Rrugae ArbëritRruga

e ArbëritBotim Periodik i Shoqatës “Lidhja e Intelektualëve Dibranë”. Viti II i Botimit. Nr. 5(13). Maj 2007 Çmimi: 50 lekë

cyan magenta yellow black

Adresa e redaksisë: Blloku i banesave “Gintash”, Laprakë. Tel.068 31 19 232. E-mail: Lid_gazeta@yahoo.com. www.dibra.org

RRUGA E ARBËRIT - RRUGARRUGA E ARBËRIT - RRUGARRUGA E ARBËRIT - RRUGARRUGA E ARBËRIT - RRUGARRUGA E ARBËRIT - RRUGAQË I MUNGON KOMBITQË I MUNGON KOMBITQË I MUNGON KOMBITQË I MUNGON KOMBITQË I MUNGON KOMBIT

Dibranët posfidojnë kohën

“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”

Nga Rexhep TORTE Dibër

Vitaliteti i pamohueshëmi shqiptarëve dëshmohet

më së miri nëpërmjet di-branëve, që karakterizohenpërmes tre Dibrave. E para:Dibra e Madhe dhe kryeqen-dra e Krahinës së Dibrës derinë vitin 1913, kur me Kon-ferencën e Ambasadorëve nëLondër në vitin 1913 dhe meKonferencën e Paqes nëParis 1919-‘20, iu dhuruaBeogradit dhe sot ndodhetnë Maqedoni. E dyta: Dibrae Vogël, e cila mbeti në gji-rin e Shqipërisë dhe e treta,një Dibër e tërëmërgimtarësh që tashmëgjendet në SHBA.

HISTORI E LAVDISHME,POR E DHEMBSHME

Dibra, me një histori të be-gatë e të lavdishme, me çdopëllëmbë tokw të larë megjakun trimëror të burrave egrave, gjithnjë për të mbroj-tur nderin, veten, fëmijët dhepragun e shtëpisë, ka mbe-tur sinonim i fjalës dhe be-sës, i urtësisë dhe pushkës.

Edhe pse e shkatërruar,e kafshuar, e tradhëtuar dhee djegur shumë herë gjatëshekujve, Dibra me njerëzite saj gjithnjë kanë gjeturmundësinë të sfidojnë e tëhedhin shtat, sikur lisi nëpyll të shkrumuar.

Krahina e Dibrës, mepozitën e saj gjeostrategjike,me dibranët trima të NëntëMaleve, që kanë penguarmësymjet grabitqare të tëhuajve për të okupuar breg-detin shqiptar, ka qenë cak isulmeve të fuqishme e të një-pasnjëshme grabitqare.

Vrasjet, gjëmat dhe vua-jtjet më tmerruese në Kra-hinën e Dibrës i kanë bërëserbët. Shfletimi i faqeve dhengjarjeve të historisë flet përnjë gjenocid shfarrosës tëpërmasave të paimagjin-ueshme. Serbët gjakpirësKrahinën e Dibrës e kanëdjegur tri herë, duke detyru-ar shpërnguljen e dhjetëramijërave dibranëve. Doktrinae tyre luftarake ka qenë fa-tale, shkrumbuese dheshfarrosëse.

(Vijon në faqen 6)

Kuvendi tekniko - shkencor për “Rrugën e Arbërit” - ide për zhvillimin e Shqipërisë“RRUGA EARBERIT”, eplotëson mëmirëperspektivëndhe nevojën përshkurtimin edistancave dhelidhjen e njërajoni të tërë merrjetin rrugornacional endërkombëtar.

SPECIALE NEFAQET 2 - 5

RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:DIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUP

Nga Inxh. SHEFKI ALITI*

Ne stadin e sotëm te zhvillimit, ka lindur si nevojë

imediate ndërhyrja në infras-trukturën rrugore të BallkanitPerëndimor në përgjithësi, dhetë Maqedonisë Perëndimore eShqipërisë në veçanti, për të

ndërmarë një sërë projekteshpër ndërtimin e autostradave sidhe ndërtimin e tyre që janë tëlidhura ngushtë me domos-doshmërinë e zhvillimeverrugore-infrastrukturale të Re-publikës së Maqedonisë, metheks të veçantë, në pjesënperëndimore të saj, e Sh-

qipërisë kryesisht ne pjesen verilindore te saj për lidhshmërinëe ekonomisë, qyteteve, regjion-eve ekonomike si dhe shteteveballkanike, që do të kon-tribuojnë në ringjalljen e ekon-omisë si dhe zhvillimin parimornë përgjithësi.

(Vijon në faqen 4)

Si e kujtojunë

“Rrugëne Arbërit”Shkruan nga SHBA,

AGIM KABAFAQE 5

Prof.Dr. Nuri Abdiu boton “Psikologjia e Hasan Tahsinit”

Një vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozepër historinë për historinë për historinë për historinë për historinë emendimitpsikologjikProf.Dr. VEHBI HOTI

FAQE 8

XHAFER MARTINIBOTON TË RIPUNUAR

“KANUNI I DIBRËS”

GJENEZA EGJENEZA EGJENEZA EGJENEZA EGJENEZA ECIVILIZIMEVECIVILIZIMEVECIVILIZIMEVECIVILIZIMEVECIVILIZIMEVE

KANUNOREKANUNOREKANUNOREKANUNOREKANUNORENga AGRON TUFA

FAQE 10

VISARE NGA ODADIBRANE / FJALËNË SEPETE

Mos e futMos e futMos e futMos e futMos e futdrithin nëdrithin nëdrithin nëdrithin nëdrithin në

thes të huejthes të huejthes të huejthes të huejthes të huejNga NAIM PLAKU

FAQE 11

Maj2 0 0 7 2VEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTARIARIARIARIARI

KUVENDI TEKNIKO - SHKENCOR PËR “RRUGËN EKUVENDI TEKNIKO - SHKENCOR PËR “RRUGËN EKUVENDI TEKNIKO - SHKENCOR PËR “RRUGËN EKUVENDI TEKNIKO - SHKENCOR PËR “RRUGËN EKUVENDI TEKNIKO - SHKENCOR PËR “RRUGËN E

Prof. Dr. VALTER SHTYLLA

Rruga e vjetër Durrës - Fusha eTiranës - Dibër

Pozita e përshtatshme gjeografikee trojeve tona, që prej kohëve më

të vjetra ka përshtatur trasimin në totë shumë rrugëve të njohura në his-tori. Më e njohura ka qenë Via Egna-tia e shekullit II p.e.s e ndërtuar ngaromakët, e cila nga Durrësi – Elbasani- Ohri e Selaniku shkonte në Konstand-inopojë.

Veç Egnatias, nga Durrësi drejtbrendësisë niseshin dhe rrugë të tjeraqë degëzoheshin në fushën e Tiranës,siç kanë qenë ajo Durrës – Lissus -Naissus, rruga Tiranë – Krrabë - El-basan, degë e Egnatias, etj. Veç kë-tyre nëpër Tiranë kalonte dhe rruga edetit për në Dibër, e njohur me emrin“Rruga e Arbërit”. “Rruga e Arbërit” ka

“RRUGA E ARBËRIT, RRUGA KRYESORE E VENDIT, KRAHAS RRUGËS EGNATIA QË NË LASHTËSI”

origjinën nga periudha Romake, Shek-ulli i I dhe II, siç dëshmojnë stacionetrrugore “Mansion” (Mansaj) të Gurit tëBardhë. Në shekullin XI, rruga përmen-det nga kronistja britanike Ana Ko-mnena, ndërsa në vitin 1257 këtej kaloikomandanti britanik Gjergj Akropolit.Normanet e Boemundit kalonin në këtërrugë gjatë luftimeve. Në defterin turktë 1467-ës Guri i Bardhë etj. për-menden si fshatra “Dervene” që rua-nin e mirëmbanin rrugën. Stacione tërëndësishme të rrugës kanë qenë Zall-Dajti në malësinë e Tiranës dhe Guri iBardhë.

Në këto fshatra ndodhen mjaftgjurmë të rrugës si hane, karakolle,kalldrëme, ka shumë ura, etj.

Rruga Tiranë-Dibër nga Guri iBardhë është varianti më i shkurtër qëlidh këto qytete, prandaj projektuesite sotëm po studiojnë ndërtimin ekësaj traseje ekonomike.

Ura e Hoxhës në Gurë të Bardhë

PËRMBLEDHJE E STUDIMIT TË FISIBILITETIT

STUDIM PËR MUNDËSINË ENDËRTIMIT TË RRUGËS SË ARBËRIT

“RRUGA E ARBERIT”,e plotëson më mirëperspektivën dhenevojën për shkurtimine distancave dhe lidhjene një rajoni të tërë merrjetin rrugor nacional endërkombëtar.

Dr. Inxh. Faruk KABAInxh. Piro BEDOProf. Dr. Bashkim LLESHIInxh.Tefik JEGENIDr. Orhan SAKIQI,Msc. Ekon. Edmond ALITE

Sipas burimeve historike dhe të Institutit të Monumenteve të Kul-

turës, kjo rrugë daton që në lashtësiashtu si dhe Via Egnatia, madje mundtë konsiderohet si pjesë apo degë esaj. Rruga përmendet dhe trajtohet meinteres në “Historia e rrugëve të Sh-qipërisë” të Josif Adhamit dhe në pun-ime të Prof. Valter Shtyllës.

E gjithë rruga si në lashtësi edhenë Mesjetë ka qenë shoqëruar me disavepra arti si, Urat me hark të Spiles,Zerqanit, Vashës, Brarit etj. me kara-kolle (pika) kontrolli e hane pothuajsegjatw gjithë aksit të saj.

Këto tregojnë që ky arter ka qenëmjaft i vozitur në lashtësi dhe veçanër-isht në Mesjetë kur u rinovua nga Vene-dikasit dhe më tej deri vonë në ditëttona, i përdorur nga banorët e këtyretrevave si rrugë këmbësore dhe mekarvanet, pra me një histori shume tëhershme.

Nga llogaritjet e bëra rezulton senga kjo rrugë, për të shkuar në Klos,Bulqizë, Peshkopi, Dibër të Madhe ngaTirana apo Durrësi shkurtohen distan-ca të konsiderueshme në krahasim merrugen nacionale ekzistuese që funk-sionon sot dhe që kalon nga Tirana nëMilot, Burrel, Klos e me tutje në Bul-qizë, Zerqan, Shupenzë e së fundi nëDibër.

Nga kryerja e studimit të fisibili-tetit, ku u krahasuan tre variante, jorastësisht, varianti më i mirë e më ileverdisshëm, rezultoi ai sipas aksit tëRrugës së vjeter të Arbërit, variant istudjuar dhe i përdorur që në kohët ehershme.

Varianti më i mirë dhe më i lever-disshëm rezultoi varianti i dytë sipas

aksit: TIRANË – ZALLDAJT – MUR-IZË – GURI I BARDHE – URA EVASHËS – PLANI I BARDHË – BUL-QIZË – URA E ÇERENECIT –GJORICË – DIBËR.

Ndërtimi i Rrugës sipas këtij vari-anti shkurton në mënyre të ndjeshmedistancat e transportit që lidhin Tiranëndhe Portin e Durrësit me Dibrën, Pesh-kopinë, Matin, Shkupin dhe trevat etjera në Maqedoni, Sofjen, etj.

Ky variant mund të vlejë shumëmirë si alternativë mjaft kompetitive eKorridorit të 8te paneuropian.

Varianti i dytë i shmanget nëmënyrë të ndjeshme lartësive mbi 900m mbi nivelin e detit, që do ta bëninkëtë rrugë të vështirë për t’u voziturgjatë periudhave të gjata e të vështiratë dimrit dhe tepër të vështirë për t’umirëmbajtur, si dhe është varianti mekushte më të mira gjeologo-inxhin-jerike e hidrologjike.

Përfundimisht Konsulenti ështëpër zgjidhjen e DYTE, pikërisht për atëqë quhet varianti apo “RRUGA E AR-BERIT”, e cila plotëson më mirë per-spektivën dhe nevojën për shkurtimine distancave dhe lidhjen e një rajonitë tërë me rrjetin rrugor nacional endërkombëtar.

Lugina e Matit pranë Urës së Vashës. Në ketë vend kalon aksi i rrugës së re

AKSI I RRUGËS SË ARBËRIT:TIRANË – ZALLDAJT – MURIZË –

GURI I BARDHE – URA E VASHËS –PLANI I BARDHË – BULQIZË – URA E

ÇERENECIT – GJORICË – DIBËR.

KOMISIONI QENDROR ORGANIZUES1. Nuri Abdiu, Kryetar2. Bashkim Lleshi, Zv/Kryetar3. Iljaz Kaca, Anëtar4. Shpetim Cami, Anëtar5. Rakip Suli, Anëtar6. Musa Riçku, Anëtar7. Shaban Bitri, Anëtar8. Preng Doci, Anëtar9.Shaqir Skarra, Anëtar

KOMISIONI TEKNIKO – SHKENCOR1. Faruk Kaba, Kryetar2. Bashkim Lleshi, Zv/Kryetar3. Avni Dibra, Anëtar4. Ilir Alliu, Anëtar5. Vesel Hoxha, Anëtar6. Naim Karaj, Anëtar7. Tefik Jegeni, Anëtar

SEKRETARIA E KUVENDIT1. Bujar Karoshi2. Hysen Uka3. Ilir Strazimiri

ORGANIZATORËTORGANIZATORËTORGANIZATORËTORGANIZATORËTORGANIZATORËTE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDIT

“Aurora Group” - Rakip Suli“Usluga CO” - Sadri Abazi“Riçku” Sh.p.k - Musa Riçku“Almo Konstruksion” - Shaban Bitri“Erdat” Sh.p.k - Preng Doçi“Hotel Edisem” - Muhamet Bitri“Dimension ‘06" - Bashkim Kamberi“Dita 2000” - Naim Buci“Ital Pamelli” - Demir Rusi“Pro Gips - Knauf” - Uzri Hoxha“Bruçi” Sh.p.k. - Faik Bruçi“Diamant” Sh.p.k. - Zaim KorsiQendra “Franklin” - Shpëtim CamiBotimet “m&b” - Bujar KaroshiButik “Cibaku” - Shkëlqim CibakuShkolla “Sarina 2002” - Liman Hoxha“Euroreklama Korabi” - Afrim ÇengaKlinika Dentare “Methasani” - Bujar

Methasani

SPONSORËTSPONSORËTSPONSORËTSPONSORËTSPONSORËTE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDITE KUVENDIT

Drejtor: RAKIP SULIKryeredaktor: SHAQIR SKARRARedaksia: Hajri Mandri, Prof. Dr. Bashkim Lleshi,Prof. Dr. Shaban Sinani, Bujar Karoshi,Dukagjin Hata, Dr. Hasan Leka, Mirvet Lala

ADRESA E GAZETËS: Blloku i banesave“Gintash”, Laprakë.Tel.068 31 19 232. Tel: (04) 357 179.E-mail: lid_gazeta@yahoo.com

KËSHILLI BOTUES I GAZETËSOpinionet dhe komentet e

botuara nuk shprehin qëndrimine redaksisë dhe Shoqatës “LID”.

Shoqata “Lidhja eIntelektualëve Dibranë”,

PROCREDIT BANK. Nr. Llog:Në lek 13-661344-0001.

Euro 13-661344-0102.USD 13-661344-0203.

Maj2 0 0 73 VEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTVEPRIMTARIARIARIARIARI

ARBËRIT” - IDE PËR ZHVILLIMIN E SHQIPËRISËARBËRIT” - IDE PËR ZHVILLIMIN E SHQIPËRISËARBËRIT” - IDE PËR ZHVILLIMIN E SHQIPËRISËARBËRIT” - IDE PËR ZHVILLIMIN E SHQIPËRISËARBËRIT” - IDE PËR ZHVILLIMIN E SHQIPËRISË

Dr. Vesel HOXHAProf.Dr. Bashkim LLESHIProf. Dr. Ilir ALLIUInxh. Sefedin SHABANIDr. Naim KARAJ

Në rajonin e Dibrës takohen shumëvendburime, objekte e shfaqje të

mineraleve të dobishme metalore e jometalore

Minerali i kromit përbën një ngapasuritë më të mëdha që gjendet nërajonin e Dibrës. Atë e takojmë në ma-sivet ultrabazike perspektivë lindore tëvendit tonë në atë të Bulqizës dhe tëLurës.

Në masivin Bulqizës janë zbulu-ar vendburimet më të mëdha të kromitsiç janë: vendburimi Bulqizë - Batër,Qafë - Buall, Almarinë, Tërnovë,etj.

Në pjesën veriore gjenden disaobjekte kromi siç janë: objekti Zabe-li, Majat e Bregut, Kodra e Lerës,Fushë-Balgjaj, Kepat e Dik-Nelit,Liqeni i Dervishit, Selishta veriore,Selishta jugore, Bataçet e Kacnisë,Fushë Shtrungëza, Rrënja e Mil-loshit, Maja e Hurdhës, Druni iBoshtive, Qaf –Murra, etj.

