sabri savas sogutma teknigi

8/2/2019 Sabri Savas Sogutma Teknigi

1/57

ENDSTRYEL SOUTMA UZMANI

THE EXPERT OF INDUSTRIAL COOLING

SOUTMA TEKNve

RNEK UYGULAMA ALIMALARI

Tekno SavSOUTMA UZMANI

SAVALARTESSAT TAAHHT ve TC.LTD.TAdmz, gveniniz

gvenli hzmz,kalite ve garantiniz

itibar ve zaman hepimiz iin deerlidir.


2/57

SOUTMA TEKNVe

RNEK UYGULAMA ALIMALARI

NSZ: SAVALAR TESSAT, TAAHHT ve TCARET LMTED RKET olarak,1981 ylndan bu yana admz gvenimiz, gvenli hzmz, kalite ve garantimiz, itibar vezaman hepimiz iin deerlidir tutum, davran ve hizmet anlay ile, eitli soutma teknikleri

ve endstriyel soutma konularnda imalat, sat, montaj ve iletmeye alma almalarn veayrca danman mhendislik ile eitim ve retim etkinliklerini srdrmekteyiz.

SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizin eitim ve retim etkinliklerikapsamnda yer alan; Souk ve Donmu Depoculuk kitapmzn yannda, Soutma Tekniive rnek Uygulama almalar kitapmzla da siz sayn ve saygdeer mterilerimize ve

bu arada lkemize de hizmeti grev kabul etmekteyiz.

SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizce retilen Paket Tipi Souk DepoCihazlarmz T.C Trk Patent Enstitsnce onaylam Endstriyel Tasarm TescilBelgelidir.

retimlerimizde bilgi ve bilimsellik ile, kalite ve istikrar SAVALAR Tesisat, Taahht veTicaret Limited irketimizin yeterliliinin ve gvenirliliinin kaynadr.

Referanslarmz, SAVALAR Tesisat, Taahht ve Ticaret Limited irketimizin yeterliliinin vegvenirliliinin teminatdr.

SOUTMA VE KLMA TEKNNDE ISI DEERLENDRME BRMLERZET; Bilhassa Soutma ve Klima Tekniinde kapasite deerlendirilmesine esas ton, Btu,kcal ve W gibi farkl deerler kullanlmas ve bu deerlerin arasndaki farkllklar uygulamadakarmaa yaratmaktadr.

Byle bir karmaay nlemek amac ile bu almada; ton, Btu, kcal ve W gibi sdeerlendirilmesine esas l birimlerinin tantlmas ile, bu l birimlerinin birbirlerine grefarkllk deerleri,aklanmaya allacaktr.

GR; lkemizde, bugn iin soutma ve klima tekniinde soutma kapasitesideerlendirilmesinde ton soutma, Btu (British Thermal Unit), kcal (kilokalori) ve W (Watt) sl, daha dorusu s deerlendirme birimleri genellikle kullanlmaktadr. rnein herhangi birsoutma veya klima sistemi iin 1 ton, veya 200 Btu/min ya da 3024 kcal/h veyahutta 3417 W

soutma kapasitesi l birimi ile deerlendirme yaplmas soutma teknisyenlerimiz iinolaan grlmektedir.

Ancak, lkemizin de bulunduu 1960 ylnda yaplan Conference Generale des Poids EtMeasure (CGMP) toplantsnda alnan 12 sayl kararla (nternational Systems of Units)Uluslar aras Birimler Sistemi,ller ve Birimler Pratik Sistemi (S-l Sistemi) olarak kabuledilmitir.

S L SSTEM ve SOUTMA TEKNNDEK YER; S-l Sistemindetermodinamik scaklk Kelvin (K) veya Celcius (C) l birimi ile llr.Istma veyaSoutma kapasiteleri, yani; miktarlar ise Joule/saniye (J/s), Watt (W) veya kilowatt (kW) l

birimleri ile deerlendirilir. S-l Sisteminde:1 J/s = 1 W


3/57


4/57

Bu durumda 1 ton buz 24 saatte (1 gnde) erirse evreden:288000 Btu/24h = 12000 Btu/h = 200 Btu/min, s emer. Bu sonuca gre;12000 Btu/h = 200 Btu/min = 1 ton soutma kapasitesi olarak tarif edilir.

Soutma kapasitesi deerlendirme l birimi olarak ton soutma ngiliz l Sistemindeyerini alm olmasna ramen ayn tarifi Metrik Sistem iin de yapmak gerekirse;

2000 lb/24 h

1 ton soutma = ------------------x80 kcal/kg = 3024 kcal/h , olur.S-l Sisteminde:2,20462 lb/kg

1 kcal = 1,163 W olduuna gre;1 ton soutma = 3024 kcal/h x 1,163 W/ kcal/h = 3417 W deerinde olur.

HATIRLATMA;S- l Sisteminde zgl Is:

1 kcal/kgC = 4187 J7kgC = 4,187 kJ/kgC , ve1 kJ/kgC = 0,239 kcal/kgC , olmaktadr.

Nemli havann deiik durumlarnn hesabnda metrik sistemde kuru havann zgl ss 0,2369kcal/kgC , su buharnn zgl ss 0,46 kcal/kgC , suyun zgl ss 1 kcal/kgC , suyun

buharlama ss ise atmosfer basnc altnda 538 kcal/kg dr.

Oysa S- l Sisteminde:Ckh = 1,00 kJ/kgCCb = 1,86 kJ/kgCCsu = 4,189 kJ/kgCr su = 2256,9 kJ/kg , deerlerindedir.Grlecei zere Metrik l Sisteminden S-l Sistemine dnm biraz karmak

olup,ancak uygulamaya alnmas ve allmas imkan dahilindedir ve olaan kabul edilmelidir.

SOUTMA ve KLMA TEKNNDE BASIN DEERLENDRME BRMLER

ZET: Soutma ve klima tekniinde basn deerlendirme birimleri de soutma kapasitesideerlendirme birimleri kadar nemlidir.

Ayrca SI-l Sisteminde, bilhassa basn deerlendirme birimleri, soutma ve klima tekniiile buhar tekniklerinde,zellik arz etmektedir.Bu almada soutma ve klima teknii ile buhar tekniklerinde genellikle kullanlan basndeerlendirme birimleri konusunda pratik ve uygulamaya esas bilgiler verilmeye allacaktr.

GR: lme denince ncelikle aklmza uzunluk, ktle, zaman, elektrik akm iddeti,termodinamik scaklk,madde miktar ve k iddeti olmak zere toplam yedi ayr trde lmeesas temel birim gelmektedir.SI-l Sistemi, toplam bu yedi ayr trde lme esas temel birim sistemine dayal uluslararas bir l sistemidir.

1960 ylnda yaplan Conferance Generale des Poids et Mesures(CGMP) toplantsnda alnan12 sayl kararla (nternational System of Unit) uluslar aras birimler sistemi,ller ve birimler

pratik sistemi olarak kabul edilmitir.


5/57

SI-l Sisteminde birimler,yukarda konu edilen yedi ayr trdeki temel birimler esas olmakzere,bu temel birimlere bal tretilmi birimler ve tamamlayc birimler olmak kayd ile ayr snf altnda tarif edilmektedir.

SI-l Sistemini,1960 ylnda yaplan (CGMP) toplantsnda alnan 12 Sayl Karara imzakoyarak, lkemiz de kabul etmi bulunmaktadr.

Ancak aradan tam 48 yl bulan ve amakta olan bir zaman gemesine ramen,SI-l Sistemilkemizde yzde yz orannda kullanlr duruma gelmemi olup,metrik sistem(metre,kilogram,saniye) l sistemi ksmen de olsa alkanlk halinde kullanlmaya devamolunmaktadr.

leri imalat teknolojileri ve bilim retiminde lme ve lmleme ile,hassas ve doru lme velmleme esastr ve esas olmaldr.

SI-L SSTEMNDE BASIN DEERLEDRME BRMLER: Soutma ve klimateknii ile,buhar tekniklerinde basn deerlendirme birimleri genellik arz etmekle beraberkonuyu herhangi bir soutma devresini esas alarak aklamaya alalm.

rnein herhangi bir soutma devresinde soutma olaynn gereklemesi iin dolatrlmasgereken soutucu akkann devre iinde scakla bal olarak belirli bir basnc vardr.Bu

basn;soutma devresinin kondanseri tarafnda scaklk daha yksek olacandan,dahayksek,soutucu nitesi tarafnda scaklk daha dk olacandan,daha dktr.

Bu esasa gre,soutma devresi;alak basn taraf ve yksek basn taraf olmak zere farkl ikiayr basn ortam ile deerlendirilebilir.Soutma devresindeki soutucu akkann

basnc,soutucu akkann tr ile,buharlama ve youma koullarna gre deiir.

Basn aslnda bir yzeye tesir eden bir kuvvettir.Ancak,genel anlamda kuvvet bir cisme itmeveya ekme,burulma veya burkulma (flambaj) tesiri gsterir, ya da bir cisme deiik trlerdehareket verir.Bu aklamaya gre basn, kuvvetin zel bir durumu olmaktadr.

SI- l Sisteminde ktle,kilogram (kg.) temel l birimi ile llmekte olup,bir terazi(kantar) ile llen veya tartlan deere eittir.Uzunluk ise metre (m.) temel l birimi ve zaman ise saniye (s) temel l birimi ile llrve deerlendirilir.

SI-l Sisteminde tretilmi birimlere gre kuvvet, Newton (N)(kgxm/s2) ile llmekteolup,1 kg. ktleye 1 m/s2 ivme veren bir kuvvettir.

Arlk,cismin atmosfere dmesi halinde yer ekimi ivmesine (9,81 m/s2) eit bir ivme verenkuvvettir.Bu tarife gre arlk kuvvet ile e anlamldr.

Ancak,cismin atmosferde veya yer yznde statik (duraan) haline gre ise arlk bu defa ktleile e anlamldr.

Genel ktle ve kuvvet kanununa gre:

Kuvvet = Ktle x vme1 Newton = 1 kg.x 1 m/s2

1 Newton = 1 kg.m/s21 dyn = 1 g.x 1 cm/s2


6/57

1 dyn = 1 g.cm/s2

1 g. = 10-3 kg.1 cm = 10-2 m.1 dyn = 10-3 kg x 10-2 m/s2

1 dyn = 10-5 kg x m/s2

1 dyn = 10-5 N1 N = 105 dyn

Metrik l sisteminde yer ekimi ivmesi 9,81 m/s2 deerinde olup,bu durumda ktle ve kuvvetkanununa gre;kilogram kuvvet (kp):

1 kp = 1 kg.x 9,81 m/s2

1 kp = 9,81 kg.x m/s2

1 kp = 9,81 N (1 kg.kuvvet)Alan....1 m2 = 104 cm2

1 kp/cm2 = 9,81 x 104 N/m2

1 kp/cm2 105 N/m2

te yandan, iinde gaz veya sv akkan ihtiva eden basnl kaplarda kuvvet ile e anlaml basn deeri yer alr.S l Sisteminde dyn veya Newton tretilmi l birimi iledeerlendirilmesine karlk basn Paskal (Pa)(N/m2) = kg./ms2 tretilmi l birimi ilellr ve deerlendirilir.Buna gre:

105 N/m2 = 1 Bar1 Bar = 100000 Pa1 atm = 760 mmHg = 10336 mmSS = 1,0336 kg/cm2

1 Bar = 750 mmHg = 10200 mmSS = 750 torr1 atm = 1,01333 Bar1 atm = 101333 Pa = 101,333 kPa = 0,101333 MPa1 Bar = 100000 Pa = 100 kPa = 0,1 MPa

MUTLAK BASIN (ALT BASIN); Basn ynnden mutlak sfr noktasna gre llenbasn deerine mutlak basn denir.Yukarda da akland zere deniz seviyesinde atmosferhavasnn mutlak basnc veya toplam basnc:

1 atm = 1.0336 kg/cm2 = 1.0133 Bar = 101333 Pascalolarak ve hatrlatlmak zere tekraren verilmitir.

MANOMETRK BASIN (ST BASIN); Kapal kaplarda basn bir manometre ilellr.lme yaptmz kapal basnl kap atmosfer havas iinde veya ortamnda olduunagre manometreler genellikle atmosfer basncna eit bir basn deerini sfr (0) olarakgsterir.Dolays ile manometreler atmosfer basncnn stndeki basn deerlerini gsterir.Buaklamalardan sonra mutlak basn ile manometrik basn arasndaki balant:

Mutlak Basn = Manometrik Basn + 1 atmManometrik Basn = Mutlak Basn 1 atm

Bu aklamalarn altnda Kuvvet ve Basn l Birimleri arasndaki saysaldeerler,aada ayr birer izelge halinde verilmitir.Bu izelgelerdeki saysal deerler,kuvvet

ve basn ile ilgili deiik l birimlerinin deerlendirilmesinde okuyucuya kolaylksalayacaktr.


7/57

Kuvvet l Birimleri

Newton Dyne Kilopond LibreforceKuvvet N(mxkg/s2) dyn kp lb.f1 N 1 105 0,101972 0,22481

1 dyn 10-5 1 0,10197x10-5 0,22481x10-5

1 kp 9,80665 980665 1 2,204621 lb.f 4,44822 444822 0,45359 1

Basn l Birimleri

Basn Bar Pascal kg/cm2 1 atm Tor lb/in2

105N/m2 kg/m.s2 760 Tor mm.Hg1 Bar 1 100000 1,01972 0,986924 750 14.5038

1 Pascal 0,00001 1 1,01972x10-5 0,98624x10-5 750x10-5 14,5038x10-5

1 kg/cm2 0,980665 98066 1 0,9676842 735,559 14,22341 atm 1,01333 101333 1,01333 1 760 14,6959

1 Tor 0,00133 133 0,0013595 0,0013157 1 0,0193371 lb/in2 0,06895 6895 0,070307 0,068046 51,71486 1

SOUTMA SSTEMLERNDE SOUTUCU AKIKAN ARJI ve DEARJI

ZET; Soutmasistemlerindesoutucuakkanarjvedearjhemsistemverimliliihemdeekonomikanlamdaoknemlibirkonudur. Soutucuakkanlarnatmosferedearjevreynndenzararldrveekonomikdeerkaybnanedenolur. Soutucuakkanlarsoutmasistemlerindenkontrolaltndadearjedilmeliveyenidenkullanlmakzere slahedilmelidirler.

