fiehir Müzesi’ndeki Üsküdar Çatmalar› veSelimiye Kumafllar›

Y A S E M ‹ N M A S A R A C Ifiehir Müzesi Yöneticisi

‹nsanl›k tarihinin en eski sanatlar›ndan biri kuflkusuz dokuma sanat›d›r. Hermilletin sanat ve teknik yetene¤i do¤rultusunda dokumac›l›k sanat› geliflmifltir.‹pekli kumafllar Osmanl› Devletinin en güçlü ve en karakteristik sanat ürünleriaras›nda yer al›r. Diplomatik hediye olma özellikleriyle kumafllar, yurt d›fl›ndaOsmanl› egemenli¤ini temsil eder duruma gelmifl, yurt içinde de sanatsaldüflüncenin yay›lmas› için önemli bir araç ve ekonomide önde gelen bir de¤erolarak kendilerini kabul ettirmifllerdir. Di¤er taraftan gerek malzeme gereksedesen zenginli¤i bak›m›ndan dünya kumaflç›l›¤› içerisinde çok önemli bir yeresahip olmufllard›r.

Üsküdar’da dokumac›l›k

Her yörenin geleneksel dokumas› oldu¤u tart›fl›lmaz bir gerçektir. Bu ba¤lamdaÜsküdar da bir çok el sanat› üretimi yan›nda dokumalar› ile de tan›nm›flt›r.Bildirinin konusunu oluflturan Üsküdar dokumalar›n›n fiehir Müzesi’ndekiörneklerine geçmeden önce Üsküdar’›n Türk kumafl sanat› içerisindeki yerini veönemini belirtebilmek için bafllang›çtan itibaren geliflimini gözden geçirmekteyarar olacakt›r.14. yy.dan itibaren dokundu¤u kaynaklardan tespit edilen Osmanl› kumafllar›16.yy da desen, kalite ve iflçilik bak›m›ndan en güzel örneklerini vererek doru¤aulaflm›flt›r.18.yüzy›lda ise Osmanl› ‹mparatorlu¤unun siyasi ve ekonomik duru-munun bozulmas› dokumac›l›k sanat›n› da etkilemifl ve bu sanatta gerilemeye

696

yol açm›flt›r. Jakarl› Avrupa kumafllar›n›n Osmanl› pazarlar›na sürülmesiyle elleçal›flan Osmanl› tezgahlar› talebi karfl›lamakta yetersiz kalm›fl ve saray bununüzerine dokumac›l›¤›n devam› ve canland›r›lmas› için baz› önlemler alm›flt›.Bunlardan biri 1758 y›l›nda Sultan III.Selim’in babas› Sultan III. Mustafataraf›ndan yapt›r›lan Üsküdar Ayazma Cami yan›nda k›rk adet çatma atölyesi veloncas› ile caminin külliyesi içinde yer alan bükücü iflyerinin kurulmas›yd›. Daha sonralar› III. Selim Üsküdar’da 1804 de Selimiye Camii külliyesi içindesay›lar› yüzü geçen kumafl tezgahlar› yapt›rarak bir çarfl› meydana getirmifl vebunlar› camiine vakfetmifltir. Bu tezgahlar›n yerinde bu gün karfl›l›kl› iki parkvard›r ki, aras›ndan Selimiye k›fllas› caddesi geçmektedir. Çarfl›n›n park içindekalan namazgah› halen mevcuttur.1890da mevcut olan bu tezgahlar›n 1894 dekibüyük depremde y›k›ld›¤› san›lmaktad›r.Selimiye’deki kumafl tezgahlar›na bükülmüfl iplik sa¤layan esnaf ise Selimiyek›fllas›n›n bat›s›nda, Bükücüler han› soka¤›ndaki handa toplanm›fllard›.Buhanda 1890 tarihinde y›k›lm›flt›r.Çatmalar ilk olarak 1550 y›l›ndan sonra ‹stanbul da kurulan saray için dokumayapan ipekli dokuma atölyelerinde dokunmaya bafllanm›flt›r.Topkap› Saray›koleksiyonunda bulunan kumafl ve elbiselere ait listelerde çatma‘dan yap›lm›flkaftanlar›n kay›tlar› bulunmaktad›r. 1605 tarihli belgede ise k›rm›z› kadife üzer-ine iki çatma alt›nl› döflek yüzü denilmesi, kadifenin özel bir dokuma fleklineçatma denildi¤ini gösteren belge olarak kabul edilmektedir.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