Në masivin e Lurës janë kryer mëpak punime të kërkim-zbulimit emegjithatë janë zbuluar disa objektee shfaqje të mineralizuara kromi si nëKrej Lurë, Kesule, Blac, Kumbull,Lajthize, Dodaj, etj.

Në rajonin e Dibrës janë zbuluaredhe disa minerale të tjerë metalorësi Minerali i Manganit në Topojan enë Zonën e Gollobordës, minerali iHekurit pa nikel në zonën e Korabit,

Prof. Dr. Bashkim LLESHIInxh. Avni DIBRA

Rruga e Dibrës, e quajtur “Rruga e Arbërit”, rrugë aq e pasur me histori,

parashikohet të jetë një ndër rrugët më tëbukura turistike në trevat shqiptare. Rru-ga e Arbërit, vetëm 75 km e gjatë, do tëlidhë Tiranën me Dibrën e Madhe (Maqe-doni). Rruga parashikohet të përshkohetme shpejtësi mesatare 80 km/orë, dukemënjanuar në maksimum ngjitjet malore,edhe se përgjatohet ose ndërpret vargmaleme lartësi mbi 1500-2000 m., nga më tëbukurit të vendit, si ajo Krujë-Dajt, Malinme Gropa dhe të Bulqizës.

Rruga e Arbërit fillimin e saj e kanë qendrën e Tiranës, në sheshin

Vendburimi i kromit Bulqizë

PASURITE MINERALE TË RAJONITTË DIBRËS QË MUND TË VIHENNË QARKULLIM EKONOMIK, ME

NDËRTIMIN E RRUGËS SË ARBËRITMinerali i bakrit në Zonën e PregjLurë - Arrmollës dhe të Peshkopisë(Pilafe, Zimur, Cerjan), Minerali iHekur-Nikelit në zonën Lajthizë-Nome, shfaqje e shenja të arsenik-polimetaleve në zonën e Dipjakës eRadomirës dhe shenja të mineralevetë rrallë e të çmuar për të cilëtnevojiten punime e studime të mëte-jshme.

Rajoni i Dibrës është i pasur edheme minerale e shkëmbinj industrialejo metalore, shumë të rëndësishëmpër ekonominë e tregut si: Gurët de-korative karbonatike dhe ofiolitike emermeret, shkëmbinjtë gelqerore silëndë e parë ndërtimi për prodhimin einerteve karbonatike, gëlqeres e çi-mentos, të Gjipseve e anhidriteve silëndë e parë ndërtimi për prodhimin eparafabrikateve të gjipsit, allçisë, çi-mentos së bardhë, etj., Argjilat silëndë e parë ndërtimi për prodhimin etullave, qermikës, e çimentos, Ran-orëve, Kuarciteve, Travertinave, In-erteve lumore e shkëmbore (karbon-atike), Bojrave të dheut, Pirofilitit, Squ-furit, kryprave minerale në evaporitet,grafiteve, shapeve, rrasave, etj.

Hapja e Rrugës së Dibrës do tëbëjë që të vihen në qarkullim ekonomikdhe me efektivitet vendburime të njo-hura të Kromit, vendburimet e evapor-iteve (gjipseve), argjilave, meremereve,bojrave të dheut, travertinave, etj. Bu-rimet ujore të freskëta, squfurore, përtë pirë e për prodhimin e Energjisë sidhe do ti japë një hop të mëtejshëmzhvillimit të turizmit e vlerësimit tëmëtejshëm të Gjeomonumenteve tëkëtij rajoni.

Nga Msc. Inxh. Agim SHENJATARI

Rruga e ARBËRIT në lashtësi

Ky arter i rëndësishem rrugorpararomak lidhte detin dhe përtej-

detin me lindjen Europiane. Përrëndësinë e madhe të kësaj rruge nëzhvillimin e tregëtisë, flasin dy mar-rëveshje të vjetra: e para në fillim tëshekullit të XIII, ku Dhimitri “Princ imadh i Arbërit” u garanton raguzianëve“kalim të lirë në tokat e tij”, pra nëpërshtetin e Arbërit dhe e dyta është evitit 1429 firmosur nga Gjon Kastriotidhe bijtë e tij, me të cilën u sigurohejgjithashtu tregëtarëve raguzianë “kalimi lirë nëpër tokat e Kastriotëve”, e mëtej.

Degëzimet e Rrugës së Arbërit nëMat

Qafa e Murrizës e vendosur nëjug-perëndim të luginës së Matit, nëkufi me Zall Dajtin, përbënte pikënkyçe të lidhjes së ultësirës perëndi-more pranëadriatike me pjesën lindoree verilindore të vendit. Nga qafa e Mur-rizës kalonin dy rrugë:

Qaf Murrizë – Guri i Bardhë–Urae Vashës–Plani i Bardhë–Qaf Buall–Bulqizë .... Shkup.

Qaf Murrizë – Qafë Shkallë –Klos.

Në Klos kemi ndarjen në tre drej-time :

Klos (Dars) – Ura e Halilit – BelUnjatë – Gurrë (Krahu perëndimor i lug-ines së Matit).

Klos – Suç – Shoshaj – Urakë –Perlat .... Shkodër.

Klos –Ura e Allamanit – Cëruje –Patin, me dy variante.

Varianti veror: Patin – QafDardhë – Qaf Mesi – Qaf Murrë

Varianti dimëror: Patin – Kurd-

RRUGA E ARBËRIT DHE RESURSETNATYRORE TE RRETHIT TE MATIT

ari – Gjalish – Lis – Qaf MurrëKëto variante mbi dymijë vjeçare,

të shoqëruara me ura, kala, karakolle,kalldrëme ruhen pjesërisht deri në ditëte sotme. Rruga eArbërit ka patur ak-tivitet deri në vitet ’60.

Sot ajo shfrytëzohet nga banorëte Xibrit, Gurit të Bardhë si varianti mëi shkurtër me Tiranën dhe Durrësin.

Rruga e Arbërit dhe tregjet në MatPasuritë minerale: Krahinat e

Matit dhe Martaneshit e më tej, janëtë njohura për pasuritë e mëdha in-dustriale që zotërojnë. Kështu, përl-logariten në disa dhjetëra milionë tonrezervat prognozë të oksidit të kromit(Cr2O3), në disa dhjetëra milionë m3,rezervat e mermereve e gëlqerorëve tëmermerizuar, gelqerorëve pllakorë,argjilave industriale, materialeve tëndertimit, bimëve industriale e medi-cionale etj.

Venburimet kryesore të kromitndodhen në Shkallë–Qaf Burreli-Manazdre, Batër - Lugu i Gjatë - Thek-ën (Martanesh), por dhe rezervatgjeologjike prognozë të përllogarituranga specialistët e fushës, ndodhen afërdhe rreth këtyre vendburimeve të njo-hura.

Gëlqerorët e mermerizuar tëTriasit të sipërm, gëlqeroret pllakorëtë Triasit të mesëm, ranorët pllakorëtë Kretë-paleogjenit, ndodhen në ra-jonin Xibër-Llapush-Qaf Shtamë, Min-eralet sulfidë të bakër-nikelit ndod-hen në rajonin Qaf Dardhë-Cërujë-Sha-hinaj, Staveç-Krastë.

Argjilat industriale ndodhen nëShoshaj dhe Shëngjun.

Ndërtimi i Rrugës së Arberit dotë fuqizojë dhe vejë në lëvizje këtopasuri të rëndësishme minerale nëdobi të ekonomisë së tregut.

Impianti i seleksionimit të kromit Klos

Rruga e Arbërit - Premisë për zhvillimin e turizmit„Skënderbej”, vijon nëpër qytet përgjatë“Rrugës së Dibrës„ për të arritur në Brardhe kaluar shkallën e Tujanit, luginën ebukur të Brarit, në luginën e ngushtë etë thellë të malit të Dajtit, me kanionetmahnitës të ngushtë e të thellë. Rrugapërshkon luginat malore të Shpalit,Murrizës, kapërcen me tunel në veri tëQaf Murrizës nga ana e Tiranës, dukedalë në anën e Matit në luginat e buku-ra malore të Xibrit e Gurit të Bardhë, nëgrykën e rrjedhjes së sipërme të lumittë Matit mbi Urën e Vashës dhe pasikalon luginën e Planit të Bardhë dhetunelin e Qafës së Buallit, del në lug-inën e mirënjohur të Vajkalit, Zallit tëBulqizës, Zerqanit deri sa del në fush-ën e Gjoricës të pellgut të Dibrës dhe

për të vazhduar deri në Dibër të Madhe.Hapja e kësaj rruge, do të krijojë

kushte për lëvizje të mëdha. Rruga do tëshërbejë për zhvillimin e trevave verilin-dore të Shqipërisë dhe trevave shqiptarenë Maqedoni, duke i dhënë një impulstë madh zhvillimit të turizmit, si dhe dotë krijojë lehtësira të lëvizjes së turistëvepër në bregdetin shqiptar. Rruga më tej,pas Dibrës së Madhe, do të kalojë nëpërgrykën e Radikës në krah të së cilësngrihen shpatet jugore të vargmalit tëKërçinit, vazhdon deri në afërsi të qafëssë Mavrovës, ku arrin në Kompleksinturistik të Mavrovës. Rruga e Arbërit, dukeu bashkuar me rrugën Strugë – Gostivar,arrin në Shkup dhe, distanca Tiranë–Shkup shkurtohet rreth 100 km.

Kanjoni i lumit të Tiranestek Ura e Brarit

Maj2 0 0 7 4PERSPEKPERSPEKPERSPEKPERSPEKPERSPEKTIVËTIVËTIVËTIVËTIVË

RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:RRUGA E ARBËRIT NË TERRITORIN E MAQEDONISË:DIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUPDIBËR – GOSTIVAR – TETOVË - SHKUP(Perspektivat e zhvillimit të infrastrukturës në Maqedoninë perëndimore)

Nga Inxh. SHEFKI ALITI*

Ne stadin e sotëm te zhvillimit, kalindur si nevojë imediate ndërhyrja

në infrastrukturën rrugore të BallkanitPerëndimor në përgjithësi, dhe të Maqe-donisë Perëndimore e Shqipërisë nëveçanti, për të ndërmarë një sërë pro-jektesh për ndërtimin e autostradave sidhe ndërtimin e tyre që janë të lidhurangushtë me domosdoshmërinë e zhvil-limeve rrugore-infrastrukturale të Repub-likës së Maqedonisë, me theks tëveçantë, në pjesën perëndimore të saj,e Shqipërisë kryesisht ne pjesen verilindore te saj për lidhshmërinë e ekono-misë, qyteteve, regjioneve ekonomikesi dhe shteteve ballkanike, që do tëkontribuojnë në ringjalljen e ekonomisësi dhe zhvillimin parimor në përgjithësi.

Në rajonin e Ballkanit, gjithsesi para-qitet si nevojë, të ndërlidhen në mes tyreqytetet dhe regjionet (në aspektinekonomik), me autostradë bashkëko-hore me çka do të kontribuohet në zh-villimin më të shpejtë ekonomik, kultur-oro-gjeografikë dhe bashkëpunimin endërsjelltë politikë, si dhe ndërlidhsh-mërinë e shteteve në mes tyre me qen-dra të fuqishme ekonomike, gjegjësishtregjione me kapacitete për ekonomizhvillimore.

Në kontekst të kësaj, është propo-zuar të bëhet përpilimi i një projekti ideordhe projekti bazë, për ndërtimin e njëautostrade moderne dykahshe ndërmjetqytetit Tetovë dhe kalimit kufitar Jazhincë,në kufirin Maqedoni-Kosovë, me gjatësirrugore – autostradë L=28 km.

Kjo autostradë është e nevojshmetë projektohet dhe ndërtohet në suazatë rrugës ekzistuese e cila i ndërlidh tëgjitha katundet e regjionit në fjalë. Nëautostradën e re është e nevojshme tëndërtohen katër unaza me të cilat do tëndërlidhen katundet Leshkë, Tearcë,Dobroshtë dhe Vratnicë.

Autostrada e më sipërme do të ndër-lidhë në mes tyre rajonet e MaqedonisëPerëndimore dhe tërë Maqedonisë meKosovën, sidomos në aspektinekonomik, për shkak se Kosova paraqetregjionin më të pasur me minerale tedobishme metalorë e jo metalorë, për-katësisht zen vendin e dytë ne Europëme rezerva të mineralit të lignitit dhe mexeherorët e plumbit dhe të zingut, tëkombinatit “Trepça”.

Autostrada në fjalë, njëkohësisht dotë shërbente si lidhje rrugore më e sh-kurtër për ndërlidhjen e shteteve,regjioneve dhe qyteteve Prishtinë, Hani Elezit, Tetovë, Gostivar, Dibër, Pesh-

Rruga për Mavrovë nëpërLuginën e Radikës.

Foto: Gazmend Kërkuti

kopi, Bulqizë, Tiranë, Durrës (Detin Adri-atik) dhe më tej me Italinë, Malin e Zidhe kështu me gjithë Europën.

Autostrada e preferuar i lidh në mestyre edhe qendrat e fuqishme ekonomikenë Kosovë dhe Mitrovicë (të pasura melignit, plumb dhe zink), Tetovën me ko-mbinatin “SILMAK”, i cili prodhon fero-silicium dhe silicium-metal, fabrikën e“Teteks”-it dhe fabrika të tjera, pastaj fab-rikën për përpunimin e lëndëve rezistuesenë temperatura të larta (tulla refraktare)“Haznedar”, e cila e ka filluar prodhimine saj para pak kohësh (gjegjësisht fabri-ka e dikurshme “Silika”) në Gostivar, fab-rika për përpunimin e qelqit në Gostivar,si dhe shumë fabrika të mëdhaja qëgjenden në këtë rajon.

Fabrika gjermane “Kanuf-Radika” nëDibër, me xeheroren më të njohur të gjip-sit në Ballkan, bashkë me regjionin ePeshkopisë, Bulqizës dhe të Burrelit, tëcilët e kanë uzinen për ferokrom si dheminierat për nxjerrjen e tij, paraqesin sfidënmë të madhe plotësuese për të nxituredhe më shumë zhvillimin e këtij rajonidhe ndërtimin e infrastrukturës rrugore përzhvillimin ekonomik dhe industrial të kësajpjese të Europës Juglindore, paraqet nëformë plotësuese nevojën dhe arsyesh-mërinë për një projekt të tillë.

Ndërtimi i autostradës, që do t’i ndër-lidhë këto qytete dhe rajone të lartpër-mendura, bashkë me Kryeqytetin e Sh-qipërisë, Tiranën gati njëmilionëshe, i cililidhet me qytetin bregdetar Durrës, i cilisi portë detare hyrëse e “Koridorit te 8te”

duhet zhvilluar në përmasa botërore.Njëkohësisht paraqitet nevoja e do-

mosdoshme edhe për ndërtimin e au-tostradës prej Gostivari në drejtim tëMavrovës dhe prej pjesës së ndërlidhjesrrugore i cili ndahet nga rruga Gostivar-Kërçovë drejt Mavrovës, ku prej asaj pikeduhet të vazhdojë autostrada për në Le-unovë, drejt terreneve sportive në Bistradhe Mavrovë, që do të kalojë afër Galiçni-kut që ndërlidhet me vendin “Boshkov-most” gjer në Dibër.

Ndërtimi i këtij kompleksi rrugor sivariant është më i arsyeshëm dhe më ishkurt në krahasim me variantin e “Kori-dorit 8te”, i cili është i paraparë të kalojëpërafër qyteteve Gostivar-Kërçovë-Strugë-Qafa e Thanës në Shqipëri.

Përparësitë për ndërtimin e këtij ko-mpleksi rrugor, në drejtim të vendbanimeveLeunovë-Mavrovë-Dibër, janë shumë tëmëdhaja për shkak se, traseja rrugoreështë shumë më e shkurtër dhe më eshpejtë, dhe mund të arrihet me ndër-lidhjen e qyteteve Prishtinë-Shkup-Tetovë,deri në Tiranë dhe Durrës, kundrejt asaj

që arrihet me “Koridorin 8te”.Me anë të kësaj strukture rrugore,

të gjitha qendrat e fuqishmeekonomike, mund të lidhen jo vetëmnë aspektin ekonomik, por bëhet ndër-lidhje shumë funksionale e qendraverekreative sportive dimërore dhe turis-tike siç janë: Luboten, Kodra e Diellit,Mavrovë, Bistra, Galiçnik, Liqeni nëafërsi të hidrocentralit në Dibër etj.Kështu mundësohet vërja në funksiontë të gjitha hoteleve dhe zhvillimit tëpjesëve të tjera të pasurive natyrore,rreth kësaj autostrade, me peshë tëveçantë për banorët e gjithë regjionit.

