RUMİNANTLARDA TELAFİ EDİCİ BÜYÜME

Prof.Dr. Nurettin GÜLŞEN

GİRİŞ

Owens (1995) büyümeyi protein, yağ ve

kemiklerin birikimi olarak,

Hornick (2000) endokrin sistemin etkisi

sonucunda besin maddelerinin kullanılabilirliği

ile gerçekleşen, kemik, kas, iç organlar ve

vücudun diğer bölümlerinde oluşan ağırlık artışı

olarak ifade etmiştir.

Değişik iklim kuşaklarında bulunan ülkelerde, hatta

aynı ülkenin farklı bölgelerinde yem üretim

dönüşümü ve yem tedarikindeki farklılıklar,

hayvanlardaki büyüme eğrilerinin de farklılaşmasına

yol açmaktadır.

Telafi edici büyüme ekolojinin bir ilgi alanıdır.

Anneye ait şartlarının kötü olması, çevre sıcaklığı ve

mevsimsel değişiklikler, yem maddelerinin

değerlendirilmesindeki kısıtlamalar ve hayvanlar

arasında rekabetçi ortam gibi şartlarda gelişmekte

olan bir hayvanda büyümenin kısıtlanması ihtimali

yüksektir (Yearsley ve ark 2004).

Meraya dayalı olarak yapılan hayvancılıkta da canlı

ağırlıkta benzer değişimler gözlenebilir.

Ekonomik şartlara bağlı olarak yem fiyatlarının

yüksek olduğu dönemlerde hayvanların büyüme

eğrisinde zorunluluktan kaynaklanan bazı

değişiklikler gözlenebilir

TELAFİ EDİCİ BÜYÜME

Telafi edici büyüme değişik şekillerde tanımlanabilmektedir.

“Bir kısıtlı yemleme dönemini takiben hayvanların göstermiş oldukları hızlı büyüme”

“Daha önce yem ya da besin maddeleri kısıtlanmış hayvanların, normal beslenen yaşıtlarının durumlarına gelebilmeleri için iyi kaliteli yemlerin ad libitum verilerek büyümelerinin hızlandırılması ve kendilerinde var olan bazı kabiliyetlerin ortaya çıkarılması”

“Genellikle yem tüketiminin düşmesinden dolayı kısıtlanmış bir gelişme dönemine maruz kalmış hayvanların, bu dönemin ardından organizmanın hızlandırılarak yem tüketimi kısıtlanmamış emsallerinin normal büyüme ile ulaştıkları canlı ağırlığa ulaşması amacıyla gerçekleştirdiği fiziksel bir süreç” olarak tanımlamışlardır.

Telafi edici büyüme genellikle esnek bir büyüme stratejisi

olarak kabul edilmektedir. Yapılan araştırmalar

sonucunda bir büyüme kısıtlaması döneminin ardından

tam yemlemeye geçilmesi sonucunda yaş ile bağlantılı

olarak anormal hızlı bir büyümenin şekillendiği tespit

edilmiştir (Yearsley ve ark 2004).

Kısıtlama yapılmamış hayvanlarla kıyaslandığında

kısıtlama yapılmış hayvanlarda metabolik faaliyetlerde

ciddi bir azalma meydana gelmektedir. Önceki besleme

şekli, yeniden tam besleme stratejileri ve yeniden tam

besleme boyunca büyümeyi etkileyen hormonların

düzenlenmesi arasında kompleks interaksiyonlar

bulunmaktadır (Hersom ve ark 2004).

Kimi araştırıcılarda telafi edici büyümenin sindirim sistemi

organlarının ve bunların doluluğu ile diğer internal

organların ağırlık artışından kaynaklandığını bildirmişlerdir

(Owens ve ark 1995).

Kısıtlı beslemenin derecesi canlı ağırlık kontrolleri ile

belirlenir;

Yem kısıtlaması sonucunda canlı ağırlık kaybı varsa

şiddetli kısıtlama,

Ağırlık değişmediğinde normal kısıtlama,

Çok az canlı ağırlık kazancı varsa ılımlı kısıtlama

uygulamasının gerçekleştiği ifade edilebilmektedir.