‹stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Müzesi

697

Lale devrinde en de¤erli elbiselik kumafllar›n çatma kumafllardan yap›ld›¤›Üsküdar’da 19.yy ikinci yar›s›nda 100 den fazla dokuma tezgah› bulundu¤u bil-inmektedir. Müsahipzade Celal, Eski ‹stanbul Yaflay›fl› adl› eserinde Üsküdar’daki doku-mac›l›ktan söz ederken “Yüzden fazla tezgah bir çarfl› halinde çal›flmaktaimifl,1880 y›l›na kadar burada çatmadan baflka bir çok döflemelik ve elbiselikkumafl dokunurdu” diye belirtmifltir.1867 de kurulan “Kumaflç› Esnaf› fiirketi”nin kurulma çal›flmalar› s›ras›ndaSelimiye’deki eski kumaflç› dükkanlar›n›n ya da Ayazma camiindeki dokumaatölyelerinin kullan›lmas› istendi¤ini Osman Nuri Ergin’in, Mecelle-i Umur-uBelediye kitab›ndan ö¤renmekteyiz.Böylece Selimiye’deki kumaflç› dükkanlar›n›n bu tarihte büyük kabul edilebile-cek yap›lar olduklar› kadar, binalar›n›n da kullan›labilir durumda oldu¤u bel-gelenmektedir. Önceleri Üsküdar Ayazma Camii civar›nda ve sonra III. Selimdöneminde Üsküdar Selimiye Camii külliyesi içinde kurulan atölyelerde bellibir sürede olsa kumafl sanat› canland›r›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Buralarda üretilen kumafllar›n geçen süreç içerisinde gözden düflmesiyle doku-mac›larda mesleklerini b›rakm›fl, kullan›lmayan binalarda harap olarak ço¤uy›k›lm›flt›r. Her ne kadar 1884 tarihinde yok olmaya yüz tutmufl bu sanat›nyeniden canland›r›lmas› için çareler aranmas›na karar verilse bile dokuma han-lar›n›n yok olmas› engellenememifltir.

fi E H ‹ R M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R IV E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I

‹stanbul Büyükflehir Belediyesi fiehir Müzesi içinden bir görünüm

698

‹brahim Hakk› Konyal›,1930 civar›nda Harem iskelesi çevresinde ipeklikumafllar ve çatmalar dokunan hanlar bulundu¤unu belirtse de III.Selim’inSelimiye’de kurmay› hedefledi¤i güçlü tekstil sanayinden ve bir zamanlar›ndokumac› hanlar›ndan günümüze yaln›z Harem iskelesi yak›nlar›ndaki“Bükücüler Han› Soka¤›” ad› ulaflm›flt›r. III. Selim’in Selimiye civar›nda hem kumafl imalat› hem de yan sektörleri içiniflyerleri yapt›rmas› yerli kumafl dokunmas›n› teflvik etmenin ötesinde bir tekstilsanayi merkezi oluflturmay› hedefledi¤ini göstermektedir. Bu dönemde Üsküdar önemli bir tekstil merkezi durumunda olup burada kuru-lan dokuma atölyeleri Bursa da üretilen saten ve kadifelerle rekabet edecekdüzeydedir. Üsküdar’daki dokuma atölyelerinde, çatmalar özellikle de çatmayast›k k›l›flar› ile o dönemle özdeflleflen ve “Selimiye” ad›yla tan›nan bir çeflitçizgili ipekli kumafl da üretilmifltir.Yukardaki bilgiler do¤rultusunda bak›ld›¤›nda, bu dönemde ad›n› III.Selim’denalan “Selimiye” kumafl türünün ortaya ç›kmas›n›n rastlant› olmad›¤›anlafl›lmaktad›r. Bununla birlikte Üsküdar’› tarihteki dokuma merkezlerindenbiri olarak tan›mlamak çok do¤ru olacakt›r. Yaklafl›k 100 y›l dokumac›l›¤›nmerkezi olmufl Üsküdar’daki üretim teknolojiye direnemeyen ço¤u sanat dal›gibi maalesef tarihe mal olmufltur. Bu dönemden günümüze çok az örnek ulaflabilmifltir. Birkaç müze ve özelkoleksiyonda bulunan Üsküdar atölyelerinde yap›lm›fl Çatmalardan ve Selimiyekumafllar›ndan örnekler fiehir müzesi koleksiyonunun da yer almaktad›rlar.Bu son say›labilecek dokumac›lar›n üretimi olan Çatma ve Selimiyekumafllar›n›n özelliklerini, fiehir Müzesi koleksiyonu ›fl›¤›nda yine bu ilçemizindüzenlemifl oldu¤u böyle bir ortamda yak›ndan tan›mak isabetli olacakt›r.Önce bu eserlerin sergilendi¤i mekan hakk›nda k›saca bilgilenmek gerekirse:

fiehir Müzesi

fiehir müzesi ilk olarak 1939 y›l›nda Beyaz›d Medresesi’nde “fiehir ve ‹nkilapVesikalar› Müze ve Kütüphanesi” olarak ziyarete aç›lm›flt›r. Geleneksel ve tari-hi bir çok eser ve belgeyi toplayarak yurtd›fl›na kaç›r›lmaktan da kurtarm›fl olan‹s tan bul Be le di ye si bu amaç la ta ri hi ba z› ya p› la r› da res to re et ti re rek mü ze ha li -ne ge tir mifl tir. Ay ni amaç do¤ rul tu sun da da 1945 y› l›n da Sa raç ha ne’de bu lu nanGa zan fe ra ¤a Med re se si res to re edi le rek “Be le di ye Mü ze si” ad› ile aç› la rak 1988y› l› na ka dar uzun bir sü re fa ali ye ti ni sür dür müfl tür. 1988 y› l›n da ise mü ze ninser gi le me bi çi mi nin ve tek nik do na n› m› n›n ça¤ dafl bir an la y›fl la ele al› na rak de -¤er len di ril me si so nu cu, bu gün bu lun du ¤u Os man l› ‹m pa ra tor lu ¤u nun dör dün -cü bü yük sa ra y› olan, Y›l d›z Sa ra y›’n›n Gü zel Sa nat lar Bi na s› na ta fl›n m›fl t›r.“fie hir Mü ze si” ad›y la ye ni den hiz me te aç› lan mü ze iki kat l› uzun sa lon danolufl mak ta d›r.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

699

‹ki ser gi le me sa lo nun da bu lu nan eser ler bel li bir ko nu bir li ¤i için de vit rin ler deve çer çe ve len mifl ola rak du var lar da ser gi len mek te dir ler.‹s tan bul’un tek fie hir Mü ze si ol ma s› ne de niy le de ay r› bir özel li ¤e sa hip olanmü ze de ge nel lik le 18-19. ve 20.yüz y›l bafl la r› na ta rih len di ri len ‹s tan bul ya fla m› -na ait ta rih sel, din sel ve et nog ra fik eser le rin ya n› s› ra gü zel sa nat lar, ge le nek selsa nat lar ve za na at lar la il gi li eser ler bu lun mak ta d›r.Os man l› n›n son, Cum hu ri ye t’in ilk y›l la r› n›n ‹s tan bul’unun sos yal ha ya t› n› yan -s› tan bu eser ler ara s›n da, tab lo lar, ya z› re sim ler, Y›l d›z ve Eser-i ‹s tan bul dam -ga l› por se len ler, ta ri kat efl ya ve alem le ri, cam, por se len, ma den den ya p›l m›flgün lük kul la n›m ve süs efl ya la r›, mü hür ler, cilt ka l›p la r›, Top ha ne lü le ci li ¤iürün le ri, ku mafl lar vb. ‹s tan bul’un de ¤i flik es naf gu ru bu na ait.bir çok eser , çokçe flit li ör nek ler bu lun mak ta d›r.fie hir Mü ze si ku mafl ko lek si yo nu nu olufl tu ran çok sa y› da ve çe flit li eser ara s›n -da 13 adet çat ma ve 11 adet Se li mi ye ku ma fl› bu lun mak ta d›r. Mü ze ko lek si yon -la r›n da yer alan çat ma lar ve Se li mi ye ku mafl la r› ge rek renk le ri, ge rek se de sen le -ri ile Üs kü dar’da ki do ku ma atöl ye le rin de üre til mifl ku mafl la ra iyi bi rer ör nek tir -ler.Ta ri hi bel ge ler ve mü ze ler de ki ör nek ler Çat ma la r›n ön ce le ri giy si ola rak da haçok kul la n›l d› ¤› n› bi ze gös ter mek te, son dö nem ler de ise yas t›k yü zü, yor gan dö -fle me lik ola rak kul la n›l d› ¤› bi lin mek te dir.

