Škola : Gimnazija ,, 9.maj ” Novembar 2009

Predmet : Likovne umetnosti

Rad :

Arhitektura , slikarstvo i vajarstvo

Učenik : Stefan Todorović , I 2

1

Sadržaj

1.0 Arhitektura 3 1.1 Svrha i ciljevi arhitekture 3 1.2 Teorija i praksa 3 1.3 Arhitektura i zgrade 3 1.4 Istorija 3 1.5 Konstrukcije 5 1.6 Perspektiva . 19 1.7 Plan arhitekte ( Osnovni i poprecni presek, perspektiva) 21 1.8 Urbanizam 21 1.9 Vrste Arhitekture 22 1.10 Arhitektura po naciji ili regiji 22 1.11 Zaključak 22

2.0 Slikarstvo 23 2.1 Slikarski izraz 24 2.2 Klasifikacija izraza 24 2.3 Slikarske tehnike 25 2.4 Smerovi u slikarstvu 29 2.5 Svetski poznati slikari 32 2.6 Svetske poznate slike 32

3.0 Vajarstvo 33 3.1 Tipovi skulpture 33 3.2 Skulptorski koncepti 34 3.3 Elementi vajarskog dela 34 3.4 Vajarske tehnike 35 3.5 Vajarski materijali 36 3.6 Vajarski alati i oruđa 37 3.7 Istorija skulpture 38 3.8 Moderna skulptura 42 3.9 Galerija skulptura 43 3.10 Poznati vajari 44

4.0 Literatura 45

2

Arhitektura Arhitektura je umetnost gradnje, planiranja, oblikovanja i izrade najrazličitijih objekata sa različitim funkcijama: za življenje, odmor, rekreaciju, obrazovanje, radne delatnosti i brojne druge aktivnosti. Šira definicija obuhvata i druge grane, počev od oblikovanja i planiranja razvoja okoline, pa do dizajna namještaja i drugih proizvoda.

Svrha i ciljevi arhitekture

Prema najstarijem očuvanom delu koje govori o arhitekturi, (Vitruvius-ova) De Architectura, dobra građevina treba imati lepotu (Venustas), čvrstinu (Firmitas) i korisnost (Utilitas), te se arhitekturA često posmatra kao način pronalaženja odgovarajućeg odnosa između ove tri osobine, a da ni jedna ne dominira. Arhitektura je multidiscliplinarna, jer objedinjuje matematiku, nauku, umetnost, tehnologiju, društvene nauke, politiku, istoriju, filozofiju i druge nauke. Kako kaže Vitruvius, "Arhitektura je nauka, koja potiče od mnogih drugih nauka, i koja je ukrašena s mnogim i raznim učenjima; pomoću nje napravljena procena onih radova koji su rezultati drugih umetnosti". On takođe misli da bi arhitekta trebao dobro poznavati muziku, astronomiju itd. Filozofija je vrlo važna među njima. Govoreći o pristupu jednog arhitekte, često se govori o njegovoj "filozofiji".

Teorija i praksa

Važnost teorije u formiranju prakse ne može biti prenaglašena, iako mnoge arhitekte izbegavaju teoriju. Vitruvius kaže: "Praksa i teorija su roditelji arhitekture. Praksa je često i nastavljeno razmišljanje o metodama u kojima je proveden bilo koji rad: za pretvaranje materijala na najbolji i najbrži način. Teorija je rezultat tog razumevanja koja prikazuje i objašnjava da je upotrijebljeni materijal bio primjenjen tako da bi se dostigao željeni cilj. Tako sam arhitekt-praktičar ne može da imenuje dovoljno razloga za formu koju je osnovao, a ni arhitekt-teoretičar ne uspeva, hvatajući senu umesto supstancu. Onaj koji je i teoretičar i praktičar, je prema tome dvostruko naoružan; sposoban ne samo da dokaže ispravnost njegovog dizajna, nego da ga i ostvari."

Arhitektura i zgrade

Razlika između primera arhitekture i obične zgrade je pitanje velike rasprave. Prema Nikolaus Pevsneru, Evropskom istoričaru iz ranog dvadesetog veka, "Stada za bicikl je zgrada, Linkon katedrala je primer arhitekture". U modernom mišljenju, razlika nije tako jasna. Što više idemo unatrag u istoriji, sve veće je mišljenje šta arhitektura jeste i nije. Ako, kao Vitruvius mi smatramo da je arhitektura "dobra" zgrada, da li to znači da loša arhitektura ne postoji? Da bi se rešila ova rasprava arhitektura se može definirati kao rad arhitekte. Tako je najznačajniji razvoj arhitekture i arhitekte kroz doba istorije.

Istorija Arhitektura se prvi put pojavlja kao rezultat dinamike između potreba (zaklon, sigurnost, vera) i sredstva (prisutni materijali za izgradnju i veština. Praistorijska i primitivna arhitektura sačinjava ova rana doba. Što su ljudi napredovali i znanje se širilo zbog čuvanja tradicija, arhitekturapostaje zanat. Ovdje se prvo pojavljuje proces pokušaja i grešaka, i kasnije,

3

improvizacija i ponavljanje uspeha. Arhitekta nije jedini važan lik, on je samo deo nastavljene tradicije. Rana ljudska naselja bila su ruralna. Kad je suvišna izrada počela, ruralni narodi su postali urbani i gradovi su nastali. U mnogim starim civilizacijama kao kod Egipćana, arhitektura i urbanizacija prikazuje konstantnu interakciju sa duhovnim i nadprirodnim. Međutim, arhitektura i urbanizacija klasičnih civilizacija, kao kod Grka i Rimljanja, nastala je od građanskih ideja, i mnoge nove vrste zgrada su se prvi put pojavile. Arhitektonski stilovi su nastali i počeli su se pisati dokumenti o arhitekturi, zakoni i običaji. Neki primeri od ovih zakona su radovi Vitruviusa, Kaogonđi stare Kine, i Vastu Šastra u staroj Indiji. U Evropi tokom klasične ere i srednjog veka, zgrade nisu bile pripisivani određenim arhitektama, koji su ostali bezimeni. Kasnije, kompleksnost i broj vrsta zgrada se povećao.

Građevine, kao putevi i mostovi, počeli su se praviti. Mnoge nove vrste zgrada, kao naprimer škole ili bolnice, su se pojavile. Sa renesansom i njenim uticanjem individualnosti i čovečanstvu umesto vere, i sa svim njenim uspesima i napredovanju, novo pogavlje u istoriji arhitekture je počelo. Zgrade su određene posebnim arhitektama poput Michelangela, Brunelleschija, i Leonarda da Vincija. Sa akumulacijom znanja u novim naukama, poput inženjeringa, i rastom novih materijala i tehnologija, sam arhitekta je počeo da gubi tehničke aspekte zgrade. Tad je on umjesto toga počeo da se više bavi estetikom. Nastao "gospodin arhitekta", koji je obično radio sa bogatim klijentima i koji se u glavnom bavio sa vidljivim kvalitetima, koji su bili izvađeni iz istorijskih prototipa. U devetnestom veku na primer, u školama arhitekture u Francuskoj, studenti su bili naučeni da prave brze nacrte ljepih zgrada bez brige o kontekstu.Industrijska revolucija je dopustila masovnu konzumaciju i estetika je postala kriterijum čak za srednju klasu zbog jeftinig

proizvoda mašinske produkcije. Međutim, takvi proizvodi nisu imali lepotu i iskrenost asocirana sa izrazom i procesom u ranijim proizvodima. Nezadovoljnost takvim rešenjem tokom početka dvadesetog veka je rezultiralo u mnogim novim filozofijama o arhitekturi koji su bili preci moderne arhitekture. Tad su neki potpuno izbacili istoriju i počeli da gledaju na arhitekturu kao kombinaciju umjetnosti, zanata, i tehnologije. U početku, moderna arhitektura je bila eksperimentalni pokret sa moralnim, filozofskim, i estetičkim korenima. Istina je bila zatražena uz odbacivanje istorije i prihvatanje funkcije kao osnove forme. Arhitekte su postali važne ličnosti i bili su poznati kao "majstori". Moderna arhitektura je kasnije prihvatila masovnu produkciju zbog njene jednostavnosti i, ponajviše, zbog ekonomskih razloga. No šezdesetih godina dvadesetog veka ljudi su uočili nedostatke takvog stila. Zamerao je nedostatak karaktera, ružnoća, i uniformnost. Arhitekte su brzo reagovale na ovaj problem, pokušavajući da naprave više populističku arhitekturu na vidljivom nivou. Ovaj pokret je poznat kao postmoderni. Logika je bila da je čak "ukrašena stada" (obična zgrada koja je izgrađena za funkciju iznutra, i za ukras spolja) bolja nego zgrada čija je forma i funkcija jedno te isto. Drugi su pokušali da poprave to što su oni smatrali koren problema. Oni su se osećali da arhitektura nije privatna filozofska ili estetička, nego je trebala da sa bavi sa svakodnevnim potrebama običnih ljudi i pokušati da upotrebi tehnologiju da napravi što bolje uslove za življenje. Kako su mnoge druge brige počele da se priznaju i kompleksnost zgrada povećala, arhitektura je postajala sve multidisciplinarnija. Za projektovanje je danas potreban tim profesinalaca, a arhitekta je samo deo tima, jednak je među jednakima, nekad vođa a nekad ne. Takvo je stanje profesije danas. Iindividualnost je, međutim, i dalje na ceni.

4

Konstrukcije

Greda Greda je deo konstrukcije koji je u geometrijskom smislu linijski (najčešće prava, ali može biti i kriva ili poligonalna linija), a koji stoji horizontalno ili koso (pod uglom manjim od 45°; ako je ugao strmiji, smatra se da je u pitanju kosi stub).

Vrste greda

Greda može biti: konzolna (oslonjena samo na jednom kraju, kada mora biti uklještena da bi bila stabilna), prosta (oslonjena na dva kraja) ili kontinualna (oslonjena na više oslonaca). Poprečni presek grede je obično pravougaoni, mada može biti i bilo koji drugi, što zavisi od primenjenog materijala (drvo, kamen, metal, armirani beton...) i od potreba oblikovanja ili konstrukcije.

Narodno neimarstvo

U narodnom neimarstvu, grede su imale posebna imena, već prema mestu na kome su se nalazile. Tako, na krovu imamo slemenjaču (na slemenu), uvalnicu (na uvali krova), grebenjaču (na grbini krova), rožnjaču (koja prima rogove u rasponu, a ne na krajevima) i venčanicu (koja vezuje rogove za zid); kod krova sa vešaljkom i okagaču (o koju je okače tavanjače); onda tavanjaču (koja nosi plafon), podnjaču (nosi pod) i temeljnjaču (kod drvenih kuća, nosi čitav zid). Delovi krovne konstrukcije

Statički sistem

Osnovna jednačina za proračun statičkih uticaja grede je Ojler-Bernulijeva jednačina, kojom se proračunavaju savijanje i ugib. Greda je obično opterećena na savijanje, ali može biti opterećena i na izvijanje, zatezanje ili pritisak, u zavisnosti od ostatka konstruktivnog sklopa.

5

Svod

Svod je horizontalna samostalna građevinska i arhitektonska

Poluobličasti svod- geometrijska šema

Istorija

Najstariji svodovi postojali su već u vreme sumerske arhitekture u doba Mesopotamije pre 3300. godine p. n. e, a najstariji očuvani svod se nalazi u hramu Ramzesa III. Najčešće se konstruiše prema polukružnim lukovima koji prenose terete sa plafona na protivstojeće potporne zidove. Obično se gradi nad pravougaonim prostorima te, iako nije uslov, na paralelnim zidovima.

Unakrsni svodovi

Ovi arhitektonski elementi nastaju ukrštanjem poluobličastih svodova koji su upravni jedan na drugi i istoga su prečnika. Na taj način se utvrđuje prostor iznad kvadratne osnove i na ovaj se način može svrstati dalje polje uz osnovno zasvođeno polje u uzajamno pravim uglovima.

U nakrsni svodovi

Rebrasti svodovi

6

Diamantski svodovi u Brandenburgu Rebrasti svod u Baden u Nemačkoj iz 1521. godine kao jedna Virtenbergu Nemačka gde supolja vrsta rebrastih svodova kod kojih se između rebara oslikanarebra ne vide u izgledu ovih gotskih svodova

Rebrasti svodovi iskorišćavaju noseća rebra kao prenosnu i usmeravajuću konstrukciju iz svodova u potporne elemente. Ovaj, u osnovi, jednostavni način je odraz razvijenog građevinarstva koji zahteva uspešno i tačno određivanje konstruktivnih elemenata, koje se karakteriše velikom tačnošću u određivanje pozicija konstruktivnih elemenata i njihovo prenošenje rezultata geometrijskog istraživanja u stvarnost. Sa razvojem rebrastih svodova, zasvođavanje prostora postaje svojebitna umetnost u formiranju enterijera i u doba gotike pojavljuje se već kao samostalni elemenat bez upotrebe dekorativnog slikarstva u primeni i rezultira u bogatstvu tipova koji postaju što dalje to više dekorativni kao što su mrežni svodovi, viseći svodovi, ili lepezasti svodovi i ovi komplikovani oblici se postepeno gase.

