onur, Neo Ottomanism, Historical Legacies and Turkish Foreign Policy, EDAM Papers, 2009/3;M. Abramowitz and H.J. Barkey, Turkeys Transormation, Foreign Policy, November/ December, 2009; and I.O.Lesser, Turkey to Face Tough Foreign Policy Choices, Todays Zaman, 18 September, 2008.


7/16


7

Jenkins ve Pipesnarkl tonlardaalmalarndaiade ettikleribu keskin veideolojik olarakynlendirilmiphecilik, AKParti iktidarndakiTrkiyeyi tarafve tek-yanl olarak

analiz ederkendrst ve adilolmayan vekabul edilemezbir eletiri ortayakaryor.

Yeni Trk d politikas yaklam zerine gl ideolojik altyaps olan keskin bir p-

hecilik var ve buna gre Trk d politikas, Trkiyede AK Parti hkmetinin kendi

slami-otoriter ynetiminin gcn ve meruiyetini geniletmeye alt bir ara ola-rak alglanyor. Mesela Gareth Jenkins Trkiye ile ilgili son almasnda AK Partinin bir

tr siyasal slam ina ettiini, grnrde Batya yneldiini, ama asl hedeinin Dou

olduunu ve bylelikle Trkiyede korku, gvensizlik ve sosyal kutuplamaya neden

olan otoriter ve muhaazakr bir ynetimi beraberinde getirdiini iddia ediyor.10 Ben-

zer ekilde Soner aaptay da AK Partiyi, dnyay inan bloklarndan mteekkil

olarak gren ve Bat, Amerika ve srail kart giriimlerde bulunan slamc bir parti

olarak grmektedir. Trkiyeyi Avrupa-Atlantik toplumun karlar peinde komak

yerine Mslman dnyann karlarnn peinden gitmekle sulamaktadr.11 Keskin

pheciliin en u rnei, son zamanlardaki bir gazete makalesinde ran Cumhurba-kan, terrist bir rgtn lideri ve Trkiye Babakan arasnda bir ba kurmaktan e-

kinmeyen ve AK Partinin eriattan daha tehlikeli olduunu savunan Daniel Pipesn

kaleminden kt: slamclk 1.0 versiyonunun iddeti eriatn ilerlemesi noktasnda

ksmen baarl olur, slamclk 2.0 versiyonunun sistem iinde alma stratejisi ise

daha baarl olur. slamclar halkn da desteini kazanarak- Fas, Msr, Lbnan ve Ku-

veyt gibi Mslmanlarn ounlukta olduu lkelerde hala ana muhali gc temsil

etmekteler. slamclar 1992de Cezayirde, 2001de Bangladete, 2002de Trkiyede ve

2005te Irakta seimlerde baar kaydettiler. Bir kere iktidara geldiler mi ardndan l-

keyi eriata doru gtrebilirler. Mahmud Ahmedinejad randaki sokak gsterileriyle

yzlemek durumundayken ve bin Ladin bir maarada korkudan sinmiken Erdoan

halkn desteini alyor, Trkiye Cumhuriyetini yeniden ina ediyor ve cezbedici bir s-

lamc dnya gr iin model neriyor.12 Jenkins ve Pipesn arkl tonlarda alma-

larnda iade ettikleri bu keskin ve ideolojik olarak ynlendirilmi phecilik, AK Parti

iktidarndaki Trkiyeyi taraf ve tek-yanl olarak analiz ederken drst ve adil olmayan

ve kabul edilemez bir eletiri ortaya karyor.

Batda, Bush ynetiminin 2000-2008 arasnda yapt gibi lml slam niteliini Tr-

kiye zerine giydirmek yerine, Trkiyenin laik-demokratik kimliine vurgu yaparak

onu kazanma abalar ortaya kmt. Bu yolla Amerika, Avrupa ve Trkiye ani ortak-lklarn canlandrabilir13; Trkiye, ran ve el-Kaideyi ayn keeye koymak ve Trkiyeyi

basit bir biimde otoriter bir slami devlete indirgemek, hem etik olarak kabul edilemez

hem de stratejik olarak yanltr. Bu durum, Orta Douda istikrar iin umut ve imknla-

rn artmas iin Trkiyenin akti ve poziti rolne ihtiya duyulduu bylesine tarihsel

bir zeminde Trkiyeyi kaybetmekten baka bir eye hizmet etmez. Bu tr bir keskin

phecilik (a) Trkiyenin bir yandan AB ile tam yelik mzakerelerini srdrrken

Orta Dou ile yeniden ilikiye girmesinin balamndan koparlarak anlalabilecek bir

d politika tercihi olmadn grememektedir; hlbuki yeni Trk d politikas risk,

10. Detayl bilgi iin, bkz. G.Jenkins, Political Islam in Turkey: Running West, Heading East, palgrave, London, 2009.11. S. aaptay,AKPs Foreign Policy: Misnomer o neo-Ottomanism , www.washingtoninstitute.org, 2009.12. D. Pipes, Lions Den: Islamism 2.0 an even greater threat, 25 November 2009, the Jerusalem Post.13. P.H. Gordon and O. Taspnar, Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a ading partnership ,Brookings Institution Press, Washington, 2008.