Kısıtlı yemleme olarak ifade edilen terim, değişik

şekillerde anlaşılmakta ve ifade edilmektedir.

Kısıtlama; yem maddelerinin kalite ve miktarında

olabileceği gibi derecesi de inanisyondan ad libitum

besleme düzeyinden biraz düşük düzeyde besleme

derecesine kadar değişebilir.

Kısıtlı besleme; yetersiz beslenme, malnutrisyon ve

inanisyon gibi terimlerle eş anlamlı olarak kullanılmakta ise

de bu terimler arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır.

İnanisyon

Malnutrisyon

Yetersiz Beslenme

TELAFİ İNDEKSİ

Telafi büyümesinin uzunluğu, kısıtlı yemleme ve

telafi büyümesi dönemi sonunda bu iki değer arasındaki

canlı ağırlık değişim oranının kısıtlı büyümeye

oranlanmasıyla hesaplanan telafi indeksi ile belirlenebilir.

Bu indeksin 100 olması kaybın tamamen telafi edildiğini

gösterir ancak bu durum oldukça nadirdir. Genellikle

indeks değeri 50-100 arasındadır. (Hornick ve ark 2000).

Sığırlarda dahil olmak üzere bir çok hayvan türünde

bu konuda fazla araştırma yapılmakla birlikte bu değerlerin

hangi aralıklarda olduğu ya da bunun mekanizması henüz

net olarak aydınlatılamamıştır.

Grafik 3.1. Telafi edici büyüme indeksinin hesaplanması (Hornick ve ark 2000).

Telafi derecesi başlangıçtaki kısıtlanmış büyümenin son

değere oransal ifadesi olarak belirtilmiştir.

Çeşitli hastalıklar ya da farklı düzeylerde enerji ve protein

kısıtlanması gibi farklı nedenlerden dolayı kısıtlama derecesi oldukça

geniş sınırlar içerisinde oluşabilmektedir.

Yapılan araştırmalarda;

Telafi edici büyümenin besin maddelerinin kısıtlama süresine

göre şiddetinden daha fazla etkilendiği,

Telafi büyümesi kısıtlama şiddetli olmadığı ve kısa olduğunda

(Sığırlarda yaklaşık 3 ay) genellikle artış gösterdiği,

Sütten kesilmemiş hayvanlarda telafi edici büyümenin oldukça

yetersiz olduğu,

Şiddetli yem kısıtlaması yapılmış ya da şiddetli bir hastalığa

maruz kalmış çok genç hayvanlarda ise çoğunlukla belirgin bir telafi

edici büyüme sağlanamadığı bildirilmiştir.

TELAFİ EDİCİ BÜYÜME AMAÇLI BESLEME

SONUCUNDA HAYVANLAR ÜZERİNDE

BELİRLENEN ETKİLER

Kısıtlı besleme durumu ortadan kaldırıldıktan sonra, hayvanlar

genellikle ad libitum veya yüksek düzeyde beslendiklerinde

buna değişik yollarla cevap verebilirler. Besin maddeleri

açısından kısıtlamanın kaldırılması ve yeniden ad libitum

beslenmeye geçişten sonra telafi edici büyüme her zaman

belirlenemeyebilir. Çeşitli faktörlere bağlı olarak hayvanlar

telafi yemlemesine farklı tepki gösterebilirler.

Tam Telafi

Telafi edici besleme ile birlikte yüksek bir büyüme hızı

gerçekleşirse tam telafi sağlanmış olur. Tam telafinin oluşabilmesi

için, hayvanların besin maddeleri yönünden dengeli bir rasyon ile

ad libitum beslenmesi gerekir.