Rebrasti svod - šema

U pogledu primene materijala

Drveni svodovi Svodovi od opeke Kameni svodovi Betonski svodovi

Kupola

7

Kupola je poluloptasti izvod iznad prostorije, koja ima tlocrt kružnice ili kvadrata. Kupola ( sfera, iz lat cop(u)la a it cupola – puto, pojilo, svezak) je osnovni sferni luk koji je stvaran od dela kugle ili druge rotacione površine iznad kvadratnog ili mnogougaonog poligona kao osnove. Upotrebljavala se uglavnom u rimskoj arhitekturi, renesansi i baroku kao i vizantiskoj arhitekturi i islamskoj arhitekturi.

Tipologija

Izlazna tačka forme kupole je polovina površine kugle kao geometrijskog elementa. Ako je kupola viša možemo je smatrati za eliptičku - produženu, a ako je niska za pritisnutu. U svom gornjem delu može biti zatvorena ili otvorena i imati okulus na koji se često nadovezuje lanterna koja služi za osvetljavanje kupole, a mogu se pojaviti i ovalni ili kružni otvori na njoj za osvetljenje. Kupola može biti ojačana rebrima koja mogu biti sa unutrašnje strane i sa lica. Ako je konstruisana nad kvadratnom osnovom, prelaz od kvadrata ka kružnim oblicima može biti sa pandantifima ili pomoću trompi. Između pandantifa i kupole može se nalaziti tambur koji po pravilu ima otvore.

Istorija

Najjednostavniji oblici kupole sreću se kod Eskima u iglou, dok je najstarija kamena kupola poznata iz praistorijskog naselja na Kipru iz 6000 godina p. n. e. Kupolu je upotrebljavala rimska antika na Panteonu u Rimu koja je bila do izgradnje kupole na Santa Mariji del Fiore u Firenci najveća kupola uopšte.Izrazito se kupola upotrebljavala u vizantijskoj arhitekturi i islamskoj arhitekturi gde je rešeno podizanje kupole iznad kvadratnih osnova. Dalje su se kupole jako upotrebljavali u renesansnoj i baroknoj arhitekturi ali se javljaju i u daljim arhitektonskim stilovima sve do današnjih dana.

Neke od poznatijih kupola

Najpoznatiji primeri kupola u svetskoj arhitekturi su rimski Panteon, Aja Sofija u Carigradu te bazilika sv. Petra u Rimu:

125. p. n. e. Panteon, Rim, Italija - Ø 43,3 m 547. - San Vitale, Ravena, Italija- Ø 16 m 563. - Aja Sofija , Istanbul, Turska - Ø 31 m 1434. - Santa Marija del Fiore, Firenca, Italija- Ø 45 m 1593. - Bazilika Sv. Petra, Rim,Italija - Ø 42.34 m 1708. - Katedrala svetog Pavla (London), London, Engleska - Ø 34 m 1737. - Karlskirche, Beč - Ø 25 m 1743. - Frauenkirche, Dresden, Nemačka - Ø 26,15 m 1929. - Großmarkthalle, Lajpcig, Nemačka- Ø 66 m 2000. - Eden Project u Kornvalu, Engleska- Ø 125 m

8

Galerija

Kupola na pandantifima

Kupola na pandantifima sa tamburom

Presek kupole sa lanternom na crkvi Santa Marija Mađore u Rimu

Kupola katedrale u Firenci Skice prelaza iz kvadratne osnove na kružnu ua konstrukciju kupola na pandantifima (levo) i na trompama (desno)

Panteon

9

Luk

Luk u arhitekturi predstavlja naziv za zaobljenu konstrukciju koja je u stanju nositi veliku težinu (npr. vrata u kamenom zidu). Luk se prvi put razvio u Mesopotamiji, Asiriji, starom Egiptu te Etruriji. Kasnije su ga usavršili Rimljani. U srednjem vijeku luk je postao važna tehnika gradnje katedrala.

Istorija luka

Iako se pojavio još u Mesopotamiji, Etrurci su prvi u Evropi shvatiti konstruktivnu vrednost luka, ali malo se sačuvalo arhitektonskih spomenika, uglavnom pokoji gradski portal (Peruđa, Voltera).

Rimljani su od Etruraca preuzeli polukružni luk i koristili sve njegove osobenosti (do 16 m). Ređanjem lukova u istom pravcu dobija se poluobličasti svod (do 20 m). Ukrštanjem dva poluobličasta svoda pod uglom od 90º stvara se ukršteni svod (30x30 m).Rotacijom polukružnog luka za 360º stvara se kupola (najpoznatija je Hadrijanova kupola Panteona - 43,60 m).Iako su još u vizantijski arhitekti koristili potkvičasti, trolisni i izlomljeni luk, prava konstruktivna vrednost luka u Evropskoj arhitekturi počinje u gotici kada se iskorištava izlomljeni luk koji se preuzeo iz arapsko-mavarske umetnosti i islamske umetnosti Španije. Izlomljeni luk je nastao iz polukružnog luka kada je utvrđeno da se upotrebom ovog luka može postići veća vertikala luka. U Gotici umesto obličastog svoda sastavljenog od polukružnih lukova počinju se ukrštati prelomljeni lukovi koji su, za razliku od polukružnih, mogli imati zajednički završetak u temenu . U ukrštenom svodu svi pritisci se koncentrišu u unapried određenoj tački, te konstrukciju svoda ne nose površine zida nego stupovi i lukovi. To je kao rezultat dalo izjednačavanje delova, pa sva tri broda katedrale postaju jednako široki i visoki, te crkveni prostor za vernike liči na bilo kojoj u gotičkoj dvorani – u skupštini ili dvorcu.Polukružni luk se revitalizuje u renesansi i baroku, kao i u klasicističkoj arhitekturi, dok sa pojavom novih konstruktivnih materijala (gvožđa i čelika) neke od prvih građevina koriste luk ( polukružni luk u bazi Ajfelove kule i ovalni luk Galerije mašina na Svjetskoj izložbi u Parizu 1889. godine.

U modernoj arhitekturi luk kao jedan od najčvršćih konstrukcija se obilno koristi (Opera u Sidneju, Palata sporta u Rimu i sl.), a najveći luk na svetu je Luk u Sent Luisu.

10

Oblici lukova

Po obliku luk može biti:

Trouglasti luk

Polukružni luk Segmentni luk Nepravilni polukružni luk

Prelomljeni luk Nejednaki prelomljeniluk

Pljosnati luk

Trolisni luk

Potkovičasti luk Ovalni luk (luk trostrukog središta)Eliptički luk

Udubljeni luk

Magareća leđa Obrnuti luk magarećih leđaTudorski (Sedlasti) luk

Parabolični luk

Galerija

11

Izometrički prikaz običnog luka Etrurski most zvan Porta Rosa, Elea, Italija

Potkovičasti luk oratorija džamije Konstantinov slavoluk u Rimu urađen u u Aldžaferiji, Španija spomen pobede Konstantina I. 312. godine

.

Luk u Sent Luisu poznat i kao "Ulazni luk"(„Jefferson National Expansion Memorialin“),Sent Louis; skulptura zasnovana na paraboličnom luku.

Gotska arhitektura

12

Kao gotsku arhitekturu označavamo evropsku arhitekturu vrhunca i poznog doba umetnosti srednjeg veka koja je izgrađena u gotskom stilu. Kao arhitektonski svojebitni stil nastaje u 12. veku u srdnjoj Francuskoj, tačnije u oblasti Il-de-Frans u koju spada i grad Pariz i odatle se kao "francuski eksportni proizvod" raširila u većinu zemalja zapadne i srednje Evrope i vrlo brzo se proširia u Englesku, kasnije na Iberijsko poluostrvo, u Nemačku i druge zemlje zapadne evrope. U Italiji je gotika stvorila posebnu smesu sa romanikom, antikom i vizantijskim stilom, došla je tu malo kasnije i zamenjuje se renesansom arhitekturom. Još na početku 16. veka prvenstveno u srednjoj Evropi nastajala su u osnovi gotska dela.

Naziv gotika

Naziv "gotika" zaveli su italijanski humanisti koji su je pogrešno spajali sa "Gotima" čije se umetnost smatrala varvarskom i ovo doba su označavali kao "mračno doba" srdnjeg veka a samu gotiku su smatrali umetošću "bez svakog dobrog ukusa". Neki arhitekti su imali velikog shvatanja za značaj gotske arhitekture (kao Frančesko Boromini) i njihova dela u kojima su upotrebljavali gotske elemente su ponekad neispravno svrstavana u tzv. baroknu gotiku. Gotika je uopšteno opet bila primana u 19. veku kada su se rekonstruisala gotska dela i u to je doba gotika bila proglašena u Nemačkoj za "nemački narodni stil". U 19. i 20. veku pojavio se i umetnički pravac pod imanom novogotika koji se razvijao u Engleskoj i SAD i inspirisao se delima gotike.

Nastanak gotske arhitekture

Gotska arhitektura je nastala transformacijom, monumentalizacijom i smišljanjem novih arhitektonskih elemenata u pozno romanskoj arhitekturi u Francuskoj u oblasti Il-de-Frans pri čemu crpe iz romanske arhitekture Normandije i Burgundije, kao i daljih oblasti. Najkarakterističniji elemenat izlomljeni luk je preuzet sa Sicilije a od Arapa je došao rebrasti svod.

Karakteristike gotske arhitekture

Gotika je obeležena sistemom arhitektonske izgradnje koji se suprotstavljao sa arhitekturom antike i klasike. U izgradnji katedrala je upotrebljavala kao već i u romanskoj arhitekturi latinski krst i podužnu osnovu.

Krstati rebrasti svodovi su se prvi put primenjivali u gotici . U romanskoj arhitekturi su se primenjivali poluobličasti svodovi na kvadratnoj osnovi sa četiri luka. U gotici se primenjuju dva dijagonalno postavljena luka koji mogu da se postave iznad svake vrste pa i poligonalne osnove i tako zasvode prostor na ovaj novi način.

Veliki prozori i visoki zidovi su karakteristični za gotsku arhitekturu za razliku od dotadašnjih u romanici, nosećih teških zidova sa malim prozorskim otvorima. Krstati rebrasti svodovi, skeletna konstrukcija i prelomljeni luk su u gotici omogućili velike otvore koji su doneli svetlo i prozračnost u unutrašnji prostor katedrala. Tipičan elemenat je bila rozeta koja je postavljana iznad portala na reprezentativnoj fasadu objekta. Praktično svaki elemanat u gotskoj arhitekturi je noseći. Arhitekti gotike nisu upotrebljavali proračun i primenjivali su eksperimenat i zabludu i postizali velike rezultate u konstrukciji.

Naglašavanje vertikala je tipično za gotsku arhitekturu. Svodovi u katedralama su dostizali visinu do 48 metara. Pojedini gradovi su se utrkivali u težnji za što višljim i velelepnijim katedralama. Nastojalo se za postavljanjem proporcije između visine i širine građevine.

13

Vitki i visoki stupovi na poligonalnim osnovama takođe su karakteristični za ovu arhitekturu.

Ornamenti su bili složeni iz geometrijskih oblika i primenjeni su motivi iz biljnog i životinjskog sveta.

Gotska arhitekturu možemo podeliti na sledeća razdoblja:

Ranogotska arhitektura- oko 1140. u Nemačkoj 1220.-1520. Arhitektura visoke gotike- 1200. u Francuskoj, 1250. u Nemačkoj, 1350. u Engleskoj Arhitektura pozna gotike- od 1350. - 1550.

Sen-Deni

Za prvu gotsku katedralu uopšte smatra se dogradnja benediktinskog manastira Sen-Deni koja je nastala u prvoj polovini 12. veka. Novim načinom je spojeno nekoliko elemenata tako da je stvorena celina koja se smatra prauzorom za sve kasnije nastale gotske katedrale, što je u prvom redu primena krstatog rebrastog svoda, pročelje sa monumentalnim portalom i parom tornjeva, veliki prozorski otvori ukrašeni vitražima, sleletni sistem gradnje i prenos tereta svoda pomoću kontrafora, masivnim potpornjima prislonjenim uz zidove.

