sera yapim teknigi

Upload: kseniya-mogylevska

Post on 11-Jul-2015

444 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

T.C. MLL ETM BAKANLII

MEGEP(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN

GLENDRLMES PROJES

BAHECLK

SERA YAPIM TEKN

ANKARA 20007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulaabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLERAIKLAMALAR...............................................................................................................iii GR ..................................................................................................................................1 RENME FAALYET-1 .................................................................................................3 1. SERA TARIMI................................................................................................................3 1.1. Serann nemi ve Tanm..........................................................................................3 1.1.1. nemi ................................................................................................................3 1.1.2.Tanm.................................................................................................................3 1.2. Sera Tarm ve Gelimesi...........................................................................................4 1.2.1. Dnyada Seraclk ..............................................................................................4 1.2.2. Trkiyede Seraclk ...........................................................................................5 1.3. Sera Yerinin Seiminde Etkili Olan Faktrler ............................................................5 1.3.1. Ekolojik Faktrler...............................................................................................5 1.3.2. Sulama Suyu ......................................................................................................8 1.3.3. Ekonomik Faktrler ............................................................................................8 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................10 LME VE DEERLENDRME .................................................................................11 RENME FAALYET-2 ...............................................................................................13 2. SERA TPLER VE YAPI MALZEMELER.................................................................13 2.1. Sera Tipleri .............................................................................................................13 2.1.1. Serann Kullanlma Amac................................................................................13 2.1.2. Serada Gereksinilen Byklk..........................................................................13 2.1.3. Yerleim Yerinin klim Koullar......................................................................14 2.1.4. Sera Yerinin Topografik ve Ekolojik zellikleri ...............................................14 2.1.5. letmenin Mali Gc .......................................................................................14 2.1.6. letmenin Alet ve Ekipman Olanaklar..............................................................14 2.1.7. Gelecekteki Deiiklik ve Gelimeler ...............................................................14 2.1.8. letme Sahibinin Beenisi................................................................................15 2.2. Seralarn Snflandrlmas .......................................................................................15 2.2.1. Byklne Gre Sera Tipleri ........................................................................15 2.2.2. Kurulu ekillerine Gre Sera Tipleri ...............................................................17 2.2.3. Yap skeletine Gre Sera Tipleri......................................................................17 2.2.4. Scaklklarna Gre Seralar ...............................................................................18 2.2.5. at iskeletine Gre Sera Tipleri .......................................................................18 2.2.6. Yararlanma ekillerine Gre Seralar.................................................................18 2.2.7. rt Malzemesine Gre Seralar........................................................................19 2.2.8. skelet Malzemesine Gre Seralar.....................................................................19 i

2.2.9. Tanabilirlik Durumuna Gre Seralar...............................................................20 2.3. Sera Yap Malzemeleri ............................................................................................20 2.3.1. Temeller ...........................................................................................................20 2.3.2. at Elemanlar.................................................................................................23 2.3.3. rt Malzemesi ................................................................................................25 2.3.4. Kaplar .............................................................................................................26 2.3.5. Havalandrma Aklklar..................................................................................26 2.4. Seray Etkileyen Ykler...........................................................................................27 2.4.1. Sabit Ykler .....................................................................................................27 2.4.2. Hareketli Ykler ...............................................................................................28 UYGULAMA FAALYET...........................................................................................30 LME VE DEERLENDRME .................................................................................31 MODL DEERLENDRME...........................................................................................34 CEVAP ANAHTARLARI.................................................................................................35 NERLEN KAYNAKLAR..............................................................................................36 KAYNAKLAR..................................................................................................................37

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALARKOD ALAN DAL / MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLLK 622B00001 Baheilik Ortak Alan Sera Yapm Teknii renciye, sera yerini seme ve sera tipini belirleme konularnn anlatld renme materyalidir. 40/ 16 n koul yoktur. Sera trlerini aratrmak.. Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda uygun sera yerini seerek sera kurabileceksiniz. Amalar 1. Ekolojik ve ekonomik artlara uygun sera yerini seebileceksiniz. 2. Yetitirilecek bitki trne uygun olarak sera tipini belirleyebileceksiniz. Ortam: Tepegz, yaz tahtas, internet ortam, snf, sera, serada yetitirilecek bitkiler, saks, nem ler, aydnlatma ve glgeleme malzemeleri Donanm: Televizyon, VCD, DVD, tepegz, projeksiyon, bilgisayar Modln iinde yer alan her renci faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME Modln sonunda ise kazandnz bilgi, beceri, tavrlar lmek amacyla retmen tarafndan hazrlanacak lme aralar ile deerlendirileceksiniz.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

iii

iv

GR GRSevgili renci, Gnmz koullarnda tarmda rn artnn salanmas iin rt altlarnda ve seralarda retim yaplmaktadr. Bylelikle piyasaya srekli taze rn kmakta ve tarmda mevsimlik i gc kullanm btn bir yla datlm olmaktadr. Seralarn bu olumlu etkisi lkemizde de seracln hzl bir ekilde geliimini salamtr; ancak bu konudaki almalarn ok snrl olmas seracln geliimi konusunda olumsuz etkiler yaratmaktadr. Sera yapmndaki hatalar, seralarda yetitirilen rnlerin miktarnn azalmasna ve kalitesinin dmesine neden olmaktadr. Siz bu modl aldnzda, seraclkla ilgili tanmlarn, genel ilke ve projeleme esaslarn renerek; seralarn i dizaynn yapabilecek, teknolojik gelimeleri rahatlkla uygulayabileceksiniz. Bu modl baar bitirdiinizde alacanz bu sektrde aranan eleman olacaksnz.

1

2

RENME FAALYET1AMA

RENME FAALYET-1

Ekolojik ve ekonomik artlara uygun sera yerini seebileceksiniz.

ARATIRMA evrenizde yer alan seralar gezerek yaplarnda nasl farkllklar olduunu not alnz. evrenizdeki seralarda hangi rnlerin yetitirildiini tespit ediniz. Etrafnzda yer alan seralarn hangi blgelerde yaygnlatn ve hangi ynlerde tesis edildiini nedenleriyle aratrnz.Sonucu rapor ederek snfta tartnz.

1. SERA TARIMI1.1. Serann nemi ve Tanm1.1.1. nemilkemizde krsal kesimde nfusun tutulmasnn en nemli sorunlarndan biri toprak sermaye bykldr. Nfusun hzl artmas sonucu, gittike paralanan arazi, her geen gn kk alanlardan daha fazla yararlanmay gerektirmektedir. Sera, lkemizde isizlii azaltan, daha fazla rn alnmasn salayan, nfusu krsal kesimde tutarak arpk kentlemeyi engelleyen nlemlerden biri olacaktr.

1.1.2.TanmSeralar; bitki yetimesine uygun artlarn salanmas amac ile evre artlar kontrol edilebilen veya dzenlenen cam, plastik, fiberglas gibi geiren materyallerle rtl yap veya yap elemanlardr. Ksacas sera; iklime bal kalmadan, btn yl boyunca ekonomik olarak bitkilerin retilebilecei tesisler olarak tanmlayabiliriz. klimle ilgili evre koullarna, tmyle veya ksmen bal kalmadan gerektiinde scaklk, k, nem, ve hava gibi etmenler denetim altnda tutularak btn yl boyunca eitli kltr bitkileriyle bunlarn; tohum, fide, fidanlarn retmek; korumak, sergilemek amacyla cam, plastik vb. k geebilen malzeme ile kaplanarak deiik ekillerde yaplan, yksek sistemli bir rt alt yetitiriciliidir. Bu tr tesislerin bulunduu iletmelere sera iletmesi denir.

