2

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3

 

                                                       

 

 

 

 

 

 

 

     

Bu  doküman  Sabancı  Vakfı  Hibe  Programı’nın  mali  katkısı  ile  hazırlanmıştır.  

Bu  belgenin  içeriğinden  sadece  TCYOV  (Türkiye  Çocuklara  Yeniden  Özgürlük  

Vakfı)  sorumludur  ve  bu  içerik  herhangi  bir  şekilde  Sabancı  Vakfı’nın  görüş  

veya  tutumunu  yansıtmaz.  

       

         

4

 

Türkiye’de  Kadın  Cezaevlerine  

Genel  Bakış:  Sorunlar  Ve  Çözüm  

Önerileri  

Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  

Projesi   kapsamında   kadın  

hapishanelerine   ilişkin   bir   savunu  

söylemi   oluşturmak   adına  

hazırlanan   bu   kitap,   kadın  

hapishaneleri   ile   ilgili   çalışan  

uzmanlara,   akademisyenlere,   sivil  

toplum   örgütleri,   üniversiteler   ve  

Adalet   Bakanlığı   Ceza   ve  

Tevkifevleri   Genel   Müdürlüğü  

personeline  yöneliktir.  

 

 

 

 

Tüm   hakları   saklıdır.   Bu   yayının  

hiçbir   bölümü  Türkiye  Çocuklara  

Yeniden   Özgürlük   Vakfı’nın  

(TCYOV)   izni   olmadan   hiçbir  

elektronik   veya   mekanik   formatta  

ve   araçla   (fotokopi,   kayıt,   bilgi  

depolama  v.b)  çoğaltılamaz.    

Hazırlayanlar  

Fulya  GİRAY  

Birgül  HAZNEDAROĞLU  

 

Grafik  Tasarım  

Ergin  İSHAKOĞLU  

 

Türkiye  Çocuklara  Yeniden  

Özgürlük  Vakfı  Yayınları,  

Mayıs  2012:İstanbul  

 

TCYOV  

Rıhtım  Cad.  Yoğurtçu  Şükrü  Sok.  

No:19,  Kadıköy-­‐İstanbul-­‐Türkiye  

Tel:  +90  216  449  39  99  

Fax:+90  216  414  90  78  

tcyov@ttmail.com    

www.tcyov.org  

 

Proje  Ekibi  

Fulya  Giray  –  Proje  Koordinatörü  

Birgül  Haznedaroğlu-­‐  Proje  Asistanı  

Aslı  Akdaş  Mitrani-­‐  Proje  Danışmanı  

Zafer  Kıraç-­‐  Proje  Danışmanı  

Olcay  Vural  Özer-­‐  Proje  Eğitmeni  

Ayşe  Yüksel  Memiş-­‐  Proje  Eğitmeni

 

5

 

ÖNSÖZ  

 

Kriminoloji   alanında   yapılan   çalışmalar,   çoğu   suç  

olgusunda   olduğu   gibi,   kadınların   toplum   içinde  

karşılaştıkları   dezavantajlı   durumlar   ile   onları   suça   iten  

etkenlerin   paralel   olduğunu   söylüyor.   Toplum   içerisinde  

kadınların  karşılaştığı  hak  ihlalleri  çoğu  kadını  cezaevinde  

de  bırakmıyor.    

Hapishanelerde   hayat   her   yaştan   her   birey   için  

zordur   kuşkusuz.   Ancak   kadınsanız   ve   sizinle   birlikte  

çocuğunuz   da   cezaevinde   kalıyorsa,   bir   anne   olarak  

yaşadıklarınızı  tarif  etmek  çoğu  zaman  imkânsızlaşır.    

Hapishaneye   girdiği   için   ailesi   tarafından   dışlanan  

ve   reddedilen,   eşleri   tarafından   terk   edilen,   çocuğuna  

bakacak   kimsesi   olmadığı   için   çocuğu   ile   hapishanede  

yaşamak  zorunda  kalan  ve  çocuğu  6  yaşını  doldurduğunda  

ondan  ayrılan,  hiç  okula  gidememiş,  hayatı  boyunca  aile  içi  

şiddet  mağduru  olmuş  ve  tahliye  sonrasında  da  aynı  hayata  

geri   dönmek   zorunda   kalan   mahpus   kadınlar,   kadın  

cezaevlerinin  çoğunluğunu  oluşturuyor.  

6

 

Bu   çarpıcı   tablodan   hareket   ederek   çıktık   biz   de  

yola.  Başlangıçta  “Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  Projesi”  

ekibi   olarak   amacımız,   annelerinin   yanında   hapishanede  

kalan   0-­‐6   yaş   arası   çocuklara   odaklanmak,   çocukların  

ihtiyaçlarını   gözlemlemek   ve   bu   ihtiyaçlara   en   uygun  

alternatif  çözüm  önerilerinin  savunuculuğunu  üstlenmekti.  

Ancak   süreç   içerisinde   kadın   hapishanelerinde  

dokunulması   gereken   bambaşka   hayatlar   olduğunu   fark  

ettik..   Öyle   ki   kadın   kurumlarında   çalıştığımız   her   grup,  

kendi   özelinde   çok   değerli   ve   bir   o   kadar   da   değişime  

açıktı.   Hapishanelerdeki   küçük  misafirlerin   neşe   çığlıkları  

eşliğinde  kimi   zaman   anne  mahpuslarla   “cezaevinde   anne  

olmanın”   zorlu   yanlarını   konuştuk,   kimi   zaman   henüz  

çocuk  yaşta  suça  karışmış  genç  kızların  gelecek  planlarına  

ortak  olmaya  çalıştık.  Çoğu  çalışmamızda  tüm  profesyonel  

ilkelerimize   rağmen,   kendimizi   yoğun   duyguların  

ortasında,   insani   dertlerin   tam   göbeğinde   bulduk.   Bazen  

çocukların   elinden   tutan   infaz   koruma   memurların  

özverilerine  hayran  kaldık,  bazen  odasına  her  giren  çocuğa  

şeker   dağıtan   babacan   idarecilerin   model   olması  

gerektiğini   düşündük.   Cezaevlerinde   çalışan   personelin  

tükenmişliğini   anlamaya   çalışırken   ise,   kadın  

hapishanelerinin  “kadın”  odaklı  bir  bakıştan  oldukça  uzak,  

7

 

maskülen   bir   sistem   tarafından   yönetildiğini,   kadınların  

çoğu   ihtiyacının   sistem   tarafından   fark  

edilmediğini/karşılanmadığını  gördük.  Süreç  boyunca  çoğu  

zaman   zorlandık,   yorulduk,   ama   içeri   her   girişimizde  

mahpusların   umutlarını   gördükçe   biz   de   umutlandık.  

Kısacası   yola   çıkarken   çizdiğimiz   resim,   hazırladığımız  

çalışma   planı   ve   diğer   tüm   kâğıt   üzerindeki   karalamanın  

süreç   içerisinde,   insanla   temas   ettikçe   ne   denli  

değişebileceğine  tanıklık  ettik.  

Kuşkusuz   “Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar”  

Projesi’nin   hayata   geçmesine   ve   onca   insana   ışık  

saçmasına   fırsat   tanıyan   çok   önemli   paydaşlarımız   vardı.  

Başta   bu   projeye   inanan,   kadın   hapishanelerinde  

oluşturmaya   çalıştığımız   kadın   politikasında   duyarlılığını  

ortaya   koyan   Sabancı   Vakfı   ve   Sabancı   Vakfı   Toplumsal  

Gelişme   Hibe   Programları   ekibine,   projenin   tüm  

zorluklarına   rağmen   desteklerini   hiç   esirgemedikleri   ve  

projeyi   kolaylaştırdıkları   için   sonsuz   teşekkürlerimizi  

sunuyoruz.   Öte   yandan,   bu   projenin   uygulanabilirliğine  

olanak   sağlayan   ve   çözüm   odaklı   yaklaşımı   ile   süreci  

hızlandıran   Adalet   Bakanlığı   Ceza   ve   Tevkifevleri   Genel  

Müdürlüğü’ne,  projenin  bilimsel  standartlarla  ilerlemesine  

destek   veren   Doğuş   Üniversitesi   Psikoloji   Bölümü  

8

 

akademisyenleri  ve  öğrencileri  ile  Sabancı  Üniversitesi  Mor  

Sertifika   ekibine,   projenin   iletişim   ayağı   kısmında  

ilişkilerin   sağlıklı   ilerlemesine   büyük   katkılar   sağlayan  

Ceza   İnfaz   Sisteminde   Sivil   Toplum   Derneği’ne,   Türkiye  

Çocuklara  Yeniden  Özgürlük  Vakfı  üye  ve  gönüllülerine,  bu  

projeye   inanarak   katkı   sağlayan   tüm   kadın   cezaevleri  

çalışanları,   projeye   destek   veren   tüm   eğitmen,   sanatçı   ve  

gönüllüler   ile   bize   yüreklerini   açan   cezaevindeki   mahpus  

kadınlara  sonsuz  teşekkürler.  

Nisan   2011-­‐   Nisan   2012   arasında   kadın  

hapishanelerinde  sürdürdüğümüz  “Küçük  Adımlarla  Büyük  

Oyunlar”   projesinde   gözlemlerimizi   toparlayarak   bir  

savunu   raporu   haline   getirdik.   Bu   raporda,   Türkiye’deki  

kadın   hapishanelerinin   genel   bir   profilini   çizerek,  

ihtiyaçlarını   değerlendirmeye   çalıştık.   Projede   yer   alan  

tüm   eğitmenlerin,   gönüllülerin,   kurumlarda   çalışılan  

personel   ve   mahpusların   görüşlerinden   yola   çıkarak  

hazırlanan  bu  raporun,  iyileştirme  çalışmalarına  kaynaklık  

etmesini  diliyoruz.  

 

Uzm.  Psk.  /  Sosyolog  Fulya  GİRAY  Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar    

Proje  Koordinatörü    

9

 

Sabancı  Vakfı  Hakkında  

 

1974   yılında   Sabancı   Ailesi’nin   hayır   işlerini  

kurumsallaştırmak   amacıyla   kurulan   Sabancı   Vakfı’nın  

varolma   nedeni   “Toplumsal   potansiyelin   gelişimini  

sağlamak   ve   toplumsal   duyarlılık   bilincini   gelecek  

nesillere   aktarmak   için   özgün,   yenilikçi   ve   kalıcı  

değerler   oluşturarak   insanların   hayatında   fark  

yaratmak”   olarak   benimsenmiştir.   Sabancı   Vakfı,   Türkiye  

geneline   dağılmış   78   yerleşim   merkezinde,   Sabancı  

Üniversitesi’nin  de  aralarında  bulunduğu,  sayıları  120’den  

fazla   kalıcı   eseri   toplumun   hizmetine   sunmuştur.  

Başarıları   teşvik   etmek   amacıyla   eğitim,   spor,   kültür   ve  

sanat   faaliyetlerinde  ulusal  ve  uluslararası  düzeyde  başarı  

kazanan   kişilere,   bugüne   kadar   900’ü   aşkın   ödül   ve  

36.000’in   üzerinde   burs   vermiştir.   Sabancı   Uluslararası  

Adana   Tiyatro   Festivali,   Türkiye   Halk   Dansları   Yarışması,  

Uluslararası   Ankara   Müzik   Festivali,   Türkiye   Gençlik  

Filarmoni   Orkestrası,   Mehtap   Ar   Çocuk   Tiyatrosu   ve  

Metropolis   kazıları   gibi   çeşitli   kültür   ve   sanat  

faaliyetlerini   desteklemektedir.   2006   yılında   başlattığı  

stratejik  yapılanma  çalışmaları  sonucunda  yeni  yöntem  ve  

10

 

programlar   geliştirme   kararı   alan   Vakıf,   bu   vizyonun  

hayata   geçirilmesi   kapsamında   çeşitli   programlar  

yürütmektedir.  Bu  programlar  arasında;  “Kadınlar,  gençler  

ve  engellilere  eşit  fırsatların  yaratılmasını  ve  topluma  aktif  

katılımlarını   destekleyen   ortamların   geliştirilmesine  

katkıda   bulunulmasını”   amaçlayan   Hibe   Programları,  

toplumsal   gelişmeye   katkıda   bulunanların   öykülerini  

gündeme   getirerek,   onları   teşvik   etmek   ve   topluma   ilham  

vermek  amacıyla  Fark  Yaratanlar  Programı,  Türkiye’deki  

tüm   Birleşmiş   Milletler   kuruluşları,   İçişleri   Bakanlığı,  

Sabancı   Vakfı   ve   Sabancı   Üniversitesi’nin   ortaklığı   ile  

yürütülen   Birleşmiş   Milletler   Kadınların   ve   Kız  

Çocuklarının   İnsan   Haklarının   Korunması   ve  

Geliştirilmesi   Ortak   Programı,   sivil   toplum   sektörüne  

hem  kapasite  geliştirme  olanağı  hem  de  sosyal  iletişim  ağı  

oluşturma   konularında   ışık   tutmak   amacıyla   Seminerler,  

farklı  toplumsal  ihtiyaçların  karşılandığı  Toplumsal  Katkı  

bulunmaktadır.    

Türkiye   Çocuklara   Yeniden   Özgürlük   Vakfı  

tarafından   yürütülen   Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar  

Projesi,   Sabancı   Vakfı   Hibe   Programları   kapsamında  

desteklenmiştir.  

 

11

 

Türkiye   Çocuklara   Yeniden  Özgürlük   Vakfı  

Hakkında  

 

Türkiye   Çocuklara   Yeniden   Özgürlük   Vakfı;   suça  

sürüklenerek   yasalarla   sorun   yaşayan   çocuk   ve   gençlerin  

toplumsal   yaşama   aktif   ve   üretken   bir   biçimde  

katılmalarına   destek   olmak   amacıyla   kurulmuştur.    

Vakfın   kurucusu   aynı   alanda   çalışan   Dostlar   Dayanışma  

Derneği'dir  (ddd-­‐1985).    

Dernek,   bu   alandaki   çalışmaların   etkinliğini  

arttırmak   amacıyla   1992   yılında   Türkiye   Çocuklara  

Yeniden   Özgürlük   Vakfı'nı   kurmuştur.    

Vakıf   merkezi   İstanbul   /   Kadıköy’dedir.   Mart   1995’de  

Ankara,  Eylül  1996’da  İzmir  Şubeleri  kurularak  çalışmalar  

yaygınlaşarak  sürdürülmektedir.    

Vakıf,   suça   itilmiş   çocukların   tutuksuz  

yargılanması,  tutuklulukları  ve  hükümlülükleri  sırasında  ve  

sonrasında   güven   duygularının   geliştirilmesi,   toplum  

içinde   yapıcı   birey   olma   gibi   sosyal   yaşama  

katılabilmelerine   yönelik   destek   sağlanması   ve   yeniden  

suça  sürüklenmenin  önlenebilmesi  yönünde  çalışmaktadır.  

Ayrıca  çocuk  suçluluğunu  önlemeye  yönelik  üniversitelerle  

12

 

birlikte   sempozyum,   paneller   düzenleyerek   toplumsal  

duyarlılık   yaratılması   ve   politika   geliştirilmesi   Vakfın  

amaçları  arasındadır.    

Vakıf   son  yıllarda  özellikle  hapishanelerdeki   kadın  

mahpuslar   ve   çocuklarıyla   kalan   annelerle   kadını  

güçlendirici  çalışmalar  yürütmeye  başlamıştır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

13

 

İçindekiler  

 

Önsöz                          5  

Yönetici  Özeti                      14  

Kadın  ve  Suç                      18  

Hapishanede  Kadın  ve  Anne  Olmak                  21  

Kadın  Politikası  Üretmenin  Önemi  &  Gerekliliği          29  

Türkiye’de  Durum                      36  

Sayılarla  Türkiye’deki  Kadın  Hapishaneleri                41  

Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  Projesi                44  

Türkiye’deki  Kadın  Hapishanelerine  İlişkin  Gözlemler                      52  

Çözüm  Önerileri                          90  

Sonuç  ve  Tartışma                    100  

Proje  Görselleri                107  

Görüşler                        111  

Kaynakça                      121  

Sözlük                      124  

 

14

 

YÖNETİCİ  ÖZETİ  

 

Proje  Hakkında  

 

Sabancı   Vakfı   Toplumsal   Gelişme   Hibe   Programı  

kapsamında   desteklenen   “Küçük   Adımlarla   Büyük  

Oyunlar”   projesi,   Türkiye   Çocuklara   Yeniden   Özgürlük  

Vakfı   tarafından   Doğuş   Üniversitesi   ve   Ceza   İnfaz  

Sisteminde   Sivil   Toplum   Derneği   ortaklığında  

sürdürülmüştür.  Türkiye’deki  5  kadın  ceza  infaz  kurumunu  

hedef   alan   proje   sürecinde;   çocuk,   genç,   yetişkin   ve/veya  

anne  olarak  hapishanede  kalan  kadınların  yanı  sıra,  kurum  

personeline  yönelik  çalışmalar  da  yürütülmüştür.    

 Projeye     kadın   hapishanelerine   ilişkin   bir   model  

önerisi  sunma  hedefi   ile  başlanmış;  ancak  süreç  içerisinde  

kadınların   ceza   infaz   sistemindeki   görünmezliğini  

gidermek   ve   kadın   mahpuslara   yönelik   öncelikli   birçok  

başka   sorunun   çözümü   adına   bir   “kadın   hapishaneleri  

profili”nin   ortaya   konmasıyla   çalışmalar   sonlandırılmıştır.  

Proje  kapsamında;    

15

 

• Bakırköy   kadın   hapishanesinde   düzenlenen  

seminerlere   katılan  250  kadın,   sivil   toplumun  

önemi,   depresyon,   hapiste   anne   olmak,   kadın  

hakları   ve   toplumsal   cinsiyet   konularında  

bilgilenmiştir.  

• 65   ceza   infaz   koruma   memuru,   kadın  

cezaevlerinde   kadın   ve   çocuklarla   çalışmanın  

önemi,   toplumsal   cinsiyet   ve   sivil   toplum  

konularında  bilgi  sahibi  olmuştur.  

• Psikososyal   uyum   eğitimleri   sonucunda   60  

genç   kızda   özgüven   artışı   olduğu,   kızların  

tahliye   sonrasına   dair   kaygılarının   azaldığı   ve  

kariyer  planı  yaptıkları  gözlemlenmiştir.  

• 43   anne   etkin   ebeveynlik   becerisi   geliştirme  

konusunda  bilinçlenmiştir.  

• 8  psikososyal  servis  uzmanı  kadınlarla  (genç  

ve/veya  anne)  çalışma  becerisi  kazanmıştır.  

• 5   kurumdaki   personel   ve   mahpus   kadınlar  

hakkında   veri   toplanmıştır.   Bu   verilerin  

gelecekte   hapishanelerle   ilgili   yapılacak   olan  

çalışmalara  yol  göstermesi  hedeflenmektedir.  

• Psikososyal   servise   yönelik   genç   kız   ve   etkin  

annelik   becerisi   eğitici   modülleri  

16

 

oluşturulmuş   ve   projenin   uygulandığı   5  

hapishaneye   bu   modüllerin   kılavuzları  

gönderilmiştir.  

• Türkiye’de   kadın   odaklı   hapishane  

modelinin   uygulanmasına   yönelik   bir   basın  

ve   kamuoyu   toplantısı   gerçekleştirilmiş,  

toplantı   sonucu  ortaya   çıkan   görüş   ve   öneriler  

bu  kitaba  eklenmiştir.  

 

Proje  süresince  yapılan  gözlemler  sonucunda  kadın  

hapishanelerine   yönelik   temel   öneriler   aşağıdaki   gibi  

olmuştur:  

 

• Mahpus   anneleriyle   birlikte   kalan   çocuklara  

yönelik,  çocuk  dostu  mekânlar  oluşturulmalı  ve  

bu   çocukların   sağlıklı   bir   gelişim   süreci  

gösterebilmeleri   adına   gerekli   düzenlemeler  

yapılmalıdır.  

• Kadın   hapishanelerinde   kalan   kız   çocuklar   ve  

genç   kadınların   tahliye   sonrasına   yönelik  

kaygıları   üzerine   çalışılmalı,   bu   grubun   dışarı  

çıktıktan   sonra   hayata   adaptasyonlarını  

17

 

hızlandırmak   adına   eğitim   ya   da   mesleki  

donanım  kazanmaları  sağlanmalıdır.  

• Kadın   hapishanelerinde   bulunan   birçok   farklı  

mahpus   grubunun   güçlendirilmesi   amacıyla,  

psiko-­‐sosyal   servis   uzmanlarının   mesleki  

becerilerinden   faydalanılmalı,   kurum  

idarecileri   tarafından   psiko-­‐sosyal   servisin  

yürütmek   istediği   iyileştirici   faaliyetler  

önemsenmeli/teşvik  edilmelidir.  

• Kurum  personeli  ve  infaz  koruma  memurlarına  

yönelik  kapasite  arttırıcı  eğitim  ve  psiko-­‐sosyal  

destek  olanağı  sağlanmalıdır.  

• Kadın   ceza   infaz   kurumu   yönetiminde,   kadın  

mahpusların  özel  bir  grup  olduğu  hatırlanmalı,  

kadın   hakları,   aile   içi   şiddet   ve   toplumsal  

cinsiyet   konularında   kadınlar  

bilinçlendirilmelidir.  

• Ceza   infaz   kurumlarında   sivil   toplum   ve  

üniversitelerin   desteği   önemsenmeli,   dış  

kurumlarla  ilişkiler  güçlendirilmelidir.  

 

 

18

 

KADIN  VE  SUÇ  

Suç   ve   ceza   insanlığın   var   oluşu   kadar   eski  

kavramlardır.   Ancak   toplumlardaki   değişim,   kültürel  

faktörler   ve   daha   birçok   dinamiğin   etkisi   ile   suç;     yaş,  

cinsiyet,   medeni   hal   ve   diğer   demografik   faktörlere   bağlı  

olarak   değişim   gösterebilmektedir.   Genelde   “suç”   ve  

“suçlu”  kavramları  erkeğe  özgü  özellikler  gibi  görülmekte,  

suç  işleme  özelliğinin  getirdiği  olumsuz  atıflar  maskülenite  

ile  eşdeğer  tutulmaktadır.  Oysa  ki  kürselleşen  dünyada  son  

yıllarda   kadın   ve   çocuk   suçluluğunun   da   hızlı   bir   ivme  

kazanarak   arttığı   gözlenmiştir.   Suç   üzerine   yapılan  

araştırmalar   bu   hızlı   yükselişin   nedenlerine   odaklanmaya  

başlamıştır.  Kentleşme  ve   sanayileşme   ile   birlikte  değişen  

sosyal   yapı   ve   aile   dinamikleri,   göç,   nüfus   artışı   gibi  

etkenler   şiddet   kültürü   ve   bunun   bir   sonucu   olarak   “suç”  

kavramının   giderek   artmasını   önceleyen   faktörler   olarak  

sıralanabilir.  