Odnos gotike i antike

Gotski stil je pored antičkog sistema poredka stupova (renesansa, barok, klasicizam) i moderne arhitekture (purizam, konstrukcionizam, funkcionalizam), najznačajniji upotrebljavani sistem gradnje u srednjoevropskoj arhitekturi. I ako je gotika bila shvaćena kao reakcija na antičku tradiciju, trudila se da svoja shvatanja nadoveže na antiku. Upotrebljavala je antičke stupove, arkade između brodova katedrala (Sen-Deni, Notr-Dam u Parisu, Remsu itd.).Gotska arhitektura teži ka monumentalnosti, pompeznosti, beskonačnoj dužini, širini i visini građevine, koja je bukvalno izazivala vrtoglavicu i izgrađena je na samoj granici nosivosti za primenjene materijale u gradnji.

Notr-Dam, Šartr i Rems

Najznačajnija trojka francuskih katedrala koja predstavlja dalju fazu razvoja gotske arhitekture u Francuskoj.Petobrodna katedrala Notr- Dam (1163. - 1245. ) u Parisu je izvanredna građevina već svojom veličinom, jer je 130 metara duga a visina svoda doseže 35 metara. Zapažanja vredna je, jedinstvena svodna krstata rebrasta konstrukcija sastavljena od 6 elemanata kojom je pokriven glavni brod i transept (poprečni brod), - kao i zapadno pročelje sa skulpturama francuskih kraljeva.Katedrala u Šartru je najpoznatija bogorodična crkva u Francuskoj. Bila je izgrađena posle požara 1194. godine. Zbog toga jer je svaka nova crkva trebala biti velelepnija i lepša od predhodne ona je višlja od crkve Notr- Dam u Parisu. Deluje ipak malo teško jer upotrebljava prediomenzionisane elemante gradnje i deluje kao večita građevina što je očito bio glavni cilj gradnje.Poslednja od trojke katedrala je katedrala u Remsu. Bila je građena posle požara 1210. godine. Ona se karakteriše prvenstveno upotrebom velikog broje skulptura kojima je na zapadnom pročelju praktički preplavljena.Gotika mimo oblasti Il-de-Frans [uredi]

Italija

14

Italija takovu gotiku kao što je bila u Il-de- Frans nikada nije primila i tu se kombinuje u jednoj specijalnoj varijanti gotike stil romanike i vizantijski elementi i uticaji i jako je raznovrsna. Gotika u Italiji nije našla primenu gotičke konstrukcije zgrade i ovde ne bi tako lako našli potporni sistem i skeletnu konstrukciju i jako je dekorativnog karaktera.

Pirenejsko poluostrvo (Španija i Portugal) Kraljevina na Pirenejskom poluostrvu (Španija i Portugal)je bila blizu Francuske i bila je politički i vojni saveznik protiv Arapa. To se ogledalo u celom redu gotskih građevina i ako je dolazilo do pomaka u odreenim građevinskim navikama. Kao i u Italiji i tu je arhitektura jako raznovrsna od monumentalne arhitekture u Kataloniji do uticaja arabske arhitekture u Sevilji i Palma de Majorci.Engleska Gotika je u engleskom podneblju poprimila interesantne osobine sa sasvim nesvakidašnjim izgledom, delom zbog toga što se postavljala kao rival Francuskoj u političkom smislu i nije nikada došlo do preuzimanja francuske gotike. Englezi su primali oprezno elemente gotske arhitekture i spojili su ih sa ličnom arhitektonskom tradicijom. Ipak je u Engleskoj delovao red francuskih graditelja.

Nizozemska

Gotika u Nizozemskoj je smesa posebnih francuskih i engleskih uticaja. Značajne gotske građevine pored crkava su i građevine koje izražavaju moć gradova kao cehovske i opštinske kuće.

Gotika u Nemačkoj i ostalim zemljama Evrope

U nemačkom govornom područiju koje uključuje i Češku gotika je bila preuzeta najkompletnije i bila je široko rasprostranjena. U početku u arhitekturi se susrećemo sa mnoštvom romanskih elemenata i gotskih elemanata s tim da se romanski elementi postepeno gube. Javlja se prosvetljen hor i vidljiv potporni sistem koji se nadovezuje na francuske uzore. U češkoj u doba gotike takođe nastaju značajne crkve. Posle Husističkih ratova su se graditelji iz Praga preselili u Austriju. U doba kada je u Italiji započela renesansa arhitektura iza Alpa imala je još uvek u osnovi gotski izgled i ako se izolovano javljaju elementi renesanse.

Spomenici gotske arhitekture (izbor) [uredi] Katedrala u Šartru, Francuska, Katedrala u Remsu, Francuska, Katedrala Notr-Dam u Parizu, Francuska, Katedrala u Solsberiu, Engleska, Katedrala u Velsu, Engleska, Katedrala u Ulmu, Nemačka, Crkva Sv. Lorensa u Nirbergu, Nemačka, Katedrala u Kelnu, Nemačka, Katedrala u Antverpenu, Holandija, Katedrala u Burgosu, Holandija, Katedrala u Firenci, Italija, Katedrala u Orvijetu, Italija, Duždeva palata u Veneciji, Italija.

15

Galerija

Katedrala Notr-Dam u Parizu, Katedrala u Šartru, Manastirska crkva Sen-Deni prototip zapadne fasade

Notr-Dam de Laon

Potporni sistem gotskih katedrala

Zapadno pročelje katedrale Notr-Dam u Parizu Osnova Katedrale u Amjenu- pokazuje princip jedinstva svih delova u zgradi

Romanska arhitektura

Romanski slog je nastupio u graditeljstvo i likovnoj umetnosti u zapadnim zemljama južne i srednje Evrope u 11.-tom do 13. tog veka. Istok Evrope je bio pod uticajem vizantijske umetnosti.Romanska arhitektura spada u arhitekturu srednjeg veka koja se pojavila pre gotske arhitekture. U arhitekturi tu govorimo o postepenom razvijanju u okviru Evrope, i date epohe više manje

16

jedinstvenu tradiciju konstrukcije građenja i upotrebu materijala. Termin romanska u sebi sadrži eksperimenat pojašnjavanja odnosa ovog graditeljstav sa antičkom rimskom umetnošću kojom je ovaj umetnički pravac bio inspirisan i iz kojeg je preuzimao oblike i elemante.Rasprostranjenost sloga je bila omogućena relativnom pokretljivošću stanovništva u srdnjoevropskom društvu gde se prenosio sistem gradnje i konstrukcije objekata iz jednog dela u drugi.

Karakteristični znaci

Razvoj romanske arhitekture bio je povečan sa završetkom hrišćanizacije u Evropi i vrenici su trebali prostor u kome bi se mogli sastajati, ka vršenju liturgiskih obreda i propovedima. Ona se karakteriše statičkom formom, čvrstinom, snagom koja odražava sigurnost ovog vremena. Gradili su se dva oblika Bazilike i Rotonde. Oba oblika su imala svoje korene i primere u atinskoj umetnosti rimske arhitekture.Bazilika je bila pravougaonog oblika u kojoj se prostor delio na više brodova od kojih je centralni brod bio viši i širi. Na istočnoj strani se nalazio polukružni ispust apsida u čijoj se sredini nalazio oltar iz kog se služio obred. Unutračnjost se osvetljavala prozorima koji su bili u gornjem delu zida i ovo se naziva bazilikalnim osvetljenjem. Sastavni deo građevine su bili i tornjevi koji su postavljeni u zapadnom delu objekta.Rotonda je isto tako jednostavna građevina kružnog oblika sa konusnim krovom i bila je poznata u srednjovekovnoj umetnosti a u rimskoj arhitekturi se upotrebljavala kao nadgrobni spomenik. Hrišćani su gradili rotonde na mestima gde su pripominjali glavne događaje iz života svetaca ili njihovu mučeničku smrt. Rotonde su imale jednu ili više apsida.Tipičke romanske građevine su benediktinski manastiri (manastir u Kliniju) u kojima je kao neodvojivi deo bila bazilika.U romanskom slogu su postavljani i svetovni objekti najme zamkovi. Zamak ima odbrambeni sistem utvrda odnosno zidine koje služa za odbranu od neprijatelja a sastavni deo je i palata.Na građenje romanskih crkava i zamkova su se upotrebljavali kamen a u nekim krajevima i drvo. Teški kameni komadi su se spajali sa malterom i ova arhitektura deluje teško. Među najznačajnije romanske elemante spada polukružni luk koji se nalazi na prozorima koji se po nekad projektuju jedan uz drugi, kao i portalima i u konstrukciji svodova. U upotrebi su poluobličasti i krstati svodovi koji su se oslanjali na dva luka. Stupovi su bili ukrašeni kapitelima. Teški zidovi nisu omogućavali veće otvore.Unutrašnjost crkve je bila malterisana i ukrašena skulpturom i slikarskim delima zidnim romanskim slikarstvom i motivi su bili religioznog karaktera iz Biblije i života svetaca i koja su Bibliju približavali vernicima koji nisu znali da čitaju. Unutrašnjost zamkova je bila jednostavna i opremljena po pravilu škrinjom koja je bila ukrašena i služila je i za sedenje a u upotrebi su bili i jednostavni krevet, sto i stolica. Osvetljavalo se svećama a glavni izvori toplote su bili kamini sa otvorenom vatrom.

Spomenici romanske arhitekture (izbor)

Crkva Notr- Dam- La- Grand Poatije, Bazilika Sent- Madlen Vezel, Katedrala Majns, Katedrala Vorms. Katedrala Lunduč,

17

Bazilika Sant Zene Ambrođo Milano, Crkva San Zene Verona, Baptisterij Firenca.

Galerija

Fasada katedrale Pisa u Italiji iz 12. veka

Noter- Dam- la- Grand u Poatijeu, Francuska

Perspektiva

Perspektiva potiče od latinske reči prospicere što znači videti ili razabrati. Perspektiva je gledište, način gledanja, način razmatranja, shvatanje. Isti pojam može se rastumačiti na više načina, zavisno

18

od perspektive. Perspektiva u optici označava pojavu prividnog smanjenja likova i predmeta srazmerno njihovoj udaljenosti od gledaoca.Pojam perspektiva se koristi u mnoge svrhe, i u mnogim umetničkim i naučnim disciplinama. Najčešće se koristi u likovnoj umetnosti , filmskoj industriji, književnosti, filozofiji, retorici i dr.

Linearna perspektiva u crtežu Henrikusa Hondiusa (1597.-1651.)

Vrste perspektiva

Izometrijsko predstavljanje Kosa projekcija „Vojna

perspektiva“

Kosa projekcija „Kabinetska perspektiva“

Centralna perspektiva sa jednim nedogledom

Vertikalna perspektiva - Vertikalna (ikonografska) perspektiva je način prikazivanja prostora po kojem se 3D prostor prikazuje na 2D površini tako da se ono što je u stvarnosti drugo (iza prvog), slaže po visini, drugo iznad prvog, vertikalno, odnosno pod pravim uglom. Umesto nizanja planova preklapanjem u dubinu (kako i stoje u stvarnosti), prostorni planovi se nižu vertikalno jedan iznad drugog, tako da se nigde ne preklapaju.

Obrnuta perspektiva - Obrnuta perspektiva je način prikazivanja volumena u kojemu se predmeti i likovi na slici ne smanjuju srazmerno sa udaljenošću, niti se uporedne crte približavaju – nego se, obratno, uporedne crte razmiču, a veličina predmeta, umesto da se smanjuje, povećava se prema dubini prostora.

Linearna perspektiva - Linearna (geometrijska ili pravilna) perspektiva se zasniva na prirodnom zakonu da se udaljavanjem od posmatrača likovi smanjuju srazmerno udaljenosti pravolinijski, linearno – i svi nestaju u jednoj istoj tački – nedogledu .

19

dva nedogledatri nedogleda–ptičije perspektiva tri nedogleda–žablja perspektiva

Atmosferska perspektiva - Atmosferska (zračna) perspektiva je, kao geometrijska, prirodna pojava koja predstavlja promenu tonova i boja usled udaljavanja oblika od očne tačke. Dakle što su predmeti dalji oni su bleđi, mekši i gube se s daljinom u plavetnilu; a što su bliži to su oštriji i jačih su lokalnih boja.

Koloristička perspektiva - Koloristička perspektiva se zasniva na činjenici da nam se neke boje, u međudjelovanju s drugim bojama, čine prostorno "bližima", a druge "udaljenijima". To se temelji na iskustvu s atmosferskom perspektivom gde je plava boja u daljini jer plava ima vrlo nisku frekvenciju i plavi zraci putuju najdalje, a tople boje gube svoj intenzitet kako se udaljavaju.