Soutmadevrelerininmmknolduuncadahaazmiktardasoutucuakkanlasoutmagrevleriniyapabileceklveboyutlardadizayniletesisvetehizedilmesidenemlidir. Bualmadasoutucuakkanarjvedearjdetaylbirekildeaklanmtr.

GR; nsan vcudu iin yaam svs kann nemi ne ise,soutma sistemi iin de; bir soutucuakkann nemi ayn ayar ve derecededir.nemi bu mahiyette olan bir soutucu akkantermodinamik evrim esasna gre bir dk scaklk blgesinden bir yksek scaklk blgesine s

pompalanmasnda kullanlan soutma sistemleri iin bir esas s tayc ortamdr.Bir soutucuakkan s pompalanmasnda, dier bir deyimle soutma sisteminde; s tayc ortam veya vastaolarak kendine den grevini soutucu nitede buharlamak (s almak) ve kondanserdeyoumak (s atmak) sureti ile yapar.

Soutucu akkanlar genel olarak duyulur ve gizli s, doyma scakl ve basnc,zgl hacm vezgl arl ile, dier hususlar bakmndan su ile, benzer ve ayn zelliklere sahiptir. Ancaksoutucu akkanlar genellikle ok dk kaynama scaklklarnda olduklarndan atmosfer

basncnda ve normal scaklklarda sv durumunda deil de,buhar durumunda bulunurlar.

Bugn iin kullanlabilecek durumda olan bir ok soutucu akkan mevcuttur. Fakat bazsoutucu akkanlar,uygun olmayan zellikleri ile, evreye ve hele de dnyamzn ozonemsiyesine zarar vermeleri esas alndnda; kullanlma alanlar snrlanmakta veya sfrlanmakya da yasaklanmaktadr.

te bu nedenlerle de;soutma sistemlerinin srdrlebilir etkili ve verimli almalarna esastekil eden soutucu akkanlarn soutma sistemlerinde arj ve dearj nem kazanmaktadr.


8/57

Ayrca, evreye ve hele de dnyamzn ozon emsiyesine zarar veren baz soutucu akkanlarnatmosfere dearj yerine kontrol altna alnarak stoklanmas ile, slah edilerek yenidenkullanlmas son derece de nem kazanmaktadr. Esasen dearj srasnda tm soutucuakkanlarn kontrol altna alnarak stoklanmas ile, slah edilerek yeniden kullanlmas da nemverilmesi gereken bir ekonomik unsur ve bir avantajdr.

BAST SOUTMA DEVRES; Basit soutma devresi aslnda tek kademeli bir soutma devresi

olup, ncelikle; ev ve ticari tr buz dolaplar ile, merubat soutucular olmak zere, soukdepoculukta besin rnlerinin souk ve donmu muhafazas ile, klima tekniinde ve eitliendstriyel soutma uygulamalarnda genellikle kullanlr. Ayrca, byk boyutlu ticari trdonmu depolar ile, ok zel derin dondurucularda ift kademeli soutma devreleri ile, Kas Katsistem soutma devreleri de uygulama alan bulmaktadr.Tek kademeli bir soutma devresi basit hali ve ana niteleri ile ekil-1de ema halindeverilmitir. Bu ekilden de anlalaca zere, tek kademeli bir soutma devresi esas itibari ile;

1. Soutucu nite,2. Emme hatt,3. Kompresr,4. Basma hatt,

5. Kondanser,6. Sv tank (Receiver)7. Sv hatt ve8. Genleme valfi veya klcal,olmak zere sekiz ayr niteden olumaktadr. Bu nitelerden her birinin soutma devresindekigrevi aada ayr ayr aklanmtr.

1.Soutucu nite; Belirli bir s transfer yzeyinde olup, soutulan mekandan gerekli stransferini salayarak sirklasyon halindeki soutucu akkan buharlatrr. Bu ilem srasndasoutulan mekan havasnn s tutumu azalr, soutucu akkann ise s tutumu artar. Sonuolarak, s tutumu azalan mekan havasnn scakl azalr ve ilemin devam halinde soutmaolay gerekleir.

2.Emme Hatt; Soutucu nitede buharlaan dk basnl souk soutucu akkan buharnnkompresr emiine tanma yoludur.

3.Kompresr; Soutucu nitede buharlaan dk basnl souk soutucu akkan buharnemerek yksek basn ve scaklk altnda kondansere basar. Kompresr bu grevini yaparkenemme ve basma tulumba (pompa) gibi rol oynar.

4.Basma Hatt; Kompresrn emip bast yksek basn ve scaklk altndaki soutucu akkan

kzgn buharnn kondansere sevk yoludur.

5.Kondanser; Soutucu nitede olduu gibi belirli bir s transfer yzeyinde olup, ancaksoutucu nitede olan ilemin aksine; yksek basnl scak soutucu akkan buharndan kondansortamna, yani; youma ortamna s transferini salar. Youma ortam su veya atmosferhavasdr. Youma srasnda s tutumu kayb olan yksek basnl scak soutucu akkan

buhar, nce kzgn buhar durumundan doymu buhar durumuna, daha sonra da sv durumunadnr.

6.Sv Tank; Kondanserde youan sv soutucu akkan, soutma olaynn sreklilii iin,snrl miktarda da olsa, sv tanknda toplanmal ve ayrca BOR vb. hizmetler iin soutma

devresindeki soutucu akkan stoklama hacmnda olmaldr. Genleme velfi yerine klcal boru


9/57

ile yetinildii kk boyutlu soutma sistemlerinde sv tank yerine drayer veya kondanserinuygun boyutlandrlm likit kolektr de ift amal olarak kullanlabilir.

7.Sv Hatt; Kondanserde youup sv tanknda snrl miktarda toplanan sv soutucuakkann genleme valfine veya genleme klcal borusuna tanmas yoludur.

8.Genleme Valfi; Genleme valfinde sv soutucu akkan aniden genleip, soutucu niteye

yaylrken ksmen buharlar.Bu ani genleme srasnda ksmen buharlaan soutucu akkann basnc, dolays ile, scakl der. Genleme ok ani olduu iin soutucu akkann stutumunda herhangi bir deiiklik olmad kabul edilir. Genleme valflerinin elle kumandal,amandral, termostatik duyargal ve kapasite ayarl trleri olduu gibi, elektronik kumandaltrleri de gelitirilmitir. Ancak, ev ve ticari buzdolaplar ile, kk boyutlu soutuculardamaliyet indirimi ve sadelik amac ile, klcal borular da genleme valfi yerine kullanlabilir.

ekil-1. Tek Kademeli Soutma DevresiTek kademeli soutma devresine ait ekil-1.de verilen emann tetkikinden de anlalaca zeresoutucu nitede soutulmas istenen mekan havasndan emilen Qo s miktar ile kompresrntketim gcnn edeeri Qm s miktar soutma devresinde sirkle eden soutucu akkantarafndan absorbe edilmekte ve Qk = Qo + Qm toplam s miktar ise kondanserde evreyeatlmaktadr.

Soutma devresinde sirkle eden soutucu akkan, soutulmas istenen mekan havasndansoutucu nitede ald s sonucu dk basn ve scaklk altnda buharlaarak, kompresrde ise

bir miktar daha tahrik enerjisi ss alarak yksek basn ve scaklk altnda kzgn buhardurumuna gelip, kondanserde ise mevcut ssn evreye atmak sureti ile, youarak soutma

grevini yapmaktadr.

Bu aklamalardan sonra, soutma olayn termodinamik ynden aada ekil-2.de verilen LnP-h (basn-entalpi) diyagramndan daha basit ve kolay bir ekilde izleyebiliriz.

Tek kademeli soutma devresi evrimi olarak ekil-2.de verilen bu LnP-h diyagram zerinde;

CD erisi kompresrde sktrma,DA dorusu kondanserde youturma,AB dorusu genleme valfinde genleme (termodinamik ksma)

BC dorusu soutucu nitede buharlama,

Emme hatt Basma hatt

Sv hatt

Soutucu

Youturucu

Q0

G.V.

QkQ

m

Komp.


10/57

Olaylarn aklamaktadr.

Soutma devresinde 1 kg. soutucu akkan sirklasyonunu esas aldmzda;

qo = hc ha soutma miktar, Wqm = hd hc kompresr tketim enerjisi, W

ekil-2.Tek Kademeli Soutma evrimi (LnP-h Diyagram)

qk= hd ha kondanser youturma kapasitesi, Wolarak grlmektedir.

Ayrca aklamak gerekirse teorik esaslar altnda herhangi bir soutma devresinde;

qk= qo + qm veyaQk= Qo + Qm

Bantlarnn da mevcudiyetini gz nne almal ve hatrlamalyz.

SOUTUCU AKIKANLAR; Yukarda da konu edildii gibi soutucu akkanlar buharlamave youma faz deiimi uygulamas ile soutma sistemlerinde soutma grevini yapar. Ancaksoutma sisteminin s pompas olarak kullanlmas durumunda ise bu defa stma grevini deyapar.

Soutucu akkanlar ok eitli olmakla beraber son yllara kadar lkemizde;

R 11, Trikloroflorometan..........CCl3FR 12, Diklorodiflorometan........CCl2F2R 13, Klorotriflorometan..........CClF3R 22, Kloroflorometan..............CHClF2

R 502, (R-22/R-115)(48,8/51,2)..............Azeotrop karmR 717 Amonyak, NH3

+30 C

-10 C

Pk

P1

hA

hC

hD

A

B C

E D

vC

vD

s = sabit

tD

tE

lnP

h, W/kgK


11/57

Hatrlatma; R 115, Kloropentalfloroetan.....CCl2CF3

Soutucu akkan olarak genellikle kullanlma ortam bulmutur. Bu soutucu akkanlardanamonyak, atmosfer havasnda sfr mrl olup, atmosfer havas ynnden (!) evre dostu birsoutucu akkandr. Dier soutucu akkanlar, yani; bnyelerinde klor bulunan soutucuakkanlar, klor mevcudiyetine gre atmosferde uzun mrl soutucu akkanlar olup, yer

yznden yaklak 20 km. ile 40 km. yksekliklerde (stratosferde) mevcut ozon tabakasndaveya ozonosferde bozulmalara ve adeta delinme mahiyetinde younluk kaybna yol amaktadr.Atmosfer ekvatorda 8 km., kutuplarda ise 12 km. ykseklikte olup, dolays ile younluk olarakdaha hafif atmosfere sahip kutuplarda ozonosferde bozulmalar ncelikli olarak ortayakmaktadr. Ozon bir gaz olarak O3 ifadesi ile sembolize edilmekte olup, yer yznden 20 km.ile 40 km. yksekliklerde:

O + O2 O3

ifadesi ile akland gibi olumakta, bir ozon tabakas veya ozonosfer olarak, yaam iin okzararl gne nlar arasnda yer alan mortesi radyasyonunu yutarak yer yzn bir koruma

altna almaktadr.

Bnyesinde klor (Cl) bulunan atmosferde uzun mrl soutucu akkanlar zamanla bileenlerinden ayrarak yeryznden ve atmosferden yukarya doru ykselir. Ancakbileenler ozon tabakasna kadar ykseldiinde:

Cl + O3 ClO + O2

ifadesinden de grlecei zere zayf klor oksit molokl ile oksijen molokln oluturur.Byle bir olayn devamll zamanla ozonosferde bozumalara ve adeta delinmelere yol aar.

te bu nedenledir ki, 1985 ylnda ilk olarak Gney Kutbu zerinde OZONOSFERde bozumave zayflamann saptanmas ile, mteakip saptamalara da dayanlarak 1987 ylnda MontrealProtokol ile bnyesinde klor bulunan soutucu akkanlarn tketimlerinin snrlandrlmasnakarar verilmi, ancak 1995 ylnda Avrupa Birlii lkelerince bu tr soutucu akkanlarntketimlerinin yasaklanmasna karar verilmi, 1996 ylnda gelimi lkelerce kii bana 0,3kg/yl miktarn gememek kayd ile bu tr soutucu akkanlarn tketimlerininsnrlandrlmasna karar verilmitir.

Bugn iin bata Avrupa Birlii lkeleri ile, gelimi endstriyel lkelerde R-11 ve R-12retimi ve tketimi yaplmamaktadr. Ancak ozon emsiyesine (ozonosfer) daha az zarar verdii

gerekesi ile R-22nin soutucu akkan olarak bir sre daha kullanlaca grlmektedir,

ALTERNATF SOUTUCU AKIKANLAR; Yukarda konu edilen soutucu akkanlarnozonosfere zarar vermesi zerine, ozon emsiyesine zarar vermeyecek soutucu akkanlarngelitirilmesi yoluna gidilmitir. rnein;R 11 yerine, henz alternatifi yok.R 12 yerine, R 134a CH2FCF3 , Tetrafloroetan

R 600a CH(CH3)3 , zobutanR 13 yerine, R 170 CH3CH3, EtanR 22 yerine, R 404A (R-143a/R-125/R-134a)(44/52/4)R 502 yerine, R 407C (R-32/R-125/R-134a)(23/25/52)

R 290 CH3CH2CH3, Propan


12/57

alternatif soutucu akkan olarak kullanlmaktadr.