Yapılan bir araştırmada beslenmesi kısıtlandıktan sonra tekrar ad

libitum beslenen düvelerin kısıtlama uygulanmamış ad libitum

beslenen düvelere göre daha yüksek canlı ağırlık artışı sağladığı

bildirilmiştir (Yambayamba ve ark 1996).

Bir diğer çalışmada sütten kesim yaşından kesim ağırlığına

ulaşılana kadar kısıtlama yapılan hayvanlarda yapılmamış olanlara

göre büyüme oranının %132 arttığı bildirilmiştir(Tygesen ve ark

2007).

Choi ve ark (1997). Tarafından yapılmış bir araştırma da tablo

4.1’deki gibi özetlenmiştir.

Tablo 4.1. Telafi edici büyümeye tabi tutulmuş Holstein düvelerin büyüme

performansları (0-18 ay).

Kaynak: Choi ve ark 1997.

Kısmi Telafi

Kısmi telafi, kısıtlı besleme yapılmış hayvanların ihtiyaçları karşılayacak

düzeyde beslemeye geçildikten sonra büyüme oranlarını artırdıkları fakat aynı yaştaki

yem kısıtlaması yapılmamış hayvanların ağırlıklarına tam olarak ulaşamadıkları

durumdur.

Yapılan bazı çalışmalarda;

Büyüme döneminde kısıtlı beslemenin iskelet gelişimini azalttığı ve besinin

bitiş döneminde uygulanan tam beslemenin düşük oranda bir telafi edici büyümeye

yol açtığı (Coleman and Evans 1986).

Büyüme döneminde aşırı konsantre yem kısıtlaması sonucunda besi bitiş

döneminde yeterli performans elde edilemediği (Sainz ve ark 1995).

Araştırma süresi kısıtlı olduğu için hayvanların yaşıtlarının ağırlıklarına ulaşmak için

hala potansiyel bir büyüme düzeyi mevcut iken sonuçlandırıldığından tam telafinin

gerçekleşemediği (Hornick ve ark 2000).

Keçiler üzerinde yapılan bir çalışmada da normal bir besleme rejimiyle beslenen

hayvanlardan elde edilen canlı ağırlık artışını sağlamak için kısıtlı yemleme

süresinden daha fazla süre yeniden tam besleme yapılması gerektiği bildirilmiştir

(Joemat ve ark 2004).

Telafi Edememe

Kısıtlı besleme uygulanmış ve uygulanmamış hayvanların yeniden

beslemeyi takiben büyüme oranlarında hiç farklılık gözlenmemesi

halidir.

Belçika mavisi erkek danalarda yem kısıtlaması şiddetli yapıldığında ya

da bitiş rasyonlarına ara verilerek kısıtlama uygulaması yapıldıktan sonra

tekrar bitiş rasyonuna geçildiğinde telafi edici büyümenin

gerçekleşmediği belirtilmiştir (Cabaraux ve ark 2003).

Gebeliğin son 6 haftasında %60 oranında besin maddelerinin

kısıtlanması yavruların doğum ağırlığında düşüşe yol açmış (%19,5) ve

doğumdan sütten kesime kadar olan sürede büyüme oranının düştüğü

(%25) görülmüştür. (Tygesen ve ark 2007).

Kavruk Kalma (Düşük Ergin Canlı Ağırlıkta Kalma)

Hayvanların kavruk kalabilmesi için uzun süreli ve şiddetli bir

yem kısıtlaması yapılması gerekmektedir. Kavruk kalma

özellikle doğumu takip eden ilk haftalarda uygulanan şiddetli

kısıtlama sonucunda kolayca oluşabilmektedir. Telafi edici

büyüme üzerine yeniden tam beslemenin başlangıç

dönemindeki canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışının önemli bir

etkisi bulunmaktadır (Coleman and Evans 1986). Telafi amaçlı

büyüme sağlanması için büyüme sınırlandırılmasının

yapılacağı zaman oldukça önemlidir. Sığır ve koyunlarda çok

genç ve ergin canlı ağırlığa yakın canlı ağırlıkta bulunan

hayvanlarda telafi edici büyüme gözlenmediği bildirilmiştir

(Yearsley ve ark 2004).