Kültürlerarası   araştırmalar,   kadınların   sosyal  

hayatta  daha  aktif  yer  almalarıyla  birlikte  kadın-­‐erkek  suç  

oranları   arasındaki   uçurumun   giderek   kapandığını  

söylemektedir.   Ancak   her   şartta   ve   dönemde   erkek  

19

 

suçluluğu   kadın   suçluluğundan   yüksek   olmuştur.   Bazı  

çalışmalar  bu  farklılığı  kadın-­‐erkek  fizyolojisinden  kaynaklı  

sebeplere   bağlasa   da;   bu   farklılıkta   eğitim,   gelenek,  

toplumsal   cinsiyet   rolleri,   kültür   gibi   sosyal   nedenlerin  

gücü  ve  toplumun  kadın-­‐suç  olgusunu  yan  yana  göremeyişi  

gibi   daha   güçlü   sebepler   söz   konusudur   (İçli   ve   Öğün,  

1988).  

Öte   yandan   yapılan   son   araştırmalar   kadın  

suçluluğunda   geçmiş   döneme   ait   aile   içi   şiddet  

mağduriyetlerinin   oldukça   yüksek   olduğunu  

söylemektedir.  Kadınların   işledikleri  suçlar   incelendiğinde  

onları   kurtaracak   ve   hayatlarına   bir   çözüm   sağlayacak  

suçlara  yöneldikleri  görülmektedir.  Özellikle  Amerika’daki  

kadın   suçluların   işledikleri   suçlar   arasında   uyuşturucu  

madde   satmak   ya   da   kullanmak,   seks   işçiliği   ve  

dolandırıcılık   ilk   sıralarda   gelmektedir   (Women   in   Prison  

Project,   2002).   Kadınların   madde   satma   nedenleri  

arasında,   para   kazanmak,   kendi   bağımlılıkları   için  madde  

temin   edebilmek,   şiddet   öykülü   kötü   giden   ilişkilerini  

bastırmak   ya   da   olumsuz   koşullardaki   hayatlarını   insani  

standartlara   yükseltmek   gibi   nedenlerin   varlığı  

görülmektedir.    

20

 

Kadınların   şiddet   içeren   suç   eylemlerine  

başvurmaları   ise   karşılaştıkları   kötü   muamele   sonucu  

kendilerini   korumak   amacıyla   adam   öldürme   ya   da  

yaralama   suçlarıyla   ortaya   çıkmaktadır   (İçli,   1995;   akt:  

Gürtuna  2009).  Diğer  yandan  eski  eş,  partner  ya  da  erkek  

arkadaşlarını   öldüren  mahkum  kadınların    %   93’ünün   bu  

kişiler   tarafından   cinsel   ya   da   fiziksel   istismara   maruz  

kaldıkları   ve   kendilerini   savunmak   için   suça   yöneldikleri  

gözlenmiştir   (Women   in  Prison  Project,  2002).    Yürütülen  

bir   diğer   çalışma   ise,   hapisteki   kadın   ve   genç   kızların  

çocukluk   çağı   istismarlarına   sıklıkla  maruz  kaldıklarını   ve  

bu   mağduriyetlerin   ileride   suçluluğa   yol   açabildiğini  

söylemektedir  (Widom,  2000).  Öte  yandan  kadın  suçluluğu  

ile   ilgili   Amerika’da   yapılan   araştırmalar   suça   karışmış  

kadınların   çoğunlukla   siyahi   ve   Hispanik-­‐Latin   kökenli  

olduklarını  ve  sosyo  ekonomik-­‐kültürel  açıdan  düşük  gelir  

seviyesine   sahip   ve   şiddetin   yoğun   görüldüğü   bölgelerde  

yaşadıklarını  vurgulamaktadır  (Richie,  2000).  

 

 

 

21

 

                         Hapishanede  Kadın  ve  Anne  Olmak  

Kadın   suçluluğu   olgusu   toplumlarda   henüz   bir  

tehdit   gibi   algılanmasa   da   oranlar   açısından   erkek  

suçluluğuna   göre   çok   daha   hızlı   bir   ivme   ile   artış  

göstermektedir.  Ancak  yine  de  sayıca  erkek  suçluluğundan  

düşük   olması   ve   kadınların   işledikleri   suç   türlerine  

verilmeyen   önem,   aynı   oranda   kadınların   kapatılma  

sürecindeki   ihtiyaçlarının,   suça   itilme  nedenlerine  yönelik  

tedbirlerin  ve  yardımların  ihmal  edilmesine  yol  açmaktadır  

(Gürtuna,  2009).  

Kadın,   erkekten   farklı   olarak   yaşadığı   hapishane  

sürecinin   sosyal   etiketinden   ve   erk   egemen   hapishane  

ortamından   daha   çok   etkilenmektedir.   Kadının   özellikle  

aile  bağlarına  yakınlığı,   annelik  özelliği   ve  duygusallığı   bu  

süreci   psikolojik   olarak   daha   zor   geçirmesine   yol  

açabilmektedir.   Ülkemizde   erkek   hapishanelerine   göre  

sayıca  çok  daha  az  kadın  hapishane  olması,  kadınların  çoğu  

zaman   kendi   yaşadıkları   şehirlerin   dışında   cezalarını  

çekmelerine   neden   olmaktadır   ki;   bu   durum,   kadınların  

aileleri   ile  bağlarını  güçleştirmekte,  yakınları,   çocukları  ve  

22

 

sevdikleri   ile   iletişimlerini   büyük  ölçüde   zarara  uğratarak  

onları  dış  dünyadan  uzaklaştırmaktadır.    

Kadınların   hapis   ortamında   baş   etmekte   güçlük  

çektikleri  bir  diğer  konu  çocuklarıyla  ilişkilerinin  kesintiye  

uğramasıdır.  Hapisteki  çoğu  kadının  anne  olması,  dışarıda  

annesini   bekleyen   ve   bakıma   ihtiyaç   duyan   çocukların  

varlığına   işaret   etmektedir.   Ancak   hapse   giren   kadın,  

erkekten   farklı   olarak   kimi   zaman   ailelerinden  

dışlanmakta,   çocuğu   kendisinden   uzaklaştırılmakta   ya   da  

ziyarete  getirilmemektedir.  Bu  kısıtlamalar  hem  dışarıdaki  

çocuğun   hem   de   hapishane   ortamında   özgürlüğünden  

yoksun   kalmış   kadının   geçirdiği   süreci   daha   da  

zorlaştırmaktadır.   Bazı   hallerde   ise   kadın   hamile   olarak  

hapse  girmekte  ya  da  dışarıda  çocuğuna  bakım  sağlayacak  

herhangi   bir   yakını   olmaması   sebebiyle   çocuğunu   yanına  

almaktadır.    

Bu   hassas   durum   ülkemizde   2006   yılında   revize  

edilen   Ceza   İnfaz   Kurumlarının   Yönetimi   İle   Ceza   Ve  

Güvenlik   Tedbirlerinin   İnfazı   Hakkında   Tüzüğün  

70.maddesinde  şu  şekilde  belirtilmiştir:  

23

 

“Hükümlünün   bakıma   muhtaç   çocuklarının  

barındırılması  

 

MADDE  70    

(1)   Anaları   hükümlü   olup   da   dışarıda   korumasına  

bırakılacak   kimsesi   bulunmayan   sıfır-­‐altı   yaş   grubundaki  

çocuklar,   analarının   yanında   kalabilirler.   Bu   çocuklar  

gündüzleri   kurum  bünyesindeki   veya   Sosyal  Hizmetler   ve  

Çocuk  Esirgeme  Kurumu  veya  diğer  kurum  ve  kuruluşlara  

ait  kreş  ve  gündüz  bakımevlerinde  barındırılırlar.  

 (2)   Analarının   yanında   kalan   çocuklara,   yaş   ve  

durumlarına  ve  ihtiyaçlarına  göre  yiyecek  ve  içecek  verilir.  

 (3)   Üç   yaşını   doldurmuş   çocuklar,   kurumda   bulunan  

psiko-­‐sosyal   yardım   ve   sağlık   servisinin   önerisi,  

Cumhuriyet   savcısının   talebi   ve   hâkim   kararıyla   çocuk  

yuvalarına   veya   yetiştirme   yurtlarına   yerleştirilebilirler.  

Bu   çocukların   belirlenecek   bir   program   ve   usule   göre  

zaman  zaman  analarıyla  temasları  sağlanır.  

(4)   Altı   yaşını   doldurmuş   çocukların   menfaati   de   göz  

önünde   tutularak   kurum  dışında   barındırılacakları   yerler,  

24

 

ilgili   mevzuat   hükümlerine   göre   belirlenir.”   (Ceza   ve  

Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  2006).  

Mevcut   yasal   düzenlemeler   bu   şekilde   söylese   de;  

annelerinin   yanında   hapiste   kalmak   zorunda   olan  

çocukların   durumu   oldukça   sorunludur.   Zira,   suç  

olgusunun   erkekle   eşdeğer   görüldüğü   ve   kadına   özel  

hapishanelerin   bile   yeni   yapılanmaya   başladığı   bir  

düzende,  annelerinin  yanında  kalan  0-­‐6  yaş  arası  çocuklar,  

sistemin   görmediği   bireylerdir.   Yasal   düzenleme,   bu  

çocukların  gündüzleri  Sosyal  Hizmetler  ve  Çocuk  Esirgeme  

Kurumu   ya   da   eşdeğerdeki   kreş   ve   yuvalara  

gönderileceğini,   akşamları   ise   annelerinin   yanına  

getirileceğini   belirtse   de   bu   ifade   uygulamaya  

geçirilememektedir.    

Türkiye’deki   5   kadın   ceza   infaz   kurumundan  

sadece  iki  tanesinde  kampüs  içi  kreş  uygulaması  mevcuttur  

ve  bu  kreşlere  sadece  3-­‐6  yaş  arası  çocuklar  alınmakta,  0-­‐3  

yaş   arası   çocuklar   bütün   gün   anneleri   ile   koğuşta   vakit  

geçirmektedir.  Yine  mevcut  yasal  düzenleme,  bu  çocukların  

gelişimlerine  uygun  besin   takviyeleri  alacağından  söz  etse  

de;   koşullar   çocukların   ancak   annelerine   düşen  

25

 

yiyeceklerden   faydalanmalarına   olanak   tanımaktadır1.  

Ayrıca  her  kurumun  kendi  idaresi  bu  çocuklarla  ilgili  farklı  

bir  tutum  benimsemiş  durumdadır.  Örneğin,  bazı  kurumlar  

sadece   0-­‐3   yaş   arası   çocukların   anneleri   ile   kalmalarına  

izin   verirken,   bazı   kurumlar   0-­‐6   yaş   arası   tüm   çocukların  

anneleri  ile  kalmalarına  olanak  tanımaktadır.    

Sistem   tarafından   görülmeyen   bu   çocuklarla   ilgili  

yurtdışındaki  uygulamaları  bakıldığında   ise,  oldukça  farklı  

bir   yaklaşımdan   söz   etmek   mümkün.   2005   yılında  

yayınlanan   “Birleşmiş   Milletler   Hapishanede   Büyüyen  

Bebek  ve  Küçük  Çocuklar  Raporu”  hapishanelerdeki  bebek  

ve   çocukların   durumunu   ortaya   koymaktadır.   Rapor,  

konuyla   ilgili   uluslararası   uygulamaları,   sistem   içinde  

çocukların   görünmez   durumunu   ve   diğer   birçok   sorunu  

gündeme  getirmiştir  (Brett,  &  Bastick,  2005).  

Raporda   Almanya   ve   İspanya’da   çocukların   6  

yaşına  kadar  ebeveynleri  yanında  hapiste  kalmalarına  izin  

verildiği   ancak   Norveç’te   hiç   izin   verilmediği  

belirtilmektedir.   Finlandiya   çocukların   hapiste   ebeveyn  

                                                                                                                         1  28247  sayılı  Resmi  Gazete’de  yayınlandığı  üzere  hükümlü  ve  tutuklular  ile  ceza  infaz   kurumları   personelinin   iaşe   yönetmeliğinde   değişiklik   yapılmasına   dair  yönetmeliğe   göre   ‘çocuk   hükümlü   ve   tutuklular   ile   kurumda   annesiyle   birlikte  kalan   çocuklara,   süt   emziren   anneler   ve   hamilelere   durumlarına   uygun   ve  Bakanlıkça  belirlenen  tutarda  gıda  verilmesine’  karar  verilmıstir.

26

 

yanında   kalmalarına   izin   veren   ülkeler   arasında  

gösterilmiştir.    Finlandiya  yasalarına  göre,  anne  ve  babaya  

çocuklarını  yanlarına  alma  hakkı   tanınmaktadır.  Kesin  yaş  

sınırlamaları   olmasa  da,   tavsiye   edilen  prensiplere   göre  2  

yaş  altı  çocuklar  kapalı  kurumlarda,  3  yaş  altı  çocuklar  ise  

açık   kurumlarda   kalabilmektedir.   Anne-­‐bebek   üniteleri  

Finlandiya’da   1881   yılından   bu   yana   var   olsa   da,   bu  

birimlerin   “çocuk   hakları”   bağlamında   irdelenmesi   ancak  

2000’li  yıllarda  başlamıştır  (Pösö  vd.  2010).  

Finlandiya   bu   konuda   örnek   uygulama   yürüten  

birkaç   ülkeden   biridir.   Ülkedeki   kadın   hapishanelerinin  

ayrı   bir   bölümü   anne   ve   çocuklara   ayrılmıştır.   Modern  

yapılar   olarak   tanımlanabilecek   anne-­‐bebek   ünitelerinde  

anne,   çocuğun   büyüme   ve   bakımından   birincil   sorumlu  

olan   kişidir.   Ancak   bu   ünitelerde   anneyi   sürekli   olarak  

destekleyen   hemşireler   de   mevcuttur.   Anne,   kapalı  

kurumda   kalmakta   ise   2   yaş,   açık   kurumda   ise   3   yaşına  

kadar   olan   çocuğunu   yanına   alabilmekte;   ancak   çocuğun  

bakımı   ile   ilgilendiği   için   kurum   içi   eğitim,   iş,  

rehabilitasyon   çalışmaları   ve   benzeri   etkinliklere  

katılamamaktadır  (Pösö  vd.  2010).  

27

 

 

28

 

Çocukların   hapishanede   anneleriyle   birlikte  

kalmalarına   izin   verilip   verilmemesi   halen   tartışmaların  

sürdüğü,  bilimsel  olarak  fikir  birliğine  varılamamış  önemli  

konulardan  biridir.  Çocuk  gelişiminin  ilk  yıllarında  anne  ile  

kurulan   bağın   ne   denli   önemli   olduğu   kanıtlanmıştır  

(Bowlby,   1969).   Ancak   anne   ile   sürdürülmesi   gereken   bu  

derinlikli   ilişkiyi   sağlamak   adına,   hapishane   koşullarında  

çocuğun   sağlıklı   gelişim   hakkı   elinden   alınmaktadır.  

Kurumlarda   çocuğu   ile   birlikte   kalan   annelerin   en   büyük  

engeli,   kendi   özgürlüklerine   ek   olarak   çocuklarının  

özgürlüklerini  de  kısıtlıyor  olmalarından  ötürü  duydukları  

suçluluk   duygusu   ve   pişmanlıktır.   Bazı   anneler   bu  

duyguyla   baş   edemedikleri   için   çocuklarını   yaşları  

dolmadan   dışarıya   gönderirken;   bazıları   kendilerine  

destek   verdiğini   söyleyerek   çocuklarını   yanlarında  

tutmaktadır.  Karar  vermesi  oldukça  güç  olan  bu  konuda  en  

doğru  çözüm  yolu  çocuğun  yararını  gözetmek  olacaktır.    

 

 

 

29

 

KADIN  POLİTİKASI  ÜRETMENİN  ÖNEMİ  VE  

GEREKLİLİĞİ  

Hapishaneler   mimariden   güvenliğe,   sağlık  

koşullarından   çalışma,   eğitim   ve   aile   ziyaretlerine   kadar  

genel   olarak   erkek   mahpus   nüfusa   göre   oluşturulmuş   ve  

düzenlenmiş  olup  kadın  mahpuslar  görmezden  gelinmiştir.  

Tüm  dünyada  erkek  mahpusların  sayısı  oldukça  fazla   iken  

kadın  mahpus  sayısı  ülkelerdeki  tüm  hapishane  nüfusunun  

%2   ile   %8’i   arasında   değişmektedir   (Coyle,   2002).  

Ülkemizde  bu  oran,  toplam  mahpus  sayısının  %  4’üne  denk  

gelmektedir.   Erkeğe   göre   oluşturulmuş   bu   mekânlar  

kadınların   ihtiyaçlarını   karşılayamamakta;   dolayısıyla  

kadın   için   mahpusluk   daha   örseleyici   olmaktadır.   Eril  

düzene   ait   bu   kurumlarda   kadın   hakları   ve   saygınlığı  

büyük  ölçüde  ihlal  edilmektedir.  

Son   10   yılda   çoğu   ülkede   kadın   suçluluğu  

oranındaki   dramatik   artış   göze   çarpmaktadır.   1994   ile  

2004  yılları   arasında  hapisteki  kadınların  oranı  Barbados,  

Kenya,  Bolivya,  Kolombiya,  Avustralya,   İngiltere  ve  Galler,  

Yeni  Zelanda,  ABD  ve  Kırgızistan  gibi  ülkelerde  çok  hızlı  bir  

şekilde  artış  göstermiştir.    

30

 

Örneğin   cinsiyetler   arası   suç   artışlarına   ülke  

bazında   bakıldığında   Meksika’da   kadınlarda   %235   artış  

olurken   erkeklerde  %134;   Kenya’da   ise   kadınlarda  %100  

iken  erkeklerde  %24  artış  olmuştur.  Bu  oran  Avustralya’da  

(1984   –   2003   yılları   arasında)   erkekler   için   %75   iken;  

kadınlar  için  %209  şeklinde  çok  yüksek  bir  artış  ile  kendini  

göstermiştir  (Bastick  &  Townhead,  2008).  Kadınlardaki  suç  

artış   oranının   erkeklerdeki   artışla   kıyaslandığında   çok  

daha   yüksek   olduğu   gözlenmektedir.   Bunun   nedeni   de  

kadınların   daha   fazla   suça   karışması   değil   önceden   hapis  

cezası  verilmeyen  suçlara  (uyuşturucu  ve  şiddet  içermeyen  

hırsızlık   gibi)   artık   hapis   cezasının   verilmesi   ile  

açıklanmaktadır.  

Dünyada   kadın   suçluluğu,   yoksullukla   yakından  

ilişkilendirilmektedir.   Araştırmalar   göstermiştir   ki   suça  

karışmış   kadınlar   genellikle   ekonomik   ve   sosyal   açıdan  

toplumun   dezavantajlı   kesimlerinden   gelmekte;   tipik  

olarak   genç,   işsiz,   eğitim  düzeyi   düşük   ve   bakıma  muhtaç  

çocuklara   sahiptirler   (Bastick   &   Townhead,   2008).  

Çoğunda   alkol   ve   uyuşturucu   geçmişine   rastlanırken  

genelde   fiziksel   ve   cinsel   şiddet   mağduru  

olabilmektedirler.  

31

 

Kadın   hapishanelerinde   bulunan   mahpusların  

profilleri   incelendiğinde,   ihtiyaçları   birbirinden   çok   farklı  

gruplar  dikkat  çekmektedir.  Bu  gruplar  hemen  her  ülkede  

olduğu   gibi   Türkiye’de   de;   genç   kızlar,   fiziksel/zihinsel  

engelli   ya   da   kronik   bir   rahatsızlığı   olanlar,   yabancı  

uyruklular,  azınlıklar,  anneler  ve  anneleriyle  birlikte  kalan  

0-­‐6  yaş  arası  çocuklardır  (Townhead,  2006).    

Tüm   dünyadaki   kadın   hapishaneleri  

incelendiğinde,   kadınların   durumlar   ve   ihtiyaçlarının  

erkeklerinkinden   birçok   açıdan   farklılık   gösterdiği  

söylenebilir:  

• Kadın,   çocuk   bakımında   birincil   öneme   sahip  

olup   ailevi   sorumlulukları   vardır.   Bu  

sorumlulukları   hapishaneden   yürütmek   kadın  

için  daha  zorludur.  

• Kadın,   kapalı   kurumlarda   fiziksel   ve   cinsel  

istismara  karşı  daha  fazla  savunmasızdır.  

• Sağlık   ihtiyaçları   (üreme   ve   cinsel   açılardan)  

farklıdır.  

• Bazı   ülkelerde   kadınlar   hapishanelerde  

hamileliklerini   geçirmekte   ve   orada   doğum  

32

 

yapmaktadırlar.   Çocukların   her   türlü   bakımını  

üstlenmektedirler.    

• Erkeğe   oranla   kadının   hapse   girmiş   olması  

daha   büyük   bir   etiketlenmeye   yol   açmakta;  

kadın   gerek   aileden   gerekse   toplumdan  

dışlanmaktadır.    

• Mahpus   kadınlar   duygusal   açıdan   daha   fazla  

örselenmekte,   hapishanede   çeşitli   psikolojik  

rahatsızlıklar   yaşayabilmektedir   (Women   in  

Prison  Project,  2002).  

 

Aşırı   kalabalıklık,   kötü   hijyen   koşulları,   yetersiz  

ziyaretler   vb.   gibi   etmenler,   hem   erkeği   hem   de   kadını  

hapishane   yaşamında   kötü   etkilemekle   birlikte;   bu  

faktörlerin  kadın   için  daha  zorlayıcı  olduğu  yadsınmaz  bir  

gerçektir.  

Kadın   mahpuslara   yönelik   uygun   bir   politikanın  

olmayışı,   kadınların   ihtiyaç   duydukları   programlara  

erişimini   zorlaştırmakla   beraber   onları   genelde  

ailelerinden,   yaşadıkları   bölgelerden   uzaklaştırmaktadır.  

Aileyle   temas  kuramamak  hem  kadın   için  hem  de  aile   için  

sarsıcı   bir   süreçtir.   Özellikle   küçük   çocuklar   üzerinde  

33

 

olumsuz   etki   bırakan   hapishanelerdeki   bu   görüşme  

zorluğu  aile  bağlarına  da  zarar  vermektedir.    