Hatrlatma;R 143a , Trifloroetan , CH3CF3R 125 , Pentafloroetan, CHF2CF3R 32 , Diflorometan , CH2F2

Bu alternatif soutucu akkanlardan R-134a ve R-404A ile R-407C bugn iin lkemizdegenellikle kullanlmaktadr. R-134a buzdolaplarnda, klima cihazlarnda ve souk (taze)muhafaza souk depolarnda, R-404A ile R-407C ise derin dondurucularda ve donmu nakilaralar ile donmu muhafaza depolarnda uygulama alan bulmaktadr.Bugn iin alternatifineihtiya olmayan R-717 (amonyak,NH3) soutucu akkan olarak byk boyutlu ticari tr soukve donmu depolarla buz fabrikalarnda uygulama alan bulmaktadr.

SOUTMA SSTEMLERNDE SOUTUCU AKIKAN ARJI; Soutma sistemlerindesoutucu akkan arj ile, istenilen soutma koullarnn elde edilmesi nemlidir. Bu amala,ncelikle soutucu akkanlarn tanma durumlar ile, bir byk tp veya tanktan bir kktpe veya tplere aktarlmas da nemli olmasnn yannda, mevcut soutucu akkan

tplerinden soutma sistemlerine soutucu akkan verilmesi soutma sisteminin trne veyapsna gre ayr bir zellik ve nem arz eder.Soutucu Akkan Tpleri; Atmosfer basnc altnda kaynama scakl +350Cden dahadk olan btn soutucu akkanlar eitli byklklerde basnl gaz tplerinde vesvlatrlm olarak muhafaza edilirler. Soutucu akkan tpleri, yksek scaklklarda ve ar

basn altnda patlama ve infilak tehlikesini nlemek iin eriyebilir veya alabilir zel birgvenlik tapas ile tehiz edilirler.

Baz Soutucu Akkanlarn Scakla Gre Basn Deiimleri

Scaklk Soutucu Akkan Trleri ve Basnlar,BAR

0

C R-11 R-12 R-134a R-600a R-22 R-502 R-404A R-407C R-290 R-13 R-170 R-717-80 1,094 1,56-70 1,802 2,48-60 2,818 3,76-50 0,644 0,814 0,852 0,750 0,680 4,214 5,49-40 0,642 1,051 1,296 1,367 1,200 1,100 6,069 7,83 0,732-30 1,004 0,843 1,683 1,978 2,095 1,900 1,665 8,463 10,85 1,219-20 1,508 1,326 0,750 2,452 2,910 3,087 2,800 2,440 11,479 14,10 1,490-10 2,189 2,005 1,075 3,548 4,143 4,404 4,000 3,435 15,202 18,30 2,9660 3,082 2,926 1,565 4,981 5,731 6,111 5,600 4,655 19,729 29,75 4,579+10 0,606 4,227 4,144 2,210 6,811 7,730 8,278 7,750 6,310 25,176 6,271

+20 0,886 5,665 5,715 2,990 9,104 10,197 10,977 10,400 8,245 8,741+30 1,259 7,437 7,700 4,015 11,924 13,189 14,287 13,500 10,650 11,895+40 1,744 9,590 10,165 5,275 15,341 16.770 18,292 17,500 13,535 15,880+50 2,361 12,171 13,177 6,805 19,431 21,013 23,082 22,500 16,945

Yksek scaklk ve basn altnda bu gvenlik tapas eriyerek veya alarak patlama veya infilaktehlikesini nler.

Soutucu akkan tplerinin muhafaza edilmesinde veya tanmasnda genel olarak aadabelirtilen hususlara dikkat edilmelidir.

1-Herhangi bir nedenle tpleri drmeyiniz veya birbirine arpmaynz


13/57

2-Tama veya stoklama ileminde tp valflerinin tam kapal olmasna dikkat ediniz. Mevcutolmas halinde valf muhafaza kapaklarn da yerlerine taknz.3-Soutucu akkan tplerinde doluluk orannn azami yzde seksen olmasna veya yzde yirmiorannda boluk bulundurulmasna dikkat ediniz.4-Tpleri soutucu akkan muhafazasndan baka bir amala kullanmaynz.5-Gvenlik tapa veya sistemlerini bilinsiz kurcalamaynz.6-Herhangi bir soutucu akkan tp ksmen de olsa + 500C scakln stnde bir scakla

maruz braklmamaldr.

Tpten Tpe Soutucu Akkan Nakli; Soutucu akkanlar uygun ekilde eitlibyklkteki tplerde soutma Piyasasna arz edilebilir. Bu durumda soutucu akkanlar ncebyk tplerle satn almak ve kullanma srasnda bu byk tplerden kk tplere aktarmakveya nakletmek daha uygun olur.Byle bir durumda bir byk tpten bir kk tpesoutucu akkan nakletmek amac ile tertip edilebilecek basit bir sistem aada ekil-3.deema halinde verilmitir.

Bu ekilde verilen ema zerinden de izlenecei zere, bir byk tpten bir kk tpesoutucu akkan nakletmek iin; nce byk tp uygun bir yere ba aa durumda balanr ve

sonra kk tp uygun bir platformlu kantar zerine oturtulur. Gerekli irtibat borular veyahortumlar balanr. Bundan sonra da B, D ve C valfleri alarak vakum pompas altrlr.

Elde edilebilir azami vakuma eriilince C ve B valfleri kapanr ve E valfi alr.Bu durumda Bvalfi kontrol altnda alp kapatlarak kk tpe soutucu akkan nakli salanr. Kk tpeazami yzde seksen dolulukla soutucu akkan doldurulduunda B ve D valfleri ile E valfikapatlr ve bylece kk tp kantar platformundan alnarak kullanma arz edilir.

ekil-3. Byk Tpten Kk Tpe Soutucu Akkan Nakli

Ev Buzdolaplarnda Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj; malat yeni tamamlanmbir ev buzdolabnn soutma sisteminde henz soutucu akkan yerine hava vardr.Bu nedenlesistem soutmaya hazr deildir.nk soutma ilemi iin sistemin soutucu akkana ihtiyacvardr.Ayn ekilde,imalat yeni tamamlanm bir ev buzdolabnda olduu gibi herhangi birkaak veya arza sonucu soutucu akkan yok olmu bir ev buzdolabnda da soutma sistemisoutma ilemini yapamaz.

Vakum pompas

Byktp

E

B

C

D

Manometre

Kantar

Kktp


14/57

Bu nedenle bu gibi durumlarda ncelikle soutma sisteminde mevcut kaak yeri tespit edilerekgiderilir ve arza ile ilgili gerekli bakm, onarm ve revizyon yaplarak soutma sistemialtrlabilir duruma getirilir.

Gerek yeni imalat tamamlanm ve gerekse kaak veya arza nedeni ile bakm, onarm verevizyonu tamamlanm bir ev buzdolabna soutucu akkan vermeden nce soutmasisteminin mevcut havasnn tahliyesi gerekir. Havasnn tahliyesinden sonra da soutma

sistemine soutucu akkan arj edilir.

Bu amala deiik usuller uygulanmakla beraber genellikle basit hali ile ekil-4.de verilensistem ve yntem uygulanr.

ekil-4.Ev Buzdolaplarnda Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj

Byle bir sistem ve yntemde A bir ev buzdolabnn ekovatdr. Ev buzdolaplar iin ekovatkk bir kompresr ve monofaze elektrik motoru ile birlikte tam kapal bir sistem veyahermetik bir sistemdir. Bu sistemde mevcut ekovat zerinde soutucudan (buzluktan) emmeiin bir giri, kondansere basmak iin ise bir k hatt bulunur.Ayrca soutma sistemininhavasn tahliye etmek ve soutma sistemine soutucu akkan arj etmek iin de D gibi birgiri ya da k hatt da bulunur. Buzdolab normal alr durumda iken D k ya da girihattnn ucu bir zel pens ile skldktan hemen sonra gm kayna ile tam kapatlm, yani,

szdrmaz durumdadr. Buzdolab soutma sisteminin havasnn tahliyesi ve soutma sisteminesoutucu akkan verilmesi istendiinde bu D giri ya da k ucu, zel pens ile sklp ezilenyerin hemen yanndan (ekovat tarafndan) kesilerek, eer uygun uzunlukta ise gerekli rakor venyon sistemi belirli bir havalama sistemi ile, tehiz edilir. D giri ya da k ucunun uygunuzunlukta kalmamas durumunda ise, bu u gm kaynakl yerinden ekovat borucuundansklerek uygun uzunlukta bir u ile deitirilir ve ekovat borucuuna gm kaynak yntemiile irtibatlandrlr. Mteakiben de yukarda konu edildii gibi belirli bir havalama yntemi ile,gerekli ve uygun nyon ve rakor sistemi ile tehiz edilir

Ev buzdolab bu ekilde ekovatnn D ucundan hava tahliyesine ve soutucu akkan arjnahazr duruma getirildikten sonra, bir C (T) balant sistemi ele alnr. Ele alnan bu C (T)

balant sistemi, uygun ve zel fleksible hortumlarla bir ucundan ev buzdolab ekovatnn Dnyon ve rakor balantl zel ucuna, dier ucundan vakum amac ile kullanlacak B ekovatnn

F

K

E

B

C

D

A

Buzluk

Konda

nser

H

G


15/57

emme tarafndaki G vanasna, irtibatlandrlr. Dier nc ucu ise, E (T) balantl Kmanometre sisteminin bir ucuna balanr. E (T) balantl K manometre sisteminin dier bir ucuise F soutucu akkan tpnn J vanasna balanr. Bylece, ev buzdolabmz hava tahliyesineve soutucu akkan arjna hazr duruma getirilmitir.

Aslnda soutma sistemlerinde hava tahliyesi iin zellikle vakum pompalar kullanlr. Ancakev buzdolaplar ve benzeri kk soutma sistemlerinde kullanlm, alr ve etkin bir ev

buzdolab ekovat da vakum pompas yerine kullanlabilir. Bu durumda ekovatn yasz kalp,skma yapmamas ve motorunu yakmamas iin belirli aralklarla yalama ya takviyesi,daima gz nne alnmaldr.

Ev buzdolaplarnda soutucu akkan olarak bugn iin genellikle R-134a,dipfrizlerde ise R-404A vb. soutucu akkanlar kullanlr. Bu tr soutucu akkanl soutma sistemlerinde tesisve tehizat malzemesi olarak genellikle bakr ve bakr alam malzeme ile krom nikelli elikmalzeme kullanlr. Bakr ve bakr alam malzeme ile bakr borulama gm kaynak veyarakorlu birletirme ilemine son derecede uygun ve msaittir.

Bu aklamalardan sonra ekil-4.de verilen ema zerinden bir ev buzdolabnda soutma

sisteminin havasnn tahliyesi nasl yaplr, inceleyelim. Bu amala ncelikle F soutucuakkan tpnn J vanasnn tam kapal olmasna dikkat edilmelidir. Daha sonra vakum

pompas olarak kullanlan B ekovatnn G emme ve H basma valfleri alr ve bu B ekovataltrlr. Bu durumda buz dolabnn soutma sisteminden ve balant sisteminden havatahliyesi balamtr. Hava tahliyesi bir vakum olay olarak K manometresinden okunur. Aynmanometre soutucu akkan verme srasnda soutma sistemine arj olan soutucu akkannemme basncnn durumunu da okumakta kullanlr. Baz hallerde K manometresi yerine, biriemme tarafnn vakumunu veya basncn lmek, dieri de basma tarafnn basncn lmekzere yan yana ve ayr olarak balanm iki farkl manometre sistemi de dnlebilir. Vakum

pompas olarak kullanlan B ekovatnn yapabilecei azami vakum deerine inildikten sonra Gvalfi kapatlarak B ekovat stop ettirilir. Daha sonra da F soutucu akkan tpnn J valfialarak soutma sistemine soutucu akkan arj edilmeye balanr. Ayrca F soutucu akkantp hassas bir terazi platformuna oturtularak arj olunan soutucu akkann miktar izlenebilir.Buzdolab soutma sisteminin, yani; A ekovatnn alr durumda olmas soutucu akkanverilmesi olayn abuklatrr. Soutma sistemine yeter miktarda soutucu akkan verilince Fsoutucu akkan tpnn J valfi kapatlr ve A ekovat stop ettirilir veya kontrollu olarakaltrlmas srdrlr. Daha sonra A ekovatnn D k ya da giri ucu nyon ve rakorsistemli balant sistemine en yakn yerinden zel bir pense veya zel ezici bir kskala ezilir veezilen yerin hemen ucundan kesilir. Kesilen yer ise hemen hi beklenilmeksizin gm kaynaile tam ve szdrmaz bir biimde kaynatlarak kapatlr. Bylece bir ev buzdolabnn soutmasistemine soutucu akkan verilmesi ilemi tamamlanm ve soutma sistemi soutma ilemine

hazr duruma gelmi olmaktadr. Ayrca, gm kayna yerine nyon ve rakor balantsisteminin nyon ucuna bir kr rakor balanarak yada nyon sklerek yerinde kalan rakora birkr tapa balanarak da bir ev buzdolabnn soutma sisteminin da kar tam kapallsalanabilir. Gm kayna veya kr rakor ya da kr tapa ile soutma devresini da karkapama ileminde A ekovatnn alr durumda olmas, ilem srasnda olas soutucu akkankaann olduka snrl seviyede kalmasn sonulandrr.