TELAFİ BÜYÜMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Telafi edici büyümenin gerçekleşme ihtimali, gerek kısıtlı besleme gerekse tam besleme

dönemlerinde hayvanın bireysel durumu, uygulanan ya da sağlanan şartlar gibi pek çok

faktöre bağlıdır. Telafi büyümesini etkileyen her bir faktör tek başına belli oranlarda

etkili olmakla birlikte çoğunlukla faktörler birbirlerini etkileyerek ortak bir cevap

oluşturmaktadırlar.

Kısıtlama Döneminde Yaşın Etkisi

Fötal büyüme genetik ve çevresel faktörlerden etkilenen kompleks biyolojik bir olaydır.

Bu faktörler plasentanın büyüklüğü ve fonksiyonel kapasitesini, uteroplasental kan

akışını, anneden yavruya besin maddelerinin ve oksijenin geçişini, gebelikte besin

maddelerinin değerlendirilebilirliğini, endokrin sistemi ve metabolik faaliyetleri

etkilemektedir. Fötusun beslenmesinde ve endokrin durumdaki değişimler doğumdan

sonra yavrunun yapısı, fizyolojisi, metabolizması ve postnatal büyümesini kalıcı olarak

değiştirebilen gelişme adaptasyonlarına yol açabilir. Fötal büyüme kısıtlaması; neonatal

ölümleri artırmakta, doğan yavruların postnatal büyümesini, konsantre ve kaba

yemlerim kullanım etkinliği azalmakta, vücut kompozisyonunu ve et kalitesini olumsuz

etkileyebilmektedir (Wu ve ark 2006).

Kısıtlamanın Şiddeti

Kısıtlı beslenmenin şiddeti hayvanların telafi edici büyüme döneminde gösterecekleri

tepkiyi önemli ölçüde etkilemektedir. Bu tepki canlı ağırlık artışındaki olumlu

değişimin yanı sıra telafi büyümesinin süresinin uzaması şeklinde de ortaya

çıkabilmektedir.

Yapılan bir araştırmada telafi edici büyümenin besin maddelerinin kısıtlama süresine

göre şiddetinden daha fazla etkilendiği, besi sığırlarında uzun süreli ve şiddetli enerji

kısıtlaması yapılmış hayvanların protein kısıtlamasına göre daha iyi besi bitiş

performansı sergiledikleri görülmüştür (Drouillard ve ark 1991).

Belçika mavisi erkek danalarda yem kısıtlaması şiddetli yapıldığında ya da bitiş

rasyonlarına ara verilerek kısıtlama uygulaması yapıldıktan sonra tekrar bitiş rasyonuna

geçildiğinde telafi edici büyümenin gerçekleşmediği belirtilmiştir (Cabaraux ve ark

2003).

Kısıtlamanın Süresi

Kısıtlamanın şiddetini değiştirmeksizin, süresini uzatarak yapılan bir kısıtlı besleme

sonrası yeniden besleme ile daha yüksek büyüme oranı görülmesi muhtemeldir.

Keçiler üzerinde yapılan bir çalışmada normal bir besleme rejimiyle beslenen

hayvanlardan elde edilen canlı ağırlık artışını sağlamak için kısıtlı yemleme

süresinden daha fazla süre yeniden tam besleme yapılması gerektiği ve yine aynı

araştırıcı tarafından 56 günlük yem kısıtlamasından sonra tam yemlemeye geçişte

ortalama günlük canlı ağırlık artışının en düşük oranda bulunduğu bildirilmiştir

(Joemat ve ark 2004).

Erken sütten kesilen besi danalarında yüksek düzeyde konsantre ya da kaba yemle

beslemeye göre sınırlı olarak 100 gün süreyle yüksek konsantre yemle beslemenin

büyüme süresini uzatmadığı ve intramuskuler yağ depolanmasını artırmadığı

belirlenmiştir (Schoonmaker ve ark 2003).