8/16

S E T AA N A L Z

8

TrkiyeninDou ile daha

geni anlamdayeniden ilikiye

girmesindekibaars, bykoranda Avrupa

ile olan temasnabaldr. HakikatenTrkiyeye ynelen

kresel ilginin

temel nedeni,Trkiyenin bu ikilinitelii bir arada

tutabilme yetenekve kapasitesinden

kaynaklanmaktadr.

kargaa ve belirsizlik anda etkili bir kresel ynetim yaratma abalaryla uyumlu

bir biimde ilerlemektedir.14 Ayn pheci yaklam, (b) Souk Sava dneminin iki-

boyutlu, reakti ve devlet ve gvenlik merkezli d politika anlayndan uzaklalmasgerekliliini de ki bu durum 1990lardan itibaren tartlan kresellemenin dikte et-

tii hususlara gre Trk d politikasnn yeniden yaplandrlmasna iaret etmekte-

dir- grememektedir. Kald ki bu balamda mesele AK Parti ynetimine de indirgen-

memelidir. Gerekte, proakti ve ok boyutlu Trk d politikas araylar 1980lerin

Anavatan Partisi iktidarna kadar gider. Bu sre 1990larn sonu ve 2000lerin bana

kadar da devam etmitir ki rneini Dileri Bakan smail Cemin diplomatik aktiviz-

minde grmek mmkndr. AK Parti ise bu yeni d politika vizyonunu daha gelimi

ve kristalize olmu bir biimde pratie dkt ve kresel balam ok iyi okuyarak onu

stratejik derinlik eklinde sundu.15

AK Partinin niyetleri ve Orta Doudaki yeni ya-ylmacl hakknda keskin ve ideolojik pheciliin gremedii dier husus da, (c)

Trkiyenin iki-yz olan (Batya bakan ve Douya bakan), iki dili olan (Avrupa ve

Orta Dou) ve iki kimlii olan (Batl ve Doulu) bir lke olmasdr. Burada iade edilen

tm hususlar da zaten yeni d politika kimliinin ana unsurlarn oluturmaktadr. Bu

balamda Trkiyenin Dou ile daha geni anlamda yeniden ilikiye girmesindeki ba-

ars, byk oranda Avrupa ile olan temasna baldr. Hakikaten Trkiyeye ynelen

kresel ilginin temel nedeni, Trkiyenin bu ikili nitelii bir arada tutabilme yetenek ve

kapasitesinden kaynaklanmaktadr.16 Son olarak Babakann Gazzedeki kabul edile-

mez insani durum ve aclar sebebiyle dile getirdii ve tekrarlad gl eletiriler, ne

sraille stratejik mtteiklii dondurmak veya sona erdirmek gibi anti-srail bir pozis-

yondur, ne de Trkiyedeki sosyal demokratlarn, milliyetilerin ve sol politik aktrlerin

ska dile getirdikleri gibi srail-Filistin atmasn salt slamc bir yaklamla gren bir

pozisyondur.

Bir dier pheci yaklamsa, Trkiyenin Douya yzn dnp, Batya srt evirdi-

ini savunan yaklamdr. Ancak bu pheci yaklam hai phecilii temsil etmek-

tedir ve ilkine gre daha az ideolojiktir. Bu yaklama gre, proakti Trk d politika-

s sadece Orta Douda deil ayn zamanda Kakaslar ve Balkanlarda da istikrar ve

bara katk yapabilecek poziti sonular dourabilir. Bu tr pheci yaklam, OrtaDou ile geni anlamda blgesel ilikiler kuran Trkiyenin merkezsiz, proakti ve ok

boyutlu d politika yaklamn, blgedeki etki alann geniletmek iin din-temelli

kltrel akrabalklara ncelik veren bir tr yeni-Osmanlclk (neo-Ottomanism) olarak

grmektedir. Bu pheci yaklam, Babakann srailin Gazze operasyonuna ynelik

eletirilerinden, Trkiyenin Darurdaki insani duruma kar mphem tavrndan ve

Trkiyenin ran sorununa ynelik arabulucu rol oynama isteinden sonra daha ska

dile getirilmeye baland. Bu phecilik bazen, Trkiyenin blgede yeni dostlar edin-

14. Z. Brzezinski, The Choice, Basic Books, New York, 2004; F. S. Larrabee and I. O. Lesser, Turkish Foreign Policy inan Age o Uncertainty, RAND, Santa Monica, 2003.

15. Detayl bilgi iin, bkz. E.F. Keyman and Z. Onis, Turkish Politics in a Changing World, stanbul Bilgi UniversityPublications, stanbul, 2008, chp: 3 and 4.16. Bkz. F.Baban and E.F. Keyman, Turkey and Postnational Europe, European Journal o Social Theory, vol. 11, no:1, 2008, pp.73-93; and E. Lagro and K.E. Jorgensen (eds.), Turkey and the European Union: Prospects or a DifcultEncounter, Pelgrave, New York, 2007.