Ancak ve hele hele, baz soutucu akkan trlerinin ozonosferde bozumalara ve zayflamalarayol at bilindii halde ve ayrca alternatif soutucu akkanlarn hidrokarbon moleklleriihtiva ettiklerinde yanc olduklar da bilindii halde, hi tavsiye edilmemekle beraberlkemizde, olanak olmamas, yani; hava tahliyesi iin gerekli vakum pompas ya da vakum

ekovat olmamas gereke kabul edilerek bir ev buzdolabnn ve hatta bir bakkal veya kasapdolabnn soutma sistemine havas ok farkl bir yntemle tahliye edilerek, soutucu akkan


16/57

arj edilmesi de gndemdedir. yle ki, nce iinde hava bulunan soutma sistemine bir miktarsoutucu akkan verilmekte ve daha sonra sistemde oluan soutucu akkan ve hava karmdi havaya tahliye edilmekte ve bu ilem birka defa tekrarlanmakta, soutma sistemindekisoutucu akkan ve hava karmndaki hava miktarnn yeter derecede azaldna kanaatgetirilince soutma sistemine gerekli ve yeterli miktarda soutucu akkan arj edilmektedir.Byle bir yntemle soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucu akkan arj soutucuakkann trne gre ozonosferi bozucu sonular vermesi ya da yangn tehlikesi yaratmas

nedenlerinin yannda ok nemli bir ekonomik zayiat ve kayptr.Soutma sistemine soutucu akkan verilirken A ekovatnn almamas, yani; stopdurumunda olmas halinde ekil-4de yer alan F soutucu akkan tp dey (ba aa)olmal, A ekovatnn alr durumunda olmas halinde ise ayn ekilde yer ald zere dikeydurumda olmaldr.

Bakkal ve Kasap Tipi Vitrin Buzdolaplar ile Kk Souk Depolarda Hava Tahliyesi veSoutucu Akkan arj; Bakkal ve kasap buzdolaplar ile kk souk depolar ev

buzdolaplarna kyasen daha byk boyutlu olup, daha ar artlarda hizmet verirler. Budurumda bu tr buzdolaplar ile kk souk depolar soutma tesis ve tehizat bakmndanzellik arz eder. Bu tr buzdolaplar ile kk souk depolarda hermetik veya yar hermetik

kompresr ile.pompal yalamal yksek devirli kay kasnakl kompresr kullanlmasdurumunda hava tahliyesi ve soutucu akkan arj ev buzdolaplarnda belirtilen esas veyntem altnda yaplr. Ancak bu defa soutma sisteminde vakum amac ile bir ekovat deil dezel bir vakum pompas ile hava tahliyesi yaplmas ynne gidilmelidir. Bu amalauygulanabilir bir vakumlama ve arj sistemi ekil-5de ema halinde verilmitir. Bu emanntetkikinden de anlalaca zere, hermetik ve yar hermetik kompresr ile pompal yalamalyksek devirli kay kasnakl kompresr kullanlmas durumunda bakkal ve kasap tipi vitrin buzdolaplar ile kk souk depolarda soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucu akkanarj ev buzdolaplar ile benzer esas ve yntem altnda yaplmaktadr.

Ancak bu tr soutma sistemlerinde dk devirli arpmal (pompasz) sistem yalamalkompresr kullanlmas durumunda ar vakum altnda alma durumunda kompresrdeyalama ileminde yetersizlik sorunu olmayacandan hava tahliyesi ve soutucu akkan arjok daha basit bir esas ve yntem altnda yaplr. Bu esas ve ynteme gre, bu tr kompresrler,ayr bir vakum pompas veya vakum ekovatna ihtiya duyulmadan, ayn zamanda soutmadevresinden hava tahliyesi amac ile de kullanlabilir. Buna gre soutma sisteminde bu trkompresr kullanlmas durumunda hava tahliyesi ve soutucu akkan arj iin ekil-6daverilen esas ve yntem uygulanr.

F

K

Soutucu

Ko

ndanser

Vakum pompas

Svtank

J

A


17/57

ekil-5.Vakum Pompal Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj yntemi

Bu tr kompresrlerde emme ve basma vanalar genellikle yolludur. Bunlardan nc yol emmeve basma manometreleri ile emme ve basma basn otomatiklerinin balanmas iin kullanlmakla

beraber, basma vanasndaki nc yol hava tahliyesi, emme vanasndaki nc yol ise soutucuakkan arj ve kompresre yalama ya verilmesi amac ile de kullanlabilir. Ancak konuyu dahakolay aklayabilmek iin kompresrn emme ve basma yollu vanalarn ekil-6da belirtildii gibi

basit olarak iki yollu ve ayrca hava tahliyesi ve soutucu akkan arj iin de basma tarafna bir Cvanas, emme tarafna ise bir B vanas baladmz dnelim. Bu durumda hava tahliyesi vesoutucu akkan arjnda aada aklanan yntem izlenir.ncelikle hava tahliyesi iin emme ve basma valfleri ak olmak kayd ile soutma kompresraltrlr. Daha sonra C hava tahliye vanas alr ve mteakiben de D kondansere giri vanaskapatlr. Ancak bu arada eer soutucu akkan tp dzeni soutma sistemine balanmam ise Bvalfi tam kapal, balanm ise B valfinin ak ve J valfinin tam kapal olmasna dikkat edilmelidir.Soutucu akkan tp dzeninin soutma sistemine bal olmas durumunda hava tahliyesi, hem havatahliyesi srasnda oluan vakum miktarnn K manometresi ile okunmasna ve hem de tp balantdzenindeki havann da ayrca ve ncelikle tahliyesine imkan verir. Bylece daha etkili bir havatahliyesi salanm olur

ekil-6.Soutma Devresinin Kompresr ile Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj

Soutma sisteminde yeter miktarda hava tahliyesi salandktan sonra C hava tahliye valfi tamszdrmaz bir biimde kapatlr ve D kondansere giri valfi alr. Daha sonra da soutucuakkan tpnn J valfi alarak soutma sistemine soutucu akkan arj salanr. arjsrasnda K manometresi ile soutucu akkann emme scaklk ve basnc izlenir. Bu izlemesonucu soutma sistemine yeter miktarda soutucu akkan sevk edildii anlalnca batasoutucu akkan tpnn J valfi olmak zere B valfi tam szdrmaz bir biimde kapatlr vesoutucu akkan tp dzeni soutma sisteminden sklerek alnr. Bylece soutma sistemindehava tahliyesi ve soutucu akkan arj ilemi tamamlanm ve soutma sistemi soutmailemine hazr duruma getirilmi olmaktadr.

F

K

Kondanser

Soutucu

Svtank

J

A

C

D

B


18/57

Merkezi Sistem ve Byk Soutma Sistemlerinde Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkanarj; Merkezi sistem ve byk boyutlu soutma sistemlerinde hava tahliyesi ve soutucuakkan arj ayr ve farkl bir nem arz eder. Bu tr soutma sistemlerinde hava tahliyesisrasnda eitli valfler ve otomatikler hava tahliyesine mani olmayacak ve hava tahliyesininzarar grmeyecek bir biimde devre d braklm ve korunmu olmaldr.

Ayrca, soutma devresinde mevcut valf tij salmastralar ile kay kasnakl tr kompresrkullanlmas durumunda boaz krklerinin (mekanik salmastralarnn) ar vakumdan zarargrmemeleri iin soutma devresi ve bilhassa kompresr karteri ar vakum altnda uzun sre

bekletilmemelidir. Sistemin hava tahliyesi iin soutma devresinde mevcut kompresr trnegre ilem yaplmaldr. Kompresrn hermetik veya yar hermetik kompresr ya da pompalsistem yalamal ve ak tip (kay kasnakl) kompresr olmas durumunda soutma sistemindehava tahliyesi ve soutma sistemine hava verilmesi iin daha byk kapasitede vakum pompaskullanmak kayd ile, genellikle ekil-5de verilen esas ve yntem uygulanr. Ancakkompresrn arpmal sistem yalamal tr veya zel tedbirli ayr bir elektrik motoru ile tahrikolunan pompal tr yalamal kompresrlerde ve byk boyutlu merkezi sistem soutmadevrelerinde bu defa ve ayrcalkl olarak ekil-7de ema halinde belirtilen esas ve usul

uygulanr. Bu esas ve usulde de yine ve bu defa da ekil-6da belirtildii gibi kompresr veyakompresrlerin knda bulunmas gerekli C hava tahliye valfi alr ve kondanser giriindeveya kompresrn basma hattnda bulunmas gerekli D valfi kapatlr. Daha sonra da kompresraltrlr. Ya da kompresr altrlrken de yukarda belirtilen ama ve kapama ilemleriyaplabilir. C valfi ak ve D valfi kapal durumda iken kompresrn almaya devam etmesisoutma sisteminde D valfinden itibaren kondanser, sv tank, sv hatt, soutucu niteler veemme hattndaki mevcut tm havann emilerek C valfinden atmosfere atlmasn salar.Sistemde yeter miktarda hava tahliyesi yapldktan sonra C hava tahliyesi valfi kapatlr. Artk,sra soutma devresine soutucu akkan arjna gelmitir. Bunun iin, yani; soutma sisteminesoutucu akkan verilmesi iin gerekli ilemleri ekil-7. zerinden izleyelim. Ne tr soutmakompresr kullanlrsa kullanlsn merkezi sistem byk boyutlu souk depo ve soutmasistemlerinde ekil-7de verilen emada yer alan sistem ve yntem aynen uygulanr. Buaklamalardan anlalaca zere soutma sistemi vakum altnda olduunda bu ekilde yer alanC valfi ile J valfinin almas sonucu F soutucu akkan tpndeki soutucu akkan soutmadevresine doal olarak akmaya balayacaktr.Ancak bu arada B valfini, yani; sv tanknn kndaki valfi kapatacak olur isek soutmasistemine F tpnden akan soutucu akkan nce soutucu nitelere gidecek ve soutucunitelerden de kompresr tarafndan emilerek kondansere baslacak ve B valfi kapalolduundan da kondanser ve sv tanknda stoklanacaktr.Bylece devaml olarak B valfinden itibaren sv hatt, soutucu niteler, emme hatt vekompresr emiine kadar soutma sisteminin vakum altnda olmas salanacaktr. Bunun

sonucu olarak da soutma sistemine soutucu akkan verilmesi ok daha ksa bir zamandasalanm olacaktr. Soutucu akkan yetersizlii durumunda da soutma sistemine soutucuakkan verilmesi veya takviyesi de ayn usul ve yntem altnda yaplr.

B

K

C

FSvhatt

Kondanser

Sv tank

su

GA


19/57

ekil-7.Merkezi Sistem Soutma Devrelerinde Hava Tahliyesi ve Soutucu Akkan arj

Soutma Sistemlerinde Soutucu Akkan Dearj; Soutma sistemlerinde soutucu akkanarjnn nemli olmasnn yannda soutucu akkan dearj da son derecede nemlidir. Ancak,soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj denince, soutucu akkann atmosfere atlmasasla konu edilmemeli, kontrol ve kumanda altna alnarak stoklanmas ve gerektiinde slahedilerek yeniden kullanlmas esas olmaldr. Yukarda soutucu akkanlar konusundaakland zere soutucu akkanlarn nemli bir ksm ozonosfere son derecede zararldr.Ozonosfere zararl soutucu akkanlarn alternatifi soutucu akkanlar ise bnyelerindegenellikle hidrokarbon moloklleri ihtiva ettiklerinden artlar olutuunda yancdr,

parlaycdr ve patlaycdr.

Bu nedenlerle, gerek ozonosfere zararl soutucu akkanlar olsun ve gerekse ozonosfere zararlsoutucu akkanlarn alternatifi soutucu akkanlar olsun, genelde ve esasta soutucuakkanlarn atmosfere dearj son derecede zararldr ve hatta son derecede tehlikelidir. Ayrcasoutucu akkanlar ne trden olursa olsun, genelde bir bedeli ve bir parasal deeri vardr. te

bu nedenlerle, herhangi bir sebeple veya bakm, onarm ve revizyon ncesi soutmadevrelerinde mevcut soutucu akkanlar dearj olunurken atmosfere dearj edilmemeli, kontrolve kumanda altna alnarak stoklanmal ve gerektiinde slah edilerek tekrar kullanma arzedilmelidir. Herhangi bir soutma devresinde mevcut soutucu akkann kontrol ve kumandaaltnda dearj ile stoklanmasnda izlenen usul ve yntem gazlarn svlatrlmasnda uygulanantermodinamik usul ve yntem ile esasta benzerdir ve ayndr.

Bu benzerlik ve esas altnda soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmasndauygulanan usul ve yntem ekil-8de ema halinde aklanmtr. Bu emann tetkikinden deanlalaca zere soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmas amac iletasarlanan ve gazlarn svlatrlmasna esas usul ve yntemde A bir buzdolab ekovat, Bkondanser (youturucu), C ekovatn emme tarafn soutma devresine irtibatlandrma vana vesistemi, D emme manometresi, E basma manometresi ve F ise dearj edilecek soutucuakkann stoklanmas iin vakuma alnm soutucu akkan tpdr.

F

E

J

D

CSoutmasistemindenG

A

B


20/57

ekil-8.Soutma Sistemlerinde Soutucu Akkan Dearj ve Stoklanmas

Byle bir usul ve yntemde soutma devresinde mevcut soutucu akkan A ekovat vastas ileemilip, kondansere baslarak youturulur ve mteakiben de daha nceden vakuma alnm Ftpne sevk edilerek stoklanr. Byle bir ilem srasnda emme ve basma basnlar D ve Emanometreleri ile izlenir. Bu arada, ekovatta yalama yann seviyesi ve miktar da zel olarakekovata tehiz edilmi G gzetleme camndan (mirinden) takip ve kontrol edilmelidir. nk

byle bir sistemde ilem dorusal olup, evrim esasna gre dnel deildir.

Bu nedenle A ekovatnda zamanla yalama ya kayb olur. Her on ila on be operasyondaekovata yalama ya takviyesi yaplmas gerekli grlmektedir. Bir ev buzdolab ekovatyaklak 0,350 litre yalama ya alr. Ancak farkl byklkteki her ekovatn kendine zg

miktar ve hacmda yalama ya gereksinimi olduu da hatrlanmaldr.