Kısıtlama süresi ile birlikte değişik kısıtlama ve ad libitum besleme düzenlerinde

değişik sonuçlar alınmıştır. 103 ve 187 gün bitiş rasyonu yedirilip bunu takiben iki

ay süreyle yaşama payı düzeyinde besleme uygulanan ve ardından yeniden bitiş

rasyonuna geçilen besi danalarının telafi edici büyüme gösteremedikleri

belirtilmiştir (Cabaraux ve ark 2003).

YETERSİZ BÜYÜMENİN MEKANİZMASI

Vücut Kompozisyonundaki Değişimler

Normal gelişme döneminde başlangıçta kaslar hızla gelişmekte ve bunu yağ birikimi

takip etmektedir.

Büyüme hızı düşürüldüğünde, buna bağlı olarak hormonların miktarları da koordineli

bir şekilde değişmektedir. Bu duruma yağ ve kas dokusu gibi bazı dokular daha fazla

reaksiyon gösterirler. Vücut yağ depolarının protein depolarından daha fazla

etkilenmesi sonucunda zayıflama oluşmaktadır. Kısıtlı beslemeye devam edilirse kas

büyümesi tamamen durabilir, yağ mobilizasyonu devam eder, iç organların ağırlığı

belirgin bir şekilde düşer ve sonuçta vücut kompozisyonunda değişimler oluşur.

Deri altı yağ dokusu vücudun diğer yağ dokularından daha kolay mobilize olmaktadır

(Hornick ve ark 2000).

Büyüme döneminde kısıtlı besleme iskelet gelişimini de azaltmaktadır (Coleman and

Evans 1986). Yapılan bir çalışmada gebeliğin son döneminde yem kısıtlamasının kemik

büyümesi üzerine etkisi tespit edilmiş; femur ağırlığı azalırken kortikal kemik

yoğunluğu artış göstermiştir (Tygesen ve ark 2007).

Metabolik ve Endokrin Değişimler

Kısıtlı beslemeyi takiben yeniden tam beslemeye geçiş önemli metabolik ve endokrin

değişikliklere yol açmakta, bu değişiklikliklerin gözlemlenmesi için bir zaman diliminin

geçmesi gerekmektedir.

Kısıtlı yemleme döneminde iç organlardaki metabolik aktivitenin düşüşünden dolayı

bazal metabolizma da azalmaktadır. Bunun sonucunda dokularda besin maddeleri ve

enerji metabolizması açısından değişiklikler görülür.

Plazmada anabolik hormonların düşüşü ve katabolik hormonların yükselmesi sebebiyle

protein sentez/yıkımlanma oranında hızlı bir düşme görülür.

Plazma insulin, 3.5.3’-triiodothyronine (T3), thyroxin (T4) ve insulin benzeri büyüme

faktörü-I (IGF-I) seviyeleri düşerken kortizol ve büyüme hormonu (GH) seviyeleri

yükselir (Choi ve ark 1997, Hornick ve ark 2000, Therkildsen 2005, Tygesen ve ark

2007).

Tiroid hormonları büyümenin kontrolünde önemli bir yere sahiptirler

(Cabaraux ve ark 2003).

Hornick (2000). Tiroid hormonunun düşük seviyesinin tiroid stimülan

hormon (TSH) seviyesinin düşüklüğünden kaynaklandığını,

Kısıtlı yemleme döneminde büyüme hormonunun kanda yüksek düzeyde

bulunmasının yağların mobilizasyonunu artırdığını ve bu durumun bir

bakıma insulinin adipoz dokulardaki etkisinin inhibe edilmesinin bir

sonucu olduğunu,

Serbest kalan yağ asitlerinin organizmada enerji temininde kullanıldığını

bildirmiştir.