3

Sera iindeki evre artlarnn istenildii gibi kontrol edilebilmesi ve dzenlenmesi, d evre artlarndan etkilenmeden yl boyunca bitki retmek ve pazara sunma imkann verir. D evre artlarnda olduu gibi dk ve yksek scaklktan, fazla ve eksik ktan, nisbi nemden, kar, yamur, dolu ve rzgar gibi iklim olaylarndan etkilenmez. Bitkilere gre rn program yaplabilir. Hastalk ve zararllar kontrol edilebilir. Birim alandan, yl boyunca, fazla ve kaliteli rn alnr. Buna karn seralarn inas, donatm ve altrlmas olduka zor ve pahaldr. Sera yetitiriciliinin yararlarn yle sralayabiliriz: Bitki yetitirme devresi uzar. Bir ylda birden fazla bitkisel retim salanr. Serada yetien rnlerin pazara erken ya da ge karlmas sorunu yoktur. Pazarda srekli rn vardr. Yetitirilen bitkinin birim alandaki verimi arttrlm, kalite ykseltilmitir. letmede alma srekli olduundan iilik ynnden yl boyunca byk deiiklik olmaz. Bylece mevsimlik sorunu azaltlm olur. Sera yetitiriciliinin birok teknolojiye gereksinimi vardr. Bylece bu teknoloji dallarnn gelimesine yardmc olur.

1.2. Sera Tarm ve Gelimesi1.2.1. Dnyada SeraclkDnya lkeleri arasnda sera yetitiricilii en ok ABD, Japonya ve Hollanda da yaplmaktadr. ABDde sera yetitiricilii en ok Kaliforniya, Florida da yaplmakta olup %39unu cam seralar oluturmaktadr. Seralarn % 78i iekilikle uramaktadr. Avrupa da ise Hollanda, sera yetitiricilii bakmndan ilk srada yer alr. Soanl ve yumrulu iek retiminde nclk yapmaktadr. spanya, Fransa ve talya gibi lkelerde de plastik seralar kullanlmaktadr. Sera yaplan lkeleri bulunduu iklim kuana gre serin-souk ve lmanscak iklim kuaklarna ayrmak olasdr. Serin-souk iklim blgesi ierisinde yer alan lkeler arasnda Hollanda, ngiltere, Romanya, Almanya, Bulgaristan sralayabiliriz. Serin souk iklim kuandaki seralarn ortak zellikleri yle sralanabilir. a) Seralarn rt malzemesi cam olup, seralarn stlmas zorunludur. b) Seralarn yapm yksek maliyet gerektirmektedir. c) letme masraf yksek, i gc pahaldr. d) retim teknolojisi yksektir. Verim miktar ve kalitesi yksektir. 4

Ilman-scak iklim kuanda bulunan lkeler arasnda (Trkiyenin de iinde bulunduu) Japonya, talya, spanya, Fransa, srail, Yunanistan sralayabiliriz. Bu kuakta sera yetitiricilii, genel olarak souk aylara yneliktir. Bu kuan seraclk zelliklerini yle sralayabiliriz. a) Yatrm maliyetleri dktr. rt materyali plastiktir. Istma asgari dzeydedir. b) letme giderleri azdr; nk stma masraf az, iilik daha ucuzdur. c) retim teknolojisi dktr. Verim ve kalite, serin souk iklim kuandakine gre daha dktr.

1.2.2. Trkiyede Seraclklkemizde seraclk, dier lkelere oranla daha yenidir. lk seralar, kamu kurulularnca Antalya, el illerinde deneme amacyla yaplmtr. Zaman ierisindede Ege ve Marmara blgelerinde yaygnlamtr. lkemiz seracl Marmara, Ege, Akdeniz ky eridinde gelime gstermitir. lkemizdeki sera alanlarnn son yllardaki dalmna baktmzda % 65nin Antalya da yer aldn grmekteyiz. lkemizde seracln blgelerimize gre belirgin zelliklerini zetlersek; seracln youn olarak yapld en kuzeydeki yre Yalovadr. Mikroklima zellii gsteren ekolojik yaps ve stanbul gibi byk bir tketim merkezine yakn oluu nemini artrmaktadr. Buralarda saks ve kesme iek yetitiricilii yaygndr. zmirde seralarn byk blm Balova tarafndadr. Mikroklima zellii gsteren ekolojik yaps, jeotermal enerjiden faydalanmalar ve zmire yaknl burada da seracln gelimesini salamtr. Antalya yresinde ise seralar daha ok Ka tarafnda yer almaktadr. Seralarda sebze yetitiricilii arlktadr. Trkiye de seracln yllk ortalama art hz % 15 dolayndadr.

1.3. Sera Yerinin Seiminde Etkili Olan Faktrler1.3.1. Ekolojik FaktrlerBitkilerin normal olarak yetiip geliebilmesi iin uygun evre koullarna gereksinim vardr; bu nedenle sera planlamas yaplrken evre koullar bilinmelidir.

5

1.3.1.1. IkIk, yeil bitkilerin gelimelerinde temel faktrdr. Bitkiler, fotosentez yaparken gne ndan yararlanr. Bitkiler, ancak k enerjisi olduu zamanlarda havann karbondioksidi ile bnyelerindeki suyu birletirerek karbonhidratlarn oluumunu salar. Bitkilerin optimum gelime salayabilmesi iin bitki yetitirecek blgede gnelenmenin istenilen dzeyde olmas gerekir. Her bitkinin, gelime srasnda gnelenme miktar farkldr. Gnelenme miktar arttka bitki gelimesi de artar. zellikle k aylarnda havalarn srekli bulutlu olduu dnlrse, gnelenmesi fazla olan yerin, sera yeri seiminde nemli olduu grlr. lkemizde klanma ynnden hemen hemen her yerde sera yapm mmkndr.

ekil 1.1:Gne nlarnn seraya girii ve sera iindeki dalm

1.3.1.2. ScaklkSera iinde arzu edilen scakln elde edilmesinde, evre scakl nemlidir. K aylar lk geen yerler, tercih edilmelidir; nk stma masraf azdr. Souk mevsimlerde, zellikle geceleri seralarn stlmas gerekir. Ayrca mikroklima yerler, sera kurmak iin uygun alanlardr. Sera bitkilerinin scaklk istekleri farkldr. Sera yerini seerken yetitireceimiz bitkiyi tanmalyz.

6

ekil 1.2:Gne nlarnn sera iine girii

1.3.1.3. Hava HareketiSera kurulacak yerde yerel rzarlarn incelenmesi gerekir. Sera yerleri seilirken souk ve kuvvetli rzgarlardan korunakl yerler tercih edilmelidir. Rzgarl bir yerde sera kurma zorunluluu varsa sera etrafna rzgar kranlar tesis edilmelidir. Rzgarlar; sera zerinde ykm yapabilir, rt malzemesinin yrtlmasna, krlmasna neden olabilir; ayrca rt malzemesi ne kadar salam yaplrsa yaplsn sera ii scak havann eitli yollarla dar kamasna neden olur.

1.3.1.4. Toprak ve TopografyaSeralar youn tarm yaplan yerler olduu iin topran kaliteli olmasna zen gsterilmelidir; ancak saks bitkisi yetitireceksek o zaman toprak, nem tekil etmez. Sera kuracamz yerde, drenajn iyi olmasna zen gstermeliyiz. Taban suyu yksek yerler; topran souk kalmasna, havaszla ve bitkilerin kklerinin hastalanmasna neden olacandan seramz askya almamz gerekmektedir. Sera topra yannda arazi topografyas da sera yerinin seiminde etkilidir. Sera kurulacak alanlarn ok eimli olmas sera yapm, sulama ve toprak almas bakmndan glk yaratabilir.

7

1.3.1.5. YnSeralarda azami gnelenmeyi salamak amacyla serann gneye, gneydouya, gneybatya ynlendirilmesi istenir. Eimin gney ynnde olmas, souk ve kuvvetli rzgarlarn engellenmesine neden olur. Sera ynn belirlerken, bitkilerin birbirlerine glge yapmayacak biimde olmasna zen gsterilmelidir. Bunun iin genellikle bitki sralar, gney-kuzey dorultusunda olmaldr. Seralarn k aylarnda, en iyi ekilde snmalarnn salanmas iin serann dou-bat ynnde ynlenmesi gerekir.