Yukarda ekil-8de aklanan soutma sistemlerinde soutucu akkan dearj ve stoklanmasynteminde F tpnde stoklanan soutucu akkanda kompresr yalama ya ve nem ile eitlive kirli yabanc maddeler olabilir. Bu durumda aada ekil-9da verilen ema ile aklananslah ve temizleme yntemi uygulanr.

Byle bir slah ve temizleme ynteminde F tpnde stoklanan dearj rn soutucu akkan,daha nce ekil-8.de aklanan usul ve yntem altnda, emilerek buharlaturlr ve tekraryouturularak H tpnde stoklanr ve kullanma arz edilmek zere hazr duruma getirilir.

Buharlatrlarak F tpnden emilen soutucu akkandan arta kalan ya ve nem youmas (su)bu F tpnde kalr. Ayrca T temizleme filtresinde de kirli ve yabanc maddeler tutulur tekrarkullanlmak zere F tp valfi alarak ba aa getirilerek iindeki ya ve varsa su tahliyeedilir. T filtresi temizlenir veya bir yenisi ile deitirilir. Byle bir esas ve usul altnda Ftpnden H tpne aktarlp stoklanan soutucu akkan sade ve temiz olarak kullanma hazrduruma getirilmi ve evreye olas zararlar nlenmi ve ekonomiye kazandrlm olmaktadr.

H

E

J

D

CG

A

B

FT


21/57

ekil-9.Dearj rn Soutucu Akkann Islah ve Temizlenmesi

Soutucu akkan tplerinde doluluk orannn azami yzde seksen olmasnn gerektiihatrlanarak, soutma devrelerinde dearj edilip youturulmak sureti ile stoklanan soutucuakkan miktar,doluluk orannn tespiti iin soutucu akkan stok tp uygun bir baskl

platformuna oturtulmal ve stoklama srasnda devaml olarak, izlenmeli ve kontrol altndatutulmaldr.

Ancak bu durumda soutucu akkan stoklama tpnn hacmi ile, yzde seksen dolulukorannda ve soutucu akkann trne gre arlnn bilinmesine ihtiya olacaktr. te buamala, sv durumundaki eitli soutucu akkanlarn +300C scaklk altndaki zglarlklar aada bir izelge halinde verilmitir. nk farkl zgl arlktaki soutucuakkanlar eit hacimli tplerde yzde seksen doluluk orannda farkl arlk deerleri

vereceklerdir.

Soutucu akkann zgl arl ile,stoklama tpnn hacmi bilindiinde yzde seksendoluluk oranndaki soutucu akkann arlk miktar basit bir hesap yntemi ile tayin ve tespitedilebilir.

Baz Soutucu Akkanlarn 30 C scaklk Altndaki zgl Arlklar

Akkan Tr R-11 R-12 R-134a R-600a R-22 R-502 R-404A R-407C R-717

zgl arlk,kg./lt 1.461 1,292 1,187 0,544 1,170 1,192 1,023 1,117 0,596

SONU VE NERLER; Soutma sistemlerinde soutucu akkan arj ve dearj, yukardakonu edilen aklamalardan anlalaca zere evre kirliinin nlenmesi ile ekonomikdeerlerin korunmas ynnden son derecede nemlidir. Ancak, soutucu akkanlarnatmosfere dearj evre ynnden zararl ve ayrca ekonomik deer kayb olduuna gresoutma sistemlerinden kumanda ve kontrol altnda dearj edilip yeniden kullanlmak zerestoklanp slah edilmeleri yannda soutma devrelerinin olanak orannda daha az miktardasoutucu akkanla soutma grevlerini yapabilecek l ve boyutlarda dizayn ile tesis vetehiz edilmesi de nem kazanmaktadr. Ayrca, soutma devrelerinin tesis ve tehizat olarakson derecede salam yapl ve etkili olmas, basit koullarda bakm, onarm ve revizyona ihtiyagstermemesi ve basit koullarda soutucu akkan kaana neden yaratmamas da sonderecede nemlidir. Bu hususta zellikle de nemli olan, daha kk soutucu akkan tama

hacimli soutma devresi tesis ve tehizatnn yaplmas ile, soutma devrelerindeki soutucuakkanlarn olanak orannda atmosfere dearj edilmemesi veya kontrol ve kumanda dherhangi bir nedenle atmosfere karlmamasna zen gsterilmesidir..te yandan, soutma devrelerinde soutucu akkan kaann olmamas veya nlenmesi nekadar nemli ise, soutma devresindeki soutucu akkana atmosfer havasndan szmaolmamas da o kadar nemlidir. Soutucu nitede buharlama basncnn atmosfer basncndandk olmas durumunda, atmosfer havas soutma devresinin alak basn tarafndan szmayaparak dolam halindeki soutucu akkanla karr ve bylece soutma devresinin etkinliiazalr, ayrca basma basnc da ykselir. Bylesi olas durumlarn nlenmesi iin soutmadevrelerinde soutucu akkan buharlama basnc en ok atmosfer basncna eit veya atmosfer

basncndan daha yksek olacak durumda proje koulu belirlenmeli ve buna gre de soutucuakkan tr seilmelidir.


22/57

Soutma devresinde mevcut ve dolam halindeki soutucu akkana atmosfer havas szmasdurumunda gerek emme basnc ve gerekse basma basnc, termodinamik tablolarda scaklagre yer alan basn deerlerinden daha yksek deerlerde olur. Soutma devresinde mevcut vedolam halindeki soutucu akkana, rnein azot vb. yabanc gazlarn karmas durumundada emme ve basma basnlarnda benzer ekilde ykselmeler olur. Ancak soutucu akkanla

birlikte soutma devresinde atmosfer havasnn da dolamas durumunda atmosfer havasndamevcut nemin youmas ve buzlamas ile, bata genleme valfi olmak zere dar boaz tekil

eden yer ve yrelerde tkanmalar olur. te bu nedenlerle de soutma devrelerinde soutucuakkan arj edilmesi ile dearj edilmesi ve ayrca soutucu akkan seimi son derecedenemlidir.

SOUTMA SSTEMLERNDE KOMPRESRE YOL VERME, STOP ETTRME VESIVISOUTUCUAKIKANTUTMA

ZET; Soutma kompresrlerinde vuruntu olmamas iin svlarn sktrlamayaca zelliihatrlanmaldr. Buna gre kompresr emiinde sv soutucu akkan bulunmamas iin tedbirleralnmaldr. Ayrca soutma sisteminin vakum altnda olmamasna dikkat edilmelidir.

Kompresre yol verme ve stop ettirmede bu hususlar dikkate alnmaldr. Bu almada bukonular detaylandrlmtr.

GR; Svlar sktrlamayacandan herhangi bir soutma sisteminde kompresr emiinde vekarterinde ksmen veya tamamen sv durumunda soutucu akkan bulunmamal, bu blgelerdesoutucu akkan tamamen buhar durumunda olmaldr. Kompresr emiinde sv soutucuakkan bulunmas kompresrde vuruntu, hatta ok tehlikeli vuruntu olayna sebep olur.

Bunun dnda emme tarafnda bulunan sv soutucu akkann buharlamas ile kompresremme basnc ykselir ve bylece kompresr ar zorlanma ile yz yze kalr. Ayrca, zelliklemerkezi sistem ve byk boyutlu amonyakl sistem soutma tesislerinin yksek basn tarafnda

basn 16 atmosferi, yani; 15 aty gememelidir. nk amonyakl tr soutma sistemleribyk boyutlu olduklarndan genellikle 25 atm. tecrbe basnc ve 16 atm. letme basncna gre projelendirilip, imal ve monte edilirler. Buna gre iletme basncnn 16 atmi gemesidurumunda soutma sistemi basn ynnden kontrol altna alnmal ve gerektiinde otomatikolarak stop ettirilmelidir.

Merkezi sistem ve byk boyutlu amonyakl soutma sistemlerinde tesis ve tehizatn tecrbe veiletme basnlar yukarda akland gibi uygulanmakla beraber snrl boyutlu freon vehalojenli soutma sistemlerinde tecrbe ve iletme basnlar soutucu akkann tr ve basnzellikleri ile kondanserde youturma (hava veya su yardml) yntemine gre deiir.

Dier taraftan soutma sisteminin emme tarafnda basn 1 atmosferin altna, yani vakumaderse, sistem atmosfer basncnn etkisi altnda kalabilir. Bu etki, bilhassa kay kasnakl trsoutma kompresrlerinin boaz krklerinde ve ayrca eitli valflerin ama ve kapama tijsalmastralarnda etkisini gsterir. Bu etki dolays ile atmosfer havas soutma sistemine szarakmevcut soutucu akkana nfus edebilir. Ayrca bu etki, kay kasnakl tr soutmakompresrlerinin boaz krkleri ile, soutma devresinde mevcut olabilecek vana vb. ama vekapama tehizat tijlerinde bulunan szdrmazlk salmastralarnn ar derecede zorlanmasna vedolays ile ksa srede ypranp szdrmazlk grevlerini yapamamalarna neden olur. Diertaraftan soutma sisteminde soutucu akkanla birlikte atmosfer havasnn da dolamas sisteminsoutma tesirini drmesinin yannda normalin stnde emme ve basma basnc verir. Buna

ilave olarak atmosfer havasndaki nem genleme valfi ve soutucu nitede youup buzlaaraktkanma olayna ve dolays ile soutma etkinliinin sfrlanmasna neden olunur.


23/57

Bylesi sorunlara neden olunmamak iin soutma sistemlerinde emme basnc, yani soutucunitede buharlama basnc asla atmosfer basncnn altna drlmemeli ve istenilen soutmakoullarna uygun soutucu akkan tr seilmelidir.

SOUTMA KOMPRESRLERNDE GVENLK VE OTOMATKLENDRME;Soutma kompresrlerinde emme ve basma basnlar yannda deiken karter basnlar altnda

yalama olay da son derecede nemlidir.Soutma kompresrlerinde karter hacmi emme hatt ileirtibatl olduundan karter basnc emme basnc ile eit oluur. Deiken bir emme basncndakarter basnc da deikendir. Bilhassa pompal tip yalamal kompresrlerde ya pompasnn

basma basnc deiken karter basncna bal olarak belirlenmektedir. Her halkarda yapompasnn basma basnc deiken karter basncndan en azndan 1 veya 2 atm. yksek olacakekilde belirlenmeli ve hatta buna gre otomatiklendirilmelidir.

Bugn, soutma kompresrlerinde yalama ya pompasnn basma basncn deiken karterbasncna gre kontrol altnda tutan ve ya pompasnn basma basncnn karter basncna belirli bir deerde yaklamas halinde kompresrn otomatik olarak stop ettirilmesini salayan yaotomatikleri mevcuttur.

Ayrca soutma sistemlerinde basma basncnn belirli bir deere ykselmesi halinde soutmakompresrn stop ettiren yksek basn otomatikleri, emme basncnn belirli bir deere inmesihalinde kompresr stop ettiren alak basn otomatikleri veya emme otomatikleri yahut davakum otomatikleri mevcuttur.

Pompal sistem yalamal bir soutma kompresr zerinde;1 adet yksek basn otomatii ile,1 adet vakum otomatii,tesis edilmesinin gereklilii yannda belirli boyutlardaki soutma kompresrlerinde;

1 adet de yalama ya basn otomatii,

muhakkak tesis edilmeli ve soutma kompresr bu otomatiklerle kontrol ve kumanda altnaalnmaldr.

Ayrca, kk kapasiteli soutma kompresrleri dnda belirli ve byk kapasiteli soutmakompresrlerinde;

1 adet ya basn manometresi ve1 adet yksek basn manometresi ile,

1 adet alak basn manometresi ve ayrca,1 adet ya scakln lme termometresi ve1 adet basma scakln lme termometresi ile,1 adet emme scakln lme termometresi

tesis edilmeli ve bylece soutma kompresrlerinin ya basn ve scakl ile, emme ve basmabasn ve scaklklar da bu manometre ve termometrelerden izlenmelidir.Kompresr basma tarafnda ayn basn olmasna ramen kompresr basma scakl ile, soutucuakkann kondanserden k, yani sv tank ve sv hattndaki sv scakl farkldr. Doalolarak, kompresrn bast kzgn buhar durumundaki soutucu akkann scakl svhattndaki sv soutucu akkan scaklndan daha yksektir.


24/57

Bu farkl iki durum nedeni ile soutma kompresrlerinde basma scakln len termometreyeilave olarak sv tankndan kan sv soutucu akkan hattna da bir scaklk termometresi deilave edilmeli ve soutucu nitelere giden sv soutucu akkann scakl da adm admizlenmelidir.

KOMPRESR STOP ETTRME; Konuyu ncelikle Kompresre Yol Vermedengirmemiz gerekirken Kompresr Stop Ettirme konusunu ele alm bulunuyoruz. Bunun

nedeni, belirli ve byk soutma kapasiteli ve bilhassa merkezi sistem alan soutmasistemlerinde kompresre gvenceli bir yol vermenin gerektirdii hususlardan en nemlisininkompresr stop ettirirken uygulanmas ve dikkat edilmesi gerekli bir husus olmasdr.