Çatma

‹pek ve keten ipliklerle dokunmufl olan Çatma, a¤›r ve alt›nl›, kabartmal›, desen-li, kadifenin özel bir çeflidi olan bir kumafl çeflididir. Dokunduklar› yere göre Üsküdar Çatmas›, Bilecik Çatmas› veya Bursa Çatmas›isimleri verilir. Bunlar›n III. Ahmet ve Damat ‹brahim Pafla zaman›nda doku-nanlar›na “Ahmediye” denir.Çatma desenlerinde iki esas göze çarpar. Biri genifl yüzeyde tekrarlanan monot-on ana flema, di¤eri ise içini süsleyen detay kompozisyonlar›d›r. Detaylarda aynibelirli ve s›n›rl› süsleme motifleri ile de¤iflik kompozisyonlar yarat›lm›flt›r.Dikey dalgal› dal sistemi, oval madalyonlu desen, oval fleman›n de¤iflik var yas -yon la r› bel li bafl l› fle ma lar d›r. Bun la ra y›l d›z ve ay gi bi mo tif le ri de ek le mek ge -re kir. En çok gö rü len süs le me ler üzüm dal la r›, gir lant lar ve çi çek bu ket le ri mo -tif le ri dir. Üs kü dar atöl ye le rin de do ku nan yas t›k yüz le ri nin Türk ro ko ko su de ni len süs le -me üs lu bun da do kun duk la r› ve ge le nek sel mo tif fle ma la r›n dan uzak la fl›l d› ¤› gö -rül mek te dir. De sen ler de ki ge omet rik dü zen de dik ka ti çe ker. Dört ta ra f› do la flan mun ta zam düz bir hat ile ay r› lan bor dür ile mer kez de kon -tur suz efl ke nar dört ge ne ya k›n bir fle ma içe ri sin de ka l›p flek lin de is tif len mifl çi -çek ler Av ru pa et ki si nin bafl l› ca ifla ret le ri dir. Ta sa r›m lar da ço ¤un luk la bit ki sel

fi E H ‹ R M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R IV E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I