1.3.2. Sulama SuyuSerada yetitirilecek bitkilerin su gereksinimlerini karlamak, scak gnlerde seray nemlendirmek veya soutmak iin sera kurulan yerde su bulunmas gerekir. Ayrca hasat edilmi ve kirli olan sebzelerin pazara gnderilmeden nce ykanmas, seradan kullanlan tarmsal sava ilalarnn sulandrlmas ve kirlenen sera rtsnn ykanmas iin de suya gereksinim vardr. Eer sera kurulacak yerde su bulunmuyorsa, blgedeki yalardan yararlanlarak toplanlan yamur sular seralarda kullanlr.

1.3.3. Ekonomik FaktrlerSeraya yaplan yatrmdan en iyi biimde yaralanma ve karlnda belli bir gelirin elde edilmesi gerekir; bu nedenle sera yerinin seiminde u konulara nem verilmelidir.

1.3.3.1. EnerjiSerann kurulaca yerde, srekli ve ucuz olarak kullanlabilecek bir enerji kayna olmaldr. Serada enerji; stma, ara ve gerelerin almasnda kullanlr. Enerji olarak; elektrik, jeotermal enerji, gne enerjisi, doalgaz, kmr, kalorifer yaktlar kullanlabilir.

1.3.3.2. YolSeralarda retilen rnler; ok taze, hassas ve su oran fazla olan rnler olduundan yolda tama annda zarar grmemeleri iin ulam yollarna yakn olmaldr; ayrca serada kullanlacak malzemelerin seraya tanabilmesi iin de serann yola yakn olmas gerekir.

8

1.3.3.3. Pazar ve Sat OlanaklarSerada yetitirilen rnlerin daha pahal olmas nedeniyle sat olanaklarnn iyi deerlendirilmesi gerekir. Bunun iin serada retilecek rnlerin yksek fiyatla ve abuk satlmas istenir. Seraclk yapmaya daha az uygun olan fakat byk yerleim merkezlerine yakn olan yerlerde, sera kurulup iletmesi mmkn olabilir. pazarn yetersiz olmas durumunda mutlaka d pazar aranmal ve pazar isteine uygun retim yaplmaldr.

1.3.3.4. letmenin Yerleim DzeniBir iletme ierisinde seralardan baka yaplarn da bulunmas gerekir. Seralarn iletme merkezinden uzak kurulmas serann bakmn ve kontroln zorlatrr; bunun iin iletme iindeki blmler, grevlerini en iyi ekilde yerine getirebilecek dzende kurulmaldr. Bir sera iletmesinde bitki yetitirme amacna ynelik blmlerle birlikte yardmc yaplar da bulunur. Bunlar; sterilizasyon, gbre hazrlama, rn paketleme, depolama ve stma blmleridir. Bu blmler, alma kolayl asndan bir btn olarak dzenlenmelidir.

9

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklar1. Ekolojik faktrleri dzenleyiniz. Yetitirecein bitkinin k ihtiyacna gre ilave k ya da glgeleme yapnz. Yetitirecein bitkinin scaklk ihtiyacna gre stma ya da soutma yapnz. Yetitireceiniz bitkinin ortamnn havalanmasn salaynz. Topra kontrol ediniz. Topra hazrlaynz. Serann ynn belirleyiniz.

nerilerGnmze kadar seraclk sektrnn geliimi hakknda bilgi edininiz. evrenizdeki seralarn resimlerini ekiniz. Burada yetitirilen rnlerin ihtiyalar hakknda bilgi edininiz. Serann bulunduu konum hakknda bilgi edininiz. Serada yetitirilen rne uygun klanma salaynz.

2. Sulama suyunu belirleyiniz.

Toprak ve su tahlili yaptrmay unutmaynz. Kaynak olarak suyu nereden getireceinizi belirleyiniz. Seraya su, yol, elektrik getirilirken yaanan zorluklar aratrnz. Size en uygun enerji kaynan semeyi unutmaynz. Yrenizdeki en gelimi serann zelliklerini dikkatlice not alnz.

3. Ekonomik faktrleri belirleyiniz. Seralar yola yakn yerlere kurunuz. Enerji kaynan tespit ediniz. Seranz pazara yakn yerlere kurunuz.

10

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz. LME SORULARI klime bal kalmadan, btn yl boyunca ekonomik olarak sebze, meyve ve iekiliin yapld tesislere .. denir. 2. Sera yerinin seiminde etkili olan faktrler , toprak ve toporafya, yndr. 3. lkemizde klanma ynnden hemen hemen her yerde . yapm mmkndr. 4. Sera iinde arzu edilen scakln elde edilmesinde .. nemlidir. 5. Rzgarl bir yerde sera kurma zorunluluu varsa sera etrafna . tesis edilmelidir. 6. Taban suyunun yksek olduu yerlerde topramz souk kalacandan, havaszla ve bitki kklerinin hastalanmasna neden olacandan seramz ... gerekir. 7. Serann kurulaca yerde, srekli ve ucuz olarak kullanlabilecek bir . ... kayna olmaldr. 8. Seralarn k aylarnda, azami snmalarnn salanmas iin serann ynnde ynlenmesi gerekir. 9. pazarn yetersiz olmas durumunda mutlaka . aranmal ve .. uygun retim yaplmaldr. 10. Bir seraclk iletmesinde; bitki yetitirme amacna ynelik nitelerle, yardmc yaplar olarak sterilizasyon, gbre hazrlama, gibi yaplarn bir btn olarak dzenlenmesi gerekir. 1.

DEERLENDRMECevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam doru ise deerlendirme leine geiniz.

11

Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda grup almas yaparak tnel serann maketini yapnz.Yapm olduunuz almay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE

Deerlendirme KriterleriSera yapacanz yeri belirlediniz mi? Seranzn ynn belirlediniz mi? Materyallerinizi hazrladnz m? Topra hazrladnz m? Seray kurdunuz mu? Naylonunu dzgn ektiniz mi? Havalandrma pencereleri atnz m? Uygun yere kap yaptnz m? Dikim yerlerini belirlediniz mi? Sulama sistemini belirlediniz mi?

EVET

HAYIR

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgi konularn tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

12

RENME FAALYET2AMA

RENME FAALYET-2

Yetitirilecek bitki trne uygun olarak sera tipini belirleyebileceksiniz.

ARATIRMAevrenizde yer alan deiik tipteki seralarn resimlerini ekerek, bu seralar arasndaki farkllklar aratrnz. Yakn evrenizdeki sera yapm yapan iletmelere giderek, kullandklar materyaller hakknda bilgi alnz. Bir tnel serann maliyetini reniniz.

Blgenizde yer alan meteoroloji mdrlne giderek, yrenize ait maksimum ve minimum scaklk derecelerini renerek, hangi aylarda don tehlikesi olduunu reniniz. Blgenizde yer alan meteoroloji mdrlne giderek, yrenize ait hakim rzgarlarn neler olduunu aratrnz. Bulduunuz bilgileri rapor haline getiriniz.

2. SERA TPLER VE YAPI MALZEMELER2.1. Sera TipleriSeralar eitli bitkilerin yetime, byme ve gelimelerini engelleyen evre koullarnda bile en uygun bitki gelime ortamlarn salamak amacyla planlanr. Sera tiplerinin seiminde ve planlanmasnda en uygun gelime etmenlerinin ne ekilde yaratlaca konusu zerinde durulmaldr. Sera tipinin seiminde eitli etkenler vardr. Bu etkenleri yle sralayabiliriz:

2.1.1. Serann Kullanlma AmacSerann kullanlma amalarn; ekonomik yarar salamak, bo zamanlar deerlendirmek, aratrma yapmak, eitli bitkileri sergilemek ve eitim yapmak eklinde sralayabiliriz. zellikle ekonomik adan kurulan seralar kr amal kurulduklar iin genellikle byk iletmelerdir; bunun yannda dier amalarla kurulan seralar ise daha kk iletmeler olarak dnlr.