Poliperspektiva - U modernoj i suvremenoj umetnosti svojevrsna je primjena raznolikih perspektiva – tj. poliperspektiva

Plan arhitekte ( Osnovni i poprecni presek, perspektiva)

20

Osnova poprecni presek

perspektiva

Urbanizam

Urbanizam je naučna disciplina, veština i tehnika uređenja i organizacije naselja koja uzima u obzir estetske, higijenske i praktične potrebe stanovnika. Aktivnosti iz oblasti urbanizma se realizuju na osnovu izrade urbanističkih planova i projekata. Reč urbanizam potiče od latinske reči (urbs - grad). Iako su aktivnosti iz oblasti uređenja naselja prisutne kroz istoriju čovečanstva od pojave prvih gradova u starom veku, kao naučna disciplina urbanizam se konstituiše tek u XX veku sa ubrzanjem procesa urbanizacije.Ildefons Cerda koji je tvorac urbanističkog plana Barselone objavljuje 1867. godine knjigu Teorija urbanizacije. Iste godine je izrađen i prvi urbanistički plan Beograda čiji je tvorac Emilijan Josimović, a u istom periodu se sprovodi i veliko urbanističko sređivanje Pariza pod nadzorom barona Osmana.Kao značajan urbanistički koncept na početku XX veka može se navesti vrtni grad čiji je tvorac Ebenezer Hauard – prvi vrtni grad je realizovan 1903. godine u Engleskoj.Pokret moderne arhitekture CIAM konstituiše se 1928. godine i njegov najznačajniji član je švajcarac Le Korbizje. U tom periodu počinje i razvoj prostornog planiranja s obzirom da sazreva svest da se nijedno naselje ne može posmatrati izolovano u odnosu na svoju okolinu.Urbanističko planiranje ipak ostaje specifična oblast uređenja prostora s obzirom da se odnosi na naselja koja predstavaljaju mesta koncentracije stanovništva i aktivnosti. Planiranje naselja kroz urbanizam se ostvaruje putem urbanističkih planova.

Vrste Arhitekture

21

Greko-Romanska Romanička Gotička Osmanska

Viktorijanska Novo-Klasična Novo-Gotička Post-Moderna

Arhitektura po naciji ili regiji

Američka Bosanska Dalekoistočna Engleska Grčka Islamska

Perzijska Srpska Španska Staroamerička Sudanoaahilska Albanska

Zaključak

Zgrade su najvidljivi proizvodi čovečanstva ikad. Međutim, mnoge od njih su dizajni običnih ljudi, u zemljama u razvoju, ili kroz standardnu produkciju u razvijenim zemljama. Arhitekta se još uvijek nalazi po strani od izgradnje zgrada. Veštine arhitekte su tražene samo u izgradi komplikovanih zgrada ili onih koje se smatraju kulturnim ili političkim simbolima. I to je što publika smatra arhitekturom. Uloga arhitekte, iako se mijenja, nije bila centralna, a nikad samostalna. Uvijek postoji dijalog između arhitekte i društva. I to što postaje od ovog dijaloga se može zvati arhitektura - kao proizvod i disciplina.

Slikarstvo Slikarstvo je umetnički izraz ideja i emocija na dvodimenzionalnom prostoru, ili površini.

22

Osnovne elemente slikarstva, pomoću kojih se vrši predstavljanje, čine: oblici (likovi), linije, boja, tonalitet i tekstura.Percepcija prostora, predmeta, svetla, ritma i pokreta u dvodimenzionalnom prostoru, dolazi od različitih kombinacija tih elemenata.Predstavljanje prirode, predmetno ili figurativno slikarstvo (mrtva priroda, pejzaž, portret, figura, itd.), nastaje kombinovanjem slikarskih elemenata, podređujući ih prirodnim zakonima oblika i forme.Nepredmetno ili apstraktno slikarstvo je vezano za subjektivno i emotivno umetničko izražavanje, koje ne teži predstavljanju stvarnosti, nego stvaranju novih stvarnosti. Apstraktni slikar izražava svoje ideje slobodnim korišćenjem osnovnih elemenata. Unošenje geometrijskih oblika u apstraktno slikarstvo vezano je za racionalno nepredmetno umetničko izražavanje. Slikanje, s tehničke strane, je postupak nanošenja mešavine pigmenta i lepka (veziva) na podlogu. Sa umetničke strane, slikanje je umetničko izražavanje ideja, koncepcija, uz pomoć likovnih elemenata, odnosno dizajna kompozicije, koji se realizuje preko preliminarnih studija, ili u praistorisjkom, modernom i savremenom slikarstvu, često direktnim pristupom, bez preliminarnih studija, gde se slikar vodi intuicijom i svojim sposobnostima za rešavanja problema kompozicije s ciljem postizanja estetskog doživljaja zamišljene ideje. Podloga za sliku, može biti zid (u praistorijsko vrijeme su to bile stene pećina iz praktičnih razloga), papir, platno, drvena tabla (ikone vizantijskog slikarstva kao primjer), staklo (vitraži u katedralama), ili bilo koja od modernih i savremenih podloga. U modernom i savremenom slikarstvu podloga se tretira kao sastavni deo kompozicije slike, odnosno podloga se bira po kvalitativnim svojstvima materijala, negovim mogućnostima i ograničenjima.

Slikarski izraz

Realizacija slikarske zamisli, bilo da je data u obliku uljanog pigmenta na platnu ili u vidu crteža izvedenog perom na papiru, samo je jedan vid kreativnog akta. Karakter svake likovne zamisli je određen umetnikovim mentalnim i emocionalnim odnosom prema predmetu njegovog slikanja isto kao i izborom sredstava i načinom njihovog korišćenja. Slikarska ideja se rađa u tom smislu što čovjek vidi ono što želi da vidi. Pošto svako likovno sredstvo ima svoj način postojanja na pikturalnoj površini, tako i svaki pojedinac ima svoj način povezivanja optičkih znakova u površine i predstave, onako kako on želi da ih vidi.

23

Izražavanje u umetnosti prvenstveno zavisi od koeficijenta kreativnosti. Po kreativnom porivu i njegovom izrazu u formi, likovni kritičari razlikujuu obične umetnike od onih koji su obeleženi genijalnošću. Za umetnika se može reći da izražava svoja osjećanja o životu, koja izrastaju iz njegovih iskustava kroz susrete sa ljudima, mjestima, događajima, objektima i idejama. Ova iskustva isprepletena sa asocijacijama i osjećanjima, umjetnik pretapa i prerađuje u sebi, poznavanjem likovnih vrednosti. Tako nastala „zamisao“ dobiva oblik i značenje kroz umetnikovo znanje i izabrana sredstva. Izražavanje postaje stilistička forma kojoj umetnik daje svoje osećajno-vizuelno značenje; to je pokušaj da se kaže nešto o predmetu svoga ispitivanja rečnikom svoga vremena. Izražavanje je, prema tome, direktno vezano za osnovne komponente umetničkog dela.

Klasifikacija izraza

Postoje dve široke klasifikacije izražavanja kao stilističke forme: individualna i grupna. Grupno izražavanje pripada jednom društvu kao celini koje se formira i stiče zrelost sa rođenjem i rastom svoje kulture. Primer grupnog izražavanja bi bio razvoj civilizacije „idealizma“ u staroj Grčkoj u kojoj je umetnik vidio „ljudski rod preobražen svojom sudbinom.“ U okviru takvog grupnog izraza, društvene promene su delovale na njegov stil i nastale su uočljive promjene u odnosu na predmet, formu i značenje. Individualno izražavanje kroz prilaz predmetu, formi i sadržaju, više pripada našem vremenu, dok grupno izražavanje pripada prošlosti. To je verovatno posledica težnje našeg vremena za samopotvrđivanjem i individualizmom. Mada u umetnosti 19. i 20. veka postoje grupe umjetnika sa sličnim namerama, uočljiv je ogroman broj varijanti u granicama glavnih pravaca. Savremeno naglašavanje individualnosti urodilo je većom raznovrsnošću u umetničkom izražavanju od sredine devetnaestog vijeka do danas, nego što se može naći u svim prethodnim periodima istorije umetnosti. Razmatrajući savremene pokrete u umetnosti možemo uočiti da tradicije prošlosti nisu potpuno odbačene. Zapravo, ove tradicije se revalorizuju u svetlu savremenog ukusa. Promenljivi koncepti fizičke ljepote kroz vekove, ilustrovani su činjenicom što svaki period ima svoje standardne ukuse ili kanone – žene u Rubensovim slikama izgledaju prilično „debele“ u poređenju sa savremenim konceptom o ženskoj ljepoti. Na sličan način određeni umjetnici u prošlosti, koji su bili zanemareni, često su sada više cenjeni; ponekad čak i čitava likovna tradicija koja se nekada smatrala veoma važnom, danas se smatra manje značajnom. Ni jedan oblik likovnog izraza iz prošlosti ne treba potpuno odbaciti, bez obzira na njegov pravac, jer svaki od njih ima svoje estetske vrednosti i kvalitete. Bitno je da mi pokušamo „videti“ te kvalitete na isti način na koji ih je njihov stvaralac „gledao“. Ovaj način „gledanja“ objašnjava nam zašto su nekad odbačene tradicije sada potpuno prihvatljive i čak više cenjene od onih koje su se nekada smatrale veoma značajnim. Različite forme izražavanja u savremenoj umjetnosti mogu se objasniti proučavanjem psiholoških i društvenih promena koje su se dogodile krajem devetnaestog i početkom dvadestog veka

Slikarske tehnike

Postoje kategorije tehnika koje su po svome postupku;

Suve tehnike

Pastel - Pastel (ital. pastello) je umetničko delo izrađeno pastelnim bojama. Pastelna boja je pisaljka u boji, zapravo

24

oblikovano testo. Kredasta suva boja od veoma redukovanih vezivnih pigmenata, presovana u obliku pisaljke. Budući da zahvaljujući vezivnim sredstvima prelamanja svetlosti gotovo da i nema, dovode pastelne boje do veoma intezivnih efekata boje. Ove boje pokazuju neobično bogatu koloritnu skalu i mogu da se mešaju na samoj osnovi na kojoj se slika.Kolaž

Portret Luja XV izradjen pastelnim bojama

Vitraž - Vitraž (fr. Vitrail) je staklena površina sastavljana od raznobojnih stakala likovno uređenih i spojenih olovnim trakama i služi za zastakljivanje prozora. Izraz se upotrebljava i za označavanje slikarske tehnike za njegovu proizvodnju.IstorijaVitraži su počeli da se pojavljuju u gradnji srednjoevropskih gotskih katedrala koje su imale otvore suviše velike da bi se zastaklile jednim staklom i moralo se spajati više stakala u jednu celinu.

Vitraž

Kolaž - Kolaž (fr. coller - lepiti) je likovna, pre svega slikarska, tehnika koja se koristi lepljenjem raznih materijala na podlogu. Na jednoj površini montiraju se najrazličitiji prethodno pripremljeni materijali (prevashodno papir, ali i tkanine, splet žice, ljudska kosa, lišće, itd). Kolaž je počeo da se koristi u kubizmu; Od tada su ga koristili predstavnici različitih umetničkih strujanja i dalje ga razvili (dadaizam, nadrealizam, futurizam, pop art). Širenjem kolaža nastali su između ostalog combine painting i asamblaž. Delimično eliminisanje odnosno izmene montiranih elemenata dovodi do dekolaža.

Tapiserija - Tapiserija je posebna slikarska tehnika. Tapiserija je vrsta tkanog ćilima okačena je na zid i predstavlja tepih sa slikom koji služi za ukrašavanje enterijera i od tapete se razlikuje u materijalu – preovlađuje vuna i razlikuje se po tome što je slobodno okačen za razliku od lepljene tapete.Između niti osnove provlače se niti potke koje oblikuju motive. Provučene niti pritiskuju se "češljem" i tako nastaju gusti, jednolični, paralelni radovi. Tapiserija

Mokre tehnike

25

Akvarel - Sama reč akvarel dolazi od reči akva (aqua) - voda, koja je latinskog porekla. Italijani su tu reč pretvorili u akvarelo (aquarello) i to u našem prevodu znači vodena boja.Akvarel se dobija mešanjem sitno mlevenih i pažljivo odabranih pigmenata a za vezivo se koristi gumiarabika. Vodom razređene boje se na papir nanose mekanim kistovima.Papir koji se koristi za slikanje akvarelom treba da bude visoke gramaže, te da se dobro nategne na ravnu površinu da ne bi dolazilo do savijanja.U tehnici akvarela se ne koristi bela boja, pošto svetle i tamne tonove dobijamo dodavanjem više ili manje vode. Delove slike koji treba da ostanu beli, ostavljamo neslikanim.Akvarelne boje karakteriše prozirnost i prozračnost te se slikanjem boje na boju mogu dobiti izvanredni tonaliteti poetičnog karaktera.Dva osnovna načina rada akvarelnim bojama su: Akvarel

Rad na suvoj podlozi Rad na mokroj podlozi

Gvaš - Gvaš podrazumeva slikanje vodenim bojama koje su pomešane sa pokrivnom belom bojom. Zbog toga su, nasuprot akvarelnim bojama, neprozirne. Pigmenti boja su povezani gumiarabikom, dekstrinom ili sintetičkim lepkom. Gvaš boje postaju svetlije prilikom sušenja i nisu otporne na vodu. Tehnika gvaša se najčešće koristi u slikarstvu minijatura ili pripremi slika u ulju.