Me ndërlidhjen e këtyre qendrave,prej Shkupit deri në qendrën sportiveBistra do të mund të arrihet për njëorë vozitje, kurse prej Mitrovice dhePrishtine, për dy orë. Është me rëndë-si të përmendet edhe fakti se Qeveriae Shqipërisë ka më të përgatitur pro-grame dhe dokumentacion teknik, nëtë cilin punohet me intensitet të vazh-dueshëm për ndërtimin e autostradësme vlerë të madhe historike të quajtur“Rruga e Arberit”, i cili do të shtrihetprej Tirane gjer në Dibër. Ky variantështë i mirëseardhur nëse merret para-sysh ajo se, Shqipëria shumë shpejtdo të fillojë me ndërtimin e rrjetit rrugor,gjegjësisht autostradës Tiranë-Dibër,me investitor koncensional.

Me ndërtimin e autostradës Gostivar-Dibër, qendrat e mëdhaja siç janë, Shku-pi, Prishtina dhe Tirana me këtë rrjetrrugor, do të jenë shumë afër njëri-tjetrittë lidhur si pika evropiane, dhe atëhere,Dibra do të bëhet një Portë e Hapur ekësaj pjese të Europës Juglindore.

Ky variant propozohet edhe përshkak se rruga e tanishme e Mavrovësqë lëviz përgjatë lumit Radika, nuk kaasnjë mundësi të zgjerohet, për shkakse ky lum paraqet aktravitet të veçantëdhe të rrallë natyror me florë dhe faunëtë pasur, dhe kjo rrugë nuk ka gjasa tëzgjerohet më shumë se 5-5.5 m.

Me ndërtimin e kësaj autostrade nëtërë këtë regjion, do të mund të përfi-tohet mjaft, shumë më shumë për sh-kak se autostrada e paraparë do tëbëhet me dy kahje, paralel ose përafërrrugës që ekziston momentalisht, nëvijën Gistovar-Kërçovë-Strugë, e cilaparaqet një absurd, kurse lëmë pasdore një autostradë (që lidh qytetet dhefshatrat) si formë amorfe, dhe se ndër-tojmë edhe një autostradë tjetër meanë të së cilës i zhdukim pasuritë eshumta me durnj, kurse nuk lidhim as-një qendër të fuqishme ekonomike dheqendra turistike që i kemi përmend më

lart në këtë analizë-propozim.Varianti për ndërtimin e autostradës

si që është “Koridori 8te”, që duhet tëndërlidhë Gostivarin, Kërçovën dheStrugën, është investicion shumë i sh-trenjtë, për shkak se duhet të ndërto-hen shumë ura me gjatësi totale derinë 10 km, si dhe tunel me gjatësi prej 2km, kurse traseja rrugore është shumëmë e gjatë, në krahasim me variantin ekalimit nëpër Dibër, i cili është më i sh-kurtër dhe më i lirë në çdo aspekt.

Rruga ekzistuese prej fshatit NovoSellë, që kalon përafër qytetit të Gosti-varit, deri tek vendi i quajtur “Boshkov-most” deri tek kufiri shqiptar, ka vetëm15 km, ashtu që e tërë gjatësia rrugoreka vetëm 53 km. Vetëm sa për të kra-hasuar, potencoj faktin e pamohuar se,rruga ekzistuese Gostivar-Qafë eThanës prej fshatit Novo Selë ka gjatë-si rrugore 110 km.

Duhet theksuar se autostrada prejDibre për në Bulqizë dhe në Tiranë, sipropozim i projektuar, do të jetë në gjatë-si 75 km, kurse aksi që duhet të kalojënë Qafën e Thanës – Durrës – Tiranëështë më shumë se 200 km, që nënk-upton se deri në Tiranë do të kemi njëautostradë më të shkurtër për 125 km.Nga kjo duhet të kuptojmë se nga as-pekti ekonomik ky variant që propozo-het është shumë më i kapshëm dhe iarsyeshëm.

Rruga e re e ndërtuar nga Elbasaninë drejtim të Librazhdit, Prrenjasit dheQafë Thanës është shumë rëndë tëinkorporohet në autostradë me karak-ter europian, për shkak se, është ndër-tuar pa studim adekuat, me kthesashumë të ashpra si dhe lëshime dhengritje joadekuate rrugore etj.

Rruga e re e cila përgatitet përndërtim prej Tiranë për në Bulqizë dheDibër do të jetë e ndërtuar si autostradëmoderne me të gjitha përformansat.Parashtrohet pyetja: çka do të ndërto-het nga ana e jonë, gjegjësisht në Maqe-doni? Edhe nga ky aspekt propozohetky variant, si më i përshtatshëm dhemë i shkurtër.

Duke e marrë për bazë se dokumen-tacioni teknik për ndërtimin ne au-tostradës “Koridori 8te”, në drejtiminGostivar-Kërçovë-Qafë e Thanës, ësh-të në fazën përfundimtare, dhe për këtëarsye propozohet të përpilohet doku-mentacioni teknikprojekt, si variant i riqë ndërlidh vendet, Gostivar-Leunovë-Boshkovmost-Dibër, e pastaj të bëhetkrahasimi në mes dy projekteve. Kra-hasimet të cilat do të analizohen ngaana e ekspertëve sigurisht do t’i kon-statojnë argumentete e mia të prezan-tuara më lart në këtë analizë.

Perfundimisht konsideroj se është enevojshme të theksoj edhe rrethanën,se për ndërtimin e kësaj autostrade kashumë kompani të interesuara të cilatdo të dëshirojnë të kyçen në ndërtimine saj me koncesion, për shkak se nëpërkëtë autostradë prej Mitrovicë, Prishtinë,Jazhincë, Tetovë, Gostivar, Leunovë(Mavrovë), Bistra, Boshkovmost, Dibër,Bulqizë, Tiranë dhe gjer në Detin sh-qiptar (porti i Durësit), do të qarkullojnënumër shumë i madh i automjeteve dhedo të jetë rrugë rentabile për ndërtimeme sistemin e koncesioneve.

Për një variant të këtillë, personal-isht kam dijeni se, për një tender tëhapur të këtij lloji, janë të interesuar tëmarrin pjesë në koncesion shumë ko-mpani nga Europa siç janë: “Strabak” –Vjenë, “Tema” – Athinë, “Enka” – Stam-boll, e kompani të tjera të interesuara,sidomos italiane.

(Autori është drejtor i ndërmarrjessë përbashkët gjermano-maqedone

“KIFER” me seli në Shkup)

Maj2 0 0 75 KKKKKUJTESËUJTESËUJTESËUJTESËUJTESË

Lugina piktoreske e lumit afër Zall Dajtit

Si e kujtoj unë “Rrugën e Arbërit”

Nga AGIM KABA, SHBA

Shumë shkrimtarë e jo shkrimtarë, kurnisin të shkruajnë një ndodhi rëndom

e fillojnë pothuaj njëlloj … “Mora penëntë shkruaj këto kujtime… apo rreshta…”,ndërsa unë parapëlqej ta bëj hyrjen samë “moderne”, pra “mora laptopin” përtë shtypur kujtimet e mia: Si e njoha unë,e cila është në të vërtetë Rruga e Ar-bërit, apo siç quhej e njihej në popull,Rruga e Dibrës!

Mbaj mend se rruga që fillon në qendërtë Tiranës e shkon deri në Kinostudio emë pas të çon drejt malit të Dajtit quhetsot rruga “Bajram Curri”, por për venda-sit shpesh ajo njihej e emërtohej me tjetëremër si rruga e Dibrës!! Pra, ishte rrugaqë të çonte drejt Dibrës, sikurse qe rru-ga me emrin rruga Elbasanit apo rrugëte Durrësit e të Kavajës. Ishte verë e vitit1950, kur unë isha vetëm 10 vjeç e shk-ova për herë të parë nga Tirana në fsha-tin malor të Gurit të Bardhë, të rrethit tëBurrelit. Kishte ditë që ishim të ftuar nganipi i tim eti për një vizitë në atë fshat.Ndoshta unë gëzoja më shumë seçdokush tjetër, për dy arsye: e para, sedo të lija monotoninë e vapën e madhetë Tiranës në korrik dhe e dyta, do tëkaloja për herë të parë matanë malit tëDajtit, që ishte si një ëndërr për një fëm-ijë si unë. Para se ta bënim atë rrugëkisha mësuar nga im atë se ajo qe rrugaqë ai kishte përshkuar kur ishte fëmijëfare i vogël. Ai së bashku me familjen etij dhe mijëra bashkëqytetarë të tjerë elanë Dibrën e Madhe dhe u dyndën drejttokës amë Shqipërisë për në Tiranë, tëdetyruar nga hordhitë serbe. Ata e bënëgjithë rrugën në këmbë për dy-tre ditë.Vite më vonë ai e kishte përsëritur atëudhëtim edhe herë të tjera. Kjo ishte rru-ga e Dibrës! Mezi më zuri gjumi ngaqërashë herët. Do të udhëtonim që pagdhirë mirë për t’ju shmangur vapës dhetë arrinim sa më parë në Gur të Bardhë.Më kishte përfshirë një gëzim i madh përkëtë udhëtim të panjohur. Një zhurmë elehtë dhe pëshpëritje vinte nga kuzhina.Ishin duke u marrë me përgatitjet, kurdëgjova që më kërkonin të ngrihesha.Prisha sakaq ëndrrat që po shihja dhe uktheva në realitet, brofa në këmbë si përtë treguar se isha gati për atë sfidë qëdikush më qante hallin “... si do eci kyështë kalama dhe ajo rrugë nuk ështënjë bulevard i shtruar, por male e hum-nera…”. Më kujtohet fare mirë se si imatë që dëshironte të shkoja me të meçdo kusht, thoshte “edhe ne kemi qenëfare të vegjël kur e kemi kaluar këtë rrugëshumë vite më parë.”. Së bashku me timatë ishin edhe dy apo tre fshatarë ven-das, që ktheheshin nga dita e enjte, ditae pazarit në Tiranë, kur u nisëm për nëfshatin e tyre të bukur të Gurit të Bardhë.Ai fshat ndodhej në kurriz të malit meGropa ose më saktë në anën veri-perën-dimore të tij.

Djali i dajës, Nekiu, ishte arsimtar nëshkollën e vogël të fshatit Gur i Bardhë.Të ishe arsimtar në një fshat të thellëmalor në ato vite ishe person i rëndë-sishëm, njeri i nderuar dhe i respektuarnga fshatarët vendas. Nekiu e kishte fituarrespektin e tyre falë një pune mjaft tëmirë e me vetëmohim në shkollë e nëjetën e përditshme.

Dihet nga historia e kombit shqiptar seGuri i Bardhë ishte vendlindja e PjetërBudit. Në vazhdë të tij, disa qindra vjetmë vonë aty lindën dhe mbaruan sh-kollën fillore, pra morën edukimin e parë,bashkëmoshatarët e mi, nxënësit e sh-këlqyer të asaj shkolle, politikani i njo-hur shqiptar Abdi Baleta, mjeku dhe ped-agogu Tahir Hysa dhe disa vite më vonëkolegu im inxhinieri K.Kokoshi e shumëtë tjerë që pata rastin në atë kohë e mëvonë t’i njoh nga afër.

Unë isha me pushimet verore të sh-kollës fillore, ndërsa shkolla e vetme nëatë fshat ishte shkollë fillore verore, pra,mbyllej në një periudhë të caktuar të dim-rit, nga dëbora e madhe të ftohtit e ngri-cat. Në verë dita atje ishte e nxehtë, pormbasditja freskohej derisa ia linte tëftohtin natës. Kjo lloj klime ishte shumëe pëlqyeshme dhe e preferueshme sido-mos për ne që vinim nga qyteti i Tiranës

ku në korrik e gusht piqej veza në diell!!Nga Tirana, më saktë nga shtëpia ime

që ndodhej pranë Pazarit të Ri, u nisëmmjaft herët, rreth orës 4 të mëngjesit, nëkëmbë e të shoqëruar nga fshatarët gura-bardhas që kishin me vete kafshë tëngarkuara me mall, pas atij pazari të njëdite më parë. Në lindje të qytetit, pasilamë Spitalin Civil zbardhi drita plotësishtdhe ne me një ecje normale ju afruamRapit të Trishit apo kafes së Rremës siçu quajt më vonë, ku dhe u bë ndalesa eparë. Aty në të djathtë të rrugës në rrëzëtë një rrapi gjigant, që kish marrë emrinvendi – rrapi i Trishit, ishte një burim meujë të ftohtë. Pas një pushimi disaminutash u nisëm për udhë. Kur vazhd-uam udhëtimin për më tutje, fshatarë tëtjerë u bashkuan me ne dhe u krijua njëkollonë njerëzish e kafshësh, që nëheshtje marshonim drejt malit tëDajtit.Vende-vende, në drejtim të kundërt,takonim grupe të ndryshme udhëtarësh,që pas një përshëndetje, largoheshin përnë drejtim të Tiranës. Unë, ngaqë isha ivogël, e kalova një pjesë të rrugës hipurmbi mushkë. Pasi lamë Rrapin e Trishitkaluam në rrëzë të kodrave të ShtishTufinës dhe më pas u ndodhëm tek Urae Brarit.

Ky vend ishte i fiksuar në disa fotografiqë kisha në shtëpinë time. Lumi i Tiranësatje kalonte nëpër disa gropa të thellanë shkëmb, të krijuara nga gërryerjet eujit të rrëmbyeshëm e që komunikoninme njëra- tjetrën nëpërmjet ujit të lumitqë rridhte pareshtur në to dhe më paskur dilte prej tyre që quheshin dhe “puset”e Brarit hapej më i qetë në një luginë tësheshtë dhe kështu rridhte duke lënë pasedhe periferinë e Tiranës dhe pasi bash-kohej me lumin e Tërkuzës, paksa nëveri të aeroportit ndërkombëtar “NënëTereza” dhe më vonë në afërsi të Fushë-Krujës bashkohej me lumin e Zezes dhederdhej në veri të Kepit të Rodonit nëdetin Adriatik, por tashmë me një emërtë ri si lumi i Ishmit. Në ato fotografi ish-te im atë vetëm ose me shoke, duke ularë në ato “puse” ose shpesh duke po-zuar i ulur në majë të gropave në sh-këmb. Megjithëse kisha pyetur tim atë,por dhe të tjerë më kishin treguar sesi ainë të shumtën e kohës qëndronte nëmajë të shkëmbit në gatishmëri për ndon-jë që rrezikohej të mbytej… Kishte plotdëshmitarë që e njihnin atë si një shpë-tues të sa e sa të rinjve që nuk dinin tënotonin mirë, pra një “lifeguard” si nëseritë e filmit “Baywatch”. Ai ishte njënotar i shkëlqyer dhe dashuronte pamasë ujin. Të notuarit i sillte atij njëkënaqësi të pashpjegueshme. Gjithmonëkur futej në ujem, lumë apo det ai mezi

dilte që andej. Në det shpesh bëhej “pikë”siç thoshim ne për ndonjë që notonte nëthellësi të mëdha, larg nga bregu i detit.

Natyrisht, si i lindur në Tiranë, pak vitemë vonë edhe unë shkoja me shokëmoshatarë të mi për të bërë banjo tekato puse, por gjithmonë fshehtazi ngaprindërit tanë, se kishin ndodhur edhe tëmbyteshin, prandaj ne kurrë nuk lejo-heshim të shkonim atje, por si çdo gjë endaluar që të josh më tepër edhe ne sh-konim e nuk pyesnim fare. Ishte njëkënaqësi të laheshe brenda në ato puse,sidomos kur me lehtësi kalonim nga njëpus te tjetri pa menduar se kish ndonjërrezik. Të gjitha këto ndodhën kur Tiranaishte akoma një qytet i vogël, se pasviteve ’60 as që bëhej fjalë për të shkuaraq larg, qyteti ndryshoi shumë dhe uzmadhua së tepërmi, lumi filloi të ndotejnga papastërti të shumta që hidheshinnë të dhe ne kishim argëtime nga më tëndryshmet, kështu që u harruan vajtjetaq larg në lumë, kur për 45 minuta metren ishte Durrësi me plazhin e tij fan-tastik…

Udhëtimi ynë vazhdoi në rrëzë të ko-drave të Linxës dhe më pas u ndodhëmnë faqen veriore të malit të Dajtit, ku fillu-am të ngjiteshim në Shkallën e Tujanit.

E famshmja Shkallë e Tujanit ishte njëgjurmë e lashtë rruge këmbësorësh nëpërshkëmbinj të varur teposhtëkërcënueshëm, vende-vende shumë engushtë ku kafshët i mbanin e tërhiqninpas kapistallit. Kishte pjesë në ca vendeqë kafshët i shtynin nga mbrapa për tëkapërcyer e ngjitur në ca shkëmbinj siprag. Rrallëherë, por edhe kish qëlluarqë ndonjë kafshë të rrëzohej dhe të bëhejçika-çika atje poshtë në shkëmbinj tëçarë nga uji i lumit të Tiranës.