2.1.2. Serada Gereksinilen ByklkBir sera iletmesinde sera blmlerinin bykl, iletmede alan eleman saysna ve yetitirilen rnlerin eidine baldr. Eer iletmede kullanlacak fazla sayda alet ve ekipman varsa, seralar daha byk ve daha fazla sayda blmlerle planlanabilir. 13

2.1.3. Yerleim Yerinin klim KoullarSerann kurulmak istendii blgelerin ve ayn blge iindeki iklim koullarnn farkl oluu seralarn deiik ekillerde yaplmasna neden olur. Blgenin scaklk deerleri, rzgar durumu, ya ekli ve younluu, sresi, gnelenme durumu, enlem derecesi gibi faktrler sera tipinin seiminde etkilidir. rnein souk, rzgarl ve kar yal blgelerde seralarn daha bask, scak yerlerde daha yksek, karl ve frtnal blgelerde sera iskelet ve atsnn daha dayankl yaplmas gerekir.

2.1.4. Sera Yerinin Topografik ve Ekolojik zellikleriSera kurulmak istenen yerin topografik durumu, arazinin eimi ve yn, dz bir alanda veya vadide bulunuu gibi koullar serann tipini etkileyebilir; rnein dz alanlarda, blok seralar kolaylkla yaplrken eimli arazilerde olduka zordur.

2.1.5. letmenin Mali GcSera yapm, byk masraf gerektirir; bu nedenle iletmenin mali gc nemlidir. letmeci mali gc dorultusunda, kurulu maliyeti az fakat yllk yap gideri fazla olan plastik seralar veya kurulu maliyeti daha fazla olan cam seralar tercih eder.

2.1.6. letmenin Alet ve Ekipman OlanaklarSeralardaki iilik maliyet giderleri, iletmenin alet ve ekipman olanaklarna baldr. iliin elle yapld iletmelerde iilik gideri yksek, iiliin makine ile yapld iletmelerde ise iilik maliyeti dktr.

2.1.7. Gelecekteki Deiiklik ve GelimelerSeralar kurulurken ileride yetitirilebilecek bitki trleri dikkate alnarak planlanmaldr; aksi takdirde ileriki dnemlerde problemler yaanabilir. rnein, alak boylu bitki yetitirmek iin kurulan bask seralarda daha sonra uzun boylu bitkileri yetitirmek mmkn olmayabilir. Sera iletmelerinde balangta, tek bir sera yaplabilir; ancak ileride, retim alann geniletme zorunluluu doabilir. Bu nedenle sera tipi seilirken planlanmas aamasnda ilerideki byme ve gelime olanaklar gz nnde bulundurulmaldr. 14

2.1.8. letme Sahibinin BeenisiSera tipini belirlemede; iletme sahibinin genel kltr, tarmsal bilgisi, estetik gr ve gezip grd yerlerdeki seralara ilikin grgs etkilidir. lkemizdeki yetitiriciler, sera tiplerini gereksinimlerine gre deil, genellikle yakn evrede grp beendikleri sera tiplerine gre belirler. Serann Yap zellikleri Serann atsnn eimine, at rtsne, nitelerin bireysel veya blok eklinde oluuna, iskelet malzemesinin eidine gre seralar, yap zellikleri bakmndan birbirinden ayrlr. Seraclk iletmesi iin sera tipi seilir, planlanr ve sera kurulurken u genel ilkeler gznne alnmaldr; a) Seralar, tarm iletmesi iindeki dier yaplarla estetik bir grnte olmaldr. b) Sera, bitki yetimesine, salna ve verimine en uygun evre koullarn salayabilmelidir. c) Seralar iin ayrlan alann bykl ve yeri, iletmenin ilerde uygulamay planlad seracla yeterli ve uygun olmaldr. d) Serann blmleri ve ksmlar i gcnn en verimli ekilde kullanlmasn salayabilmelidir. e) Sera yap malzemesinin salam, dayankl ve estetik bir grn olmaldr.

2.2. Seralarn Snflandrlmas2.2.1. Byklne Gre Sera TipleriSerann bykl taban alannn genilii ve uzunluu ile tanmlanr. Bu iki boyutun arpm, taban alann verir. Byklk verilirken uzunluk ve geniliin birbirine uyumlu olmas gerekir. Dar ve ksa olan seralarda, dar ve ksa boyutlara paralel bitki sralar kullanlr. Burada yetitirilen bitkiler, kritik evre koullarnn olumsuz etkilerinden zarar grr. Ayn byklkte taban alanna sahip, fazla sayda ksa seralar yerine, uygun boyutlara sahip bir sera planlanmas yaplrsa bitki yetitirilmesi iin ekolojik koullar daha kolay yaratlabilir. lk yap maliyeti ve yllk stma giderlerinden de tasarruf salanm olur.

15

Seralar byklklerine gre byk, orta ve kk seralar olarak ayrlr. Byk seralar, bireysel veya blok seralar olabilir. Bunlar, taban alanlar 1000 m2 den daha fazla ve boyu 50100 m arasnda olan ve yetitiricilikte kullanlan seralardr.

ekil. 2.1: Bireysel sera

ekil 2.2: Blok seralar

ekil 2.3: Bitiik sera

16

2.2.2. Kurulu ekillerine Gre Sera TipleriSeralar kurulu biimlerine gre bireysel ( tek atl ), blok ve bitiik seralar olmak zere e ayrlr. Bitiik seralar, bir duvara veya binaya dayal olarak kurulur. Bu seralarn bir veya birka yzeyi duvarla kapl olursa da, atnn eimi gneye bakar ve effaf bir malzeme ile kaplanr. Blok seralar, birka bireysel serann birlemesiyle oluur. Bireysel seralarn birleme yerlerinde duvarlar olmazsa, at arln tamas iin dikmeler bulunur. Bireysel seralar birletirilirken yan duvarlar kaldrlmsa bunlara blmesiz blok seralar, yan duvarlar kaldrlmamsa bu seralara blmeli blok seralar ad verilir.

2.2.3. Yap skeletine Gre Sera TipleriYap iskeletini oluturan nemli yap elemanlarndan biri kiri, dieri de at tayc kolondur. Bu asal elemanlardan oluan seralar, at biimlerine gre planlanr. ift eimli atya sahip seralar, aty tayc kolona ( mesnet ) gre snflandrlr. Bylece bu tip seralar; iki mesnetli, mesnetli, be mesnetli, ok mesnetli olabilir. ki mesnetli ift eimli seralarda at kirii yalnz iki ucundan iki kolonla tandndan, sera iinde iilik rahatlkla yaplabilir. Sera ii istenildii gibi dzenlenebilir. at kirii ikiden fazla kolonla tanan seralarda ise kolonlar fazlalatka ve kolon aralklar daraldka sera alannda iilik zorlar. Birok lkede seralar iskelet durumuna gre farkllk gsterir. rnein, Hollandada gelitirilen Venlo tipi, en hafif yap tarzna sahip sistem olarak bilinmektedir. Bu seralarda sera havalandrmas belirli aralklarla cam byklndeki pencerelerin almas ile yaplr. Rzgar az olan karasal iklime sahip blgelerde bireysel alma ile yaplan havalandrma yeterli olmamaktadr. Bu yzden bu sistem artlara uygun olarak deitirilerek kullanlabilir. skelet malzemesinin cinsine gre seralar deiik eitlere ayrlr. Bunlar; ahap iskeletli seralar, demir iskeletli seralar, beton iskeletli seralar, alminyum iskeletli seralar, suni elyaf iskeletli seralar ve hava iirmeli seralardr.

17

2.2.4. Scaklklarna Gre SeralarSera ii scaklna gre seralar; scak, lk ve souk olarak eittir. Scak seralarn ortalama i scakl 20-24 oC arasnda bulunur. Scaklk 18 oC nin altna dmez. Bu seralarda scaktan holanan bitkiler yetitirilir. Ilk seralarda, scaklk 10-20 oC arasndadr. Souk seralarda herhangi bir stma yaplmaz, genellikle sera scakl 0-10 oC arasndadr; bu nedenle, bu tip seralar ancak iklimi uygun olan lman blgelerde yetitirme amacyla kullanlabilir.