9/16


9

Pasi bir tampondevlet kimliinden,dini akrabalklar veince g yoluylaOrta Doudablgesel ilikileriolan proaktidiplomatikaktivizme hzl birbiimde kayn,Batda, kaalarda

soru iaretlerinehatta phelere yolamas esasndaanlalabilir.

me veya eski dostluklar canlandrma isteini, belirsizlik anda, istikrarsz bir blge-

de istikrar ansn artran bir hareket olarak grp desteklemektedir. Ancak bu hareket

tarz, zellikle srail gibi, baz eski dostluklara zarar vermemelidir; ayn ekilde Bat ileolan tarihsel ve kurumsal paylama ve aidiyete de zarar vermemelidir. Pasi bir tam-

pon devlet kimliinden, dini akrabalklar ve ince g yoluyla Orta Douda blgesel

ilikileri olan proakti diplomatik aktivizme hzl bir biimde kayn, Batda, kaalarda

soru iaretlerine hatta phelere yol amas esasnda anlalabilir. Yeni Trk d politika

kimliinin Orta Douda ihtiya duyulan diyalog ve istikrara katk yapabileceini bu

pheci yaklam tasdik ettii lde onun ikazlar ciddiye alnmaldr. Bu yolla ne Trk

d politikas Bat ile olan balarn kaybeder, ne de srail ile olan stratejik mtteiklii

zarar grr.17

nc pheci yaklam -ki bu almada bu yaklam ayrntl bir biimde amla-

nacak, ve birinci ideolojik ve sert phecilie alternati olarak sunulacaktr- bu ikaz

kabul eder; ancak Trk d politikasna ilikin ideolojik bir duruu benimsemek yerine

realizm ve srdrlebilirliksorularn ne karr: Trkiyenin, genel anlamda proakti ve

ok boyutlu d politikas, zel anlamda ise Orta Doudaki proakti ilikileri ne lde

realist ve srdrlebilirdir? Bir baka deyile Trkiye bu yeni karlarn ve ok boyutlu

ynelimlerini baarl bir biimde dengeleyebilir mi? Farkl bir ekilde iade edersek,

eer Trkiyenin diplomatik aktivizmi, alann ve hzn genileterek, istikrar iin kulla-

nl bir g olursa o zaman realizmi ve srdrlebilirliini nasl kazanr? Bu ciddi ve

zor sorular, AK Partinin dini yaknlk ve kltrel kimlii kendi diplomatik aktivizmindekullanmasna ve kltrel kimliini Trkiyenin nemli bir ince g kayna olarak sun-

masna ramen, buradan yola karak AK Partinin kendi d politika ynelimlerinin

(Trkiyeyi ayn zamanda muhaazakr bir moderniteye dntrmeyi amalayan) ye-

ni-Osmanlc yaylmaclk ile ekonomik aktivizmi birletiren bir siyasal slamdan baka

bir ey olmad ynnde bir sulama yapmak, hibir ekilde savunulamaz. Bu sorular

ayn zamanda Trkiyenin proakti ve ok boyutlu d politikasnn, stratejik dnen,

pragmatik davranan ve (ounluu Mslman bir toplumda laik anayasal bir dzeni

baarabilme kabiliyetinden dolay) tarihsel olarak jeopolitik bir g olarak kabul edil-

dii gibi Trkiyenin ince gcnn d politikas iin kymetli bir kaynak ve deer oldu-unu kavrayan bir aktrn rasyonel seimi olarak grmektedir. Buna gre, bu nc

pheci yaklam yeni Trk d politikas davran ve ynelimini rasyonel dnmenin

bir sonucu olarak alglamaktadr, ancak bu yeni d politikann realizmi ve srdrle-

bilirlii hakknda baz endieleri de seslendirmektedir.18 Proakti ve ok boyutlu bir d

politikann baars, (a) ortama [mesela uygun bir kresel zeminin olup olmad], (b)

kapasiteye [mesela Trkiyenin akti bir diplomatik rol oynama kapasitesine sahip olup

olmad ve eer sahipse bunun kaynaklarnn neler olduu], (c) stratejiye [mesela

17. D. Lesser, Turkeys Otoman mission, Financial Times, 23 November 2009; N.Fisher Onur, Neo Ottomanism,Historical Legacies and Turkish oreign Policy, EDAM Papers, 2009/3; and M. Abramowitz and H.J. Barkey, TurkeysTransormation, Foreign Policy, November/ December, 2009.18. Bkz. E.F. Keyman and Z. Onis, Turkish Politics in a Changing World, chp.3; and,P.H. Gordon and O. Taspnar,Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a ading partnership , chp.6, and S. Ozel, Aterword:Turkeys Western Trajectory, ayn kitap iinde, ss.85-100.


10/16

S E T AA N A L Z

10

Trkiyenin proaktive ok boyutlu d

politikas sadece AKPartinin rasyonel

seimi deildir;ayn zamanda yenikresel tahayylde

Trkiyedenbeklenen rolde sembolize

etmektedir.

Trkiyenin hangi yol veya yntemle d politikasn srdrlebilir bir biimde etkin

ve verimli klabilecei] baldr.19 Bundan sonraki blmde Trk d politikasn bu

kriter nda tutarl ve adil bir biimde deerlendirmeye alacam.