Araştırmalar  göstermiştir  ki  aile  üyeleriyle  özellikle  

çocuklarla  kurulan  temasın  yetersiz  oluşu  kadın  mahpsular  

için   başlı   başına   bir   kaygı   kaynağıdır.   Aile   ilişkilerinin  

zedelenmesi,   özellikle   tahliye   sonrasında  kadının   topluma  

adapte  olmasını  güçleştirmek  gibi  bir  dolu  olumsuz  sonuca  

yol   açmaktadır.   Bu   konuyla   ilgili   yapılan   araştırmalara  

göre,   hapiste   bulunduğu   sürede   aile   bağlarını   koruyan   ve  

ilişkilerini   sürdüren   kadınların   hapiste   bulundukları  

sürede   daha   az   disiplin   problemi   yaşadıkları,   fiziksel   ve  

ruhsal  olarak  daha  sağlıklı  oldukları,  tahliye  sonrasında  ise  

topluma   karışma   açısından   daha   başarılı   olup   daha   az  

oranda   yeniden   suç   işledikleri   görülmektedir   (Harrison,  

1997;    akt;  Women  in  Prison  Project,  2002).  

Sosyal   destek   yoksunluğu,   suçun   tahliye   sonrası  

yeniden     ortaya   çıkması   ile   ilişkilendirilmiştir.   Dolayısıyla  

tahliye   sonrası   için  hapishanelerde  destek  programlarının  

varlığı  çok  önemlidir.  Tahliye  ile  birlikte  kadının  aylarca  ya  

da   yıllarca   alıştığı   ortam   birdenbire   değişmekte   ve   kadın,  

aylar/   yıllar   öncesinde   hatırladığı   dünyaya   geri  

dönmektedir.    Fiziki  koşulların  bile  günler   içinde  değiştiği  

34

 

içinde   bulunulan   şu   hızlı   çağda   hayatının   bir   dönemini   –

uzun   ya   da   kısa–   hapishanede   geçirmiş   bir   birey   için  

tahliye   sonrası   dış   dünya,   sanıldığından  daha   fazla   destek  

gerektirmektedir.  

Bazı   ülkelerde   kadınların   suç   işleyip   hapse   tekrar  

dönmeleri  sayı  ve  zaman  olarak  erkeklere  oranla  çok  daha  

fazla   ve   hızlı   olabilmektedir.   Bu   da   tahliye   sonrası   sosyal  

yaşamda   kadın   mahpusların   daha   büyük   sıkıntı   ve  

engellerle   karşılaştığını   göstermektedir.   Kadınlar   tahliye  

sonrası  toplum  tarafından  etiketlenme  ve  kabul  görmeme/  

reddedilme  hallerini  sıkça  yaşamaktadırlar.    

Tahliye   sonrası   çoğu   kadının   ruhsal   sağlıklarında  

bozulma  meydana   gelir.   Yeni   tahliye   olmuş   bir   kadın   için  

kalacak   sağlam   ve   güvenli   bir   yer   bulmak   çok   kolay  

mümkün   olmamaktadır.   İngiltere’de   yapılan   bir  

araştırmada   tahliyesi   yaklaşan   annelerin   yarısı   önceki  

evlerine   geri   dönmeyi   beklemediklerini;   10’undan   4’ü  

evlerini   kaybettiklerini   ve   evsiz   olarak   bundan   sonraki  

yaşamlarına   devam  etmeyi   düşündüklerini   belirtmişlerdir  

(Wedderburn,  2000).  Topluma  yeniden  karışma  açısından  

tahliye  sonrasında  güvenli  bir  ev  mecburidir;  aksi  takdirde  

aileyi  yeniden  bir  araya  getirmek  bu  kadınlar  için  daha  da  

35

 

imkânsızlaşmaktadır.  Etkili  bir   şekilde   tahliye   sonrası   için  

destek   görmek   kadına,   onu   tekrar   suça   itecek   yıkıcı   ve  

zararlı  ilişkilerden  uzak  durması  için  bir  şans  verecektir.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

36

 

TÜRKİYE’DE    DURUM  

Türkiye’deki   cezaevleri   incelendiğinde   kadın   ve  

çocuk   cezaevlerinin   kendi   öncelikli   ihtiyaçlarına   göre   ayrı  

ayrı   yapılandığı   görülmektedir.  Ülkemizde  Adana,  Ankara,  

Eskişehir,   İstanbul   ve   Denizli’de   olmak   üzere   toplam   5  

kadın  ceza  infaz  kurumu  bulunmaktadır.  

Ülkemizde   ceza   infaz   kurumu   yapılanması,   eskiye  

göre   kısmen   düzelmeler   göstermiştir.   Özellikle   fiziksel  

koşulların  iyileştirilmesi  ile  ceza  infaz  kurumu  içerisindeki  

mahpus   ve   çalışanların   psikolojik   iyilik   halleri   de   olumlu  

yönde  değişmektedir.    

Günümüzde   koğuş   sisteminden   blok   sistemine  

geçilmiş;   bu   sayede   her   bir   tutuklunun   kendine   özel   bir  

odada   barınması   sağlanmaya   çalışılmıştır.   Ancak   çoğu  

kurumun   kapasitesinin   üzerinde   hükümlü   ve   tutukluya  

hizmet   vermesi   nedeniyle   9   kişilik   düzenlenen   her   bir  

odada  kapasitenin  3’er  katı  kişi  kalmaktadır.    

Çoğu   ceza   infaz   kurumunda   birçok   sosyal   faaliyet  

ve   iyileştirme   çalışması,   yasa   ve   yönetmeliklerde   yazdığı  

üzere   yerine   getirilmeye   çalışılsa   da;   bu   uygulamalar  

37

 

büyük  ölçüde  yetersiz  kalmakta,  çoğu  çalışma  göstermelik  

olarak  yerine  getirilmektedir.    

Kurum   yapılanmaları   incelendiğinde   kapalı   ceza  

infaz  kurumlarının  tamamen  kapalı;  mahpus  kişinin  ancak  

görüş,   sağlık   sorunu,   kurum   içerisinde   çalışıyor   olması,  

telefon   hakkı   ya   da   toplu   sosyal   etkinlikler   sebebiyle  

koğuşundan  çıkabilmesine  imkan  tanınan  kurumlar  olduğu  

görülmektedir.  

Açık  kurumlarda   ise   işleyiş  daha   farklıdır.     İş  esası  

üzerine   kurulmuş   açık   ceza   infaz   kurumlarında   amaç,  

üretime   yöneliktir.   Hükümlüler,   kurumdaki   iş  

atölyelerinde   sigortalı   olarak   çalışarak   üretime   katkı  

sağlamaktadır.   Dolayısıyla   mahkumlar   gün   içerisinde  

çalışabilmekte,   kampüste   rahatlıkla   dolaşarak   serbest  

zaman  geçirebilmektedir.    

 

 

 

 

38

 

Aşağıdaki   tabloda   Türkiye’deki   kadın   ceza   infaz  

kurumlarının  nüfusları  ve  tipleri  yer  almaktadır:    

 

Tablo  1:  Türkiye’de  Bulunan  Kadın  Ceza  İnfaz  Kurumu  

Kapasiteleri  (Ekim,  2011)    

ADET     CEZA  İNFAZ  KURUMUNUN  ADI  

TİPİ   KAPASİTE  

1   ADANA  KARATAŞ     KADIN  KAPALI   144  

2   ANKARA   KADIN  KAPALI   352  

3   BAKIRKÖY     KADIN  KAPALI   1000  

4   ESKİŞEHİR  ÇİFTELER   KADIN  KAPALI   100  

5   DENİZLİ  BOZKURT     KADIN  AÇIK   350               1946  

(Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  2011).  

 

Ceza  ve  Tevkifevleri  (CTE)’nin  Ekim  2011  itibariyle  

yayınladığı   ceza   infaz   kurumlarında   bulunan   kadın   ve  

erkeklerin  yaş  gruplarına  göre  dağılımı  incelendiğinde  suç  

oranının  21-­‐39  yaş  aralığındaki  kadın  ve  erkekte  en  yüksek  

olduğu  görülmektedir.  

 

39

 

Tablo   2:   Ceza   İnfaz   Kurumlarında   Bulunan   Kadın   ve  

Erkeklerin  Yaş  Gruplarına  Göre  Dağılımı  (Ekim,  2011)    

 

(Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  2011)  

 

Diğer   bir   veriye   göre,   Ekim   2011   itibariyle   ceza  

infaz  kurumlarındaki  toplam  mahpus  kadın  sayısı  4.516’dır  

ve   bu   kadınların   1.394’ü   ilkokul   mezunu   olup;   714’ü  

okuma   yazma   bilmemekte   ve   255’i   ise   öğrenim  

durumunun  ne  olduğunu  dahi  cevaplayamamaktadır.  

40

 

Tablo   3:   Ceza   İnfaz   Kurumlarında   Bulunan   Kadınlara  

İlişkin  İstatistikler  (Ekim,  2011)  

Öğrenim  Durumu  Dağılımı  

Tutuklu   Hükmen  Tutuklu  

Hükümlü   Toplam  

Okuma-­‐  Yazma  Bilmeyen   251   91   372   714  Okur-­‐  Yazar  Olup  Bir  Okul  Bitirmeyen  

98   65   174   337  

İlkokul  Mezunu   401   233   760   1394  İlk  Öğretim  Mezunu   127   32   132   291  Ortaokul  veya  Dengi  Meslek  Okulu  Mezunu  

166   78   255   499  

Lise  veya  Dengi  Meslek  Okulu  Mezunu  

304   83   355   742  

Yüksekokul  veya  Fakülte  Mezunu  

112   38   131   281  

Yüksek  Lisans  Mezunu   2   0   1   3  Doktora  Mezunu   0   0   0   0  Öğrenim  Durumu  Bilinmeyen  

59   34   162   255  

Toplam   1520   654   2342   4516    

Yaş  Gruplarına  Göre  Dağılım   Tutuklu   Hükmen  Tutuklu  

Hükümlü   Toplam  

12  ve  17  Yaş  Arası  (Çoçuk)   46   6   7   59  18  ve  20  Yaş  Arası  (Genç)   143   27   43   213  21  ve  39  Yaş  Arası  (  Genç-­‐Orta  Yetişkin)  

949   435   1511   2895  

40  ve  64  Yaş  Arası  (İleri  Yetişkin)  

370   177   754   1301  

65  ve  79  Yaş  Arası  (Yaşlı)   6   7   27   40  80  üstü  (  İleri  Yaşlı)   0   0   0   0  Yaş  Grubu  Bilinmeyen   6   2   0   8  Toplam   1520   654   2342   4516  (Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  2011)    

 

41

 

                         Sayılarla  Türkiye’deki  Kadın  Hapishaneleri  

Türkiye’de   hapishanelerin   kamuoyuna   yansıyan  

olumsuz   imajı   fiziki   yapı   ve   işleyiş   açısından   ele  

alındığında,   131.317   mahpusa   yaklaşık   34.000   memurun  

hizmet   vermesi,   hapishanelerde   yaşanan   insan   hakkı  

ihlallerinin   eskiye   oranla   azalsa   da   halen   devam   etmesi,  

kapasitenin   üzerinde   mahpus   oluşu   ve   personelin  

yetersizliği   (Avrupa’da   ideal   oran   2   mahpusa   1   personel  

şeklindedir),   yeni   yapılan   hapishanelerin   şehir  

merkezlerine   çok  uzak  oluşu   gibi   temel   sorunlar   öncelikli  

olarak   görülmektedir.   4   mahpusa   ortalama   1   kurum  

memuru   düşerken;   ceza   infaz   sistemindeki   psiko-­‐sosyal  

servis  çalışanları  sayısı  ile  mahpus  oranı  karşılaştırma  bile  

yapılamaz  durumdadır.    

Tüm  ceza  infaz  sisteminde  34.000  personel  olduğu,  

bunların   32   bin   civarını   ise   infaz   koruma   memuru   ve  

müdürlerin  oluşturduğu  bilinmektedir.  Psiko-­‐sosyal  servis  

çalışanı   sayısı,   tüm   kadro   ve   mahpus   sayısı  

düşünüldüğünde   son   derece   yetersizdir.   Oranlar   129  

mahpusa  ortalama  1  psiko-­‐sosyal  servis  uzmanının  hizmet  

verdiğini  ortaya  koymaktadır.  

42

 

2012   yılı   itibariyle   Ceza   ve   Tevkifevleri’nde   görev  

yapan   psiko-­‐sosyal   servis   çalışanlarının   sayıları   şu  

şekildedir:  Öğretmen:  479,  Sosyal  Çalışmacı:  199,  Psikolog:  

231,  Sosyolog:  103  (Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  

http://www.cte.adalet.gov.tr/).  

Diğer   taraftan,   Türkiye’de   olumlu   bir   adım   olarak  

koğuş  sistemi  büyük  ölçüde   terk  edilmiş  ve  oda  sistemine  

geçilmiştir.   Ancak   yeni   sistemle   birlikte   ortak   yaşam  

alanlarının   yetersiz   oluşu   mahpus   ve   çalışanların  

yaşamında   çeşitli   sorunlara   yol   açmakta,   kurumlardaki  

gerginlik  düzeyini  artırmaktadır.  

Türkiye’deki   hapishanelerde   yaşanan   bu   genel  

sorunlara   ek   olarak   kadınlara   ayrılan   ceza   infaz  

kurumlarının   farklı   birtakım   ihtiyaç   ve   eksikliklerinin  

olduğunu  da  belirtmek  gerekir.      

Ülke   çapında   yaklaşık   iki   yüz   civarında   ceza   infaz  

kurumunda   kadın   hükümlü   ve   tutuklular   bulunmaktadır.  

Ancak   sadece   5   ilde   kadınlar   için   düzenlenmiş   ceza   infaz  

kurumları   vardır.   Mahpus   olmuş   dört   bin   civarı   kadının  

sadece   yarısı,   kadınlar   için   düzenlenmiş   olan   kurumlarda  

kalmaktadır.   Geriye   kalan   iki   bin   civarı   kadın   mahpus,  

mevcut   hapishanelerin   kadınlar   için   ayrılan   koğuşlarında  

kısıtlı  ve  zor  şartlarda  hayatlarını  sürdürmektedirler.  

43

 

 

Türkiye  genelinde  kadınların  en  çok   işlediği  suçlar  

arasında  şunlar  yer  almaktadır:  

 

   (Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü,  2011)    

 

 

 

938  

739  

625  

200  

2226  

Kadın  Mahpuslarda  Suç  Türleri    

Adam  öldürme  

Uyuşturucu  

Hırsızlık  

Fuhuş  

Diğer  

44

 

KÜÇÜK  ADIMLARLA  BÜYÜK  OYUNLAR    

PROJESİ  

Türkiye’de   ve   dünyada   hapishanelerin   erkeklere  

göre  oluşturulmuş  olması,  kadın  suçluluğundaki  hızlı  artış,  

anneleriyle  birlikte  hapishanelerde  kalan  çocuklar  bir  yana  

kadınların   kendilerinin   ceza   infaz   sisteminde   görünmez  

oluşu  gibi  birçok  nedenden  ötürü;  kimi  Avrupa  ülkelerinde  

olduğu   gibi   Türkiye’de   de   ceza   infaz   sisteminde   ayrı   bir  

kadın   politikasına   ihtiyaç   duyulmaktadır.   Tüm   bu   arka  

plandaki   karamsar   tablodan   ilham   alan   ve   iyileştirme  

politikalarına   önemli   katkılar   sağlayacağı   düşünülerek  

yürütülen   Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   Projesi  

Türkiye’deki   kadın   hapishanelerini   hedef   alarak   1   yıl  

boyunca  sürdürülmüştür.  

Proje   temelde,   kadının   ihtiyaçlarını   dikkate   alan  

kadın  odaklı  bir  hapishane  modeli  oluşturmak,  oluşturulan  

modelin   Türkiye’deki   tüm   kadın   ceza   infaz   kurumlarına  

yaygınlaştırılması   için   Adalet   Bakanlığı’na   savunuculuk  

yapmak   üzere   yola   çıkmış,   bu   zorlu   hedefi   yerine  

getirirken   aslında   Türkiye’de   kadın   hapishanelerinin   ne  

denli   görünmez   kurumlar   olduğunu   fark   etmiş   ve   bu  

kurumlara   dair   tüm   tespit,   gözlem,   eleştiri   ve   çözüm  

45

 

önerilerini   ortaya   koymayı   gerekli   görmüştür.   Bu  

kapsamda   Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   Projesi  

sonuçlarının,   Türkiye’de   kadın   hapishanelerinde  

yürütülmesi   planlanan   bundan   sonraki   tüm   çalışma   ve  

çabalara   kolaylaştırıcılık   rolü   ile   kaynaklık   edeceği  

söylenebilir.  

Sabancı   Vakfı   Toplumsal   Gelişme   Hibe   Programı  

kapsamında   desteklenen   “Küçük   Adımlarla   Büyük  

Oyunlar”   projesi,   Türkiye   Çocuklara   Yeniden   Özgürlük  

Vakfı   tarafından   Doğuş   Üniversitesi   ve   Ceza   İnfaz  

Sisteminde  Sivil  Toplum  Derneği  ortaklığında  Nisan  2011-­‐

Nisan   2012   arası   yürütülmüştür.   Projede   İstanbul   başta  

olmak  üzere  Denizli,  Eskişehir,  Adana  ve  Ankara’daki  kadın  

hapishanelerinde   bir   dizi   seminer,   sanat   atölyesi   ve  

eğitimler  düzenlenmiş  olup  ceza  infaz  sistemindeki  mevcut  

uygulamaların   iyileştirilmesi   için   sivil   toplum   tarafından  

önemli  bir  adım  atılmıştır.    

 

46

 

Proje  süresince;  genç,  yetişkin  ve  anne  olarak  ceza  

infaz   kurumlarında   kalan   kadınların   yanı   sıra,   çalışan  

personele  yönelik  çalışmalar  da  yürütülmüştür.  

 

Kadın   cezaevlerindeki   60   kız   çocuk   ve   genç   kadına  

(12-­‐18   ve   18-­‐24   yaş   arası)   “Psiko-­sosyal   Uyum  

Eğitimleri”  verilmiştir.   “Toplumsal  Cinsiyet  ve  Kadına  

Yönelik   Şiddet”,   “Kişilerarası   İlişkiler”,   “Sosyal   Beceri  

Geliştirme”,   “Cezaevinde   Ergen-­‐Kadın   Ruh   Sağlığı”,  

“Cinsellik  ve  Üreme  Sağlığı”,  “Tahliye  Sonrası  Planlar  ve  

Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  Projesi  

İnfaz  Koruma  Memurları  

Genç  Kadınlar  

Psiko-­sosyal  Servis  

Anne  ve  Çocuklar  

47

 

Önyargılarla  Başetme  Stratejileri”  başlıklarını   içeren  6  

oturumluk   eğitim   modülü   bir   kitapçık   olarak   kadın  

hapishanelerine  yaygınlaştırılmıştır.  

Oturumlar  sonrası  genç  kızlarda  özgüven  artışı  olduğu,  

kızların   tahliye   sonrasına   dair   kaygılarının   azaldığı   ve  

kariyer  planı  yaptıkları  gözlemlenmiştir.  

60  genç  kadına  

Toplumsal  Cinsiyet  ve  

Kadına  Yönelik  Şiddet  

Kişilerarası  İlişkiler  

Sosyal  Beceri  Geliştirme  

Cezaevinde  Ergen  Kadın  Ruh  Sağlığı  

Cinsellik  ve  Üreme  Sağlığı    

Tahliye  Sonrası  Planlar  ve  Önyargılarla  Başetme  Stratejileri    

48

 

Bakırköy   Kadın   Ceza   İnfaz   Kurumu’nda   kalan   250  

kadına,   “Sivil   Toplumun   Önemi”,   “Depresyon”,  

“Hapiste   Anne  Olmak”,   “Kadın  Hakları”   ve   “Toplumsal  

Cinsiyet”  konularında  seminerler  verilmiştir.    

43   anne,   “Etkin   Annelik   Becerileri”   eğitimi   ile  

ebeveynlik   konusunda   bilinçlenmiş;   bu   kapsamda  

Doğuş   Üniversitesi   Klinik   Psikoloji   Yüksek   Lisans  

Programı’na  kayıtlı  11  stajyer  psikolog,  gönüllü  olarak  

3  oturum  olarak  planlanan  bu  çalışmayı  yürütmüştür.    

 

 

Eğitim   sonunda   annelerin   %60’ının,   çocuklarıyla  

ilişkilerinde   sınır   koyma,   ilişki   geliştirme,   oyun   oynama  

konularında  bilinçlendikleri  gözlenmiştir.      

49

 

 

Kadın   ceza   infaz   kurumlarında   görev   yapan   8   psiko-­‐

sosyal   servis   uzmanına   “Genç   Kız   Psiko-­Sosyal  

Uyum”  ve  “Etkin  Annelik  Becerileri”  eğitici  eğitimleri  

verilmiş,    proje  sonrasında  uygulanabilmeleri  amacıyla  

kurumlara  kılavuzlarıyla  birlikte  ulaştırılmıştır.    

8   psiko-­sosyal   servis   uzmanı,     yaşı   ve   durumu   ne  

olursa   olsun   kadınlarla   (genç   ve/veya   anne)   çalışma  

becerisi  kazanmıştır.                          

Bakırköy  Kadın  Ceza   İnfaz  Kurumu’ndaki     anne   çocuk  

çiftlerinden   15’i   ile   “Sanat   Atölyeleri”  

gerçekleştirilmiştir.  Alanda  uzman  kişiler  tarafından  eş  

zamanlı   olarak   yürütülen   3   farklı   atölye   çalışması  

Psiko-­sosyal  Uyum  Eğitici  Eğitimi  

Etkin  Annelik  Becerileri  Eğitici  Eğitimi  

Psiko-­‐Sosyal  Servis    

50

 

(dans,   drama   ve   resim)   ile   psiko-­‐sosyal   servise  

kurumda   kalan   anne   ve   çocukların   birlikte   kaliteli  

zaman   geçirmelerine   örnek   olacak   bir   model  

sunulmuştur.  

 

65  ceza  infaz  koruma  memuru,  “Cezaevlerinde  Kadın  

ve  Çocuklarla  Çalışmanın  Önemi”,  “Toplumsal  Cinsiyet”  

ve  “Sivil  Toplum”  konularında  bilgi  sahibi  olmuştur.    

5  ceza  infaz  kurumundaki  personel  ve  mahpus  kadınlar  

hakkında  gözlem  ve  değerlendirmelere  dayanan  veriler  

elde  edilmiştir.  Bu  verilerin  projenin  etkililiğini  ölçmesi  

ve   gelecekte   hapishanelerle   ilgili   yapılacak   olan  

çalışmalara  yol  göstermesi  hedeflenmiştir.  