2.2.5. at iskeletine Gre Sera TipleriSeralar; atlar basit, beik ve yuvarlak atl olabilir. Basit atl seralar, tek yzeyli ve serann bir duvara dayanmas ile olur. Bu seralarn kuzey taraf duvar olarak yaplmaldr. Beik atl seralarda, iki at yzeyi bulunur. Bu tip seralar, dou-bat dorultusunda kurulmaldr; bylece seralar daha fazla k alabilir. Blok seralarda, beik atlarn birlemesiyle M tipi at ekli ortaya kar. Yuvarlak atl seralar, gne ndan en fazla yaralanabilen at tipine sahip seralardr. Bunlar, rt malzemesi plastik olan ve ucuza mal olan seralardr. Yuvarlak atl seralar, bireysel olabildii gibi blok biimde de inaa edilebilir.

2.2.6. Yararlanma ekillerine Gre SeralarYararlanma ekillerine gre seralar; yetitirme, koruma-sergileme, retme ve aratrma seralar olarak drt ksma ayrlr.. Yetitirme seralarnda, sera iindeki toprak dorudan yetitiricilikte kullanlr. Koruma ve sergileme seralar, satlacak saks iekleri ile o blgede yetimeyen bitkilerin tantlmas ve gsterilmesinde kullanlr. retme seralarnda; tohum, fide ve elik retimi yaplr. Aratrma seralarnda, birok aratrmann yaplabilmesi iin hemen btn olanaklar vardr.

18

2.2.7. rt Malzemesine Gre Seralarrt malzemesi ynnden seralar; cam, plastik, suni elyaf ve plexicam seralar olarak snflandrlr. Camlar kalnlklarna ve tel iermelerine gre snflara ayrlr. Camlarn k geirgenlii ve dayankll fazladr; ancak camlar pahaldr. Plastik rtl seralar gittike yaygnlamaktadr. En ok kullanlan plastikler PE (polietilen) ve PVC (polivinilklorit)dir. Plastikler d etkilerden abuk ypranr ve yrtlr. mrleri 6 ay ile 1-2 yl arasnda deiir. lkemiz dnda, suni elyaf malzeme kullanm artmaktadr. Bunlar sert ve tabakalar eklindedir. Tabakalarn dayanmn arttrmak iin ekilleri dalgalandrlr. PVC levhalardan sertletirilmi olanlar, effaf rt malzemesi olarak kullanlr. Plexicam olarak satlan tek ve ift katl akrilcamlar dayanm ynnden cama gre daha iyidir. Kullanmada da kesilip delinme, yontulma ve yaptrlma gibi stnlkleri vardr.

2.2.8. skelet Malzemesine Gre SeralarSeralarda eskiden beri iskelet malzemesi olarak ahap kullanlmaktadr; ancak abuk rmesi nedeniyle yerini dier malzemelere brakmtr. Demir iskelet malzemeleri dayanakldr; ancak dayankllnn artrlmas iin dzenli olarak macunlanmas ve boyanmas gerekmektedir. Beton, iskelet malzemesinden ok, sera temel ve smellerinde kullanlr; ayrca dier iskelet malzemeleriyle birlikte kullanlabilir. Son yllarda, hafif ve d hava koullarndan pek etkilenmeyen alminyum, iskelet malzemesi olarak kullanlmaya balanmtr; fakat olduka pahaldr. Bir de hava ile iirme seralar vardr; ancak d etkenlerden ok abuk etkilendikleri iin pratikte fazla kullanlmaz.

19

2.2.9. Tanabilirlik Durumuna Gre SeralarSeralar hareketlilik ynnden sabit, hareketli ve portatif olarak snflara ayrmak mmkndr. Sabit seralar, bir temel zerine oturtulmutur ve seralarn byk ksm bu snfa girer. Sabit seralarda toprak yorgunluu, hareketli seralar ortaya karmtr. Hareketli seralarn iskeleti temel zerinde saa veya sola, ileri veya geriye hareket edebilir; bylece scak havalarda sera, bitkiler zerinden ekilerek, normal tarla yetitiriciliine dnlebilir. Hareketli seralarn bu yararlarna karlk, az kullanlmasnn nedeni, sabit seralara gre % 25 daha pahal olmasdr. Son yllarda seray olduu gibi hareket ettirme yerine, skp tekrar takma ynne gidilerek portatif seralar yaplmtr.

2.3. Sera Yap MalzemeleriSera yap malzemeleri; temel, iskelet ve at elemanlar olarak snflara ayrlabilir. Bu elemanlarn planlanmasnda ve seiminde; blgenin iklim durumu, serada yetitirilmek istenen bitki tr, seraclk iletmesinin bykl ve iletme tipi gz nne alnmaldr. Ayrca serann yapm malzemesi seilirken unlara dikkat edilmelidir. Sera yap malzemesi; ucuz, dayankl ve hafif olmal Seri retime uygun olmal Enerji tasarrufunu salamal Kurulu ve tamiri kolay olmal klim koullarndan etkilenmemeli Sera iinde yeterli iklim ayarlamas yaplabilmeli

2.3.1. TemellerSera yaplarnn iskelet ve rt malzemesi ile dier yklerini tayan ve zemine ileten yaplar olan temeller; seray topraa balar; serann tm ykn topraa aktarr; ayrca sera iindeki bitkileri, topraktan gelebilecek d evre koullarndan korumaktadr. Temel kolonlar yardmyla kendi zerine gelen serann tm ykn, zeminine atlama, ayrlma ve yarlma olmadan iletebilirse, zelikle cam seralarda, krlmalar meydana gelmez. Eer temel, zemini zerinde iletilen yk emniyetle tayamazsa sera statik dengesinin

20

bozulmas ile kap ve pencerelerin alp kapanmas zorlar. Bu nedenle sera iinde istenilen iklim koullar ayarlanamaz. Cam seralarda, temel duvar yapmak iin, 70 cm genilikte ve 80-100 cm derinlikte sera evresi boyunca temel ukuru kazlr. Eer zeminin emniyeti yeterli deilse alt ksmna betonarme smel yaplr. Temel duvarlar, toprak alt ve toprak st olmak zere iki ksma ayrlr. Toprak alt temel duvarlar, daha ar olan cam ve suni elyaf seralarda ok nemlidir. Toprak alt temel duvarlar 40-60 cm. kalnlkta, 30-40cm. ykseklikte kalplar ierisine demirli beton dkmek suretiyle ina edilir. Bu temel zerine toprak zemine kadar 20-30 cm kalnlkta daha ince demirli beton dklr veya 40-50 cm kalnlnda ta duvar rlr. Plastik rtl ahap seralarn temel duvarlar, fazla yk tamadklar iin, tula, beton briket, beton veya ta ile yaplr. Plastik seralarda dikmelerin altna drtgen veya yuvarlak kesitli beton tabakalar dklr. Seralarda temel duvarnn grevi, sera iskeletini oluturan yap elemanlarn, temele balamaktr. Ayn zamanda rzgarn emici etkisinden oluan seray devirmeye ve yerinden skmeye ynelik kuvvetlere arlyla kar koyar. Toprak st sera duvarlar, daha ok serann rt malzemesini korumak, yamur ve kar sularna engel olmak amac ile ina edilir. Serann toprak zemini zerinde retim yaplyorsa, glgelemeyi nlemek amacyla duvar alak (20-30 cm), eer serada saks iei yetitiricilii iin ykseltilmi bank veya masa ina edilecekse duvar yksek (60-70 cm) ina edilir. Seralarn evresinde yalarla oluabilecek arazi yzey ve durgun yksek taban suyunun drenajn salamak amacyla, sera temel duvarlar evresinde bir drenaj sisteminin yaplmas gerekir. zellikle blok seralarn evresinde yaplacak drenaj sistemi, temel duvarlarndan 100 cm uzaklkta, 75-100 cm derinlikte alan hendeklere denen borular ile yaplr. 2.3.2. Sera skeleti Sera iskeleti temel duvarlardan sonra balayan ve serann arln, ykn sera temeline ileten yap elemanlardr. skelet ksmn; dikmeler, aklar, at makaslar, kiriler, damlalk ve oluklar ile rt materyali oluturur. skelet ksm; demir, galvenizli demir, elik, alminyum ve ahap materyal olabilir. eliin paslanmamas iin sk sk boyanmas gerekir. 21