ORTAM: KRESEL KARGAA

Karl Marks, The Eighteenth Brumaire o Louis Bonaparte (1882) adl almasnda, n-

sanlar kendi tarihlerini kendileri yapar, ancak holandklar ve kendi setikleri koul-

lar altnda deil; mevcut olan ve gemiten aktarlan artlar altnda yaparlar20 der.

Marksn bu deerli ve aklayc cmlesi nda, komularyla sr-sorun temelli ili-

kiler kurmay amalayan ve blgesel diyalog ve ibirliini gelitirmek iin akti bl-

gesel ilikiler kuran proakti ve ok boyutlu Trk d politikasnn, Dileri Bakan Ah-

met Davutolunun stratejik derinlik konseptinde teorik ve analitik olarak karln

bulan, AK Partinin rasyonel bir seimi olduunu dnyorum.21 Fakat ok boyutlu

diplomatik aktivizm iin rasyonel seimin koullarnn AK Partinin kendi-seimi olma-

dn da burada not etmek lazm, bu koullar Trk d politikasnn gemi deneyim-

lerinden tevars eden mevcut ve verili koullardr. Trk d politikasnn yeniden ina

edildii koullar, kresel koullard; hatta (Brzezinskinin de doru olarak iade ettii

gibi) kresel gvenlik risk-blgelerinin mesela kresel terrizm, Orta Dou, Balkan-

lar ve Kakaslar-, inansal istikrarszlk sorunlarn, durgunluu, srekli isizlii, kresel

yoksulluu ve kt insani koullar da barndran kresel ekonomik krizin kresel kar-

gaa koullaryd. Ayrca kresel iklim deiiklii de birbiriyle ilgili drt arkl sempto-

mu beraberinde getiriyor.22 Kresel kargaa kendini arkl biimlerde ortaya koyuyor

ve zamanmzn temel meydan okumas olarak kresel kargaay kabul etmek kark

durumlarla yzlemeyi de gerekli klyor.23 yleyse Brzezinskinin sylemek istedii

ey, bu karmak durumun, gvenlik, ekonomi, kitlesel yoksulluk ve iklim deiiklii

alanlarndaki ciddi meydan okumalarn yaratt bir sonu olduudur. Bunlar da kre-

selleen dnyamzda kargaa yaratmakta ve gelecek iin belirsizlik ve gvensizlik hissi

domasna zemin hazrlamaktadr. Bunun da tesinde tm bu meseleler kreseldir ve

kresel zmleri gerektirmektedir. Buradaki anahtar nokta, kresel diyalog ve ibirli-ini yaygnlatrmak, ok taraflk ve yumuak gcn kapsaml bir birlikteliini rmek

ve kresel meydan okumalara etkin bir biimde cevap retebilecek kuvvetli stratejik

ortaklklar ina etmek iin bir kresel ortak karlar topluluu kurabilmektedir.

Trkiyenin proakti ve ok boyutlu d politikas sadece AK Partinin rasyonel seimi

deildir; ayn zamanda yeni kresel tahayylde Trkiyeden beklenen rol de sembo-

19. D politika davrannn nasl analiz edileceine ilikin detayl bir analiz iin, bkz. S. Smith, A. Hadield, and T.Dunne, (eds.) Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, Oxord University Pres, Oxord, 2008; bu balamda Trk dpolitikas davran analizi iin, bkz. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search o a viable

domestic polity or a sustainable Turkish oreign policy, ss.13-17.20. K. Marx, The Eighteenth Brumaire o Louis Bonaparte, Die Revolution, New York, 1852.21. Bkz. A. Davutolu, Stratejik Derinlik (Strategic Depth), chp.2 and 3.22. Z. Brzezinski, The Choice, Basic Books, New York, 2004.23. A.g.e., ss.18-20.


11/16


11

Proakti ve okboyutlu Trkd politikas,Trkiyeninbeklenen kuvvetlistratejik ortaklkroln oynamasnaimkn tanyacakrasyonel birteebbstr.

lize etmektedir ki bu durum ancak gl stratejik ortaklklar temelinde kurulan ok

taraflk ve kresel kargaann meydan okumalarna cevap retebilecek daha adil,

daha insani ve karlkl olarak baml bir dnya vizyonu ile gerekleebilir. Bu adanTrkiyenin akti diplomasisi, yeni kresel tahayyl ile birlikte el ele devam etmektedir

ve hatta onun iine gmldr; o zaman kresel ortak karlar topluluunun ina-

s kresel kargaaya etkin cevaplar retebilecektir. Proakti ve ok boyutlu Trk d

politikas, Trkiyenin beklenen kuvvetli stratejik ortaklk roln oynamasna imkn

tanyacak rasyonel bir teebbstr. Trkiyenin stratejik derinliini kresel karlkl

bamllk gibi- kreselleme srecinde gelitirecek rasyonel seimler; Trkiyenin je-

opolitik gcn tamamlamak iin yumuak gce sahip olmas; diplomatik aktivizm

yoluyla blgesel ilikiler kurmas; ekonomik dinamizm, kltrel yaknlk ve jeopolitik

gvenlik arasndaki ba ile Trkiyenin, dnya politikasnda olduu kadar, blgeseletki alann da geniletmesi, uygun bir ortamda yaplan rasyonel seimlerdir. Ve bu

balamdaproaktivizm ve ok boyutluluk, kreselleen bir dnyada Trk d politikas-

n karakterize etmektedir.