Pamja aty ishte sa madhështore, aqedhe e frikshme për një fëmijë të vogëlsi unë. Lumi i Tiranës, që i kish burimetnë rrëzë të malit me Gropa kishte çarësi me shpatë malin e Dajtit dhe malin ePriskës së Vogël, për të vijuar udhëtimine vet përgjatë luginës. Thellë poshtë nëatë grykë të ngushtë dallohej lumi meujë të pastër, që rridhte drejt Tiranës.

Në të zbritur të Shkallës së Tujanit,pas afro një ore udhëtimi u hap një pam-je tjetër madhështore, një luginë e thellë,që gjarpëronte degëve të përrenjve tëshumte, të cilët së bashku formonin lu-min e Tiranës.

Vite më vonë u hap rruga automobilis-tike që lidhte Zall Dajtin e Zall Bastarinme Tiranën dhe unze, tashmë një inx-hinier bëra disa matje për rezervat sh-tetërore tamam në rrëzë të Shkallës sëTujanit, që kisha kaluar në fëmininë time.Aty pashë nga afër ujin e lumit që herë-

herë zhdukej në të çarat e shkëmbinjvekanione gëlqerorë dhe dilte më poshtë,duke rrjedhur me vrull drejt Tiranës. Ngaposhtë, ngriheshin në të dy anët shpatetë thepisura shkëmbore të dy malevefqinje, atij të Dajtit e të Priskës së Vogël,me drunj të thatë dhe zallishte që sipërtyre lejonin të dukej vetëm një pëllëmbëqiell. Fare mirë dallohej gjurma e rrugëskëmbësore të Shkallës së Tujanit që ish-te aq e famshme për kohën e vet, por qëpothuaj nuk përdorej më, sepse tanimëishte hapur traseja e plotë poshtë nëbuze të lumit…

Në Zall Dajt, pas një pushimi kaluamdy-tre herë lumin dhe u ngjitëm papushim në fillim në kodrina të larta e mëpas në mal. Na u desh të kalonim nëpërpyje e zona me shkurre të larta, që ndër-priteshin shumë herë nga livadhe të buku-ra të rrethuara me lajthi e drurë të lartë.Më vone, pasi kaluam Qafën e Murrizit,në pasditen e vonë hymë në fshatin eGurit të Bardhë.

Përshtypja e parë, që të bënte tëhabiteshe ishte rruga me kalldrëm e sh-truar në mes të fshatit, si dhe uji i ftohtëdhe i kulluar i një përroi plot ujë, që ka-lonte përmes tij. Në të dy anët e ujit qëvarej tatëpjetë me vrull të madh ishinshtëpitë e gurabardhesve, me pragjet edyerve tamam tek buza e ujit. Atë vit dhedy vite të tjera në vazhdim isha mysafirtek Nekiu, i cili banonte pranë familjesLaci.

Nga ana e fshatit, me pamje më nëlindje me vështirësi dallohej poshtë Gu-rit të Bardhë fshati lokalitet i Klosit, mëtutje Bulqiza dhe paksa përtej kufirit sh-tetëror Dibra e Madhe. Në perëndim tëfshatit, poshtë një lugine të thellë ishtefshati fqinj i Xibrit me shkollën në shpa-tin e zhveshur veri-perëndimor. Në atëshkollë shkova për vizitë në vitin tjetërnë vazhdim.

Ishte një kënaqësi e veçantë kur vitemë vonë vëllai im Faruku, më foli plotentuziazëm për një studim në perspek-tivë të kësaj rruge, që paraqiste mjaftleverdi e shkurtonte e afronte ndjeshëmDibrën me Tiranën e Durrësin. Gëzimiishte i dyfishtë edhe për faktin se gjith-monë e kemi ndjerë veten dibranë (origji-na jonë dhe e prindërve tanë të nderuar),megjithëse lindëm e u rritëm në Tiranë.Zakonet edhe gjuhen në familje i kishimdibrane dhe krenoheshim me historinë elashtë e të re të këtij qyteti. Unë e kamparë Dibrën vetëm në harta, në fotografiinterneti dhe së fundi në pamje të mah-nitshme satelitore.

Ti shërbesh vendit tënd është vetëmminimumi që gjithkush ka për detyrë nëkëtë jetë!!

Maj2 0 0 7 6AKAKAKAKAKTUTUTUTUTUALITETALITETALITETALITETALITET

“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”“Tre Dibrat”Dibranët po sfidojnë kohën

Nga Rexhep TORTE

(Vijon nga faqja 1)Ata kanë djegur shtëpitë dibrane së

bashku me fëmijët dhe pleqtë brenda,kanë vrarë njerëzit e pafajshëm në obor-rin e shtëpisë, të plagosurit që kanëtreguar shenja jete janë shpuar me ba-joneta gjer në vdekje, kanë përdhunuar,kanë grabitur tërë pasurinë dhe gjënë egjallë, për të mos lënë asnjë kusht përvazhdimin e jetës.

Gjatë vendosjes së kufirit në Kra-hinën e Dibrës nuk u zbatua as konfig-uracioni natyror dhe as vullneti politik idibranëve. Shkrimtarja amerikane RousUajder Lein në vitet ‘20-tw të shekullit20-të, në librin e saj “Majat e Shalës”,shkruan se “Qyteti i Dibrës iu muarShqipërisë me vijën kufitare të vitit 1913,siç nxirret sythi i një patateje”. Ndërkaq,Dimitrije Tucoviq në librin “Serbia dheShqipëria”, duke përshkruar gjendjen ekrijuar në viset e aneksuara nga Ser-bia, thotë se “aneksimi ndau bujkun prejarës, bagëtinë prej kullotës, tufën prejlugjeve, fshatin prej mullirit, blerësin dheshitësin nga tregu, rrethin prej qytetitdhe tërë viset malore prej qendrës sëtyre ekonomike e hambarët e ushqim-it… burimet e jetës u prenë”.

Kufiri që vendosën serbët duke endarë Dibrën në dy pjesë, është kobimë i madh që ka rënë mbi Dibrën eMadhe dhe që vazhdon edhe sot e kësajdite.

LUFTA E DYTË BOTËRORE NUK ENDRYSHOI GJENDJEN

Përfundimi i Luftës së Dytë Botërorepër Dibrën e Madhe dhe dibranët qe njëzhgënjim i madh dhe i pafalshëm iradhës. Përkundër pjesëmarrjes aktivetë dibranëve në luftën kundër nazifash-izmit, ajo sërish mbeti nën kthetrat ser-bosllave dhe jugosllave.

Platforma komuniste dhe monistepër kultivimin e “bashkim vllaznimit”, kushqiptarët u nënshtroheshin rregullavemaqedonase, ku parësore ishin flamuridhe gjuha maqedonase, u zbatua striktedhe në Dibër të Madhe. Secili që shpre-hte një mendim apo pikpamje më ndry-she survejohej, burgosej, persekutohej,por edhe vritej.

Pas Luftës së Dytë Botërore bijtë mëtë mirë dibranë u bënë pre e përnd-jekjeve, burgosjeve dhe vrasjeve mëmizore të UDB-së serbomaqedonase.Atdhetari i shquar Cen Elezi, kundër-shtar i flaktë i coptimit të trojeve sh-qiptare, mashtohet tinëzisht nga UDB-ja serbomaqedonase dhe pas torturaveçnjerëzore vdes më 9 maj 1949 në bur-gun famëkeq të Kalasë së Shkupit, dukeshkruar me gjak fjalët “Tradhëtia ndajatdheut nuk falet edhe sikur të bëshshumë të mira pas saj”. Nexhat Agolli,jurist i diplomuar në Romë, me gradënzv/komandant batalioni në LNÇ, pasçlirimit emërohet zv/kryeministër dheministër i Asistencës sociale në Qever-inë e parë të Maqedonisë. Insistimi i tijpër hapjen e shkollave shqipe bën qëUDB-ja ta burgosë dhe e vret me tortu-ra barbare më 29 prill 1949 në burgun eShutkës në Shkup. Komplotet dhe in-trigat e fëlliqura komuniste vazhduanedhe ndaj një morie intelektualësh tjerëdibranë. Në të gjitha burgjet e Maqedo-nisë e deri në Goli Otok gjendeshin di-branë.

NË DIBËR TË MADHE SHTETI KAINVESTUAR PAK

Investimet për zhvillimin ekonomik tëDibrës së Madhe gjithashtu ishin më tëpakta se në vendet e tjera. Këtë e dësh-mon edhe sot e kësaj dite rruga vetëm5 metra e gjërë nga Dibra e Madhe përnë Shkup dhe nga Dibra e Madhe përnë Strugë në gjatësi prej 25 kilometrash,për të vazhduar pastaj normalisht megjerësi prej 6 metrash.

Ndarjet territoriale pas Luftës sëDytë Botërore kishin për qëllim tkurrjene sipërfaqes territoriale të Dibrës së

Madhe, kështu që kufijtë e Dibrës sëMadhe që shtriheshin gjer në Mavrovë,sa vjen po zvogëlohen.

Mosinteresimi i shtetit ka bërë që tëshkatërrohen e shuhen edhe shumëmonumente me vlera të rralla kulturoree historike të Dibrës së Madhe.

Themelimi vite më parë i Komunëssë Rostushës dhe i Komunës Qendrae Zhupës, sipas ndarjes më të re terri-toriale, kanë bërë që Dibra të mbetetme sipërfaqe prej 180 mijë kilometrakatrorë dhe afër 19 mijë banorë.

Vendkalimi kufitar i Bllatës, pasgjysëm shekulli ndërprerje, filloi të funk-sionojë me ardhjen e demokracisë nëvitin 1992, për kalimin e njerëzve dhe tëmallrave. Shqipëria dhe Maqedonia, tënxitur nga faktorët ndërkombëtarë, in-tensifikuan vizitat e ndërsjella shtetëroredhe nënshkruan më shumë se 20 mar-rëveshje dhe protokole, midis tyre edhemarrëveshjet e regjimit kufitar.

Megjithatë, edhe gjatë këtyre vitevetë demokracisë, vendkalimi kufitar iBllatës ende nuk është vënë nëefiçencë të plotë.

Për arsye të pakuptimta transpor-tuesit e mallrave orientohen të kalojnë

dhe bëjnë çdoganimin e mallrave nëvenkalimin kufitar Qafë Thanë te Stru-ga, duke anashkaluar vendkalimin kufitartë Bllatës.

Të gjitha këto i sjellin dëme tëmëdha ekonomisë së zonës së Dibrësnë dy anët e kufirit.

MËRGIMI, SI RRUGË SHPËTIMI

Kjo situatë e vështirë ekonomike epolitike bëri që mijëra dibranë të kapinrrugën e mërgimit për kafshatën e gojës.Sot dibranë ka kudo nëpër botë, por mësë shumti në SHBA. Atje janë përqën-druar afër 15 mijë dibranë. Rruga emërgimit vazhdon edhe sot e kësaj dite,ku të rinjtë dibranë ëndrën për të sh-kuar në SHBA e arrijnë nëpërmjet lo-tarisë amerikane, por edhe duke paguarnga 25 mijë dollarë për person për kalimilegal.

Përkundër mallit dhe dëshirës për nëvendlindje, këta dibranë ardhmërinë eshohin në SHBA. Ata mundohen mak-simalisht që te fëmijët e tyre t’i ruajnëgjuhën e zakonet dibrane dhe nuk kurse-jnë që gjatë pushimeve verore të vijnësë bashku në Dibër të Madhe. Megjith-

atë, rreziku i asimilimit në SHBA ështëi pashmangshëm.

Dibranët janë punëtorë të vyer. Atakanë një rini të mrekullueshme, pormungesa e kushteve për zhvillim të mir-wfilltë të bujqësisë, industrisë dhe tur-izmit ka shkaktuar papunësi të madhedhe humbje shprese te të rinjtë.

Mërgimtarët janë ata që mbajnëgjallë shumë familje dibrane, duke i ndi-hmuar financiarisht. Po të mos ishinmërgimtarët, dibranët do të vuanin edhepër bukën e gojës.

Pasiguria dhe korrupsioni në Maqe-doni kanë ndikuar që dibrano-ameri-kanët, përveç ndonjë rasti të veçantë,të mos investojnë sa duhet për mëkëm-bjen ekonomike të vendlindjes së tyre.

Zvogëlimi i papunësisë dhe zhvillimiekonomik i Dibrës së Madhe nuk mundtë paramendohet pa investime nga jas-htë e sidomos investime të vetë di-branëve mërgimtarë. Ndaj, duhen krijuartë gjitha kushtet e nevojshme për zhvil-limin dhe shpëtimin e Dibrës së Mad-he.

(Autori është gazetar i të përditshmes“Fakti” që botohet në Shkup)

Permes Exelences se saj Znj.Xhilian MilovanoviqAmbasadore e SHBA-ve ne Maqedoni

E nderuara Exselence,Popull mik amerikan, Keshilli i Komunes se Dibres,

Republika e Maqedonise, sot me 10 maj 2007 ne se-ancen e jashtezakonshme, ne prani te te gjithekeshilltareve te zgjedhur nga populli i Dibres, i indin-juar dhe i shokuar nga lajmi per pjesemarrje te treqytetareve me origjine dibrane ne grupin terorist tezbuluar ne SHBA, unanimisht mbeshtetet SHBA-nedhe popullin amerikan ne luften kunder terorizmit dhete gjithe formave te tij kudo qe ai paraqitet.

Dibra historikisht njihet si qytet me tolerance mak-simale nderfetare dhe per bashkejetese nderetnikeshembullore, nuk ka pasur dhe nuk ka ne traditen esaj rast te ketille dhe fatkeqsisht keta qytetare meorigjine dibrane te larguar nga Dibra ne moshen efemijerise se hershme, nuk mund te themi se jane rit-ur dhe edukuar ne frymen dibrane, por jane indok-

“Mirënjohje SHBA për rolin e tij historik për popullin shqiptar”“Mirënjohje SHBA për rolin e tij historik për popullin shqiptar”“Mirënjohje SHBA për rolin e tij historik për popullin shqiptar”“Mirënjohje SHBA për rolin e tij historik për popullin shqiptar”“Mirënjohje SHBA për rolin e tij historik për popullin shqiptar”

trinuar ne ndonje rreth te izoluar ku kane jetuar dhevepruar.

Popullata dibrane si dhe shqiptaret si shumice nekete Komune u eshte mirenjohese SHBA-ve dhe pop-ullit amerikan per rolin e tij historik per popullin shqiptar,si dhe per ndihmesen e dhe ne shtetit te Maqedoniseqe nga themelimi i tij.

Qyteti i Dibres eshte qyteti proamerikan ne Ballkanper shkak se ne SHBA jeton dhe punon pothuajse njeDiber tjeter, ku dibranet jane deshmuar si qytetare lo-jal te SHBA-ve dhe frymen pro SHBA-ve gjithmone ekane kultivuar te gjeneratat e rinise dibrane.

Ne seancen e sotme te Keshilli i Komunes ne emerte popullates dibrane e cila ndihet thellesish te fyermbeshteten fuqimisht drejtesine amerikane per dhe-nien e denimit te merituar te gjithe atyre qe merren meveprime teroriste.

KESHILLI I KOMUNES: NIZAMEDIN PAPRANIKUKRYETARI I KOMUNES: ARGETIM FIDA

Deklaratë e Keshillit Komunal të Komunes së Dibrës në lidhje me ngjarjen e funditqë ndodhi në SHBA, ku tre persona me prejardhje dibrane akuzohen për terrorizëm.

Maj2 0 0 77 AKAKAKAKAKTUTUTUTUTUALITETALITETALITETALITETALITET

Gazeta “Rruga e Arbërit”, më e reja në shtypin shqiptar, mbush1 vjetorin e saj. Unë i kam ndjekur me vëmendje të gjithanumrat e gazetës dhe që në fillim kam ndjerë një krenari tëveçantë për këtë rrugë të nisur, për larminë e madhe të prob-lemeve që trajtohen për trevën e Dibrës nga kjo gazetë, trevëe cila ka lënë gjurmë të pashlyeshme në historinë e popullitshqiptar.

Si intelektual i Bulqizës, në këtë përvjetor shpreh kon-sideratën më të lartë për stafin drejtues të gazetës, për per-sonat që kanë mbajtur dhe e mbajnë gjallë atë dhe ju urojgjithë të mirat e suksese të mëtejshme.

Për të gjitha problemet që trajtohen me mjaft nivel sh-kencor e teknik, me një paraqitje të mrekullueshme tipografikeqë konkurron me sukses shtypin e sotëm, gazeta “Rruga eArbërit” ka dhe do të ketë vlera të pallogaritshme për trevën eDibrës.

Nuk ka gjë më të bukur dhe të vyer që të bësh diçka përvendin tënd. Edhe njëherë suksese dhe punë të mbarë nërrugën e nisur!