Gvaš

Tempera - Tempera dolazi od latinske riječi temperare (temperare) koja znači mješati. To je slikarska tehnika u kojoj boja nastaje mješanjem pigmenta sa otopinom vezivnog sredstva (ljepila od bjelanceta i žumanceta jajeta, gumiarabike, itd). Dobijena boja, tim postupkom, se za nanošenje na podlogu razrijeđuje vodom, ali kada se jednom osuši postaje neotopiva. Taj stari metod pripremanja tempera boje, postao je ponovo popularan među nekim savremenim umjetnicima, bez obzira što se danas mogu kupiti već pripremljene boje u tubi. Glavne podloge za temperu su drvo i papir, ali se njome može slikati i na platnu i staklu. Tempera ima pokrivna i neprozirna svojstva. Slikanje se ne smije odvijati u debelim

26

slojevima, jer ona tada puca. Moguće je slikati sloj na sloj pri čemu se prethodni može potpuno prekriti. Tempera

Ulje - Ulje ili uljana tehnika- slikanje uljem je slikarska tehnika u kojoj je pigment boje spojen pomoću ulja. Ova tehnika se raširila u doba pozne gotike i preme Cenino Ceniniju ovu tehniku je otkrio Jan van Ajk. Ova forma slikarstva je nastala u 15. veku nakon slikanja temperom i potrebe za prevazilaženje ograničenja koje ova tehnika ima. I najstariji recepti mogu se naći u Štasburgškom manuskriptu. To jasno nije istina jer slojevi koji su napajani uljem pojavili su se još u srednjvekovnom slikarstvu na primer na slikama Majstor Teodorika .

Ulje

Akrilik - Akrilik je univerzalna tehnika slikanja koja zbog svojih izvanrednih tehničkih svojstava omiljena kod mnogih umetnika. Međutim treba naglasiti da nije zamena za klasične medijume nego moderan slikarski medijum sa osobenim karakteristikama. Akril se suši u vremenskom intervalu koje se meri minutama za razliku od ulja koje suši danima. To može da bude prednost ali i u nekim slučajevima mana.

Freska - Freska (ital. fresco; "sveže" ili "vlažno" i u suprotnosti sa ital. al secco; na suvo ) ili stenopis (csl.) je tradicionalni postupak slikanja, kojim se boje nanose direkno na svež krečni malter. Freska je najstarija tehnika u slikarstvu i dolazi još iz vremena praistorije. Ime i usavršenje tehnike, je poreklom iz italijanske Renesanse. Jedna od najlepših srpskih fresaka je freska Belog Anđela, koja se nalazi u manastiru Mileševa a pored ove freske u Srbiji postoje freske u ostalim srpskim manastirima iz doba procvata umetnosti u Srbiji i koji se nalaze na spisku Uneskove Svetske baštine- SPC pod imenom „Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji“ i za vreme Zlatnog doba srpskog slikarstva, odnosno vremena

27

kada je ovo slikarstvo, i to upravo freskoslikarstvo, bilo na vrlo visokom nivou u odnosu na celokupno slikarstvo u Evropi u toku 13. veka. Freska ,,Beli Andjeo”

Tehnike koje se nesvrstavaju u ove kategorije

U ovu kategoriju spadaju tehnike koje su u svom postupku i suve i delom mokre i takve tehnike su;

Mozaik - Mozaik predstavlja slaganje prirodnog kamena ili malih, prefabrikovanih kocki (takozvane tesare) od različitoh materijala (npr. stakla, keramike) u razne ornamente ili slike. Ove kockice se u skladu sa prethodno sačinjenim nacrtom utiskuju u još svež malter a potom se površina polira radi ravnanja. Najstariji mozaici u boji od glinenih loptica pronađeni su u Vavilonu i potiču iz 4. veka p. n. e. U 5. veku pne u Grčkoj su izrađivani mozaici od belih i crnih oblutaka. Mozaici u boji koji su mogli da imitiraju iluzionizam i svetlosne efekte pojavljuju se u doba helenizma. Značajno izražajno sredstvo mozaici su bili u rimskoj umetnosti i to pre svega podni mozaici. Imali su značaja i u ranohrišćanskoj i u vizantijskoj umetnosti. Upotrebom zlatnih pločica mozaici su dobili novi karakter i pre svega se koriste za ukrašavanje tavanica i zidova. Sa prevazilaženjem Maniera greca u periodu trečenta opada i interesovanje za mozaike. Tek je jugendstil doneo privremeno oživljavanje interesovanja za mozaik. Osim u sakralnom prostoru u 20. veku umetnost mozaika je igrala značajniju ulogu u socijalističkom realizmu i muralizmu.

Zgrafito - Moderni zgrafito kao dekorecija enterijera. Zgrafito je slikarska zidna tehnika, koja je nastala, i doživela najveći cvat, u doba renesanse i ovom je tehnikom bila dekorisana fasada spoljašnjosti zgrada ali je upotrebljavana i za likovna rešanja u enterijeru. Kombinacija grafike i reljefa primenjena na zidne dekoracije naziva se zgrafito ili tehnika grebanja. Ova tehnika je zastupljena u Tirolu i u Italiji kao domaća umetnost odakle se raširila po celoj Evropi kao moderna tehnika savremenog slikarstva. Zgrafito

Enkaustika - Enkaustika je stara tehnika slikanja uz upotrebu boje koja se meša sa rastopljenim voskom. Rastvor boje i voska se sliku nanosi u toplom stanju. Jedna je od najstarijih slikarskih tehnika i još uvek se ne znaju svi detalji postupak slikanja,[1] jer je u upotrebi savremenih umetnika vrlo retko, i to u modifikovanom obliku.Voštane boje su se upotrebljavale u starom Egiptu u Grčkoj i u Rimu a Grci su upotrebljavali vosak ne samo za umetničke slike već su njime impregnirali zidove, skulpture i brodove. [1] Od Grka su ovu tehniku preuzeli Rimljani. Rimske enkaustike su otkrivene u zatrpanim gradovima u Pompeji i Herakleumu u interijerima njihovih objekata. U srednjovekovnom slikarstvu je ova tehnika bila zaboravljena. Nagađa se kakav je mogao biti

28

postupak. Slična je uljanoj tehnici, ali razlikuje se po tome što boje nisu sastavljane od ulja i ne mešaju se sa lanenim uljem ili terpentinom, i ne polažu se na platnenu podlogu kistom, nego se, vezane voskom, postavljaju metalnim štapićem na drvenu podlogu, na mermernu ili pločicu od slonovače. Enkaustika

Smerovi u slikarstvu

Renesansa - Renesansa (fr. renaissance – preporod) je kulturno-istorijski pojam koji je najpre označavao doba od 1350. do 16 veka kao period u kome je došlo do ponovnog interesovanja za klasičnu antiku i procvata umetnosti, da bi se zatim ovim pojmom označavalo kulturno stanje prelaznog doba od srednjeg veka do novog doba, naročito u Italiji.Pojam renesansa je u uzajamnom odnosu sa pojmom humanizam. Humanizam se odnosio na naučno - duhovni sadržaj ovog razdoblja, a renesansa na celokupnu kulturu tog vremena. Pored toga, ovaj pojam se primenjuje i da označi srednjovekovne preteče renesanse – karolinška renesansa. Od 19. veka se u istoriografiji koristi da označi epohu.Renesansa zanimanjem za prirodu kod čoveka ponovo oživljava antiku, u kojoj je u središtu pažnje takođe bio čovek. Posle humanizma, koji je oživeo antičku književnost, početkom 15. veka dolazi do obnove te tradicije i u likovnoj umetnosti. Renesansa se najintenzivnije razvijala u Italiji, a zatim i u Nemačkoj i Holandiji.

Barok- Od početka sedamnaestog veka u Evropi se afirmišu velike nacionalne monarhije. Začetnice modernih država sposobne da osvoje svet, Italija je bila rascepkana i politički slaba, ali je Rim i dalje bio centar umetnosti. Crkva je prisiljena da se suprostavi udarima reformatora, bila je prinuđena da se menja, a promene u umetnosti dovele su do rađanja novog stila baroka, termin sa značenjem: bizaran, čudan. Bežeći od zatvorenih oblika i klasicizma prethodne epohe, arhitekte i vajari su tražili nove dimenzije izraza i stvarali raskošna dela, prepuna scenskih inovacija i pokreta. U potragama za novim efektima u tretmanu boje i prostora, slikari su i dalje interpretirali religiozne sadržaje, ali novine su unosili i u pejzaž, portret, kao i u interpretaciju prirode. Italijanska slikarska škola kasnije je u stranim umetnicima dobila svoje velike interpretatore i velike inovatore. U osamnaestom veku barok se proširio preko Alpa gde doseže svoj neverovatni domet u vidu rokokoa. Zahvaljujući raskošnoj umetnosti evropskih dvorova i papskog Rima tako je rođena građanska umetnost, više okrenuta realnosti svakodnevnog života, koja je u Veneciji i Flandriji dobila prve centre svog razvoja. Barok je kulturno umetnički pravac, koji je vladao u Evropi između 1600. i 1750. godine, nastao je u Italiji odakle se raširio po celoj Evropi i njenim kolonijama.

Impresionizam - Impresionizam je umetnički pravac koji je nastao u francuskom slikarstvu između 1860. i 1870. godine kao reakcija na izradu slika u slikarskim ateljeima čiji je cilj bio slikanje u prirodi i hvatanje i beleženje trenutka u slikarstvu i na realizam, sa kojim ima mnogo zajedničkih tačaka a njegovu pojavu najavljuju Englezi Džon Konstebl i Vilijam Tarner ujedno sa francuskim slikarom Gistav Kurbeom. Najznačajniji predstavnici a ujedno i osnivači impresionizma su francuski slikari, Klod Mone, Eduar Mane, Kamij Pisaro, Alfred Sisle, Edgar Dega i Ogist Renoar. Nemački impresionizam predstavljaju Lovis Korint ("Lovis Corinth"), Maks Liberman ("Max Liebermann"), Leser Uri ("Lesser Ury"), Maks Zlefogt ("Max Slevogt")... Ekspresionizam - Ekspresionizam je podjednako književni i umetnički pokret. Javio se kao suprotnost profinjenom, estetizovanom i individualističkom impresionizmu. Hteo je da izrazi ono što je primarno, iskonsko u čoveku. Javlja se kao pokret u Njemačkoj 1905. godine, kada je

29

grupa umjetnika osnovala drezdensku grupu „ Most“, kasnije se javlja i grupa „Plavi jahač“ u Minhenu i poslije Prvog svijetskog rata, grupa „Nova stvarnost“, takođe u Njemačkoj.Izraz čiji je tvorac najvjerovatnije Hervart Valden, izdavač ekspresionističke revije "Der Sturm", 1911. godine, a koji se iz početka odnosio na sve progresističke umjetničke pravce prije Prvog svijetskog rata, počev od fovizma, kubizma, futurizma, pa sve do prvih apstraktnih eksperimenata. Danas, u likovnoj umjetnosti, taj se pojam odnosi na poseban umjetnički pravac, koji je dosegao svoju najveću tačku razvitka, prvih godina XX vijeka, posebno u Njemačkoj.Kao reakcija na impresionizam, koji prenosi spoljašnji izgled prirode i svijeta na slikarsko platno, ekspresionisti napuštaju površne stimulacije i iluzije poitiljizma, u korist izražavanja unutrašnjeg duha stimulisanog religioznim, socijalnim, ili psihološkim nagonom, pa čak i optimističkim vizijama budućnosti.