KAPASTE: TRKYENN KMLK-ALGILARI

Ortam ne kadar uygun olursa olsun d politikada baarl proaktivizm ve ok bo-

yutluluk kapasiteye gereksinim duyar. Bundan maksat Trkiyenin kresel aktrlerle

kuvvetli stratejik ortaklklarn glendirecek, kresel ibirliine ve kendi evresinde

blgesel istikrara katk yapacak ve kresel kargaa ile etkin bir biimde mcadele ede-

cek bir biimde blgesel diplomatik ilikilerini srdrme kapasitesidir. Mevcut kresel

kargaay, kreselleen dnyamza ynelik merkezi bir stratejik meydan okuma olarak

tanyan yeni kresel tahayylde, Trkiyeye u alanlarda nemli grevler ykleniyor:

Irakn igali ve Kuzey Irakla balantl olarak Krt meselesi

ran sorunu ve Orta Dounun gelecei

Rusya meselesi ve Avrasyann gelecei

okkltrllk krizi ve Avrupada slam meselesi

Kresel siyasette medeniyetler atmas

Kresel demokratik ynetiim ve kresel bir aktr olarak Avrupa mese-

lesi

Akdeniz politikas ve kimlii

Kresel ekonomi politikas

Kresel enerji politikas

BM Gvenlik Konseyi yelii

Trkiye bu alanlarda diplomatik olarak akti ve yapc olduunda, Trkiye ve onun pro-

akti d politika eylemleri zerine kresel akademik ve kamusal tartmalarda, kre-

selleen dnyamzda Trkiyenin rolne atedilen birtakm kimlik-temelli alglamalar

ortaya kyor24:


12/16

S E T AA N A L Z

12

Trkiye, okboyutlu kimlii

ve Mslmanbir toplumda

laik demokrasiyibaarabilme

kabiliyetiyle hemyumuak hem

de sert gcnkombine edebilen,

modernite,

demokrasi vegvenlik arasndakiilikiyi kurabilen,

ekonomikdinamizm ile

kltrel kimliijeopolitik gvenlik

meseleleriylebirletirebilen

az rneklerdenbiri olarak gze

arpmaktadr.

Demokratik ynetim ve laik anayasal yapsyla modern bir ulus-devlet olarak(a)

Trkiye, zelde Irak, genelde ise hem Orta Dou hem de slam dnyasnda ba-

r ve istikrar asndan model bir lkedir. Gerekte, yzyl akn bir sredirdevam eden modernleme sreci ve anayasal demokrasi tecrbesiyle Trkiye,

Mslman bir toplumda laik demokrasisiyle bugn dnyadaki en baarl r-

nektir.

Trkiyenin modern tarihi hem medeniyetler atmas tezine bir alternati(b)

oluturmaktadr (BM, spanya ve Trkiye tarandan ncl yaplan Medeni-

yetler-Aras Diyalog Projesinde olduu gibi), hem de Malezya, Fas, Endonezya

gibi birtakm slam lkelerinin demokratiklemeyi renmelerinde belirgin bir

tarihi deneyim anlam tamaktadr. AKPnin muhaazakr-demokratik merkez

sa parti olma iddiasyla seim zaeri kazanmas bu noktada ok retici birrnek olabilir.

Hem bir Orta Dou hem de Avrupa lkesi olmasnn yannda laik demokrasi-(c)

sini barl bir biimde srdrmesi ve hatta derinletirmesi, son dnemde AK

Parti iktidarndaki Trkiyeyi, slam dmanln odak noktas haline getirme-

den, kresel terrizmle mcadelede merkez devlet/blgesel g konumuna

getirmitir.

Trkiye-AB ilikilerinin derinlemesi ve tam yelik mzakerelerinin balamasy-(d)

la, zellikle ekonomi ve d politika aktrleri arasnda, Trkiyenin Avrupann

btnleme srecinde kendi bana biricik bir vaka olduu ynnde bir alg

ortaya kmtr. nk Trkiye, Avrupaya blgesel btnleme iin okkltr-

l ve kozmopolitan bir model, post-ulusal ve demokratik vatandalk temelin-

de post-lkesel (post-territorial) bir toplumun yaratlabilmesi iin bir zemin ve

demokratik kresel ynetiimin ortaya kmasna katk yapabilecek kresel bir

aktr olmas yolunda yardm etme yeteneine sahiptir. Avrupann, Trkiyenin

tam yelik srecine ilikin verecei karar, bu niteliklere sahip olabilmesi zerin-

de etkili olacaktr.