Hersom (2004). tarafından besinin bitiş dönemine geçen hayvanlar için

önceki dönem canlı ağırlık kazançlarının önemli olduğu, önceki dönemdeki

canlı ağırlık artışının bitiş döneminde kan metabolitleri ve hormon

düzeylerini etkileyebileceğini bildirmiştir. Hersom (2004). Kısıtlı

beslenerek bitiş rasyonlarına geçen besi hayvanlarında düşük T3, T4 ve

IGF-I düzeylerinin büyümeye karşı cevabı olumsuz etkilemediğini

bildirmiştir.

TELAFİ EDİCİ BÜYÜMENİN MEKANİZMASI

Performans ve Vücut Kompozisyonuna Etkisi

Telafi edici büyüme için hayvan türleri arasında değişen süreler içeren bir adaptasyon

dönemine ihtiyaç duyulur. Bu süre ruminantlarda yaklaşık 1 aydır. Bu dönemin

ardından genellikle artan yem tüketimi ile telafi edici büyüme gerçekleşir.

Sığırlarda telafi edici büyüme esnasında metabolik adaptasyon ve canlı ağırlıktaki

değişimlerle ilgili bilgiler kısıtlıdır. Telafi edici büyüme oranı normalde kübik bir eğri

göstermektedir (Grafik 7.1.). Büyüme kısıtlaması orta düzeyde olduğunda (sığırlarda

yaklaşık 300 g/gün) telafi edici büyüme hızı 1 ay içerisinde artış gösterir ve sığırlarda

günlük en yüksek canlı ağırlık artışı 2 kg’a yaklaşır. En yüksek büyüme hızı yaklaşık

olarak 2. ayda son bulur ve hızlı bir düşüş seyriyle tam beslemeden sonraki 4. ayda

en düşük düzeye iner (Hornick ve ark 2000).

Grafik 7.1. Sığırlarda telafi edici büyüme süresi ve günlük canlı ağırlık artışı

(Hornick ve ark 2000).

Telafi edici büyüme üzerine yeniden tam beslemenin başlangıç dönemindeki

canlı ağırlık ve canlı ağırlık artışının önemli bir etkisi bulmaktadır.

Büyüme döneminde uygulanan kısıtlama besleme sırasındaki canlı ağırlık

artışı oranı ile besinin bitiş döneminde (60-120 gün) uygulanan yeniden tam besleme

dönemindeki canlı ağırlık artışı oranı arasında negatif bir korelasyonun olduğu

bildirilmektedir (Coleman and Evans 1986).

Telafi edici büyüme esnasında belirlenen canlı ağırlık artışı çok sayıda

faktörden etkilenmektedir.

Araştırıcılar; Başlangıçta nispeten düşük bir bazal metabolizma oranının birkaç hafta

gözlendiğini, bu durumun hayvanın normal beslenenlere göre daha düşük canlı ağırlıkta

olması ve bağırsaklar, karaciğer gibi iç organların ağırlıklarının düşük olmasına

bağlamışlardır (Yambayamba ve ark 1996, Hornick ve ark 2000, Hersom ve ark 2004).

Telafi edici büyümenin sindirim sistemi organlarının ve bunların doluluğu ile diğer

internal organların ağırlık artışından kaynaklandığını bildiren çalışmalarda mevcuttur

(Owens ve ark 1995).

Hornick (2000). İç organların düşük ağırlıkta olması rasyonla alınan enerji ve proteinin

nispeten büyük bölümünün büyüme amaçlı kullanılmasıyla açıklanabileceğini

bildirmiştir.

Tablo 7.1. 34 hafta ad libitum besleme yapılan besi hayvanlarına göre (AL)

14 hafta kısıtlı-20 hafta ad libitum besleme yapılan (KB) hayvanlarda besi

performası parametreleri

Kaynak: Therkildsen 2005

Düzenli olmayan büyüme sağlayan besleme stratejilerinde kasların değişik tepkiler

verdiği, kas metabolizmasının etkilendiği fakat histolojik yapılarının değişmediği

bildirilmiştir (Cassar-Malek ve ark 2004).