 

Projede  görev  alan  20  eğitmen  ve  gönüllü,  kadın  ceza  

infaz  kurumlarında  çalışmalar  yapma  hakkında  bilgi  ve  

deneyim  sahibi  olmuştur.  

 

Toplumsal   cinsiyet   ile   ilgili   eğitim   içerikleri   Sabancı  

Üniversitesi   Mor   Sertifika   Ekibi   desteğiyle  

hazırlanmıştır.   (Psiko-­‐sosyal   servise   yönelik  

hazırlanmış   olan   eğitici   eğitimi   kılavuzlarına   ulaşmak  

51

 

için   Sabancı   Vakfı   web   sitesini   ziyaret   ediniz:  

www.sabancivakfi.org).  

 

Projenin   bilimsel   ayağında   Doğuş   Üniversitesi  

Psikoloji   Bölümü’nden   destek   alınmıştır.   Yürütülen  

çalışmalar  bilimsel  bir  alt  yapı  ve  uluslararası  modeller  

göz  önünde  tutularak  tasarlanmıştır.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

52

 

TÜRKİYE’DEKİ  KADIN  HAPİSHANELERİNE  İLİŞKİN  

GÖZLEMLER  

Proje   süresince   yürütülmesi   planlanan   tüm  

etkinlikler   büyük   ölçüde   tamamlanmış   olsa   da,   proje  

başlangıcında   öngörülen   “bir   kadın   hapishanesi   modeli”  

sunma   idealinin   süreç   içerisinde   hayata   geçirilmesi  

noktasında   ciddi   sorunlar   yaşanmıştır.   Öyle   ki,   projenin  

hedeflediği   tüm   eğitim,   aktivite   ve   uygulamaların   hedef  

kitlenin   “asıl”   sorununa   hizmet   etmediği,   bu   kitlenin   en  

temelde   “görünür”   olmaya   ihtiyacı   olduğu   fark   edilmiştir.  

Kadın   hapishanelerindeki   kız   çocuklar   (12-­‐18   yaş),  

anneleriyle  kalan  çocuklar  (0-­‐6  yaş),  genç  kadınlar  (18-­‐24  

yaş),   anneler,   yabancı   uyruklular   ve   görevli   personel   bu  

gruplar  arasında  en  ivedi  çözüm  yolları  üretilmesi  gereken  

kitle   olarak   değerlendirilmiştir.   Bu   grupların   öncelikli  

ihtiyaçlarını   tespit   edip,   çözüm   yolları   geliştirmeden   “hak  

temelli”   çalışmalar   sürdürülmesinin   ne   denli   temelsiz  

olacağı,   dolayısıyla   bu   proje   ve   yürütülen   etkinlikler  

aracılığı   ile   aslında   bu   gruplara   dair   önemli   gözlemler  

edinerek,  genel   fotoğrafa   ilişkin  yorumlar  da  bulunulacağı  

düşünülmüştür.    

53

 

Proje   ekibinin   kurum   ziyaretlerinde   yürütmüş  

olduğu   aktivitelerde   edindiği   gözlemler   hedef   gruplara  

göre  birkaç  başlık  altında  toplanmıştır.  Bu  gözlemler  gerek  

kadın   ceza   infaz   kurumları   gerekse   tüm   ceza   infaz  

sistemine  dair  özel  ya  da  genel  olarak  önemli  sayılabilecek  

bilgiler  içermektedir.  

 

Kadın  Ceza  İnfaz  Kurumu  Personeline  İlişkin  

Gözlemler  

Proje   süresince   infaz   koruma   memurlarının   genel  

olarak   mesleki   tükenmişliklerinin   fazla   olduğu  

gözlemlenmiştir:  

 

• İnfaz   koruma   memurlarına   yaptıkları   işi   nasıl  

tanımladıkları   sorulduğunda   verdikleri   cevaplar  

daha   çok   sistemde   bir   boşluğun   kendileriyle  

doldurulduğu  yönünde  olmuştur.  Mesleklerine  dair  

belli   bir   tanımın   olmadığını;   ne   polis   ne   güvenlik  

görevlisi   sayıldıklarını,   bu   yüzden   çok   zorluk  

çektiklerini   dile   getirerek  meslekteki   yıpranmışlık  

ve   tükenmişlik   açısından   polisten   bir   farkları  

54

 

olmadığını   söylemişlerdir.   Kendilerini   devletin  

üvey  evladı  olarak  tanımlamışlar;  bu  dışlanmışlığın  

sadece  devlet  tarafından  değil  toplum  tarafından  da  

benimsendiğinin  altını  çizmişlerdir.    

 

Özlük   haklarıyla   ilgili   sıkıntılarının   yanı   sıra   değişen  

sistemde  mahpusların  görünür  olmaya  başladığını  ama  

kendileriyle   ilgili   iyi   yönde   değişimin   pek  

gerçekleşmediğini   proje   ekibiyle   paylaşan   infaz  

koruma  memurlarının  genel  işleyişle  ilgili  yorumları  şu  

şekilde  olmuştur:  

 

• Yaşı   ve   tecrübesi   diğer   memurlardan   daha   fazla  

olduğu   anlaşılan   bir   memur   1983   yılında   bu  

mesleğe   başladığını   ve   çok   kısa   bir   süre   öncesine  

kadar  özlük  haklarının  neredeyse  hiçbir  şekilde  var  

olmadığını   belirtmiştir.   O   yıllarda   çalıştığı  

cezaevinde   8-­‐10   memur   olduklarını   ve   gece   dahi  

kurumda   yatıp   uyuduklarını   anlatmıştır.     2000  

yılına   kadar   savcının,   hâkimin  memurları   hizmetli  

sandığını;   asıl   değişimin   “Hayata   Dönüş”  

operasyonuyla   başladığını   dile   getiren   bu   kıdemli  

55

 

memur,  toplumun  memura  bakışının  değişmesi  için  

bir   10   yıl   daha   geçmesi   gerektiğini   belirtmiştir.   O  

yılları   ‘kara  düzen’  olarak  anan  kıdemli  memurlar,  

cezaevlerinin  şimdiki  halini  anlatmak   için   ‘modern  

düzen’   ifadesini   kullanmışlardır.   Bu   iki   dönem  

arasında   uçurumlar   olduğunu,   her   şeyin  

şimdikinden   her   anlamda   çok   farklı   yaşandığını  

söyleyen  memurlardan  biri,  bazı  müdürlerin  o  eski  

dönemlerde   kendilerini   tokatladıklarını   dahi  

aktarmıştır.  

• Modern   dönemin   de   kendi   içinde   eleştirilmesi  

gerektiğini   savunan  memurlardan   biri   bu   durumu  

şöyle   açıklamıştır:   ‘Şeffaflaşma   yolundayız   ama  bu  

tek  taraflı  bir  şey.  Hep  mahpuslar  dinleniyor.  Bizim  

sürekli   açığımız   aranıyor.’   En   ufak   bir   atışmada  

haklarında   tutanak   tutulmasını   haksızlık   olarak  

değerlendirmişlerdir.  

• Mahkûm   ve   tutuklular   için   maddi   kaynak  

yaratıldığına;   öte   yandan   infaz   koruma  memurları  

için   hiçbir   iyileştirici   ve   geliştirici   hizmet  

girişiminde   bulunulmamasının   kendilerinde  

motivasyonsuzluğa   neden   olduğuna   dikkat  

çekmişlerdir.  

56

 

• İdari   yapılanmanın   önünün   kapatıldığını,  

kendilerinin   sadece   memur   olarak   kalmalarının  

istendiğini   belirten   infaz   koruma   memurları,   hem  

devlet   hem   toplum   tarafından   görünmez  

olduklarını  defalarca  dile  getirmişlerdir.    

• Memurlardan   biri   :   “Ben   mahpusun   1   gününü  

diğerinden   ayırmaya   çalışıyorum   ama   bizim  

burada   her   günümüz   aynı.”   “Bizler   için   hiçbir   şey  

yapılmıyor;   yokmuşuz   gibi   davranılıyor.”   “Ne   STK  

ne   de   kamunun   bizim   için   yaptığı   bir   şey   yok.”  

ifadelerini  kullanmıştır.  

 

Memurların   kendi   meslekleriyle   ilgili   sistemi  

eleştirdikleri   bir   diğer   nokta   ise   memur   alımlarında  

izlenen   yolun   eksik   taraflarının   uygulamada   daha  

belirgin  olarak  ortaya  çıktığı  şeklinde  olmuştur:  

 

• Bakanlığın   yeni   memur   alımlarında   izlediği   yolun  

pek   yararlı   sonuçlar   getirmediğini   söyleyen  

memurlar,  buna  örnek  olarak  yeni  işe  başlayanların  

cezaevine   uygun   eğitimlerden   geçmediklerini;  

dolayısıyla   içeride  mahpusla  nasıl   ilişki   kuracağını  

bilmediklerini,   anlaşmazlıkları   nasıl   çözecekleri  

57

 

konusunda   acemi   olduklarını   söylemişlerdir.  

Çatışma   çözümüne   yönelik   eğitim   ve   rotasyon  

olması  gerekliliğini  savunmuşlardır.  

• Kıdemli   memurlardan   biri   özellikle   ceza   infaz  

memurlarına   mahkûm   ve   tutuklulara   nasıl  

davranacaklarına  dair  genel  bir  eğitim  verilmesinin  

standart   bir   uygulama   haline   getirilmesi  

gerektiğinin  altını  çizmiştir.    

• İnfaz   koruma   memurları   arasında   kendini   hala  

cezalandırıcı   olarak   tanımlayan,   mahpustan  

kendine   saygı   göstermesini   bekleyen   memurlar  

olduğu  gözlenmiştir.  Mesleğe  yeni  atılan  genç  infaz  

koruma  memurları  arasında  olmayacağı  düşünülen  

bu   tip   memurların   (gardiyan   algısına   uygun,  

mahpusa   karşı   sert   tavır   ve   tutum   takınan)   eğer  

mesleğe   ilk   adım   attıklarında   ‘eski   kafalı’   diye  

adlandırılan   memurlarla   temas   etmişlerse  

mahpusla  iktidar  ilişkisi  kurdukları  ifade  edilmiştir.  

Çünkü,  “infaz  koruma  memurluğu”  alaylı  bir  şekilde  

kıdemli  olandan  genç  olana  aktarılan  bir  meslektir.  

Bu   gözlemden   çıkarılacak   en   güzel   sonuç  mesleğe  

yeni  başlayan  memurların,  pratiğe  yönelik  standart  

58

 

tasarlanmış,   insan   haklarına   saygılı   bir   eğitimden  

geçmeleri  gerektiğidir.  

• İnfaz   koruma   memurları   arasında  

sözleşmeli/kadrolu   ayrımından   ötürü   sıkıntı  

yaşanmaktadır.   Sözleşmeliler   daha   güvensiz,  

kadrolular  ise  edinmiş  oldukları  haktan  ötürü  aşırı  

güvenle   mesleklerini   doğru   bir   şekilde   yerine  

getirememektedirler.  

 

Genel   işleyişin   dışında   infaz   koruma   memurlarının  

mesleklerinin   toplumda   nasıl   algılandığıyla   ilgili  

yorumları  da  dikkat  çekicidir:    

 

• Genç   memurlardan   biri   bu   mesleği   isteyerek  

seçmediğini,   toplumun   bakış   açısının   olumsuz  

olduğunu;  ancak  yine  de  dışarıdaki  birçok  mesleğe  

göre   daha   faydalı   bir   iş   yaptıklarının   farkında  

olduğunu   belirtmiştir.   İnsanların,   kendisinin  

cezaevinde   çalıştığını   ilk   duyduklarında   verdikleri  

tepkinin   ‘Gardiyansın   sen   o   zaman!’   olduğunu;  

59

 

aslında   gardiyanlık   yapmadıklarını   topluma   bir  

türlü  anlatamadığını  dile  getirmiştir.  

• Bir   memur   öneri   olarak   cezaevlerini   topluma  

açmanın  cezaevlerine  ve  çalışanlara  karşı  önyargıyı  

kıracağına  inandığını  belirtmiştir.      

 

İnfaz   koruma   memurları   iş   yüklerinin   ağırlığı  

nedeniyle   mesleki   deformasyondan,   devlet   tarafından  

ötekileştirilmekten/yok   sayılmaktan   ve   psikolojik  

sorunlardan   yakınmış,   çalıştıkları   kurumun   tipine   –

açık   /kapalı-­‐   ya   da   çalıştıkları   kitleye   göre   -­‐kadınlar-­‐  

sorunlarının   da   farklılaştığını   örneklerle  

aktarmışlardır:  

 

• Memurlar   arasında   daha   tecrübeli   olanlar   (erkek  

kurumlarında   uzun   süre   görev   yapmış   olanlar)  

kadınlarla   çalışmanın   çok   daha   zor   ve   yıpratıcı  

olduğunu  ifade  etmişlerdir.  

• Erkeklere   özgü   kurumlarda   memur   –   mahpus  

ilişkisinin   kadın   kurumlarında   kurulan   ilişkiye  

benzemediğini;   dolayısıyla   kadın   kurumlarında  

kadın   memur   olmanın   çok   başka   anlamlar  

taşıdığını  ifade  etmişlerdir.  

60

 

• Kadın   mahpuslarla   çalışmanın   yıpratıcı,   annelerle  

çalışmanın   daha   yıpratıcı   olduğunu   belirten  

memurların   çoğu,   anne   olan   infaz   koruma  

memurları   için   çocuklu   kadınla   iletişim   kurmanın,  

onlara   kuralları   uygulamanın   oldukça   zorlayıcı   bir  

deneyim  olduğunu  ifade  etmiştir.  Bir   infaz  koruma  

memuru   bu   yıpratıcı   durumu   şöyle   özetlemiştir:  

“Kadın   cezaevinde   çok   fazla   rol   çatışması  

yaşanıyor.   Burada   infaz   koruma   memuru   olarak  

disiplinli   çalışmalıyız   ama   ben   çocukları   itip  

kakmak   istemiyorum;   anne   olarak   çok   rahatsız  

oluyoruz  bu  tür  durumlardan.”  

• “Bir   anne   olarak   küçük   bir   çocuğun   üstüne   kapıyı  

kilitlemek   bizim   için   tam   bir   işkence!”   diyerek  

yaşadıkları   rol   çatışmasını   anlatmaya   çalışan   bir  

memur,   kadın   oldukları   için   İKM   kimlikleriyle  

bunun   karıştığını,   ikisini   ayırmanın   kolay  

olmadığını  dile  getirmiştir.    

• Bazı  memurlar,  mahpus  sinirlendiği   zaman  çocuğa  

vurmasın  diye  çocuğu  kolladıklarını  ya  da  mahpus  

mahkemeye   gittiğinde   ve   çocukla   kimse  

ilgilenmediğinde   kendilerinin   buna   mecbur  

61

 

kaldığını;   böylesi   durumlarda   amirleriyle   pürüzler  

yaşadıklarını  içtenlikle  paylaşmışlardır.      

• Tıpkı  mahpuslar   gibi   dört   duvar   arasında   yaşayan  

memurlar   proje   süresince;   “Hafta   sonu   kalabalık  

yerlere   gittiğimizde   afallıyoruz;   burada   sıkışık   bir  

hayat   yaşıyoruz.”   şeklinde   paylaşımlarda  

bulunmuşlardır.  

 

Kadınlarla  çalışmanın  dışında  kurum  tipinin  de  mesleki  

yıpranmışlık   açısından   farklı   sonuçlar   getirdiğini  

belirten   infaz   koruma   memurları,   açık   kurumların  

kapalıya   göre   farklı   zorluklarını   şu   örneklerle  

anlatmışlardır:  

 

• Açık   cezaevi   olarak   gün   içerisinde   sürekli   olarak  

mahkûmlarla   temas   halinde   olduklarını,   bunun   da  

otoriteyi   zayıflattığını   söyleyen   memurlar  

tükenmişlik   paylarının   diğer   tipteki   kurumlarda  

çalışan   meslektaşlarına   göre   daha   farklı   düzeyde  

olduğunu  vurgulamışlardır.  

• Kurumdaki  neredeyse  her  aktivitenin  infaz  koruma  

memurları   üzerinden   yürüdüğünü   belirten  

62

 

memurlar,   bu  durumun  oldukça   yorucu  olduğunu;  

ancak   kuruma   özgü   bazı   şartları   değiştirmenin  

mümkün  olmadığını,  bu  durumda  değiştirilebilecek  

tek   şeyin   kendi   bakış   açıları   olduğunu   açık  

yüreklilikle  dile  getirmişlerdir.  

 

İnfaz   koruma   memurlarının   mahpuslarla   ilgili   olarak  

genel  gözlemleri  ise  şöyledir:  

 

• Mahkûmların  bir  şeyle  meşgul  olması  gerektiğini,  iş  

yaptıkları  zaman  kavga  çıkarmadıklarını,  böylelikle  

gerilim  oluşmadığını  dile  getiren  memurlardan  biri  

bu  meseleyi  şöyle  özetlemiştir:  “Eli  çalışırsa;  kafası  

arıza  üretmez.”  

• Üretmenin   (hapishanede   geçirilen   zamanda  

üretime   katkıda   bulunmak)   verdiği   haz   ile  

kimliklerine   başka   özellikler   katmaları,   cezanın  

caydırıcı   tarafını   oluşturmaktadır.   Kıdemli  

memurlar   hapishanenin   kapasitesine   göre   iş  

yurtları  yapmanın  önemini  vurgulamışlardır.  

• Uyku  düzensizliğinin  de  oldukça  sorun  yaratan  bir  

mesele   olduğundan   söz   eden   memurlar,   gece  

uyumayan   mahpusların   gündüz   uyuduğunu   ve  

63

 

genellikle   gece   vardiyasında   sorun   çıkardıklarını  

söylemişlerdir.  

• Bazı  annelerin  kimi  zaman  öfke  ve  stres  yüzünden  

kendi   çocuklarıyla   zor   anlar   yaşadığı   ya   da   kreşte  

çocuklar   arasında   çıkan   kavgaların   bazen  

yetişkinlere   sıçradığı   memurlar   tarafından  

aktarılanlar   arasındadır.     Buna   ek   olarak   çocuklu  

annelerin   diğer   mahkûmların   annelik   güdülerini  

kullandıkları   ve   onlardan   bu   açıdan   kolaylıkla  

yardım  aldıkları  belirtilmiştir.  

• İnfaz   koruma   memurlarının   özellikle   küçük   yaşta  

suç   işleyen   genç   kadınlarla   ilgili   görüşleri   ise   şu  

şekildedir:   “Suç   işleyenin   bir   bedel   olarak  

cezaevinde   kalması   kamu   vicdanını   rahatlatmanın  

yanı   sıra   mükerrer   suçu   önlemeye   yöneliktir.  

Mükerrer   suçun   neden   işlendiği   ise   çocukluktaki  

öğrenmelerle   açıklanabilir.   Çocuk   cezaevine  

girdiğinde   aile   için   daha   kıymetli   olmakta,   bu   da  

çocuğun   gözünde   cezaevini   para,   ilgi   ve   bakıma  

açılan   bir   kapı   haline   getirmektedir.   Cezaevinden  

çıktıktan   sonra   aynı   muameleyi   göremeyen   çocuk  

haliyle   yine   aynı   çevrelere   dönüyor.   Öte   yandan  

cezaevlerinden   çıkmış   bu   çocukların   diğer  

64

 

çevrelerce   de   dışlanması   olaya   iyice   tuz   biber  

ekiyor.”  

• Kıdemli   bir   baş   memur;   “Özellikle   gençler  

cezaevinden  daha  marifetlenmiş  ve  bilenmiş  olarak  

çıkıyorlar.   Kapatılmışlık,   suçu   önlemede   etkili  

değil.”    ifadesini  kullanmıştır.  

 

Toplumsal   cinsiyet   konusunda   ise   memurların   gerek  

kendileri   ve   çalışma   arkadaşları   gerekse   kurumda  

kalan   kadınlar   ile   ilgili   farkındalık   sahibi   oldukları  

gözlemlenmiştir:    

 

• Türk   aile   yapısında   erkeğin   ailenin   reisi   olarak  

tanımlanmasıyla   erk   egemen   bir   otorite  

kurulduğunu   dile   getiren   erkek  memurlardan   biri  

“babalık”   müessesini   diğer   memurlarla   birlikte  

sorgulamıştır.     Erkekteki   sahiplenici   ve   mutlak  

koruyucu   rolün   bir   yandan   aileye   güven   verirken  

bir   yandan   da   baba-­‐çocuk   ilişkilerinde   çocuklarla  

ilişki  kurmayı  zorlaştırdığını  belirtmiştir.    

• Özellikle   kadın   memurlar,   devletin   kendilerini  

cinsiyetleriyle   kabul   etmediğini,   memuriyet  

kavramının   cinsiyetsiz   olması   gerekirken   ‘eril’  

65

 

olduğunu   üniformalarını   göstererek   ifade  

etmişlerdir.   Bir  memur   üniformasını   gösterip:   “20  

yıl   bunu   giyince   erkeksileşiyorsun!”   yorumunda  

bulunmuştur.  

• Memurlar,   pantolon-­‐   gömlek-­‐   kravattan   oluşan  

üniformaları   içinde   ne   kadın   gibi  

hissedebildiklerini   ne   de   kadın   gibi   muamele  

gördüklerini   söylemişlerdir.   Bu   bağlamda   adeta  

“cinsiyetsiz”   bir   yaşam   sürdürdüklerinin   altını  

çizerek   gerek   iş   yerinde   gerekse   gündelik  

yaşamlarında   bu   cinsiyetsiz   hallerinin   baskın  

olduğunu  vurgulamışlardır.    

 

İş   yaşamında   devlet   tarafından,   gündelik   yaşamda  

ise  toplum  tarafından  dışlandıklarını  hisseden  memurlarla  

yapılan   oturumlarda   karşılıklı   bilgi   ve   deneyim   aktarımı  

olmuştur.    Meslekleriyle  ilgili  önemli  bir  öz  eleştiri  yaparak  

ceza   infaz   kurumlarında   sadece   iyi   niyetin   yeterli  

olmadığının,   sonradan   kazanılabilir   ve   öğrenilebilir  

becerilerin   meslek   içi   eğitimler   şeklinde   personele  

ulaştırılması  gerektiğinin  altını  çizmişlerdir.  

66

 

Hem  kadın  hem  de  erkek  infaz  koruma  memurları,  

kadınlık-­‐erkeklik,   ataerkil   düzen   ve   kalıplaşmış   toplumsal  

cinsiyet   rollerini   kendi   hayatları   ve   mahkûmların  

deneyimleri  üzerinden  paylaşmışlar,  konuyla  ilgili  örnekler  

vermişlerdir.  