Kubizam - Kubizam je umetnički pravac u modernoj umetnosti u prvom redu slikarstvu, nastao početkom 20. veka, koji je imao značajan uticaj na početak apstraktnog slikarstva.Kubizam je dobio ime od kritičara likovne umetnosti, kojim je obeležena jedna slika Žorža Braka, podsmešno nazvana- kubusčići. Ime dolazi od reči kubus što znači kocka. Kubizam je pojednostavljavao oblike u interpretaciji realnosti na oblike kocke, kugle i valjka. Nastao je 1907. i 1908. godine u delima Žorža Braka i Pabla Pikasa i svoj vrhunac je imao 1914. godine.

Futurizam - Futurizam je umetnički pokret osnovan nešto pred Prvi svetski rat u Italiji, kao prvi Avangardni pokret. Najtipičniji je bio za Italijansku umetnost toga vremena, iako se javlja i u Rusiji i Engleskoj, kao i u drugim zemljama. Pokret započinje pesnik Filipo Marineti svojim manifestom, objavljenim u Francuskim dnevnim novinama Figaro 1909. godine. U manifestu, Marineti je želeo da uzdrma učmalu i zaostalu Italiju i da pokuša da je isprovocira da krene u pravcu nekakvog napretka, u pravcu jedne brže industrijalizacije, bržeg tehničkog razvoja, da razmišlja u jednom sadašnjem vremenu i da ne bude zadovoljna svojom prošlosti. "Ne želimo deo nje, prošlosti," pisao je, "mi, mladi i snažni, Futuristi" Futuristi su obožavali brzinu, tehnologiju, mladost, nasilje, automobil, avion, industrijski grad itd. Futurizam kao i kubizam se može smatrati jednim od potpokreta u okviru apstraktne umetnosti. Futurizam je zapravo forma kubizma koju su stvorili italijanski slikari, a koji su se našli u Parizu u vreme kada su Brak i Pikaso potresli umetničke krugove svojim novim likovnim poduhvatom, koji je kasnije dobio ime kubizam.

Dadaizam - Dadaizam je jedan od prvih modernih globalnih umetničkih pokreta 20. veka, koji prenosi umetnički izraz u provokativno delovanje. Dadaisti su otvoreno antiburžujski nastrojeni, daju prednost neracionalnom nad racionalnom i deklarišu se kao anarhisti. Izražavaju se u više različitih umetničkih disciplina negirajući u isto vrijeme sam koncept umetnosti. Rezultat svoga delovanja direktno svrstavaju u kontekst antiumetnosti. Pojam „dada“ (dadá) dolazi od francuske reči, koja u prevodu znači „drveni konjić“. Samo ime je nastalo u Cirihu, 1916. godine, kada su Rihard Hulsenbek (Richard Huelsenbeck) i Ugo Bal (Hugo Ball), tražeći ime za svoje pozorište u Cirihu, procesom slučajnog otvaranja francusko-nemačkog rečnika, došli do njega. Razočarenje posledicama koje donosi Prvi svetski rat, dovelo je do nastanka pokreta, čiji su principi jasno određeni protiv ustoličenja u kulturnom, političkom i javnom životu. Kontradiktornost između životne prakse i tradicionalne umetnosti u kojoj vlada

30

„harmonija i lepota“, koja je po umetnicima grupe nepodnošljiva, dovodi do njenog omaložavanja. Dadaisti istražuju nove načine izražavanja u novonastaloj situaciji koristeći se satirom i ironijom kao umetničkim izrazom protestuju, šokiraju i skandalizuju publiku. Sve ono apsurdno i bezvrijedno u stvarnosti dobija novo značenje u umetničkom izrazu dadaista, počev od rušenja tradicionalnih umetničkih formi, rikanja, fonetske poezije, muzičke buke i remontaže polomljenih predmeta iz svakodnevnog života. Time se unosi pojam haosa kao put za revitalizaciju ustoličenog umetničkog izraza.

Nadrealizam - Nadrealizam (fr. surréalisme) bazira se na izražavanju mašte prevedene iz snova. U početku se inspiriše na teorijama psihoanalize Sigmunda Frojda, a kasnije i Karla Junga. Kao književni i umetnički pokret, nastao je u Parizu 1924. godine, pod pokroviteljstvom poete Andre Bretona. Breton je autor prvog nadrealističkog manifesta (Manifeste du surrealisme). Kasnije, 1930. i 1934. godine, Breton će napisati i drugi pa i treći manifest. Nadrealizam nasleđuje dadaizam kao pokret i privlači mnoge dadaiste. Koreni nadrealizma kao umetničkog pokreta se nalaze u slikarima kao što su Paolo Učelo, Vilijem Blejk i Odilon Redon. Književni koreni su francuski pesnici Bodler, Rembo i Apoliner.

Pop art - Pop-art je umetnički pravac u savremenoj umetnosti, koji je nastao 60-ih godina 20. veka, a svoje korene ima u dadaizmu i kubizmu. Doslovno znači popularna umetnost, parafrazirajući sveprisutnost kulture u svakodnevici obrnutom paradigmom svakodnevnice u umetnosti, poigravajući se sa, do tada postavljenim, granicama nebitnog i banalnog. Termin pop-art je prvi put upotrebio engleski likovni kritičar Lovrens Alovej, 1958. godine, kada je opisao posleratni potrošački način života. Iako su danas poznatiji američki pop umetnici, pravac je paralelno nastao u dva centra, Londonu i Njujorku.

Svetski poznati slikari Leonardo da Vinči Artemizija Đentileski Fransisko Goja Pablo Pikaso Huan Miro Vasilj Kandinski Salvador Dali Paul Kle Anri Matis Georg Bazelic

Svetske poznate slike Mona Liza - Leonardo da Vinči Poslednja večera - Leonardo da Vinči

31

VajarstvoVajarstvo ili skulptura (lat. sculpere - klesati, urezivati) je umetnost oblikovanja trodimenzionalnih oblika (kipova) u materijalima kao što su kamen, mermer, drvo, metal, glina, staklo, plastika i mnogi drugi. Vajarstvo, kao slikarstvo i arhitekturu ubrajamo u likovnu, ali i u plastičnu ili prostornu umetnost, jer vajar - čovek koji kreira sklupturu - umetnički oblikuju prostor.Većina skulptura ima čisto estetski ili umetnički cilj. Kada trodimenzionalni objekat - skulptura ima, osim umetničkog i upotrebni aspekt, možemo ga nazvati skulpturom samo ukoliko je umetnički aspekt predominantan, a kada su upotrebni i umetnički aspekt balansirani, nazivamo ga funkcionalnom skulpturom, a kako umetnički aspekt prepušta više mesto upotrebnom, vajarstvo postaje dizajn.Veliki broj vajara smatra da su samo linija, površina i volumen, i kada se tome pridoda simetrija, proporcija i ritam, dovoljni da se izrazi misao i da se pretoči u skulpturu. Takve skulpture pripadaju nefigurativnom - apstraktnom vajarstvu.

Tipovi skulptureSvaku skulpturu koja stoji u prostoru nazivamo puna plastika, a od pune plastike se razlikuje reljef.

Reljef su ispupčenja i udubljenja izvedene na ravnoj površini koja služi kao podloga, tako da se reljef može promatrati samo sa prednje strane.

Skulptura se može, po tipu podeliti na: Biste - Minijaturne figure - Statue Bista je skulptorsko delo koje prikazuje trodimenzionalni gornji deo

čoveka, od pojasa pa na gore, a to podrazumeva, grudi, ramena i glavu. Ovaj tip skulpture se najčešće radi u prirodnoj veličini, a materijali su: mermer, kamen, drvo, bronza...

Minijaturna figura - figurina, statueta je skulptorsko delo (Biste i Statue) manjeg formata koje prikazuje ljude, božanstva, predmete ili životinje. Ovaj tip skulpture je i najstariji oblik skulptorskog dela - Vilendorfska Venera, a materijali od kojih se rade su: terakota, keramika, metal, staklo, porcelan, drvo, kamen, plastika...

Statua je skulptorsko delo koje prikazuje trodimenzionalni prikaz jedne celine, bilo da su u pitanju ljudi, božanstva, predmeti ili životinje. Statue se mogu biti sastavni deo nekog enterijera ili da se nalaze u slobodnom prostoru - spomenici, fontane, spomen obeležja...

Skulptura koja prikazuje samo trodimenzionalni lik čoveka se može podeliti na:

Statua, Kip, Figura - Trodimenzionalni prikaz celokupna čovekova figura

Portret - Trodimenzionalni prikaz glave Bista ili Poprsje - Trodimenzionalni prikaz od pojasa na gore

32

Skulptorski elementi u arhiktekturi - fasada, friz, stub, - se nazivaju fasadna plastika i to se kao elementi mogu naći:

figura reljef bista ornamentarna plastika

Skulptorski koncepti

Ambijentalna skulptura - Akt - Armatura - Asamblaž - Bronza - Bista - Faund-art - Instalacija - Klesana skulptura - Kinetička skulptura - Lend-art - Mermer - Mobilije - Odlivak - Reljef - Terakota

Elementi vajarskog dela

Dva najbitnija elementa vajarskog dela (ili skulpture), masu i prostor, jedino je moguće virtuelno razdvojiti. Svako vajarsko delo je nastalo od materijala koji imaju masu i egzistiraju u trodimenzionalnom prostoru.Masa skulpture je materija koja zauzima određeni dio prostora. Prostor kao element skulpture se manifestuje na tri osnovna načina: materijalne komponente skulpture šire se i prostiru u i kroz prostor; materija zatvara ili omeđuje neki prostor, stvarajući šupljine i praznine u skulpturi; i materijalne komponente skulpture se povezuju u i preko prostora u jednu skulpturalnu, odnosno umetničku celinu.Količina važnosti koja se pridaje masi ili prostoru prilikom stvaranja skulpture značajno varira. U egipatskim skulpturama, ali i u većini skulptura, na primer modernog vajara Konstantina Brankuzija, masa je od velike, ili gotovo apsolutne važnosti, i većina ideja egipatskih umetnika i Brankuzija su usko povezane sa traženjem određenih, jasno definisanih oblika forme mase materijala. U delima nekih drugih modernih vajara, kao što su Antoan Pevzner ili Naum Gabo, s druge strane, masa je svedena na minimum, i čine je transparentne plastične ploče ili tanki metalni štapovi. Čvrsta forma samih komponenti je od manje važnosti, pošto je njihov glavni zadatak da stvore utisak kretanja kroz prostor, ili da zatvore, omeđe, određeni prostor. U delima vajara kao što su Henri Mur i Barbara Hepvort, elementi kao što su prostor i masa su tretirani kao više ili manje ravnopravni partneri.Nemoguće je odjednom, u potpunosti sagledati trodimenzionalnu formu skulpture. Posmatrač jedino može sagledati celinu, ako obiđe oko skulpture, ili se okrene oko sebe, u slučaju da se nalazi u unutrašnjosti nekog od monumentalnih modernih vajarskih dela. Iz tog razloga, ponekad se pogrešno podrazumeva, da skulpturu treba konstruisati s ciljem predstavljanja serije zadovoljavajućih projekcija ili pogleda, kao i da višestruki pogledi predstavljaju glavnu razliku između vajarstva i slikarstva. Takav pristup ignoriše činjenicu da je moguće shvatiti čvrste forme kao zaobljene volumene, koncipirajući ideju zaobljenja iz bilo koje projekcije ili ugla pogleda. Veliki dio skulptura je kreiran tako da na prvom mestu bude shvaćen kao volumen.Volumen je fundamentalna jedinka trodimenzionalne čvrste forme koju je moguće koncipirati. Neke skulpture se sastoje od samo jednog volumena, druge čini više njih. Ljudska figura je među vajarima obično shvaćena kao kompozicija više volumena, svaki od kojih odgovara nekom od većih delova tela, kao što su glava, vrat, torzo i ekstremiteti.Šupljine i udubljenja u skulpturi, koje su pažljivo definisane kao i čvrste forme, su od jednake važnosti za celinu, i ponekad ih se naziva negativnim volumenom.