700

mo tif ler kul la n›l m›fl t›r. Bu dö nem de yas t›k yüz le rin de se vi len ve kul la n› lan di -¤er bir mo tif ay y›l d›z d›r.‹ri li ufak l› ola rak kul la n› lan ay y›l d›z mo tif le ri ki mi za man kay d›r ma l› ek senüze rin de s› ra la n›r ken, ba zen de bor dü rü olufl tur mak ta d›r larÇat ma lar da na tu ra list us lup ta ki çi çek ler ken di tek nik im kan la r› için de ken di nehas fle kil ve özel lik ler için de uy gu lan m›fl t›r.16.yy.dan son ra çat ma de sen le ri ta -ma men ken di ne has süs le me mo tif le ri ile di ¤er ül ke ku mafl de sen le ri ni et ki le -mifl tir. Bu du rum 18.-19. yy.da da sür müfl Üs kü dar çat ma la r› n› ulus la ra ra s› birüne sa hip ol ma s› n› sa¤ la m›fl t›r.Ni te kim Tah sin Öz’ün de be lirt ti ¤i üze re 1855 y› l›n da Pa ris ser gi si ne gön de ril -mek üze re Üs kü dar Çat ma la r›y la, Se li mi ye ku mafl la r› n›n sa t›n al›n d› ¤› n› bir ve -si ka dan ö¤ ren mek te yiz.Ye ni bir de sen an la y› fl› ta fl› yan 19.yy. çat ma yas t›k la r›n da ise ge le nek ler yi ne dede vam et mifl tir. Süs le me mo tif le rin de 18.yy. ikin ci ya r› s›n dan iti ba ren di ¤er sa -nat kol la r› n› da et ki si al t› na alan ba t› form la r› gö rü lür. Am pir üs lu bu süs le me -ler, Türk zev ki ni yan s› ta cak fle kil de yas t›k yüz le ri ni süs ler.Çat ma lar da kul la n› lan renk ler de ki çe flit li lik ve can l› l›k dik kat çe ki ci ol mak labir lik te bafl ta k›r m› z› ol mak üze re en faz la üç renk fil di fli, ye flil ve iki cins klap -tan kul la n›l m›fl t›r. Çat ma la r›n ze mi ni ço ¤un luk la krem, aç›k sa r›, de sen ise sa r›-ye flil ve ya k›r m› z›- ye flil ka di fe ile do ku nur. De tay lar da ise k›r m› z› ve ye flil ka di -fe kul la n›l m›fl t›r.Do ku ma tek nik le ri yüz y›l lar bo yun ca de ¤ifl me me özel li ¤i ta fl› yan bu ku mafl lar -da kul la n› lan tek nik ler çok ge lifl mifl komp li ke ve yük sek tir. Çat ma lar sa ten ze -min li ol du ¤u gi bi mef ru flat için olan lar ve son de vir ku mafl la r› n›n at k› la r› pa -muk ve ya ke ten ip lik tir. Son de vir çat ma yas t›k yüz le rin de at k› ve çöz gü de pa -muk ve ya ke ten ip lik kul la n›l m›fl t›r ba z› la r› n›n da hem at k› hem de çöz gü sün depa muk ip lik kul la n›l m›fl t›r. Fa kat at k› s›n da pa muk bu lu nan çat ma la r›n hep si nide geç de vir ola rak ta rih len dir mek ha ta l› olur. Çat ma la r›n hav la r› da ima ipek tirve hav çöz gü tel le ri ara s› na yer lefl ti ri len tak vi ye çöz gü ler le ve bun la r›n yü ze yeçe ki lip ay ni se vi ye de ke sil me si ile ya p› l›r.Ku mafl la r›n cin si ne olur sa ol sun ku mafl sa na t›n da ki de sen ler Türk ‹s lam sa na -t› n›n ge le nek sel ana pren sip le ri ni de vam et ti rir. Bu ge le ne ¤in en bafl ta ge lenözel li ¤i son suz luk tur. Ku mafl la r›n hep sin de de bu özel li ¤e uyul du ¤u gö rü lür.Di¤er bir özellik de figürsüz olufludur.

Çatma Yast›klar

Çatma dokumalar giysilerde ve döflemelik olarak kullan›lmas›n›n yan› s›rayast›k yüzleri olarak da yayg›n kullan›lm›flt›r. Dünyadaki müze ve özel koleksiy-onlarda yer alan günümüze ulaflm›fl yast›k yüzlerinin Türk gelene¤i ve yaflambiçimindeki yeri oldukça önemlidir. Saraylarda, konaklarda ve evlerde ki otur-

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

701

ma sisteminde ikili veya dörtlü gruplar halinde kullan›lan yast›k yüzleri aynizamanda ihracat ürünü olarak Osmanl› ticaretinde önemli bir yer tutard›.Çatma yast›klar belli ölçülerde dokunurdu ve karakteristik kapal› desenözelli¤ine sahiptir.

fiehir Müzesi Koleksiyonundaki Çatmalar:

Çatma Yast›k YüzüEnv. No: 324619.yy99 x 53,5 cm

Koyu pembe zemin üzerine kahverengi, nefti renklerle desenlendirilmifltir.‹nce konturlü bordür stilize çiçek motiflidir.Ortadaki kontursüz oval madalyon yaprak ve çiçek motiflidir. Ayni motiflerköflelerde demet fleklinde yer al›r. Zeminde ise küçük motifler serpme olarakyerlefltirilmifltir.

fi E H ‹ R M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R IV E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I

702

Çatma Yast›k YüzüEnv. No: 61119.yy. 89 x 46,5 cm.

Merkezde eflkenar dörtgene yak›n bir flema içerisinde motifi ve onu çevreleyenk›vr›ml› yapraklar, dört tarafta dolaflan kenar bordürü ise bitkisel motifli olupstilize edilmifl k›vr›ml› yapraklarla oluflturulmufltur. Köflelerde de ayni türyapraklar buket olarak yerlefltirilmifltir.