Alminyum ise pahaldr. Ahap materyal son yllarda yalnz plastik rtl seralarda kullanlr. skeleti oluturan elemanlarn u zellikleri olmaldr: Salam, ucuz ve hafif Kolay kurulabilir Glgelenmesi az Hava geirgenlii (s kayb) az

2.3.2.1. Kolonlar ( Dikmeler )Kolonlar; at arl ile sera yzeylerine gelen rzgar ve kar ykn ekerek sera temeline ileten yap elemanlardr. Kolonlarn yapmnda ahap, elik ve alminyum malzemeler kullanlabilir. Kolonlarn yapmnda ahap kullanlrsa kesiti, daire, dikdrtgen veya kare olabilir. elik veya alminyum kullanlrsa, kesit yzeyi L,T,I,U eklinde ii bo kare veya dikdrtgen olabilir. Kolonlarn yapmnda demirli betonlar, sera iinde glgelenme yarattndan pek fazla kullanlmaz. Bireysel veya blok seralarda, beton ayaklar zerinde ayn dorultuda sralanm kolonlar ve bu kolonlarn d yzeylerini birletiren saydam rt malzemesine gelen btn ykler, kolonlar tarafndan ekilir. Bu nedenle kolonlarn salam olmas gerekir. Serann yk tayc eleman olan kolonlar, at kirilerine gelen etkili ykleri tadklar iin, at kirileri ile eit aralkl olarak yerletirilir. Kolon aralklar zellikle elik iskeletli ve cam rtl seralarda 2-4 m arasnda deimekle birlikte, bu araln 3 m dolaynda olmas uygundur. Kolonlar birbirine balayan at elemanlar birbiriyle kaynak yaplarak veya ke bentler yardmyla vidalanarak birletirilir. Kolon ykseklii, sera kirii ile temel duvar arasnda kalan yksekliktir. Bu ykseklik, yrenin iklim koullar ve yetitirilecek bitkilere gre deimektedir. Kolonlarn olduu, sera yan yzeyleri boyunca, eitli ekillerde yerletirilmi havalandrma pencereleri bulunur. Havalandrma pencereleri karlkl yan yzeyleri boyunca ayn byklk ve ykseklikte olmaldr. 22

Blok seralarda, iki serann birleme yerindeki kolonlarn boylar, ya sularn uzaklatran oluklarda aknty salamak iin bir yne doru ksalmaldr. Eer sera iinde yzey sulama yntemleri veya drenaj iin bir yne eim verilmise, ya sularn uzaklatracak oluklarn da bu eime uydurulmas gerekir.

2.3.2. at ElemanlarSeray stten rten at elemanlar, aty oluturan iskelet ve at rt elemanlar olarak iki snf altnda incelenebilir. Sera ats, aty oluturan elemanlarn kendi arlklarn aty tamamen rten saydam rt malzemesini, at rtsne etkili olan kar ve rzgar ykn, tamir ve bakm iin atya kan iilerin arln ve atya aslan eitli bitki ekili yerlerini tayabilecek durumda olmaldr. Sera atsnn iskeleti; mertek, ak, ve at makasndan olumaktadr.

ekil 2.4: Sera at elemanlar

2.3.2.1. at Makasat makas, dikmeleri geniliine birbirine balayan, at ykn tayan ve aty meydana getiren elemanlardr. Sera geniliine ve tayaca yke bal olarak deiik ekillerde ina edilir. gen, kemer, parabol ve tek eimli at eklinde ina edilir. at makas, genel olarak genlerden oluan bir kafes eklindedir.

23

2.3.2.2. AklarSerada yk tayan, dikmeleri ve at makaslarn birbirine balayan yaplara ak denir. Balant kaynak veya kebent demirleri ile vidalanmak suretiyle yaplr.

2.3.2.3. Mertekler veya KirilerMertekler veya kiriler, rt materyalinin tutturulmasn salar. Kiriler, aklarn zerine oturtulur. Say ve kalnlklar, rt materyalinin arlna, kar ve rzgar basncna gre hesaplanr. Kiri says ve kalnl ne kadar az olursa, sera o kadar glgelenmi olur. Cam seralarda kiriler 60-80 cm, plastik ve suni elyaf seralarda 80-100 cm aralkla yerletirilir.

2.3.2.4. RzgarlklarRzgarlklar, serada rzgar gcne kar dayankllk salamak amac ile at ve yan duvarlarda, dikme ve at makaslar yuvarlak veya L demirleri ile belli noktalardan apraz olarak birbirine balanr. Byk seralarda kullanlr. Rzgarlklarn says, serann boyuna gre deimektedir.

2.3.2.5. Damlalk ve OluklarSera iinde younlaarak biriken su damlalarn toplamak amac ile yaplan oluklara, damlalk denir. Damlalklar, at ile yan duvarlarn birletii ksma yaplr. Blok seralarda eriyen kar ve yamur sularnn toplanp akmas iin oluk yaplr. Sera boyu uzadka oluklarn ilevi artar. Cam seralarda oluklar alminyum levha veya galvenize sacdan U veya V eklinde yaplr. Oluun byk ve geni olmas glgelemeyi arttrr. Plastik seralarda, iki atnn kesitii orta yere at kirileri zerine 15-20 cm. genilikte tahta aklarak, zerine kaln plastik rt geirmek sureti ile oluk yaplr. yi ina edilmemi damlalk ve oluklar, younlam su, yamur ve kar sularn srekli sera iine damlatr. Damlayan sular, bitkiye zarar verir. Sera ii ile dndaki scaklk farknn ok byk olmas, at i yzeyinde srekli younlam suyun olumasna neden olur. Bu su, sera iindeki scak havann ykselerek at yzeyine arpmas ve aniden soumas ile oluur. Tepeden yeterli havalandrma olmad iin younlaan su birikimi, ince plastik seralarda daha ok olur.

24

2.3.3. rt MalzemesiSera rtlerinde kullanlan belli bal rt malzemeleri; yumuak plastik, sert plastik ve camdr. rt malzemeleri sera ii ekolojik koullarn yaratlmasnda ana etkendir. rt malzemesine gelen gne nlar yanstlr, emilir ya da sera iine geirilir. rt malzemelerinde k geirgenlii zellii yannda dayankllk, s yaltm, rtme kolayl ve ekonomik olma zellikleri de aranr. Plastik ve sert plastik rt materyalinin s ve k geirgenlikleri, cama gre daha dktr. Seraclkta en fazla kullanlan plastik tr, yumuak plastiklerdir. zgl arlklarnn az, anmaya ve korozyona dayankl, maliyetinin dk, kaplanmas kolay ve az iilik istemesi yaygn olarak kullanlmasnn nemli nedenlerindendir. Plastikler, statik elektrik yk ile ykl olduklarndan havadaki tozlar kendilerine eker. Bu tozlarn ykanmas zordur. Plastiklerin neden olduu nemli sorunlarndan biri, su buharnn younlamasdr. Su buhar, plastik zerinden glkle kayar ve plastiin k geirgenliini azaltr. Kaymann zor olmas nedeniyle damlalar oluur ve bitkiler zerine damlar. Damlacklarn kaymasn salamak iin aadaki nlemler alnabilir: Younlamann damla olarak deil, film eklinde olutuu plastiklerin yapm Yzeylere baz maddeler pskrtlmesi at eiminin arttrlmas