Sefedin Shabani,inxhinier gjeolog në Bulqizë

Dibra e kuvendeve të luftës dhe penës.Dibra e trimave dhe e punës.Me 26 maj 2007 elita përfaqësuese e gjithë Dibrës mbledh

Kuvendin Tekniko-Shkencor për rrugën e Arbërit.- Me 11 nëntor 1443 në Dibër u mblodh Kuvendi i Skënder-

beut, i cili përcaktoi planet luftarake për shpëtimin e Kombit.- Me 20 tetor 1888 u mblodh Kuvendi i Jashtëzakonshëm

në mbështetje të Lidhjes së Prizrenit me 300 delegatë e5000 forca të armatosura.

- Me 28 shkurt deri me 16 mars 1899 u mblodh Kuvendipër bashkimin e Lidhjes Shqiptare të Pejës.

- Me 23 korrik 1909 u mblodh Kongresi mbarëkombëtarpër çështjen ekonomike e kombëtare.

Kuvendet e Dibrës janë udhëhequr nga Ymer Prizreni,Iljaz Pashë Dibra, Seit Najdeni, Elez Isufi, Josif Bogeri, Hax-hi Agolli, Isuf Xhelili, Dom Nikollë Kaçorri, Haki Stërmilli eshumë e shumë të tjerë.

Sot në këtë Kuvend prin inteligjenca, elita pasardhëse eKorifenjve të Dibrës.

Urojmë që nga ky Kuvend, që për nga rëndësia është ijashtëzakonshëm, të dalin me vendime dhe zëri i tij dhe igjithë trevës dibrane në të dy anët e kufijve të merret nëkonsideratë nga qeveria shqiptare, duke korrigjuar gabimethistorike ndaj kësaj treve e lënë në harresë.

Në zërin e referuesve dhe të drejtuesve të Kuvendit sotnë Tiranë është e gjithë Dibra.

Punë të mbarë!Isuf Miho

Në komunën e Dibrës,përvec projekteve infras-

trukturore, mbase janë para-parë edhe projektet për realiz-imin e aktiviteteve kulturore,sidomos gjatë stinës së verës.Ndër manifestimet respektive,gjithësesi është mbajtjae mua-jit të kulturës “Dibra 2007” i cilisivjet do të realizohet nga 15korriku deri me 15 gusht Atë qëparashihnim në fillim të vitit,pushteti vendor i Dibrës me ad-ministratën e vet në fazën e për-gaditjes së projekteve nga sferae infrastrukturës, për zhvillimekonomik lokal si dhe projek-tet për kulturë e sport sipasfjalëve të shefit të kabinetit YlliMirzo, janë duke gjetur vend nëjetën e përditshme dibrane. Nëkëtë drejtim, në fushën e infras-trukturës vëren Mirzo, mund tëthuhet se në këtë pjesë të vititkanë arritur të realizojnë njësërë objektivash të parapara meprojektet e miratuara sic është

STARTON REALIZIMI KONKRET I PROJEKTEVE

DIBRANËT PRESIN VETË SHPRESËDHËNËSEDIBRANËT PRESIN VETË SHPRESËDHËNËSEDIBRANËT PRESIN VETË SHPRESËDHËNËSEDIBRANËT PRESIN VETË SHPRESËDHËNËSEDIBRANËT PRESIN VETË SHPRESËDHËNËSErregullimi i trotuareve në qytet,gjithashtu është kryer asfaltimii rrugëve që kishin ngelur të paasfaltuara në Lagjen “Venec II”poashtu u bë asfaltimi i rrugës“1 Maj” si dhe në të gjitha rajo-net tjera të Dibrës. Atë që Mir-zo e spikat si vepër madhoreinfrastrukturore ishte asfaltimii rrugëve në lagjen “Qernanicë”.Kur flasim për projektet duhetnënvizuar edhe bashkëpuniminqë pushteti vendor mban meUSAID-in në lidhje me zhvilliminekonomik lokal, me c`rast kjoe fundit na ka dhënë për ndih-mesë dy konsultantë, të cilëte përgadisin projektin bashkëme grupin e formuar nga push-teti vendor, ku pikë kryesore përstudim dhe efektuim të projek-tit kanë marrë ish-kazermënushtarake “Liman Kaba” e cilatashmë është shpallur zonëekonomike e që ofron perspe-ktivë për zhvillimin ekonomik tëDibrës, thotë Mirzo. Ai përkuj-

ton se të gjitha këto projektemorën bekimin e Këshillit ko-munal si prioritete, ndërsa tash-më ka ngelur realizimi i tërë-sishëm i tyre në praktikë. Mirë-po, në Komunën e Dibrësmbase janë paraparë edhe pro-jektet për realizimin e aktiv-iteteve kulturore, sidomos gjatëstinës së verës. Ndër manifes-timet respektive, gjithësesi ësh-të mbajtja e muajit të kulturës“Dibra 2007”, i cili sivjet do tërealizohet nga 15 korriku derimë 15 gusht me c`rast duhettë mbahen aktivitete nga sferae kulturës të përcjellura edheme aktivitete sportive. Gjatëkësaj periudhe është paraparëedhe realizimi treditor i Edicionittë VI-të tashmë tradicional “por-tiku poetik”, është paraparëedhe shënimi i “Ditës së shal-qirit” si dhe aktivitete tjera qëkanë të bëjnë me kulturënnëpër shkollat e qytetit. N.S.(www.dibra.org)

Rrugë e re në Dibër, e cila do lehtësojë shumë qarkullimin e makinave në qendër.Foto: Kushtrim U. (www.Dibra.org)

Urim për 1-vjetorin e gazetës

Në zërin e referuesve dhetë drejtuesve të Kuvendit sotnë Tiranë është e gjithë Dibra

PESHKOPISË

Porsi gur i xhevahiritRrëzë mali, buzë përroi,Peshkopi, qytet i dashurKush të pa dhe të harroi?

Në Gropë teqja dhe xhamiaSeç po rrinë përkarshi,Në pllajë vila dhe pallateLagje re, qytet i ri.

Rrugë të drejta dhe të pastra,Uj’ i akullt, klimë e mirë,Mbi të gjitha bukuritëBulevardi nën blirë.

Dhe dibranët punëtorë,Sa bujarë dhe sa të zgjuar,Dritë e jetë ty të japinPeshkopi vend i bekuar.

Myrteza Baboçi

Në mënyrë që gazeta “Rruga e Arbërit” të jetë sa më pranëlexuesit, redaksia njofton se vazhdojnë abonimet.

Abonimi për periudhën Maj - Dhjetor 2007 kushton 400 lekë,ndërsa për periudhën Qershor - Dhjetor 2007 kushton 350 lekë.

Abonimet në Tiranë mund t’i bëni pranë redaksisësë gazetës në numrat: Cel: 068 31 19 232 ose në numratfiks (04) 357 179; 233 283.

Abonimet në Peshkopi mund t’i bëni pranë librarisë “FletaXXI”, pranë Gjimnazit “Said Najdeni”, me nr. tel: 0218 4233.

Të interesuarit për abonime duhet të lënë patjetër emrin esaktë dhe adresën ku presin t’ju shkojë gazeta.

Duke bërë abonimin tuaj, ju bëheni pjesë e gazetës!

Ju kujtojmë se nga numri 13-të e në vazhdim, çmimi i gazetës do të jetë50 lekë. Bashkëpunimet për gazetën priten deri më datë 20 të cdo muaji.

BËNI ABONIMIN TUAJ

Maj2 0 0 7 8KKKKKULULULULULTURETURETURETURETURE

Prof.Dr. VEHBI HOTI

Prej vitesh kemi pasur rastin të njihemi dhe të ndjekim punimet e

Prof.Dr. Nuri Abdiut në fushën e historisësë mendimit psikologjik shqiptar. Aiështë nismëtari i studimit të kësaj fushenë vendin tonë, më i angazhuari e më ipërkushtuari , nga studiuesit shqiptarëpër problemet e historisë së mendimitpsikologjik.

Me një punë intensive e pasionanteprej rreth katër dekadash ai ka çarë njërrugë të parrahur më parë nga studiuestë tjerë, ka hedhur dritë mbi një traditëtë hershme të mendësisë e të mendim-it psikologjik shqiptar si pjesë përbërësedhe e pandarë e kulturës dhe e jetësshpirtërore të popullit tonë, si tregues ivitalitetit i individualitetit të tij. Kjo kaqënë një ndërmarrje e madhe dhe evështirë nga autori sepse ato janë real-izuar në kushtet e një mungese pothua-jse të plotë të studimeve të kësaj fushe,i është dashur të zgjedhë mjaft prob-leme si ato të gjetjes e të evidentimit tëpunimeve shqiptare të mirëfilltapsikologjike ose me karakterpsikologjik, të periodizimit të zhvillimittë këtij mendimi psikologjik, të termi-nologjisë së përdorur e interpretimevepërkatës, të ballafaqimeve me mendi-min psikologjik bashkëkohor botëror, etj.

Si studiues e kërkues këmbën-gulës, Prof. Dr. Nuri Abdiu, porsi një bletëpunëtore, ka arritur të mbledhë, të klas-ifikojë e të periodizojë, të studiojë e tësistemojë tërë trashëgiminë kombëtarenë fushën e mendimit psikologjik, tëpublikuar në mbi 150 zëra me artikuj,referate, botime e kumtime brenda ejashtë vendit, duke filluar që nga viti 1969me “Një vështrim historik mbi punimetshqiptare në fushën e psikologjisë”, eduke ardhur tek monografia “Kontributethemelore në historinë e mendimitpsikologjik shqiptarë (gjer më 1939)”,botuar pak kohë më parë.

Tani ai po na prezantohet me njëmonografi tjetër “Psikologjia ose Diturimbi shpirtin” të Hasan Tahsinit. Ështënjë vepër e gatuar ndër vite, është rrje-dhim i një pune shumëvjeçare, i formimittë gjerë psikologjik dhe i kulturës profe-sionale të tij, i dashurisë së thellë dhe irespektit të veçantë për atdhetarin e di-jetarin e madh të Rilindjes sonë Ko-mbëtare.

Monografia përfaqëson studimin eparë serioz, të thelluar e tërësor të“Psikologjisë” të Hasan Tahsinit dhepërbën një ndihmesë të çmuar vetjaketë autorit në studimet tona historiko-psikologjike. Ajo mbart vlera të shuman-shme, ndër të cilat po veçojmë disa prejtyre:

Së pari, “Psikologjia” e Hasan Tah-sinit, ndonëse një vepër me përmasa tëvogla, ajo përmban vlera të mëdha, tëcilat, i ka trajtuar e paraqitur me mjaftmjeshtëri e kompetencë shkencore au-tori gjatë tërë monografisë. Për këtovlera të mëdha të saj mjafton të thek-sojmë argumentet e autorit se“Psikologjia” e H.Tahsinit është doku-menti dhe burimi i parë i mirëfillte dheautentik psikologjik me të cilin zë fillpsikologjia dhe historia, jo vetëm epsikologjisë shqiptare por edhepsikologjia e historia e psikologjisë nëPerandorinë Osmane në gjysmën e dytëtë shek. XIX.

Autori argumenton drejt e qartë se“Psikologjia” e H.Tahsinit megjithëse

Prof.Dr. Nuri Abdiu boton “Psikologjia e Hasan Tahsinit”

Një vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozeNjë vepër dinjitozepër historinë për historinë për historinë për historinë për historinë e

mendimit psikologjikështë shkruar në gjuhë të huaj, ajo për-faqëson një kontribut të shquar në his-torinë e psikologjisë shqiptare. Nëmonografi theksohet se mendimipsikologjik shqiptar i kultivuar që nëhapat e para të tij, ka ecur me kohën,ka ndjekur e përqafuar arritjet më bash-këkohore europiane. Aq më tepër e karealizuar një gjë të tillë H.Tahsini i cili enjohu nga afër jetën, kulturën e sh-kencën perëndimore në një nga qend-rat më përfaqësuese të saj, në Paris tëFrancës. Qoftë edhe vetëm për eviden-timin dhe argumentimin e këtyre fak-teve, monografia është e mirëpritur dheshënon një kontribut të shquar për sh-kencën e psikologjisë shqiptare, përkulturën tonë kombëtare dhe më gjerë.

Për të arritur në hartimin e kësajmonografie ka ndikuar së tepërmi për-voja e gjatë e autorit si pedagog i lëndëssë psikologjisë në disa universitete sinë atë të Shkodrës, të Tiranës, tëTetovës, e së fundi edhe në një univer-sitet jo publik, njohja e thellë e proble-meve teorike të shkencës sëpsikologjisë dhe të historisë së saj, sinë rrafshin kombëtar, ashtu dhe në atëbotëror, kultura e gjerë psikologjike eshkencore që ai zotëron.

Së dyti, autori na ka dhënë për-masat e shquara e tepër të spikaturaatdhetare e shkencore të personalitetittë H.Tahsinit. Në një sintezë elokuentena paraqitet H.Tahsini si një pjesëmar-rës aktiv në lëvizjen çlirimtare shqiptaretë kohës, nismëtar i krijimit të shoqat-ave atdhetare për mbrojtjen e të drejtavekombëtare të shqiptarëve, përpjekjet etij për zhvillimin e gjuhës shqipe, ngritjene përhapjen e arsimit, si një nga har-tuesit e Alfabetit të Stambollit. Njëherit,H.Tahsini na paraqitet si një dijetar imadh, erudit me interesa të gjëra sh-kencore, filozof, gjuhëtar, psikolog, kri-jues letrar, njeriu që e thoshte me ko-mpetencë fjalën e vet në shumë fushatë shkencave natyrore, që kishtepërvetësuar, jo vetëm kulturën e lindjese filozofinë arabe por edhe kulturën eu-ropiane. Siç na informon autori, njohësite studiuesit e kanë veçuar H.Tahsininsi një dijetar “më i lartë ndër të lartit” si“më i zoti filozof dhe dijetar i shek XIX”,si një nga “mjeshtërit më të shquar tëpenës në fushën e poezisë”, në Peran-dorinë Osmane, si “Lomonosovi i Tur-qisë”, etj.

Por, veçoritë më thelbësore të per-sonalitetit shkencor të H.Tahsini na i kalënë të skalitura nxënësi i tij një figurëtjetër madhore atdhetare e shkencoree Rilindjes sonë, Sami Frashëri, kur nëveprën e tij ‘Enciklopedia” theksohet seH.Tahsini “Është një nga dijetarët e ko-hëve të fundit që njihte mirë shkencatpozitive dhe tradicionale si dhe shken-cat e reja në gjuhët e lindjes e të perën-dimit” edhe se “Jetën e tij e kaloi midislibrave të shumtë dhe instrumenteveshkencorë, duke studiuar dhe dukedhënë mësim. Nuk u martua dhe nuk umor me asgjë tjetër në botë përveç sh-kencës”

Me cilësitë e larta shkencore enjerëzore, H.Tahsini u afirmua si një fig-urë madhore e kulturës e shkencësshqiptare dhe njëherit si një nga për-faqësuesit më të shquar të shkencësturke dhe të arsimit të lartë të Peran-dorisë në shek. XIX, duke qenë edheRektori i parë i Universitetit të parë tëStambollit.

Së treti, Hasan Tahsini në veprën

e vet ka trajtuar problemet më themeloretë shkencës së psikologjisë nëpërgjithësi dhe, të shkencës sëpsikologjisë së përgjithshme, në veçan-ti. Këto probleme, autori i monografisë ika organizuar, sistemuar e klasifikuarnë disa drejtime, siç janë ato mbi ob-jektin e psikologjisë e raportet e saj mefilozofinë e logjikën, kuptimin mbi ba-zat materiale fiziologjike të psikikës tëlidhura ngushtë me funksionet e siste-mit nervor e të organeve të shqisave,kuptimin mbi njeriun dhe ndryshim e tijnga kafsha, trajtimin e disa procesevepsikike, problemet mbi gjuhën, si njënga dukuritë shoqërore dhe raportet esaj me të folurit e të menduarit.

Në monografi argumentohet, drejte saktë, fakti se H.Tahsini i ka trajtuarproblemet themelore të psikologjisëpërgjithësisht mbi baza natyrore e ma-terialiste, se ai ka meritën e padisku-tueshme se i dha psikologjisë që në filli-met e saj një orientim të qartë shken-cor duke u mbështetur në të dhënat mëtë fundit të shkencave biologjike, anat-omisë e të fiziologjisë së sistemit ner-vor.

Një gjë e tillë nuk ishte e lehtë përH.Tahsinin ai gjendej përballë pushtetitteokratik të Perandorisë Osmane, për-ballë ideologjisë e botëkuptimit fetar qëi jepnin tonin gjithë jetës shtetërore, ar-simore e shoqërore. Në një masë tëcaktuar, në një farë mënyre, ai ishte, sitë thuash, edhe përballë vetvetes, sepse

nuk është plotësisht i liruar nga ndikimetfetare, aq më tepër po të kemi parasy-sh edhe faktin se për disa kohë e, nëperiudha të caktuara, H.Tahsini ushtroiedhe detyrën e hoxhës apo të imamittë xhamisë.