33

Površine skulpture su u suštini, ono što je vidljivo. Preko promena forme površina dolazimo do zaključaka o unutrašnjoj strukturi skulpture. Stoga, površina ima dva aspekta: obuhvata i definiše unutrašnju strukturu masa skulpture i ujedno je deo skulpture koji je povezuje sa prostorom.Ekspresivni karakter različitih vrsta površina je od najveće važnosti za skulpturu. Konveksne površine sugerišu punoću, uzdržanost, zatvaranje, spoljašnji pritisak unutrašnjih sila. U indijskom vajarstvu, takve površine imaju posebno metafizičko značenje. Predstavljanjem „invazije“ prostora u masu skulpture, konkavne površine sugerišu delovanje spoljašnjih sila koje su indikator kolapsa i erozije. Ravne površine imaju tendenciju da daju utisak tvrdoće i rigidnosti materijala. Ravne površine su striktne i nefleksibilne, i ne daju utisak unutrašnjih i spoljašnjih pritisaka. Površine koje su konveksne u jednoj krivini, a konkavne u drugoj, mogu sugerisati uticaj unutrašnjih sila i pritisaka, ali u isto vreme su receptivne za spoljašnje sile i pritiske. Asociraju na rast forme, odnosno ekspanziju volumena u prostoru.Za razliku od slikara koji stvara svetlosne efekte u svom delu, vajar oblikovanjem formi skulpture indirektno manipuliše svetlost. Distribucija svetlosti i sene preko formi skulpture zavisi od pravca i intenziteta svetlosti iz spoljašnjih izvora. Tako da, do određene granice vajar može odrediti vrstu efekata koju će ta spoljašnja svetlost imati na njegovu skulpturu. Ako zna mesto gde će njegovo delo biti izloženo, vajar može adaptirati forme skulpture vrsti svetlosti kojoj će biti izložena. Na primer, briljantna sunčeva svetlost Egipta i Indije, zahteva drugačiji tretman od slabe svetlosti interijera jedne srednjovekovne katedrale na severu Evrope. Moguće je stvoriti efekte svetlo-sena (ili klaroskuro), usecanjem ili modeliranjem dublje, gde usečene forme stvaraju utisak duboke sene, a izbočenja primaju svetlost. Mnogi vajari Gotike su u svojim delima koristili svetlo i senu kao upečatljiv ekspresivni elemenat, potencirajući misterioznu tamnoću, sa formama koje se lome preko sene koja dolazi iz tamne pozadine. Grčki, indijski i mnogi skulptori italijanske Renesanse, modelirali su forme svojih skulptura tako da prime svetlost na način na koji će volumen i masa skulpture da ostave utisak radijantne svetlosne jasnoće.Boja skulpture može biti prirodna, ili nastala veštačkim putem, odnosno bojenjem materijala koji čine skulpturu. U bliskoj prošlosti, preciznije sa počecima moderne skulpture, vajari su više nego ikada ranije u istoriji, postali svesni lepote mnogih materijala koji se koriste u vajarstvu, pokušavajući da iskoriste njihove prirodne osobine, boju i teksturu. U savremeno doba, postoji tendencija korišenja čistih veštačkih boja i industijski već obojenih materijala, kao bitnog elementa skulpture.

Vajarske tehnike

Razlika između tehnika modeliranja, klesanja i izlivanja je od fundamentalne važnosti za vajarstvo, koje ujedno kroz istoriju predstavljaju tri osnoven tehnike vajarstva. Konstruisanje sklapanjem istih ili različitih materijala, kao i sklapanje varenjem delova metala, takođe pripadaju osnovnim tehnikama, ali su one nastale u 20. veku. Modeliranje je tehnika u koju se odlično uklapaju glina i vosak, pošto se radi o materijalima koje je zbog njihoih prirodnih karakteristika, moguće lako oblikovati, dodavanjem, ili skidanjem materije.Klesanje je vajarska tehnika koja se koristi sa materijalima, koje zbog njihove trvdoće nije moguće oblikovati bez upotrebe alata i vajarskog oruđa. Materijali koji se najčešće oblikuju ovom metodom su: kamen, drvo, marfil i mermer.

34

Izlivanje je vajarska tehnika u kojoj završene skulpture nastaju preko kalupa koji se prave na osnovu prethodno urađenih modela, obično u glini.Kada se napravi model u glini, u glinu se zabadaju tanke limene pločice da bi se napravilo više odvojenih komada kalupa. Za portret, kalup je obično sastavljen od pet delova. Gornji deo glave, zadnji deo glave, i prednji deo iz dva ili tri dela. Nakon toga, model prekrijemo tekućim gipsom kako bi nakon stvrdnjavanja dobili gipsani kalup. Kalup tako postaje negativ modela. Nakon što smo iz gotovog kalupa izvadili suvišnu glinu i očistili ga, unutrašnji dio se premaže specijalnom smesom (vazelin, sapunica), koja onemogućava da se materijal od koga lijemo skulpturu ne lepi za podlogu kalupa.Najčešće korišćen materijal za izlivanje kroz istoriju skulpture su bronza i gips, mada postoje primerci u gvožđu, a u moderno doba razvojem industrije i tehnologije i novih materijala, ovom metodom se prave i skulpture u rezini i plastici.

Vajarski materijali

Glinamol Gips Legure razni metali Bronza Drvo Kamen Mermer Žica Cevi – metalne i plastične Metal Staklo Slonova kost Lim, aluminijska i bakrena folija Papir Papir maše

35

Skulptura od stakla

Skulptura od kamena Skulptura od

metalaSkulptura od drveta

Skulptura od bronze

Skulptura od soli Vodena skulptura Skulptura od betona

papir-plastika Plastika Akril Klirit Bitumen i drugi materijali Pesak Led Sneg So Kombinovana tehnika razni materijali

Glina - zemlja, ilovača, je najjednostavniji, ali istovremeno i najsuptilniji vajarski materijal. Glina se oblikuje rukama i dodatnim alatkama i sa njom započinju svoj vajarski izraz predistorijski i primitivni narodi, kao i deca, ali i sami vajari koji pravljenjem glinenog modela, i uzimanjem gipsanog kalupa sa njega, izlivaju svoje sklupture u raznim materijalima, kao što su bronza, plastika itd.Glinu, kao vajarski materijal su upotrebljavali Egipćani, Grci, Ertrurci, Indijci, Kinezi, Japanci, Asteci, Maje, ali svaka kultura na sebi svojstven način. Glina kao vajarski materijal, raznovrsnom termičkom obradom poprima nove karakteristike, tako da su Grčki vajari na terakotama - „pečena glina“, prikazivali prizore iz svakodnevnog života, a Etrurčani su celo svoje vajarstvo, posebno likove na reljefima sarkofaga, modelirali u glini.

Majolika i fajansa je pečena, bojena i glazirana Glina. Majoliku su poznavale već mezopotamska i kasnije, islamska arhitektura.

Porcelan nastaje pečenjem posebne vrste bele gline na vrlo visokoj temperaturi. Tehnika pravljenja porcelana potiče iz Kine i Japana. U doba rokokoa u Evropi je porcelan postao popularan i tražen, a industrije porcelana su se razvila u francuskom gradu Sevresu i nemačkom gradu Majsenu.

Kamen i mermer su skupi skulptorski materijali, a spadaju u sam vrh plastičnih materijala. U kamenom dobu čovek je klasao kamen peščar i napravio prvu kamenu figurinu u čast žene. Mesopotamci su likove svojih vladara klesali u granitu, Egipćani u bazelitu. Grci su svoja božanstva klesali od kamena, a Rimljani svoje careve. Klesanje kamena je zamrlo u srednjem veku, ali su se vajari gotike ponovo vratili kamenu, kamenu slabije tvrdoće i u njemu su radili reljefe, frizove i sklupture u katedralama.

[

Vajarski alati i oruđa

Da bi se jedno vajarsko delo - skulptura - izvelo, postoje neophodni vajarski alati koji su potrebni za rad. Kada je u pitanju modelovanje skulpture (glina, vosak), neophodno je imati vajarski štafelaj na kome se vaja model koji se kasnije odliva.Na štafelaj se postavlja „armatura“ - obično je to komad drveta obavijen i obložen žicom - koja će da drži materijal sa kojim se vaja, a zatim se nanosi, deo po deo, vajarski materijal. Za nanošenje materijala se koriste drvene i žičane špahtle, raznih veličina i oblika sa kojima se dodaje ili skida materijal u kome se radi. Vajarski štafelaj se koristi za modelovanje bista i figurina, a za modele većih dimenzija se koriste drveni podijumi na kojima se, u zavisnosti od oblika i veličine figure, postavlja armatura.

36

Armatura - figura, bista

Dleto za drvo Dleta za drvo Pribor za klesanje

Dleta za kamen Vajarski štafelaj Špahtle žičane Špahtle drvene

Istorija skulpture

Egipatska skulptura

U Starom Egiptu religija diktira monumentalnost, uniformnost, frontalnost i ukočenost u umetnosti, a osim arhitektonskih ostvarenja egipatsku umetnost čine i vajarska dela:

Portretne statue i biste

Radile su se u slučaju da mumija propadne, a imale su smiren stav i kod sedeće i kod stojeće figure, sa izbačenaom nogom, koja ne pokazuje kretanje, već povećava statičnost. Uzdržanost, ukočenost – reprezentativnost, monumentalnost. Naglašena je osa simetrije. Vajalo se pomoću projekcija pa su figure «sapete» i predstavljene su čeono. Zadnja strana skulpture se oslanjala na zid, tako da te figure nikad nisu slobodne. Egipatske statue su bile bojene, ali se boja tokom vekova izgubila.

Reljefi

Reljefi imaju iste pobude kao i skulptura – motivi vezani za život, ilustruju život umrlog.Sagledava se i put umrlog ka «onom svetu». Reljef je plitak i bliži slikarstvu nego vajarstvu.Postoje dve vrste: Niski bareljef (blago ispupčeni oblici) i upušten reljef (urezan)Reljef je blizak gravuri, obojen je, a zbog svoje plitkoće nema svetlosti i senke. Muška tela su tamnija od ženskih. Bojenje je kontinuirano i uniformno, bez nijansi.

Grčka skulptura

U doba Grčke, od 9. veka pre nove ere do 1. veka skulptura prolazi kroz faze koje prate i razvoj Grčke civilizacije, od arhajskog doba do Helenističke Grčke.

Arhajsko doba

37

U arhajsko doba egipatska umetnost vrši direktan uticaj na skulpturu Grčke: ruke priljubljene uz telo, stilizirane frizure, pripijena odjeća istaknuta plitkim reljefom. Zbog straha skulptora da ne polome kamen, plitko klesane skulpture su izgledale izrazito ukočeno.

Klasično doba

Skulpturi klasičnog doba su uspeli postići savršeno majstorstvo u obradi kamena. Opšta težnja grčke skulpture bila je idealizacija koja je dostigla svoj vrhunac u klasično doba. Ta potpuna idealizacija dovela je do toga da su sve grčke skulpture visoke, vitke i savršeno proporcionalne.

Helinističko doba

Helenistička skulptura se prepoznaje, bilo po slojevitoj i nepreglednoj kompoziciji, bilo po pokretu koji je jako naglašen, ili po dubokoj obradi površine kojom se dobiva veliki kontrast osvetljenih delova i senki što pojačava nemir sadržan u skulpturi i uzbuđenje koje prenosi na posmatrača.

Etrurska skulptura

Etrurska kultura se razvijala na području današnje centralne Italije od 9. - 3. veka p. n. e. kada Etrurski gradovi padaju pod vlast Rima koji preuzima i razvija ovu kulturu. U okviru antičke umetnosti etrurska umetnost stvara posebnu i osebujnu grupu, iako se uveliko oslanja na grčke izvore (posebno u slikarstvu i keramici, preko uvezenih predmeta iz grčkih kolonija na jugu Italije).Značaj verovanja u zagrobni život, kod Etruraca pokazuje i izrada sarkofaga koji su sastavljeni od sanduka na kojima obavezno leži skulptura pokojnika. Na prednjoj strani sarkofaga najčešće se nalazi plitak reljef shvaćen kao crtež, a ne kao plastika.Grobove u unutrašnjosti su Etrurcii oslikavali. Zadatak tih crteža bio je ostvariti atmosferu sličnu domu u težnji da se od groba stvori okolina u kojoj je pokojnik živeo.Realističku figuralnu i ornamentalnu dekoraciju hramova radili su uglavnom u terakoti, koju su često oslikavali (glava Hermesa iz Veija, mnogobrojni sarkofazi i stele), a postoje i izuzetno dela u bronzi (Kapitolska vučica, Himera iz Areza, Mars iz Todija, itd.).

Rimska skulptura

Početci rimske skulpture oslanjaju se na etrursku skulpturu ili su doslovna kopija grčkih majstora u mermeru. Dok su u klasičnoj Grčkoj interesi bili usredsređeni na traženje, oblikovanje opšteg, idealnog ljudskog lika, u rimskoj je umetnosti akcent na prikazivanju pojedinačnog i karakterističnog. To najbolje dolazi do izražaja u mnoštvu portreta rimskih građana (14 000 skulptura). Na tim portretima se postižu meki prelazi svetla i senke mekanom obradom površine, a karakterizacija ponekad ide do potpune naturalizacije [3].Jedinstveni su i rimski reljefi koji su obično bivali vezani za zavetne objekte - sarkofage, trijumfalne stubove ili slavoluke. Najbolji reljefi se nalaze na „Titovom slavoluku“ iz 81. godine, a predstavljaju osvajanje i razaranje Jerusalima. Utisak prostornosti na ovim reljefima postiže se kombinacijom visokog reljefa u prvom, i plitkoga u drugom planu [4].Trajanov stub, (Rim, 106. –113. godine, mermer, visina trake reljefa oko 1,27 m.) je najpoznatiji trijumfalni stub. On je ukrašen od baze do vrha narativnim reljefima koji u vidu spiralne trake obavijaju stub i u plitkom reljefu prikazuju pobedonosni rat protiv Dačana.