Kısıtlı beslemenin ardından yeniden tam beslemeye geçiş kas protein devirini

artırmakta ve devamlı tam besleme yapılan hayvanlara göre kas protein

yıkımlanması daha yüksek olmaktadır (Therkildsen 2005).

Vücuttaki protein:yağ oranı büyüme veya besi bitiş döneminde enerji kaynaklarının

kısıtlanması yoluyla artırılabilir.

Büyüme kısıtlaması ve telafi edici büyüme programı uygulanan besi danalarında

karkas yağ düzeyi değişmezken kabuk yağı düzeyinde azalma iç organ yağlarında

ise artış tespit edilmiştir.

16 aylık yaşa kadar sürekli ad libitum beslenen hayvanlara göre 9 ay ad libitum-3

ay kısıtlı-4 ay ad libitum beslenen besi hayvanlarında yağ ve kas dokusunun

ağırlığında daha yüksek artış elde edilmiş fakat karkastaki kas, yağ ve kemik

oranlarında farklılık tespit edilmemiştir (Cassar-Malek ve ark 2004).

Tablo 7.2. Kısıtlı besleme ve telafi edici büyüme dönemlerinde performans

parametreleri, karkas kompozisyonu ve plazma parametreleri

a,b,c : Aynı satırdaki farklı harflerbulunan gruplar arasındaki farklılık önemlidir (P

Metabolizma ve Endokrin Düzey Üzerine Etkisi

Telafi edici büyüme sırasında plazma hormonlarındaki değişimleri

bildiren az sayıda çalışma yapılmış ve bu çalışmalar arasında büyük farklılıklar

gözlenmiştir. Çalışmalardaki laboratuar teknikleri, hayvan türleri, kısıtlama

periyodu ve daha sonraki telafi edici büyüme dönemindeki farklılıkların genel bir

bilgi düzeyine ulaşılmasını engellediği bildirilmiştir.

Telafi edici büyüme sırasında hormonların birbirleriyle interaksiyon

içinde oldukları ve yeniden besleme döneminde koordinasyon içerisinde

organizmada bir takım anabolik ve katabolik olayları düzenledikleri söylenebilir

Kısıtlı beslemeyi takiben yeniden tam beslemeye geçişte metabolik ve

endokrin değişikliklerin gözlenmesi için bir zaman diliminin geçmesi

gerekmektedir.

Düvelerde telafi edici büyümenin erken dönemlerinde gözlenen büyüme

oranındaki artış kısıtlı besleme sırasında metabolik faaliyetlerin düşürülmesi

sonucunda yaşama payı ihtiyaçlarının azaltılması ile birlikte GH, IGF-I ve insüline

karşı oluşan fizyolojik cevabın bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

Telafi edici büyümenin başlangıç safhalarında aşamalı bir telafi dönemi

plazma hormon seviyelerinde çok önemli bir değişikliğe neden olmamaktadır.

Bunun tersi olarak belirgin ve hızlı bir şekilde aşırı besleme hormon

konsantrasyonlarında hızlı bir değişime neden olmaktadır. Bu değişimlerin

kaynağını tespit ederken telafi edici büyümeye tabi tutulmuş ve normal beslenen

hayvanlar arasındaki plazma hormon konsantrasyonlarının farklılıklarının telafi

büyümesindeki hayvanların enerji tüketimlerinin kontrol grubunun enerji

tüketimine bir oranı dikkate alınmaktadır.

İnsulin seviyesi

Enerji kısıtlamasını takiben telafi edici büyümeyi tamamlamış

hayvanlar normal beslenen hayvanlara benzer bir canlı ağırlık ve plazma

insülin seviyesine sahiptirler. Bu durum telafi edici büyüme esnasındaki

dikkat edilmesi gereken özelliklerden bir tanesinin plazma insulin

seviyesinin normalleştirilmesi olduğunu göstermektedir. Hayvanın canlı

ağırlığı ve sağlık durumuyla insulin hormonu düzeyi arasında pozitif bir

ilişki bulunmaktadır.