Në këto kushte të propagandojedije të sakta mbi njeriun, ndërtimin etrupit të tij dhe prejardhjen shtazore nga“majmunët që u ngjajnë njerëzve”, mbiraportin e shpirtit me sistemin nervor dhepsikikën si funksione të trurit, mbi roline mekanizmave nervore në lidhjen etrupit me botën e jashtme dhe rolin eshqisave në pasqyrimin e njohjen ebotës, mbi aftësitë e jashtëzakonshmetë njeriut, për të menduar e arsyetuar,për t’u bërë “zot mbi kafshët dhe për tëvendosur pushtetin mbi natyrën”, ta tra-jtosh gjuhën si një dukuri shoqërore dhesi një mjet komunikimi në mes njerëzve“për të shprehur atë që njeriu ka nëmëndje e në zemër”, etj; përbënte njëakt të madh shkencor.

Jo vetëm kaq. Të jesh hartues i njëvepre që i bie ndesh filozofisë e botëk-uptimit sundues të një perandorie tëtërë, ishte edhe një akt tepër i guxim-shëm, vetëmohues, civilizues e revolu-cionarizues i mendimit shkencor nëpërgjithësi dhe i shkencës sëpsikologjisë, në veçanti. Dhe një të tillëe ka arritur në shkallën më të mirë tëmundshme për kohën dijetari ynë HasanTahsini apo siç njihet gjerësisht meemrin Hoxhë Tahsini.

Në mënyrë mjeshtërore, Prof.DrNuri Abdiu ka arritur t’i nxjerrë e t’i argu-mentojë këto arritje e vlera të“Psikologjisë” së H.Tahsinit.

Së katërti, monografia dallohet përkulturën shkencore e kulturën gjuhësoreme të cilën është shkruar. Autori ka ar-ritur të na japë një botim të nivelit aka-demik në kuptimin e plotë të fjalës. Jovetëm për kriteret mbi të cilat ështëhartuar, por edhe për faktin se jepet përherë të parë në mënyrë të plotë vepra“Psikologji” e H.Tahsinit në përkthimine orientalistit të mirënjohur Vehxhi Bu-haraja, e shoqëruar me origjinalin e bot-imit në osmanisht.

Së pesti, monografia transmeton,(mbart) vlera të mëdha edukative që lid-

Prof. Dr. Nuri Abdiu, memonografinë që paraqet i bën një

shërbim të rëndësishëm njërrethi të gjerë lexuesish e

studiuesish, jo vetëm të fushëssë psikologjisë por edhe të

filozofisë, të sociologjisë, tëgjuhësisë e të kulturës sëpopullit tonë, përgatitjesprofesionale e ngritjes së

kulturës psikologjiketë mësuesve tanë.

Hasan Tahsini

Maj2 0 0 79 HISTHISTHISTHISTHISTORIORIORIORIORI

Nga SALI AJAZI

Historia nuk i harron personalitetete kombit të çdo vendi. Për ne sh-

qiptarët, pas 25 vjetëve të shtetit tëSkënderbeut, arritën të ribëhemi sh-tet i shqiptarëve nën drejtimin e IsmailQemalit të Nikoll Kaçorrit, të Vehbi Di-brës e Luigj Gurakuqit me shokë.

Don Nikolla gjatë karrierës së tijfetare nga 1904 e deri në fund të jetëssë tij 29 maj 1917 ka drejtuar ritet fe-tare e aktivitetin patriotik vetëm nëDurrës. Një kohë relativisht të sh-kurtër. Nëntor 1912 – mars 1913 (siklerik dhe si politikan). Për më gjatë ikam trajtuar në monografinë e tij tëvitit 2002, botuar në kuadrin e 90-vje-torit të pavarësisë.

Në 90 vjetorin e vdekjes, gjej ras-tin të pasqyroj dy-tre të dhëna të rejatë aktivitetit të tij:

Së pari po japim një dokument tëri, për lexuesin e pikërisht atë të 28qershorit të vitit 1914 i cili thotë:

1. Lidhja “Për atdheun...” që ësh-të edhe titulli i këtij dokumenti, tre-gon se në Durrës u krijua lidhja esipërme, qëllimi i saj ishte që t’i shër-bejë e t’i ndihmojë me këshilla e memjete të tjera M.T. Mbretit e Qeverisë(është fjala për Princ Vidin (shënimiim) në përpjekjet e tyre për shpëtimine atdheut nga trazirat e rrezikshmenë të cilat ndodhej vendi.

2. Lidhja përbëhet e do të qever-isej prej një këshilli 22 vetësh. Theme-lues të lidhjes ishin: zotërinjtë ImzotKaçorri, Dr. Temo Abdyl Ypi, MustafaKruja, Dr. Fahri Gjilani, Luigj Guraku-qi, Refik Toptani, Eshref IdhomeneKosturi, Selfi Hamasi, Ahmet Dakli,Shefqet Dajiu, Kosta Paftali, Nuri Vila,G. Cilka Kasneci, Syrja Bojani etj.

3. Kryetar i Këshillit u zgjodh z.Refik Toptani, nënkryetar Kasneci eshkronjës z. Luigj Gurakuqi.

4. Këshilli ka zgjedhur një komi-sion prej 5 vetash që do të ishin or-gan i tij për të mbaruar qëllimet e ven-dimet e tij.

5. Vendimet e Komisionit do tëmerreshin me vota të plota, jo mëshumë se katër veta, ndryshe çësht-ja do të hidhej në Këshill.

E fundit, shokët e këshillit mundtë shtoheshin dhe ato do të propozo-heshin nga themeluesit e do të zgjid-heshin nga këshilli, si të rinjtë do tëkishin të drejtë të propozonin ndry-shimet e pikave themelore të pro-gramit.

Çështja e dytë që dua ta eviden-toj në këtë përvjetor, është 21 shkur-ti 1914. Kur delegacioni shqiptar sh-kon në Vjenë për t’i dorëzuar kurorënPrinc Vidit. Aty morën pjesë: E. P.Toptani kryetar delegacioni, Dom N.Kaçorri, Dr. Xhemil bej Vlora, SpiroG. Koleka, Shefqet Vërlaci, Laf Nasi,Hasan Prishtina etj., gjithsesj 22vetë.

Në librin “Historia e popullit sh-

hen me argumentimin e traditave shken-core e kulturore shqiptare, me kontrib-utet e shquara shkencore që kanëdhënë dijetarët shqiptarë apo meorigjinë shqiptare edhe në fusha kaq tëvështira e pak të lëvruara edhe në ven-det europiane të shek XIX, siç është ajoe psikologjisë, se studiuesit tanë janëbërë edhe nismëtarë të studimeve elëvrimeve shkencore edhe për vendet etjera. Këtë bëri H.Tahsini me veprën“Psikologjia” në Perandorinë Osmane.Po këtë gjë, në të njëjtën kohë me tëbëri në Itali, shkencëtari me origjinëshqiptare, arbëreshi Gabriel Bukola,mjek e psikiatër me famë botërore, i cilikonsiderohet si themeluesi ipsikologjisë eksperimentale në Itali.Kontributet psikologjike të G.Bukolës e plotësojnë dhe e bëjnë meinteres të veçantë monografinë dhe ibëjnë më të spikatura vlerat e saj.

Nuk ka se si të mos jesh krenarpër faktin se studiuesit shqiptarë kanëqenë tepër të ndjeshëm ndaj arritjevemë të mira shkencore botërore, i kanëpërvetësuar ato në mënyrë aktive e kri-juese, i kanë transmetuar ato në dobitë shkencës e të kulturës njerëzore,qoftë asaj shqiptare, qoftë asaj tëvendeve ku kanë jetuar e punuar. Dhesi shembulli më i mirë në këtë drejtimna paraqitet H.Tahsini. Vepra e tij ështëshprehje e qartë e rrezatimit kulturor,shkencor e intelektual të dijetarëve tëshquar shqiptarë në kulturat e vëndevetë tjera.

Së gjashti, autori i monografisëështë tepër i entuziazmuar nga vepra eH.Tahsinit dhe si të thuash i dashuruarpas saj. Ajo sikur e ka përpirë të tërin.Nuk kishte si të mos ishte i tillë, dukemarrë parasysh kohën kur u shkrua“Psikologjia” e H.Tahsinit, vendin ku ubotua, rrugën që hapi në një shkencëtë panjohur në Perandorinë Osmane dhenë Shqipëri, si dhe për problemet që tra-jton dhe nivelin e interpretimit të tyre.Me gjithë këtë ai është shumë i matur,tregohet rigoroz, përpiqet të jetë sa mëobjektiv, ta vërë veprën e H.Tahsinit nëkohën e vet, në vendin e në nivelin evet, me arritjet më të mira shkencore,por edhe me ndonjë kufizim, pasaktësiapo njëanshmëri në momente e prob-leme të caktuara.

Kështu gjatë monografisë vihet nëdukje ndonjë mangësi trajtimi në kra-hasim me arritjet e sotme të psikologjisëshkencore, një farë ngushtimi a kufizi-mi të objektit të psikologjisë, ndonjëmangësi në trajtimin e funksioneve pas-qyruese të psikikës, ndonjë momentlëkundjeje lidhur me natyrën e njeriutapo shfaqje të inkosekuencës filozofikeqë lidhej edhe me faktin se H.Tahsininuk është plotësisht i lirë nga botëkup-timi dhe nga pikëpamjet fetare. Një gjëe tillë ka rritur karakterin dhe nivelinshkencor të monografisë dhe njëheritdëshmon qartë për seriozitetin dhe ob-jektivitetin e autorit të saj.

Monografia e Prof.Dr Nuri Abdiumbi psikologjinë e H.Tahsinit është njëmesazh, përbën një apel për intelektu-alët shqiptarë, për rininë tonë që të ren-din pas dijes, pas shkencës, pas të sëvërtetës, me guxim e vetëmohim, për t’ivënë ato në shërbim të atdheut, të sho-qërisë, synimeve e përpjekjeve përdemokratizimin dhe europianizimin eShqipërisë.

Prof. Dr. Nuri Abdiu, me mono-grafinë që paraqet i bën një shërbim tërëndësishëm një rrethi të gjerë lexue-sish e studiuesish, jo vetëm të fushëssë psikologjisë por edhe të filozofisë,të sociologjisë, të gjuhësisë e të kul-turës së popullit tonë, përgatitjes profe-sionale e ngritjes së kulturëspsikologjike të mësuesve tanë. Aq mëtepër sot, me rritjen e botimevepsikologjike, me ngritjen e degëve uni-versitare të përgatitjes së psikologëvetë mirëfilltë dhe organizimin e studimevepasuniversitare në këtë fushë, ajo do tëshërbejë për formimin më të mirë sh-kencor e psikologjik të të gjithë atyreqë duan t’i përkushtohen psikologjisë,dijeve e kërkimit psikologjik.

Me rastin e 90 vjetorit të vdekjes

Don Nikoll Kaçorri, NënkryetarDon Nikoll Kaçorri, NënkryetarDon Nikoll Kaçorri, NënkryetarDon Nikoll Kaçorri, NënkryetarDon Nikoll Kaçorri, Nënkryetari Qeverisë së Vlorës 1912i Qeverisë së Vlorës 1912i Qeverisë së Vlorës 1912i Qeverisë së Vlorës 1912i Qeverisë së Vlorës 1912

qiptar 1912-2007 e autorit Katriot Der-vishi thuhet: “Mbeti Princ Vidi u nis përShqipëri, kaloi në Trieste, aty u prit më5 mars jo vetëm nga autoritetet Austro-Hungareze, por edhe nga mjaft shqiptartë ndodhur atje ku spikati Don NikollKaçorri.Mëngjesin e 7 marsit 1914(vazhdon autori K.D.) çifti mbretërormbërriti në Durrës”.

Së fundi dua të trajtoj me respekt,veprimtarinë e priftit të sotëm të Dur-rësit, Monsinjor Damian Kurti. I nderu-ari në fjalë mirëpriti monografinë e DonNikollës, i bëri një vend të përshtatshëmekspozimi. Më shprehu urimet e falën-derimet e përzemërta për këtë inicia-tivë e shumë prej librave të Dom Nikollësi përcolli për në Kosovë (nga ku ështëedhe vetë).

Realizoi me iniciativën e tij, ven-dosjen e bustit të patriotit Kaçorri nëlulishten ballë për ballë postit të Dur-rësit. Bust të cilin e sponsorizoi me tëardhurat e kishës. E porositi me inicia-tivën e tij, gjithashtu i organizoi edheceremoninë e promovimit të tij. Morënpjesë personalitete lokale e klerike tëDurrësit, si dhe ... e të afërm të Kaçor-

rit.Skulptori Qazim Kërtusha shpre-

hu edhe ai konsideratat dhe kënaqës-inë që ndiente në përfundimin me suk-ses të bustit të këtij patrioti të mirën-johur të të gjitha kohërave.

Prifti në fjalë mbajti meshën kush-tuar Dom N. Kaçorri për shpirt të tij.Për të gjitha këto gjej rastin ta falën-deroj përzemërsisht Mon sinorin kos-ovar, për të gjitha çka bëri e do të bëjëpër kolegun e adhuruar të tij.

“Kaçorri është dalluar në të gjitharastet për mendje të kthjelltë, vullnettë fortë, fjalë të mençura dhe të ëmb-la, siç ia donte zanati. Këto cilësi ishpalosi, veçanërisht në kuvendin his-torik të Vlorës 1912. Kudo ndriti dukae tij si në pari të vendit në kishë siklerik, ashtu edhe në krenë të Sh-qipërisë e të diplomacisë, duke i bërënder vendit e kombit të vet”.

Bash për këto cilësi regjimi turkshkoi, deri atje, kundër tij ia arriti taburgosë në Jedikule.

(Citimi është marrë në “Hylli iDritës”, nr. 1, viti 1942, f. 17)

NJOFTIMGazeta “Rruga e Arbërit”, njofton të gjithë lexuesit

dhe bashkëpunëtorët, se numri i radhës së gazetës do të dalëçdo të diel të fundit të muajit. Për abonimet dhe shpërndarjen

e gazetës në adresën tuaj, duhet të telefononi në numrine telefonit: (04) 357 179 / 233 283, ose të na shkruani

në E-mail: lid_gazeta@yahoo.com

Reklamonibiznesin tuaj!

Gazeta “Rruga e Arbërit”vë në dispozicion

hapsirat e nevojshmepër reklamën tuaj!

Maj2 0 0 7 10BOBOBOBOBOTIMETIMETIMETIMETIME

* Jurij Llotman: Kultura i vzryv, kap. Budallai dhe içmenduri, fq. 80-81(“Zakonik Cara Dushana shek.XI-XII)

XHAFER MARTINI BOTON TË RIPUNUAR “KANUNI I DIBRËS”

GJENEZA E CIVILIZIMEVE KANUNOREGJENEZA E CIVILIZIMEVE KANUNOREGJENEZA E CIVILIZIMEVE KANUNOREGJENEZA E CIVILIZIMEVE KANUNOREGJENEZA E CIVILIZIMEVE KANUNORENga Agron TUFA

Gjeneza e sistemeve etnokulturoreku mund të shpiem çdocilën bash-

kësi, të formuar sipas principit territori-al, përfshin fazat e shfaqjes së faktorëvedhe fatin e një grupi njerëzish të lokali-zuar në një territor të caktuar. Mandejkëta faktorë stimulojnë ngritjen eniveleve të bashkëveprimit të tyre kole-ktiv. Ky bashkëveprim kolektiv shprehetpara së gjithash, në grumbullimin e njëpërvoje historike të veçantë gjatë vep-rimtarisë së përbashkët jetësore; shpre-het në akumulimin e kësaj përvoje drejtvlerave, realizimin e vlerave dominuesenë vetorganizimin social, me tiparet emënyrës së jetesës dhe tablonë ebotëpërceptimit e, së mbrami, me re-flekset e këtyre tipareve, të grumbullu-ara në fazat e mëparshme të etnogjen-ezës si dhe me transformimin e tyre nëidentitetin kulturor brendanacional. Njëmodel të gjenezës së këtyre sistemeveetnokulturore ndër ne paraqesin Kanu-net. Zanafilla dhe formësimi i mekaniz-mave juridikë vetëqeverisës, që u dhanëKanuneve atë fizionimi autentike qënjohim(me gjithë të përbashkëtat dhedallimet mes vedi), është Misteri i Madhqë mbështolli embrionin e ekzistencëssë pandërprerë të shqiptarëve. Ligjësitëe këtij misteri historik janë mekanizmatpranues/përjashtues të disa kodevemorale e civile sipas arealesh kulturoretë veçanta, që gatisnin një homogjeni-tet etnopsikologjik të ri shqiptar ndajsfidash të reja, një përjetim të ri në hapë-sirat prore të ndryshueshme të etnivendërballkanike, migrimeve të çoroditu-ra dhe kanosjes gllabëruese të hapë-sirës kulturore të “tjetrit”. Kjo zanafillëbart jehonën e të drejtës së lashtë gre-ko-romake, duke u dhënë kanuneveshqiptare natyrën e civilizimit apollon-ik, sipas O. Shplengerit.