38

Jedini sačuvani konjanički spomenik je rimskog cara, Marka Aurelija, filozofa i pesnika. Na ovoj bronzanoj skulpturi veliki oblici su sitnim detaljima spojeni na krajnje prirodan način. Ovo delo bilo je uzor velikim konjaničkim skulpturama renesanse - (Donatelo i Andrea del Verohio).

Srednjovekovna skulptura

U ranom srednjem veku, arhitektura je predložila skulpturu i odredila mesta na kojima će ona moći da se prihvati i izrazi, ona određuje koje će se površine skulpturalno obraditi. Ovo je vreme nepostojanja skulpture. Koristi se jedino vrlo plitki reljef za sarkofage, grobne ploče, oltarske pregrade. Ukrasi su u kombinaciji rozeta i križeva, sve u strogoj geometriji [5].

Renesansna skulptura

Sa sačuvanom skulpturom iz antike, skulptura je postala jedna od prvih umetnosti ovog doba, gde je došlo do promena u shvatanju u odnosu na srednjovekovnu skulpturu. Javlja se skulptura kao posebno delo- slobodno stojeća i umetnici uspešno savladavaju dramatizaciju scena, ekspresivnost u predstavljanju emocija ljudskog lica ili drapreije. Veliki izazov su bile skulpture sa konjima i portreti, a javljaju se biste poznatih ličnosti a poznate su i sitne plastike i medalje .

Gotska skulptura

Skulptura, u ovom periodu ima neodeljivi zadatak na ukrašavanju katedrala i upotrebljava se kao dopuna arhitekturi i ukrašavanje arhitektonskih elemenata, kapitela stupova, pilastera i konzola. Baldahinska plastika je bila osnovni elemenat razvoje skulpture kao samostalnog dela u umetnosti. U 12. i 13.-tom veku to je pre svega katedralska plastika, a motivi su iz života Hrista i device Marije, kao i iz života svetaca. Preko reljefa koji je bio u pre u upotrebi skulptura dolazi do izražavanju volumenoznosti i do tipa prostorne skulpture. Glavni značaj dobija prezentacija ljudskog tela koje se sve više konfrontira sa proporcijom i prirodnim oblicima, a momenat realizma označili su i oblici koji su od prvobitnog šematizmaa dobijali na individualnosti.

Barokna skulptura

U Baroku se skulpture odlikuju bujnom volumenoznošću tela i uznemirenim draperijama, pokrenutošću i snagom izraženom u kompoziciji, te dubokom modelacijom zbog čega se pojavljuju snažni kontrasti svetlosti i senke (u dubokim reljefnim obradana kompozicije). Takva vajarska dela kao da bujaju na svim mogućim mestima – u unutrašnjosti građevina, u crkvama, po stepeništima i dvoranama palata i dvoraca, i spolja, izbijajući uz portale, podmećući leđa pod balkone, te vrve po krovovima, izranjaju iz fontana i brojnih javnih spomenika na trgovima gradova. Po svojoj tematici, skulpture najčešće obuhvataju hrišćanske teme i likove, zatim mitološke likove i grupe, a često su to i portretske skulpture, kao i nadgrobne skulpture.

Rokoko skulptura

Rokoko je u prvom redu dekorativni stil, pa se, opsednutost ornamentikom javlja i u skulpturi, kao i u arhitekturi i slikarstvu. Ornamentika nije jedini smisao kasno baroknog likovnog izraza, iako u prvom redu doprinosi prepoznavanju i vremenskom određivanju dela ovog stila. Posle monumentalnosti stila u doba Luja XIV, rokoko donosi u drugoj četvrtini 18. veka laki, osvežavajući ton, osmeh i umanjenu srazmeru. U vajarstvu najveći doprinos su dali Francuzi: Lemoan, Falkone i Klodion.Azija

39

Na Dalekom istoku, religija je takođe dominirala u umetničkim stilovima i formama. U umetnosti Indije i Tibeta bile su posebno zastupljene obojene drvene, kamene i bronzane religiozne skulpture, kao i kamene skulpture koje su bile delovi velikih hramova.Kineska umetnost se karakteriše rezbarenjem u žadu, bronzi, lončarstvu (uključujući neverovatnu glinenu vojsku ratnika Sjena cara Ćina. Kineski stilovi prilično variraju od perioda do perioda i tradicionalno se nazivaju imenom dinastije koja je u to doba vladala.

Glinena vojska Nataraja Kajuraho

Periodi u japanskoj umetnosti takođe su dobili ime po carskim dinastijama, i takođe, kao i kineska umetnost, veoma se razlikuje od perioda do perioda, a skulpture su monumentalne i gotovo uvek religiozne.

Afrika

Utvrditi tačan datum afričkih skulptura je veoma teško jer su to većinom drvene figure, a vreme trajanja drveta je od 150 do 250 godina. Većina skulptura su prilagođene valjkastom obliku debla drveta, i često su obojene jarkim bojama ili su pitanju inkrustracije - delići školjke, komadići obojenog stakla, zubi životinja i dr, utisnuti u drvo.U nekim delovima afričkog kontinenta rezbare se kljove slona i životinjske kosti. Kamena skulptura je veoma retka, kao i primena metala, jer je znanje o livenju bronze bilo jedino u zapadnoj Africi, i to u skulpturama iz Benina iz 13. -14. veka koja su se izvedila tehnikom „cire perdue“ - livenje uz pomoć modela od voska.

Makonda Makonda MakondaPosebnu kategoriju afričke likovne umetnosti, a to je i dio religijsko-magijskog folklora, čine maske - ratničkog ili kultnoga značenja (totemizam, animalizam, mistične inicijacije i dr.), od obične imitacije životinjskih glava do neverovatnih fantastičnih i zastrašujućih skulptorskih oblika, koji se oblikuju od najraznovrsnijih materijala - rezbare se, inkrustriraju, farbaju sa obilatim dodacima perja, lišća, komada drveta, kostiju životinja, krzna i sl.Afrički antinaturalizam i jednostavnost, sažetost, kao i široka paleta boja i oblika su izbršili veliki uticaj na jedan deo slikara i vajara iz doba ekspresionizma i foviszma, posebno na kubiste Matisa i Pikasa).

Severna Amerika

U Severnoj Americi su živela mnoga nomadska plemena „severnoameričkihh indijanaca“ koji, zbog svog načina života, nisu ostavili zidane građevine i monumentalne skulpture, a jedina

40

skulptorska dela „severnoameričkih indijanaca“ su drveni, često obojeni totemi i živopisne maske sa životinjskim i ljudskim likovima. Danas se mogu videti ti totemi, gotovo netaknute kulture, u severozapadnoj obali Amerike (Kanada, Oregon, južna Aljaska).

Srednja Amerika

Kultura OcmekaSvojevrsna kamena plastika (velike kamene glave, oltari, ljudske figure sa velikim obrazima), figurine od žada i nefrita, božanstva sa crtama jaguara, potvrđuju postojanje jednog raslojenog društva, sa jedne strane vladari i sveštenici, a sa druge strane zanatlije i seljaci.Kultura MajaProizvodili su višebojnu keramiku s realističnim motivima, skulpture u krečnjačkom kamenu, kamene stele sa reljefima i natpisima, ceremonijalne kamene sekire i dr. U skulpturi Maja je vladao groteskni - naturalistički stil koji je naročito prepoznatljiv u dugačkim i celovitim reljefima na kojima dominiraju likovi čudovišnih ljudi i neverovatnih i fantastičnih životinjskih oblika.

Kultura AstekaAsteci, narod koji je u 14. veku došao sa severa Amerike i naselio Meksikansku visoravan gde je, na ostrvu u sredini jezera sagradio svoju prestonicu Tenočtitlan (današnji Meksiko). Asteci su od svojih suseda preuzeli staru srednjoameričku kulturu čije su osnovne odlike piramidalni hramovi i kamene skulpture.

TenočitlanKoatlike Čovek sa kakaom

Južna Amerika

Kultura InkaOsim što su bili veoma vešti graditelji, Inke, su bili i vešte zanatlije – njihova je grnčarija vešto oslikana geometrijskim šarama, ili je ukrašena portretima i likovima životinja. Oruđe i oružje je bogato izgravirano ornamentima, a izrađeno je od srebra, zlata, bakra i bronze. Arheolozi su pronašli i mnogobrojne ostatke skulptura koje su u pravilu prikazivale božanstva.

Kamene figure iz KaraiaFigurine Inka

Figura posuda

Moderna skulptura

41

Koreni moderne umetnosti se obično vežu za drugu polovinu 19. veka, kada se javlja otpor i žestoka kritika klasicizma i akademskog shvatanja umetnosti, kako od strane umetnika tako i od strane kritičara umetnosti. Prvi umetnički pokret koji je praksom iskazao svoje nezadovoljstvo prema akademskim učenjima i shvatanjima, bio je Impresionizam, kasnih 1860-ih godina. Impresionisti su zagovarali oslobađanje umetnika od tiranije podređivanja umetničkog dela temi ili predmetu predstavljanja i takođe slobodu u istraživanju likovnih elemenata, kao što su boja, potez, kompozicija i forma. Taj stav je ostvario snažan, revolucionaran uticaj i na vajarstvo. Francuski vajar Ogist Roden bio je prvi koji je usvojio neke od stavova impresionista u svom delu, naročito po pitanju slobode forme i krenuo u istraživanje preko studija živih modela, za razliku od prethodne skoro dvovekovne akademske tradicije koja se bazirala pre svega na studijama klasika grčke, rimske i umetnosti Renesanse, sa tačno definisanim kanonima o tome kako treba da izgleda završeno umetničko delo.

Beskrajni stub, Brankuzi Pred kupanjem, ŠtursaGrađani Kalea, Roden

Roden je uspeo da bude novi i drugačiji, bez prekidanja sa tradicijom vajarstva. Ali, ipak su njegova dela izazivala silovite diskusije među kritičarima, mnogi od kojih su ih svrstavali u impresionistička. Razlog zbog kojih se to dešavalo, nalazi se u činjenici da je Roden nekada samo sugerisao forme, ostavljajući mašti posmatrača da ih dopuni, a u nekim slučajevima je ostavljao netaknute delove kamena, (na primer, skulptura u mermeru „Božija ruka“ iz 1898. godine). Rumunski vajar Konstantin Brankuzi, jedno vreme pomoćnik Rodena, a kasnije zajedno s njim, smatran začetnikom moderne skulpture, takođe je u svojim delima iskazao kostantno interesovanje za formalne probleme vajarstva. Istražujući ideju krajnje jednostavnosti forme, duži niz godina je radio na skulpturi „Poljubac“, koja se sastoji od grupe u formi kubusa. Iako je ideja bila radikalna za vreme u kojem je delo nastalo i čak nas može podsetiti na karikaturu, u suštini problem koji je naizgled pokušavao da reši Brankuzi i nije tako nov. Još je Mikelanđelo imao ideju po kojoj je zadatak vajarstva „oslobađanje forme koja je zatvorena u mermernom bloku“. Verovatno je Brankuzi hteo da priđe problemu sa suprotne pozicije, pokušavajući da definiše oblike figure, ali zadržavajuću što je više moguće prvobitnu formu mermernog bloka. [7]

Galerija skulptura

42

Egipatska skulpturaHatšepsut

Grčka skulpturaKuros iz Atike

Grčka skulpturaNika sa Samotrake

Kineska skulpturaPing Jao, Kina

Rimska skulpturaHerakles i Telefos

Renesansna sklupturaMadona, Mikelanđelo

Gotska sklupturaČovek sa mačem

Barokna sklupturaEkstaza sv. Tereze

Rokoko sklupturaKupidon

Moderna sklupturaRodenov „Mislilac“

Pop Art sklupturaRaušenberg, Objekat

Poznati vajari

Fidija Poliklet Mikelanđelo Buonaroti Benvenuto Čelini Ogist Roden - Henri Mur Žan-Leon Žerom Ivan Meštrović Alberto Đakometi

43

Literatura :

Wikipedija - Slobodna enciklopedija, www.wikipedija.org Art Genius, www.artgenius.com

44