Ara sırada olsa telafi edici büyümenin başlangıç döneminde insulin

salgısı geçici olarak artış gösterebilir ve normal beslenen hayvanlara göre

daha yüksek olabilir. Bu durum birkaç gün ya da birkaç hafta sürebilir. Bu

durumun anabolik sürecin başlangıcının bir işareti olabileceği bildirilmiştir.

Ayrıca telafi büyümesinin sonlarına doğru ulaşılan yüksek insulin

seviyesinin artan yağ birikimiyle alakalı olabileceği de belirtilmiştir.

Büyüme hormonu (GH) seviyesi

Nisbi insülin konsantrasyonu yükselmesi hipotalamus vasıtasıyla glikoz

gibi metabolitlerin tüketimini artırmasını tembih ederek büyüme hormonunun

salgısının düşmesine neden olmaktadır.

Düvelerde yem kısıtlaması döneminde serum büyüme hormonu

düzeyinin yükseldiği, yeniden tam besleme döneminde ise düştüğü

belirlenmiştir (Choi ve ark 1997). Telafi edici büyümenin özelliklerinden biri de

büyüme hormonunun insüline oranının hızlı bir şekilde düşüşüdür. Bununla

birlikte telafi edici büyümenin başlangıç döneminde büyüme hormonunun

normal beslenen hayvanlardaki düzeyine göre daha yüksek olduğu da

görülmektedir. Bu farklılıklar telafi edici büyümeye tabi hayvanlar ve normal

beslenen hayvanlar arasındaki canlı ağırlık farklılıklarının etkisinden

kaynaklanmaktadır.

IGF-I seviyesi

Telafi edici büyümeye tabi tutulan hayvanlarda normal beslenen

hayvanlara göre plazma IGF-I konsantrasyonunun değişik araştırmalarda

yüksek ya da düşük tespit edilmesinden dolayı IGF-I nin telafi edici büyüme

üzerine kesin etkisinin olduğu söylenemez (Hornick ve ark 2000).

IGF-I büyüme ile birlikte artış göstermekte, erken dönem büyüme

için IGF-I’in sekresyonunun artışı önemli görülmektedir (Suda ve ark

2003).

IGF-I; protein sentezini stimüle edip protein yıkımlanmasını

azaltarak myofibrillerde hipertrofiyi teşvik etmektedir (Oksbjerg ve ark

2004).

IGF-I telafi edici büyümenin ilerleyen dönemlerinde seviyesi

normal beslenen hayvanlardan daha yüksek olan tek hormondur.

Tiroid hormonları seviyesi

Tiroid hormonları büyümenin kontrolünde önemli bir yere sahiptirler

(Cabaraux ve ark 2003).

Telafi edici büyüme döneminde T3 ve T4 seviyeleri normal düzeyde

ya da birkaç hafta normal beslenen hayvanların değerlerinden düşük düzeyde

olabilir (Cabaraux ve ark 2003, Hornick ve ark 2000).

Yapılan bir çalışmada plazma T3 ve T4 düzeylerinin ad libitum

beslemeye geçişten 10 gün sonra yükselmeye başlayarak 31. günde ad libitum

beslenen grupla aynı değerlere ulaştığı bildirilmiştir (Yambayamba ve ark

1996).

SONUÇ

Yapılan araştırmaların çoğu telafi edici

büyümenin hayvanlar üzerinde uygulanabileceğini

göstermektedir.

Kısıtlı besleme ile yaşama payı ihtiyaçları

azaltılmış hayvanların telafi edici yemlemeyle canlı

ağırlık artışları artırılabilmekte ve daha ekonomik

besleme sağlanabilmektedir.

Telafi edici büyümenin sağlanması için

hayvanların yaşı, kısıtlı besleme süresi ve şiddetinin

dengeli bir şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.