Çatma Yast›k YüzüEnv. No: 61319. yy. 80 x 45 cm.

Bej rengi zemin k›rm›z› renkle desenlendirilmifltir. Merkezde ayy›ld›zlardanoluflturulmufl oval madalyon köflelerde ise stilize yapraklardan buketlerbulunur. Madalyonun etraf›nda ise rozetler serpme olarak yerlefltirilmifltir. Çiftkonturlu bordür ayy›ld›z motiflidir

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

703

Çatma Yast›k YüzüEnv. No: 324719.yy123 x 65 cm.

Klaptanla dokunmufl krem rengi zemin, merkezde çiçek ve yaprak motifleriyleçevrili madalyon bulunmaktad›r. Klasik yast›k flemas›nda olan iki uçtaki nifllibordür yerine içleri çiçekli dal motifli biri genifl di¤eri ise ince ve konturlu, bor-dürler bulunmaktad›r. ‹ki uzun kenardaki bordür ise yine çiçek motiflidir.

Çatma Kumafl Parças›Env. No: 324862 x 54 cm.

Bej zemin üzerine k›rm›z› renk ile desenlendirilmifltir. Birinden di¤erine aç›lanve sonsuza giden iri oval genifl konturlu madalyon flemas›ndad›r. Madalyonlar›nher birinin içinde stilize edilmifl birer büyük karanfil motifi yer al›r.Karanfillerin içleri de küçük lale ve karanfil motiflidir. Madalyon konturlerindeise küçük sümbüller bulunan bir su dolafl›r.

fi E H ‹ R M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R IV E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I

704

Selimiye Kumafllar›

Selimiye çözgüsü ve atk›s› ipekten genellikle boyuna yollu küçük çiçekli, bazende kayd›rmal› eksen üzerinde sonsuza giden renkli, küçük desenli bir kumaflt›r.Nohudi zemin üzerine kayd›rmal› çiçek deseni Selimiye kumafllar›n›n karakter-istik özelli¤idir. Çiçeklerin dokuma tarz› iflleme görünümündedir. Çiçeklerde telkullan›lm›flt›r Dönemin kad›n giysilerinde de yayg›n olarak kullan›lan Selimiyekumafllar› yollu ve serpme küçük desenlidir. 1758’den itibaren görülmeye bafllanan Selimiye kumafllar›n›n ilk imalat›n›nÜsküdar Ayazma Camii avlusundaki tezgahlarda bafllad›¤› bilinmektedir. FakatSultan III. Selim 1805 tarihinde yapt›rd›¤› Selimiye Camii civar›na kumafl tez-gahlar› yapt›rm›fl bunlar› camiine vakfetmesiyle tezgahlarda bol miktardakumafl dokunmufltur.Bu tezgahlar›n kurucusuna izafeten kumafla “Selimiye”denmifltir.Daha sonra bu isimle tan›nm›fl ve yayg›nlaflm›flt›r.

Selimiye KumaflEnv. No: 325742 x 32 cm19. yy.

Nohudi zemin üzerine turuncu, siyah,pembe,yeflil ve tel ile desenlendirilmifltir.Zeminde çiçek demetleri kayd›rmal› eksen üzerinde s›ralanm›flt›r.

Koyu sar› zemin üzerine siyah ve sar› telle ile desenlendirilmifltir. Yaprak veçiçekler dikey dalgal› dal sistemi ile yap›lm›fllard›r.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V

705

Selimiye KumaflEnv. No: 325846,5 x 36 cm.19.yy.

Selimiye KumaflEnv. No: 324941,5 x 41 cm.

Pembe zemin üzerine yeflil, pembe, mavi ve sar› telle desenlendirilmifltir.Boyuna yollu k›vr›ml› dal motifleri bir s›ras› bordürsüz,bir s›ras› daBordür içine yerlefltirilmifltir.(kumafl›n arkas› astarl›d›r.)

Sar› zemin üzerine mavi, siyah renk ve telle desenlendirilmifltir.Boyuna yollu olarak çiçek ve yaprak motifleri k›vr›m dal biçiminde yerlefltir-ilmifltir.