Plastik rtler, bir iskelet sistemi zerine yayld gibi hava ile iirilerek de herhangi bir iskelete gerek kalmakszn sera evresini rtebilir. Suni elyaf PVC rt malzemesi, plastik rt ile cam rt arasnda bir malzemedir. Bunlar, fiberglas ile eitli mika ve polyesterlerdir. Camn, k geirgenlii yksektir, fakat s dalgalarn geirme zellii dktr. Bu zelliklerinden dolay sera iinde snma hzl, souma ise yava olmaktadr. Yalnz birim alan bana den arl dier malzemelere gre fazladr ve daha pahal iskelet malzemesi gerektirir. Bnyesinde zamanla deiiklik olmadndan, tozlanma ve kirlenme de ykanarak kolaylkla temizlenebildiinden zamanla k geirgenliinde bir azalma olumaz ve uzun sre kullanlabilir. Cam rt malzemesi, plastik rt malzemesinden sonra en fazla uygulanan sera rt malzemesidir. Cam rt malzemesi, metal iskelet malzemesine baldr; nk hem cam yknn ekilebilmesi zordur, hem de cam seralar, uzun yllar iin yapldndan ahap iskelet malzemesine uygun deildir. 25

Cam rt malzemesinin yararlarn yle sralayabiliriz: Cam rt ile bitki yetitirme ortamn salamak daha kolaydr. Cam, sebze retiminin kalite ve yetitirme zamann dzeltmektedir. Cam rt, retim zamann uzatmaktadr, bylece pazarda srekli rn mevcut olmaktadr. Cam rt, rn eidine gre birim alandan elde edilen rn miktarn artrmaktadr. Cam rt altnda, toprakta hastalk vs. ile mcadele daha kolaydr. Cam rt, almada ekonomiklilii artrmaktadr. Seralarda kullanlan camlar, standart boyutlara ve kalnla sahiptir. Kalnlklar 2-5 mm arasnda deiir. Yan duvarlarn rtlmesinde 2-3 mm kalnlktaki camlar, atnn rtlmesinde 3-5 mmlik camlar kullanlr.

2.3.4. KaplarKaplar, seraya giri k salayan yap elemanlardr. Seralarda kaplar genel olarak seralarn duvarlarna yaplr. Kaplar, dier sera rt malzemesinde olduu gibi saydam, doal iyi geirgen rt malzemesiyle kaplanr. Kaplar, seralarda etkili bir almay salayacak biimde dzenlenmelidir; o nedenle her blmede en az bir kap bulunmaldr. Kaplarda genilik 90-180 cm, ykseklik 2 m dir. Makineli tarmn yapld seralarda kaplar ift kanatl veya srgl olarak 2.40 x 2.20 m boyutlarnda yaplmaldr. Uzunluu fazla olan seralarda ierdeki iilii artrmak amacyla kaplar ift tarafl yaplmaldr. Kaplar evresinden hava szmas nlenecek biimde yaplmaldr.

2.3.5. Havalandrma AklklarHavalandrma aklklar, sera iinde s ve nem birikimini, yetitirilen bitki iin uygun koullarda tutmak amacyla kullanlan, doal havalandrma elemanlardr. Havalandrma aklklarnn en nemli ilevi serann nemli ve scak havasnn dar atlmasdr. Hava scaklnn yksek olduu zamanlarda havalandrma byk nem tar. Sera ierisinde biriken fazla nem, bitkiler zerinde olumsuz etki yapmakta ve gne nlarnn girmesini engellemektedir. Sera iindeki nem birikmesi, iyi bir havalandrma ile ortadan kaldrlr. 26

Havalandrma aklklarnn dier bir yarar da sera ierisindeki CO2 ve O2 miktarlarnn ayarlanmasdr. Seralarda havalandrma aklklar, eitli biimde dzenlenebilir. Havalandrma pencerelerinin at mahyasnn iki tarafa yaplmas durumunda, iyi bir havalandrma salanm olur. Pencereler ihtiyaca gre sera boyunca sralanr. at mahyasna yerletirilen aklklarn yetersiz olmas durumunda, at zerinde pencereler yaplabilir. Doal havalandrmalarn yapld aklklarn toplam alan, sera taban alannn 1/6 -1/4 olmal ve bu aklklar, evre koullarna uygun olarak gerektiinde ayarlanabilmelidir. Yan duvarlara yerletirilen havalandrma pencereleri, seralarda istenen sonular vermez; nk snan ve nemli hava sera atsnda birikmektedir. Bu havann dar atl yan pencerelerle g olmaktadr.

2.4. Seray Etkileyen YklerSera iletmesini oluturan yaplarn planlanmasnda en nemli zellik, yap elemanlarnn zerlerine gelebilecek ykleri, ekilleri bozulmadan ekebilmesidir. Ayrca kurulmas kolay, glgeleme oran az, s iletimi dk, hafif, dayankl ve ucuz olmas istenir. Yapy oluturan elemanlar, etkili ykleri emniyetle tayabilecek en kk kesit alannda olmaldr. Sera yap elemanlarna etkili ykleri yle snflandrabiliriz.

2.4.1. Sabit Yklerat elemanlarnn arlklar ile seraya asl sistemlerin arlklar, seradaki sabit ykleri oluturur.

at elemanlarnn arlklarnda; seray kaplayan rtnn at, mertekler, aklarve kirilerin, yatay dzlemin birim alanna verdikleri ykn bilinmesi gerekir. Sera plastik rts hafif olmas nedeniyle, bu hesaplamalarda gz nne alnmaz. Cam rt malzemesinin her m2 ve mm kalnlnn arl 2,5 -3 kg kadardr.

Seraya asl sistemlerin arlnda; sera iskelet elemanlar zerine sabit olarakbalanacak stma, sulama, sistemlerinin oluturduu ykler, seralarn tm servis mr boyunca deimeyecei iin l yk olarak kabul edilir.

27

2.4.2. Hareketli YklerBu yklerin ierisinde; rzgar, kar, atya aslan bitkilerin ve sera atsn tamir iin kan iilerin arlklar yannda depremin dinamik etkisi de gz nnde bulundurulmaldr.

2.4.2.1. Rzgar Yklkemizde seraclk blgesinde, sera planlanmasnda gz nne alnmas gereken en nemli ykler, rzgar yk ve at elemanlarnn kendi arlk ykdr. Seralarn planlanmasnda nemli etmenlerden biri olan rzgar, estii yne dik olan yzeylerde basn dier yzeylerde ise emme kuvveti eklinde etki yapmaktadr. zellikle egemen rzgarlara ak dar vadi ve boazlarla, deniz kylarnda, rzgar kuvvetinin etkisi olduka nemlidir. Rzgarl gnlerde, sera kap ve pencerelerinin ak bulundurulmamas gerekir; nk, bu aklardan giren rzgarn yaratt emme kuvveti, serann devrilmesine neden olabilir. Rzgarn emme etkisiyle yapt kaldrma kuvvetinin etkisi, zellikle plastik rtl seralarda, at rtsnn ve at yap elemanlarnn daha hafif olmas nedeniyle nemlidir. Bu nedenle, at elemanlar balantsnn salam ve rt malzemesinin balonlamasna engel olmak iin rt, galvanizli tel veya ahap talarla desteklenmelidir. Gerekli durumlarda, serann dndan kuaklar atlmaldr.

2.4.2.2. Kar YkKar ya olmayan veya ok az olan yrelerde (Akdeniz ve Ege Blgesi) ve sera at eiminin fazla olduu iletmelerde kar yk, hesaba katlmaz. Ayrca stlan seralarda erime ve kn rzgar hz yksek olduu yrelerde de karn savrulmas nedeniyle kar yk, yine hesaplanmaz. Fakat lkemizde seraclk iletmelerinin zamanla kar yal blgelere kayma olasl nedeniyle, sera statik ve mukavemet hesaplarnda kar yknn gz nne alnmas gerekir.

2.4.2.3. atya Aslarak Yetitirilen Bitkilerin ArlklarSeralarda birim alanda daha fazla bitki bulundurmak iin, seray nc boyutuyla kullanmak gerekir. Bu nedenle sera, at alt elemanlarna bal iplerle sarlarak; fasulye, hyar, domates gibi bitkiler yetitirilir. Bu bitkilerin meyveleri olutuka yk de artmaktadr. Fakat bu yklerin, dikme balar arasndaki elik tellere balanmas nedeniyle at elemanlarna verdii yk hesaba katlmaz.