Tanimë kur lexuesi merr në dorë njërinprej tre monumenteve origjinalë tëvetëqeverisjes popullore -Kanunin eMaleve të Dibrës - kemi të drejtë t‘i ref-erohemi nocionit të arealeve kulturore,që ka shumë të përbashkëta me civiliz-imet lokale të A. Tojnbi (1889-1975). In-trigues është fakti se këto areale kul-turore apo civilizime lokale zhvillohenparalel mes vedi dhe kanë të përbash-kët dominanten e Kanunit si formë tëvetorganizimit shoqëror. Po cili është aisubstrat kulturor-historik që ka pro-vokuar t‘i gjegjet paradigma tradiciona-le e kanuneve në Shqipërinë e Veriut?Sepse baza më e qëndrueshme përdallimin e një organizimi kulturor auten-tik është specifika e përceptimit /recep-timit të hapësirës kulturore e jona / ehuaja ose e parafenomenit kulturor. Thel-bi i njerëzimit qëndron në shkrirjen mik-ro-dhe makrokozmosit, prandaj dheformësimi i kulturës njerëzore kalonnëpër disa etapa evolutive (të karakter-izuara nga koha, ritmi i fatit, frika dheepshi). Kësisoj historia është proces itëhuajësimit të njeriut prej natyrës or-ganike, “denatyralizimi” i tij; gjakimi përkah njëfarë uniteti organik shpie drejtshkrirjes në popull të “mikro dhe mak-rokozmosit” individual si baza e para-historisë. Mikro dhe makrokozmosi iindividiumit në Kanun vendoset në ko-rniza mjaft të rrepta, nën kontrollin estrukturave më të thella të së drejtëskanunore dhe vetëdija e individit para-qitet, më së pari, si vetëdije pikërisht ekolektivitetit në Kanun. Edhe ndëshki-mi më i ashpër në raport me këtë kole-ktiv është përzënia prej tij. Atëherë e

përsërisim pyetjen: çfarë baze historike(mbihistorike), çfarë parafenomeni i kaparaprirë këtij civilizimi kanunor ndërgegët e Shqipërisë? Dhe, prej nga vjenenergjia sakrale e kanuneve që u im-ponohet po njëlloj të gjitha shtresave tëshoqërisë? Po t‘i referohemi filozofisësë historisë, Xhambatis Viko (1668-1774) thotë se: “Specifika e ‘brendësisë‘së historisë së çdocilës epokë varet ngaveçoritë “morale “(me këtë të fundit Vikonënkupton jo vetëm sistemin moral etradicional të jetës së një kombi, poredhe atë ekonomik), ligjet e së drejtës,format e qeverisjes dhe mundësitë elegjitimitetit të së drejtës, komunikimindërpersonal dhe stereotipet karakter-istike të të menduarit. Së këndejmi, nëpërputhje me realitetet shqiptare, kurështë lëshuar “thirrja”(apeli) - ështëshpërfaqur edhe impulsi fundamentalhistorik i kundërvënies përballë shpër-bërjes dhe tjetërsimit - pra, përgjigjia emishëruar në Kanunin (e Lekëve,Skënderbeut, Maleve të Dibrës etj.) .Kësisoj, hapësira kanunore ka qenë edeterminuar të përftohet e të legjetimo-het si dialog i opozicionit binar thirrje/përgjigje. Një nga përfaqësuesit më tëmëdhenj të "filozofisë së jetës”, OsvaldShpengler (1880-1936), e hedh poshtëeurocentrizmin tradicional ku historiazhvillohet në mënyrë linjore sipasskemës “Antikitet-Mesjetë -Kohë e Re"dhe e cila ngadhnjen me triumfin e in-telektit europian. Kultura dhe civilizimet,sipas Shpenglerit, janë të mbyllura her-metikisht në vetvete, janë organizmamonadike me një strukturë “tejpërsh-kuese” dhe që mundësojnë vitalitetin dheunikalitetin e tyre. Mendoj se pikërisht,në kordinatat e kësaj skeme të Shpen-glerit rri mirë modeli vetëqeverisës iKanunit të gegëve. Ky civilizim i mbyl-lur dhe i zbatuar ndër zona, ku më pake ku më shumë të konservuara, herme-tikisht të mbyllura në vetvete, sikundërparaqiten, për shembull, trevat (dhe di-alektet) e Dibrës, nuk ka lidhje dhe nukduhet parë në rrafshe krahasuese meparadigmat e tjera të civilizimit në Kon-tinent e as në Gadishull, për të gjeturmandej mangësi apo epërsi krahasuarme to. Kanuni është i vetëmjaftueshëmdhe aq i përsosur në funksionin e vetre-alizimit dhe të ekzistencialitetit të tij,sa të jetë njëkohësisht krejt i huaj përçdo lloj marrëdhëniesh krahasimore.Nëse marrim të flasim, për shembull,për një paradigmë krahasimore të Ka-nuneve shqiptare në shumësinë e vet,nuk do të gjejmë analogji të ngjashmendër popujt e Ballkanit dhe të Europës.Kjo na bën të mendojmë se Kanuni ësh-të produkt i epokës së sjelljes post-kalorsiake në ndryshim nga kodi etik inderit dhe i lavdisë që karakterizonepokën heroike të mesjetës së her-shme, - kohë që përkon me ngjizjen dheformësimin e epeve nacionale. Ngjash-

mëritë dhe analogjitë që mund t‘i gje-jmë me shumicë në kodin kalorsiak tënderit dhe lavdisë në epet e hershmemesjetare - janë të shumta dhe para-caktojnë tipologjinë e sjelljes heroikekalorsiake. Kryesisht këto ngjashmërikanë të bëjnë me nocionin e nderit kar-akteristik kalorsiak dhe i gjejmë si nëeposin e Kreshnikëve shqiptarë, ashtuedhe ne epin bizantin të Digenis Akrita-sit, sikundërse edhe në eposin serbo-boshnjak e deri në epin rus “Fjalë përfushatën e Igorit”. Etika mesjetare ështënë të njejtën kohë edhe dogmatike, edheindividualiste - e fundit është në atë masë,sakur i duhet njeriut të gjakojë për kahideali i pambërritshëm. Tipari specifik isjelljes kalorsiake është maksimalizmi.E rëndomta nuk vlerësohet. Ligjësia eepeve kërkon një hero të jashtëzakon-shëm në rrethana të jashtëzakonshme,pra një strukturë krejt tjetër: shkalla mëe epërme e idealeve e vlerave (shenjtëria,heroizmi, krimi, dashuria) realizohenvetëm në gjendje çmendurie. * Por du-het patur parasysh që mesjeta e hershmeka njohur dy modele të lavdisë kalor-siake: kishtare - kristiane dhe kalorsiake- feudale. E para qe ndërtuar mbi dal-limin e rreptë të lavdisë tokësore dhelavdisë qiellore me opozicionin dominant“e përjetshme / e përkohshme”. Ndërsasemiotika e nderit dhe e lavdisë (namit)në modelin kalorsiako - feudal përfshindetaje të shumta, siç janë shenja e vir-tytit kalorsiak që shprehet në lidhje menishanet e shpërblimit, sikundër se dheshenja shoqërore – lavdia (nami). Këtëmund ta kqyrim në bëmat e heronjve tëeposit të Veriut si dhe ndër epet simotratë Ballkanit, para mbishtresës së tyrereligjoze. Themelimin e një kodi të ri etikpostkalorsiak e ndeshim së pari në ka-nunet shqiptare, si ndër ato qytetareparaosmane, ashtu edhe në funksioninshenjor stoicist brenda autonomisë os-mane. Në fakt me funksionimin e Ka-nunit kemi refuzimin e kodit kalorsiak nëtë mirë të themelimit të bazës shoqëroredhe, rrjedhmisht, nënshtrimin e gjithçka-je sistemit juridik të sanksionimeve lig-jore, rregullat e të cilit janë fiksuar nga“senati i Pleqeve dhe Stërpleqve”. Pleqë-sia shqiptare e kishte të freskët nëvetëdije që në momentin e ngjizjes, en-ergjitë e dobishme të organizimit socialtë kanunit, pasi vetë e kishte provuar nëkurrizin e vet forcën e imponuar gjeno-cide të kanunit të pushtuesve. Por nëseflasim për një parafenomen të Kanunit-atëherë linja e trashëgimisë së tij merrzanafillë ç‘prej ligjvënësve antikë, meLikurgun dhe Solonin (theksi i etikës sto-iciste e spartane të kolektivitetit në Ka-nun), me të drejtën romake(me raportete së drejtës individuale dhe kolektive, metheks hapësirën e individuales) -dhe mestatutet e qyteteve shqiptare paraosmane(statutet e Shkodrës, Ulqinit, Durrësit,Drishtit dhe Budvës, të cilat ruhen deri

më sot). Është pikërisht ky moment istatuteve qytetare që shënon ndryshimenë organizimin e strukturës shoqërore tëshqiptarëve-refuzimin nga principi i orga-nizimit social me bazë gjer atëherë "fi-sin “në të mirë të organizimit social meprincip-bazë “polisin”. Në ngjashmëri meto, edhe Kanuni krijoi harta të tjeraanalogjike, duke e zgjëruar sipas sim-ptomash etnokulturore të përbashkëtae duke na dhënë Dinasti ose minirepub-lika të mirfillta -harta të tëra trashëgim-ie ku vetërealizohej dinamika e përdit-shmërisë së gjallë të psikikës së ko-mbit.

* * *

“Kanuni i Maleve të Dibrës” vjen sidëshmia më e madhe dhe më e plotë etipologjisë së civilizimeve lokale sh-qiptare. I njëkohshëm dhe i barabartëpër nga rëndësia me "Kanunin e LekëDukagjinit "dhe me "Kanunin e Skënder-beut "(me variantet dhe invariantet e tij),-”Kanuni i Maleve të Dibrës” ka të për-bashkëta dhe dallime nga dy të parët.Më hollësisht këto dallime do t`i gjeninë "Hyrjen "e mbledhësit të këtij Kanu-ni, shkrimtarit dhe kulturologut tëmrekullueshem, Xhafer Martini. Këtuvlen të përmend vetëm një veçori dal-luese të Kanunit të Dibrës - papraninë(mospërfshirjen) e institucioneve relig-joze (kishës e xhamisë) duke mos priv-ilegjuar e favorizuar në sanksionet ka-nunore as klerin. Nga ana tjetër, përposbarazisë së rreptë të rregullit, të cilitduhet t`i nënshtrohet gjithkush njëlloj,pa dallim, -Kanuni i Dibrës spikat përnjë elasticitet më human e vetëpërm-bajtje më të thellë në shumë çështje“të nxehta "si “Gjakmarrja”, “Hakmarrja”,“Gjaku”, “Xhipi”etj.

Një tjetër “avantazh” i këtij Kanuniështë sasia e bollshme e fakteve, de-tajeve dhe e rrëfimeve të vërteta qëballafaqohen e pranëvihen gjegjësishtme tabutë e sanksionuara dhe përkufi-zimet e së drejtës, duke i dhënë Kanunitdimension të gjallë sintetik. ”Kanuni iMaleve të Dibrës” është dëshmia monu-mentale e asaj “Atlantide” civilizimi tëkredhur në memorien dhe etnopsikikëne dibranit. Jehona dhe energjia pozitivee kësaj “vatre civilizimi” dërgon impulsetveta sipas ligjësish të ndërdukshme nëmomente krizash e gjëmash sociale.Vigjilenca intuitive dhe ndjeshmëria ekomunikimit me këtë kod të lashtë eti-ko-social, lyp, para së gjithash, të jeshnjë recipient jo banal, përkundrazi: tapërceptosh veten në epiqendër të inter-ferencës së këtyre valëve me urtësimijëvjeçare dhe të dish ta transfiguroshkëtë trashëgimi të vyer sipas një evolu-cioni “krijues” ndërpersonal.

“Kanuni i Maleve të Dibrës” vjen si dëshmia më emadhe dhe më e plotë e tipologjisë së civilizimevelokale shqiptare. I njëkohshëm dhe i barabartë për ngarëndësia me "Kanunin e Lekë Dukagjinit "dhe me"Kanunin e Skënderbeut "(me variantet dheinvariantet e tij), -”Kanuni i Maleve të Dibrës” ka tëpërbashkëta dhe dallime nga dy të parët. Më hollësishtkëto dallime do t`i gjeni në "Hyrjen "e mbledhësit tëkëtij Kanuni, shkrimtarit dhe kulturologut tëmrekullueshem, Xhafer Martini.

Maj2 0 0 711 TRADITËTRADITËTRADITËTRADITËTRADITË

VISARE NGA ODA DIBRANE / FJALË NË SEPETE

Mos e fut drithin në thes të huejMos e fut drithin në thes të huejMos e fut drithin në thes të huejMos e fut drithin në thes të huejMos e fut drithin në thes të huejNga NAIM PLAKU

Ato ditë të fundit të atij marsi dimripo ikte duke qarë dhe pranvera

zbriste nga bjeshkët duke qeshur.Dimrit, si zakonisht, katundi zbrazejnga burrat, që merrnin rrugën e kur-betit dhe mbetej vetëm ndonjë plakapo ndonjë fodull që vinte shishanen1 krahëqafë, mbushte kollanin mestrajca të vogla lëkure plot barut eeshkë e rrallë e tek kthehej nga pyllime një lëkurë dhelpre a një lepur tëvrarë. Hynte në katund gjerë e gjatëduke lëmuar mustaqet spic.

Pasi binte dielli i vakët dilningratë nga shtëpitë dhe nisnin punëte tyre të përditshme.

Kështu bëri edhe Lemja, nuseshtatë dimrash në kadundin Lekas,me tre fëmijë e një barrë halle mbishpinë, që priste majn t’i kthehejburri nga Selaniku, ku dimëronteçdo vit. Kishte ushqyer gjënë e gjallë,kishte pastruar shtëpinë, kishtembledhur rrobat e palara dhe, pasikishte porositur vajzën e madhepesëveçare për fëmijët që akoma fli-nin, kishte dalë tek burimet poshtëpër të larë si zakonisht teshat. Kurpo ndizte zjarrin për të vënë kazanine finjës bëri bef Dine Kola, burrëdyzetësh që s’e hante kurbetin, porsillej si dash kumbore e ia kishteënda ta cokte muhabetin me gra tëngeshme e të bëshme.

-A ke sapllake me vete, oj nusjae Zhup Arres?

-Jo nuk kam, - ia preu shkurtLemja pa e kthyer kokën nga ai.

-Nuk pin burri ujë në currila, ojnusja e Zhupës, - dhe lëpiu mus-taqet e përpiu me sy kurmin e bukurtë asaj nuseje të re,që nja dy-treherë e kishte bezdisur me ca romuzedashurie, por ajo më e rënda për Le-men ishte e disa ditëve më parë që,teksa mbante në krahë djalindyvjeçar që po buzëqeshte nëgjoksin e nënës, iu afrua Dine Kolae filloi ta puthte e ta përkëdhelte.Lemja u shmang dhe i foli ters:

-Ky djalë e ka një babë, o DineKola. Konakun s’e ka bosh. Shif nësheme 2 e brenda, se po shikove ha-vanë, zë në thua e të zë gjak hunda.

-Konak kam, por s’më bën dritë.Pastaj, oj nuse... kali i mirë e shtontagjinë.

-Tagjinë e shton, por në hambartë vet. Po më vjen keq, o Dine Kola,se po i shkret sinorët e Kolëve, - thame një zë të prerë e burrëror Lemjaduke mbyllur me forcë derën e av-llisë. Nga prapa derës së madhe Din-ja i mbetur e mbytur me djersë tëftohta dëgjoi një zë të përzier me njëpsherëtimë:

-Çapa e sokakut…3

Lekasi atë ditë u zgjua me gjëmë.Te sinori i arës së Dines erdhën dytë rijnë dhe e ngritën trupin e gjako-sur të burrit dyzetësh dhe mes vajite kujeve të grave hynë në konak dhee shtrinë në mes të vatrës. Gjëma egrave nisi dhe konaku i Dines filloi

të mbushej me burra. Heshtja përzihej me një farë

kureshtje të hidhur, se cila ishte doravrastare, deri sa nga fisi Arra erdhinjë lajm:

-Kolë, morë, Kolë! Mos u mundota derdhësh drithin në thes të huaj!

Konaku heshti! Gjama paksapushoi.