Kompresrn emiinde sv soutucu akkan bulunmamasnn gerektiini ve nedenini yukardaaklamtk. Bu husus, yani kompresrn emi hattnda veya karterinde sv soutucu akkan

bulunmasnn en nemli sorunu, yani ar vuruntu ve ar ykleme durumu kompresre yolverme srasnda kendini gsterir. Kompresrn emi hattnda veya karterinde yol verme srasndasv soutucu akkan bulunmamas iin kompresr stop ettirirken alnmas gerekli tedbirleriekil-1. zerinden izleyelim.

ekil-1.Kompresr Stop Ettirme Yntemi

Herhangi bir soutma devresi bir veya birka soutma kompresrnn almas ile soutmailevini yapabilir. Soutma ihtiyac azaldka kompresrler birer birer stop ettirilerek en sonundatek bir kompresrle alma durumunda kalnabilir. te en nemli olan bu durumda kompresrnstop ettirilmesidir. Bu durumda kompresr stop ettirmek iin ekil-1. de belirtilen ve svhattnn sv tank knda yer alan B vanas ncelikle kapatlr ve bylece soutucu niteleresv soutucu akkan gitmesi nlenir. Bylece, belirli bir sre sonunda B valfinden soutucunitelere kadar yer alan sv soutucu akkan, ayn ekilde soutucu nitelerde ve emme hattnda

olabilecek sv durumundaki soutucu akkan kompresr tarafndan emilerek kondansere ve svtankna toplanr. Bu ekilde kompresr bir sre almaya devam edince emme hattndaki buhardurumundaki soutucu akkann basnc vakum deerine doru yaklaacak ve vakum deerineinilmeden ve tam inilirken kompresr vakum otomatii vastas ile otomatik olarak stopettirilecektir. Kompresrn stop etmesi halinde hemen ve beklenilmeksizin kompresrn C emmevanas ve hemen akabinden de A basma vanas kapatlr. Bundan sonra da kondanser suyu

pompas ile su soutma kulesi aspiratrleri stop ettirilir. Bylece kompresrn stop ettirilmeilemi tamamlanm olmaktadr KOMPRESRE YOL VERME; Stop durumundaki herhangi

bir soutma devresinde soutma kompresrne veya soutma kompresrlerinden herhangi birineyol vermek iin ncelikle soutma devresinin bir nceki blmde belirtildii gibi stop ettirilmiolmasnn gerektii hatrlanmaldr. Daha sonra da aadaki hususlara dikkat edilmelidir.

Kondanser

Sv tank

C

A

B


25/57

1. Yukarda ekil-1. de verilen soutma devresinde belirtilen A, B ve C vanalarnn dndatm vanalar ak olmaldr.2. Tm genleme valfleri ak ve alr durumda olmaldr.3. Tm termostatlar ve selenoid valfler alr durumda olmaldr.4. Kondansere su giri ve k vanalar ak olmaldr.5. Kompresr karterindeki yalama ya seviyesi kontrol edilmelidir.6. Kompresrdeki yalama ya, yksek basn ve vakum otomatikleri ile manometre ve

termometreleri grevlerini yapabilir durumda olmaldr.7. Kondanser suyu pompasna ve varsa su soutma kulesi aspiratrlerine yol verilmeli,kondanser ve su soutma kulesi grevini yapabilir duruma getirilmelidir.8. Kompresr su ile soutuluyorsa, su soutma sisteminin grevini yapp yapmadkontrol edilmelidir.9. Kompresrn A basma vanas almaldr.10. altere kumanda edilerek kompresre yol verilmelidir.11. Kompresr yol alma ilemini tamamlarken C emme vanas almaldr.12. Emme manometresi normal bir basn gsteriyorsa sv tanknn knda ve svhattnda yer alan B vanas almaldr.

Bylece kompresre ve soutma devresine yol verme ilemi tamamlanm olmakta ve soutmailemi balam bulunmaktadr. Soutma ilemi devam ederken;

1. Kompresr karterindeki yalama ya seviyesi,2. Ya manometresi ve termometresi,3. Basma manometresi ve termometresi,4. Emme manometresi ve termometresi,5. Sv sutucu akkan termometresi,6. Kondanser giri ve k suyu termometreleri,7. Souk depolarn muhafaza scaklklar,

devaml olarak kontrol edilmeli ve izlenmelidir.SIVI SOUTUCU AKIKAN TUTMA; Herhangi bir soutma devresinde emme hattndaki

buhar durumunda bulunmas gereken soutucu akkanda ksmen sv soutucu akkan bulunmas kompresre yol verme ileminde olabilecei gibi normal alma srasndakompresrde vuruntu olayna neden olur. Bu nedenle soutma devresinde emme hattnda uygunyerlere sv soutucu akkan tutucular tesis edilmelidir. Sv soutucu akkan tutuculargenellikle dikey olarak soutma devresinin emme tarafna tesis edilmi silindirik bir tanktanibarettir. Aada ekil-2 de basit hali ile bir sv soutucu akkan tutucu veya sv ayrc tesisedilmi bir soutma devresi ile, ekil-3 de ise gelitirilmi ve biriken svy sv tanknaaktarma imkanl bir sv ayrc sistemi tesis edilmi bir soutma devresi verilmitir.

Kondanser

Sv tank

Svayrc

Yaayrc


26/57

ekil-2. Basit Sv Ayrcl Soutma Sistemi.

ekil-3. Sv Tankna Sv Soutucu Akkan Aktarmal Sv Ayrcl Soutma Sistemi

Emme hattndan kompresre doru srklenmekte olan sv soutucu akkan sv ayrc datutularak stok edilir. Sv ayrcda tutulan bu sv soutucu akkan zamanla buharlaarakkompresr tarafndan emilir. Ancak bu durum kk kapasiteli soutma tesisleri iin mmkndr.Bu nedenle kk kapasiteli soutma sistemlerinde sv ayrc ekil-2 de belirtildii gibi basithali ile tesis edilebilir. Byk tesislerde ise sv ayrc da biriken sv soutucu akkan ekil-3 de

belirtildii gibi soutma devresine tesis edilen Sv Ayrc vastas ile, ancak kompresrn veyakompresrlerin stop ettirilmesi durumunda sv tankna aktarlr veya seviye fark ile aktlr. Buamala ncelikle, soutma kompresrnn yukarda akland gibi stop ettirilmesinin gerektii

hatrlanmaldr. Konuyu ekil-3de aklanan sv tankna sv soutucu akkan aktarmal svayrcl soutma sistemi iin ele aldmzda stop halindeki soutma devresinde ncelikle A, B veC vanalar kapatlr, D, E ve F vanalar alr. Bylece sv ayrcdaki sv soutucu akkann svtankna tabii ak ile aktarlmas salanr. Ancak bu ilem srasnda sv tanknn knda svhattnda bulunan G ama kapama valfinin ak tutulmasnn gerektiini de hatrlamak gerekir. Builem srasnda sv ayrcdaki gstergeden soutucu akkann sv tankna ak gzle izlenir.Sv ayrcdaki soutucu akkan tamamen sv tankna aktarldnda nce sv tanknn kndasv hattnda yer alan G ama kapama vanas olmak zere D, E ve F vanalar kapatlr ve dahasonra da A, B ve C vanalar alr. Bylece soutma devresi tekrar almaya hazr durumagetirilmi olur. Doal olarak kompresr tekrar altrmak iin yukarda kompresre yol vermekonusunda aklanan esaslar uygulamak gerekir.Bir sv ayrcnn soutma devresinde kompresr emi hattna balanmas sistem olarak okeitli olmakla beraber zet ve prensip ynnden bilgi verilmek zere ekil-2 ve ekil-3 deyaplan aklamalar ile konu ele alnmtr. Dier taraftan soutma sistemlerinde, souk odalardayer alan soutucu nitelerin emme taraflarna da uygun sv ayrclar ilave ve tesis edilebilir.Bylesi durumlar ekil-4, ekil-5 ve ekil-6 da ema halinde aklanmtr. Bu emalardan ekil-4 de verilen tertip ekli en basit ve ucuz bir tertip ekli olup, bu tertip eklinde sv hattndan gelensv soutucu akkan A genleme valfinde genleerek soutucu niteye girer ve soutucu nitede

buharlamasn tamamlayarak B vanas ve emme hattndan geerek kompresrn emiine doruharaket eder. Bu arada buharlaan soutucu akkanda buharlama imkan bulamayan ya dayouan sv soutucu akkan zerreleri sv ayrcda tutularak a ve b yolunu takiben tekrar

soutucu niteye akarak buharlama imkan bulur.

Kondanser

Sv tankG

Y

aayrc

Svayrc

C

D

A B

F

E

soutucu

Ya drenaj

Svayrc

sv Aa

G

B

soutucu

Ya drenaj

Svayrc

sv AF

H

C

D

B

E

G

Emme

Scakgaz

I


27/57

ekil-4 ekil-5

Daha ayrntl ve gelimi bir sistem ise ekil-5 de verilmitir. Bu sistemde soutma ilemi, E ve Ivanalar tam kapal ve B, C, F, G ve H vanalar ile D selenoid valfi ve A genleme valfi akdurumda iken olur. Genleme valfi veya selenoid valfin herhangi bir nedenle onarm iin B ve C

vanalar kapatlr, E el ayar valfi alarak yine soutma ilemine devam olunur. Soutucu nitetamamen karladnda, yani buz tuttuunda buz zmek (defrost) iin G, F, B, C ve E vanalarkapatlarak I scak gaz vanas alr ve soutucu niteye scak gaz verilir. Scak gaz verilmesinedevam olunurken soutucu nitenin vantilatrlerinin altrlmasna devam olunur. Bu ama iingerekli scak gaz kompresrn basma hattnda ya ayrc ile kondanser arasndan alnr. Dselenoid valfi ise souk oda iine mevcut souk oda termostadndan kumanda alr.

Bilhassa byk soutma kapasiteli ve amonyakl merkezi sistem soutma tesislerinde herniteden, bu arada her soutucu nitedcn azami kapasite elde etmek istenir. Soutucu nitedenazami soutma kapasitesi elde etmek, vantilatr hava sirklasyon debisinin yksek tutulmas vesoutucu nitede buhar durumunda soutucu akkan deil de sv durumunda dk basn vescaklk altnda soutucu akkan dolatrmakla mmkn olur. Ancak bu durumda soutmadevresinde mevcut soutucu akkan miktar olarak artacandan, soutucu nitelerde dk

basnl souk sv soutucu akkan dolatrlmas, soutucu akkan olarak aslnda ucuz ve evredostu saylabilecek amonyak kullanlmas daha uygun olacaktr.Bu amala, soutucu nitede sv durumunda dk basn ve dk scaklk altnda soutucuakkan dolatrlmak iin dnlen soutucu nite balant emas ekil-6 da verilmitir.

Bu ekil ve emada belirtildii zere soutucu nitede normal genleme valfi yerine Aamandral genleme valfi kullanlmtr. Bu amandral genleme valfi sayesinde soutucunitede dk basn ve scaklk altndaki sv soutucu akkan seviyesi amandra seviyesinde

tutulmakta ve dolays ile soutucu nitenin soutma kapasitesinin azami seviyede tutulmassalanm olmaktadr

ekil-6s

outucu

Ya drenaj

Svayrc

F

H

A

E

G

Emme

Scakgaz

I

sv C

D

B

L

M

N

J

K


28/57

ekil-6

Bu ekil ve emada balant detay verilen soutucu nitenin soutma ilemi yapmas iin I scakgaz, E el ayar ve L emdirme vanalarnn kapal; B, C, G, F, H, K, M ve N vanalar ile, Aamandral genleme valfinin ve J ile D selenoid valflerinin ak olmas gerekir. A amandralgenleme valfi ile D selenoid valfinin herhangi bir nedenle bakm ve onarm gerektiinde B ve Cvanalar kapatlr, E el ayar valfi alarak soutma ilemine, tamirat srasnda ara vermeden,devam olunur. amandral genleme valfini tamir iin ayrca M ve N vanalar kapatlr ve Lemdirme vanas alarak amandrada mevcut sv soutucu akkan emdirilir. Emdirme ilemitamamlannca L vanas kapatlr ve A amandral genleme valfinin tamirine balanr. Bylecehem soutucu akkan kayb ve hem de kaak yapma ihtimali olan soutucu akkann

soutulmakta olan mekana zarar vermesi nlenmi olur.

Defrost iin E, F, G, ve H vanalarnn kapatlarak I vanasnn almas ile, soutucu niteye scakgaz sevk edilmesi ve ayrca scak gaz sevki srasnda soutucu nite vantilatrlerininaltrlmaya devam olunmas ihtiyaca yeter.

Bu tr soutucu nite balants durumunda soutucu nitenin emme tarafna da muhakkak birselenoid valf daha ilave olunmaldr. nk soutucu nitede sv soutucu akkan

bulunduundan souk odadaki soutma scaklnn soutma rejiminin altna dmesi durumundasouk odada mevcut souk oda termostad D selenoid valfini kapatarak soutucu niteye svsoutucu akkan giriini nler. Ancak, soutucu nitedeki sv soutucu akkan kompresr emiiyznden buharlaacak ve soutma bir sre daha devam edecektir. Byle bir durum ise soutmarejiminin altnda ve istenmeyen bir soutmaya yol aabilecektir. Bu nedenle, souk odadakisouk oda termostad kumanda ettiinde soutucu nitenin soutma ilemini annda ve hemenstop ettirmesi istenir. Bunun iin de soutucu nitenin emme tarafna yine ayn souk odatermostadndan kumanda alan bir J selenoid valfi daha ilave edilmelidir.

Herhangi bir soutma devresinde otomatik imkanlardan yararlanmak herhalde en dorusuolmakla beraber, her biri bir maliyet ve teferruat unsuru olan otomatikleri ve otomatik sistemlerigereksiz yere ve lzumundan fazla kullanmak fayda yerine zarar da getirebilir. Teknolojide veteknoloji uygulamasnda tekilat mklattr vecizesi daima hatrda tutulmaldr.