28

2.4.2.4. Sera zerinde alan ilerin ArlSerann kurulmas, bakm ve onarm srasnda iler, serann atsna klmadan yaplabiliyorsa canl yk dikkate alnmaz.

2.4.2.5. Depremin Dinamik YkDeprem kuvvetinin yaplara yatay kuvvetler eklinde etki yapt bilinmektedir. Depremin yap kitlesi ve elemanlarna bu etkisi, yap elemanlarnn daha kaln olarak yaplmasna neden olursa da, serada alanlarn can gvenliini etkileyici rol oynamad iin sera elemanlarnn hesaplanmasnda kullanlmaz.

29

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYETlem Basamaklarevrenizdeki seralar inceleyerek kendinizce snflandrnz. Bir seraya giderek sera ierisindeki yap elemanlarn belirleyiniz. Bu seradaki kaplarn, havalandrma pencerelerinin boyutlarn serann boyutuna gre karlatrnz. Sera iinde oluabilecek ykleri tespit ediniz.

nerilerSeralarn byklne, rt malzemesine, iskelet malzemesine dikkat ediniz. Seralarn temellerinin boyutlarn inceleyiniz. Havalandrma pencerelerinin nerelerde olduuna dikkat ediniz. Blgenizdeki mevsimsel rzgarlar ve ya miktarlarn reniniz. Blgenizdeki seralarda kullanlan iskelet malzemeleri hakknda bilgi edininiz.

30

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRMEAada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak faaliyete ilikin bilgilerinizi lnz.

LME SORULARI1. Aadakilerden hangisi sera tipinin seiminde etkili deildir? A) Serann kullanm amac B) Yerleim yerinin iklim koulu C) letmenin ekonomik gc D) Devlet politikas Kk bir aile iletmesinin kurulabilmesi iin seralarn taban alan en az ka metrekare olmaldr? A) 100- 200 B) 300- 400 C) 500-600 D) 1000-2000 Kurulu biimine gre seralar snflandrdmzda aadakilerden hangisi yer almaz? A) Bireysel seralar B) Blok seralar C) Bitiik seralar D) Komplike seralar Yap iskeletini oluturan en nemli eleman aadakilerden hangisidir? A) Temel B) Kolon C) rt malzemesi D) Mertek skelet malzemesine gre seralar snflandrdmzda aadakilerden hangisi yer almaz? A) Ahap iskeletli seralar B) Demir iskeletli seralar C) Hava iirmeli seralar D) Plastik Seralar 31

2.

3.

4.

5.

6.

Aadakilerden hangisi sera rt malzemesi deildir? A) Cam B) Jt C ) Plastik D) Suni Elyaf Aadakilerden hangisi kolonun yap malzemesi deildir? A) Alminyum B) Ahap C) elik D) Plastik Aadakilerden hangisi sera at iskeletini oluturan yap eleman deildir? A) Mertek B) Ak C) Makas D) Dikme Rzgarl bir gnde seramzda nasl bir ilem yapmalyz? A) Serann kap ve pencereleri almaldr. B) Serann kap ve pencereleri kapatlmaldr. C) Seramzn rzgar alan tarafndaki kap ve pencere kapatlmaldr. D) Herhangi bir ilem yapmaya gerek yoktur. Aadakilerden hangisi havalandrma pencerelerinin kullanlma amac deildir? A) Serada uygun nemi salamak B) Serada scaklk ayar yapmak C) Serada karbondioksit ve oksijen dengesini salamak D) Seraya k girmesini salamak

7.

8.

9.

10.

DEERLENDRMECevaplarnz kontrol ediniz. Hatal yantlarnz iin konuyu tekrar ediniz. Cevaplarnzn tamam doru ise deerlendirme leine geiniz.

32

Uygulama faaliyetinde kazandnz bilgi ve beceriler dorultusunda model olarak setiiniz serann emasn iziniz .Yapm olduunuz almay aadaki kriterlere gre deerlendiriniz.

DEERLENDRME LE Deerlendirme KriterleriKendinize bir sera modeli seitiniz mi? Seranzn tipini belirlediniz mi? Serada ne retildiini rendiniz mi? izim iin gerekli malzemeleri hazrladnz m? Setiiniz sera modelini bire bir lmn yaparak orantl olarak izimini gerekletirdiniz mi? izeceiniz serann yap elemanlarn incelediniz mi? Serada olmas gerekli tm yaplar iziminizde gsterdiniz mi? Serann var olduu blgedeki yerel rzgarlar rendiniz mi? Serada hangi alet ve ekipmanlar kullanlyor dikkat ettiniz mi? Sera dndaki binalarn nerelere kurulduuna dikkat ettiniz mi?

EVET

HAYIR

DEERLENDRMECevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin bilgilerinizi tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise modl deerlendirmeye geiniz.

33

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRMEAada verilen deerlendirme sorularn cevaplandrarak modle ilikin bilgilerinizi lnz. 1. klime bal kalmadan, btn yl boyunca ekonomik olarak bitkileri retilebilecei tesislere .. denir. Ik gelimelerinde temel faktrdr. Sera yerinin seiminde etkili olan ekolojik faktrler arasnda , ., hava hareketi, toprak ve toparafya, yn, su gelir. Seralar kurulu biimlerine gre , .. ve seralar olarak e ayrlr. Yararlanma ekillerine gre seralar yetitirme, koruma, sergileme, ., .. seralar olarak snflandrlr. Sera yap malzemesi ., .., .. olmaldr. Sera yaplarnn iskelet ve rt malzemesi ile dier ykleri zemine ileten yapya . denir. Kolonlarn yapmnda .., .., malzemeleri kullanlr. Serada yk tayan dikmeleri ve at makaslar birbirine balayan yaplara . denir. Sera iinde younlaarak biriken su damlararn toplamak amacyla yaplr.

2. 3.

4.

5.

6. 7.

8. 9.

10.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Hatal yantlar iin konular tekrar ediniz. Tm yantlarnz doru ise bir sonraki modle geiniz. Modl tamamladnz. retmeninizle iletiime geiniz. 34

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARIRENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Sera Ik, scaklk, hava hareketi Sera evre scakl Rzgar kran Askya almamz Enerji Dou- bat D pazar ; pazar isteine rn paketleme ve depolama ve stma niteleri

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI 1 D 2 C 3 D 4 B 5 D 6 B 7 D 8 D 9 B 10 D MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI 1 Sera 2 Yeil bitkilerin 3 Ik, scaklk 4 Bireysel, blok, bitiik 5 retme, aratrma 6 Ucuz, salam, hafif 7 Temel 8 Ahap, elik, alminyum 9 Ak 10 Oluk

35

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR Prof. Dr. TANRIVERD F.,iek retim Teknii, 1993. Do.Dr. YKSEL A. N., Sera Yapm Teknii, Trakya niversitesi Ziraat Fakltesi, Tekirda, 1990. Prof.. Dr. ARICI ., Sera Yapm Teknii, Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi, Bursa 1990. Prof. Dr. YKSEL A.N., Yrd. Do. Dr. KORKUT A. B ., Zir. Yk. Mh. KAYGISIZ H., Sera reticisinin El Kitab, Hasad yaynclk, stanbul, 1992.

36

KAYNAKA KAYNAKLAR Prof. Dr. Tanrverdi F.,iek retim Teknii, 1993. Do.Dr. Yksel A. N., Sera Yapm Teknii, Trakya niversitesi Ziraat Fakltesi, Tekirda, 1990. Prof.. Dr. Arc ., Sera Yapm Teknii, Uluda niversitesi Ziraat Fakltesi, Bursa 1990. Prof.Dr. Yksel A.N., Yrd. Do.Dr. Korkut A.B, Zir. Yk. Mh. Kaygsz H., Sera reticisinin El Kitab, Hasad yaynclk, stanbul, 1992.

37