Gerek   kendi   meslek   gruplarıyla   ilgili   yorumları  

gerekse  kadın  hakları,   toplumsal   cinsiyet  gibi  konulardaki  

görüşlerini   almak   proje   için   faydalı   kazanımlara   neden  

olmuştur.  

 

Psiko-­Sosyal  Servis  Uzmanlarına  İlişkin  Gözlemler    

•  Kurumların   psiko-­‐sosyal   servisleri   hem   sayı   hem  

de  motivasyon  açısından  kendi   aralarında   farklılık  

göstermekte,   ancak   genel   olarak   ziyaret   edilen  

kurumlarda  1-­‐3  arası  psikolog  görev  yapmaktadır.  

• Özellikle  mahkûm   sayısı   fazla   olan   kurumlarda  bu  

sayı   yeterli   olmamakta,   psiko-­‐sosyal   servisin   iş  

yükü  ciddi  şekilde  artmaktadır.    

• Bakırköy   ve   Ankara’da   bulunan   ceza   infaz  

kurumları   diğer   kurumlara   oranla   daha   fazla  

67

 

kapasiteye   sahip   olduğundan   bu   kurumlarda  

çalışan   psiko-­‐sosyal   servis   uzmanı   da   sayı   olarak  

artmaktadır.   Ancak   kapasitelerinin   fazlalığı  

nedeniyle   bu   iki   kurumdaki   mahpuslara   üç  

uzmanın   yetişmesi   mümkün   olmamaktadır   çünkü  

kapasitesi   fazla   olan   kurumlarda   bürokrasi   de  

oldukça   yüklü   uygulanmaktadır.   Mahpuslar  

tarafından   yazılan   dilekçelerin   psiko-­‐sosyal   servis  

tarafından  değerlendirildiği  düşünülürse  uzmanlar  

tarafından  sunulan  hizmetin  gerek  niteliği  gerekse  

niceliği  azalmaktadır.  

• Adalet  Bakanlığı  tarafından  sürekli  olarak  hizmetiçi  

eğitimlere   gönderilen   en   kıdemli   psiko-­‐sosyal  

servis   uzmanının   yokluğu,   kapasitesi   yüksek  

kurumlarda   tahmin   edilenin   çok   daha   fazlası  

aksamalara   yol   açmaktadır.   Dolayısıyla   mevcut  

duruma   hizmet   vermede   yeterli   sayıya   sahip  

olmayan   psiko-­‐sosyal   servisin   işleyişi   bu   tür  

görevlendirmelerle   iyiden   iyiye   sekteye  

uğramaktadır.  

• Adalet   Bakanlığı   mahkûmlar   için   hazırlatmış  

olduğu  birtakım  eğitimlere  (öfke,  stres,  aile  eğitimi  

vb.)   sahiptir.   Bakanlık   bu   eğitimlerin   eğitici  

68

 

eğitimlerini   psiko-­‐sosyal   servis   uzmanlarına   kendi  

kurumlarında   uygulayabilmeleri   adına   aralıklı  

olarak   vermektedir.   Psiko-­‐sosyal   servis   tarafından  

mahpuslara  yönelik  uygulanması   faydalı  olacak  bu  

eğitimler  her  kurumun  kütüphanesinde  önemli  bir  

yer   tutmaktadır.   Ne   var   ki   proje   süresince   bu  

eğitimlerin  sadece   iki  kurumda  psiko-­‐sosyal  servis  

tarafından   uygulandığı   görülmüştür.   Uzmanların  

bu   eğitimlerle   ilgili   genel   eleştirisi   ise   ekonomik  

anlamda   motive   edici   bir   taraflarının   olmadığı  

yönünde  olmuştur.  

• Ziyaret   edilen   kurumların   hemen   hepsinde   görev  

yapan   psiko-­‐sosyal   servis   uzmanlarının,   kendi  

görev   tanımlarının  yanı  sıra,  kurum  güvenliğini  de  

öncelikli   olarak   dikkate   aldıkları   ve   bir   ölçüde  

“infaz   koruma   memurlarına”   dönüştükleri  

gözlenmiştir.  

• Özellikle   Anadolu’da   ziyaret   edilen   kurumlarda  

görevli   psiko-­‐sosyal   servis   uzmanlarının   mesleki  

eğitim,   uzmanlık   gerektiren   seminer   ve   benzeri  

akademik/entelektüel   girişimlerle   kendilerini  

zenginleştiremedikleri,  bu  eksiklikten  ötürü  büyük  

motivasyon  eksikliği  içinde  oldukları  görülmüştür.    

69

 

• Yine  Anadolu’daki   kurumlarda   görev   yapan  psiko-­‐

sosyal   servis   uzmanları,   üniversiteler   ve   sivil  

toplum  örgütlerinin  desteğini  hissetme  konusunda  

eksiklik   yaşadıklarını,   birçok   faaliyet   ve   etkinliği  

kendi   çaba   ve   özverileriyle   sürdürdüklerini   ifade  

etmişlerdir.  

• Psiko-­‐sosyal   servis   uzmanları   ile   yapılan  

görüşmelerde   gözlenen   önemli   sonuçlardan   biri,  

birçok   uzmanın   kurum   idarecilerinin   güvenlik  

anlayışı   sebebiyle   mesleki   motivasyon   kaybı  

yaşadığıdır.   Psiko-­‐sosyal   servis   uzmanlarının  

kurum  içerisindeki  kıdem  derecesi  ve  müdürlerinin  

hiyerarşik  olarak  kendilerinin  amiri  olması,  birçok  

uzmanın   mesleki   çabasını   yeterince   ortaya  

koymasını  engellemektedir.  

 

Ceza  infaz  sistemi  içinde  mesleğe  dair  motivasyonu  

uzun  yıllar  korumak  oldukça  güç  olabilmektedir.  Sistemde  

iyileştirme   adına   mücadele   eden   kişilerin   sıklıkla   kendi  

üstleriyle   çatışmalar   yaşamaları,   soruşturma   geçirmeleri  

ve   yer   değişiklikleri   sık   yaşanmaktadır.  Dolayısıyla   eğitim  

verilen,  yatırım  yapılan,  bilinç  oluşturulmak  üzere  birlikte  

çalışılan   personelin   kalıcılığı   sağlanamamaktadır.   Aynı  

70

 

zamanda   ceza   infaz   kurumlarında   görev   yapan  

psikologların   meslek   içi   tatminlerindeki   düşüklük   birkaç  

sene   zarfında   kendilerinin   Adalet   Bakanlığı   bünyesinden  

Sağlık   Bakanlığı   bünyesine   geçiş   için   uğraş   vermelerine  

neden  olmaktadır.  

Psikologların   mesleki   tatminsizliği,   çalışmakta  

oldukları   ceza   infaz   kurumunda   tutuklu   ve   hükümlülere  

yönelik   yürütülen   her   türlü   çalışmanın   ve   sivil   toplum  

desteğinin   işlerlik   kazanmasının   önünde   engel   olarak  

durmaktadır.  

 

Kız  Çocuklar  ve  Genç  Kadınlara  İlişkin  Gözlemler  

Proje   süresince   yapılan   çalışmalarda   genç  kadınlar   bu  

denli   erken   yaşta   hapsedilme   deneyimleriyle   ilgili  

paylaşımları  şu  şekildedir:  

 

• Genç   kadınların   çoğu   işledikleri   suçla   ilgili   “Keşke  

yapmasaydım…”   diye   başlayan   cümleler   kurmuş,  

71

 

hemen   hepsi   özgürlüklerine   tekrar   kavuşmak  

istediklerini2  belirtmişlerdir.  

• Hapisteki   hayatı   durmuş   gibi   nitelendirerek  

yaptıkları  hatanın  bedelini  çok  ağır  ödediklerini  ve  

bu   süreçte   hayli   zorlandıklarını   belirten   genç  

kadınlardan  biri  “Hapse  ilk  geldiğimde  16  yaşımda  

idim.  Hayat  durdu.  Bir  odada  30-­‐35  kişiyiz.  30  ayrı  

insan,   bir   odada,   bir   ortamda.   Güvenmek   büyük  

sorun.   Hiç   kimseye   güvenemiyorum.”   şeklinde  

duygularını  ifade  etmiştir.    

• Yürütülen   etkinliklerde   kız   çocuklar   ve   genç  

kadınlar,   özellikle   “özgürlük”,   “pişmanlık”,   “azim”,  

“sabır”   ve   “özlem”   kelimeleri   çevresinde  

duygularını  dile  getirmişler,  hapiste  yakınlarından,  

sevdiklerinden   uzak   olmanın   tarif   edilemez  

zorlukları  olduğunu  paylaşmışlardır.    

• Kurumda   kaldıkları   süre   boyunca   azim,   sabır   gibi  

başka   kazanımları   da   olduğunu   ancak   özlem  

duygusunu   içeride   çok   yoğun   hissettiklerini,   azim  

                                                                                                                         2  12-­‐18  yaş  arası  kız  çocuklar  ve  18-­‐24  arası  genç  kadınlar  bu  grupta  birlikte  ele  alınmıştır.  

72

 

ve   sabra   rağmen   çok   zorlandıklarını   dile  

getirmişlerdir.  

• Çoğu   genç   kadın   hapishane   sürecinin   kendilerine  

ciddi  bir  güvensizlik  getirdiğini  ve  insanlara  güven  

duymakta  güçlük  çektiklerini  belirtmiştir.      

 

Genç   kadınların   bir   kısmının   okuma   yazmayı   hapiste  

öğrendiği,  eğitimini  yarıda  bırakmak  zorunda  kalan  bir  

grup   gencin   de   okula,   kurslara   ya   da   meslek  

eğitimlerine  devam  ettiği  öğrenilmiştir:    

 

• Hiç  okula  gitmemiş  ve  okuma-­‐  yazma  bilmeyen  bir  

katılımcı,   okuma   yazma   bilmemesinden   dolayı  

büyük   üzüntü   ve   utanç   duyduğunu   defalarca  

belirtmiştir.  

• Etkinlik   sürecinde     “Benim  hiçbir  becerim  yok  ki!”  

diyen   bir   genç   kadın   aslında   kurumdaki   tüm  

kurslara   devam   ettiği   (biçki,   nakış,   dantel,   yemek,  

vb.)   ve   böylelikle   pek   çok   beceri   kazandığı  

öğrenilmiştir.    

• Denizli   Bozkurt’ta   mahkûmiyetlerini   sürdüren   kız  

çocuklar  ve  genç  kadınlar,  açık  cezaevi  olmasından  

dolaylı   bu   kurumda  meslek   edindirme   kurslarının  

73

 

fazlalığından   ve   bunun   onlar   için   ne   denli   önemli  

olduğundan   bahsetmiş,   üretme   sürecinin  

kendilerine   ne   kadar   iyi   geldiğinin   önemle   altını  

çizmişlerdir.    

 

Kız   çocukları   ve   genç   kadınların   genel   olarak   tahliye  

sonrası   ile   ilgili   oldukça   endişeli   oldukları  

gözlemlenmiştir:  

 

• Katılımcıların  neredeyse  tamamı  hapisten  çıktıktan  

sonra   karşılaşacakları   önyargılardan   bahsetmiş,   iş  

bulma   konusunda   yaşayacakları   sorunları   dile  

getirmişledir.    

• İçlerinden  bazıları  kendilerinin  de  pek  çok  genç  kız  

gibi   gelinlik   giyme   hayalleri   olduğundan  

bahsetmiştir.    

 

Kız   çocuk   ve   genç   kadınlar,   “toplumsal   cinsiyet   ve  

kadın   hakları”   konusuyla   ilgili   gerek   kendi  

yaşamlarından   gerekse   medyadaki   güncel   olaylardan  

son   derece   çarpıcı   örnekler   vermiş,   konuya   dair   ne  

kadar  ilgili  olduklarını  kanıtlamışlardır:  

 

74

 

• Katılımcılar   kadının   toplum   içerisindeki   rolünü  

“Kadınlar   hep   arka   planda,   resimde   fonda  

kalıyorlar.”  diyerek  betimlemişlerdir.    

• Yürütülen   çalışmalarda   genç   mahpusların   çoğu  

şiddet   karşısında   ne   yapmaları   gerektiğini  

bilmediğini  belirtmiştir.  

• Genç  kadınlardan  biri,   annesinin  kendisine  önemli  

bir  rol  modeli  olduğundan,  annesinin  köylerinde  ilk  

oy   veren   kadın   olduğu   ve   çevre   baskısına   rağmen  

kızlarını  okuttuğundan  bahsetmiştir.  Yine  bir  diğer  

genç   kadın,   kendisini   15   yaşında   evlendirmek  

istediklerini   ancak   tüm   zorluklara   ve   baskılara  

rağmen  evlenmeyi  kabul  etmeyerek  kendi  isteği  ile  

24  yaşında  evlendiğini  grupla  paylaşmıştır.    

• Kurumlarda   kocasını   öldüren   kadınların   fazla  

olduğunu  dile  getirmişler,  bunun  da  kadına  yönelik  

şiddetin   bir   sonucu   olarak   yine   kadınların  

özgürlüklerinin   ellerinden   alınması   olarak  

özetlemişlerdir.  Ayrıca  yargılama  sürecinde  kadına  

yönelik   yapılan   adaletsizliklerin   de   altını  

çizmişlerdir.  

     

75

 

Süreç   ve   paylaşımlar   boyunca   hapishane   deneyiminin  

sadece   hayattan   kopuşu   simgelemediği,   kız   çocuklar   ve  

genç   kadınların   hayatında   aynı   zamanda   bir   öğrenme   ve  

değişim   sürecini   beraberinde   getirdiği   gözlemlenmiştir.  

Eğitime   devam   etmeleri,   yeni   meslekler   edinmeleri,  

vakitlerini   değerlendirme   ve   kendilerine   katma   değer  

sağlamaları   anlamında   çok   önemli   bir   çaba   olarak  

değerlendirilmiştir.   Ancak   yine   de   oturumlar   esnasında  

kurulan   cümlelere   bakıldığında   kız   çocuk   ve   genç  

kadınların   yapabileceklerine   dair   biraz   daha  

cesaretlendirilmeye  ihtiyaçları  olduğu  düşünülmektedir.  

Süreç   sonunda   kız   çocuk   ve   genç   kadınların  

birbirlerinden   pozitif   anlamda   etkilenebilecekleri,  

dolayısıyla   güvenli   bir   ortamın   yaratılabilmesi   için   psiko-­‐

sosyal  servise  önemli  iş  düştüğü  anlaşılmıştır.    

 

 

Mahpus  Annelere  ve  Çocuklarına  İlişkin  Gözlemler  

• Çocuklarıyla   birlikte   hapiste   kalan   anne  

mahpusların   çocuklarının   isteklerini   karşılamada  

güçlük  yaşadıkları  gözlenmiştir.    

76

 

• Anneler   çocuklarının   ‘zor’   soruları   karşısında   ne  

yapacaklarını   bilemediklerini   belirtmişlerdir  

(“Burası   neresi?”   ya   da   çocuk,   cezaevi   olduğunu  

biliyorsa   “Suçun   ne?”   gibi   soruları   karşılamada  

yaşanan  güçlükler).  

• Annelerin   çocuklarıyla   ilgili   duyduğu   en   temel  

kaygının,   çocuklarının   gelecekte   bu   ortamdan  

olumsuz   anlamda   etkilenip   etkilenmeyeceğine  

ilişkin  olduğu  gözlemlenmiştir.  

• Çoğu   anne   infazlarıyla   (cezalarıyla)   ilgili   olarak   şu  

yorumda   bulunmuştur:   “Çocuğunla   birlikte  

hapisteysen  cezan  2  kat  artıyor,  ağırlaşıyor.  Herşey  

daha  zor.”  

• Anne   mahpuslar   hapiste   annelik   yaparken  

yaşadıkları   zorlu   noktaları   şu   şekilde  

özetlemişlerdir:    

o Etrafa   rahatsızlık   vermemek   ve   çocuğu  

sınırlı  alanda  zapt  etmek.  

o Kendilerine   ayrılmış   olan   yataklarda   ve  

odalarda   çocuklarını   tutmakta   güçlük  

yaşamak   ve   çözüm   olarak   birtakım  

davranış   ve   söylemlerle   çocuğu  

dizginlemek.   (Çocuğu   yatağına   oturtma,  

77

 

kreşe   göndermeme   tehdidi   ve   istediği   şeyi  

vermeme   tehdidi,   kapalı   kuruma   gideriz  

korkutmacası).  

• Denizli  Bozkurt  Açık  Kadın  Ceza  İnfaz  Kurumu’nda  

daha   önce   kurum   psikoloğu   tarafından   verilen  

çocuk   bakımı   eğitimine   katılmış   olan   3   anne  

eğitimden   sonra   çocuklarıyla   daha   iyi  

anlaşabildiklerini  sıklıkla  dile  getirmiştir.  

 

 

             Kadın  Mahpuslara  İlişkin  Genel  Gözlemler  

• Özellikle   seminerler   esnasında   katılımcılardan  

gelen   yorumlar   bazen   sunulan   konunun   çok  

dışında   kalmıştır.   Kurum   yönetimine   sesini  

duyuramayan   ve   bürokrasiden   ötürü   her   işlemin  

yavaşlığından   yorulan   mahpuslar,   karşılarında  

muhatap   olarak   proje   ekibini   bulduklarından  

şikayetlerini   ve   sorunlarını   çokça   anlatmışlardır.  

Örneğin   kadın   mahpuslar,   genel   sağlık  

taramalarının   olmayışı   ya   da   ilaç,   doktor  

konusundaki   yetersizlikler   sonucu   yaşadıkları  

mağduriyetleri  proje  ekibiyle  paylaşmışlardır.  

78

 

• Kadına   yönelik   şiddet   konulu   seminerlerden  

birinde   şiddet   türlerinin   neler   olduğu   ve   şiddet  

karşısında   neler   yapılabileceği   sorulmuş;     bir  

mahpus   söz   isteyip   şöyle   bir   yorumda  

bulunmuştur:   “Ben   bunların   hepsini   yaşadım,  

birebir.   Devlet   hiçbir   şey   yapmadı.   Ben   de   gittim  

kocamı  öldürdüm”.    

 

Bu   yorumdan   da   anlaşıldığı   üzere,   çalışılan   mahpus  

kadınların   birçoğunda   gözlenen   ortak   sorun,   genelde   bir  

erkek  sebebiyle  suç  işlemiş  olduklarıdır.  

• Proje   çalışmaları   sırasında   bazı   katılımcıların  

bireysel   hikâyeleri   kadın   suçluluğuna   ilişkin   arka  

plan   açıklamalarını   pratiğe   oturtmaya   yardımcı  

olmuştur.      Örneğin,  çocuklarından  haber  alamayan  

anneler,   aileleri   tarafından   dışlanan,   reddedilen  

kadınlar,   tahliyesi   yaklaşan   ama   gidecek   yeri  

olmayan   kız   çocukları   bu   vakalardan   sadece  

birkaçıdır.  

• Kapalı   kurumlardaki   kadın   mahpuslardan   bazıları  

mahkûmiyetlerinin   son   döneminde   iyi   hallerinden  

ötürü   açık   kuruma   gitme   hakkına   sahip  

79

 

olabilmektedir.   Ancak   açık   cezaevi   Denizli’de  

olduğundan   birçok   kadın,   bu   hakkından  

vazgeçmekte,   çeşitli   nedenlerden   ötürü  

İstanbul’dan   ayrılmak   istememektedir.   Türk  

olanlar,   aileleriyle   görüşmeleri   zorlaşacağı   için;  

yabancılar   ise   konsoloslukları   İstanbul’da   olduğu  

için  Denizli’ye  gitmek  istememektedir.    

 

         Kurumlara  İlişkin  Genel  Gözlemler  

Proje   ekibi   tarafından   şehir   dışına   yapılan   kurum  

ziyaretlerinde   planlamaya   büyük   önem   verilmiş,   her  

kuruma   1   ay   öncesinden   ve   ziyarete   2   hafta   kala   olmak  

üzere   birkaç   defa   ziyaret   hatırlatmasında   bulunulmuştur.    

Ancak  her  ne  kadar  kurum  idarelerine  program  ve  gerekli  

izinler   yazılı   olarak   ulaştırılıp,   telefon   yoluyla   ziyaretler  

hatırlatılsa   da;   kurum   idareleri   hazırlık   ve   karşılama  

konusunda   yetersiz   kalmışlardır.   Yapılan   her   ziyarette  

aksaklıklar   ve   programda   gecikmeler   olmuş;   ziyaretin  

neden  gerçekleştiğine  dair  personelin  haberdar  edilmediği  

görülmüştür.  Kimi   zaman  kurum  psiko-­‐sosyal   servisi  dahi  

proje  ekibinin  ziyaretinden  haberdar  edilmemiştir.  

80

 

Bakırköy   hariç   diğer   tüm   kurumların   şehir  

merkezinden   oldukça   uzakta   olduğu   ve   dolayısıyla   bu  

durumun   çalışanlar   ve  mahpus   yakınları   açısından   zorluk  

getirdiği   görülmüştür.     Özellikle   küçük   çocuğu   olan  

memurların   yaşadığı   sıkıntılar   daha   da   yoğundur.  

Memurların,   mahpus   çocuklarına   yönelik   kampüslerde  

kreş   bulunmasına   karşılık;   memur   çocukları   için   kreş  

olanağının   olmamasına   oldukça   tepkili   oldukları  

görülmüştür.    

 

• Bakırköy  Kadın  Kapalı  Ceza  İnfaz  Kurumu:  

Kapasitesinin   neredeyse   iki   katı   sayıda   mahpus  

barındıran  bu  kuruma  bir  yıl  boyunca  proje  ekibinin  geliş  

gidişleri   çok   sayıda   olmuştur.   Projenin   doğası   itibariyle  

Bakırköy   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz   Kurumu   pilot   kurum  

olarak   birçok   etkinliğin   merkezi   olarak   kurgulanmıştır.  

Kurum   personeliyle   ve   mahpuslarla   ilk   temastan   proje  

bitimine   dek   karşılıklı   olarak   özverili   bir   çalışma  

yürütülmüştür.   Kurum  her   ne   kadar   kendi   içinde   oldukça  

yoğun   bir   trafiğe   sahip   olduğundan   dış   dünyaya   ve   sivil  

toplum   kuruluşlarına   alışkın   olsa   da;   proje   ekibiyle   ilk  

temaslarının   daha   soğuk   ve   şüpheci   olduğu   rahatlıkla  

söylenebilir.  Bu  mesafeli  ve  şüphe  barındıran  duruş  zaman  

81

 

içinde   farklılaşmıştır.   Süreç   içinde   algılar   değişmiş,  

personelin  sivil  topluma  karşı  hissedilen  gerginliği  azalmış,  

ilişkiler  geliştikçe  yasal  çerçeveden  çıkılmadan  esneklikler  

sağlanmaya   çalışılmıştır.   Proje   ekibiyle,   eğitimcilerle   ve  

gönüllülerle  hoşgörülü  ve  saygılı  bir   ilişki  kurmaya  gayret  

gösteren   kurum   personelinin   projeye   katkısı   büyük  

olmuştur.  