Bugnn ekonomik kreselleme srecinde dinamik ekonomisi, yksek by-(e)

me oranlar ve gen nusuyla Trkiye, Hindistan ve Brezilya gibi merkezi l-

kelerden olmasa da, en nemli ykselen piyasa ekonomilerinden biri halinegelmitir. Buna ilaveten Trkiye, doal gaz veya petrol reticisi olmamasna

ramen Orta Dou, Post-Sovyet Cumhuriyetleri ve Avrupa arasnda doal gaz

transeri bakmndan bir enerji koridoru haline gelmitir.

Kimlik temelli Trkiye alglamalarnn tm, Trkiyenin blgesel bir g ve merkez

lke olarak blgesel ve kresel politikalara katlabilmek, ayn ekilde ince gc yoluy-

24. Bu blm, 11 Eyll-sonras dnyada Trkiyenin arkl alglamalar zerine younlaan Turkey in a GlobalizingWorld: Actors, Discourses, Strategies adl kitabm zerine yaptm almaya dayanmaktadr. Bu aratrma, 2002

ylndan itibaren Trkiyede yazlm ilgili kitap, makale, gazete ke yazlar ve raporlarn sylem ve ierikanalizlerini esas almaktadr. erik analizinin amac, Trkiyenin nasl alglandn ve kresel akademik ve kamusalsylemde ne tr kimlik-temelli alglamalarn Trkiyeye atedildiini anlamaktr. Bu alma halen devam ediyorve bulgular, u an geici olarak, Turkey in a Globalizing World: Identity, Democracy and Foreign Policy olarakbaln koyduum kitabmla paylaacam.


13/16


13

Trkiyenin dpolitika tercihleri,i meselelerindenayr bir biimdednlemez.Ak olan udurki, d politikadabaar, bykoranda ipolitikadakiistikrara baldr.

la etki alann geniletmek ve kresel kargaann meydan okumalarna cevap verebil-

mek iin kresel ibirliini artracak genel bir rzann ortaya kmasna katk yapmak

iin artan kapasitesini temsil ediyor. Gerekten de 11 Eyll-sonras kresel terrizm a-nda ve riskli ve gvensiz kreselleen dnyamzda Trkiye, ok boyutlu kimlikleriyle

ve Mslman bir toplumda laik demokrasiyi baarabilme kabiliyetiyle hem yumuak

hem de sert gcn kombine edebilen, modernite, demokrasi ve gvenlik arasndaki

ilikiyi kurabilen, ekonomik dinamizm ile kltrel kimlii jeopolitik gvenlik meselele-

riyle birletirebilen az rneklerden biri olarak gze arpmaktadr.

SONU: REALZM VE SRDRLEBLRLK

Hi phe yok ki Trkiyenin d politika tercihleri, i meselelerinden ayr bir biimde

dnlemez. Ancak ak olan udur ki, d politikada baar, byk oranda i politika-

daki istikrara baldr. Trk d politikasnn bu anlamda bir ayrcal yoktur ve burada

yntemin nemi ortaya kmaktadr. Yntem, realizm ve srdrlebilirlik sorularn

gndeme getirir ve bu balamda proakti ve ok boyutlu bir d politikann ancak

realist seimler ve etkili i destein olmas halinde baarl olabileceini savunur. zel-

likle kresel kargaa ile kresel ekonomik kriz, byk gler arasnda atma, insani

hallerde yoksulluun ve aresizliin artmas ve kresel iklim deiikliinde ya imdi

ya da asla noktasnda alarm durumu ortaya ktnda d politika seimleri realist

olarak yaplmal ve srdrlebilirlik meselesi ciddiye alnmaldr.

Bu noktada iki uyary dile getirmek yerinde olacaktr. lki i istikrarn nemine vurgu

yapmaktadr.25 Larrabee ve Lesserin iaret ettii nokta udur:

Trkiye, Batl alglamada merkez bir lke olabilir, ancak transatlantik ilikiler-

deki belirsizlik Batnn Ankarada nasl anlaldna ilikin baz soru iaretlerini

tayor. Hepsinden te Trkiye, lkenin d ve gvenlik politikalarnn ynelimi

ve gc zerinde olumsuz etki yapacak yldrc siyasi, ekonomik ve toplumsal

basklara maruz kalyor. u anda, daha azla kresellemi ve Avrupa ile Batyla

btnlemi bir Trkiyeden, tek taraf ve allmadk blgesel politikalar peinde

koan, daha iine-kapanm ve milliyeti bir Trkiyeye kadar ihtimaller hl ok

geni.26

Trk d politikas daha proakti bir hal ald ve u anda Trk modernlemesinin ve

demokrasisinin temel sorun alanlarnda demokratik almlar diye bildiimiz giriim-

ler ortaya kt lde Trkiyede giderek derinleen ve genileyen gl bir siyasi ve

toplumsal kutuplama sz konusudur. ronik bir biimde, Krt meselesi, Alevi mese-

lesi, asker-sivil ilikileri, Ermeni meselesi, dini aznlklar meselesi, yarg reormu ve pek

ok alandaki bu tr demokratik almlar, i istikrardan ok siyasi ve toplumsal kutup-

25. F. S. Larrabee and I. O. Lesser, Turkish Foreign Policy in an Age o Uncertainty, s. i.26. A.g.e., s. iii.


14/16

S E T AA N A L Z

14

Proakti ve yapcd politikannrealist ve etkin

klnabilmesiiin ok boyutlu

blgesel ilikilerinkurulmassrecinde

nceliklerinbelirlenmesinin

nemine

vurgu yapmakgerekmektedir.