SONU VE NERLER; Soutma sistemlerini, kullanlan tesis ve tehizat ile. kullanlansoutucu akkan ve uygulanan soutma scakl ve ayrca termodinamik esaslar ynndenok eitli snflara ayrmak mmkndr. Ancak, tm bunlarn dnda soutma sistemleriniuzman teknisyenlik hizmeti gerektiren ve gerektirmeyen soutma sistemleri olmak zere ikiayr ve farkl gurup altnda da snflandrabiliriz. rnein evlerimizde kullanlan buzdolaplaruzman teknisyenlik hizmeti gerektirmez. Bakkal ve kasap tipi buzdolaplar ile merubatsoutucular vb. soutma sistemleri de uzman teknisyenlik hizmeti gerektirmez. Ancak,merkezi sistem alan byk boyutlu ticari ve endstriyel amal soutma sistemleri, mutlakauzman teknisyenlik hizmeti gerektirir. Bu tr soutma sistemlerinde, bilhassa iletme veiletmenin salkl srdrlmesi ynnden, uzman teknisyenlik hizmeti ncelikli olarak nem

kazanmaktadr. Bu durum karsnda, besin rn retiminde, ticaretinde ve tketimindemevcut soutma zincirinde yer alan yatrmc firma ve kurulular genellikle ve bilhassa


29/57

iletme ve iletmenin salkl srdrlmesi ynnden uzman teknisyenlik hizmetine ihtiyagerektirmeyen soutma sistemlerini kendileri ynnden ve hakl olarak tercih etmektedirler.te bu nedenlerledir ki, soutma sistemlerini kullanc ve yatrmc ynnden uzmanteknisyenlik hizmeti gerektirmeyen ve uzman teknisyenlik hizmeti gerektiren soutmasistemleri olarak snflandrmak ve deerlendirmek olaan olmaktadr. Gnmzde ve mevcutteknolojik imkanlar altnda soutma tekniinde tesis ve tehizat yapmnda ibre uzmanteknisyenlik hizmeti gerektirmeyen soutma sistemleri lehine arlk gstermektedir. Bugn

iin nemli olan ok daha geni alanda uzman teknisyenlik hizmetine ihtiya duyulmadan vehalk dili ile dmesine baslnca kendi kendine alacak ve soutma hizmeti grecek soutmatesis ve tehizat imal ve yapm ile pazarlanmas ve kullanlmasdr. Ancak, soukdepoculuun byk boyutlu ticari amal olarak ele alnmas durumlar ile, byk boyutluendstriyel soutma sistemlerinde, esasen ve genellikle uzman teknisyenlik hizmetleri demevcut olacandan, merkezi sistem soutma sistemleri hakl olarak tercih edilecektir. nemliolan kullancnn ve yatrmcnn imkan ve ihtiyalar dahilinde soutma tesis ve tehizat

projelendirilmesi, imali ve pazarlanmas ile insanln hizmetine sunulmasdr.

SOUTMASSTEMLERNDEBORNCESSOUTUCUAKIKANSTOKLANMASI

ZET; BOR ncesi, yani; bakm, onarm ve revizyon ncesi; soutma sistemlerinde mevcutsoutucu akkan, byk ve bilhassa amonyakl soutma sistemleri dnda genellikle atmosferedearj edilmekte ve dolays ile, sistemde soutucu akkan tamamen dearj olunduktan sonra,soutma devresi bakm, onarm ve revizyona alnmaktadr.

Soutucu akkann atmosfere dearj ile evre kirliliine ve ayrca kloro-floro-hidrokarbonlusoutucu akkanlarda ozon emsiyesinin delinmesine veya bozumasna neden olunmasnnyannda ok nemli miktarda parasal kayplara neden olunmaktadr.

Oysa, soutma devresinde ok basit tedbirler alnarak, soutucu akkann soutma devresininuygun bir nite veya blmnde stoklanmas ile, soutucu akkan zayiat olmadan gerekli

bakm, onarm ve revizyonun yaplmas mmkndr.

Bu almada, soutucu akkan zayiat olmadan, soutma devrelerinde bakm, onarm verevizyon imkanlar konu edilecektir.

GR; Byk boyutlu ve ticari tr amonyakl soutma sistemlerinde bakm, onarm verevizyon ncesi ve hatta tadilat, tevsii ve de-montaj vb. durumlarda mevcut soutucu akkansv tankna toplanp stoklanmakta, sv tanknn hacmca yetersiz olmas durumunda ise,kondanser ve sv tanknn oluturduu mterek hacma stoklanmaktadr. Bylece, bilhassa

byk boyutlu ve ticari tr amonyakl soutma sistemlerinde soutucu akkan (amonyak)zayiat olmadan soutma devresi tesis ve tehizat ile ilgili; bakm, onarm ve revizyonuygulamas ile, gerektiinde tadilat, tevsii ve de-montaj uygulamalar gvenlik altnda realizeedilebilmektedir.

Amonyakl soutma sistemlerinde bu tr uygulama, yani; soutma devresinde mevcut soutucuakkan amonyan, sv tank ve gerektiinde kondansere de mtereken stoklanmas ile,soutma sisteminin bakm, onarm ve revizyona alnmas ve hatta gerektiinde tadilat, tevsii vede-montaj yaplmas, allagelen ve olaan bir ilem olduu halde, bylesi bir ilem soutmatekniinde freon soutucu akkanl sistemler zerinde alanlarca her nedense pekuygulanmaz veya bilinmez. te bu nedenle, amonyakl soutma sistemlerinde olduu gibi,

freonlu soutma sistemlerinde de BOR ncesi soutucu akkan stoklanmas konu edilmitir.


30/57

Ancak, genelde olmas gerektii gibi bilhassa freonlu soutma sistemlerinde byle biruygulama iin soutma devresindeki sv tanknn (halk dili ile likit deposunun veya resiverin)uygun ve yeterli hacimli ve uygun donanml olmas gerekir. ncelikle uygun donanml olmasgerekir, nk sv tank, soutma devresi alma durumunda iken, ancak; yzde on veyayzde yirmi orannda dolu olmaldr. Uygun ve yeterli hacmda olmaldr, nk gerektiindetm soutma devresindeki soutucu akkann toplanp stoklanmasna yeterli olmaldr.

Soutma devrelerinde sv tank, soutma kapasitesinin ve soutucu akkan istiap hacmi byklne ve kklne gre farkllklar gsterir. Herhangi bir soutma devresininsoutma kapasitesi soutma ihtiyacna gre belirlenir. Oysa soutma devresinin soutucuakkan istiap hacmi, soutma devresindeki tesis ve tehizatn boyutlandrlmas vedizaynndaki mhendislik tecrbe ve becerilerine baldr.

rnein bir ev buzdolabnda veya benzeri kk boyutlu soutma sistemlerinde drayer (nemalc veya kurutucu) ayn zamanda reciver yerine de kullanlabilir. Fakat soutma devresindekikonumu zellik arz eder. Biraz daha byk soutma sistemlerinde hava ile soutmalkondanserin distrbtr veya ev buzdolaplarnda olduu gibi drayer de resiver yerinekullanlabilir.Daha da bycek soutma sistemlerinde kondanser yatay ve uygun durumda

soutma devresine tesis edilerek ayn zamanda resiver amal olarak da kullanlabilir. Ancak, evbuzdolaplar ve benzeri kk boyutlu soutma sistemlerinde mevcut uygulamalar dnda dier basit uygulamalarda soutma devresinde mutlaka soutucu akkan stoklama imkanlardnlmeli ve tesis edilmelidir. Soutma kapasitesine gre soutma devreleri boyuta

bydke likit depolar tr, tip ve boyut olarak ve ayrca en nemlisi donanm olarak zellikarz eder.

EV TP BUZDOLAPLAR; Ev tipi buzdolaplar, aslnda soutma teknii ve bilhassa freonlusistem soutma tekniinin temelini ve rneini tekil eder. Bu nedenle, soutma sistemi ve

basitlii ynnden, ev tipi buzdolaplarndan rnek alnacak ok eyler vardr. Bu tr dolaplardasoutma sistemi basittir ve ok sadedir. Genleme valfi yerine klcal grev yapmakta, emme

borusu ile klcal temas ile bir s eanjr salanm bulunmakta, drayer, yani; kurutucu, aynzamanda receiver grevini de yapmaktadr. Soutma devresi tam kapal bir devre olup, kaakihtimali yaratabilecek valf ve eitli armatr ve fitings malzeme sfrlanm bulunmaktadr.Ekovat tam kapal, yani; hermetik trdendir. Aada ekil-1 ve ekil-2 de bir ev buzdolabnnsoutma devresinin emas ile, elektiriki g ve kumanda sistemi ema halinde verilmitir. Ev

buzdolaplar ve benzer tr soutucular basit ve ok sade yapl olduklarndan soutma etkinliive yalama ynnden gvence altndadr ve dolays ile uzun mrldr. Ev buz dolaplarnda

bugn iin nemli olan, soutma sistemine soutucu akkan arjnn hemen akabinde gazverme hattnn kaynakla kapatlm olmasdr. Gerektiinde bakm, onarm ve revizyon zamansistemde mevcut soutucu akkann dearj edilip stoklanmasnda sorun ve hatta imkanszlklar

olmaktadr. Ancak bylesi sorun ve imkanszlklardan kanmak ve soutma sistemindekimevcut soutucu akkan dearj srasnda kontrol altna alp, atmosfere atlmadantoplayabilmek iin ekovatn gaz verme hattnn (borusunun) ucuna, ancak tijine dokunuluncaalabilen, bu amala zel gelitirilmi supap tesis etmek, daha uygun olacaktr.

Bugn ev buzdolaplarnda kullanlan ekovatlar monofaze elektirik motorlu olup, genellikle 1/6ve 1/5 beygir gcndedirler. Ayrca, daha kk soutma sistemleri iin 1/8 ve 1/12 beygirgcnde olanlar mevcut olduu gibi, daha byke soutma sistemleri iin 1/4 , 1/3 , 1/2 ,3/4 , 1 ve 1 beygir gcnde olanlar da mevcuttur. Bu byklkteki ekovatlar genellikle 50veya 60 Hertz monofaze akmla alan elektirik motoru ile akupledir. Akm gerilimi 220 V

olduu gibi 110 V olanlar da vardr. Ayrca zel durumlar iin 24 V veya 12 V doru akmlaalan ekovat trleri de mevcuttur.


31/57

Monofaze motorda ana sarglar (iletme sarglar) ilk harekette tek bana bir dndrmemomenti salayamaz. Bunu salamak iin, motor iinde ayrca bir yardmc sarg vardr. Anasarg ile yardmc sarg mtereken manyetik bir dndrme alan meydana getirdiinde motorilk hareketini baarr. Motorun harekete geebilmesi iin balangta her iki sargya da akmverilir. Motor normal devrine ulanca, yardmc sargdaki akm kesilir ve bylece motor anasargdaki akmla dnmesine devam eder.

ekil-1. Ev Buzdolab Soutma Sistemi ekil-2. Elektiriki G ve Kumanda Sistemi

lk hareket rlesi; Ekovat motorunun ilk hareketini salayan manyetik bir rledir. ekil-2denizlenecei zere ilk hareket rlesinin iki ayr k ucu vardr. Bunlar M ve S ulardr. M ucuana sarg ile, S ucu ise yardmc sarg ile seri balanmtr.Motor ilk harekete geerken, rlede

bulunan manyetik bobinde mknatslanma olur. nk ilk harekette, motorun ektii akmetkisi ile, alt platin kontaktlar mknatslanp, st platin kontaktlara yapr. Bylece elektirikebekesinden gelip, devreye giren akm;

1. Platin kontaklar aracl ile, S ucuna ve oradan da yardmc sargya (devreye),2. Bobin aracl ile M ucuna, oradan da ana sargya, girer.

Bylece rle aracl ile hem ana ve hem de yardmc sargya akm girerek, motorun ilkhareketi salanr. Motor normal devrine ulanca ektii akmn deeri der, manyetik bobindeakm azalr ve mknatslanma kaybolur. Bunun sonucu platin kontakt aa derek, yardmcdevreye giren akm keser ve motor rlenin n ucundan girip M ucundan kan ana devre akmile almasn srdrr.

Ar yk koruyucusu (Termik); Ar yk koruyucusu, stc tel ile, bir bi-metal diskten ibaretolup, kk dairesel bakalit bir kutu iersindedir. Rlenin st veya alt tarafnda bulunur.

Normal alma akm, ar bir scaklk meydana getiremeyeceinden termik kontaktlar kapaldurumda olacak ve termikten geerek motor sarglarna girecektir. Ancak, ar yklenme veya

voltaj dklnde, termikte ar snma olur.

Drayer

Klcal

Buzluk

Iseanjr

EmmeGazverme

Kondanser

1

3

LM

S

C

S1

R


32/57

Bu durumda bi-metal disk alarak elektrik akmn keser. Bylece termik; motoru ar akmekmesi ile, ar snmasna kar koruyan bir gvenlik tertibat olarak tanmlanr. Ev

buzdolaplarnda, gerektiinde soutma devresinden hava tahliyesi ile, soutma devresinesoutucu akkan arjnda, ekovatn gaz verme borucuuna tesis edilecek zel amal bir supapkullanlabilecei gibi, ayn supap; bakm, onarm ve revizyon ncesi soutma devresindemevcut soutucu akkann soutma devresinden alnmasnda ve stoklanmasnda dakullanlabilir.