Ceza   infaz   kurumlarının   kemikleşmiş  

bürokrasisinin   projenin   birtakım   etkinliklerini   aksattığı  

durumlar   da   olmuştur;   ancak   bu   projeyle   sivil   topluma  

karşı   geliştirilen   rahatlama   sayesinde   karşılıklı  

fedakârlıklarla   proje   tamamlanabilmiştir.   Nizamiyeden  

psiko-­‐sosyal   servise   kadar   kurum   personelinin   genelinde  

fark  edilen  bu  değişiklik  bu   tür  projelerin  ne  denli  önemli  

olduğuna  işaret  etmektedir.  

Genel   olarak   neredeyse   tüm   personelde   kapasite  

fazlası   mahpusa   hizmet   veriyor   olmaktan   ötürü   bir  

tükenmişlik,   proje   süresince   gözlemlenenler   arasındadır.  

Gerek   büyükşehirde   yaşamanın,   gerekse   1000’den   fazla  

mahpusla   çalışıyor   olmanın   personelde   yarattığı  

sorumluluğun  yükü  tartışılmazdır.  

Psiko-­‐sosyal   servisin   üç   uzmanla   (proje   süresince  

iki   uzmanın   çalıştığı   zamanlar   da   olmuştur)   bu   denli  

82

 

yüksek   sayıda   kişiye   kaliteli   ve   gerektiği   gibi   hizmet  

vermesi  pek  olası  gözükmemektedir.  

Anneleriyle   kalan   çocuk   sayısı   itibariyle   de   diğer  

kurumlardan  daha  yoğun  olan  bu  kurumda  50  civarı  çocuk  

barınmaktadır.   Kampüs   içinde   bulunan   kreşte   bu  

çocukların   okulöncesi   eğitimine   bir   şekilde   devamı  

sağlansa   da,   personel   eksikliği,   mekânın   kısıtlılığı,   yaz  

dönemlerinde   öğretmen   bulmakta   zorluk   yaşanması,  

müfredatın   çoğu   zaman   uygulanmıyor   oluşu   ilk   bakışta  

göze  çarpan  eksiklikler  arasındadır.  

Bakırköy   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz   Kurumu  

şartlarının   (yetersiz   personel   ve   mekânsal   sıkıntılar)  

ivedilikle   iyileştirilmesi   ve   kadın   odaklı   model   bir   ceza  

infaz   kurumu   standartlarına   uygun   hale   getirilmesi  

gerekmektedir.  

 

• Eskişehir   Çifteler   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz  

Kurumu:  

Kurumun   şehrin  60  km  uzağında  bir   köyün   içinde  

olması   sebebiyle   gerek   mahpus   yakınlarının   gerekse  

personelin   birçok   sıkıntı   yaşadığını   belirten   yönetim,  

merkezden   uzak   olmanın   dışlanmışlığı   da   beraberinde  

83

 

getirdiğini   belirtmiştir.   Sivil   toplumla   hiçbir   ilişkileri  

olmadığını,   bunun   en   büyük   nedeninin   aradaki   mesafe  

olduğunu  dile  getiren  kurum  idaresi,  çoğu  zaman  kurslara  

eğitmen  bulmakta  dahi  zorlandıklarını  ifade  etmiştir.  

Nüfusunun  azlığından  ötürü  ‘butik  cezaevi’  şeklinde  

nitelendirilen  bu  kurumdaki  psiko-­‐sosyal   servisin   (tek  bir  

psikolog)   mahpuslarla   oldukça   yakından   ilgili   olduğu   ve  

onlara   kaliteli   bir   hizmet   sağlamaya   çalıştığı   her   halinden  

anlaşılmıştır.  

Öte   yandan   tıpkı   kurum   idaresi   gibi   memurlar   da  

kurumun   şehre   uzaklığından   sıklıkla   yakınmışlardır.  

Aradaki   bu   mesafenin   caydırıcılığı   yüzünden   tükenmişlik  

yaşadıkları  gözlemlenmiştir.  

Proje   bitimine   birkaç   ay   kala   elde   edilen   bilgiye  

göre  Eskişehir  Çifteler  ilçesinde  yer  alan  kadın  kapalı  ceza  

infaz   kurumu   Eskişehir   merkezde   bulunan   büyük  

cezaevine   taşınmıştır.     Çifteler’de   bulunan   infaz   koruma  

memurları   ve   kadın   mahpuslar   Eskişehir   merkeze  

götürülürken;   kurum   idaresi   ve   psiko-­‐sosyal   servis   aynı  

binada   erkek   mahpuslara   hizmet   etmeye   devam  

etmektedir.   Bu   değişiklikten   de   anlaşılacağı   üzere  

84

 

Türkiye’de   bu   alanda   yapılan   çalışmalar   çok   çeşitli  

nedenlerden  ötürü  sürdürülebilir  olamamaktadır.  

 

• Ankara  Sincan  Kadın  Kapalı  Ceza  İnfaz  Kurumu:  

Büyük   bir   kampüsün   içine   konumlandırılmış   olan  

bu   kurumda   toplam   7   farklı   türde   cezaevi   binası  

bulunmaktadır.   Sincan   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz   Kurumu  

bunlardan  sadece  biridir.    Geniş  bir  alana  yayılan  ve  model  

cezaevi   olarak   anılan   bu   kurum   birçok   imkâna   sahiptir.  

Kampüs   içerisinde   mahpus   çocukları   için   bir   kreş  

bulunmaktadır.    

Kurum  binası  oldukça  aydınlık  ve  avlularından  biri  

mahpuslara  ekip  biçmeleri  için  bahçe  olarak  tahsis  edilmiş  

durumdadır.   Kurumda   çok   farklı   türlerde   işlikler   ve  

atölyelerin  bulunduğu  gözlenmiştir.  

Psiko-­‐sosyal   serviste   çalışan   uzmanların   sayısının  

ve   deneyimlerinin   diğer   kurumlara   göre   nispeten   daha  

fazla   olması   sevindiricidir   ancak   yine   de   bu   kurumun  

yoğunluğuna   yetişmekte   zorlandıkları   gözden  

kaçmamıştır.   Ankara’da   olması   ve   model   ceza   infaz  

kurumu   olarak   tanıtılması   itibariyle   iyi   koşullar   sunmaya  

çalışan   bu   kurum,   diğerleri   için   bir   başlangıç   noktası  

sayılabilir.  

85

 

Öte   yandan   anneleriyle   birlikte   kalan   çocuklar  

konusunda  Ankara  Sincan  Kadın  Kapalı  Ceza  İnfaz  Kurumu  

yönetimi   diğer   kurumlardan   farklı   olarak   0-­‐3   yaş   arası  

çocukların   anne   ile   ikametine   izin   vermekte,   3   yaş   üzeri  

çocukların   anne   ile   kurumda   kalmasına   izin  

verilmemektedir.   Anne-­‐çocuk   ilişkisinin   sürdürülmesinde  

ve   düzenlenmesinde   gerek   idare   gerek   uzman   personelin  

inisiyatif   kullanmaları   önemli   olmakla   beraber   çocukların  

yüksek   yararını   gözeten   resmi,   somut   objektif   karar  

süreçlerinin   oluşturulması   ve   her   kurumun   bu   kararı  

uygulaması  gerekmektedir.      

 

• Adana   Karataş   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz  

Kurumu:  

Şehir   merkezinden   yaklaşık   45   km   uzakta;   Adana’nın  

Karataş   ilçesinde   yer   almakta   olan   bu   kurum;   şehir  

merkezinden   izole   konumu,   yüksek   duvarları,   sıkışık  

odaları   ve   dar   koridorları   sebebiyle   diğer   ziyaret   edilen  

kurumların   aksine   mimari   açıdan   oldukça   kısıtlayıcı  

bulunmuştur.     Mahpus   yakınlarının,   hapishanenin   tam  

karşındaki   büyük   ağacın   altına   konmuş   kırık   banklarda  

beklediği   ve   bu   insanlar   için   herhangi   bir   düzenlemenin  

86

 

yapılmamış  olması  kurumun  ciddi  eksiklerinden  biri  olarak  

göze  çarpmıştır.      

Kurum   psikoloğunun   ifadesine   göre,   kadın  

mahpuslar   genellikle   iki   büyük   sıkıntı   yaşamaktadır:  

“Birincisi   çoğu  kadın  hapisten   çıktıktan   sonra  gidecek  yer  

bulamamaktadır.   Bir   diğeri   ise   Adana   bölgesinde   kumalık  

sisteminin  önüne  geçilememektedir”.    

Tüm   ceza   infaz   kurumlarında   olduğu   gibi   tahliye  

sonrası   gidecek   yer   konusunda   yaşanan   sıkıntıya   dair  

sistemsel   bir   çözüm   getirilmelidir.   Ancak   kumalık   gibi  

bölgeye   has   bu   sorunla   ilgili   toplumsal   cinsiyet   ve   kadın  

hakları   başta   olmak   üzere   çeşitli   programlar  

yürütülmesinin,   soruna   önemli   katkılar   sağlayacağı  

düşünülmektedir.  

Kurumun  kapasite  açısından  yetersizliğine  rağmen  

bölge   cezaevi   sayılması   ve   bu   yüzden   aşırı  

kalabalıklaşmasının   gerek   mahpusları   gerekse   personeli  

oldukça   zora   soktuğu   gözlenmiştir.   Bazı   odalarda   3   katlı  

ranzaların   olduğu,   deponun   yetersiz   olmasından   dolayı  

uzun  süren  su  kesilmelerinde  hijyen  sorunlarının  yaşandığı  

ifade   edilmiştir.   Özellikle   hijyen   açısından   bir   kat   daha  

titizliğin   gerektiğini   belirten   memurlar   bunun   sebebi  

olarak   da   kurumun   kadın   cezaevi   olduğunu  

87

 

göstermişlerdir.  Bu  tür  uzun  süren  yetersizliklere  özellikle  

kadınların   tahammül   edemediklerini   tecrübelerinden  yola  

çıkarak   açıkça   belirtmişlerdir.   Kurumun   fiziki   şartlarının  

bir   an   önce   iyileştirilmesi   hatta   yeni   bir   binaya   geçilmesi,    

ardından   da   sivil   toplumun   ve   üniversitelerin   kurumla  

temasını   artırmak   gerekmektedir.   Ancak   bu   eksikliklerin  

çözülmesi   ile   ilk   bakışta   kuruma   dair   göze   çarpan  

aksaklıklar  bir  parça  olsun  giderilmiş  olacaktır.  

 

• Denizli  Bozkurt  Kadın  Açık  Ceza  İnfaz  Kurumu:  

Kapalı   kurumlarla   karşılaştırıldığında   farklı  

sorunları   olsa   da   Denizli   Bozkurt   Kadın   Açık   Ceza   İnfaz  

Kurumu’nun  gerek  mahkûmlar  gerekse  personel  açısından  

çok   daha   rahat   bir   atmosfere   sahip   olduğu   görülmüştür.  

Kadınların   tahliye   sonrası   topluma   geri   dönüş   sürecinde,  

açık   kurumların   olumlu   bir   etki   yarattığı,   kısıtlı   olsa   da  

hayatın   içinde   yer   almanın   “normal”leşme   sürecine   artı  

değer  sağladığı  söylenebilir.  

İdarenin   ve   memurların,   kurumun   bulunduğu  

bölgeye   dair   şikâyetleri   olsa   da   (şehir   merkezine   uzaklık  

gibi)   ceza   infaz   sistemine   ve   kadınların   sistem   içindeki  

ihtiyaçlarına   yönelik   duyarlılık   içinde   oldukları  

88

 

gözlemlenmiştir.  Aynı  duyarlılığın  anne  ve  çocuklara  karşı  

da  duyulduğu,  kurum  idaresinin  bu  özel  grubu  önemsediği  

görülmüştür.      

Denizli   Açık   Kadın   Ceza   İnfaz   Kurumu’nda   proje  

boyunca   gözlenen   en   temel   sorun   kalıcı   bir   psikoloğun  

olmayışı,   uzun   yıllardır   kurumda   görev   yapan   idarecinin  

başka  bir  kuruma  tayin  olmasıdır.  Bu  rotasyonlardan  ötürü  

yürütülen  çalışmaların  gücü  azalmıştır.    

Bu   kuruma   ilişkin   çözüm   bekleyen   en   ivedi   sorun  

kalıcı   bir   psiko-­‐sosyal   servis   ekibinin   oluşturulması  

gerektiği  ve  mahpus  kadınları  tahliye  sonrasına  hazırlayan  

destek  gruplarına  ihtiyaç  olduğudur.  Kurumdaki  çalışmalar  

süresince  temas  kurulan  kadınların  hemen  hepsinin  tahliye  

sonrasına  ilişkin  kaygı  ve  korkularının  çok  yüksek  olduğu,  

hatta   bazı   kadınların   neredeyse   tahliye   olmak   bile  

istemedikleri  gözlenmiştir.  

Kadın   mahpuslar   için   yapılmış   5   kadın   ceza   infaz  

kurumunda  (İstanbul,  Adana,  Ankara,  Denizli  ve  Eskişehir)  

sürdürülen   proje   boyunca,   sadece   1   kurum   idarecisinin  

(Denizli)   kadın   olması   önemli   bir   ayrıntı   olarak   dikkat  

çekmiştir.   Kadın   hapishanelerine   ilişkin   geliştirilecek  

89

 

çözüm  önerileri  ve  politikalar  mutlaka  hem  kadın  mahpusa  

hem  de  kadın  çalışana  yönelik  tasarlanmalı  ve  sivil  toplum-­‐

üniversite-­‐ceza  infaz  kurumu  üçgeni  güçlendirilmelidir.    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

90

 

ÇÖZÜM  ÖNERİLERİ  

Tüm  dünyada  olduğu  gibi  Türkiye’de  de  suç  işlemiş  

bireyler   sistem   içerisinde   çoğunlukla   çok   geç   fark  

edildikleri,   ihmal  edildikleri   ya  da   fark  edilemedikleri   için  

son   durakta   hapishane   ile   karşılaşmaktadır.   Öyle   ki,  

ergenlik   süreciyle   birlikte   başta   aile   olmak   üzere,   okul   ya  

da  askerlik  gibi  bir  dizi   “devlet”  eleğinden  geçen  birey,  bu  

duraklarda   büyük   ölçüde   yeterince   görülemediği   için   suç  

işleyerek   kendine   ve   topluma   zarar   verici   bir   aşamaya  

sürüklenmektedir.   Sisteme   takılarak   yasalarla   ihtilafa  

düşen   ergen/genç   suçluları   daha   sistematik   ve  

sürdürülebilir   bütüncül   politikalarla   suçtan   uzak   tutmaya  

çalışmak,   ceza   infaz   kurumlarında   tahliye   sonrasına  

yönelik  faaliyetleri  artırmak  gerekmektedir.  

Hapishaneler   suç   işlemiş   bireyin   yaptığı   eylem   ile  

ilgili  sorgulamalarda  bulunarak  geleceği  adına  daha  sağlıklı  

kararlar   alabileceği   bir   yüzleşme   mekânıdır.   Bireyin  

kendiyle   ilgili   derin   psikolojik   irdelemelere   girdiği   bu  

ortamda   hak   ihlalleri   ile   karşılaşması,   insanlık   dışı   kötü  

muamele   ya   da   uygulamalara   maruz   kalması,   bu   analiz  

sürecini   sekteye   uğratarak   bireyin   devlete,   topluma   ve  

hayata  karşı  öfke  duymasına  yol  açabilmektedir.  Dünyanın  

91

 

adil   bir   yer   olduğuna   dair   inancı   sarsılan   birey,  

karşılaştığı/tanık   olduğu   hak   ihlalleri   sonucu,   kendi  

gerçekleştirdiği   suç   eylemini   meşrulaştırmakta,   tahliye  

sonrasına   yönelik   yapıcı   adımlardan   uzak   kalmakta,  

böylelikle  tekrar  suça  yönelebilmektedir.  

 Bu   süreçteki   arazlardan   kaynaklı   ve   ceza   infaz  

sisteminde   günümüzde   en   önemli   sorunlar   arasında   yer  

alan  konu;  mükerrer  suçlardır.  Suç  işleyerek  hapse  giren  ve  

sonrasında   tahliye   olarak   topluma   geri   dönen   bireylerin  

Türkiye’de   tekrar   suç   işleme   oranlarının   oldukça   yüksek  

olduğu   bilinmektedir.   Suçun   önlenmesine   yönelik  

geliştirilecek  politikalarda,  suç  işlemiş  bireylerin  tekrar  suç  

işlemesine   zemin   hazırlayan   ve   tahliye   sonrası   bireyi  

damgalayan   sosyal   ve   çevresel   koşulların   iyileştirilmesi,  

mahpuslara   kendi   yeteneklerini   fark   etmeleri   ve   kişisel  

gelişimlerini   güçlendirmeleri   yönünde   fırsatlar   tanınması,  

ceza   infaz   sürecinde   mahpuslara   meslek   kazandırılması  

tahliye  sonrası  bireyi  güçlendiren  adımlardır.  

Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   Projesi   çıktılarını  

kurumlarda   sürdürülebilir   kılmak   için,   infaz   koruma  

memurlarının   “Hiçbir   şey   değişmez”,   “Biz   kimsenin  

92

 

umurunda   değiliz”,   ve   “Bize   değer   verilmiyor”   gibi  

inançlarının  aşılması  için  gelecekte  söz  konusu  grupla  daha  

uzun   soluklu   çalışmalar   yapmak   çok   önemli   ve   gerekli  

görülmektedir.    

Bu   bağlamda   proje   süresince  mevcut   uygulamalar  

göz   önünde   bulundurularak   aşağıdaki   başlıklarda   ceza  

infaz  kurumlarında  kadın  politikası  geliştirilmesi  yönünde  

birtakım  öneriler  getirilmiştir:  

 

Mahpus  Anneleriyle  Birlikte  Kalan  Çocuklara  

Dair:  

• Oyun/Oyuncak:   Oyun   odaları   oluşturulmalı,  

böylelikle  anne  ile  çocuk  kaliteli  vakit  geçirebilmeli.  

• Mekân:   Mahpus   anne   ile   çocuğun   odası   diğer  

mahpuslardan  ayrı  olmalı,  çocuklu  anneler  için  ayrı  

bir  yer  düzenlenmeli,  ayrı  düzenlenen  bu  mekânlar  

çocuk   dostu   olmalı.   Yeni   mekânlar   inşa  

edilemiyorsa   çocuklu  mahpus   anneler   için   ayrı   bir  

koğuş  ayarlanmalı.  

• Besin:   Mahpuslara   verilen   yiyecekler   çocuk   ve  

bebeklere,   emziren   annelere,   hamile   kadınlara  

93

 

verilmemeli.  Her  bir  özel  grubun  durumuna  uygun  

ve  yeterli  miktarlarda  besinler  sağlanmalı.  

• Dışarıyla   temas:     Çocuğun   dışarıyla   ve   diğer   aile  

üyeleriyle   (babası   ve   kardeşleri)   teması  

kesilmemeli,   çocuk   mümkün   olduğunca   dışarı  

gönderilmeli.  

• Eğitim:  

0-­‐3  yaş:  Kreşe  gitme  seçeneği  olmadığından  bu  

çocuklar   akranlarıyla   hiçbir   şekilde   temas  

edemiyor,   dolayısıyla   yetişkinlerle   birlikte  

büyüyor.   Kurumda   çocuklu   anneler   için   ayrı  

mekânların   düzenlenmesiyle   0-­‐3   yaş   arası  

çocuklar  akranlarıyla  vakit  geçirebilmeli.  

3-­‐6  yaş:  Kurum  dışındaki  kreşlere  gönderilmeli,  

böylelikle   bu   çocuklara   müfredata   uygun  

okulöncesi  eğitim  desteği  sağlanmalı.  

• Sağlık:   Kurumlarda   sürekli   olarak   doktor  

bulunmalı,   sağlık   taramaları   sıklaştırılmalı,   çocuk  

doktoruna  erişim  kolaylaştırılmalı.  

 

 

 

94

 

Psiko-­sosyal  Servise  Dair:  

• Psiko-­‐sosyal  servis  uzmanları  tarafından  yeni  gelen  

mahpusa  yönelik  uyum  programları  hazırlanmalı.  

• Mahpusların   uyumu   açısından   özellikle   ilk   bir  

haftanın   önemi   düşünüldüğünde,   mahpus   bu  

süreçte   psiko-­‐sosyal   servis   tarafından   kurumun  

işleyişi  ile  ilgili  bilgilendirilmeli;  meslek  kursları,   iş  

atölyeleri,   eğitimle   ilgili   konularda   kendilerine  

destek   sağlanmalı,   cesaretlendirilmeli,   aileleriyle  

telefon  yoluyla  görüştürmeli.  

• Mahpuslara  yönelik  üreme  sağlığı,  cinsel  sağlık,  akıl  

sağlığı,   madde   bağımlılığı   ve   şiddet   mağdurlarına  

yönelik  cinsiyete  özgü  programlar  oluşturulmalı.  

• Anne-­‐çocuk  ilişkisinde  kolaylaştırıcı  olunmalı.  

• Aile   ziyaretleri   düzene   sokulmalı,   dışarıdaki  

çocuklara  özel  ayrı  bir  görüş  günü  düzenlenmeli.  

• Dışarıdaki   çocuklarıyla   görüşme   konusunda  

mahpus  annelere  destek   sağlanmalı.  Bu   çocuklarla  

ilgili   aile   bireyleri   broşür   vb.   materyallerle  

bilgilendirilmeli.   Mahpus   annenin   durumuyla   ilgili  

yaşına  ve  gelişimine  uygun  olarak  çocuk  bilgi  sahibi  

olmalı.  

95

 

• Aileleriyle   (genellikle   çocukları   ile)   teması   kopan  

kadınlara   yönelik   bir   destek   hattı   oluşturulmalı.  

Çocuğun   nerede   olduğu;   mektup   ve/veya   telefon  

yoluyla   çocuğuna   nasıl   ulaşacağı   konusunda  

mahpus  kadına  rehberlik  edilmeli.  

• Genç  kızların  aileleriyle  iletişimleri  ve  eğitimlerinin  

devamı   sağlanmalı,   tahliye   sonrası   gibi   pek   çok  

konuda  psiko-­‐sosyal  destek  verilmeli.  

• Yabancı  uyruklu  kadınların  dil,   din,   ırk,   kültür  gibi  

farklı   taraflarını   da   gözeten   programlar  

oluşturulmalı   ve   bu   programlara   erişimleri  

sağlanmalı.  