Selimiye kumafl Env. No: 325935 x 28 cm19. yy.

fi E H ‹ R M Ü Z E S ‹ ’ N D E K ‹ Ü S K Ü D A R Ç A T M A L A R IV E S E L ‹ M ‹ Y E K U M A fi L A R I

Selimiye KumaflEnv. No: 325141 x 29,5 cm.

19.yy.

Selimiye KumaflEnv. No: 3253

72 x 45 cm.19. yy.

706

Koyu mavi zemin üzerine, yeflil ve sar› telle desenlendirilmifltir.Yollu olarak dokunan kumafl bir s›ra sar› telli çiçekli ince bordür bir s›ra daçiçekli k›vr›m dal motifleri yerlefltirilmifltir.K›rm›z› zemin üzerine sar› telle desenlendirilmifltir.Ayy›ld›z motifleri zeminde kayd›rmal› eksen düzeniyle yerlefltirilmifltir.

De¤erlendirme

Sonuç olarak flunu belirtmek gerekir ki kumafl sanat›n›n Üsküdar da sosyal ikti-sadi ticari ve sanatsal hayat›ndaki yeri di¤er sanat kollar›ndan çok fazlad›r. Ads›z sanatç›lar yani dokuma iflçileri taraf›ndan üretilen kumafllar di¤er sanateserlerinden daha dayan›ks›z ve zamana karfl› dirençsizdir. Bundan dolay› dayok olmaya daha çabuk mahkumdurlar. Günümüzde elimizde az say›da örnekbulunmas›n›n nedenlerinden biride de kumafllar›n çeflitli sebeplerden özellikleticari ve hediyelik ürün olarak yurt d›fl›na gönderilmifl olmalar›d›r. Bundandolay› yurtd›fl›nda da bir çok müze ve özel koleksiyonda yer al›rlar. fiehir Müzesi kumafl koleksiyonu içerisinde bulunan Üsküdar Çatmalar› veSelimiye kumafllar› 18. ve 19.yy. Türk kumafl sanat›na ›fl›k tutmas›n›n, yan› s›rayine ayni dönemden günümüze az say›da ulaflm›fl olmalar› bak›m›ndan ayr›birer de¤erdirler. Yukar›da tan›t›lmaya çal›fl›lan örneklerle Üsküdar’daki dokumac›l›¤›n dokumasanat› tarihi içerisindeki önemi gündeme getirilmeye çal›fl›lm›flt›r.

KAYNAKÇA

Arseven Celal Esad, “Çatma maddesi”,Sanat Ansiklopedisi,Milli E¤itim Bas›mevi, ‹stanbul 1975,C:1,s.380

Bilgi Hülya, “Osmanl› ‹pekli Dokumalar› Çatma ve Kemha ”,Sadberk Han›m Müzesi ‹stanbul 2007

Bingül Nurettin Rüfltü, “Selimiye maddesi”, Eski Eserler Ansiklopedisi,‹stanbul 1930

Ergin Osman Nuri, “ Mecelle-i Umur-› Belediye”,‹st.Büyükflehir Bld.Kültür ‹flleri Daire Baflkanl›¤› Yay.21,‹stanbul 1995

Gürsu Nevber, “Türk Dokumac›l›k Sanat›” Redhouse Yay›nevi 1988

Haskan Mehmet Mermi, “Yüzy›llar Boyunca Üsküdar”,Üsküdar Bld.Araflt›malar› Merkezi Yay›nlar› 3,2001

Koçu Reflad Ekrem, “Türk Giyim Kuflam ve Süslenme Sözlü¤ü”,Sümerbank Kültür Yay›nlar› 1,Ankara 1967

Konyal› ‹brahim Hakk›, “Üsküdar Tarihi”,Türkiye Yeflilay Cemiyeti Yay›n›, ‹stanbul 1977,C.II

Tezcan Hülya, “ Eski ‹stanbul Kumafllar›ndan Örnekler”, Sanat Dünyam›z, S.31 ‹stanbul 1984, 54-57.

Tezcan Hülya, “Topkap› Saray›n›n Çatmalar› ”,Antik Dekor, S:85, ‹stanbul 2004, 86-94

Öz Tahsin, “Türk Kumafl ve Kadifeleri”,‹stanbul 1951,C.II, S.51

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V