TCAR TR BUZDOLAPLARI ve SOUTUCULAR; Ticari tr buzdolaplar vesoutucular; genellikle bakkal ve kasap tr buzdolaplar ile, merubat soutucular olarakisimlendirilmekle beraber, tehir ve market tr ok deiik trleri de vardr. Bu tr

buzdolaplar ve soutucularla ilgili soutma sistemlerine rnek olarak ekil-3 de bir soutmadevresi ema halinde verilmitir. Bu emada verilen soutma devresinde, sadelik ynnden ev

buzdolaplar rnek alnmtr. nk ev buzdolaplar, sadelik, etkinlik, dayanm ve mrynnden, soutma tekniinde rnek soutuculardr.Bu nedenle ekil-3 de verilen soutmadevresinde, ev buzdolaplarnda buzluk ve doal hava akml kondanser kullanlmasna karlk,cebri hava akml kondanser ve evaporatr (soutucu) kullanlmas n grlmesine ramen

soutma devresi tam kapal ve ok basit dnlm, drayer ayn zamanda resiver olarakdnlm, genleme valfi yerine de klcal monte edilmitir. emann tetkikinden anlalacazere, kondanser ve evaporatrde soutucu akkan azalan bir seviye ile soutma devresindesirkle etmekte, ayn ekilde emme hatt da yatay veya azalan bir seviye ile ekovatn emmetarafna ulamaktadr.

ekil-3. Basit ve Sade Soutma Devresi

Freon soutucu akkanlar, sv durumunda iken yalama ya ile ok kolay karr ve dolaysile soutma devresinde yalama ya ile birlikte sirkle eder. Ancak sv soutucu akkanla

kark yalama ya soutma devresinde klcal borudan evaporatre alrken, soutucuakkan buharlar, ancak yalama ya sv durumunu korur. Ekovatn (kompresrn)

Emme

Gazverme

Ekovat

Kondanser

EvaporatrKlcal

Drayer

B

asma(likit)


33/57

yalanma gvenliinin srdrlmesi iin, kompresr karterinden ayrlp soutucu akkanlabirlikte soutma devresinde dolaan yalama yann mutlaka ve devaml olarak kompresrkarterine geri dnmesi gereklidir ve zorunludur. te bu nedenle, bata kondanser ve evaporatrolmak zere soutma devresinin, soutucu akkann azalan bir seviye ile, dolays ile,kompresr karterinden soutucu akkanla birlikte karm yapan yalama yann tekrarkompresr karterine dnmesine imkan verebilecek soutucu akkan sirklasyonuna uygun birekil ve biimde dizayn ile tesisine zaruret bulunmaktadr.

ekil-3 de verilen freonlu soutma sistemi, ekovat gc 1/5 , 1/4 , 1/3 , 1/2 , 3/4 , l ve 1 beygir gcne uygun soutma kapasitesine gereksinim olan ticari tr buzdolaplar vesoutucular ile, zel trden eitli soutucular iin uygun ve tercih edilen, bir soutma sistemiolmaldr. Ancak bu tr soutma sistemlerinde 3/4 , 1 ve 1 beygir ekovat tahrik glerindesoutma sistemi en az bir vakum otomatii ile gvence altna alnmaldr.

ekil-3 de ema halinde verilen soutma sistemlerinde de sistemden hava tahliyesi, sistemesoutucu akkan arj ile, gerektiinde bakm, onarm ve revizyon iin, sistemdeki soutucuakkann alnp stoklanmasnda ev buzdolaplarnda uygulanan usul ve yntem aynen uygulanr.Bylece, bilhassa soutma sisteminde soutucu akkan alnp, stoklanmas ile, mevcut

soutucu akkann atmosfere atlmas adeta usul olan lkemizde evre kirliliine nedenolunmayaca gibi, maalesef ithal bamls olduumuz soutucu akkann maddi yndenmevcut kayplar da nlenmi olacaktr.

ORTA BOY SOUTMA SSTEMLER; Orta boy soutma sistemleri aslnda ve geneldekk ve orta boy souk depo uygulamalar ile, snrl lde zel ya da endstriyel amalsoutma uygulamalarnda tercihan kullanlr. Bu tr soutma sistemlerinde, ekil-4 de emasverilen soutma sisteminde de grlecei zere; likit deposu kullanlaca gibi, soutmasisteminin basit ve sadelii amac ile, kondanser yatk durumda tesis edilmek ve bunun zerinede kompresr (veya ekovat) monte edilmek kayd ile, kondanser ayn zamanda receiver olarakkullanlabilir.

Soutma sisteminde likit deposu kullanlmas durumunda, yine; sistemin basit ve sade olmasiin, likit deposunun giri ve kna ama ve kapama vanas dnlmemelidir. Ancak, k

borusunun likit deposunun dibine ok yakn olacak ekilde uzatlmas gerekli ve zorunluolmaldr. nk, likit deposu soutma sistemi alrken tam dolu deil, ancak yzde onorannda dolu olmaldr. Likit deposunun eitli amalar yannda en nemli amac gerektiindesoutma devresinde mevcut soutucu akkan stoklayp, bakm, onarm ve revizyona imkanhazrlamaktr. Ancak bu tr soutma sistemlerinde ekovat zerinde, yollu emme ve basmavanas bulunmal, ayrca, ya seviyesi gsterme cam da mutlaka olmaldr. Dier taraftan, bu

tr soutma sistemlerinde klcal yerine normal genleme valfi tesis edilmeli, genleme valfininhemen nne drayer, onunda hemen nne selenoid valf tesis edilmelidir.

Ekovat

Kondanser

Evaporatr

EB

T

G.V.

Kurutucu

Likit deposu

Selenoid valf


34/57

ekil-4. Likit Deposu + Kondansere Soutucu Akkan Stoklanmas

Soutma devrelerinde ya sirklasyonu ynnden yukarda konu edilen tedbirler alnp, ayrca

tesis ve tehizatn gaz kaana imkan vermeyecek ekilde soutma sisteminin oluturulmasdurumunda, zamanla herhangi bir arza ihtimali snrlanacak, ancak, genleme valfi memesinintkanmas ile drayer tkanmas sorunlar olaan hali ile devam edecektir.

Bylesi bir sorun durumunda ekil-4 de emas verilen soutma devresindeki selenoid valfelektirik balants kesilerek tam kapal duruma getirilir. Daha sonrada ekovat altrlarak;drayer, genleme valfi ve emme hattnda mevcut soutucu akkan kondansere ve likit deposunastoklanp, akabinde de hemen ekovatn B basma vanas kapatlr.

Bylece soutma devresinde mevcut soutucu akkan zayi olmadan kontrol altna alnp,ekovatn B basma vanas ile selenoid valf arasndaki kondanser ve likit deposuna stoklanm

olmakta ve dolays ile soutma devresinin selenoid valfden itibaren drayer, genleme valfi,evaporatr ve emme hattn ve hatta ekovat bakm, onarm ve revizyona alma imkan eldeedilmi olmaktadr.

Byle bir uygulama ile, mevcut soutucu akkan bir taraftan soutma devresinin kondanser velikit tank blgesine stoklanrken, dier taraftan drayerden itibaren genleme valfi, evaporatrve emme hatt vakuma inecektir.Bu nedenle ekovatn emme ve basma basnlar yollu emmeve basma vanalarnn nc yoluna irtibatlandrlacak emme ve basma manometreleri ilekontrol altnda tutulmaldr.

Ancak byle bir uygulama iin en nemlisi, hava ile soutmal ve bakr borulu alminyumlamelli kondanserin olmas gerekli makul basnca kar dayanm gsterebilmesidir. Bu gn iingenellikle kullanlmas gereken R-134a ve R-404A, kondanserde youma srasnda, makul

basn verdii halde. Soutucu akkan R-404A; +300C youma scaklnda 14,28 Bar, +400Cyouma scaklnda 18,29 Bar, +500C youma scaklnda ise 23,08 Bar gibi ok yksek

basn deerlerine ulamaktadr.

Oysa Standard tesisat borular ve bu arada bakr borular; 25 Bar test basnc ve 16 Bar iletmebasncna gre imal edilirler ve kullanlrlar. te yandan, maliyet indirimi ynnden bu trimalat uygulamalarnda Standard d ince cidarl bakr borular da kullanlabilmektedir.

Yaz gnlerinde 23 ve 25 Bar basn deerleri olaan olmas gereken hava ile soutmal bakrborulu alminyum lamelli kondanserlerin 6 Bar test basnc ile piyasaya arz dndrc olup,olas yrtlmalar ve patlamalar sonucu soutucu akkan zayiatna ve evre kirliliine nedenolunmas yannda soutma sisteminde nemli arzalara da yol alabileceinden ok nemli birsorun olarak ortadadr.

BYK BOY SOUTMA SSTEMLER

Byk boy soutma sistemleri, kk ve orta boy soutma sistemlerinde mevcut esaslar altndafreon soutucu akkan kullanlarak souk ve donmu depoculukta ve ayrca ok eitliendstriyel ve zel amal soutma sistemlerinde, uygulama alan bulmaktadr. Bylesi bir

amala dnlen bir soutma devresi ekil-5 de ema halinde verilmitir. Bu emann


35/57

tetkikinden de anlalaca zere, byk boy soutma sistemleri de genelde orta ve kk boysoutma sistemleri ile ayn esaslar altnda dizayn ve tesis edilmektedir.

Ancak bu tr soutma sistemlerinde likit soutucu akkan stoku iin likit tank giri ve knaama ve kapama valfi tesis edilmelidir. Bylesi bir tedbir, mevcut soutucu akkann atmosfereatlp zayi edilmeden ve evre kirliliine neden olunmadan likit tankna stoklanp, soutmadevresinin top yekn bakm, onarm ve revizyonuna imkan vermektedir. Freon soutucu

akkanla birlikte soutma devresinde sirkle edebilecek kompresr yalama yann tekrarkompresr karterine dn ynnden bu tr soutma sistemlerinde de benzer tedbirleruygulanr.

Ancak, bu defa drayer likit tankndan hemen sonra uygun bir durumda monte edilir. Soutmakapasitesine ve kullanm trne gre soutma devresinde bir veya birka evaporatr olabilir.Ancak evaporatr says daha da artnca, kompresrn basma tarafna kondanserden nce birotomatik ya ayrc tesisi gerekir.

Bylesi durumlarda, soutucu nite dizayn ile, soutma devresi emme taraf boru donanmndazel tedbirler alnmas gerekir. Ayrca soutma kompresr, ya seviye gstergeli olmasnn

yannda vakum ve basn otomatikleri ile olduu gibi ya otomatikleri ile de donatlmaldr.Fakat ayrcalkl bir zellik arz ettiinden bylesi zel tedbirler ve konular, ayr bir almadaele alnacaktr. Byk boy soutma sistemlerinde bir ok evaporatr olabilecei gibi, birkakompresr ve birka kondanser de birbirine paralel bal olarak altrlabilir. Ancak bylesikonular da aklanmas zellik isteyen konulardr.

ekil-5. Likit Deposuna Soutucu Akkan Stoklanmas

Byk boyutlu soutma sistemlerinde, soutucu akkan arj ve dearj ile sistemden soutucuakkan alnmas ve stoklanp islah edilmesi usul ve yntemlerini ayr ve farkl bir almadakaleme almtr. Ancak, bilhassa snrl byklkteki soutma sistemlerinden zayiat ve evreyezarar vermeden soutucu akkan alnmas ve stoklanmas son derecede basit olup, bylesi bir

uygulama ekil-6 da verilen ema zerinde ok basit olarak aklanmtr. Bylesi biruygulamada vakum pompas olarak, ya seviyesi gzetleme gz tesis edilmek,

Ekovat

Kondanser

Evaporatr

T

G.V.

Drayer

Likit deposu

Selenoid valf


36/57

gerektiinde ya takviyesi yaplmak kayd ile, bir ev buzdolab ekovat kullanmak, ihtiyacayetecektir. Ayrca, snrl boyutlu freonlu soutma sistemlerinde, gazlarn svlatrlmasynteminde olduu gibi teferruatl bir sisteme ihtiya kalmadan, soutucu akkan stoklanacaktpn; ii souk su dolu bir bidona daldrlmas, ihtiyaca yetec

ekil-6. Soutucu Akkan Dearj ve Bir Tpe Stoklanmas

Kk soutma sistemlerinde sorun olsa da es geilmesine ramen, soutma sistemleri kapasiteynnden bydke, soutucu nite ve kondanser trlerinde ilan edilen kapasitelerdelkemizde tutarszlklar izlenmektedir. rnein, genelde evaporatr imalinde 5/8 in ve hinihacette 1/2 in standard bakr boru kullanlmas gerekirken; ok ince cidarl ve standard d

bakr borular lkemizde evaporatr imalinde de kullanlabilmektedir. Alminyum lamel aral6 mm.olan 5/8 in bakr borulu evaporatrlerde, sadece bakr borunun realize ettii soutmayk; evaporatr toplam soutma kapasitesinin yzde otuzuna yaklamakta iken, bu deer; 3/8in bakr borulu evaporatrde maalesef yzde yirmilere doru inmektedir. Bu inie bir de,kk apl borularn lamel ile olabilecek temas yzeylerinin daha az olmas nedeni ile lamelveriminin de dmesi ilave edilince; ilan edilen soutma kapasitesinin tutarll ynndensorunlar daha da artarak ortada grlmektedir. Ayr durum, hava ile soutmal alminyumlamelli bakr borulu kondanser imalinde de mevcuttur. Genelde bu tr kondanser imalindesoutma kapasitesinin byklnden kklne doru 1/2 in veya 3/8 in standard bakr

boru kullanlmas uygun ve gerekli grlrken, 5/16 in standard d ve ince cidarl bakrborularn kullanld durumlar da mevcuttur.

Kapasite ynnden nemine binaen, bakr borulu alminyum lamelli evaporatr vekondanserlerin tantm literatrlerinde s transferine esas lamel yzeyi ile, boru yzeyi ayr ayr

yer almaldr.

Bilhassa evaporatr imalinde, soutma erkinlii ve defrost enerjisi sarfiyat ile mevcutsorunlarnn azaltlmas ynnden s transfer kapasitesi, alminyum lamelden daha ok bakr

borulardan beklenmeli, daha az alminyum lamel yzeyi, daha ok bakr boru s transferyzeyi hedef alnmaldr.

Avrupa Birliine girme aamasnda bulunan lkemizde bilhassa gda s

sabri savas sogutma teknigi

Documents