• Sportif   ve   yaratıcı   faaliyetlerin   niteliği   ve   niceliği  

artırılmalı,   özellikle  genç  kızların  bu   faaliyetlerden  

faydalanmalarına  özen  gösterilmeli.  

 

Kurum  Personeline  Dair:  

• Kapasite   artırıcı   eğitimler,   kadın   mahpusların  

ihtiyaçlarıyla   ilgili   bilinçlendirme   çalışmaları  

yapılmalı.  

• Genel   sağlıkla   ilgili   (çocukları   da   kapsayacak  

şekilde)  ilkyardım  konusunda  eğitim  verilmeli.  

96

 

• Ziyaretlerle  ilgili  eğitim  verilmeli.  

• Psiko-­‐sosyal  destek  sağlanmalı.  

• Anne   memurların   çocuklarına   kreş   imkânı  

yaratılmalı.  

• Memur  üniformaları  erkeksilikten  uzaklaştırılmalı.    

• Üst  pozisyonlara  kadın  memurlar  da  atanabilmeli.  

• Radyasyon   ölçümleri   düzenli   olarak   yapılmalı   ve  

emziren  anneler  bu  konuda  daha  fazla  gözetilmeli.  

 

Ceza  İnfaz  Kurumu  Yönetimine  Dair:  

• Kadın   mahpuslara   yönelik   pozitif   ayrımcılık  

uygulanmalı,    kadına  özgü  sorunlar  önemsenmeli.    

• Disiplin   kurullarında   psiko-­‐sosyal   servisin  

görüşüne   yer   verilmeli;   ancak   psikolog   ve/veya  

sosyal   çalışmacı   ast-­‐üst   ilişkisinin   bariz   olduğu   bu  

kurullarda   görev   almamalı.   Psiko-­‐sosyal   servis,  

bağımsız   bir   değerlendirici   olarak   bu   kurula  

görüşünü  sunabilmeli  ve  çekilmeli.  

• Sivil  toplumla  işbirliğine  daha  yatkın  olabilmeli.  

• Kadınların   özel   hijyen   ihtiyaçları   (hamile,   çocuklu,  

emziren,   adet   döneminde,   kadın   hastalığı   olan)  

karşılanmalı.  

97

 

• Mahpuslara   tutuklu   ve   hükümlü   haklarıyla   ilgili  

hukuki  bilgi  sağlanmalı.  

 

Devlet  Politikasına  Dair:  

• Kadın   mahpusların   tüm   mahpus   nüfustan   farklı  

olduğu   anlaşılmalı;   bu   özel   grubun   ihtiyaçlarına  

yönelik   programlar   hazırlanmalı   ve   uygulamaya  

geçirilmeli.  

• Kadın   mahpusla   birlikte   kadın   personelin   de  

ihtiyaçlarını   gözardı   etmeyen   bir   sistem  

oluşturulmalı.  

• Memur   alımlarında   profesyonel   bir   seçme   süreci  

uygulanmalı.   Bu   süreçte   birtakım   değerlendirme  

araçları  (kişilik  testleri,  benlik  algısı  ve  saldırganlık  

ölçekleri   vs.)   kullanılmalı   ve   hapishanlerin   iç  

yapılanmasını   ve   dinamiklerini   bilen,   tanıyan  

profesyonellerle  birlikte  çalışılmalı.  

• Ceza   infaz   kurumlarındaki   mevcut   eksikliklerin  

giderilmesi   adına   sivil   toplumdan   nitelikli   hizmet  

satın  alınmalı.  

98

 

• Mahpus  kadın  için  aile  desteği  ve  görüşlerin  önemi  

anlaşılmalı.   Bu   yüzden   kadın   için   oluşturulan   ceza  

infaz  urumları  merkezden  uzakta  olmamalı.  

• Bekleme   salonları,   kapalı   ve   sıcak   yerler  

olmadığında   görüşe   gelen   aile   üyeleri   (özellikle  

çocuklar)   için   bu   durum   çok   zorlayıcı   olmakta.  

Bekleme  salonları  ziyaretçilere  uygun  olmalı.  

• Kadın   mahpuslara   yönelik   açık   kurumların   sayısı  

artırılmalı  ya  da  yarı-­‐açık  kurumlar  oluşturulmalı.  

• Kadın   mahpuslara   –özellikle   küçük   çocuğu   olan  

annelere  ve  gençkızlara-­‐  yarı-­‐açık  ya  da  açık  kurum  

seçeneği  sunulmalı.  

• Küçük   çocuğu   olup   5   yıldan   az   hüküm   giymiş  

hükümlülere   infaz   erteleme   gibi   esnek   çözüm  

içeren  alternatif  uygulamalar  getirilmeli.  

 

Tahliye  Sonrasına  Dair:  

• Ceza   infaz  kurumlarında  dışarıdaki  yaşama  uyumu  

kolaylaştıran  programlar  oluşturulmalı.  

• Tahliye   sonrası   için   yeni   düzenlemeler   yapılmalı,  

denetimli  serbestlikle  çalışılmalı.  

99

 

• İstihdamdan   barınmaya,   hukuki   yardımdan   psiko-­‐

sosyal   desteğe   kadar   mahpusa   tahliye   sonrası  

yaşamı   kolaylaştıran   ve   suça   karışmasını   önleyici  

alternatifler  sunan  bir  çerçeve  oluşturulmalı.  

 

Sivil  Toplum  Kuruluşlarına  Dair:  

• Kadın,  çocuk  ve  genç  üzerine  çalışan  sivil  toplumun  

ceza  infaz  kurumlarıyla  teması  arttırılmalı.  

• Ceza   infaz   kurum   personeline   yönelik   projeler  

yapılmalı.  

• Personelin   sivil   toplumla   dayanışma   içinde   olması  

çok  önemli.  Mahpuslara  yönelik  yapılan  projelerde  

personelin  desteği  alınmalı.  

• Ceza   infaz   kurumlarını   inceleyen   kurullarda   sivil  

toplum   daha   fazla   yer   almalı;   kadın,   çocuk,   gey,  

lezbiyen,  biseksüel,  yaşlı,  hasta  ve  yabancı  uyruklu  

gibi  özel  grupların  haklarını  savunmalı.  

 

Bütün   bu   önerilerin   uygulamaya   geçirilmesi,  

hapishanelerde   yaşanan   ya   da   yaşanması   muhtemel  

gerilim  ve  gerginliklerin  azalmasına  katkıda  bulunacaktır.  

 

100

 

SONUÇ  VE  TARTIŞMA  

Türkiye’de   132   bin   hükümlü   ve   tutuklunun   4   bin  

kadarının   kadın   olduğu   güncel   verilerle   ortaya  

konulmuştur.   Bu   sonuçlar,     suçları   daha   çok   erkeklerin  

işlediğini   göstermekle   birlikte   son   yıllarda   kadın  

suçluluğundaki   hızlı   artış,   üzerinde   önemle   durulması  

gereken   bir   sorunun   habercisi   olarak   sistemi   ve   toplumu  

uyarmaktadır.      

Kadın  suçluluğunun  sosyo-­‐ekonomik  değişimler  ve  

kültürel   dönüşümlerin   bir   sonucu   olarak   artıyor  

olmasından   hareketle   yola   çıkan   Küçük   Adımlarla   Büyük  

Oyunlar   Projesi,     Nisan   2011-­‐Nisan   2012   arası   bir   dizi  

uygulama  ve  araştırma  ile  yürütülmüştür.      

Proje   başlangıcında   tüm   dünya   uygulamalarında  

kadın   hapishaneleri   araştırılmış,   Türkiye’deki   mevcut  

uygulamalar   birebir   gözlemlenmiş,   ceza   infaz  

kurumlarındaki   iyileştirme   çalışmalarına   çeşitlilik  

getirilmeye  çalışılmış  ve  kadının  insan  haklarına  odaklanan  

kadın   ceza   infaz   kurumları   geliştirilmesi   yönünde   savunu  

faaliyetleri  yapılması  hedeflenmiştir.    

101

 

Proje   başlangıcında   hedeflenen   tablo   Türkiye’deki  

kadın  hapishanelerine  ilişkin  bir  model  önerisi  sunmak  ve  

yürütülen   uygulamaların   savunusunu   yürütmek   olsa   da,  

süreç   boyunca   edinilen   tecrübeler   ışığında   daha   farklı   bir  

sonuç  ortaya  çıkmıştır.    Öyle  ki  proje  süresince,    gözlenen  

en   temel   sorun   kadın   hapishanelerinde   ivedilik   arz   eden  

çok   daha   öncelikli   sorunların   olduğudur.   Projenin   çoğu  

etkinliği   sırasında   (Örn;   kadının   insan   haklarını  

konuşurken  ya  da  annelik  becerilerine  değinirken)  aslında  

çok   daha   temel   gereksinimlerin   karşılanamadığı,   temelde  

kadın   hapishanelerindeki   mahpus   grupların   aslında  

toplumda   ve   sistemde   tam   olarak   fark   edilmedikleri  

gözlenmiştir.   Proje   başlangıcında   yürütülen   fizibilite  

çalışmasında  edinilen  bilgilerin,  sahaya  çıkıldığında  büyük  

ölçüde   dönüştüğü,   önceliklerin   yer   değiştiği   ve   aslında  

kadınlarla   ya   da   personelle   bilinçlendirme   çalışmaları  

yürütmek   yerine   kadın   hapishanelerine   ilişkin   büyük  

fotoğrafı   görmenin   ve   öncelikli   eksiklerin   giderilmesi  

yönünde   bir   savunu   çalışması   yürütmenin   zaruri   olduğu  

anlaşılmıştır.    

 Proje   boyunca   Türkiye’deki   5   kadın   ceza   infaz  

kurumunda  (İstanbul,  Denizli,  Adana,  Ankara  ve  Eskişehir)  

102

 

kalmakta   olan   mahpus   kadınlar,   anneler,   kız   çocuklar   ve  

genç   kadınlar,   anneleriyle   birlikte   kalan   0-­‐6   yaş   arası  

çocuklar,     infaz   koruma  memurları   ve   psiko-­‐sosyal   servis  

uzmanlarıyla   çalışılmış/görüşülmüş;   bu   grupların  

ihtiyaçları   ve   mevcut   uygulamalara   yönelik   eleştiriler  

derlenmiştir.    

Proje   süresince   yapılan   gözlem   ve  

değerlendirmelerden   çıkan   en   çarpıcı   sonuç;   suç   işlemiş  

bireylerin   bu   kurumlara   geri   dönmemeleri   için   haklarını  

bilmeleri   ve   yeni   yaşam   olanaklarının   da   var   olduğunu  

görmelerinin  ne  denli  önemli  olduğudur.    

Diğer   taraftan   kadın   ceza   infaz   kurumlarında  

tahliye   sonrası   için   destek   programlarının   önemi  

tartışmasız   çok   büyüktür.   Tahliye   öncesinde   sunulan   bu  

programlarda   dışarıdaki   hayata   geçişi   kolaylaştıracak  

içerikler   yer   almalı,   kültüre   göre   değişiklik   gösterse   de  

uluslararası   standartlardaki   bu   programlar   temel   olarak  

yaşam   becerileri,   ebeveynlik   ve   sağlık   konularına   yönelik  

kurs   ve   eğitimleri   içermelidir.   Eğitimler   dışında   kadın  

hapishanelerinde  grup   toplantıları   ile  kadınların  her   türlü  

sorularını   sorabildikleri,   toplumun   kendilerini   kabul   edip  

103

 

etmemesiyle   veya   çocukları   ile   ilgili   kaygılarını   dile  

getirebildikleri  bir  atmosfer  yaratılmalıdır.  

Ceza   infaz   kurumlarında   yapılan   projeler,   geri  

dönüşleri   zor   olan   çalışmalardır;   ancak   bu   geri   dönüşün  

nasıl  olduğu  çok  önemlidir.  Çünkü  bu  alanda  önemsiz  gibi  

görünen   riskleri   azaltmak,   topluma   dönüşte   büyük  

zararları   önleyebilmektedir.   Sivil   toplum   kuruluşları   ve  

üniversitelerin   desteği   ile   hapishanelerde   sürdürülen  

projelerden   tek   bir  mahpusun   bile   fayda   görmesi,   tahliye  

sonrası   topluma   verilebilecek   çok   büyük   zararları  

engelleyebilmektedir.   Kısacası   cezaevlerinde   yürütülen  

projelerin   sürdürülebilirliği   zor   olsa   da   topluma   dönüşü  

itibariyle  bu  çalışmaların  önemi  tartışmasız  çok  büyüktür.  

Yürütülen   “Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar  

Projesi”   süresince   birçok   zorlukla   karşılaşılmış,   proje  

faaliyetleri   her   bir   zorluk   karşısında   yeniden  

şekillendirilmiştir.  Öyle  ki,  çoğu  uygulamanın  yürütüldüğü  

İstanbul   Bakırköy   Kadın   Kapalı   Ceza   İnfaz   Kurumu’nun  

faaliyet  konusunda  çok  aktif  olması,  aynı  anda  birçok  farklı  

kurum   ve   ziyaretçinin   odağında   yer   alması   yürütülen  

etkinliklerin   planlamasını   güçleştirmiştir.   Diğer   yandan  

104

 

mahpus   kadınlarla   sürdürülebilir   faaliyetler   yürütmenin  

bu   süreçte   zorlu   yanları   görülmüştür.   Kadınların   sevk,  

mahkeme,  tahliye,  koğuş  içi  sıkıntılar,  sağlık  gibi  sebeplerle  

etkinliklere   düzenli   katılamadıkları,   bazı   hallerde   görevli  

personelin   tam   olarak   talep   edilen   kadın   grubunu  

etkinliklere   getirmediği,   giriş   ve   çıkışlarda   uzun   süre  

beklenilmesi,   çalışma   mekânlarının   yetersiz   ve   uygunsuz  

oluşu,   Anadolu’daki   kurumlarda   programların   personele  

aktarılmamış  olması  ve  genel  bir  önyargı  ile  karşılaşılması  

gibi   sorunlar   çalışmaları   olumsuz   yönde   etkilemiştir.  

Ancak   en   temelde   kadın   mahpusların   ve   personelin   çok  

daha   büyük   ve   önemli   başka   öncelikli   sorunlarının   fark  

edilerek,  bu  sorunların  analizine  yönelik  saptama  ve  tespit  

yapılması   gerekliliği,   bu   gözlemlerin   kamuoyu   ve   kurum  

yetkilileri   ile   paylaşılması   ve   kadın   hapishanelerinin   bir  

fotoğrafının  sunulması  proje  çıktısı  olarak  bir  görev  kabul  

edilmiştir.    

Proje  sürecinde  yaşanan  zorlukların  yanı  sıra,  bu  1  

yıllık   zaman   zarfında   ceza   infaz   sisteminde   olumlu  

gelişmeler   de   gerçekleşmiştir.   Bu   değişimlerde   kuşkusuz,  

Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   Projesi’nin   yarattığı  

farkındalık   ve   sivil   toplum   ile   üniversitelerin   sistem  

105

 

üzerinde   oluşturduğu   baskının   etkisi   büyüktür.   Proje  

uygulamaları   devam   ederken   gözlenen   önemli  

değişimlerden   biri   hapishanede   annesi   ile   birlikte   kalan  

çocuklara   uygun   besinlerin   verilmeye   başlamasıdır.   Bu  

gelişmenin   süreç   içerisinde   tüm   kadın   hapishanelerinde  

uygulanmaya   başlaması   ümit   edilmektedir.   Annesiyle  

birlikte  kalan  çocukları  kapsayan  önemli  bir  değişim  daha,  

Adalet   Bakanlığı   Ceza   ve   Tevkifevleri   ile   Milli   Eğitim  

Bakanlığı   arasında   imzalanan   protokol   olmuştur.   Bu  

protokol   kapsamında   hapishanelerde   anneleriyle   kalan  

çocuklar   gün   içerisinde   Milli   Eğitim’e   bağlı   okulöncesi  

kurumlara  gönderilecek,  eğitim  almaları  sağlanacaktır.  

Yine   proje   sonlarına   doğru   gerçekleşen   bir   diğer  

önemli   gelişmeye   göre,   Ceza   ve   Güvenlik   Tedbirlerinin  

İnfazı  Hakkında  Kanun   ile  Denetimli   Serbestlik   ve  Yardım  

Merkezleri   ile   Koruma   Kurulları   Kanunu'nda   değişiklik  

yapan   yasa   tasarısının   TBMM   Genel   Kurulu’nda   kabul  

edilmesi  sayesinde  0-­‐6  yaş  arası  çocuğu  bulunan  ve  koşullu  

salıverilmesine   2   yıldan   daha   az   süre   bulunan   kadınlar  

cezalarını  cezaevi  dışında  geçirebilecektir.  

106

 

Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   Projesi   sonunda  

gerçekleştirilen   ve   proje   çıktılarının   kamuoyu   ve   basınla  

paylaşılmasını  sağlayan  basın  toplantısında  katılımcılardan  

gelen   önemli   öneriler   projenin   çıktılarını  

zenginleştirmiştir.   Bu   kapsamda   farklı   alanlardan  

uzmanların  da  katıldığı  bu  toplantıda,  TBMM  İnsan  Hakları  

Komisyonu’na  proje  çıktı  raporunun  mutlaka  ulaştırılması,  

kadın   kurumlarındaki   12-­‐18   yaş   arası   mahpusların  

yetişkin   mahpuslarla   kesinlikle   temas   etmemesi,   ayrı  

mekânlarda   kalmaları   gerektiği   ve   bu   gruba   “kız   çocuk”  

denilmesinin  önemi,  psiko-­‐sosyal  servis  uzmanları  ve  sivil  

toplum  örgütleri  arasında  organik  bir  bağ  kurulması  ve  bu  

bağın  devamının  sağlanması,  kurumda  kalan  0-­‐6  yaş  arası  

çocukların   gelişimlerinin   takip   altına   alınması,   bu  

çocukların   ruhsal   sağlık   taramasından   geçirilmeleri  

önerilmiştir.   Tüm   bu   öneriler   ve   gözlemlerin   “kadınlara  

uygun”   hapishanelerin   oluşturulmasına   yardımcı   olması,  

bu   alana   daha   fazla   sivil   toplum   örgütü   ve   üniversitenin  

girmesini   hızlandırarak   ortak   çabaları   arttırması  

beklenmektedir.    

 

107

 

PROJE  GÖRSELLERİ  

 

 

108

 

 

 

109

 

 

 

 

110

 

 

 

 

 

111

 

GÖRÜŞLER  

Bu  bölümde  proje  ekibinin  5  kadın  ceza  infaz  

kurumunda  yürütülen  çalışmalar  süresince  edinmiş  olduğu  

gözlem  ve  değerlendirmelere  yer  verilmiştir.  

Kadın,  çocuk,  genç...    Ve  hapishane.  Bir  arada  düşünülmesi  zor  kavramlar,  

bir  yıl  boyunca  kanlı  canlı  karşımızda,  yanımızda,  aklımızda  ve  dahası  gönlümüzdeydiler.  Mesleki  uzmanlığımızın  yettiği  ölçüde   bilgimizi   ve   deneyimlerimizi  mahpuslarla   ve   onlarla  çalışanlarla   paylaşmaya   gayret   gösterdik;   hayatlarının   bu  zorlu  döneminde  ufacık  da  olsa  bir   fark  yaratmaya  çalıştık.  ‘Başarı’  konusunda  mütevazı  olmak  durumundaydık;  şartlar  zordu,   imkânlar   kısıtlıydı   ama   inancımızı   ve   sabrımızı  yitirmeden   yola   devam   ettik.   Hapishanelerin   kapalı  kapılarının  ardında  apaydınlık  yüzler  ve  kocaman  yüreklerle  tanıştık;  inanılmaz  yaşam  öykülerine  kısacık  da  olsa  tanıklık  ettik.   Karşılaştığımız   yürek   burkan,   insanın   içini   acıtan   her  ayrıntı   bize   şunu   gösterdi   ki   paylaştıkça   azalıyor   acılar   ve  yapacak  mutlaka  bir  şeyler  var.  Derler  ki  “Umudunu  yitiren  kişi   her   şeyi   yitirmiştir”.   Özgürlüklerin   yitirildiği   yerde  umudunu   yitirmeyen   kadınlar   doğalarından  mıdır   bilinmez  zorluklarla   mücadele   ediyor   ve   hayata   sımsıkı  tutunuyorlar...   binlerce   umutla.   Sıkıntıları   çok,   sahip  oldukları   sayıca   az   olsa   da;   mahpus   annelerin,   kadınların,  gencecik   yüreklerin   ortak   umudu:   seslerini   duyurmak,  görünür  olmak,  dahası  anlaşılmak  !..  

 Uzm.  Klinik  Psikolog  Birgül  HAZNEDAROĞLU  

Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  Proje  Asistanı  

112

 

Onlar  İçin  Değişim  İstiyoruz…  Yıllardır   suça   sürüklenerek   çocuk   adalet   sistemine  

giren   çocuklarla   çocuk   cezaevlerinde   çalışmalar    yürütüyoruz..  Kadın  cezaevlerindeki  anneler  ve  0-­6  yaş  arası  miniklerin   durumuna   dikkat   çekmek,   bizleri   bu   projeye  yönlendirdi.  “Küçük  Adımlarla  Büyük  Oyunlar  Projesi”  içeriği  açısından  hem  bizler  için  ve  hem  de  kadın  cezaevleri  için  ilk  uygulamadır.    

"Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar"   projesinde  amacımız,   kadının   ihtiyaçlarını   dikkate   alan,   kadının  evrensel  haklarını  gözeten,    kadın  odaklı  bir  tutukevi  modeli  oluşturmak,   oluşturulan   modelin   Türkiye’deki   diğer   kadın  tutukevlerinde   uygulanabilirliği   için   savunusunu  gerçekleştirmek.   Proje   ekibimiz   Türkiye’deki   beş   kadın  cezaevinde  özverili  ve  yoğun  bir  çalışma  yürüttü.    

Kadının   özellikle   de   kapalı   kurumda   çocuğu   ile  birlikte  ele  alınması  çok  anlamlıdır.  Çünkü  Kadının  Evrensel  İnsan   Hakları’   nın   ne   kadarını   kullanabildiği   gerçeği  çocuğun   gelişimini   doğrudan   etkileyen   bir   olgudur.    Günümüzde   her   kesimdeki   kadınlar   Evrensel   İnsan  Haklarından  yararlanamamaktadır.  Dolayısıyla  çocuk  kendi  haklarından   mahrum   bırakılmaktadır.   Oysa   Çocuk   Hakları  Sözleşmesi   ve   diğer   uluslararası   sözleşmelere   taraf   bir  ülkeyiz  ve  görevimizi  yerine  getirmekle  yükümlüyüz.    