Në odën e grave me trarë të nx-irë, në një shtrat hasre 4, mbi njëlëkurë dashi i mbuluar me një pël-hurë të verdhë e të arnuar vende-vende ishte shtrirë trupi i Dine Kolësi rrethuar nga gratë vajtoca. Te kokai qëndronin motrat, te këmbët, mesdisa grave të fisit të vet, qëndrontegruaja, një fatkeqe, kishte ardhur nëkëtë derë kur ishte gjashtëmbëdh-jetë. Dukej e plakur, e mërzitur dheme duar të përzhitura e të anjtura,siç duket nga punët e shumta të sh-tëpisë që kishte bërë tërë jetën.

Në krah të motrave mori vajin va-jtoca Mude:Ishe bash si lisi rrit në reshta,

o mor vllau jem!Ishe bash si dashi ndër të leshta,

o mor vllau jem!Ishe porsi gjarpni me dy krena,

o mor vllau jem!Dilshe, por s’të hyhej mrena,

o mor vllau jem!Ishe burrë me sedër e adete,

o mor vllau jem!Se çdo burrë don eshin 5 e vet,

o mor vllau jem!Hike pa bilur e pa hismet,

o mor vllau jem!Hisen që t’la baba mbeti shkret…

o mor vllau jem!Në krah të gruas që rrinte kërru-

sur si ndonjë fajtore pa faj e mori vajinvajtoca Bide:

Kush të vrau, Dine, iu thaftë dora,Dëgjo vlla, se ç’po të thotë motra,Ky konak ty s’të bante dritë,Tjetërkund, oj shtupe 6 i hodhe

sytë,Fatin tan me lot e ke mulue,Hall e derte sot na i ke trazue,T’patëm thanë me ferrën mos u

kruej,Farën mos e hidh në arë të huej!T’patëm thanë, por nuk vune menThotë katuni na fugjni çat çen!Kur të shkojsh n’mullaj për me gjuj 7,Mos e fut kurrë miellin n’thes të huj!

Vargjet ndiqnin si replika të fu-qishme grupet që përfaqësoheshinsecila me vajtocën e vet, që ishte njëlloj poeteshe, ku secila mbronte nëpodiumin e mortës, para arkivolitpikëpamjet e veta.

… Por Dine Kola hyri në varr, arati mori Arra, se hisja u shkret e u var-ros për të mos u ngjallur më.

1. Shishane = lloj arme me mbushje baruti.2. Shemë-a,at,em = pragu i derës.3. Çapa e sokakut = qen rrugësh, zagar, zak-

ite.4. Shtrat hasre = shtrat i bërë me kashtë.5. Eshin-i,e,em. = njeri i ngjajshëm, që sh-

kojnë me njëri tjetrin në pamje e zakone.6. Hike pa bilur… - ike nga kjo botë pa u

kënaqur.7. Shtupë = bosh

Ngjarjet e rëndësishme regjistrohen në mendje e nuk harrohenNgjarjet e rëndësishme regjistrohen në mendje e nuk harrohenNgjarjet e rëndësishme regjistrohen në mendje e nuk harrohenNgjarjet e rëndësishme regjistrohen në mendje e nuk harrohenNgjarjet e rëndësishme regjistrohen në mendje e nuk harrohenShoqata “Lidhja e Intelektualëve Dibranë” organizoi promovimin e librit të Dr. Hasan Lekës “Në rrjedhë të jetës”

Më datën 25 prill, në një nga sallat e Qendrës kulturore “Pjetër Arb-nori”, Shoqata “Lidhja e Intelektualëve Dibranë” organizoi promovimine librit të Dr. Hasan Lekës “Në rrjedhë të jetës”.

Fjalën e rastit e mbajti kryetari i shoqatës Prof. Dr Nuri Abdiu.Diskutantët e shumtë vlerësuan autorin për këtë botim dinjitoz, i cili,

edhe pse është me kujtime, ka të veçantën e tij. Rreth librit folën shokëdhe miq të autorit, kolegë të punës që kanë punuar vite me radhë,bashkëfshatarë, por dhe njerëz të afërm nga rrethi familjar. Libri trajtonngjarje nga më të ndryshmet që ka kaluar autori, që nga bankat e sh-kollës e deri në detyrat e larta që i janë besuar në ato vite. Autori fletpër ngjarje të bukura që lidhen me vendlindjen, për festat pagane efetare, për toponimet dhe folklorin aq të pasur, për veshjen dhe zako-net e vendlindjes së tij. Dr. Hasan Leka nuk e harron realitetin e atyreviteve, kur varfëria ishte ulur në vatrat tona, kur boja e kinxhlave dhebishti prej shtogu ishin mjete pune për nxënësit e shkollës, për dimitë ehallës të arnuara që nuk u gjendej origjinali. Hasani ka përdorur njëgjuhë të ëmbël, të pastër dhe ndaj libri lexohet shpejt. Në fund, për tëpranishmit u dha edhe një koktej, si dhe u shpërnda falas gazeta “Rru-ga e Arbërit”.

Nga Dr. VEIP PRODA

Autori, i cili është njëkohësisht një shoki vjetër imi i punës dhe një komshi i mirëdhe i urtë, na vjen me një libër kapitalpër llojin e tij dhe tematikën që trajton.Është kapital dhe i veçantë, sepse kap-itale dhe e veçantë është familja engushtë dhe fisi Leka dhe më gjerë: fs-hati, rrethi. I veçantë si person ështëedhe vetë Hasani. Domethënë, nevekemi në duar një histori të një personi,të një familje, të një fisi e më gjerë, portë lidhura me këta.

E veçanta qëndron, ndërkohë, edhenë atë se ngjarjet, evenimentet e indi-vidit, familjes a fisit dallojnë nga ata tëtë tjerëve, qoftë edhe në elementëspecifikë, dhe, së fundi, pikërisht përkëto, neve kemi në dorë një histori, njëgjenealogji, një vijë uji në historinë egjerë lokale, krahinore, kombëtare. Edhevetë titulli i librit e vërteton këtë.

Libri i Hasan Lekës “Në rrjedhë tëjetës” është një dokument autentik, nëformën e dëshmisë dhe si i tillë ka vleraedhe më të mëdha.

Atje janë ato të pathënat e derisot-me, të cilat më të shumtën e herës ikinsë bashku me bartësit e tyre, duke lënënjë vakum, një pikëpyetje, një enigmë.Shpeshherë kemi thënë se shekujte kaluar, sidomos ato të mesjetës ,janë të errët në historinë tonë ko-mbëtare.

Kërkojmë e citojmë ndonjë udhëpër-shkrues, ngaqë neve ose na i kanë zh-dukur, ose vetë zhdukur letrat, siç kemijo pak herë edhe sot, ose nuk kemihedhur të zezën mbi të bardhën , siçkanë bërë kombet e tjerë; të cilët ekanë shtrembëruar të vërtetën, kur kanë

parë se neve kemi qenë të përfshirë nëtë tjera interesa, siç jemi edhe sot, fat-keqësisht!

Edhe mbi bazën e këtij kënd shiki-mi Hasan Leka vlen të falënderohet. Lib-ri i tij do të citohet nga brezat e ardhs-hëm, sa herë që do të trajtohen prob-leme, për të cilat flitet në libër. Prandajkujtimet, memoaret hyjnë në letërsinëdokumentare dhe si të tilla kthehen nëarkiva me rëndësi kapitale për njëkomb, aq më tepër për kombin tonë tëcopëtuar “progresivisht” në gjashtë sh-tete.

Hasan Leka ka kaluar në shumësektorë të sistemit të Ministrisë së

Punëve të Brendshme, duke e treguarveten kuadër të përgatitur, vigjilent, be-snik i atdheut dhe i kombit. Ai ka shër-byer atje ku i kanë kërkuar dhe gjith-monë ka dalë me nder dhe faqebardhë.Për më tepër se një dekadë ai ka qenëdrejtues në sektorin e studimeve dhe tëdisertacioneve në Ministrinë e Punëvetë Brendshme.

Kjo do të thotë se është një punon-jës shkencor, që njeh metodologjinë estudimit, parashtrimit dhe realizimit tënjë vepre, siç është edhe libri që keminë dorë.

Nisur vetëm nga ky fakt, unë pa elexuar ende librin, e kisha të qartë se

kisha të bëja me një punë metodoligjik-isht të drejtë dhe me platformë të qartënë shkruarjen e ideve, në përshkrimin endodhive dhe në nxjerrjen a evidentimine përfundimeve, të gjitha këto në përputhje me synimet e qëllimet e sh-krimit dhe botimit të këtij libri. Dhe s’ishagabuar.

Nga libri mësova shumë, njohashumë gjëra të panjohura dhe u afrovadhe u njoha më shumë me doket e za-konet e krahinës së nderuar të Dibrës.Autori na thotë një të vërtetë të madhe:“Ngjarjet e rëndësishme regjistrohen nëmendje e nuk harrohen”!

Kjo ndodh me individin, me bash-këkohësin, por jo me brezat, të cilatduan t’ua lësh të dokumentuara atongjarje, ndryshe jo vetëm që harrohen,por edhe shtrembërohen. Shikoni seçfarë ndodh për shembull me gjakmar-rjen: kodet e kanunit, një dokumentshumë i rëndësishëm për kohën kur ailindi, sot është degjeneruar. Shqiptarinë kohën e pushtimit osman, në shumëkrahina ruante autonominë lokale a kra-hinore dhe marrëdhëniet e tij me portënishin dimensionale: jepte xhelepin dhenizamët. Duke qenë jashtë kanuneve tëdovletit, duhej të ishin nën një “hyqëm”të rreptë, ndryshe gjithçka mund tëndodhte, duke filluar nga rregulli e deritek besnikëria! Erdhën kohët që kanuniduhej të arkivohej dhe u arkivua. Por,tashmë, doli përsëri tragjikisht në skenënë një mënyrë tjetër perverse. Me tëdrejtë autori shkruan: “Kish rregulla tëforta për gjakmarrjen e jo si sot kur vretkëdo në fis, bile nga më të mirët, burrae djem të fisit, e, aq më keq, kur përturp vriten gra e fëmijë, që nuk kanëvënë edhe pushkë në krah”!

SPORSPORSPORSPORSPORT & KT & KT & KT & KT & KULULULULULTURETURETURETURETURE

cyan magenta yellow black

Grafika: Studio “m&b”. Tel: (04) 233 283. Shtypur në shtypshkronjën “Dita 2000”. Tel: (04) 273 745

Maj2 0 0 7 12

Nga DEFRIM METHASANI

E kam njohur disa vite më parë, atëvit kur ai shpallej nënkampion bote,

në një sport që në Gjermani ështëshumë i njohur. Quhet Ismail Keta dheatje thirret Xhoni. Një djalë me një truppër ta pasur zili, që ka ditur të fitojë jovetëm në ring, por edhe në përbal1jenme jetën. Në vitin e vështirë të ’97, djalinga Koçaj i Bulqizës, merr rrugën e kur-betit, drejt Greqisë. Trupi i tij i formuarnga muskujt bie në sy të pronarëve, tëcilët e vlerësojnë për forcën dhe karak-terin dhe i ofrojnë punë të tilla që mbro-nin qetësinë e lokaleve apo pronave. Nëtelevizor, shpesh e tërhiqte sporti i Kikdhe Taj Boksit, ndaj vendosi ta ushtrojë.Por ishte e pamundur në Greqi, pasiduhet të ishe atje ku ky sport kishtevlerë. Dhe vendos vetë për ta realizuarkëtë ëndërr. Udhëton drejt Gjermanisëdhe pas pak vitesh arrin në finish. Nëvitin 2000 ai realizon këtë objektiv dheshpallet kampion i Gjermanisë, duke eruajtur titullin për disa vite me radhë,tashmë në sportin profesionist. Këtu ubë shpejt një fenomen në dhe kulmi er-dhi në vitin 2004, kur edhe fitoi titullinnënkampion bote. Në ndeshjen finaledikush duhet t’i mbante flamurin. Asnjë

Kampioni qëKampioni qëKampioni qëKampioni qëKampioni qëkrenohet mekrenohet mekrenohet mekrenohet mekrenohet mevendlindjen!vendlindjen!vendlindjen!vendlindjen!vendlindjen!Në ndeshjen finale për titullinKampion bote në Tai dhe Kik Boks,Ismail Keta nga Bulqiza paguan njëaustriak për t’i mbajtur flamurinshqiptar në pallatin e sportit ...

shqiptar nuk kishte në pallat të sportit,ndaj vendosi të paguante një tifoz aus-triak për ta mbajtur simbolin e atdheuttë tij. Dalëngadalë, krahas të qenuritsportist, atij i lindi dëshira të ishte edhetrajner e mësues i mirë. Falë guximitprofesional, por edhe të ardhurave qësiguronte me sportin dhe punën e tij, airealizon një tjetër ëndërr, atë të një sh-kolle private sportive. Në Mynyh ka dyvjet që ka ngritur një shkollë gjigante.Afro 100 fëmijë gjermane dhe të kombë-sive të tjera i kanë besuar atij të ardh-men e fëmijëve në sport. Kur e pyet sea do të bëhen të gjithë sportistë të zotë,ai të përgjigjet: “Të paktën, dua t’i bëjnjerëz, sepse duke u marrë me sport,ata eliminohen nga rruga dhe veset...”Është ky një mësim i madh që vetëmnjerëz të tillë mund ta japin. Tashmë,në krah Ismail Keta ka edhe vëllain,Xhetanin, i cili është një nga sportistëtmë të mirë në Gjermani, duke trashëguarcilësitë më të mira të vëllait. Ismail Ketatashmë ka një mision të ri, që këtë sportta sjellë edhe në Shqipëri, ndërsa vazh-don të përgatitet edhe vetë, në kërkimtë titullit kampion bote dhe Medaljes sëArtë për Shqipërinë në lojërat olimpiketë Pekinit.

Detyra ime si gazetar më ka kri-

juar mundësinë e njohjes, madje edhetë familjes së tij në fshatin Koçaj tëBulqizës. Në atë kullë të bardhë dhe tëbukur, mes natyrës piktoreske, kamgjetur thasët me rërë, litarin dhe rro-tat e vagonëve ku ai bënte stërvitje kurishte fëmijë dhe në moshë të re. Atypashë që ky djalë nuk u bë kampionrastësisht, por falë pasionit dhepërkushtimit brilant që kishte. Pjekuriae një njeriu me përmasa të tilla, vlentë përmendet. Ai është kthyer në një“ambasador” të vërtetë për gjithë ataqë vizitojnë qytetin ku banon. Njihetdhe respektohet nga të gjithë. DoktorSami Koçeku, profesor Gafurr Mukaapo biznesmeni Qemal Disha, të fla-sin me superlativa. Por jo vetëm ata.Ai vlerësohet dhe respektohet nga tëgjithë. Luan Krasniqi është një ngamiqtë e afërt të tij, sepse përveç vler-ave në sport këta dy njerëz i bashkonedhe një dashuri: ajo ndaj vendlindjesdhe atdheut, njerëzve dhe miqve tëtyre. Disa herë kam udhëtuar me tënë Tiranë, por edhe në Bulqizë dhekam parë nga afër, atë çfarë ushqejnënjerëzit për të. Është tepër i thjeshtëdhe duket se madhështinë dhe forcëne ruan vetëm në kuadratin e ringut tëboksit. Në një emision në TV Bulqiza,

një telefonues bëri edhe një propozimpër ta shpallur “Qytetar Nderi”. Vërtet,njerëz të tillë e meritojnë një shpërblimmoral, pavarësisht kupave e trofeve qëfitojnë në sport. Të jesh sportist ështënjëra anë, por të mbetesh njeri ështëpjesa më e rëndësishme. Edhe në spe-ktaklin e 10 sportistëve më të mirë nëfundvit në Tiranë ishte i ftuar nderi. Memodesti ai pranoi të rikthehej në sport,për hir të vendit të tij. Ai tani përga-titet për një turne ndërkombëtar që dotë zhvillohet me 29 shtator në Tiranë,në sportin e zemrës që kërkon ta njo-hë edhe në Shqipëri. Përveç kësaj, aikërkon edhe gjëra të tjera të bëjë, ash-tu siç solli edhe uniformat sportivedhuratë në qytetin e vendlindjes. Ka-mpionë të tillë ia vlen t’i kesh nga vendiku jeton e banon, veçmas, ngavendlindja. Ata që kthejnë kokën pas,meritojnë respektin e të gjithëve. Is-mail Keta, nuk është vetëm një pasuridhe kënaqësi e babait të tij Asllanit,nënës, motrave apo vë11ezërve,poredhe një vlerë e Dibrës dhe Bulqizës,pse jo edhe e Shqipërisë. Ndaj, të til-la vlera duhet të respektohen e çmo-hen, sepse ata asnjëherë nuk hum-basin, por rriten dhe marrin ngjyrë ngadita në ditë dhe nga viti në vit...

5 BOTIME TË REJA NË FUSHËN E MATEMATIKËS NGA BASHKIM GAZIDEDE