lamalara zemin hazrlamaktadr. Buradaki anahtar husus, demokrasinin pekimesi ve

glenmesi meselesidir ki Trk siyasetinde de eksik olan budur. Salam bir demokrasi,

kurumsal norm ve prosedrleriyle siyasal bir rejim olarak ormel anlamda demokrasianlayn ierdii gibi, daha da nemli olarak, haklar, zgrlkler ve sorumluluklar

dilinin, sadece toplumsal meselelerin dzenlenmesi (ynetimi) meselesiyle deil ayn

zamanda belirli bir toplumda arkllklar ve okkltrl bir sosyal ortamda birliin

nasl kurulabilecei sorusuyla da ilgilenen hakim bir normati ve hukuki norm ina

ettii gerek bir demokrasi anlayn da kapsar.27 Baka almalarmda detayl ola-

rak akladm gibi, demokrasi Trkiyede evdeki tek oyun olmadka; siyasi aktrler,

devlet elitleri ve sivil toplum rgtleri demokrasiyi kendi sylem ve stratejilerinde ve

birbirleriyle olan ilikilerinde iselletirmedike Trkiye kendi iinde istikrarszlklar,

kutuplamalar ve ayrmalar karsnda zay ve krlgan kalacaktr.28 Bunun anlam,proakti ve ok boyutlu bir Trk d politikasnn ayn zamanda, ierde de, salam bir

demokrasi ile desteklenmesi gerektiidir. Bu husus, muhaleet partilerinin, ordunun

ve yargdaki devlet elitlerinin olduu kadar, AK Parti hkmetinin de temel meselesi

olmaldr.

kinci uyar, d politika seimlerinde realizmin nemine ilikindir. Burada Ian Lessern

doru bir biimde ortaya koyduu gibi, proakti ve yapc d politikann realist ve et-

kin klnabilmesi iin ok boyutlu blgesel ilikilerin kurulmas srecinde nceliklerin

belirlenmesinin nemine vurgu yapmak gerekmektedir. Lesser unu savunuyor:Yunanistanla anlama, Suriye ve hatta rana ynelik almlar, Ermenistanla

gerek bir alm reetesi. Bunlar anlamldr, ancak hepsi de Trkiyenin komu-

laryla ilikilidir. Eer son dnemdeki Trk d politikasndaki aktivizmin alanna

bakacak olursanz sanki Trkiye her eyi bir kerede ve tm milletler iin yapmaya

alyormu gibi gzkmektedir. Belirli koullar altnda bu, mkemmel bir bi-

imde geerli bir yaklam olabilir. Ancak ileriye baktmda Trkiye iin daha zor

ve bu tr bir strateji iin daha az cesaret verici bir ortam gryorum. Trkiye, me-

sela Avrasya ile Bat, Mslman dnya ile Avrupa vb. arasnda seim yapmama

lksne sahipti. nmzdeki yllarda ise Trk d politikas, nceliklerle daha azla

megul olacak ve genel aktivizmle daha az uraacaktr.29

(vurgu bana aittir)

Akas Lesser ile ayn kanaatteyim. Trkiye nceliklerin belirlenmesi meselesini

bundan sonra d politika yneliminin merkezine koymak zorundadr. Bu noktada

Trkiyenin, 3 Ekim 2005te balayan AB ile tam yelik mzakerelerinin nemine at

yapmak lazmdr. Belirsizliklere ve AB ile Trkiye arasndaki ciddi gven sorununa ra-

men Trkiyenin Avrupa balamndaki dnm sreci etkin bir dayanak noktas ya

da yeni Trk d politikasnn ana ekseni olarak kalmaldr. Bu sre Trkiye-ABD ili-

kileri, Trkiye-Avrasya ilikileri veya ncelii ya da pas olmayan bamsz bir dev-

let olarak deil Trkiye-AB ilikileri zerinden olmaldr. Bu iliki biiminin aksine

27. E.F. Keyman and Z. ni, Turkish Politics in a Changing World, chp.1.28. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search o a viable domestic polity or asustainable Turkish oreign policy, ss.17-27.29. I. Lesser, Turkey to ace tough oreign policy choices, Todays Zaman, September 18, 2008, ss.1-6.