Bütün   çabamız   koşulları   değiştirmek,   içerdeki  zamanlarını   doğru   kullanmalarına   destek   olmak,   tahliye  olunca  ne  yapacakları  konusunda  algıda  seçicilik  yaratmak,  cezaevindeki   kadınlar   ve   yanlarındaki   bebeleri   için   model  oluşturmak,   değişim   yaratabilmek.   Onların   kapalı   kuruma  alınmamasını  savunmak.  Değişimi  gerçekleştirecek  olan  yine  sivil  toplum  örgütlerinin  itici  gücü  ve  dinamizmidir.    

Süreç   içerisinde   Adalet   Bakanlığı   ile   Milli   Eğitim  Bakanlığı   arasında   imzalanan  protokole   göre   “6   yaş   öncesi  annesi   yanındaki   çocukların   kreşlere   gidebilecek”   olması  

113

 

olumlu   bir   gelişme.   Ama   biz   daha   fazlasını   istiyoruz.  Kadınların   ve   çocukların   şiddet   görmediği,   suça  sürüklenmediği   bir   toplum   için   daha   fazla   duyarlılık  göstermeliyiz.  

    “Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar”  Projesi’nin   hayata   geçmesinde,   Kadın   Cezaevlerinde  oluşturmaya   çalıştığımız   kadın   politikasında   duyarlılığını  ortaya   koyan   Sabancı   Vakfı’na,   proje   ortaklarımız   CISST  Derneği’ne,  akademik  katkıları  ile  projeyi  güçlendiren  Doğuş  Üniversitesine,   Adalet  Bakanlığı   ilgili   birimlerine,   beş   kadın  cezaevinde   büyük   çabalar   gösteren   cezaevlerinin     tüm  çalışanlarına,     proje   ekibimize   Vakfımız   ve   kendi   adıma    teşekkür  ediyorum.    

Nevin  ÖZGÜN  Türkiye  Çocuklara  Yeniden  Özgürlük  Vakfı    

(Proje  Yürütücüsü  Kurum)  2.Başkanı  

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

114

 

Hepimizin  sorunu;  hapishaneler…  Avrupa   Birliği   katılım   sürecinde   Türkiye’de   Ceza  

İnfaz  Sisteminde  reform  çalışmaları  son  yıllardaki  çok  fazla  olumsuz   gelişmelere   rağmen   bir   çok   altyapı   gerektiren  konularda    hız  kazanmıştır.  

Adalet   Bakanlığı   2005   yılından   bu   yana     bazı  başarılar   da   elde   etmiştir.   Ancak   bu   sürecin   en   zayıf  ayağının,  sivil  toplumun  bu  sürece  katılmasında  yaşandığını  düşünüyorum.   Sivil   Toplum   Örgütleriyle   diyaloğun   daha  fazla   kurularak   sürece   katılımlarının   güçlendirilmesi  gerektiği  görülmektedir.  

Hapishaneler   konusunda   iyileşme   ve   insan   hakları  açısından   başarılı   olmanın   yolu   sivil   toplum   örgütleri   ve  üniversitelerle   işbirliğinden,   ortak   projeler   üretmekten  geçmektedir.  

Ceza   ve   Tevkifevleri   Genel   Müdürlüğü   ve   5   kadın  hapishane   personeli   bu   projenin   uygulanmasında  olabildiğince   yardımcı   olmaya   ve   katkı   sunmaya  çalışmışlardır,  ancak  yine  görülmüştür  ki  çalışmaların  daha  kolay   ve   daha  amacına  uygun  halde   gelişmesi   için   yasal   ve  zihniyet  değişimlerine  de  ihtiyaç  vardır.  

Bu   ve   benzeri   projelerde   sivil   toplum   örgütleri  gördükleri   ve   yaşadıkları   eksiklikleri   ,yanlışları   kurumlarla  ve  kamuoyuyla  paylaşmak  ve  çözüm  üretmek  konusunda  bir  yaklaşım  sergilemek  durumundadırlar.  

Sorunların   çözümü   ancak   bu   yöntemle   mümkün  olabilecektir.  

Küçük   Adımlarla   Büyük   Oyunlar   projesi   bu   açıdan  önemli   bir   örnek   oluşturmaktadır.   Türkiye   Çocuklara  Yeniden  Özgürlük  Vakfı  gibi   çok  köklü  ve  bu  alanda  önemli  hizmetler   vermiş   bir   kurumun   çatısı   altında,   Doğuş  Üniversitesi   ve   Ceza   İnfaz   Sisteminde   Sivil   Toplum  Derneğimizin  bir  araya  gelmesi  hepimize  önemli  deneyimler  kazandırmıştır.  

115

 

Bir   diğer   önemli   nokta   ise   Sabancı   Vakfı’   nın       bu  projeyi  desteklemiş  ve  yakından  izlemiş  olmasıdır.  Türkiye’de  Sabancı   Vakfı’nın   başlatmış   olduğu   bu   adımla   diğer  kuruluşlarımızın   da   hapishaneler   ve   oradaki   yaşamın  işleyişi,   sorunların   tespiti   ve   çözüm   yolları   konusunda  üretilecek  çalışmalara  destek  vereceklerini  umuyoruz.    

Bu   çalışmada   birlikte   emek   verdiğimiz   bütün  arkadaşlarıma   ve   kurumlara   derneğimiz   adına  teşekkürlerimi  sunarım.  

Zafer  KIRAÇ    Ceza  İnfaz  Sisteminde  Sivil  Toplum  Derneği    

Yönetim  Kurulu  Başkanı          

                                 

 

116

 

Psikolojinin   en   temel   tarihi   figürlerinden   birisi,  insanı   tanımak   için   kitaplar   okumayı   değil,   kenar  mahallelerde,   evsizlerin   arasında,   karanlık   sokaklarda,  hapishanelerde,   akıl   hastanelerinde  dolaşmayı   tavsiye   eder.  Ben   insan   varoluşumuza   kendimce   en   geniş   çerçeveden  bakabildiğim   hal   olarak   yaşadım   hapishane   tecrübesini.  Suçlu   ve  mağdurun,   haklı   ve   haksızın,   iyi   ve   kötünün   iç   içe  geçebildiğini,  aynı  anda,  aynı  yerde  var  olabildiğini  gördüm.  Biz  hapishanedeki  yaşama  dokunduk,  oradaki  yaşam  da  bize  dokundu.  Bu  projeden  önce  de  hapishanelerde   çeşitli   psiko-­sosyal   destek   çalışmaları   yürüttüm,   yürütenlere   destek  vermeye  çalıştım.  Ancak,  hiçbir  projede  bu  kadar  aynı  anda  hem   işe   yarar   hem   de   işe   yaramaz   hissettiğimi  hatırlamıyorum.   Bir   yandan   o   kadar   çok   eksik   var   ki,  çocuklar   için  temel  somut   ihtiyaçlar,   süt,   taze  meyve,   sebze,  giysi,   oyuncak  gibi.  Bir   yandan  da  o   kadar  doğrudan  anne-­çocuklara   müdahale   edebildiğimizi   ve   cevap   alabildiğimiz  gördük   ki,   çok  memnun   olduk.   Ama   hep   daha   yapacak   çok  fazla  şey  var  düşüncesiyle  ayrıldık  hapishanelerden…  Hep  bir  buruklukla…    

2005   yılından   beri   Avrupa   Birliği   uyum   süreci  dâhilinde   gerçekleştirilen   yargı   reformunun   ceza   infaz  kurumlarını  nasıl  dönüştürdüğünü   içinde  yer  aldığım  çeşitli  projeler  sayesinde  doğrudan  gözlemleme  fırsatı  buldum.  Bir  yandan   binalar,   fiziksel   koşullar   değişti,   bir   yandan  uygulamalar,  yasalar  yönetmelikler  değişti;    en  yavaş  ve  zor  değişenin   ise   insanlar   olduğunu   gördüm.   Eski   zamanların  acı  tecrübeleriyle  şekillenmiş  güvenlik  öncelikli  yaklaşımdan,  güvenliğin   yanına   giderek   insan   hakları   bilinci   ve  duyarlılığını   da   koyan   bir   bakış   açısının   şekillenmekte  olduğunu   gözlemliyorum.   Değişim,   hızı   her   yerde   aynı  olmasa   da   inkâr   edilemez.   Sabancı   Vakfı’nın   desteği   ile  yürüttüğümüz   bu   çalışma   sanırım   on   yıl   önce   konunun  

117

 

içinde  ya  da  dışında  pek  de  kimselerin  hayal  edemeyeceği  bir  girişimdi.   Bakanlığın   bize   kapılarını   açmış   olmasını,   kurum  ziyaretlerimizde   gördüğümüz   misafirperver   ve   şeffaf  karşılamaları  da  bu  değişimin  ürünü  olarak  yorumluyorum.  Artık   apaçık   ortadır   ki,   cezaevleri   toplumun   dışında,  toplumun   dışındakiler   için   inşa   edilen   izolasyon   kutuları  değildir.   Duvarların   her   iki   tarafında   olan   biten   hepimizin  meselesidir.  Dolayısıyla,  sivil  toplum  ve  üniversiteler  özellikle  gerek   insan   kaynağı,   gerek   alternatif   uygulama   ve  tedbirlerin   düzenlenmesinde   vazgeçilmez   unsurlardır.   Bu  çalışmada   da   biz   sivil   toplum-­üniversite-­devlet   kurumları  arasında   geniş   çaplı   bir   işbirliği   kurduk,   kadına   özgü   bir  ceza  infaz  modeli  önerisi  ortaya  koymayı  hedefledik.  

Kadın  politikası  üretmenin  önemine  zaten  bu  kitapta  değinilmekte,   ben   kendi   gözlemlerime   dayanarak   şunları  ekleyebilirim:    

• Çocuklarla  çalışmak  çok  verimli  bir  alan;  değişimi  o  kadar  kısa  bir  zamanda  görüyorsunuz  ki,  az  zaman  ve  enerjiyle  bir  hareket  yaratmak  mümkün,    

• Kadın  politikası  üretmek  şart;    kadın  çocuğa  kültürü  geçiriyor,  yaşamla  çocuk  arasında  tercüman  oluyor,  anneye  verdiğimiz  her  destek,  çocuğun  hedefi  olduğu  risklere  müdahale  etmek  anlamına  geliyor.    

• İnfaz  koruma  memurları,  tüm  ceza  adalet  sisteminin  hükümlülerle   temas   içinde   olan   mesaj   alan-­veren  adeta   sinir   uçları;   bu   grubun   önemi   asla   göz   ardı  edilmemeli.  

• Ve   ceza   infaz   kurumlarında   psiko-­sosyal   serviste  görev   yapan   meslektaşlarım;   çok   iş   var,   çok   az  psikolog   var.   Psiko-­sosyal   servislere   çok   daha   fazla  destek  olmalıyız  diye  düşünüyorum.      

118

 

Son   olarak,   kurum   içinde   yürüttüğümüz  çalışmaların   etkisini   görebildiğimiz   kadar,   projenin,   bütün  olarak,   politika   üreticiler   üzerinde   de   etkisi   olmasını  temenni   ediyorum.   Beni   bu   süreç   dahilinde   en   çok  ümitlendiren   gelişme,   Milli   Eğitim   Bakanlığı   ile   Adalet  Bakanlığı   arasında   imzalanan   ve   hapishanede   anneleriyle  kalan   çocukların   dışarıda   okul   öncesi   eğitime   dahil  edilmeleri   için   gerekli   düzenlemelerin   yapılmasını  sağlayacak  olan  protokol  oldu.  Bu  kitabın  yazıldığı  günlerde  ise   yeni   denetimli   serbestlik   düzenlemesinde   0-­6   yaş   arası  çocuğu   olan   kadın   hükümlülerin   de   hatırlandığına   şahit  olduk.  Değişim  sürüyor…  

En   içten   teşekkürlerim   Adalet   Bakanlığı’nın   idareci  ve   personeline,   Sabancı   Vakfı’na,   Doğuş   Üniversitesi’ne   ve  çok  sevgili  proje  ekibi  arkadaşlarıma…  

 

Yrd.Doç.Dr.Aslı  AKDAŞ  MİTRANİ  Doğuş  Üniversitesi  Psikoloji  Bölümü      

                       

119

 

Mor   Sertifika   Proje   ekibi   olarak   “Küçük   Adımlarla  Büyük  Oyunlar”  projesinde  yer  almak  bizim  için  1  senelik  çok  yönlü   ve   besleyici   bir   deneyim   oldu.     Şimdiye   kadar  alıştığımız,   toplumsal   cinsiyet   eğitimleri   yaptığımız  kitlelerden,   mekanlardan   tamamen   farklı   bir   çalışma  gerçekleştirdik.   Bu   bağlamda   hem   proje   boyunca   öğrendik  hem   de   ulaşılması   çok   güç   bir   grupla   toplumsal   cinsiyet  bilincini  paylaştık,  sorguladık,  yeniden  kurguladık.  

Hapishanedeki   mahpus   genç   kızlar   ve   kadınlarla  yaptığımız   çalışmalar   bizlere   umut   verdi;   özgürlüklerinden  yoksun   olsalar   da,   kısıtlanmış   yaşamlar   sürseler   de  umutlarını  yitirmediklerini,  birey  olmak  için  çabaladıklarını  gördük.     Destekledik,   özgür   bir   birey   olmanın   temeli   olan  haklarının   bilincinde   olmalarından   bahsettik.   Genç   kız   ve  kadınlara   haklarını,   özellikle   kadının   insan   haklarını  hatırlatmak   istedik;   hakları   olduğunun   farkındalığını  oluşturmayı  amaçladık;  kadına  yönelik  şiddete  karşı  “hayır”  diyebilmenin  altını  çizdik.  Ataerkil  düzeni,  birlikte  konuştuk,  kadını   arkada  bırakan  bu  düzene   kızdık,   tepki   gösterdik   ve  eşit  bir  dünyayı  hayal  ettik.    En  çok  da  onları  hayal  kurmaya  teşvik   ettik   çünkü   umutsuzluğa   kapılmamalarını   ve  gelecekleri   hakkında   düşünmelerini   istedik.   Öte   yandan,  hapishanelerin   bir   diğer   önemli   bileşeni   İnfaz   Koruma  Memurları   ile   yaptığımız   çalışmalar   da   en   az   hapishanede  yaşayan   genç   kız   ve   kadınlarla   çalışmalarımız   kadar   bizim  için  önemli  idi.  Bu  çalışmalar  genç  kız  ve  kadın  mahpuslarla  yapılan   çalışmaları   besleyen,   birebir   örtüşen   seminerlerdi.  Öyle   ki;   idare,   devlet,   toplum   gözünde   yetersiz,   önemsiz  göründüğünden   muzdarip,   toplumsal   önyargılardan  öylesine   etkilenen   bu   grupla   çalışmanın   ve   onları    dinlenmenin   önemini   anladık.   İnfaz   koruma   memurlarının  mahpus   kadınların   geleceklerindeki   dönüştürücü   rollerini  hatırlattık;   bizim   gerçekleştirdiğimiz   toplumsal   cinsiyet  

120

 

farkındalık   çalışmasının   asıl   yürütücülerinin   “rol   modeller”  olarak  onlar  olduğunun  altını  çizdik.  

Toplumsal   cinsiyet   farkındalığı   çalışmaları,  önyargıların   sorgulanması   ve   bireyin   kendini   kısıtlayan,  sıkıştıran   kalıplardan   özgürleştirmesini   amaçlıyor.  Cezaevlerinde   mahpus   genç   kız   ve   kadınlarla,   ceza   infaz  memurlarıyla   yaptığımız   çalışmalar   da   tam   da  özgürlüklerin   yitik   olduğu   bir  mekandan   eşit   bir   toplumda  özgür  bireyler  olmaya  denk  düşüyor.  

 Ayşe  Yüksel  Memiş  &  Olcay  Özer  Vural  Sabancı  Üniversitesi  Mor  Sertifika  Ekibi    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

121

 

KAYNAKÇA  

Alejos,  M.  (2005)  Babies  and  Small  Children  Residing  in  

Prisons.  The  Quaker  United  Nations  Office.  

Bastick,  M.  &  Townhead,  L.  (2008).  Women  in  Prison:  A  

Commentary  on  the  UN  Standard  Minimum  Rules  for  

the  Treatment  of  Prisoners.  Geneva:  Quaker  United  

Nations  Office.  

Bowlby,  J.  (1969).  Attachment  and  Loss.  Vol.  1:  

Attachment.  London:  Pimlico.    

Brett,  R.  &  Bastick,  M.  (2005).  The  need  for  international  

guidelines:  Children  in  prison  with  their  mothers.  

Children  without  parental  care:  Qualitative  

alternatives,  Early  Childhood  Matters,  Bernhard  van  

Leer  Foundation.    

Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü  (2011).  Ekim  2011  

İtibariyle  Tutuklu-­‐Hükümlülerin  Ceza  İnfaz  Kurumu  

Statülerine  ve  Suç  Gruplarına  Göre  Dağılımı.  

http://www.cte.adalet.gov.tr        

Ceza  ve  Tevkifevleri  Genel  Müdürlüğü  (2006).  Ceza  İnfaz  

Kurumlarının  Yönetimi  İle  Ceza  Ve  Güvenlik  

Tedbirlerinin  İnfazı  Hakkında  Tüzük.  

http://www.cte.adalet.gov.tr  

122

 

Coyle,  A.  (2002).  A  human  rights  approach  to  prison  

management.  Handbook  for  prison  staff.  

International  Centre  for  Prison  Studies,  King’s  

College  London.  

http://www.penalreform.org    

Gürtuna,  O.  (2009).  Cezaevinde  Kadın  Olmak  ve  Cezaevinin  

Kadın  Bakış  Açısıyla  Sosyolojik  Değerlendirmesi:  

Ankara  Sincan  Kadın  Kapalı  Cezaevi  Örneği,  

Yayınlanmış  Yüksek  Lisans  Tezi.  Ankara  Üniversitesi  

Sosyal  Bilimler  Enstitüsü.  

İçli,  T.  ve  Öğün,  A.  (1988).  Sosyal  Değişme  Süreci  İçinde  

Kadın  Suçluluğu.  Haccettepe  Üniversitesi  Edebiyat  

Fakültesi  Dergisi,  5  (2),17-­‐32.  

Pösö,  T.  &  Enroos,  R.  &  Vierula,  T.  (2010).  Children  

Residing  in  Prison  With  Their  Parents:  An  Example  

of  Institutional  Invisibility.  The  Prison  Journal  90(4)  

516-­‐533.  

Richie,  B.E.  (2000).  Exploring  the  Link  Between  Violence  

Against  Women  and  Women’s  Involvement  in  Illegal  

Activity:  Research  on  Women  and  Girls  in  the  Justice  

System,  U.S.  Department  of  Justice  Office  of  Justice  

Programs  National  Institute  of  Justice,  1-­‐13.  

123

 

The  Quaker  Council  for  European  Affairs  (2007).  Women  

in  prison.  A  review  of  the  conditions  in  member  

states  of  the  council  of  Europe.  Quaker  Council  for  

European  Affairs.  

Townhead,  L.  (2006)  Women  in  Prison  and  Children  of  

Imprisoned  Mothers:  Recent  Developments  in  the  

United  Nations  Human  Rights  Systems    

UN  Office  on  Drugs  and  Crime  (2008).  Handbook  for  Prison  

Managers  and  Policymakers  on  Women  and  

Imprisonment.  

http://www.unhcr.org/refworld/docid/4a096b0a2  

Wedderburn,  D.  (2000)  Justice  for  Women:The  Need  for  

Reform  (Prison  Reform  Trust)  p.  11.    

Widom,  C.S.  (2000).  Childhood  Victimization  and  the  

Derailment  of  Girls  and  Women  to  the  Criminal  

Justice  System:  Research  on  Women  and  Girls  in  the  

Justice  System,  U.S.  Department  of  Justice  Office  of  

Justice  Programs  National  Institute  of  Justice,  27-­‐36.  

Women  in  Prison  Project  (2002).  Yayınlanmış  Durum  

Raporu:http://www.prisonpolicy.org/scans/Fact_Sh

eets_2002.pdf      

 

124

 

SÖZLÜK  

Cezaevi/  Ceza  İnfaz  Kurumu:  Tutuklu  ve  hükümlü  

mahpusların  bir  arada  olduğu  mekân.  Cezaevi  “ceza”  

kökeninden  gelmekle  birlikte,  yaygın  kullanımda  

barındırdığı  mahpusların  hepsinin  “ceza”  aldığı  

sanılabilmektedir;  ancak  bu  kurumlarda  yargılaması  

devam  eden  mahpuslar  da  bulunmaktadır.    

Gardiyan:  Cezaevlerinde  düzeni,  tutukluların  kurallara  

uygun  biçimde  davranmalarını  sağlamakla  görevli  

kimse.  

Genç  Kadın:  Kadın  ceza  infaz  kurumlarında  yer  alan  18-­‐24  

yaş  arası  kadın  mahpus.  

Hapishane:  Bireylerin  özgürlüklerinden  yoksun  olarak  

işledikleri  suçun  karşılığı  cezayı  çektikleri,  

hapsedildikleri  mekan.  

Hükmen  Tutuklu  (Hükümözlü):  Hakkında  ilk  derece  

mahkemesinin  mahkûmiyet  kararı  verdiği  ve  tutuk  

halinin  devamına  hükmettiği  kişinin  hukuki  durumu.  

Hükümlü:  Ceza  hükmü  verilmiş,  hüküm  giymiş  mahkûm.  

İnfaz  Koruma  Memuru:  Ceza  infaz  kurumlarında  

mahkûmların  güvenliği  başta  olmak  üzere  tüm  

işlerden  sorumlu  memur,  eski  adıyla  gardiyan.  

125

 

Kız  Çocuk:  Ceza  infaz  sisteminde  12-­‐18  yaş  arası  suça  

sürüklenmiş  kız  çocuk.  

Mahkûm:  Hükümlü.  

Mahpus:  Kapatılmış,  hapsedilmiş  kimse.  

Model  Cezaevi:  İdeal  cezaevi  olarak  nitelendirilen,  örnek  

cezaevi.  

Psiko-­‐sosyal  Servis:  Ceza  infaz  kurumlarında  mahkûmların  

psiko-­‐sosyal  yönden  desteklenmesini  sağlayan  

psikolog,  sosyolog  ya  da  sosyal  hizmet  

uzmanlarından  oluşan  birim.  

Tutuklu:  Kanun  yoluyla  hürriyetlerinden  alıkonularak  bir  

yere  kapatılan  (kimse).  

 

 

 

 

 

 

 

126

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

127

 

 

 

 

 

128