15/16


15

Trkiye-AB ilikileri, tarihsel ve yapsal olarak ina edilmi derin bir entegrasyon ili-

kisidir ve hem Trkiye hem de AB zerinde ekonomik, siyasi ve kimlik-temelli sistem-

dntrc birok etkiye sahiptir.30 Trk d politikasnda nceliklere vurgu yapmak,Trkiyenin kresel kargaa anda blgesel bir g ve merkez bir lke rolyle de

uyumlu olan AB apasna sahip olmasn da gerektiriyor. Trkiye ne kadar Avrupal

olursa o lde dnyann geri kalannda, ama zellikle de blgesinde, daha olumlu al-

glanacaktr. Trkiye Dou ile olan ilikilerini daha realist, daha srdrlebilir ve daha

baarl klabilmek iin hl Baty ok nemli olarak gryor. Bu balamda ben Trk

d politikasnn (a) proakti, yapc ve ok boyutlu bir devlet davranna sahip olmas,

(b) ince g konseptini ciddiye almas, (c) d politikasnn ana apas olarak AByi al-

mas ve (d) sadece jeopolitik adan deil ayn zamanda salam bir demokrasinin -ki

srdrlebilirliin anahtar budur- ikame ettii modernite, kltr ve gvenlik birlei-minin ne kadar nemli olduu hususunu kabul etmesi gerektiini dnyorum.

Winning Turkey(Trkiyeyi Kazanmak) isimli nemli ve tartma yaratc nitelikteki a-

lmalarnda Philip Gordon ve mer Tapnar u saptamay yaparlar: Trkiye kaybe-

dilmi deildir, ancak son dnemdeki gidiat deimezse ve Trklerin 80 yldr olduu

gibi geleceklerinin de Bat dnyasnn paras olarak en iyi ekilde garanti altnda ola-

cana inanmak iin bir nedenleri olmazsa o zaman Trkiye kaybedilebilir. Trkiyenin

Batl ve demokratik ynelimi nasl korunabilir? Birleik Devletler ve Avrupa, Trkiye

ile aralarndaki yabanclamann stesinden gelmek iin neler yapabilir? Ve Trkiyene yapabilir?31 Bugn Trkiyeyi Kazanmak, zerine konuurken, Trkiyeyi tekrardan

kaybetme riskini tayan ar ideolojik ve sert pheci yaklamlardan ve eletiriler-

den kanmalyz. nemli olan, blgesel ve kresel istikrar iin nemli ve yararl bir d

politika vizyonu olan proakti ve ok boyutlulu hareket etme tarzn, gereki ve sr-

drlebilir klmak, ve bu balamda stratejiler gelitirmektir. Trkiyenin Batl ortakla-

rnn Trkiyenin diplomatik aktivizmini, Trkiyeyi Bat yrngesinde tutmaya alan

ideoloji-ykl keskin phecilikle deil; tam da aksine, Trkiyenin son dnemki d

politika hamlelerine, adalet ilkesi, toleransl olma ve demokratik mzakereye zel bir

nem veren yapc bir eletiriyle yaklamalar, ve Trkiyeyi yeni dostluklar kurarkeneski dostluklara zarar vermemesi gerektii noktasnda ikaz ederken, kendilerinin de

Trkiyeyi kaybedecek bir yaklama girmemeleridir. Bu balamda da, Trkiyeyi ka-

zanacak, proakti ve ok taraf Trk d politikasn baarl ve srdrlebilir klacak

gereki yaklam, d politika, demokrasi, ekonomik kalknma ve moderniteyi ilikili

gren, ve bu temelde, Trkiyenin Bat ve Dou yzlerini balantlandran bir ynetim

vizyonudur.

30. Bu sistem-dntrc etkilerin detayl bir analizi iin, bkz. F. Baban and E.F. Keyman, Turkey and PostnationalEurope, European Journal o Social Theory, vol. 11, no: 1, 2008.31. P.H. Gordon and O. Taspnar, Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a ading partnership,s.61.

Bugn TrkiyeyiKazanmak, zerinekonuurken,Trkiyeyitekrardankaybetmeriskini tayanar ideolojikve sert pheciyaklamlardanve eletirilerden

kanmalyz.


16/16

S E T AA N A L Z

16

E. Fuat KEYMANKo niversitesinde, stanbul, Uluslararas likiler proesrdr. Ayrca Ko niversitesiKreselleme ve Demokratik Ynetiim Merkezinin de (GLODEM) direktrdr. E-posta:[email protected]

Trkiyenin tampon devlet kimliinden hzl bir biimde proakti ve ok bo-

yutlu diplomatik aktivizme geii, son dnem Trk d politikasnn ama, ni-

yet ve realizmi hakknda baz soru iaretlerine neden olmutur. Belli alanlarda

ve belli durumlardaki bu soru iaretleri, Trkiyenin ynelimleri hakknda ar-

tan bir phecilie dnmtr. Bu makale, tr pheci yaklam olduu,

bunlardan ikisinin Trk d politikasnn yeni dinamiklerini anlamaktan uzak

olduunu ortaya koymaktadr. Bunun yerine bu alma, yeni proaktivizmin

yaama imkan ve potansiyel ynelimlerini mtalaa etmek iin objekti

kriter sunmaktadr, yani ortam, kapasite ve strateji. Bunun da tesinde bu

alma, ok boyutlu ve yapc d politika aktivizminin srdrlebilirlii iin

Trkiyenin, Avrupa Birlii pasn kendi d politikas ve salam demokrasisi-

nin ana ekseni olarak grmesi gerektiini iade etmektedir.

w w w . s e t a v . o r g

seta türk dış politikası eksen kayması

Documents